امتیاز نفت شمال ایران به شوروی
| مجلس شورای ملی مذاکرات دوره قانونگذاری چهاردهم | تصمیم‌های مجلس | نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری چهاردهم |
- بیانات آقای محمد ساعد نخست‌وزیر راجع به موضوع نفت درخواست شوروی برای بدست آوردن امتیاز نفت شمال و امریکایی‌های در جنوب شرقی ایران مجلس شورای ملی ۲۷ مهر ۱۳۲۳ نشست ۷۳
پیشنهاد قرارداد بین دولت شوروی و دولت شاهنشاهی ایران درباره ایجاد شرکت مختلط نفت ۱۵ فروردین ۱۳۲۵
- قرارداد بین دولت اتحاد جماهیر شووری سوسیالیستی و دولت ایران در باره ایجاد شرکت نفت شوروی وایران
دولت اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی ازیکطرف و دولت اعلیحضرت شاهنشاهی ایران از طرف دیگر نظر باینکه بسیار مایلند مناسبات دوستانه را تحکیم و بهمکاری من بعدی اقتصادی بین دو کشور مساعدت نمایند و همچنین بادر نظر داشتن رد و بدل نامه‌ها بین نخست وزیر ایران و سفیر کبیر اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی در ایران که روز ۴ آوریل سال ۱۹۴۶ بعمل آمد مصمم گردیده‌اند قرارداد زیر را در باره ایجاد شرکت مختلط نفت شوروی وایران منعقد نمایند و برای این منظور اختیارداران خود را بطریق ذیل معین نمودند.
دولت اتحاد جماهیر شوروی ۰۰۰۰ دولت ایران ۰۰۰
مشارالیها پس از ارائه اختیارنامه‌های خودکه در کمال صحت و اعتبار بود در مقررات ذیل موافقت حاصل نموده‌اند:
ماده اول – طرفین متعاهدین در شهر تهران شرکت مختلط نفت شوروی وایران تحت عنوان مختصر (نفت شوروی وایران) را که از طرف دولت ایران بآن حق استثنایی برای کشف واستخراج و استحصال نفت و مواد نفتی و محصولاتیکه تواماً با نفت بوجود میاید در خاکی که در قسمت اول ماده دوم این قرارداد ذکر گردیده و همچنین حق فروش و حمل ونقل نفت مواد نفتی و محصولاتی که با نفت بعمل می‌آید چه در داخل ایران و چه در خارج آن داده می‌شود احداث می‌نمایند. موسسین شرکت عبارتند از:
طرف شوروی تراست دولتی عموم اتحاد شوروی برای استخراج نفت وگاز تحت عنوان (استالین نفت) وشرکت عموم اتحاد شوروی تحت عنوان (سیوز نقطه اکسپورت).
از طرف ایران ۰۰۰ شرکت طبق اساسنامه‌ایکه در مدتی که از سه ماه از روز بموقع اجرا گذاردن این قرارداد تجاوز ننماید از طرف موسسین تنظیم و بتصویب دولتین خواهد رسید عمل خواهد کرد.
ماده دوم – حدود ابتدائی مسافت شرکت که برای انجام کارهای اکتشافی منظور گردیده‌است همانهایی خواهد بود که در روی نقشه‌ای که طرفین امضا و باین قرارداد بعنوان جزء لایتجزای آن پیوست شده ترسیم گردیده‌است، دولت ایران متعهد می‌گردد خاک آذربایجان غربی را که در طرف غرب خطی که از نقطه تقاطع مرزهای اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی و ترکیه وایران شروع و بسمت جنوب از سواحل شرقی دریاچه رضائیه عبور و بخود شهر میاندوآب می‌رسد چنانچه اضافه روی نقشه فوق الذکر ترسیم گردیده بامتیاز کمپانیهای خارجی و شرکتهای ایرانی با مشارکت خارجیها و یا با استفاده از سرمایه‌های خارجی واگذار ننماید.
در مدت ده سال اول اجرای این قرارداد شرکت در خاکی که در قسمت اول این ماده ذکر گردیده قطعه‌های زمینی برای انجام کارهای اکتشافی واستخراج نفت و محصولاتیکه در بالا نام آن برده شده‌است انتخاب خواهد نمود.
ماده اول – قطعه‌های زمینی که برای عملیات شرکت ضرورت داشته باشد
ماده دوم - از طرف دولت ایران برای اجرای این قرارداد جهت بهره‌برداری بشرکت واگذار خواهد گردید در صورتیکه قطعه‌های انتخاب شده شرکت متعلق بدولت نباشد دولت ایران جبران قیمت قطعه‌های مزبور بحساب دولت ایران و واگذاری بلامانع آنها را باختیار شرکت عهده دار می‌گردد.
ماده سوم –
- الف- مقدار سرمایه شرکت با موافقت طرفین متعاهدین تعیین می‌گردد. در مدت ۲۰ سال اول عملیات شرکت ۴۹ درصد اسهام بطرف ایران و ۵۱ درصد بطرف شوروی تعلق خواهد داشت در مدت ۲۵ سال دوم ۵۰ درصد اسهام بطرف ایران و ۵۰ درصد آن بطرف شوروی متعلق خواهد بود.
- ب- ودیعه شرکای شرکت در سرمایه از این قرار خواهد بود. طرف ایران اراضی نفت خیز نامبرده در ماده دوم که پس از انجام کارهای تکنیکی دارای چاههای نفت بوده ومحصولات آن مورد استفاده شرکت قرار خواهد گرفت. طرف شوروی – همه گونه مخارج و لوازمات و مزد کارشناسان و کارگران که برای شرکت جهت استخراج و اکتشاف واستحصال نفت و مواد نفتی و محصولات توام آن لازم وضروری خواهد بود.
