رادیو ایران
| اشغال ایران به وسیله ارتش بریتانیا و شوروی | اعلیحضرت همایون رضا شاه بزرگ | تصمیم‌های مجلس شورای ملی ۱۲۸۵-۱۳۵۷ |
رادیو ایران – روز چهارم اردیبهشت ماه ۱۳۱۹ نخستین فرستنده رادیویی ایران به دست والاحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی ولیعهد ایران گشایش یافت. نیروی این فرستنده یک دستگاه موج کوتاه ۲۰ کیلو واتی و یک دستگاه موج متوسط دو کیلو واتی بود که در شبانه روز پنج ساعت برنامه پخش می‌کرد و تنها مردم تهران و برخی شهرستان‌های نزدیک پایتخت می‌توانستند از برنامه‌های رادیو بهره‌مند شوند. خبر گشایش رادیو تهران ساعت هفت و پانزده دقیقه پس از نیمروز به پنج زبان دنیا از فرستنده رادیو به سراسر جهان اعلام گردید.
تاریخچه رادیو
بی سیم پهلوی
ششم اردیبهشت ماه ۲۴۸۵ شاهنشاهی برابر با ۱۳۰۵ خورشیدی، ساعت سه پس از نیمروز در سومین روز تاجگذاری اعلیحضرت همایون رضا شاه بزرگ [۱] هنگامی که هنوز مردم ایران در شادمانی جشن‌های تاجگذاری همایونی بودند، رضا شاه بزرگ با یونیفورم نظامی به فرستنده بیسیم وارد شدند و با بریدن نوار سه رنگ پرچم ایران نخستین فرستنده بیسیم ایران را گشودند. این فرستنده، بی درنگ با فرستادن پیام زیر ایستگاه‌های فرستنده بیسیم دنیا را فراخواند:
- امروز سومین روز تاجگذاری اعلیحضرت شاهنشاه پهلوی می‌باشد. در این ساعت موقع تشریفات افتتاحیه این استاسیون است. این تلگراف با حضور اعلیحضرت شاهنشاهی تاسیس و در تحت ریاست و حمایت عالیه ملوکانه می‌باشد. به این جهت به نام پهلوی نام برده خواهد شد. این دستگاه تلگراف از امروز افتخار دارد که دستگاه‌های مرتبطه را دعوت به مخابره با خود بنماید و به این ترتیب نخستین سنگ بنای شبکه مخابراتی بیسیم کشور پایه گزاری و به نام « بیسیم پهلوی » خوانده شد.
اندیشه ایجاد فرستنده بیسیم هنگامی که اعلیحضرت رضا شاه بزرگ فرمانده کل قوا بودند و برای فراهم ساختن و گِرد آوردن ساز و برگ ارتش ایران کوشش می‌کردند، بوجود آمد تا اینکه در پایان سال ۱۳۰۳ خورشیدی (۲۴۸۳ شاهنشاهی) کارهای نخستین به انجام رسید. در این هنگام وزارت جنگ یک دستگاه کامل فرستنده موج بلند چهار کیلوواتی برای شهرهای تبریز، مشهد، کرمان، کرمانشاه و خرمشهر سپارش داد و از همان زمان ساختمان‌های نیازین را هم در زمین‌های پیرامون قصر شاهی آغاز کرد و نخستین دکل فرستنده تهران به بلندای ۱۲۰ متر در این زمین‌ها بر پا شد.
دومین دکل فرستنده در ۲۲ اردیبهشت ماه ۱۳۰۴ خورشیدی (۲۴۸۴ شاهنشاهی) برنشانده شد و در همین زمان آموزشگاهی نیز در وزارت جنگ با نام « مدرسه بیسیم قشون کل » بنیاد نهاده شد تا به آموزش نیروی انسانی نیازین برای بهره برداری از فرستنده بیسیم بپردازد. با فراهم شدن پیش نیازهای کار نخستین فرستنده بیسیم در سومین روز جشن‌های تاجگذاری آغاز به کار کرد. در پایان دی ماه ۲۴۸۵ شاهنشاهی (۱۳۰۴ خورشیدی) هیات دولت نیز تصمیم گرفت که فرستنده‌های موج کوتاه که به تدریج در جهان رواگ (رایج ) می‌یافت برای بیسیم ایران خریداری شود. از سال ۱۳۰۷ خورشیدی (۲۴۸۷ شاهنشاهی) کشور ایران نیز برای بر پا ساختن چنین فرستنده‌هایی دست به کار شد و گروهی از کارکنان بیسیم برای دیدن آموزش به فرانسه فرستاده شدند. پس از چندی فرستنده‌های نوین موج کوتاه در بیسیم نجف آباد به سال ۱۳۰۹ خورشیدی (۲۴۸۹ شاهنشاهی) گشایش یافت و پیام ایران به برلین، پاریس، لندن، آنکارا و تفلیس فرستاده شد و بدین سان زمینه‌های گسترش ارتباطات در ایران فراهم آمد.
بیسیم پهلوی
ایستگاه فرستنده کمال‌آباد
فرستنده ۲۰۰ کیلوواتی دشت قزوین
فرستنده سیار رادیو ایران
رادیو ایران
اندیشه راه اندازی رادیو ایران به سال ۱۳۱۳ خورشیدی (۲۴۹۳ شاهنشاهی) بر می‌گردد. سالی که ایران در نیمه راه دگرگونی‌های بزرگ دوران رضا شاه بزرگ سر دودمان پهلوی بود. در آن روزها کشورهای جهان یکی پس از دیگری رادیوهای خود را به کار انداخته بودند و موج‌های ناآشنایشان از آسمان ایران نیز گذر می‌کرد. مردم با توجه به ارتباط روز افزون ایران و اروپا و پیشرفت‌های دوران پهلوی که خواست‌هایشان را افزون‌تر کرده بود، از بودن چنین پدیده‌ای بیشتر آگاه می‌شدند و خواست بهره‌مندی از رادیو بیشتر می‌شد. فروش گرامافون و صفحه‌های موسیقی هم کم کم گسترش می‌یافت و مردم بیشتر به موسیقی گوش می‌دادند.
دولت در همان سال به بازرگانان آزادی وارد کردن دستگاه‌های گیرنده رادیو به ایران را با دریافت پروانه از وزارت پست و تلگراف داد. در سال ۱۳۱۶ خورشیدی (۲۴۹۶ شاهنشاهی) نخستین گام‌ها برای بنیاد نهادن رادیو ایران برداشته شد و بر پایه گزارش وزیر پست و تلگراف برای برپایی مرکز فرستنده رادیو با خرید سه دستگاه فرستنده رادیویی موج کوتاه و موج متوسط و بنای ساختمان‌های نیازین آماده شد و برای بنیاد رادیو ایران از سوی اعلیحضرت رضا شاه بزرگ پروانه همایونی داده شد.
در سال‌های ۱۳۱۶ و ۱۳۱۷ خورشیدی (۲۴۹۶ و ۲۴۹۷ شاهنشاهی) کارهای مناقصه و خرید دستگاه‌ها و فراهم ساختن سازه‌های ساختمانی انجام یافت و در نیمه‌های سال ۱۳۱۸ خورشیدی (۲۴۹۸ شاهنشاهی) کار ساختمان سازی و برنشاندن دستگاه‌ها و پخش آزمایشی دستگاه‌ها آغاز شد.
سازمان پرورش افکار
همزمان با پیشرفت کار ساختمان و کارگذاری دستگاه‌ها و ابزار، سازمانی نیز به نام « سازمان پرورش افکار » بنیاد نهاده شد که زیر سرپرستی وزیر فرهنگ قرارگرفت. این سازمان دارای کمیسیون‌های گوناگونی بود از جمله کمیسیون رادیو که سرپرستی آن با وزیر دارایی بود و از همکاری گروهی از نویسندگانی چون سعید نفیسی، محمد حجازی و رشید یاسمی برخوردار بود و می‌بایستی که برنامه‌های آماده شده برای پخش از رادیو را سامان داده و به تصویب برساند تا هنگام گشایش رادیو مورد بهره‌برداری قرارگیرد.
