سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی
درگاه محمدرضا شاه پهلوی | محمدرضا شاه پهلوی | قوانین انقلاب شاه و مردم |
سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی در فروردین ماه ۱۳۲۶ خورشیدی به فرمان شاهنشاه محمدرضا شاه پهلوی بنیان شد. یاست این سازمان با شاهنشاه محمدرضا شاه پهلوی بود و سرپرستی آن به والاحضرت شاهدخت اشرف پهلوی سپرده شد. این سازمان پس از پایان جنگ جهانی دوم و پایان یافتن اشغال ۴ ساله کشور و بیرون رفتن ارتش متفقین از کشور بینان شد. در این زمان تهی دستی و بیتوایی و بی چیزی، بیکاری و گرسنگی همه شهرهای ایران به ویژه تهران را فراگرفته بود و خیابانهای تهران پر از ولگرد و گرسته بود. به فرمان شاهنشاه جوان سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی بینان شد با آرمان این که با کمک دولت و مردم نیکوکار کودکان بی سرپرست را از خیابانها گردآوردند، و به گرسنگان خوراک برسانند.
هموندان هیات مدیره سازمان رییس مجلس شورای ملی، رییس بانک ملی ایران و شماری از بزرگان خوشنام کشور بودند و پس از بنیان مجلس سنا، رییس مجلس سنا نیز یکی از هموندان هیات مدیره سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی شد. هیات مدیره و مدیرعامل گاه به گاه به پیشگاه شاهنشاه بار مییافتند و گزارش پیشرفتهای انجام شده را به آگاهی شاهنشاه میرساندند. این رویه تا سال ۲۵۳۷ شاهنشاهی همچنان پیش میرفت. آخرین شرفیابی هیات مدیره سازمان در روز ۶ اردیبهشت ماه ۲۵۳۷ شاهنشاهی بود.
سازمان در با برقراری مرکزهایی برای پخش خوراک گرم در جنوب شهر تهران و هم چنین جاییی برای برپا ساختن سالنهای ناهارخوری و خوابگاه و کارگاههای آموزشی و حرفهای چون آهنگری، درودگری، لوله کشی برای کودکان بی چیز و بی سرپرست کار خود را آغاز کرد و هزینه آن از دارایی شاهنشاه داده میشد. کارهای سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی کم کم گسترش یافت و در بخش درمان با بنیان یک درمانگاه رایگان در تهران و ۳۰ درمانگاه در روستاهای دوردست آغاز شد. در آن زمان پزشکان زبده ایرانی نپذیرفتند که به جاهای دورافتاده کشور بروند، بدین روی نزدیک به ۳۰ پزشک اتریشی که به سبب خرابیهای جنگ جهانی دوم و اقتصاد اروپا جویای کار بود از سوی دکتر آشتیانی وزیر بهداری استخدام شدند و در درمانگاههای روستایی به درمان مردم روستایی بی نوای ایران پرداختند.
سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی در امور بهداشتی و درمان بیماران و کمکهای اجتماعی و فرهنگی کشور گامهای ارزندهای برداشت. از کارهای سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی ساختن درمانگاهها در تهران و شهرستانها و بیمارستانهای مدرن در سراسر کشور بود. یکی از موسسههای ارزشمند پزشکی وابسته به سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی، آموزشگاه پرستاری اشرف پهلوی در تهران است که از سال ۱۳۲۸ خورشیدی آغاز به کار کرد و روز به روز گسترش یافت. آموزشگاه پرستاری اشرف پهلوی در درازای ده سال از سال ۱۳۳۱ تا ۱۳۴۱ شمار ۴۳۰ تن پرستار آزموده و آشنا به آخرین روش پرستاری در کشورهای پیشرفته را برای خدمت در بیمارستانهای وابسته به دانشگاه و سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی پرورش داد.
بیمارستان مدرن ۱۱۰ تختخوابی رضا پهلوی در تجریش تهران را شاهنشاه و شهبانو در امرداد ماه ۱۳۴۰ گشودند. این بیمارستان یکی از یکانهای مهم بهداشتی و پزشکی کشور میباشد و دارای بخشهای جراحی و رادیولوژی، زایمان و بیماریهای زنان و آزمایشگاه میباشد.