ماده چهارم – سود ویژه‌ایکه شرکت دریافت نماید مطابق مقدار اسهام هر یکی از طرفین تقسیم خواهد گردید.
ماده پنجم – حفاظت نواحی که از طرف شرکت کارهای اکتشافی در آن بعمل آید و همچنین چاههای نفت و تمام تاسیسات شرکت منحصرا با قوای تامینیه ایران خواهد بود.
ماده ششم – شرکت حق خواهد داشت تمام آلات وادوات و مواد فرعی وخام که برای عملیاتش در ایران لازم باشد و همچنین دوا و ابزار خارجی و سایر مصالح واشیائیرا که برای بیمارستانها و درمانگاههای او ضروری باشد بدون پرداخت حق گمرک وحق پروانه بایران وارد نماید. شرکت حق خواهد داشت نفت و مواد نفتی و محصولات توام آنرا که در موسسات شرکت بعمل آید بدون پرداخت حق گمرک وحق پروانه از ایران صادر نماید.
باتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی حق تقدم در خرید نفت و محصولات نفتی که شرکت صادر نماید داده خواهد شد.
ماده هفتم – دولت ایران شرکت را از پرداخت هر گونه مالیات وعوارض معاف می‌دارد.
ماده هشتم – این قرارداد برای مدت ۵۰ سال از روز بموقع اجرا گذاردن آن منعقد می‌گردد.
ماده نهم – پس از انقضای مدت عملیات شرکت دولت ایران حق خواهد داشت اسهام طرف شوروی را خریداری و یا با موافقت دولت اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی مدت عملیات این قرارداد را تمدید نماید.
ماده دهم – اینقرارداد از روز تصویب آن بموقع اجرا گذارده خواهد شد. این قرارداد در شهر تهران در دو نسخه بروسی وفارسی نوشته شده و هر دو متن بطور تساوی معتبر می‌باشد. مورخ... ۱۹۴۷ بنمایندگی دولت اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی بنمایندگی دولت ایران.
نامه احمد قوام نخست‌وزیر ایران به سفیرکبیر شوروی درباره پیشنهاد قرارداد ایجاد شرکت نفت ایران و شوروی ۲۴ نوامبر ۱۹۴۶
در پاسخ این نامه مراسله ذیل فرستاده شد:
آقای سفیر کبیر عزیزم
راجع بموضوع قرارداد ایجاد شرکت نفت ایران وشوروی که تقاضا فرموده‌اید در چه موقع مجلس شورای ملی تشکیل و قرارداد نامبرده پیشنهاد مجلس خواهد شد برای اینکه از موقع افتتاح مجلس استحضار حاصل شود کمیسیونی در وزارت کشور تشکیل و در مواد قانون انتخابات بررسی شده گزارشی به این جانب داده‌اند که رونوشت آنرا با یک نسخه از قانون انتخابات برای اطلاع جنابعالی بپیوست می‌فرستم و ضمنا توضیح می‌دهم که برای تسریع افتتاح مجلس در آن گزارش همه جا حداقل مدت را منظور داشته‌اند.
موقع را مغتنم شمرده احترامات قائقه را تجدید می‌نمایم.
احمد قوام نخست‌وزیر دولت شاهنشاهی ایران
۳ آذر ۱۳۲۵ برابر با ۲۴ نوامبر ۱۹۴۶
نامه سادچیکف سفیر کبیر شوروی به احمد قوام نخست وزیر دولت شاهنشاهی ایران درباره قرارداد نفت شمال ۲۱ آذر ۱۳۲۵ برابر ۱۲ دسامبر ۱۹۴۶
سفارت این جواب را فرستاد: جناب اشرف آقای قوام السلطنه نخست وزیر و وزیر امور خارجه ایران تهران با کمال احترام وصول نامه شماره ۴۴۵۱ مورخ ۲۶ نوامبر سال جاری آنجناب را تایید می‌نماید. بطوریکه از رونوشت گزارش کمیسیون انتخابات پیوست نامه مزبور مشهود است افتتاح مجلس شورای ملی برای اوایل ماه مارس ۱۹۴۷ پیش بینی می‌شود. بدین ترتیب تصویب موافقتنامه مربوط بمسئله نفت که می‌بایستی در ۲۴ نوامبر سال جاری انجام پذیرد پیش از مدت چهارماه بتاخیر خواهد افتاد.
اینک بنا بمراتب مندرج در فوق بدستور دولت شوروی اعتراض خود را از تخلف نسبت بموافقتنامه شوروی وایران مورخ ۴ آوریل سال جاری اشعار داشته و ضمنا اطلاع می‌دهد که دولت شوروی اصرار دارد که دولت ایران باید در آینده از تخلف در مورد موافقت نامه مزبور خودداری نماید.
موقع را مغتنم شمرده مراتب احترامات فائقه خود را نسبت بآنجناب تجدید می‌نمایم.
باین مراسله هم چنین پاسخ داده شد.