ماده ۸ اساسنامه سازمان پرورش افکار وظایف کمیسیون رادیو می‌گوید:
- کمیسیون رادیو مامور است برنامه جامعی تنظیم و به تصویب دولت برساند که به ترتیب منظمی اخبار و نطق‌ها و موسیقی و غیره برای پرورش افکار عمومی به وسیله رادیو پخش شود. در مراکز کشور بلندگوهایی در امکنه عمومی برای شنیدن رادیو نصب خواهد شد. کمیسیون رادیو باید فورا شروع به کار نماید تا هنگام دایر شدن دستگاه رادیو در تهران برنامه ششماهه آن قبلا آماده باشد.
ماده پانزدهم اساسنامه سازمان پرورش افکار نیز که درباره کمیسیون موسیقی بود می‌گوید:
- کمیسیون موسیقی مامور است در اصلاح موسیقی کشور به وسیله ترویج موسیقی علمی اهتمام نماید که با ایجاد آهنگ‌های مهیج و سرودهای میهنی و نواهای فرح انگیز روح نشاط و کار و کوشش را در مردم تقویت کند.
بدین سان رادیو چه از دیدگاه فنی و چه از دیدگاه برنامه‌ای آماده گشایش می‌شد.
گشایش رادیو
روز چهارم اردیبهشت ماه ۲۴۹۹ شاهنشاهی برابر با ۱۳۱۹ خورشیدی نخستین فرستنده رادیویی در ایران به دست والاحضرت همایون محمدرضا پهلوی ولیعهد ایران در استودیوی کوچکی که برای اولین بار سدای ایران را پخش کرد و در بیسیم پهلوی به یادگار ماند، گشایش یافت. والاحضرت همایون ولیعهد با فشردن تکمه انتقال سدا، پروانه آغاز برنامه‌های رادیو ایران را دادند. پخش سرود شاهنشاهی ایران [۲] در آن روز برای نخستین بار از رادیو تاثیر ژرفی بر مردم ایران نهاد و سرود ملی ایران سرآغاز خجسته برنامه‌های سدای ایران شد. پیش از اینکه والاحضرت همایون محمدرضا پهلوی ولیعهد ایران زمین، پروانه آغاز به کار فرستنده را بدهند، وزیر پست و تلگراف در گزارشی چگونگی بنیاد رادیو را به آگاهی همایونی رساند و افزود که دستگاه‌های آماده کار رادیو یک فرستنده موج کوتاه به نیروی ۱۴ کیلو وات و مولد برق و دستگاه‌های انتقال سداست. فرستنده موج کوتاه روی ردیف ۲۳۵٫۲ متر برابر با ۸۹۵ کیلو سیکل و فرستنده موج کوتاه روی ردیف‌های ۱۶٫۱۶ متر ، (۱۸۵۶۰ کیلوسیکل) ۱۹٫۸۷ متر (۱۵۱۰۰ کیلوسیکل) ۲۷٫۷۵ متر ، (۱۰۸۱۰ کیلوسیکل) ۳۰٫۹۹ متر ، (۹۶۸۰ کیلوسیکل) ۲۶٫۹۹ متر ، (۸۱۱۰ کیلوسیکل) و ۴۸٫۷۴ متر، (۶۱۵۵ کیلوسیکل) کار می‌کند. از فرستنده موج کوتاه برای تلگراف و تلفن بیسیم نیز استفاده می‌شود و نیروی آن در کار تلگرافی ۲۲ کیلووات است. ... دو دستگاه فرستنده موج کوتاه دیگر در آتیه نزدیک نصب خواهد شد و هم چنین دوازده دستگاه فرستنده موج متوسط برای شهرستان‌های کشور پیش بینی شده است.
پس از پخش سرود شاهنشاهی نخست وزیر پیامی از رادیو ایران ایراد کرد:
- به نام نامی اعلیحضرت همایون شاهنشاهی در این ساعت و روز فرخنده رادیوی ایران به دست مبارک والاحضرت همایون ولایتعهد گشایش یافت. هم میهنان را به این عطیه شادباش گفته از طرف آنان سپاس بی منتهی به آستان مقدس شاهنشاه بزرگ عرضه می‌دارد و شکرانه بی پایان به پیشگاه شاهنشاه زاده جوان بخت تقدیم می‌نماید.
نخستین برنامه‌های رادیو
در نخستین روز گشایش رادیو، پس از پخش سرود شاهنشاهی و سخنرانی نخست وزیر، دستگاه رادیو تهران شناسانده شد و خبر گشایش و دیگر برنامه‌های رادیو به آگاهی شنوندگان رسید. این برنامه‌ها دربرگیرنده پخش خبر گشایش به زبان‌های ترکی، عربی، فرانسه، روسی، انگلیسی و آلمانی ، سرود، موسیقی ایرانی و دوباره گویی خبر گشایش به زبان‌های پیش گفته بود.
آغاز کار رادیو در ایران با شعله‌ور شدن آتش جنگ جهانی دوم و اشغال ایران از سوی ارتش شوروی و بریتانیا همراه بود.[۳] آسیب این جنگ به کشور و اشغال ایران که بیش از چهار سال به درازا کشید، رادیو ایران را نیز در نخستین سال‌های کارش دچار دشواری‌های بسیاری ساخت. فرستنده موج کوتاه که سپارش داده شده بود، هرگز به ایران نرسید و برنامه‌هایی که برای گسترش رادیو پیش‌بینی شده بود به اجرا درنیامد. بدین سان، برای چندین سال، دستگاه‌ها و فرستنده‌ها و هم چنین برنامه‌های رادیو در همان میزانی که در آغاز بود بازایستاد و پاره‌ای از برنامه‌ها یا بازایستانده شدند و یا پخش پیوسته و سامان یافته‌ای نداشتند.
در روزهای دشوار ایران که کشور در اشغال سه ارتش بریتانیا و شوروی و امریکا بود، در روز هفتم آذر ماه سال ۱۳۲۲ سران کشورهای متفق، ژوزف استالین، وینستون چرچیل و تئودور روزولت برای شرکت در کنفرانس تهران به پایتخت کشور کهن ایران آمدند تا در نهان گفتگو کنند.[۴] اینان حکم کردند که همه فرستنده‌های مخابراتی ایران بسته شود و چنین شد که رادیو تهران هم یک هفته خاموش ماند، خاموشی که هرگز نباید در تاریخ زندگی این ملت تکرار شود.
برنامه‌ها به زبان خارجی - سدای آشنا
نخستین برنامه به زبان خارجی روز چهارم اردیبهشت ماه ۱۳۱۹ از نخستین مرکز فرستنده ایران در خیابان کوروش کبیر (بیسیم پهلوی) پخش شد و از آن هنگام برنامه به زبان‌های فرانسه، آلمانی، روسی، ترکی و عربی بخشی از برنامه کلی رادیو تهران را دربر گرفت. فرستنده‌های کم نیروی آن زمان، موج متوسط ۲ کیلووات و موج کوتاه ۳۰ کیلووات تنها بخشی از کشورهای همسایه را می‌پوشاند. جنگ جهانی دوم و اشغال ایران از سوی ارتش‌های بیگانه بریتانیا و شوروی سبب بازایستادن نیرومند ساختن فرستنده‌ها گردید و زبان آلمانی هم از برنامه‌ها حذف شد.
در نیمه سال ۱۳۳۴ خورشیدی (۲۵۱۴ شاهنشاهی) نخستین فرستنده موج کوتاه با نیروی ۱۰۰ کیلووات در مرکز نوین فرستنده‌های موج کوتاه (۲۵ شهریور) کمال آباد در ۶۰ کیلومتری غرب تهران برنشانده شد و سدای رادیو ایران را به اروپا رسانید.
