اعلامیه ملل متحد
| اشغال ایران به وسیله ارتش بریتانیا و شوروی | اعلامیه ملل متحد | درگاه محمدرضا شاه پهلوی |
اعلامیه ملل متحد - اعلامیه‌ای است که در تاریخ اول ژانویه ۱۹۴۲ میلادی برابر با ۱۱ دی ماه ۱۳۲۰ خورشیدی نمایندگان مختار ۲۶ کشور جهان، کشورهای متحد آمریکا، بریتانیای کبیر، اتحاد جماهیر شوروی، چین، استرالیا، بلژیک، کانادا، کاستاریکا، کوبا، چکسلواکیا، جمهوری دومینیک، سالوادور، یونان، گواتمالا، هائیتی، هندوراس، هندوستان، لوکزامبورگ، هلند، نیوزیلند، (زلاند جدید)، نیکاراگوا، نروژ، پاناما، لهستان، اتحاد آفریقای جنوبی و یوگسلاویا در واشنگتن، مرکز حکومت فدرال کشورهای متحد آمریکا، پیمان اتحاد علیه محور را بر پایه منشور اتلانتیک امضا کردند و این پیمان پس از آن به نام «اعلامیه ملل متحد» شناخته شد.
درونمایه پیمان اتحاد بیست و شش کشور که برپایه منشور اتلانتیک بنا شده بود دربرگیرنده دو ماده بود:[۱]
- ۱- هر دولت امضا کننده تعهد می‌کند که همه منبع‌های نظامی و اقتصادی خود را علیه دُوَل محور و کشورهایی که با آنها همکاری می‌کنند بکار ببرند.
- ۲- هر دولت امضا کننده تعهد می‌کند که با دیگر کشورهای امضا کننده همکاری کند و جداگانه هیچ گونه قرارداد صلحی با دُوَل محور امضا نکنند.
هدف این پیمان، اتحاد دفاع از آزادی و استقلال و حریت مذهبی و صیانت حقوق بشر و اجرای عدالت در کشورهای بیست و شش گانه و کشورهای دیگر جهان و همین اصول بود که پایه و اساس منشور ملل متحد قرار گرفت.
در اعلامیه‌ای که به دنبال امضای پیمان اتحاد ۲۶ کشور صادر گردید روشن شده بود که ملت‌های دیگری که به هر نحو در مبارزه علیه هیتلریسم به متفقین کمک کرده و یا بعداً کمک کنند می‌توانند به اعلامیه مزبور بپیوندند.
پیوستن ایران به اعلامیه ملل متحد
دولت ایران که از شهریور ماه ۱۳۲۰ خورشیدی به یاری متفقین برخاسته و نقش مهم و ژرفی در پیشرفت مقاصد نظامی و سیاسی دُوَل متفق ایفا نموده بود و بیش از هر کشور دیگر استحقاق عضویت ملل متحد را داشت از شاهنشاه درخواست کرد که با اعلان جنگ ایران به آلمان و الحاق ایران به اعلامیه ملل متحد موافقت نمایند و به دنبال درخواست دولت، فرمان اعلان جنگ صادر گردید.
چند روز پیش از صدور فرمان از طرف شاهنشاه در تاریخ ۱۲ شهریور ماه ۱۳۲۲ (۳ سپتامبر ۱۹۴۳) نامه‌های رسمی با متن یکسان از سفارت کبرای شوروی و سفارت انگلیس و سفارت آمریکا به وزارت امور خارجه رسید و آن سه دولت در نامه‌های خود یادآور شده بودند که اگر ایران با یک یا بیشتر از یک دولت از دُوَل محور وارد جنگ گردد، می‌تواند به اعلامیه ملل متحده بپیوندد شود و در این صورت نیز تعهدات نظامی یا اقتصادی اضافه بر آنچه تاکنون بر عهده گرفته‌است بر ایران تحمیل نخواهد شد و ایران با پیوستن به گروه ملل متحد از برتری‌هایی که آن گروه پس از پیروزی بر دُوَل محور بدست خواهند آورد بهره‌مند خواهد گردید و در تمام کنفرانس‌های مربوط به صلح همان حقوقی را خواهد داشت که ملل متحد دارند.
علی سهیلی نخست وزیر و هیات دولت در جلسه روز ۱۷ شهریور مجلس شورای ملی حاضر شدند و نخست وزیر متن فرمان شاهنشاه را به اطلاع نمایندگان رسانید و در سخنان خود به پیمان اتحاد ایران با دُوَل متفق شوروی و بریتانیا و تعهدات ایران در برابر آن دو دولت اشاره کرد و در پایان پیوستن ایران را به اعلامیه ملل متفق اعلام نمود.
علی سهیلی در تریبون مجلس چنین گفت:[۲] بطوریکه خاطر نمایندگان محترم مستحضر است دولت شاهنشاهی در آغاز جنگ کنونی بی طرفی خود را بدول متخاصم اعلام و در حفظ شرایط آن نهایت مراقبت را معمول داشت ولی در نتیجه پیش آمدهائی که منتهی بوقایع شهریور ۱۳۲۰ گردید و پیمانی بین دولت ایران از یکطرف و دولتین انگلیس و شوروی از طرف دیگر منعقد شد و از این پس این قرار داد را مبنای سیاست خارجی ایران نسبت بمتخاصمین قرار گرفت.