نامه احمد قوام نخست‌وزیر ایران به سفیر کبیر شوروی درباره قرارداد نفت شمال ۲۹ امرداد ۱۳۲۶ برابر با ۲۱ اوت ۱۹۴۷
آقای سفیر کبیر عزیزم - عطف بنامه مورخ ۱۲ دسامبر ۱۹۴۶ آنجناب موضوع قرار ایجاد شرکت مختلط نفت ایران و شوروی باستحضار میرساند که پیشنهاد ایجاد شرکت مزبور پس از تنظیم طرح قرار مربوطه با افتتاح مجلس شورای ملی صورت پذیر خواهد بود و تاخیر افتتاح مجلس هم بطوریکه حضورا توضیح داده‌ام نظر بمشکلاتی بود که لازم می‌آید پس از رفع آن مشکلات اقدام بانتخابات بشود تا بتوانیم بحصول نتیجه مطلوبه بشروع اصلاحات لازمه اقتصادی بیشتر اطمینان حاصل نماییم بنابراین اعتراض آنجناب در این باره وارد نبوده واین جانب از نظری که در موافقتنامه سابق خود نسبت بموضوع ابراز داشته‌ام عدول نکرده‌ام و همینکه وسایل لازمه مهیاشد قرار ایجاد شرکت نفت مختلط ایران و شوروی را بمجلس شورای ملی پیشنهاد خواهم نمود موقع را مغتنم شمرده احترامات فائقه را تجدید می‌نمایم.
چنانچه آقایان توجه فرمودید در خاتمه موافقتنامه ۱۵ فروردین این عبارت مندرج است: (قرارداد ایجاد شرکت نفت مختلط شوروی وایران مزبور که بعدا مطابق این نامه عقد می‌شود بمجردی که مجلس شورای ملی ایران تازه انتخاب شده و بعملیات قانونگذاری خود شروع نماید برای تصویب پیشنهاد خواهد شد) درین عبارت الزامی و تعهدی نیست که چنین قراردادی حتما از طرف دولت بشکل امضا شده تقدیم مجلس گردد همین معنی در ماده ۲ ابلاغیه پانزده فروردین دولت هم مصرح است.
قسمت دوم مراسلات متبادله را نیز باستحضار مجلس شورایملی میرسانم.
مراسله اول جناب آقای سادچیکف بشرح زیر است:
نامه سادچیکف سفیرکبیر شوروی به احمد قوام نخست وزیر ایران درباره قرارداد نفت شمال ۵ شهریور ۱۳۲۶ برابر با ۲۸ اوت ۱۹۴۷
آقای نخست وزیر – راجع به پیغامی که در ۲۱ ماه اوت بنا بدستور آنجناب بوسیله آقای همایونجاه درباره اجرای موافقتنامه ایران و شوروی در باره نفت باینجانب فرستاده شده‌است بنا بدستور دولت متبوعه خود محترما باستحضار آنجناب میرساند. دولت شوروی بر آن عقیده‌است که خودداری دولت ایران از امضاء کردن و تقدیم نمودن قرارداد در باره تشکیل شرکت نفت مختلط ایران وشوروی برای تصویب مجلس نقض موافقتنامه نفت ایران وشوروی مورخه ۴ آوریل ۱۹۴۶ می‌باشد. دولت شوروی اظهارات دولت ایرانرا مبنی بر اینکه گویا آندولت امکانی ندارد بمطالعه طرح و امضای قرارداد در باره تشکیل شرکت ایران و شوروی بپردازد زیرا که قوانین موجوده او را مکلف می‌نماید که برای این کار قبلا موافقت مجلس را دریافت نماید غیررضایتبخش میداند.
این قسمت موضوع چنانکه معلومست طی مذاکرات راجع بعقد موافقتنامه درباره تشکیل شرکت مختلط شوروی و ایران مورد بحث قرار گرفته ودولت ایران متعهد گردیده و این تعهد مورد قبول اعلیحضرت شاه ایران که رئیس کشور می‌باشد قرار گرفته مبنی بر اینکه (قرارداد ایجاد شرکت نفط مختلط ایران و شوروی مزبور بعدا مطابق متن این نامه عقد می‌شود بمجردی که مجلس شورای ملی تازه انتخاب شده و بعملیات قانون گذاری خود شروع نماید درهر حال نه دیرتر از مدت هفت ماه از تاریخ ۲۴ مارس سال جاری برای تصویب پیشنهاد خواهد شد) (یادداشت جناب اشرف مورخه چهارم آوریل سال ۱۹۴۶) دولت شوروی اظهارات دولت ایران را مشعر بر اینکه تغییرات در وضع کشور درهیئت دولت که پس از امضای موافقتنامه شوروی وایران مورخه چهارم آوریل سال ۱۹۴۶ رخ داده‌است طرف ایران را از لزوم انجام تعهداتیکه طبق موافقت نامه مزبور در مقابل طرف شوروی بعهده گرفته بود آزاد می‌نماید بهیچوجه مبرهن ومدلل نمیداند.
این اظهارات دولت ایران از اینجهت بیشتر غیرمدلل می‌باشد که موافقتنامه ایران وشوروی را از طرف دولت ایران آقای نخست وزیر که فعلا هم رئیس دولت ایران می‌باشند امضاء کرده و چنانکه در بالا گفته شد رئیس کشور اعلیحضرت شاه ایران آنرا قبول فرموده‌اند با مراتب بالا امتناع جناب اشرف از تعهداتیکه دولت ایران بعهده گرفته‌است جز مانند بازگشت بآن سیاست خصمانه و تبعیضی که نسبت باتحاد جماهیر شوروی در دوره حکومت رضا شاه و دولتهای بعدی ساعد و صدر و حکیمی بعمل می‌آید نمی‌تواند طور دیگر تلقی نمود دولت شوروی اصرار دارد که موافقتنامه مورخه چهارم آوریل سال ۱۹۴۶ بلافصاله و بطور دقیق از طرف دولت ایران اجرا گردد.
موقع را مغتنم شمرده احترامات فائقه خودرا تقدیم می‌دارم.