در روز ۲۵ اسفند ماه ۱۳۳۶ فرستنده دوم ۱۰۰ کیلوواتی به دست اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی گشایش یافت[۵] و آماده بهره‌برداری شد. بدین سان برای نخستین بار برنامه‌های برون مرزی که تا آن هنگام سازمان پایداری نیافته بود، سامان یافت و کارهای خود را در یکانی (واحدی) وابسته به رادیو ایران و به نام « برنامه‌های خارجی » آغاز کرد. در فروردین ماه ۱۳۴۰ (۲۵۲۰ شاهنشاهی) سرویس مبادلات بین‌المللی کار خود را با برقراری تماس با رادیوهای جهان و داد و ستد برنامه‌ها آغاز کرد و نام واحد نوین به « برنامه‌های خارجی و مبادلات بین‌المللی » دگرگون شد. در این سال و پس از بررسی و آمارگیری گزارش‌ها و نامه‌های رسیده از شنوندگانی که در برون مرز زندگی می‌کردند، کیفیت برنامه‌ها دگرگون شد و از تیر ماه ۱۳۴۵ (۲۵۲۵ شاهنشاهی ) برنامه‌ها به زبان‌های انگلیسی، فرانسه، ترکی، روسی و عربی هر یک برای ۳۰ دقیقه دربرگیرنده اخبار ایران و گفتارهای شناساندن ایران در ساعت‌های مناسب برای شنوندگان اروپا و آسیا پخش شد، نام این بخش از برنامه‌ها هم جدید بود، « سدای ایران » با اینکه برنامه‌هایی که در درون کشور پخش می‌شد نام « رادیو ایران » را داشت.
با نگرش به سدارسی ارزنده در اروپا از شهریور ماه ۱۳۴۰ (۲۵۲۰ شاهنشاهی) یک بخش سی دقیقه‌ای برنامه ویژه ایرانیان مقیم خارج از کشور به برنامه‌های خارجی مبادلات بین‌المللی افزوده شد. بدین سان با بهبود و گسترش پیوند با شنوندگان خارجی و سازمان‌های رادیویی جهان، توجه هم میهنان ایرانی برون مرز از کشور به شنیدن و برقراری پیوند با « سدای آشنا » کشیده شد.
سدای آشنا در این روزها در درون کشور نیز شنیده می‌شد و بدین روی انبوهی از هم میهنان که عزیزی در خارج از کشور داشتند و سال‌ها از آنان خبری نداشتند، به رادیو آمدند و از برنامه سدای آشنا پرس و جو کردند و درخواست فرستادن پیام رادیویی برای بازیابی عزیزان خود را نمودند. بدین سان در برنامه‌های خارجی، بخش سدای آشنا، سرویسی برای مبادله پیام‌ها دایر گردید. هر روز چه بسیار بودند زنان و مردانی که از شهرها و روستاهای دور و نزدیک به تهران می‌آمدند و در استودیوهای رادیو پیام خود را ضبط (جا دهی) می‌کردند و هر شب از سدای آشنا این پیام‌ها پخش می‌شد و پاسخ آن روی نوار از کشورهای گوناگون به تهران می‌رسید و برای خانواده‌ها پخش می‌شد. بازیابی فرزندان، آگاهی خانواده‌ها از سرنوشت یکدیگر، پیدا شدن چمدان‌های گمشده، نامه‌های هرگز نرسیده، از غم‌ها، از شادی‌ها و از نامرادی‌ها که بسیاری از ایرانیان در خارج از کشور با آن روبرو بودند و « سدای آشنا » آنان را راهنمایی می‌کرد و دلداری می‌داد.
در سال ۱۳۵۰ خورشیدی (۲۵۳۰ شاهنشاهی) و با در هم آمیختن رادیو تلویزیون در سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران، همگام با گسترش همه سویه رادیو و تلویزیون، به برنامه‌های خارجی هم توجه ویژه‌ای شد و بخش « برنامه‌های خارج از کشور » در سازمان نوین بوجود آمد. در این هنگام برنامه‌های برون مرزی از فرستنده ۳۵۰ کیلوواتی پخش گردید و « سدای آشنا » امیدبخش سدها هزار ایرانی در برون مرز اهمیت ویژه‌ای یافت. برنامه « سدای آشنا » به یک ساعت و سپس سه ساعت و سرانجام به شش ساعت در دو بخش در روز رسید. برنامه‌های گسترده سدارسانی از سال ۱۳۵۳ (۲۵۳۳ شاهنشاهی) سازمان داده شد و برنامه‌های خارجی و سدای ایران در شبانه‌روز و در یک زمان، روی چند فرکانس در تمام قاره‌ها شنیده شد که بدین سان می‌بودند:
- ۷ زبان - ۹ ساعت دز روز
- ۱۰ زبان - ۳۰ ساعت در روز
- ۱۴ زبان - ۸۴ ساعت در روز
- ۳۵ زبان - ۱۴۵ ساعت در روز
این برنامه‌ها روی موج کوتاه پخش می‌شد که بدان می‌باید ۳۰ ساعت دیگر که از فرستنده‌های موج متوسط پخش می‌شد افزود.
کارمندان برنامه‌های خارجی و مبادلات بین المللی در سال ۱۳۴۰ (۲۵۲۰ شاهنشاهی): ۱- اسفندیار سپهری مدیر برنامه انگلیسی ۲- لئون هاراطونیان مترجم روسی و انگلیسی ۳- نوروز پناهپور مدیر برنامه روسی برای نخستین بار سدای ایران را به زبان روسی به برون از مرزهای کشور رساند ۴- اسماعیل فرخبودی معاون واحد و مدیر برنامه ترکی نخستین گوینده‌ای که سدای ایران را به زبان ترکی استانبولی به بیرون از کشور رساند ۵- لاغوری رییس واحد ۶- حسین جبین شناس کارمند اداری ۷- پرویز آزادی مدیر برنامه سدای آشنا و بنیادگذار برنامه سدای آشنا ۸- رافی غوکاسی نرسسیان سرپرست مبادلات بین المللی بودند.
سازمان آغازین رادیو
سازمان رادیو هم در آغاز به پیروی از تازگی پدیده و دگرگونی‌های درونی کشور، پیوسته دستخوش دگریدن بود و کشور ادره این سازمان را از سوی یکان‌های اجرایی گوناگون دولتی تجربه می‌کرد. در آغاز اداره امور رادیوی کشور از هنگام گشایش تا سال ۲۵۰۳ شاهنشاهی (۱۳۲۳ خورشیدی) با وزارت پست و تلگراف بود. در پانزدهم تیر ماه ۲۵۰۲ شاهنشاهی (۱۳۲۲ خورشیدی) هیات وزیران در تصویب نامهای سازمانی را به نام « اداره انتشارات و تبلیغات » برای اداره رادیو بنیاد نهاد و چنین برنهاده شد که این سازمان زیر دیدبانی نخست وزیر به کار اداره رادیو و گسترش آن بپردازد.
در سال ۲۵۰۵ شاهنشاهی (۱۳۲۵ خورشیدی) بر پایه تصویب قانونی ۲۸ اردیبهشت ماه هیات دولت، وزارت کار بنیاد نهاده شد و در روز دهم امرداد ماه همان سال « اداره تبلیغات و انتشارات » به وزارت کار پیوست. در شهریور ماه ۲۵۰۶ شاهنشاهی (۱۳۲۶ خورشیدی) دوباره سازمان رادیو از وزارت کار جدا شد و به نخست وزیری پیوست. در سال ۲۵۱۵ شاهنشاهی (۱۳۳۵ خورشیدی) نیز « اداره انتشارات و تبلیغات » خودایستایی (استقلال) بیشتری یافت و «اداره کل انتشارات و تبلیغات » نامیده شد و تا سال ۲۵۲۲ شاهنشاهی (۱۳۴۲ خورشیدی) که وزارت اطلاعات بنیاد نهاده شد، سازمان اداره کننده رادیو بود.
