جمعیت کمک به جذامیان
تصمیمهای مجلس | ذرگاه علیاحضرت شهبانو فرح پهلوی
جمعیت کمک به جذامیان |
درگاه اعلیحضرت محمدرضا شاه پهلوی آریامهر |
علیاحضرت شهبانو فرح پهلوی ریاست عالیه جمعیت کمک به جذامیان را در چهارچوب مسئولیتهای شهبانو ایران پذیرفتند. جمعیت کمک به جذامیان فعالیتهای گوناگونی در زمینه پزشکی و درمان و رفاه جذامیان بر عهده داشت و جمعیت کمک به جذامیان سالها از سوی دکتر عبدالحسین راجی (زاده شده به سال ۱۲۸۱ خورشیدی و درگذشته به سال ۱۳۵۱ خورشیدی) اداره میشد.[۱]
پیشینه
کوتاه زمانی پس از بستن پیمان همسری اعلیحضرت محمدرضا شاه پهلوی با علیاحضرت فرح پهلوی، دکتر عبدالحسین راجی، وزیر سابق بهداری از شهبانو فرح پهلوی درخواست کرد که ریاست جمعیت کمک به جذامیان را بپذیرند. شهبانو فرح پهلوی به بازدید مرکز جذامیان مشهد و تبریز یا جذام خانه بابا باغی رفتند. چگونگی زندگی جذامیان در آن زمان در ایران نامناسب و شمار مرکزهای درمان جذام در ایران بسیار کم بود. افزون بر این این مرکزها از سوی کشیشهای مسیحی و راهبهها اداره میشدند. از سر تا سر ایران بیماران جذامی به حرم امام رضا میرفتند و برای سلامتشان دعا میکردند و از امام رضا درمان و تندرستی میخواستند. از آن جا که زیارت کنندگان زیادی برای حرم امام رضا به مشهد میآمدند، بیشتر این بیماران از راه گدایی زندگی میگذراندند و در شهر پخش بودند. مقامات اداره شهر سه کیلومتر دور از مشهد مرکز جذامیان به نام آسایشگاه محرابخانه ایجاد کردند. در این آسایشگاه بیش از ۹۰۰ بیمار جذامی زندگی میکردند و بیش از ۱۸۰ کودک سالم از مادران جذامی بدون امکانات تحصیلی زندگی میکردند.[۲]
برای بهبود دادن به وضعیت جذامیان در ایران نخست پهرستی از همه جذامیان در ایران تهیه شد. سپس پراکندگی و شماره آنان در سرتاسر کشور بررسی شد. سازمان جهانی بهداشت[۳] پیشنهاد کرد که بیماران جذامی در جای زندگی و پیرامون آشنای خود درمان شوند ولی اهالی روستاها و یا شهرها آن را نپذیرفتند. سپس قرار بر این شد که برای بیماران جذامی شهرکی بسازند و آنها را در آن شهرک سکنی دهند و با کمک به آنها کم کم بیماران بتوانند برای فراهم ساختن نیازهای زندگی بر روی پای خود بایستند. با این راه حل دولت خواست که به مردم نشان دهد که بیمار جذامی مانند مردم سالم میتواند سازنده باشد.[۴]
در روز ۸ بهمن ماه ۱۳۴۰ علیاحضرت شهبانو در پیامی که به مناسبت روز بین المللی جذام فرستادند فرمودند:
- امروز که روز بین المللی جذام در همه دنیا شناخته شده، من از شما برادران و خواهران خود انتظار دارم که دست عطوفت به سوی این محرومین دراز نمایید چون آنها به کمک شما نیازمندند. انجمن کمک به جذامیان نیز در این راه مقدس از هیچگونه صرف وفت و فداکاری کوتاهی نخواهد کرد. علیاحضرت شهبانو از درمانگاه مبارزه با بیماری جذام بازدید کردند.