کارخانه بزرگ داروسازی داروپخش در تهران با گنجایش تولید ۷۵٪ نیازمندیهای دارویی کشور با سرمایه مشترک سازمان شاهنشاهی و بنیاد پهلوی بنیاد گردید و در پایان سال ۱۳۴۳ برای بهرهبرداری آماده شد. این کارخانه بزرگ از صنایع دارویی کشور میتواند بخش بزرگی از داروهای ویژه را که با نامهای گوناگون و به شمار بیش از ۸۰۰۰ گونه وارد کشور میشوند فراهم سازد و از این راه به ذخیره ارزی کشور کمک نماید. هزینه ایجاد این کارخانه بزرگ به بیش از ۳۲۰ میلیون ریال برآورده شده است و در سراسر خاورمیانه بیهمتا است.
سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی از سال ۱۳۳۶ به فرمان شاهنشاه چاپ و پخش کتابهای چهار کلاس دبستان را انجام داد و بدین روی هر سال چند میلیون کتاب درسی چاپ نمود که برای پخش رایگان کتابها در سراسر کشور، وزارت آموزش و پرورش گمارده شد. از آغاز اجرای این پروژه تا سال تحصیلی ۱۳۴۱ - ۱۳۴۰ نزدیک به ۸۳،۸ میلیون ریال از بودجه سازمان برای چاپ کتابهای درسی پرداخت شده است و هر سال نیز بیش از ۱۵ میلیون ریال از سوی سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی به موسسات خیریه و فرهنگی و دانشآموزان کمدرآمد پرداخته شده است.
سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی نخستین درمانگاه برای درمان کچلی با برق در ایران را دایر کرد و رایگان به درمان بیماران پرداخت. هم چنین در پروژه مبارزه با تراخم در شهر دزفول که به شهر کورها نامیده میشد سازمان با همکاری بنیاد خاور نزدیک امریکا تراخم را ریشه کن کرد.
شاهنشاه آریامهر بزرگترین پشتیبان ملت ایران و یگانه منبع الهام وطن ما با توجه به این خواسته ملی به تشکیل سازمانی بنام سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی فرمان دادند[۱] و مقرر فرمودند که این سازمان از محل عواید املاک شخصی معظم له برای زدودن درد از دل دردمندان و دستگیری از افتادگان و ستم کشیدگان و درمان رنجوران و بیماران تحت ریاست عالیه معظم له و نیابت ریاست والاحضرت شاهدخت اشرف پهلوی خواهر والاگهرشان به یاری ملت شتابد و در دورترین نقاط مملکت به انجام خدمات اجتماعی و ایجاد درمانگاهها و درمان رایگان بیماران پردازد و این سازمان نخستین مؤسسهای بود که به ابتکار شاهنشاه آریامهر برای اولین بار در ایران به یاری روستاییان فراموش شده آن روز شتافت و تا امروز ۲۶ سال تمام با اصالت و صداقت تمام این خدمت اجتماعی را دنبال کرده است. باید گفت که انقلاب شاه و ملت در سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی نیز مانند سایر سازمانهای و مؤسسات کشور هم از نظر کمی و هم از نظر کیفی تأثیری شگرف داشت بطوری که میزان پیشرفت سازمان در دوره ده ساله انقلاب پنجاه درصد پیش از دوره پانزده ساله ماقبل آنست و اگر این مدت را با مدت مشابه قبلی مقایسه کنیم و دو دوره دهساله را در برابر هم بگذاریم فزونی پیشرفت نسبت خیلی بالاتری را نشان میدهد و سه چهارم بدوره پیش از آن تعلق میگیرد (صحیح است). در سال ۱۳۵۱ یعنی در آخرین سال نخستین دهه انقلاب به منظور آنکه سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی وضع خود را بطور کامل با دگرگونیهای اساسی و نیازهای روز اجتماعی متحول ایران منطبق سازد و با جهشهائی بلندتر و سریعتر به استقبال دهه دوم انقلاب برود تغییرات و تحولات مهمی در آن بوقوع پیوست تا فعالیتهای سازمان با طرح ریزی برنامههای دقیق و متناسب با سایر هدفهای عالیه مملکتی توسعه یابد و طبقات مختلف مردم در سراسر کشور بنحو بهتر و بیشتر از ثمره این خدمات بهره مند شوند (صحیح است).