با پایان جنگ جهانی دوم کم کم خرید دستگاه‌های مدرن و ابزار نیازین رادیو شدنی گردید. فرستنده موج کوتاه خریداری شده در آغاز در سال ۲۵۰۶ شاهنشاهی (۱۳۲۶ خورشیدی) به ایران رسید و در سال ۲۵۰۷ شاهنشاهی (۱۳۲۷ خورشیدی) نخستین « استودیوی رادیویی » در ساختمان اداره انتشارات و تبلیغات در میدان ارگ ساخته شد. این استودیو دومین استودیوی رادیویی ایران بود. در سال ۲۵۱۰ شاهنشاهی (۱۳۳۰ خورشدی) استودیوی کوچک دیگری نیز در کنار استودیوی پیشین ساخته شد، ولی به جز پخش اخبار و برخی از برنامه‌ها که به استودیوهای میدان ارگ جا به جا شد، دگرگونی دیگری در کار برنامه‌های رادیو به وجود نیامد.
پس از روی کار آمدن محمد مصدق سانسور در روزنامه‌ها و رادیو چون زمان اشغال ایران از سر گرفته شد و هرگونه گسترش و پیشرفتی در سازمان و شبکه رادیو بازایستاد. آغاز گسترش شبکه رادیویی را باید از روز فرخنده ۲۸ امرداد ماه ۲۵۱۲ شاهنشاهی برابر با ۱۳۳۲ خورشیدی دانست که سرآغاز دگرگونی همه سویه اجتماعی و اقتصادی در ایران شد.[۶] پس از سرنگونی محمد مصدق رادیو نیز در راه پیشرفت شتابان خود قرارگرفت. با راه افتادن استودیوهای جدید و ایجاد فرستنده پنجاه کیلوواتی در سال ۲۵۱۴ شاهنشاهی ( ۱۳۳۴ خورشیدی) و فرستنده یک صد کیلوواتی در سال ۲۵۱۵ شاهنشاهی ( ۱۳۳۵ خورشیدی) گسترش شبکه رادیویی کشور آهنگ تندتری یافت. استودیوهای رادیویی و تاسیسات مرکز فراهم و آماده سازی برنامه‌های رادیویی در میدان ارگ رو به تکمیل رفت.
شاهنشاه آریامهر در نهم اردیبهشت ماه ۲۵۱۹ شاهنشاهی (۱۳۳۹ خورشیدی) و علیاحضرت شهبانو فرح پهلوی در چهارم اردیبهشت ماه ۲۵۲۱ (۱۳۴۱ خورشیدی) همزمان با جشن‌های سالروز رادیو، تاسیسات نوین رادیو را که پیوسته رو به گسترش بود گشودند. این روند رشد هم چنان دنبال شد و به بنیاد نهادن وزارت اطلاعات انجامید. برنامه‌های رادیو نیز در این دوره همگام با پیشرفت‌های زیربنایی گسترش پیدا کرد.
گسترش شبکه رادیویی در شهرستان‌ها
همراه با پیشرفت‌هایی که در زمینه گسترش تاسیسات رادیویی در تهران به دست می‌آمد، مرکزهای رادیویی در شهرستان‌ها نیز افزوده شد. نخستین فرستنده رادیویی در ۱۸ اردیبهشت ماه ۱۳۲۵ (۲۵۰۶ شاهنشاهی)در با نیروی ۱ کیلووات تبریز آغاز به کار کرد و سپس فرستنده‌های دیگری در شهرستان‌های رضاییه، اهواز، شیراز، کرمانشاه، مشهد، کرمان، اسپهان، سنندج، زاهدان، رشت و گرگان راه اندازی شدند.
در ۱۲ دی ماه سال ۱۳۲۸ (۲۵۰۸ شاهنشاهی) رادیو مشهد از سوی صدرالاشراف گشوده شد. هشت روز پس از آن در روز ۲۰ دی ماه ۱۳۲۸ فرستنده ۴۰۰ واتی لشکر اسپهان و ۷۵ واتی پست و تلگراف در اسپهان به راه افتاد. در روز ۱ فروردین ماه ۱۳۲۹ فرستنده شیراز با نیروی یک کیلووات تنین انداز جنوب ایران شد.
در سال ۱۳۳۵ در تهران نخستین فرستنده ۱۰۰ کیلوواتی گشوده شد و در سال ۱۳۳۸ فرستنده صد کیلوواتی موج کوتاه برنشانده (نصب) شد. هم چنین کار ساختمانی استودیوهای نوین با پهنه ۷۵۰ متر مربع زیر بنا به پایان رسید که در چهارم اردیبهشت ماه ۱۳۳۸ به دست اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر گشوده شد.
در سال ۱۳۳۹ کار یک استودیوی مدرن و بزرگ و چهار استودیوی مدرن کوچک پایان یافت و در روز ۴ اردیبهشت ماه ۱۳۳۹ علیاحضرت شهبانو فرح پهلوی آن را گشودند.
از سال ۱۳۳۵ (۲۵۲۵ شاهنشاهی) تا پایان سال ۱۳۴۱ نیروی همه فرستنده‌هایی که به کار افتاده بودند در مرکز استان‌ها به ۱۰ کیلووات افزایش یافت و همزمان با این افزایش شهرهای نطنز، رشت، گرگان، رضاییه، کرمانشاه، کرمان، و زاهدان با فرستنده‌های ۱ کیلوواتی آغاز به کار کردند.
از شرق تا غرب و از شمال به جنوب می‌بایست سدای ایران گوش نواز همسایگان و تنین انداز در دل دشمنان باشد و پیش نیاز این، داشتن سه فرستنده پر نیروی ۱۰۰ کیلوواتی در شهرهای اهواز، کرمانشاه و زاهدان بود. بدین گونه سراسر کشورهای عربی و شیخ نشین‌های شاخاب پارس (خلیج پارس) به کمک فرستنده اهواز و همسایگانی چون پاکستان و سراسر خاورمیانه و بخشی از آسیا به کمک فرستنده زاهدان و منطقه‌های کردنشین به کمک فرستنده کرمانشاهان زیر پوشش قرار گرفتند.
در روز ۲۸ امرداد ماه سال ۱۳۴۵ برنامه رادیو ۲۴ ساعته شد. رادیویی که در آغاز تنها روزی پنج ساعت برنامه پخش می‌کرد و موجودی نوار موسیقی آن در سال ۱۳۳۴ تنها ۱۷۰ حلقه نوار بود، در سال ۱۳۴۰ به ۱۲٬۰۰۰ حلقه رسید
در اسفند ماه ۱۳۴۲ اداره کل انتشارات رادیو به وزارت اطلاعات دگرگون شد. در آبان ماه ۱۳۴۳ در یازده کیلومتری جاده کرج به قزوین یک میلیون متر مربع از زمین‌های خالصه با همکاری وزارت کشاورزی در اختیار وزارت پست و تلگراف قرارگرفت و در آن سه فرستنده ۱۰۰ کیلوواتی موج کوتاه برای پخش و ۱۲ فرستنده ۵ کیلوواتی تلگرافی و یک دستگاه فرستنده ۲۰ کیلوواتی چند کانالی برای تلفن برنشانده شد. برنشاندن این دستگاه‌ها که می‌توانستند در یک آن پیوند تلگرافی با ۲۴ کشور خارجی داشته باشد یادواره نخستین تلگراف اعلیحضرت رضا شاه بزرگ را که از بیسیم پهلوی فرستاده شده بود در دل‌ها زنده کرد.
یک شبکه ماکروویو از تهران به جنوب کرج و ۱۰۰ کیلومتر کابل زیرزمینی پیوند میان میدان ارگ و فرستنده‌های کمال آباد را برقرار می‌کرد.