باین ترتیب رویه دولت شاهنشاهی در مقابل دول محور روشن و اعلام شده و انتظار می‌رفت دول محور با در نظر گرفتن وضع خاص ایران تعهداتی که این کشور در مقابل متفقین دارد مبادرت باقدامات و عملیاتی نمایند که بالنتیجه موجب انحراف دولت ایران از تعقیب رویه که در پیمان سه گانه اتخاذ نمود گردد لیکن وقایعی که اخیراٌ بروز کرد و شواهد و مدارکی که در دست است بی جهت تحریک جمعی از عشایر بر علیه دولت که منجر بوقایع اسف انگیز گردید و هم چنین اعزام افراد مخصوص بوسیله هواپیما بمنظور تخریب راه آهن و قطع وسایط ارتباط و تشکیل سازمان‌های جاسوسی و سایر اقداماتی که خاطر نمایندگان محترم از چگونگی آنها آگاه می‌باشد آشکار ساخت که عمال آلمانی بر خلاف انتظار دست به فعالیت‌های وخیمی در ایران زده و سعی کرده‌اند با ایجاد اختلاف و تفرقه بین مردم این کشور آتش فتنه و انقلاب داخلی را بر پا ساخته موجبات سلب آسایش عامه و اختلال امنیت مملکت را فراهم کنند.
دولت ایران این قبیل عملیات نامشروع دولت آلمان را در داخل ایران خصمانه تلقی کرده و تحریکات و دسائس را هم که بمنظور ایجاد فتنه و آشوب در سراسر کشور بعمل آمده‌است مخاطره آمیز تشخیص و برای حفظ مصالح عالیه کشور خود حقاٌ موظف می‌باشد اقداماتی در خاتمه دادن باین وضعیت و اوضاع ناگوار که مورد انزجار قاطبه ملت ایران است بعمل آورده بنابراین دولت با مداقه در جمیع جهات امر و تشخیص منافع مملکت در حال و استقبال خود را ناگزیر دید که بفرمان اعلیحضرت همایون شاهنشاهی حالت مخاصمه را بین ایران و آلمان اعلام دارد و در همین حال الحاق خود را باعلامیه مشترک ملل متحده مورخ اول ژانویه ۱۹۴۲ اعلام می‌دارد.
فرمان اعلان جنگ
امروز در ساعت ۹:۳۴ دقیقه به صحه همایونی رسیده که متن آن قرائت می‌شود:
با تأییدات خداوند متعال
ما
محمد رضا پهلوی
شاهنشاه ایران
بنا به پیشنهاد دولت بر طبق اصل پنجاه و یکم قانون اساسی از تاریخ هفدهم شهریور ماه ۱۳۲۲ حالت جنگ را بین کشور خودمان و آلمان مقرر و اعلام می‌داریم. ۱۷ شهریور ۱۳۲۲
در دوره سلطنت رضا شاه بزرگ از لحاظ مصلحت و برای پدافند مشترک منطقه‌ای پیمان اتحادی بین ایران و افغانستان و ترکیه و عراق[۳] در تهران به امضا رسید که چون تشریفات امضای پیمان در کاخ سعدآباد انجام پذیرفت به پیمان سعدآباد نامیده شد. هر چند که بعد از رویدادهای شهریور ماه ۱۳۲۰ و بی‌طرف ماندن دولت‌های ترکیه و افغانستان و عراق و بستن پیمان اتحاد بین ایران و دُوَل شوروی و بریتانیا، پیمان منطقه‌ای سعدآباد ارزش و اهمیت خود را از دست داده بود، اما وزارت امور خارجه ایران، از لحاظ حفظ اصول، نمایندگان سیاسی ترکیه و عراق و افغانستان را برای گفتگو فراخواند و اعلان جنگ ایران را به آلمان رسماً به آگاهی آنان رسانید و سپس رونوشت فرمان شاهنشاه و رونوشت اعلامیه دولت را درباره اعلان جنگ و الحاق ایران به اعلامیه ملل متحد برای نمایندگان دُوَل امضا کننده پیمان سعدآباد و نمایندگان دُوَل دیگر در تهران فرستاد.
چون پس از حوادث شهریور ۱۳۲۰، به ویژه پس از امضای پیمان اتحاد بین دولت شاهنشاهی ایران و دول اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی و انگلستان، روابط سیاسی و بازرگانی ایران با آلمان قطع شده بود، اعلامیه دولت ایران مبنی بر وجود حالت جنگ بین ایران و آلمان و پیوستن ایران به گروه ملل متحد برای نمایندگان سیاسی دولت‌های سوئد و سوئیس، که اولی حافظ منافع آلمان در ایران و دومی حافظ منافع ایران در آلمان بودند، بوسیله وزارت امور خارجه فرستاده شد تا به دولت آلمان ابلاغ کنند. بدین ترتیب روش سیاست خارجی ایران در دوره جنگ روشن گردید و ایران رسماً به گروه ملل متحد پیوست.
منبع
- ↑ Declaration of the United Nations - Subscribing to the Principles of the Atlantic Charter, January 1, 1942
- ↑ بیانات آقای نخست وزیر دائر به اعلان جنگ دولت ایران و آلمان ۱۷ شهریور ۱۳۲۲ نشست ۱۹۷
- ↑ قانون تصویب عهدنامه عدم تعرض بین دولت شاهنشاهی ایران و دولت پادشاهی افغانستان و دولت جمهوری ترکیه و دولت پادشاهی عراق - مصوب ۲۵ اسفند ۱۳۱۶ مجلس شورای ملی
جستارهای وابسته
- منشور اتلانتیک
- پیمان سعدآباد
- پیمان اتحاد بین دولت شاهنشاهی ایران و دول اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی و انگلستان
- منشور ملل متحد
- قانون تصویب منشور ملل متحد که در سانفراسیسکو به امضا رسیده است