۹ بهمن ماه ۱۳۴۳ علیاحضرت شهبانو برای روز بین المللی جذام در پیامی فرمودند:
- امروز هشتم بهمن ماه مطابق با ۲۸ ژانویه و روز بین المللی جذام در دنیا شناخته شده، در کشور خودمان نیز سه سال قبل چنین روزی را روز جذامی ها اعلام کردم. اینک به مناسبت این روز به شما خواهران و برادران پیام می فرستم و از شما می خواهم که به شکرانه نعمت سلامتی که برخوردار می باشید، شایسته است به فکر آن عده از هموطنان خود که در نتیجه قهر طبیعت دچار این مرض می باشند بوده و از کمک به آنها دریغ ننمایید. جمعیتی که تحت ریاست خود من از سه سال قبل تشکیل شده برنامه اش تهیه و ساختمان دهکده ایست برای مجذومین که پس از معالجه و بهبود بتوانند در دهکده مزبور به شغل کشاورزی یا سایر مشاغل حرفه ای مشغول شده و کم کم وارد اجتماع شوند، یعنی اجتماعی که سالیان دراز از زندگی در آن محروم بوده اند.
- اعلیحضرت همایون شاهنشاه که همیشه توجه خاص به امور خیریه دارند، سی هزار هکتار از اراضی املاک اختصاصی خود را برای ساختمان دهکده جذامیان به جمعیت مرحمت فرموده اند که با کمک هایی که تاکنون از طرف شما هموطنان به جمعیت شده و می شود و با مساعدت دولت و سایر جمعیت های خیریه مشابه در آتیه نزدیک ساختمان آن شروع و تکمیل خواهد شد.
- اینک از شما برادران و خواهران انتظار دارم برای کمک به جمعیت از هیچگونه مساعدت مادی و معنوی دریغ نفرمایید تا جمعیت بتواند به فضل خداوند متعال و توجه شاهنشاه معظم و با همت شما مردمان نیکوکار برای نیل به این هدف مقدس موفق شده و جمعی افراد ستمدیده را از این بلای خانمانسوز و وضع رقت بار رهایی بخشد. رجاء واثق دارم شما هموطنان عزیز که همیشه از کمک به بینوایان دریغ نداشته اید در این باره نیز از بذل مساعدت کوتاهی نخواهید نمود.
آسایشگاه محرابخان
در سال ۱۳۴۰ شهبانو فرح پهلوی از آسایشگاه محرابخان در سه کیلومتری مشهد بازدید کردند. در این راه دکتر عبدالحسین راجی علیاحضرت فرح پهلوی را در راه بزرگی که در پیش داشتند همراهی کرد. پس از چند سال که شهبانو فرح پهلوی از آسایشگاه محرابخان دیدن کردند در آسایشگاه ۹۰۰ بیمار جذامی با ۱۸۰ کودک سالمشان زندگی میکردند. روزگار جذامیان بهتر شده بود. در ساختمان اصلی جذامخانه همه وسایل مدرن و پیشرفته وجود داشت. در دستشوییها و شیر آبها با نور باز و بسته میشد. وحشت مردم نیز کمتر شده بود و با آگاهی رسانی گستردهی جمعیت کمک به جذامیان، مردم دریافتند که بیماری جذام واگیر ندارد. شمار بیماران جذامی در کشور شناخته شده بود و در برخی بیمارستانها، بیمار جذامی را بستری و درمان میکردند. هر چند یک بار چند جراح سویسی به ایران میآمدند و جراحیهای ترمیمی و پیوندهای گوناگون روی چهره و دستهای جذامیها انجام میدادند.[۵]
در روز بازدید، بیماران آسایشگاه محرابخان از شهبانو درخواست کردند که جایی جداگانه برای زندگی همسر و فرزندان تندرست آنها ساخته شود. شهبانو فرح پهلوی دستور ساختن خانه در استان خراسان برای جذامیهای شفایافته را دادند. بدین ترتیب شهرکی در ۲۸۰ کیلومتری بجنورد به نام "بهکده راجی" ساخته شد.