وزارت اطلاعات
سال ۲۵۲۱ شاهنشاهی برابر با ۱۳۴۱ خورشیدی سال انقلاب شاه و مردم، پیش نیازهای تازه‌ای را در برابر جامعه ایرانی پیش کشید و نیاز به شبکه « انتشاراتی » نیرومند در سراسر کشور به فرم تازه‌ای به میان آمد و این سبب شد که روز ۱۷ اسفند ماه ۲۵۲۲ شاهنشاهی برابر با ۱۳۴۲ خورشیدی با تشکیل کابینه حسنعلی منصور اداره کل انتشارات و رادیو به وزارت اطلاعات دگرگون شود. گفتگوها درباره قانون بنیاد نهادن وزارت اطلاعات در روز ۲۲ اسفند ماه ۲۵۲۲ شاهنشاهی در مجلس شورای ملی و روز ۲۶ اسفند ماه در مجلس سنا انجام یافت و از مجلس شورا و سنا گذشت و زور هشتم فروردین ماه ۲۵۲۳ شاهنشاهی برابر با ۱۳۴۳ قانون تاسیس وزارت اطلاعات پس از توشیح همایونی برای اجرا به دولت داده شد. در این قانون که هشت ماده و یک تبصره داشت، خویشکاری‌ها، بهره‌برداری از فرستنده‌های رادیو وتلویزیون دولتی در کشور و سرپرستی بر کار تلویزیون‌های غیر دولتی به وزارت اطلاعات سپرده شد.
وزارت اطلاعات و گسترش شبکه رادیویی
دگرگونی‌های برنامه‌های رادیو که از سال ۲۵۱۲ شاهنشاهی برابر با ۱۳۳۲ آغاز شده بود و هم چنین گسترش شبکه رادیویی کشور که پایه‌های آن نیز پس از ۱۳۴۲ ریخته شده بود، با تشکیل وزارت اطلاعات شتاب بیشتری گرفت و برنامه‌های رادیو که از تیر ماه ۲۵۱۹ شاهنشاهی برابر با ۱۳۳۹ خورشیدی ۲۴ ساعته شده بود کیفیت بالاتری یافت و ساعت‌های پخش برنامه‌های محلی رادیوهای شهرستان‌ها افزایش پیدا کرد. در این سال‌ها برنامه دوم رادیو تهران نیز آغاز به کار کرد و در چهارم آبان ماه ۲۵۲۶ شاهنشاهی برابر با ۱۳۴۶ خورشیدی برنامه سوم تهران (فرستنده اف ام ) نیز به گردایه برنامه‌های رادیویی مرکز افزوده شد.
از دیدگاه گسترش فرستنده‌ها و ایجاد مرکزهای رادیویی تازه، مرکزهای بندرعباس و سازی و فرستنده‌های صد کیلوواتی تهران، تبریز، کرمانشاه، زادهان، اهواز و رشت در این سال‌ها به راه افتاد. پس از چندی فرستنده رادیویی مهاباد که گام‌های آغازین آن از سوی وزارت اطلاعات برداشته شده بود، پیاده کردن و راه اندازی آن به سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران داده شد.
شبکه رادیویی کشور بر پایه قانون تشکیل رادیو تلویزیون ملی ایران از تیر ماه ۲۵۲۰ برابر با ۱۳۵۰ خورشیدی زیر سرپرستی این سازمان درآمد.
رادیو در سال‌های پرآشوبی که دامنه جنگ جهانی دوم به ایران کشید و به اشغال کشور از سوی ارتش شوروی و بریتانیا انجامید، کار خود را آغاز کرد و از همان روز نخست مردم ایران را از رویدادهای ایران و جهان آگاه نمود و در درازای سال‌ها با موشکافی و کوشش آن را دنبال نمود و همواره یکی از نخستین و فرمندترین (معتبر) ابزار آگاهی مردم از رویدادهای ایران و جهان بوده است. آرمان رادیو از نخستین روز آغاز کار برنامه‌های آموزشی برای گسترش فرهنگ ملی و آموزش همگانی بود. بدین روز از نخستین روز پخش برنامه‌های عادی رادیو در ایران، پنجشنبه پنجم اردیبهشت ماه ۲۴۸۵ (۵ اردیبهشت ماه ۱۳۱۹) در پهرست برنامه‌های رادیو گفتارهایی درباره تاریخ و جغرافیای ایران، کشاورزی، خانه‌داری، بهداشتی و ... می بینینم. اساسنامه سازمان پرورش افکار نیز که در آغاز سرپرست ساخت برنامه‌های رادیو بود، به همین نقش فرهنگی تکیه می‌کند. قانون تاسیس وزارت اطلاعات هم آرمان از بنیاد این وزارتخانه را شناساندن فرهنگ و تمدن کشور و راهبری افکار همگانی می‌شناخت.
رادیو در زمینه نگهداری و گسترش جلوه‌های فرهنگی نیز کوشا بود و برای سالیان دراز، بسیاری از نویسندگان، دانشمندان، اندیشمندان و مردم با هوش و توانا را گردآورد. رادیو با ساختن و پخش برنامه‌های موسیقی ایران زمین همواره مهمترین و نیرومندترین پناهگاه و انجمن موسیقیدانان و نام آوران هنر ایران درآمده است.
در پهنه سیاست بین‌المللی و در فراهم ساختن منافع ملی، رادیو همواره سدای رسای منافع ملی ایران و بیان کننده دیدگاه‌های ملی در مسایل جهانی بوده، روزهای دشوار جنگ تبلیغاتی و پاسخگویی به فتنه گری‌های رادیویی بیگانه را بارها با پیروزی پشت سر گذاشته است. رادیو با پایبندی در برابر جامعه، دامنه خدمات اجتماعی خود را برای گروه‌های اجتماعی؛ چون کارگران، کشاورزان، خانواده‌ها، جوانان، کودکان و دیگر گروه‌های جامعه گسترش داد. رادیو هم چنین خدمت‌های اجتماعی مستقیم چون بر پا کردن یکان امداد رادیویی برای پیام‌های فوری و نیازمندی‌ها در ساعت شب دست زد و با به چاپ رساندن هفته نامه‌ها و جزوه‌های گوناگون در رسا ساختن خدمات‌های رادیویی خود کوشید. رادیو با بودن در رویدادها و گزارش زنده در آگاهی مردم کوشیده و همواره یکی از ابزار پیوستگی ملی نقش بزرگی به گردن داشته است. رادیو با ساختن و پخش برنامه‌هایی به گویش‌های ایرانی؛ آذری، کردی، بلوچی، ترکمنی، گیلکی و هم چنین به آشوری و ارمنی پیوستگی بیشتر مردم گوشه و کنار ایران را با یکدیگر سبب شد و نیز با ساختن و پخش برنامه‌هایی به زبان‌های انگلیسی، فرانسه، آلمانی، روسی، عربی، اردو و پشتو سدای ایران را به جهانیان رسانیده است.
خدمات رادیو در بازتاب رویداهای بزرگ چون جشن‌های تاجگذاری شاهنشاه آریامهر وعلیاحضرت شهبانو ، در جشن‌های دو هزار و پانصدمین سال شاهنشاهی ایران، سفرهای همایونی و رویدادهای ملی دیگر همواره کارساز و پیروزمند بوده است.
در سال ۱۳۵۰ جشن باشکوه سالگرد بنیاد نهادن رادیو ایران به سبب زلزله غم انگیز فارس برگزار نشد و به پیشنهاد کارکنان رادیو هزینه این جشن برای کمک به خواهران و برادران آسیب دیده زلزله ویژه شد.