در این گزارش فهرست وار به چگونگی خدمات سازمان اشاره میشود:
درمانگاهها: به سال ۱۳۲۶ که سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی بوجود آمد تأسیس درمانگاهها در سرلوحه اقدامات سازمان جای گزید و خوشبختانه مساعی سازمان نتایج امیدبخش در پی داشت و امروز مؤسسات درمانی و بهداشتی سازمان سالانه متجاوز از پنج میلیون بیمار و رنجور را میپذیرد و معاینه میکند و دارو میدهد و در صورت لزوم تحت عمل جراحی قرار میدهد. در حال حاضر سازمان شاهنشاهی در سراسر کشور دارای ۲۵۵ درمانگاه است که در خدمت مردم بخصوص بیماران مستمند و بی وسیله نقاط دوردست قرار دارد. از بدو تأسیس سازمان تاکنون جمعاً بیش از شصت و شش میلیون بیمار به درمانگاهها و بیمارستانهای سازمان مراجعه کرده و به رایگان مورد مداوا قرار گرفتهاند و این رقم که دو برابر جمعیت کشور است اهمیت و عظمت کار مؤسسات درمانی سازمان را بخوبی نشان میدهد. ضمنآً در هر یک از درمانگاهها یک واحد بهداشت و تنظیم خانواده نیز متمرکز گردیده است. در ۱۴۳ درمانگاه نیز واحد اندرزگاه متمرکز گردیده و تعداد مراجعین از بدو تأسیس اندرزگاهها تاکنون بالغ بر ۴/۹۲۳/۵۹۱ نفر بوده است.
بیمارستانها:
الف- مرکز پزشکی رضا پهلوی: یکی از نتایج تحولات اخیر سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی تأسیس مرکز پزشکی رضا پهلوی در سال ۱۳۵۱ بود. برای تأسیس این مرکز، بیمارستان رضا پهلوی تجریش از صورت قبلی خود که تنها جنبه درمانی داشت خارج شد و علاوه بر توسعه خدمات درمانی و افزایش بخشهای درمانگاهی و بیمارستانی و ایجاد تأسیسات جدید تبدیل به یک مرکز آموزشی مجهز گردید و فعالیتهای نوینی در زمینه آموزش و تربیت پزشک و متخصص در آن آغاز شد.
علاوه بر بخشهای گوناگون که در این مرکز دایر است میتوان به ایجاد قسمتهای مهم و تازهای مانند: بخش کوبالت تراپی برای کنترل و درمان بیماری سرطان بخش زایشگاه درمانگاهی، مرکز مراقبت از بیماران وخیم، مرکز فوریتهای بیماریهای قلبی و اعزام درمانگاه سیار به روستاهای شهرستان شمیران و حومه تهران که برای اولین بار در ایران صورت گرفته است اشاره کرد. در این مرکز از گروه داوطلبان خدمات اجتماعی برای خدمت افتخاری در بخشهای مختلف و همچنین از وجود مددکاران اجتماعی برای کمک به بیماران استفاده میشود.
ب- بیمارستان فرح پهلوی در رامسر: این بیمارستان در سال ۱۳۴۱ به دست علیاحضرت فرح پهلوی شهبانوی ایران با ۱۰۰ تخت گشایش یافت و تاکنون سهم مؤثری در مداوای بیماران و بالا بردن سطح بهداشت مناطق شمالی کشور ایفا کرده است. این بیمارستان نیز به علت آنکه مانند سایر بیمارستانهای سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی مورد مراجعه گروهی کثیر از اهالی شهرها و روستاهای دور و نزدیک قرار میگیرد طی دهسال گذشته تدریجاً وسعت یافته و به تأسیسات آن افزوده شده است.
پ- بیمارستان نکویی قم: بیمارستان نکویی ۲۱۰ تحت در بخشهای مختلف دارد و درمانگاههای آن نیز هر روز بیماران سرپایی را میپذیرند و در صورت لزوم به بیمارستان معرفی میکنند. زایشگاه هدایتی در مجاورت این بیمارستان در سال ۱۳۴۸ گشایش یافت و با ۶۰ تخت شروع به کار کرد، و در سال ۱۳۵۰ بخش کودکان هدایتی با ۳۰ تخت در کنار آن دایر شد. بیمارستان نکوئی و زایشگاه هدایتی با کمکهای قابل ملاحظه نیکوکاران ایجاد شده است.
د- بیمارستان احمد قوام: در بازکیا گوراب لاهیجان در سال ۱۳۵۰ همزمان با جشنهای فرخنده شاهنشاهی شروع به کار کرد. این بیمارستان فعلاً ۲۵ تخت در بخشهای جراحی و زنان و زایمان دارد و درمانگاههای آن نیز هر روز عدهای بیمار سرپائی را میپذیرد لیکن مقدمات توسعه و ایجاد بخشهای جدید در آن فراهم آمده است.
کارخانه داروسازی داروپخش.