بهکده راجی
محمد رضا شاه پهلوی سی هزار هکتار از زمینهای موجود در ۱۵۵ کیلومتری شمال غربی بجنورد برای ایجاد مرکزی برای جذامیان بهبود یافته به جمعیت کمک به جذامیان هدیه کرد. این بهکده به پاس خدمات ارزنده دکتر عبدالحسین راجی مدیر عامل فعال این جمعیت کمک به جذامیان و یکی از بنیان گذاران این بهکده به نام بهکده راجی نام گذاری گردید.
بهکده راجی در دشت گرگان، دهکدهای سبز و خرم و نوبنیاد بود و برای جذامیان پاک شده و درمان شده ایران ساخته شد. بهکده چون ستاره پنج پری از چند دهکده اقبالیه، دمدمه، سوق بالا، سوقه پایین، و بهکده مرکزی به وجود آمده بود. برای ۱۵۰۰ نفر جمعیت بهکده راجی در سال ۱۳۵۶ با هزینهای بیش از ۴۰ میلیون تومان مدرن ترین و پیشرفته ترین روستای ایران ساخته شده بود. پروفسور کاریون کارشناس سازمان جهانی بهداشت پس از بازدید از بهکده گفته بود که "در یک علفزار بهشت کوچکی ساختهاند".
تا به کنون در بهکده راجی کلیه ابزار و نیازمندیهای زندگی مانند سیصد خانه دو و سه اتاقه، یک بیمارستان بیست و پنج تختخوابی، یک دبستان دخترانه و پسرانه، آموزشگاه حرفهای، ساختمان ژاندارمری، رستوران، مهمان سرا، سالن سینما، پمپ بنرین، کارخانه برق، پارک، و مغازههای نانوایی، قصابی، قهوه خانه و انبارهای کشاورزی، چراگاهها برای دام، گاراژ، کارگاههای جوراب بافی، قالی بافی، درودگری، آهنگری، جوشکاری، و تعمیرگاه خودرو و دستگاههای گوناگون صنعتی، و مکانهای دیگر همگانی ایجاد گردیدهاست.
هم چنین نسبت به کندن قناتهای آب و حفر چاههای ژرف و لوله کشی آب آشامیدنی و ایجاد جوی و نهرها برای آبیاری مزرعهها و باغهای میوه و ایجاد باغهای نوین میوه، درخت کاری خیابانها و غیره اقدام شدهاست.
گرمابه بهکده با چهل دوش بهداشتی در اختیار اهالی است. خانه، آب و برق و خدمات پزشکی و درمانی به رایگان در اختیار ساکنین بهکده قرار دارد. ساکنین بهکده همه کار میکنند به ویژه زنان که روزها کودکانشان را به مهد کودک میسپارند و به کارگاههای جوراب بافی و قالی بافی میروند.
کوشش جمعیت حمایت از جذامیان بر این پایهاست که بیماران بهبود یافته را هرچه زودتر با آخرین پیشرفتهای کشاورزی و صنعتی آشنا نموده و سپس با دادن کمکهای نخستین به تدریج همه امور کشاورزی و دامداری و دیگر فعالیتهای اجتماعی را به خود ساکنین بهکده راجی بدهند. هر بیمار بهبود یافته حقوقی دریافت میکند و در آغاز ورودش به بهکده سه راس گوسفند به وی داده میشود.
هزینه کل ساختمان و همه وسایل جراحی بیمارستان بهکده راجی از جانب جمعیت کمک به جذامیان کشور آلمان پرداخت گردید.
در زمینه کشاورزی و دامداری بهکده پیشرفتهای زیادی کردهاست. هم چنین سیب زمینی و پنبه در بهکده کشت میشود و مازاد بر مصرف ساکنان بهکده از محصولات کشاورزی به سایر منطقهها برای فروش میفرستد. سیستم کشاورزی بهکده مکانیزهاست و از آبیاری قطرهای استفاده میشود.