گسترش شبکه رادیو تلویزیونی در برنامه عمرانی
برنامه عمرانی پنجم [۷] در روز ۲۲ خرداد ماه ۲۵۳۲ شاهنشاهی (۱۳۵۲ خورشیدی) از مجلس شورای ملی کمیسیون برنامه مجلس شورای ملی و در روز ۱۴ خرداد ماه همان سال از مجلس سنا گذشت. این قانون در تاریخ ۳۱ خرداد ماه ۲۵۳۲ شاهنشاهی به توشیح اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر رسید. در بخش مخابرات برنامه عمرانی پنجم گسترش و پیشبرد شبکه رادیو و تلویزیونی پیش بینی شده بود که در پایان سال ۲۵۳۶ شاهنشاهی با پیروزی به انجام رسید.[۸] بودجه برای گسترش و بهبود شبکه رادیو تلویزیون به ۵۹٬۴۰۰ میلیارد ریال افزایش یافت. در برنامه پنجم عمرانی کماکان توسعه کمی شبکه‌های رادیو و تلویزیون تأکید گردیده است. مرزهای کشور با ادامه فعالیتهای باقیمانده از برنامه چهارم، با امواج متوسط پوشیده خواهند شد. شبکه موج کوتاه به صورت مؤثر پی‌ریزی و مورد بهره‌برداری قرار خواهد گرفت تا سدای رادیو ایران بهتر به گوش مردم دنیا برسد. بدین روی، با گسترش کمی شبکه‌ها و تأسیسات توجه به کیفیت و درونمایه برنامه‌ها دارای اهمیت فراوان می‌باشد. بنابراین کوشش می شو، شبکه رادیو و تلویزیون کشور به عنوان یکی از مؤثرترین وسائل ارتباط جمعی، با تولید و پخش برنامه‌های مناسب ارتباط لازم را با گروه‌های مختلف مردم برقرار نماید و به هدفهای آموزشی، توسعه فرهنگ ملی، اجتماعی و هنری مورد نظر برسد.
- - شبکه رادیو و تلویزیون کشور از لحاظ کمی و کیفی تقویت خواهد گردید.
- - به بهبود کیفیت و محتوای برنامه‌ها اولویت داده خواهد شد.
- - برای نیل به هدفهای آموزشی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی کشور کلیه واحدهای ذیربط با قبول مسئولیتهای مشخص فعالیتهای خود را در جهت برنامه‌ها همآهنگ خواهند نمود.
- - بهبود کیفیت و درونمایه برنامه‌ها و انجام پژوهش برای فراهم ساختن بهترین روش‌های تهیه برنامه.
- - هدف دادن به برنامه‌ها و همچنین توسعه امکانات تولید برنامه‌های استودیو.
- - آموزش نیروی انسانی و انجام فعالیتهای تحقیقاتی.
- - گسترش پوشش برنامه اول تلویزیون از ۵۰ درصد به ۶۰ درصد جمعیت.
- - گسترش پوشش برنامه دوم تلویزیون به نحوی که ۴۰ درصد از جمعیت کشور را پوشش دهد.
- - گسترش شبکه اول رادیو به نحوی که ۱۰۰ درصد جمعیت کشور را پوشش دهد.
- - گسترش پوشش برنامه دوم رادیو به نحوی که ۵۰ درصد از جمعیت کشور را پوشش دهد.
- - گسترش شبکه پخش صدای ایران برای خارج از کشور.
- - شبکه رادیو و تلویزیون کشور از لحاظ کمی و کیفی تقویت خواهد گردید.
شبکه اف ام
نیاز به پخش برنامه روی موج اف ام وزارت اطلاعات را ناگزیر به فراهم ساختن و برنشاندن این گونه فرستنده کرد. نخستین فرستنده از میدان ارگ با نیروی ۱۰ کیلووات و فرکانس ۹۰ مگاهرتس در چهارم آبان ماه سال ۱۳۴۶ (۲۵۲۶ شاهنشاهی) با روزی سه ساعت پخش آغاز به کار کرد.
در چهارم آبان ماه سال ۱۳۴۶ (۲۵۲۶ شاهنشاهی) برنامه سوم تهران (فرستنده اف ام ) نیز به گردایه برنامه‌های رادیویی مرکز افزوده شد. نخستین فرستنده از میدان ارگ با نیروی ۱۰ کیلووات و فرکانس ۹۰ مگاهرتس با روزی سه ساعت پخش برنامه آغاز به کار کرد.
رادیو ایران پیشرفت‌های خود را تا سال ۱۳۵۰ وام دار کسان کوشایی است که از ژرفای دل و عشق در بدترین شرایط، شبانه روز در انجام خویشکاری‌های خود کوشیدند و با ابزار و دستگاه‌های اندک که داشتند گام‌های نخست را در راه خدمت اجتماعی و فرهنگی بزرگی با پیروزی برداشتند.
سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران
روز ۱۶ خرداد ماه ۱۳۵۰ وزیر اطلاعات در سخنرانی خود در مجلس شورای ملی ابراز داشت:[۹] [۱۰]
- با الهام از انقلاب ملی ایران و اجرای اصل انقلاب اداری برای هماهنگ کردن برنامه‌ها و فعالیتهای رادیو تلویزیون ایران که از وسایل بسیار ارزنده و مفید ارتباط جمعی است و به منظور جلوگیری از دوباره کاری‌ها و استفاده بیشتر از نیروی انسانی متخصص و کاردیده با کسب اجازه از مقام ریاست معظم لایحه تشکیل سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران را با قید یک فوریت تقدیم ساحت مقدس مجلس شورای ملی می‌کنم.
قانون تشکیل سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران در نشست مجلس شورای ملی پیشنهاد شد در همان نشست از مجلس شورای ملی گذشت و رادیو و تلویزیون کنار یکدیگر قرارگرفتند.[۱۱]
با تشکیل سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران گام‌های بلندتری در راه بهبود هر چه بیشتر کیفیت برنامه‌های رادیو و گسترش شبکه رادیویی در سراسر کشور برداشته شد و از روز ششم بهمن ماه ۲۵۳۰ شاهنشاهی (۱۳۵۰ خورشیدی) در سالروز انقلاب شاه و مردم،[۱۲] رادیو تلویزیون ملی ایران با نیرویی تازه تر و شوق و گرمایی بیشتر فعالیت نوینی را آغاز کرد.
در سال ۲۵۳۱ شاهنشاهی (۱۳۵۱ خورشیدی) رادیو با تصویب مجلس سنا و مجلس شورای ملی به تلویزیون پیوست و سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران از این سال تلاش خود را برای همه گیر کردن شبکه و پوشش رادیویی آغاز کرد و برای هماهنگی بیشتر رادیو و تلویزیون، بخشی به ساختمان جام جم جا به جا شد. در همین زمان در آذر ماه ۲۵۳۱ شاهنشاهی (۱۳۵۱ خورشیدی) یک فرستنده اف ام دیگر با نیروی ۱۰ کیلو وات آغاز به کار کرد و پنج ماه پس از آن در اردیبهشت ماه ۲۵۳۲ شاهنشاهی (۱۳۵۲ خورشیدی) فرستنده سوم اف ام با نیروی ۲۵۰ وات برای پخش سدای اصلی فیلم گشایش یافت. مرکز استان‌ها نیز فراموش نشد و شهرهای شیراز و اهواز و کرمانشاه دارای فرستنده اف ام با نیروی ۲۵۰ وات شدند.
در پایان سال ۱۳۵۱ (۲۵۳۱ شاهنشاهی) در سراسر ایران شش فرستنده اف ام به راه افتاده بودند و رویهم رفته از ۱۱ فرستنده اف ام / اِی ام در تهران و ۲۸ فرستنده رادیویی اف ام/ اِی ام در شهرستان‌ها بهره‌برداری می‌شد.
در سال ۲۵۳۵ شاهنشاهی (۱۳۵۵ خورشیدی) چهار فرستنده برای خارج از کشور برنامه پخش می‌کردند و این چهار فرستنده در غیر ساعت پخش برنامه به زبان خارجی، برنامه رادیو ایران را تقویت می‌کردند.[۱۳]
- فرستنده موج کوتاه ۱۰۰ کیلوواتی موج کوتاه ردیف ۴۱ متر با فرکانس ۷۱۳۵ کیلو سیکل از ساعت ۵ پس از نیمروز تا نیمه شب برای اروپای شرقی و
- فرستنده ۱۰۰ کیلو واتی ردیف ۱۹ متر با فرکانش ۱۵۱۳۵ کیلوسیکل از ساعت ۵ بامداد تا ۱۲ نیمه شب برای شبه قاره هندوستان و پاکستان و
- فرستنده ۳۵۰ کیلوواتی موج کوتاه ردیف ۳۱ متر با فرکانس ۹۰۲۲ کیلوسیکل، بیست و چهار ساعته برای اروپا و امریکا و
- فرستنده ۲۵۰ کیلوواتی ردیف ۱۹ متر با فرکانس ۱۵۰۸۴ کیلوسیکل، بیست و چهار ساعته برای اروپا و امریکا برنامه پخش می‌کنند.