مشکلات دارو و گرانی و کمیابی آن و لزوم کمک به بیماران فقیر هموطن و بخصوص مسئله حیاتی صنعتی کردن کشور از سالیان قبل نظر شاهنشاه آریامهر را به مشکل دارو معطوف نمود تا اینکه سرانجام رهبر انقلاب اوامر مؤکد برای تأسیس یک واحد صنعتی داروسازی در داخل کشور متناسب با شأن کشور ایران و در خور نیازمندیهای روزافزون مردم مملکت صادر فرمودند و سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی برای ایجاد کارخانه داروسازی داروپخش مشغول اقدام شد و این کارخانه که از ثمرات دوران انقلاب است در سال ۱۳۴۲ در حضور مبارک شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو گشایش یافت. کارخانه داروپخش یکی از واحدهای بزرگ صنعتی کشور و بزرگترین کارخانه داروسازی خاور میانه است. در این مؤسسه عظیم در حدود یکهزار میلیون ریال سرمایه گذاری گردیده و مدرن ترین و عظیم ترین ماشین آلات داروسازی در بخشهای مختلف آن کار گذاشته شده است. این کارخانه علاوه بر تأمین داروهای مورد نیاز درمانگاهها و بیمارستانهای سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی، در بازار داروئی ایران نیز مستقیماً فعالیت میکند و این فعالیت در جلوگیری از افزایش قیمت دارو و تثبیت بهای آن در حد ارزان که یکی از هدفهای داروپخش است تأثیری غیر قابل انکار دارد.
مرکز تحقیقات و مطالعات علمی.
پیرو اوامری که در مورد لزوم تحقیقات داروئی و شیمیائی از جانب شاهنشاه آریامهر صادر گردید سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی اقدام به تأسیس مرکز تحقیقات و مطالعات علمی داروئی و شیمی داروئی نمود، تا کشور ما نه تنها از لحاظ فرمول و مواد اولیه ساخت داروها تدریجاً از اتکای خود به خارج بکاهد بلکه در زمینه تحقیق و تتبع در امور داروئی و شیمیائی و ساختن داروهای جدید نیز در ردیف کشورهای پیشرو قرار بگیرد. این مرکز از سال ۱۳۵۱ شروع بکار کرده است.
آموزشگاههای حرفهای رضا پهلوی.
آموزشگاه حرفهای رضا پهلوی تهران که سازمان و تشکیلات نوین آن در سال ۱۳۴۲ گشایش یافت یک مدرسه حرفهای بزرگ و مجهز برای تربیت کارگران ماهر و متخصص بمنظور خدمت در صنایع کشور است و تاکنون ۱۳۹۹ نفر از رشتههای مختلف آن فارغ التحصیل شدهاند. در اصفهان نیز یک آموزشگاه حرفهای به همین نام و با همین کیفیت از طرف سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی ایجاد و برای افتتاح در سال تحصیلی ۵۲-۵۳ آماده شد. همچنین آموزشگاه حرفهای رضا پهلوی شیراز در سال ۱۳۵۱ تأسیس شد و شروع بکار کرد.
آموزشگاههای بهیاری.
سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی برای رفع نیاز مؤسسات درمانی خود به وجود بهیاران کارآزموده دو آموزشگاه بهیاری در رامسر و تجریش تأسیس کرده است. آموزشگاه بهیاری فرح پهلوی در رامسر که از سال ۱۳۴۱ شروع بکار کرد جمعاً ۱۴۰ نفر فارغ التحصیل داشته است. آموزشگاه بهیاری رضا پهلوی در تجریش که در سال ۱۳۴۷ تأسیس شده تاکنون پنج دوره دانش- آموز پذیرفته و ۶۵ نفر از سه دوره فارغ التحصیل داشته است.
طبع و نشر کتاب و کمکهای فرهنگی.
از سال تحصیلی ۳۷-۱۳۳۶ به بعد همه ساله طبق تقاضای وزارت آموزش و پرورش کلیه کتابهای ابتدائی دبستانهای سراسر کشور از طرف سازمان شاهنشاهی و به کمک این وزارت و سازمان برنامه تهیه و در اختیار وزارت آموزش و پرورش گذاشته شده و بین دانش آموزان سراسر کشور توزیع گردیده است. از آغاز اجرای این برنامه تا سال تحصیلی ۵۲-۵۱ تعداد ۱۴۰۴۹۳۵۹۰ جلد کتاب درسی و لوحه و کتاب سپاه دانش طبع و توزع شده است. این کتابها در چاپخانه عظیم بیست و پنجم شهریور که قسمت اعظم سهام آن متعلق به سازمان است طبع میشود. هر سال در حدود پنجاه میلیون نسخه کتاب و مجله و نشریه در چاپخانه بیست و پنجم شهریور طبع و صحافی میشود. در زمینه کمکهای فرهنگی یکی از اقدامات مهم سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی ساختمان و تجهیز دو خوابگاه بزرگ در کوی امیرآباد و اهدای آن به دانشگاه تهران و نیز کمک نقدی به ساختمان خوابگاه دختران دانشجو بود. همچنین میتوان کمکهای مهم به دانشگاه صنعتی آریامهر، سازمان زنان ایران، بنیاد فرهنگی رضا پهلوی، دانشگاه جندی شاپور اهواز و کمکهای مستمر به بسیاری دیگر از مؤسسات آموزش عالی را ذکر کرد.