آسایشگاه بابا باغی
شهبانو فرح پهلوی در ۲۵ فروردین ۱۳۴۴ برای گشایش کنگره جمعیت خیریه فرح پهلوی وارد تبریز شد. این سفر به ویژه برای دیدار از شرایط بد بیماران جذامخانه بابا باغی به این روستا بود. بابا باغی تا آن روز تنها جای نگاهداری جذامیهایی بود که از شهرهای گوناگون استان آذربایجان بدانجا آورده میشدند. با توجه به برداشت مردم از جذام، بیماران از جامعه طرد شده بودند و جز چند کشیش مسیحی و چند راهبه کسی در آن جا نمیخواست کار کند. دوباره بنیان این آسایشگاه را بیماران در کشور ایران وام دار دکتر راجی و هم چنین خانم عذرا ضیایی از زنان بشر دوست جامعه ایران هستند. در این سفر شهبانو به تبریز، گام نخست را برای کمک به جذامیها برداشت و آن آموزش مردم بود در باره این که بیماری جذام ساری نیست. این آگاهی رسانی سبب شد که مردم همدردی و بشردوستی بیشتری نشان دهند. سپس پیوند با سازمانهای داخلی و خارچی برای یاری به جذامیان آغاز شد. مرکزهای گوناگون یاری به جذامیان برای پیدا کردن بیماریهای پوستی در لرستان، آسایشگاه محراب خان مشهد و بهکده راجی برای آنها که درمان و پاک شده بودند بر پا شد.
در سال ۱۳۵۶ که شهبانو فرح پهلوی دوباره از جذامخانه دیدن کردند در آسایشگاه بابا باغی وزیر بهداری و بهزیستی و کارکنان جمعیت کمک به جذامیان و ۴۰۷ نفر از بیماران جذامی زیر درمان به استقبال وی آمدند. رییس آسایشگاه بابا باغی گفت که شماری پزشک و متخصص جذام، جراح پلاستیک، جراح عمومی و بیماریهای چشم، فیزیو تراپیست، و پرستار، و تکنسین در خدمت بیش از ۴۰۰ بیمار جذامی این مرکز هستند که با ۱۱۵ کودک تندرست خود در آسایشگاه زندگی میکنند. با گسترش درمان در سال ۱۳۵۵، ۱۷۶ عمل جراحی ترمیمی، ۲۱۴ عمل جراحی عمومی، ۳۷ عمل چشم و درمان با فیزیوتراپی انجام گرفتهاست. و با گسترش مجتمع آموزشی، دبستان، کودکستان، و باشگاههای ورزشی کودکان در زمینه پرورش جسم و جان آنها گامهای بلندی برداشتهاست. تا سال ۱۳۵۶ بیش از ۱۳۱ تن از بیماران به کارهای گوناگون پرداختند. بیماران معلول تا آنجا که توانشان پروانه میداد با استفاده از کارآموزی با دریافت دستمزد توانستند بر سر کار بروند و مفید برای خود و جامعه باشند. پس از آن شهبانو از نقشه بیمارستان پنجاه تختخوابی آسایشگاه که تا چند ماه آینده میباید بهره برداری بشود دیدن کرد. در مرکز شهبانو فرح پهلوی با دختری که سپاه دانش و اهل شیراز بود و داوطلبانه در آسایشگاه بابا باغی تبریز خدمت میکرد گفتگو کرد.