در پاسخ این نامه نیز اینگونه جواب داده شد:
پاسخ احمد قوام نخست‌وزیر ایران به سادچیکف سفیرکبیر شوروی درباره قرارداد نفت شمال ۲۰ شهریور ۱۳۲۶ برابر با ۱۲ سپتامبر ۱۹۴۷
آقای سفیر کبیر – مندرجات نامه مورخه ۲۸ اوت ۱۹۴۷ آنجناب مورد توجه ودقت اینجانب واقع گردید. اینک در پاسخ مطالب آن مراتب زیر را احتراما اشعار می‌دارد اینکه مرقوم داشته‌اید خودداری از امضای قرارداد وتقدیم آن بمجلس شورای ملی بدون امضای قبلی نقض موافقتنامه می‌باشد. اینجانب لازم میدانم از طرف خود جمله (نقض موافقت نامه) را رد کنم زیرا نقطه نظر اینجانب بهیچوجه نقض موافقتنامه نبوده بلکه انطباق آن بوده‌است با قوانین داخلی ایران البته تصدیق می‌فرمایید که قانون یازدهم آذر ماه ۱۳۲۳ دولت را مکلف کرده‌است بر اینکه اگر برای فروش نفت ویا طرز استخراج و اداره معادن نفت ایران مذاکراتی بنماید باید مجلس شورای ملی را از جریان مذاکرات مستحضر سازد وبدیهی است که با این نص صریح قانون برای اینجانب قانونا مقدور نخواهد بود قبل از آنکه مجلس شورای ملی را در جریان مذاکرات قبلی که در این موضوع با دولت اتحاد جماهیر شوروی بعمل آمده‌است بگذارم قرارداد امضا شده‌ای را برای تصویب بمجلس پیشنهاد نمایم و برای دولت شوروی هم فرقی ندارد که مجلس قبلا در جریان مذاکرات واقع شده و پس ازآن رأی قطعی مجلس درخواست شود اینجانب بر حسب میل وتقاضای آنجناب حاضر هستم طرح قرارداد را ضمن گزارش امربمجلس پیشنهاد کنم لکن تفاوت نظر اینجانب با آن جناب اینست که اینجانب نظر بسوابق امر ونظر بصراحت قانون فقط می‌توانم طرح قرارداد را بمجلس پیشنهاد کنم و آنجناب برخلاف صریح قانون وسوابق امر اصرار دارند قرارداد امضاء شده بمجلس پیشنهاد شود در صورتیکه این عمل علاوه بر اینکه خلاف رسم و ترتیب ومنافی با سوابق امر و نص قانون است اینجانب را نیز مورد مسئولیت شدید قرار خواهد داد بنابمراتب بالا اینجانب امتناعی از وعده سابق خود نداشته و ندارم و بهیچوجه از رویه تفاهم و حسن موافقت با دولت شوروی انحراف حاصل ننموده‌ام و نخواهم نمود و البته تصدیق دارند رویه و سیاستی را که اینجانب در دوستی و حسن تفاهم بین دولت و ملت ایران و ملل اتحاد جماهیر شوروی ایجاد نموده‌ام همواره بتشیید و حسن مناسبات فیمابین مقید بوده و هست موقع را مغتنم شمرده احترامات فائقه را تجدید می‌نمایم.
اینک آخرین پاسخ جناب سادچیکف در مراسله مورخ ۱۵ سپتامبر مطابق ۲۳ شهریور ماه بمضمون ذیل قرائت می‌شود:
نامه سادچیکف سفیرکبیر شوروی به احمد قوام نخست‌وزیر ایران درباره قرارداد نفت شمال ۲۳ شهریور ۱۳۲۶ برابر با ۱۵ سپتامبر ۱۹۴۷
آقای نخست وزیر- بنا بدستور دولت اتحاد شوروی محترما باستحضار آن جناب میرساند: دولت شوروی نمی‌تواند اظهارات نخست وزیر ایران را که طی نامه ۴۵۰۰ مورخه ۱۲ سپتامبر سال جاری حاوی دلائل خودداری دولت ایران از امضاء وپیشنهاد برای تصویب مجلس شورای ملی قرارداد راجع بایجاد شرکت مختلط نفت ایران وشوروی اشعار گردیده رضایت بخش تلقی نماید. دولت شوروی مجددا توجه دولت ایران را باین نکته معطوف می‌سازد که در موقع مذاکرات و حین امضای موافقتنامه ایران و شوروی مورخه چهارم آوریل سال ۱۹۴۶ دولت ایران که از قوانین خود مسبوق است تعهدیکه مورد قبول رئیس کشور اعلیحضرت شاهنشاه ایران گردیده بخودگرفته مبنی بر اینکه (قرارداد ایجاد شرکت نفت مختلط شوروی وایران مزبور که بعدا مطابق متن این نامه عقد می‌شود به مجردی که مجلس شورای ملی ایران تازه انتخاب شده و بعملیات قانونگذاری خود شروع نماید درهر حال نه دیرتر از مدت هفت ماه از تاریخ ۲۴ مارس سال جاری برای تصویب پیشنهاد خواهد شد.) (یادداشت آقای قوام نخست وزیر ایران مورخه چهارم آوریل سال ۱۹۴۶) بدینطرق خودداری دولت ایران از امضاء و پیشنهاد برای تصویب مجلس شورای ملی قرارداد راجع بایجاد شرکت مختلط نفت شوروی وایران نقض مستقیم موافقتنامه شوروی وایران مورخه چهارم آوریل سال ۱۹۴۶ خواهد بود اما راجع بآنکه آن جناب خیال دارید در باره جریان مذاکرات قبلی بین دولتین نسبت به شرکت نفت شوروی وایران به مجلس شورای ملی گزارش بدهید مسلم است که این مسئله باید مورد تصمیم خود دولت ایران قرار گیرد.