کمکهای دیگر.
سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی علاوه بر اقدامات درمانی و بهداشتی و فرهنگی و اجتماعی که از وظائف آن بشمار میآید، کمکهای متعدد و قابل ملاحظهای به آسیب دیدگان از سیل و زلزله، بیماران و معلولین و نابینایان و جذامیان، مراکز رفاه خانواده و حمایت از مادران و کودکان، و سازمانهای عهده دار خدمات عام المنفعه بعمل آورده است و اکنون نیز بسیاری از مؤسسات خیریه و اجتماعی و آموزشی و درمانی همه ساله از این سازمان کمکهای مستمر نقدی و داروئی دریافت میدارند
آموزشگاه عالی پرستاری اشرف پهلوی.
این آموزشگاه که در سال ۱۳۲۸ افتتاح شد شبانه روزی و دوره آن برای تربیت پرستاران لیسانسیه سه سال است. آموزشگاه عالی پرستاری اشرف پهلوی تاکنون ۴۸ دوره دانشجو پذیرفته و ۴۲ دوره فاذغ التحصیل داشته و تعداد فالغ التحصیلان مزبور ۱۲۶۰ تن بوده است که اینک در بیمارستانها و مؤسسات بهداشتی و درمانی کشور به خدمت مشغولند. در مدت اقامت در آموزشگاه وسایل تحصیل و زندگی دانشجویان از هر حیث به رایگان فراهم است.
اشرف پهلوی رئیس و سایر اعضای هیئت امنای سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی ۱. عبدالله ریاضی ۲. جعفر شریفامامی ۳. جمشید آموزگار ۴. اشرف پهلوی ۵. منوچهر اقبال ۶. محمدرضا شاه پهلوی ۷. علینقی عالیخانی ۸. هادی هدایتی ۹. منوچهر شاهقلی ۱۰. جواد آشتیانی ۱۱. محمدصفی اصفیاء ۱۲. مصطفی مصباحزاده ۱۳. یوسف خوشكیش ۱۴. نصرتالله كاسمی ۱۵. طاهر ضیائی
پس از انقلاب اسلامی
قانون مربوط به انحلال سازمان ملی خدمات اجتماعی
ماده واحده - سازمان ملی خدمات اجتماعی (سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی) از تاریخ ۵۷٫۱۱٫۲۲ منحل اعلام میگردد و کلیه اموال منقولو غیر منقول سازمان مزبور در اختیار دولت قرار میگیرد.
هیأتی مرکب از نمایندگان نخستوزیر، وزارت امور اقتصادی و دارایی و وزارت بهداری و سازمان بهزیستی و سازمان امور اداری و استخدامی به عنوانمدیران تسویه حداکثر ظرف مدت شش ماه اقدامات لازم را به منظور حسابرسی عملیات مالی سازمان فوقالذکر به عمل آورده و نسبت به پرداختدیون و وصول مطالبات و واگذاری باقیمانده داراییهای آن سازمان به وزارتخانهها و سازمانهای ذیربط اقدام نموده و گزارش کامل آنرا به کمیسیون اموراقتصادی و دارایی مجلس شورای اسلامی ارائه نماید.
تبصره ۱ - از تاریخ تصویب این قانون کلیه عوارض و درآمدهایی که به موجب قوانین و مقررات به نفع سازمان خدمات اجتماعی اخذ میشود، بهخزانهداری کل تعلق میگیرد.
تبصره ۲ - کلیه وجوهی که در حساب مربوط به این مورد در بانک موجود یا تا تاریخ تصویب لایحه واریز شده است، به خزانهداری کل منتقلمیگردد و معادل آن وجوه واریز شده جهت گسترش بهداشت روستاها و واحدهای بهداشتی و درمانی و روستایی و آموزش پرسنل مورد نیاز اینواحدها در اختیار وزارت بهداری قرار میگیرد.
قانون فوق مشتمل بر ماده واحده و دو تبصره در جلسه روز یکشنبه نهم اسفند ماه یک هزار و سیصد و شصت مجلس شورای اسلامی تصویب و بهتأیید شورای نگهبان رسیده است.
رئیس مجلس شورای اسلامی - اکبر هاشمی
منبع