هم چنین فرستنده ۲۰۰۰ کیلوواتی موج متوسط دشت قزوین از سال ۲۵۳۰ شاهنشاهی (۱۳۵۰ خورشیدی ) با بُرد ۴۵۰ کیلومتر در روز و ۱۵۰۰ کیلومتر در شب برنامه پخش می‌کرد.
با تصویب قانون تشکیل سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران در سال ۱۳۵۰ (۲۵۳۰ شاهنشاهی) برنامه‌هایی برای گسترش پوشش سدای ایران ریخته شد[۱۴] که دستاورد آن در آن سال برپایی « رادیو دریا » و برافراشتن فرستنده‌ها در مهاباد، مریوان، ایلام، یزد، همدان، خرم آباد، اردبیل، بم، اهواز و قصر شیرین بود. در سال ۱۳۵۱ بیش از یک میلیون و نیم گیرنده رادیو برای ۴٫۵ میلیون موجود افزوده شد. در سال ۲۵۳۴ شاهنشاهی (۱۳۵۴ خورشیدی) بیش از ۱۰ میلیون گیرنده، سدای ایران را در سراسر ایران زمین پراکنده‌می‌ساخت و هیچ ایرانی نبود که سدای ایران را نشنود که در همه این سال‌ها سدای ایران پیام آور مژده و شادمانی بوده است و در گسترش فرهنگ ایران بسیار کارآ بوده است.
گسترش شبکه اف ام
گسترش فرستنده‌های اف ام برای مرکز استان‌ها از سال ۲۵۳۱ شاهنشاهی (۱۳۵۱ خورشیدی) پیاده شد و در ۴ آبان ماه سال ۲۵۳۳ شاهنشاهی (۱۳۵۳ خورشیدی) فرستنده سوم اف ام که به پخش سدای ایران و زبان اصلی فیلم می‌پرداخت به ۱۰ کیلووات افزایش یافت، هم چنین شهرهای آبادان، رشت و مشهد نیز دارای دو فرستنده اف ام شدند و پس از سه ماه بهره‌برداری از فرستنده اف ام اسپهان نیز آغاز شد. در پایان سال ۲۵۳۴ شاهنشاهی (۱۳۵۴ خورشیدی) بهره‌برداری از فرستنده‌های شیراز و بندرعباس آغاز گردید. در سال ۲۵۳۷ شاهنشاهی شمار بسیاری فرستنده اف ام در سراسر کشور راه اندازی شده بود. سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران پروژه‌هایی برای بنیاد مرکزهای نوین رادیویی در دست داشت و آرمان سازمان رسا نمودن (تکمیل) شبکه رادیویی اف ام می‌باشد تا این تکنولوژی را به گوشه و کنار کشور برساند، زیرا که رادیو اف ام مدرنتر و کیفیت بهتری در پخش سدا دارد.
برنامه‌های رادیو ایران
برنامه‌های رادیو ایران گوناگون، شادی‌آفرین، آموزنده و سرگرم‌کننده می‌باشند. برجسته‌ترین گروه‌های برنامه ساز رادیو، گروه موسیقی، گروه ادب، گروه دانش و گروه اجتماعی است که هر یک با برخورداری از اندیشه و هنر گروهی فرزانه به تهیه برنامه‌ها می‌پردازند. تولید رادیو از همکاری یازده اداره برخوارد است: دفتر مدیریت، دفتر هماهنگی، گروه سدا، گروه موسیقی، آرشیو دفتر نظارت و کنترل کیفی، امور عمومی، خدمات و کاخداری، حفاظت، حمل و نقل و انتظامات.
گروه موسیقی رادیو
بیش از سه چهارم برنامه‌های رادیو موسیقی است: موسیقی محلی، موسیقی ملی، ترانه خوانی و موسیقی اصیل ایرانی بخش‌هایی است که نواخته می‌شنوند.و موسیقی سنفونیک، جاز، و ترانه‌های خارجی که به کمک رادیوهای بزرگ دنیا به رادیو ایران فرستاده می‌شوند و صفحه و نوار از آن تولید می‌شود. در نیمه دوم سال ۱۳۱۹ (۲۴۹۸ شاهنشاهی) کمیسیون رادیو ایران برآن شد تا برای تشکیل نحستین گروه موسیقی رادیو، نوازندگان، و خوانندگان ایران فراخواند تا خود را برای نخستین اجرای زنده در روز گشایش رادیو آماده سازند. قمرالملوک وزیری، ملوک ضرابی، روح انگیز، و عزت روح بخش نخستین خوانندگان زن و ادیب خوانساری، تاج اصفهانی، بدیع زاده و بنان نخستین خوانندگان مرد این ارکستر بودند. نوازندگان این ارکستر مرتضی محجوبی (پیانو)، حاج علی اکبر خان شهنازی (تار)، حبیب اله سماعی (سنتور)، حسین یاحقی (کمانچه و ویلن)، ابوالحسن صبا (ویلن)، مهدی خالدی (ویلن)، وزیری تبار (قره‌نی)، حسین تهرانی (ضرب)، مهدی نوایی (نی) بودند.
با این هنرمندان نوازنده و دیگر هنرمندان دو دسته ارکستر ایرانی بنیاد نهاده شد: ارکستر دسته اول به رهبری استاد ابوالحسن صبا و ارکستر دسته دوم به رهبری استاد مرتضی محجوبی. روزی پانزده دقیقه این هنرمندان در برنامه‌های رادیو تک نوازی می‌کردند. در این سال هم چنین ده تن از موسیقیدانان کشور چکسلواکی به استخدام اداره موسیقی کشور درآمدند و کار خود را که در گام نخست آموزش موسیقی علمی غربی به هنرآموزان هنرستان موسیقی و همچنین نوازندگی در ارکستر سمفونیک تهران بود، آغاز کردند. از هنگام گشایش رادیو این گروه همه شب نیم ساعت در بخش موسیقی غربی رادیو ایران می‌نواختند. با نگرش ویژه به موسیقی اصیل ایرانی و نگاهبانی و گسترش این میراث فرهنگی و نیاز به ساختن موسیقی خوب پایه بنیاد نهادن گروه موسیقی رادیو شد. ارکسترهای گوناگون رادیو بدین قرار بودند:
ارکستر سماعی: این ارکستر که به نام یکی از تواناترین نوازندگان سنتور و سه تار نامیده شد و هموندان آن امیر ناصر افتتاح (تنبک)، حسن ناهید (نی)، سیاوش زندگای ، کار بازسازی آهنگ‌های قدیمی را به گردن داشت. بدین سان که ترانه‌ها و قطعه‌های موسیقی ایرانی را که بسیار پیشتر روی صفحه ضبط شده بودند ولی شوربختانه به سبب کهنگی صفحه و بدی کیفیت دیگر شنیدنی نیست، دوباره با همان حال و هوا اجرا می‌کند. دو نمونه از کار این ارکستر « صبح شد باز » ساخته شادروان « حبیب سماعی» موسیقی دان پرآوازه ایرانی است که با سدای گرم « پروانه» روی صفحه ضبط شده و در بازسازی با سدای « پوران » اجرا شد. سرپرستی و رهبری گروه سماعی با فریدون رهبری بود.