با مراتب بالا دولت اتحاد شوروی یادداشت خود را مورخه ۲۸ ماه اوت سال جاری تایید نموده و کماکان در اجرای فوری و دقیق موافقتنامه مورخه چهارم آوریل سال ۱۹۴۶ مصر می‌باشد.
موقع را مغتنم شمرده احترامات فائقه خودرا تقدیم می‌دارد.
- طرح پیشنهادی جمعی ازآقایان نمایندگان راجع به موضوع نفت بقید دو فوریت و تصویب آن
۲- طرح پیشنهادی جمعی ازآقایان نمایندگان راجع به موضوع نفت بقید دو فوریت و تصویب آن
رئیس- آقای دکتر شفق.
دکتر شفق – جلسه ایکه در اینموقع انعقاد یافته بدون شک یکی از جلسات تاریخی مجلس شورای ملی ایران است. در مدت کوتاه دوره مشروطیت جوان ایران که هنوز عمرش بنیم قرن نرسیده این باغ واین ساختمان واین تالار که هم اکنون ما نمایندگان در آن گرد آمده‌ایم شاهد حوادث عجیب واتفاقات هیجان‌آور غریب بوده‌است وامروز نیز یک صحیفه دیگر بتاریخ آن حوادث افزوده می‌شود جریان ومدو جذرز و خروشان احساسات افراد و پیشوایان هر ملت بوجود می‌آید و امروز من در این جلسه که صد واند تن نمایندگان ملت ایرن جمعند فکری سراغ ندارم که بی‌آرام و حسی نمیدانم که آشفته نباشد. امروز قلب همه ماها در سینه‌ها یکسان می‌زند و فکر همه ماها متوجه حل یکی از مسائل دشواری است که حوادث جهان ما را بآن مواجه کرده وحل آنرا از ما می‌خواهد. دلهای ملت ایران نیز بیگزاف از گران تا گران کشور با اضطراب غریبی متوجه این انجمن است. چهار سال تمام است که ملت ایران گرفتارگرداب حوادثی است و شبان وروزان همی دربیم وامید و پرسش و پاسخ و بهت وحیرت بسر می‌برد. چهار سال است که یک ملت چشم براه وگوش بزنگ نگران وحیران است که پیش آمد دشوار موضوع نفت چه حوادثی دربردارد و چه صورت حلی پیدا خواهدکرد؟! دراین اضطراب ونگرانی کاملا حق بجانب ملت ایران است زیرا اتفاقات ناگوار گذشته او را نه چنان آزرده‌است که بتواند خونسردی خود را نگاهدارد نسل حاضر ایران در این نیم قرن اغلب گرفتار انقلابات داخلی بوده و دو جنگ جهانگیر خانمانسوز دیده‌است.
درهر دو جنگ ملت ما بیطرف وخواهان صلح وآسایش وطرفدار تفاهم وسازش بود ودرهر دو جنگ مانند ملتهای دیگر خسارتهای بی پایان دیده تلفات جانی و مالی ملت ایران در جنگ اول در نتیجه انقلابات داخلی و لشکرکشیهای خارجی و حدوث قحط و گرسنگی و شیوع بیماری و زیانهای بیحساب بازرگانی بنسبت دارائی و نفوس از تلفات آلمان مهاجم فزون‌تر بود.
در جنگ اخیر نیز لشکرکشیهای خارجیان که بعدا با آنان پیمان دوستی واتفاق بستیم وآمدن صد هزاران افراد نیروی نظامی و پراکندگان ملت مصیبتزده لهستانی بدین کشور و پیش آمد خشکسالی واز بین رفتن میلیونها تن خواربار، و صدهزاران اغنام و مواشی وصدمیلیونها ریال کالای بازرگانی وشیوع بیماری واشغال شدن خطوط مخابرات و وسایل مناقلات وبروز ناامنی دو کشور که لازمه چنین حوادثی بود وعجز دولت از گردآوردن مالیات و ظهور تفرقه و دسته بندی‌های سیاسی و سیتزه جویی وشیوع بدبینی و بدگویی و نارضایتی ملت خسته و ستمدیده را سخت بستوه آورد. تنها امید نجات که می‌رفت زخم دلهای ریش رامرهمی نهد و هیجان خاطرهای پریش را آرامشی دهد پیام صلح جهان و بوجود آمدن سازمان ملل متحد بود که در همان آغاز کار پنجاه ملت گرد هم آمدند و با تدوین منشور ملل متحد دست پیمان بدست هم دادند و حمله برای حفظ صلح عالم و جلوگیری از هر گونه تجاوز و رفع هر گونه نگرانی عهد بستند.