آسایشگاه نور آباد
در لرستان ناحیهای است که پیشکوه نامیده میشود. در شمال غربی در بخش دلفان شهری دور افتاده وجود دارد که مردم آن را نورآباد نام گذاشتهاند. مردم نور آباد گرفتار بلای جذام بودند. در نورآباد پاسگاه ژاندارمری هم خارج از شهر بود و مردم نورآباد با خارج ارتباط نداشتند. روزی که شهبانو فرح پهلوی در خرم آباد به بیمارستان ۱۴۰ تختخوابی شیر و خورشید سرخ ایران رفتند و از آنجا به بیمارستان مرکز پژوهشهای پوستی راهی شدند هر که را دیدند جذام بر چهره و پیکرش نقش گذاشته بود. پس از آن مرکز پژوهشهای جذام یکی از واحدهای جمعیت کمک به جذامیان قرار گرفت و مستقیم زیر سرپرستی علیاحضرت شهبانو فرح پهلوی در آمد. مرکز پژوهشهای جذام در زمینی که پیشکش وزارت کشاورزی بود در ۱۵ ماه ساخته شده بود. ۲۷تن در کار پژوهش و درمان بودند و یک پزشک فرانسوی سرپرستی پژوهشها را به عهده داشت. در لرستان ۵ تن بهداشت یار همیشگی در پی یافتن بیماران در منطقه بودند و همه بیماران شناخته شده و زیر پوشش درمانی قرار گرفته بودند. بیماران از کار افتاده زیر پوشش بیمههای اجتماعی رفته بودند و به آنها حقوق بازنشستگی پرداخت میشد. گروه بیماریاب در شهریور ۱۳۵۶ در آخرین بازدید شهبانو فرح پهلوی به درمان ۳۶۵۰ بیمار پرداخته و در درازای دو ماه کار مرکز پژوهش جذام به ۱۰۷۰۰ بیمار رسیدگی کرده بود.
خدمات اجتماعی
کمیسیون کمک رسانی به بیماران و خانوادههای بیماران به جذام بطور مرتب تشکیل جلسه میدهد تا سرویسهای اجتماعی، هدیهها و کمکهای جنسی و نقدی از جانب مردم خیر و دیگر سازمانهای خیریه را بدانها برساند.
خدمات درمانی در آسایشگاهها
در سال ۱۳۵۲ جمعیت حمایت از جذامیان قراردادی برای استخدام پزشکان خارجی در امور درمانی بیماران با سازمان فرانسوی گسترش جهانی روستایی دستینه کرد. بر پایه این قرار داد یک پزشک جذام شناس، یک جراح ترمیمی جذام، یک چشم پزشک، یک متخصص آزمایشکاهی، یک پرستار، و یک فیزیوتراپ آغاز به کار کردند. هم چنین بخشهای جراحی و جراحی ترمیمی، فیزیوتراپی، بیولوژی و بافت شناسی آغاز به فعالیت نمودند.
در چهار چوب انقلاب شاه و مردم و اصل سیزدهم آن فروش سهام به کارگران واحدهای بزرگ صنعتی یا قانون گسترش مالکیت واحدهای تولیدی شرکت سهامی کشاورزی و دامداری در بهکده ایجاد شد و بیماران با خرید سهام عضو شرکتهای سهامی شدند.
در سال ۱۳۴۱ فروغ فرخزاد شاعر برای ساختن فیلم "این خانه سیاه" است به جذام خانه بابا باغی رفت.
پس از انقلاب اسلامی
پس از انقلاب اسلامی پاسداران خانهها و زمینهای کشاورزی جذامیان را به زور گرفتند و بیماران و دیگر کسانی که بهبود یافته و در آنجا زندگی میکردند کتک زده و بیرون کردند. علی یادگاری، یکی دیگر از جذامیان که آثار ضرب و شتم بر روی چهرهاش دیده میشد، گفت: «من به این تصمیم اعتراض کردم که از سوی آقای... مسؤول مرکز با آچار فرانسه مورد حمله قرار گرفتم و صورتم مجروح شد. بیشتر بیماران این مرکز هیچ کسی را ندارند که از آنان نگهداری کند»
ابراهیم گریوانی، فرزند یکی از جذامیان نیز به خبرنگار ما یادآور شد: «از ۶۰ سال گذشته جذامیان در این محل اسکان داشتهاند. بیشتر جذامیان در سطح شهر مشهد به گدایی مشغول هستند.
منابع