ناهمسانی شناختی

ناهمسانی شناختی احساس ناخوش‌آیندی است که زمانی اندیشه‌های متضاد، باورها، ارزش‌ها در مغز کسی باشد بوجود می آید. ناهمسانی شناختی زمانی پیش می آید که

• زمانی که کسی که تصمیمی گرفته است در جایی که گزینش ارزنده دیگری وجود دارد. برای نمونه بانویی از میان مردانی که خواستار ازدواج با وی هستند، یکی را برمی‌گزیند ولی پس از ازدواج مطمئن نیست که انتخابش درست بوده است.

• زمانی که کسی تصمیم بگیرد و آن تصمیم نادرست باشد.
• زمانی که کسی کار یا پیشه ای را برگزیند ولی دریابد که تنش آن شغل بالاتر از آنچه که وی در اندیشه داشته است می باشد.
• زمانی که کسی فشار بسیاری بر خود روا می دارد و در می یابد که آنچه را که بدست آورده است با آنچه که وی پنداشته متفاوت است.
• زمانی که کسی خلاف باورش و یا گرایش هاش کاری را انجام می دهد.

آفرینش انسان گرایش به کاهش این احساس ناخوش‌آیند دارد.

• انسان کوشش می کند که این احساس را نادیده بگیرد ولی این احساس وجود دارد.
• انسان می گوید من را وادار به انجام کاری کرده اند به جای اینکه بگوید که وی داوطلبانه آن را انجام داده است.
• انسان از الکل، تریاک، حشیش، هرویین و دیگر گونه های ماده‌های تخدیر کننده استفاده می کند تا این احساس ناخوش‌آیند را فراموش کند
• انسان می گوید شرایط دنیایی مقصر است در جایی که وی خودش مقصر است.
• انسان واقعیت را منکر می شود و کسانی که واقعیت را می گویند را دروغگو می نامد.
• با اینکه می داند که تصمیمش نادرست بوده ولی شخص یا اشخاصی را می جوید که اشتباهش را به گردن وی بیاندازد.

پیدایش تئوری ناهمسانی شناختی

واژه ناهمسانی شناختی را برای نخستین بار لئون فستینگر روانشناس امریکایی بکار برده شد. فستینگر کتابی با فرنام "زمانی که پیش‌گویی شکست می خورد" در سال ۱۹۵۶ (۱۳۳۵ خورشیدی) نوشت و به چاپ رسانید که در آن فستینگر با باورهای دینی می پردازد. برای نمونه فستینگر یک گروه دینی را بررسی کرد که رهبر آن ادعا می کرد که با موجودات فضایی در تماس است و به پیروان خود گفت که بزودی توفانی همانند توفان نوح خواهد آمد و زمین نابود می شود زیرا که آدمیان روی زمین غیراخلاقی زندگی می کنند و تنها هم‌بندان گروه دینی او از سوی موجودات غیرزمینی نجات می یابند. در روزی که پیشتر برای آخر زمان تعیین شده بود، پیروان این گروه دینی در جایی گردهم‌آمدند و به نیایش پرداختند، پیش‌آمدی نشد و زمین نابود نشد. از قانون منطق آدمی انتظار می رفت که رهبر گروه به شارلاتانیسم و دروغگویی متهم شود و گروه از هم بپاشد ولی رهبر گروه گفت که این آزمایشی برای اندازه گیری ژرفای اعتقاد آنان بوده است و جامعه انسانی شانس دومی بدست آورده است و این گروه برگزیدگانی هستند که باید روی کسان دیگر کار کنند و آنها را بدین باور بیاورند که روش زندگی نااخلاقی خود را تغییر دهند و به گروه دینی آنان بپیوندند. پی‌آمد این پیشگویی نافرجام این بود که پیروان این گروه اعتقاد بیشتری به رهبرشان پیدا کردند و باورشان شد که "برگزیده" هستند و با این اندیشه به آگهی بیشتر میان دیگران پرداختند و به شمار پیروان این گروه مذهبی افزوده شد. همه انتقادکنندگان این گروه به عنوان دروغگو و آدمیان پلید که باید از بین‌بروند شناسایی شدند. پیروان این گروه همواره در جستجوی نشان هایی بودند که نشانگر "مقدس بودن" و والا بودن رهبرشان باشد.

پدیده ناهمسانی شناختی در ایران

بررسی رفتار ایرانیان در شورش ۱۳۵۷ با تئوری فستینگر می توان پدیده‌های همانندی را مشاهده کرد.

دیدن خمینی در ماه

شنبه بیست و سوم دی‌ماه ۱۳۵۷ برابر سیزدهم ژانویه ۱۹۷۹ میلادی مردم ایران امام خمینی را در ماه دیدند.

امشب، بیست و سوم دی‌ماه ۱۳۵۷ پس از غروب خورشید و پدیدار شدن ماه، میلیون‌ها ایرانی موفق به دیدن تصویر آیت‌الله خمینی در کره ماه شدند. هیجان دیدن عکس آیت‌الله خمینی در ماه باعث شد که مردم شهرهای ایران تا پاسی از نیمه شب بیدار بوده و در خیابان‌ها و پشت ‌بام‌ها به تماشای تصویر رهبر انقلابی خود در کره ماه بپردازند. مردم با دادن شعارهایی چون «مردم چه وقت خوابه ـ عکس امام تو ماهه» و «به کوری چشم شاه ـ عکس امام تو ماهه»، یکدیگر را به بیداری در طول شب و نگاه کردن به تصویر آیت‌الله خمینی در تنها قمر کره خاکی دعوت می‌کردند. به گفته احمد سلامتیان، یکی از جلسات گفتگوی وی با برخی از مهندسان و کارشناسان برق کشور که در سال 1357 مسوولیت برق تهران را برعهده داشتند و جریان قطع شبانه برق ها را بخاطر همبستگی با انقلاب اداره می کردند، بخاطر خبر دیدن عکس آیت الله خمینی در ماه به هم خورد. این گروه مهندسان برق که یکی از آنان فارغ التحصیل دانشگاه ام آی تی نیز بود، همراه با سایر مهندسان حاضر در آن جلسه، گفتگو را قطع کردند و برای دیدن عکس آیت الله خمینی بیرون رفتند.( خبر قبلی با توضیح آقای سلامتیان به شکل موجود اصلاح شد) مردم ایران امشب را با شور، شعف، عشق و هیجان خاصی سپری کردند و در خیال خویش، بیش از هر زمانی خود را نزدیک و در ارتباط با خدا و نماینده‌اش امام خمینی احساس کردند. کسانی که علی‌رغم تلاش خود موفق به دیدن عکس امام در ماه نمی‌شدند اگر جرأت بیان آن را داشتند متهم به ساواکی یا ارتشی بودن می‌شدند.