پیش از وقوع این تعهد بزرگ بین المللی پیمانی امیدبخش در تاریخ ۹ آذر ماه سال ۱۳۲۲ در مرکز کشور مابین سه مرد بزرگ و سه پیشوای نامی برندگان جنگ جهانی یعنی روزولت رئیس جمهور آمریکا و ژنرالیسم استالین پیشوای ممالک شوروی و چرچیل نخست وزیرانگلستان منعقد شد و ما ملت را نسبت پاینده بس امیدوار ساخت وباید بگویم هنوز هم دلگرمی و ایمان ما نسبت به سازمان ملل متحد که با کمال افتخار عضو آنیم و امیدواری ما نسبت به پیمان سه گانه که سه مرد بزرگ در پایتخت ما فداکاری وخسارت ما را در آن تصدیق نموده و وعده همکاری بما داده‌اند در جای خود باقیست امید واثق ما این است که بتوانیم در زمره ملتهای عضو سازمان آنچه راکه در تامین صلح وآسایش جهان بعهده مااست کار بندیم و بنوبت خود از نعمتهای آن صلح و آسایش برخوردار گردیم. بدون تردید ما ایرانیان که بقدر کافی از تاثیرات شوم جنگها داغ دل دیده‌ایم بیش از خیلیها هواخواه صلح ملل و تفاهم واقعی بین المللی هستیم (صحیح است) هر گاه که خبری هیجان آمیز ودر ضمن انتشارات یا شایعات در باب وقوع اختلافات جدید در میان ملتهای نیرومند گیتی بگوش ما یمرسد دل هر ایرانی بی اختیار می‌لرزد (صحیح است) زیرا نه تنها ادبیات و فلسله ملی ما مزایای صلح و برادری ملتها را از زمان دیرین بما آموخته وشاعر بزرگ ما گفته‌است بنی‌آدم اعضای یکدیگرند.
بلکه تجارت تلخ وستمهای روزگار و خسارات بیشمار عملا این حقیقت را که صلح راه یزدانی و جنگ روش اهریمنی است در نظر ما مسلم داشته‌است (صحیح است) گذشتهاز جنگهای خانمان‌برانداز تاریخ کشور ما یک فاجعه دیگر دائمی نیز قرین بوده و آن فاجعه عبارتست از وضع دقیق جغرافیائی ما که کشورما از قرنها باینطرف بخصوص از زمان ظهور سیاست شرق محل تصادم سیاستهای متضاد دولتهای استعمارطلب قویدست قرار داد و ما ونیاکان ما را در طی قرون اخیر گرفتار محنت و اضطراب ونگرانی دائمی ساخت (صحیح است) از یک لحاظ می‌توانگفت این کشور پهناور قدیم از حدود سی قرن یعنی از بدو تاریخ سیاسی خود از شمال ومغرب ومشرق و جنوب پیوسته مورد مطامع و حملات و مهاجمات خارجیها و بازیچه سیاستهای آنان واقع گشته و از زمان جنگ آشور و جنگهای یونان و روم تا امروز عمر اجتماعی ما با مبارزات سیاسی و نظامی گذشته‌است (صحیح است) شگفت آنکه دولتهای رقیب بخصوص در مدت قرنهای اخیر که هر یک بنوبت خود خواستند در این ملک نفوذ سیاسی یا اقتصادی پیدا کنند از جمله بهانه‌هایی که جستند این بود که ما را در سیاست طرفگیرانه و یجانبه و پیرو آمال حریف معرفی کنند. با کمال تاسف چه از خلال گزارش جناب آقای نخست وزیر و چه از اخبار و انتشارات درمی‌یابیم که دولت دوست و همسایه بزرگ ما روسیه شوروی هنوز هم در باب سیاست خارجی ما این شبهه تاریخی را وارد و تکرار و تجدید می‌کند و ما را طرفدار سیاست یک جانبه می‌پندارد من بنام یک ایرانی و یک نمایده از جناب اشرف آقای نخست وزیر سپاسگزارم که با کمال خلوص کوشیده‌اند این موضوع را در نزد رجال محترم شوروی روشن سازند من خودم که افتخار عضویت میسیون مسکو را داشتم شاهد وناظر بودم که ایشان با کمال خلوص تشیید مبانی دوستی بی‌شائبه‌ایرا در میان دو کشور نصب‌العین و هدف خود قرار داده بودند و بخصوص در رفع این نسبت ناروای سیاست تبعیض یا باصطلاح دیگر سیاست خصمانه کوشش فراوان مبذول می‌داشتند و ملت ایران ورجال سیاست ایران از قدیمترین زمان با ذوق سلیم خود دریافته‌اند که وضع جغرافیائی ما ایجاب می‌کند سیاست مستقل ملی و بیطرفانه و بدون تبعیض داشته باشیم (صحیح است) این موضوع و این توازن و تعادل برای ما اهمیت حیاتی داشته‌است و کمتر اتفاق افتاده‌است که یک مرد سیاستمدار ایرانی یک نکته را برخورد نکرده وباهمیت آن پی نبرده باشد چنانکه در نطق سابق خودم اظهار داشتم معلم ملت ایران در این درس بزرگ سیاست مرور زمان و تجارب حوادث جهان بوده‌است در دنیائیکه وضع محیط در مرغ و ماهی تاثیر دارد و آنها را برای زندگانی در آنمحیط سازگار می‌کند حوادث پی در پی و مبارزه‌های دمادم سیاست خارجی که تصادم مدام منافع بیگانگان در ایران ملت ما را نیز از قرنها باین طرف نیک آموخته و ورزیده نموده و تبجربت و فراست دریافته‌ایم که ما را فقط یک سیاست خردمندانه ملی عاری از تبعیض و بدون تمایل بطرف دولتی بضرر دولت دیگر می‌تواند زنده نگهدارد (صحیح است) من بنام دولت وملت و مجلس ایران می‌توانم بگویم که اصل لایتغیرسیاست خارجی ما این بوده‌است و خواهد بود (صحیح است) و با کمال صراحت نسبت سیاست طرفگیرانه را ردمی‌کنم(صحیح است) مجلس شورای ملی ایران از بدو حکومت مشروطه در ایران بدولتهای متوالی که از آنجمله دولت حاضر باشد باین شرط رای داده‌است واکنون هم همین اصل سیاسی را تایید می‌کند (صحیح است) با کمال وضوح می‌گویم ملت ایران نسبت به متفقین محترم خود سیاست شرافتمندانه و بیطرفانه و صادقانه می‌خواهد ودر این باب هیچگونه سوء ظن و نگرانی را محملی و موردی نمی‌تواند تصور نماید (صحیح است) ولی آرزوی قلبی ما این است همان طور که ما می‌گوییم هیچگونه نگرانی از ناحیه ما نسبت بهمسایگان دست ندهد مقتضی است این روش از طرف آنان نیز پیروی شود (صحیح است) یعنی آنان نیز بنوبه خودما را نگران و مضطرب نسازند و بیطرفی ما را بزور و تهدید متزلزل نکنند (صحیح است) می‌گویند مار گزیده از ریسمان پیسه می‌ترسد ملت ایران با کمال صراحت تشیید هر گونه روابطو همکاری اقتصادیرا در حود اصول واختیار متقابل با همسایگانش بخصوص با دولت اتحاد جماهیر شوروی آرزو می‌کند ولی از نفوذ و عواقب سیاسی نگران و ترسانست و بهمین مناسبت از همسایگان خود انتظار دارد هر گونه آثار فشار و تحریک واصرار را از میان بردارند و هم وحید خود را بارتباط صادقانه تجارتی و همکاری واقعی بگمارند. داستان ملت ایران بخصوص از دوره صفویان باینطرف همان داستان گرگ و میش بوده که دولتهای مختلف مغرب زمین بعزم توسعه اقتصادی و فتوحات سیاسی و نظامی هر یک بنوبه خود بحقوق اینکشور تجاوز می‌نمودند وبرای مشروع شمردن این تجاوز دعاوی مصلحانه وعناوین خیرخواهانه نظیر حفظ حقوق اتباع، تامین آسایش و آزادی مردم، تامین منافع اقتصادی و بدتر از همه بهانه جلوگیری از نفوذ دولتهای دیگر که رقیب آنان بودند برای ما می‌تراشیدند سیاست ایران چنانکه گفتم دراین کشمکشهای دشوار سیاسی که اساسی و بحکم ضرورت همان سیاست بیطرفی بود تا مگر با حفظ موازنه‌ای که از تصادم فشارهای چهارسویه حاصل گردد زندگانی خطیرخود را اامه دهد همین دولت بریطانیای کبیر که امروز روابط دوستانه ما با آندولت رو باستحکام می‌رود و طرفداریهای آندولت را از حقوق ایران در سازمان ملل تقدیر می‌کنیم و امیدواریم روابط فیمابین رفته رفته روشنتر گردد و روی موازین متساوی و صادقانه قرار گیرد در گذشته برای توسعه سیاست استعماری چندین بارها بهانه‌ها تراشد و تخطیات نظامی و سیاسی نسبت باینکشور نمود وقراردادهایی بما تحمیل کرد و مدتها ملت ایران را گرفتار نگرانیها ساخت. کار همسایه دیگر بزرگ یعنی روسیه قدم هم بهتر نبود و کشور ما را در مقابل آنان از زمان پطر کبیر گرفتارهمین سیاست تجاوز و استعمارطلب بود در زمان خود ما یعنی حدود ۳۷ سال پیش دولت روسیه سابق یعنی دولت تزاری بامر نیکلای دوم و مطابق روش سیاسی آقای سازونوف بهانه‌هایی بیمان آورد و نقاطی از شمال کشور ما را که از آنجمله آذربایجان بود اشغال نظامی کرد و بحقوق ملی و آزادی واستقلال ما تجاوز نمود و پیشوایان آزادی ملت ایرانرا اعدام کرد و باپرجا در چنان سیاست حق شکنانه اصرار ورزید تااینکه بنیانش بدست انقلابیون و آزادیخواهان روسیه از بن برافتاد ودولت جدید شوروی در زمان پیشوای بزرگ خود لنین آن سیاست جور و ستم رابرانداخت و سیاست جانبانه وجابرانه نامید و محکوم ومطرود ساخت و حقوق استقلال ما را محترم شمرد و با ما پیمان دوستی بست والحق روش پسندیده اتحاد جماهیر شووری بزخم دل ملت ایران مرهمی نهاد و ما را جلب کرد و قلوب ما را مطمئن ساخت وبتدریج راه برای توسعه و تشیید مبانی دوستی باز می‌شد ولی با کمال تاسف دعاوی اخیر روسیه شوروی راجع بنفت و طرز سیاستی که در آن راه از چهارسال باینطرف از ناحیه آن دولت اتخاذ شد بدون تردید جنبه اقتصادی و تجارتی را از آنموضوع دور کرد و شکل تهدید و فشار سیاسی بآن داد.
دراین موقع بی ریا و بدون ملاحظه باید بگویم حوادث آذربایجان و تهدید اشغال کشور ملت ایرانرا نسبت بسیاست شوروی به قطع و یقین نگران و ظنین کرد و اکنون هم که هنوز اثرات تلخ آن وقایع از بین نرفته تذکرات سخت وفشارآمیز مامورین دولت شوروی که هم اکنون در ضمن گزارش جناب نخست وزیر شنیدیم اینگونه نگرانی راتقویت می‌کند. پس بنظر من که از صمیم قلب طرفدار دوستی و همکاری بین دو ملت هستم بهتر است دوست وهمسایه بزرگ ما قبل از هر عمل اقتصادی در رفع هر گونه عوامل که تولید نگرانی سیاسی در این کشور می‌کند بکوشد من آشکارا می‌گویم که مجلس و دولت ایران طرفدار طرح دوستی پایدار با اتحاد جماهیر شوروی هستند (صحیح است) ما همسایه دیوار بدیواریم.
بهترین خریدار کالای ما روسیه‌است. ما نیز بکالای روسیه احتیاج وافر داریم و ارتباط اقتصادی بین دو کشور بحکم طبیعت ولازمه مجاورتست و قابل تزلزل نیست. گذشته از روابط اقتصادی روابط قویم فرهنگی در بین دو ملت موجود است که بهترین مظهر آن کار خاورشناسان نامی روسی از بارتوله وژه کوسکی تا فریمان و کشور واربلی وامثال آنانست که این دانشمندان همسایه در علوم وادبیات ایرانی پژوهشهای استادانه کرده‌اند پس مقدمات علمی و اقتصادی کافی برای یکدوستی ممتد و بی شائبه بین دو کشور از هر حیث موجود است. فقط برای عملی شدن این منظور لازمست اطمینان واعتماد کامل در بین باشد بنظر من اگر در این موقع دولت معظم شوروی واقعا بحکم ضرورت و احتیاج اقتصادی از ما نفت می‌خواهد ما با کمال خوشوقتی بشرطیکه در کشور خودمان آزادی عمل وامنیت کامل سیاسی داشته باشیم بعد از استخراج آن محصول خود را مطابق نرخ عادله بازار بآندولت می‌فروشیم (صحیح است) زیرا بمبادله و روابط بازرگانی روسیه احتیاج شدید داریم. اگر نظر دولت شوروی تامین منظور دیگری است از قبیل اینکه دولتهای رقیب دیگر در ایران بخصوص در قسمتهای مجاور شوروی دارای حقوق وامتیازات راجع باستخراج نفت نگردند بعقیده من هم مجلس و هم دولت و هم ملت ایران حاضر خواهند بود این نگرانی همسایه محترم شمالی را عملا رفع کند وسیاست حفظ موازنه و تامین قطعی منظورهای مشروع همسایگان خود را بطرز صحیحی روش سیاسی خود قرار دهند. (صحیح است) فقط برای تحقق این مقصود اولا تعقیب یک سیاست دوستانه وایجاد اعتماد و امنیت متقابل لازمست زیرا روابط اقتصادی چه در داخل یک کشور و چه در خارج شرایطی دارد که پایه واساس آن شرایط امنیت و فراغت خاطر ومصون بودن از هر نوع نگرانی است امید من مانند هر ایرانی دیگر اینست که با حسن نیت وعلو همت تمام مشکلات بین ما و شوروی چنانکه رئیس محترم دولت اظهار فرمودند از بین برود و جای آنرا روابط واقعی و صمیمانه فرهنگی واقتصادی بگیرد. در خاتمه اینک از مقام ریاست مجلس اجازه می‌خواهم طرحی را که شماره زیادی از نمایندگان محترم بعد از چندین روز و شب شور و مباحثه تهیه وامضاء کرده‌اند تقدیم دارم و درخواست می‌کنم این طرح قرائت شود.
تصمیم‌قانونی دایر به بی‌اثر‌بودن موافقتنامه مورخ ۱۵ فروردین راجع به ایجاد شرکت مختلط نفت ایران و شوروی
ماده واحده -
الف - نظر به اینکه آقای نخست‌وزیر با حسن نیت و در نتیجه استنباط از مفاد ماده دوم قانون یازدهم آذر ماه ۱۳۲۳ اقدام به مذاکره و‌تنظیم موافقتنامه مورخ پانزدهم فروردین ماه ۱۳۲۵ در باب ایجاد شرکت مختلط نفت ایران و شوروی نموده‌اند و نظر به این که مجلس شورای ملی‌ایران استنباط مزبور را منطبق با مدلول و مفهوم واقعی قانون سابق‌الذکر تشخیص نمی‌دهد مذاکرات و موافقتنامه فوق را بلااثر و کان‌لم‌یکن میداند.ماده سوم ابلاغیه مورخ ۱۵ فروردین ۱۳۲۵ نیز کان‌لم‌یکن می‌باشد.
ب - دولت باید موجبات تفحص فنی و علمی را به منظور اکتشاف معادن نفت فراهم آورد و در ظرف مدت پنج سال نقشه‌های کامل فنی و عملی‌مناطق نفت‌خیز کشور را ترسیم و تهیه نماید تا مجلس شورای ملی به استحضار و اطلاع کامل از وجود نفت به مقدار کافی بتواند ترتیب بهره‌برداری‌بازرگانی از این ثروت ملی را به وسیله تصویب قوانین لازم تعیین کند.
ج - واگذاری هر گونه امتیاز استخراج نفت کشور و مشتقات آن به خارجیها و ایجاد هر نوع شرکت برای این منظور که خارجیها در آن به وجهی از وجوه‌سهیم باشند مطلقاً ممنوع است.
د - در صورتی که بعد از تفحصات فنی مذکور در بند (ب) وجود نفت به مقدار قابل استفاده بازرگانی در نواحی شمال ایران مسلم گردد دولت مجاز‌است در باب فروش محصولات آن به اتحاد جماهیر شوروی با آن دولت وارد مذاکره شود و نتیجه را به اطلاع مجلس شورای ملی برساند.
ه - دولت مکلف است در کلیه مواردی که حقوق ملت ایران نسبت به منابع ثروت کشور اعم از منابع زیر زمینی و غیر آن مورد تضییع واقع شده است به‌خصوص راجع به نفت جنوب به منظور استیفای حقوق ملی مذاکرات و اقدامات لازمه را به عمل آورد و مجلس شورای ملی را از نتیجه آن مطلع سازد.
تصمیم بالا در جلسه شب پنجشنبه سی‌ام مهر ماه یک هزار و سیصد و بیست و شش مجلس شورای ملی اتخاذ شده است.
رییس مجلس شورای ملی - رضا حکمت