گروه شیدا: شیدا گروه دیگری بود که به اجرای آهنگ‌های قدیمی با همان حال و هوای گذشته می‌پرداخت و بیشتر کارهای اجرا نشده قدیمی را که از آنها صفحه و نواری در دست نیست یا اثری که سال‌ها پیش با ارکستر بزرگ تنظیم و اجرا شده است. سرپرستی این گروه را محمدرضا لطفی به گردن داشت.
گروه مفتاح: زمانی بسیار دراز ارکستر سازهای ملی به رهبری « مهدی مفتاح » در رادیو می‌نواخت. به پاس کوشش‌های این هنرمند گرامی که از موسیقیدان‌های با ارزش ایران است، ارکستر سازهای ملی « مفتاح » نام گرفت. این گروه پانزده نوازنده داشت و آهنگ‌ها و ترانه‌های یک سدایی بدون تنظیم را اجرا می‌کرد. در سال ۲۵۳۴ شاهنشاهی (۱۳۵۴ خورشیدی) این گروه بیش از ۱۰۰ اثر را اجرا کرد. مهدی مفتاح در درازای ۳۴ سال همکاری با رادیو نوازندگی ارکستر، تک نوازی، هموندی شوراهای موسیقی و رهبری ارکستر را به گردن داشت. وی سال‌ها رییس هنرستان عالی موسیقی بود و به آموزش « قانون » نیز می‌پرداخت. از جمله کارهای او بجز ترانه‌هایی که با سدای « بنان » و « الهه » و « هما» و « مرضیه » اجرا و ضبط شد می‌توان از پنجاه رِنگ و پیش درآمد، اتودهایی برای ویلن و بیش از ۲۰۰ تا ۳۰۰ قطعه برای قانون را نام برد.
گروه پایور: گروه سازهای ملی وزارت فرهنگ و هنر به سرپرستی « فرامرز پایور » از همکاران موسیقی رادیو تلویزیون ملی ایران که کارهای بسیار ارزنده ایی با سدای خوانندگانی چون عبدالوهاب شهیدی، سیما بینا، نادر گلچین، مرضیه، عهدیه، سیاوش شجریان و سروش ایزدی اجرا نموده است.
گروه دانشجویان: این گروه جوان از ده تن از دانشجویان رشته موسیقی دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران تشکیل شده است و به اجرای موسیقی اصیل ایرانی می‌پردازد.
ارکستر رادیو تلویزیون ملی ایران: ارکستر رادیو تلویزیون ملی ایران از سی و چهار نوازنده تشکیل شده است. یکی از کارهای این ارکستر اجرای آواز ایرانی به همراهی ارکستر است بدین چم (معنا) که ارکستر جایگزین تک نوازی می‌شود. یک نمونه چهارگاه ساخته « فرهاد فخرالدینی » است روی غزل سعدی است: اگر دستم روزی که انصاف از تو بستانم/قصای عهد ماضی را شبی دستی برافشانم
رهبر همیشگی این ارکستر « فرهاد فخرالدینی » بود و در کنار او رهبران دیگری چون مرتضی حنانه، فریدون شهبازیان، مصطفی کسروی، علی تجویدی که همه خود آهنگساز و یا تنظیم کننده آهنگ می‌باشند، کارهای خود را رهبری می‌کنند. این ارکستر از مهر ماه ۱۳۵۳ تا پایان ۱۳۵۴ خورشیدی بیش از ۹۰ آهنگ ضبط کرده است.
ارکستر گلها: برنامه گلها از نوآوری‌های داود پیرنیا بود و تا آن هنگام موسیقی همراه چامه (شعر) وجود نداشت. داود پیرنیا افزون بر زنده کردن موسیقی اصیل ایرانی در شناساندن چامه و چامه‌سرایان خوب زبان پارسی نیز خدمت ارزنده‌ای کرده است.
با گلهای تازه یک بار دیگر برنامه گلها جان تازه‌ای گرفت. ویژگی گلهای تازه گزینش چامه‌های خوب و چامه‌های هماهنگ با موسیقی است. در گلهای تازه بیشتر از یک چامه بهره گرفته می‌شود و گوینده همان چامه‌ای را که خواننده می‌خواند در آغاز دکلمه می‌کند. با برنامه گلهای تازه تک نوازی چیره‌دست و ارزنده‌ای چون احمد عبادی، حسن کسائی، جلیل شهناز، جواد معروفی، جبیب اله بدیعی، پرویز یاحقی، فرهنگ شریف، همایون خرم، اسداله ملک، منصور صارمی، علی تجویدی، اصغر بهاری، و فرامرز پایوز بهترین‌های خود را برای خوانندگانی چون عبدالوهاب شهیدی، الهه، محمود خوانساری، مرضیه، قوامی و سیاوش شجریان نواختند و با آهنگسازانی چون جواد معروفی، علی تجویدی ، حبیب اله بدیعی، همایون خرم، فریدون شهبازیان، فرهاد فخرالدینی، محمدرضا لطفی و حسن یوسف زمانی همکاری داشتند. در درازای سال‌هایی که برنامه گلهای تازه پا گرفت تا پایان سال ۲۵۳۴ شاهنشاهی (۱۳۵۴ خورشیدی) بیش از ۱۷۷ برنامه در رادیو اجرا و ضبط شد.
برای آموزش پشتوانه هنر موسیقی ایرانی، کلاس‌هایی در بخش موسیقی رادیو دایر شد. از آن جمله، کلاس آواز استاد ادیب و عبدالله وزیری را می‌توان نام برد. برای نواختن سازهای ایرانی نیز کلاس‌های برقرار شد و بخش موسیقی رادیو تلاش می‌نمود تا چهره‌های تازه‌ای از خوانندگان و نوازندگان موسیقی ایرانی را بیابد و پرورش دهد.
ارکستر کودک: این ارکستر از قدیمی‌ترین ارکسترهای رادیوست. هشت نوازنده به رهبری « شورا میخاییلیان » نوازنده ویلن ترانه‌هایی را که برای کودکان ساخته می‌شود و همراه با خوانندگان برنامه کودک اجرا می‌نمایند. خوانندگان بسیازی چون سیما بینا، عهدیه، سپهر، آلیس و بلا کار خود را با این ارکستر آغاز کردند. کوشش میخاییلیان بر آن است که بر پایه ذوق و سلیقه کودکان ایرانی آهنگ‌هایی بنویسد که با سن کودک و اندیشه‌های او هماهنگ باشد. از کارهای خوب او برای ارکستر کودک می‌توان موسیقی برای داستان‌های کودکان، آموزش عددشماری، الفبا برای کودکان را نام برد. از کارهای ارزنده میخاییلیان می‌توان « سرود رستاخیز » ، « سرود رستاخیز » ، و تنظیم ترانه‌های محلی چون سبزه رخ (بختیاری) ، شکار آهو (کردی ) ، ای مرد خریدار گندم (هالو گنم خر ) را برای ارکستر بزرگ یادآور شد.
ارکستر پاپ رادیو ایران: موسیقی خارجی رادیو از سال ۲۵۱۵ شاهنشاهی (۱۳۳۵ خورشیدی) به سرپرستی فریدون فرزانه و ضیا مختاری اداره می‌شد. بدین گونه که گروه‌های نوازنده خارجی که برای اجرای برنامه‌هایی برای چند ماه به ایران می‌آمدند با رادیو نیز قرارداد می‌بستند که آهنگ‌هایی برای رادیو بنوازند. زمان درازی رادیو ایران ارکستر « خارجی » پایداری نداشت تا اینکه « برنامه هنر برای مردم » پیش آمد و بدین سان « ارکستر جاز » رادیو ایران برای اجرای برنامه‌های هنری در پارک‌ها برای مردم بنیاد نهاده شد. پس از پایه‌گذاری « سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران » مارسل دیراستپانی به گردآوزی « ارکستر پاپ » رادیو با چهارده تن نوازندگان ایرانی پرداخت. ارکستر پاپ رادیو با استقبال پرشور همگان روبرو شد. این ارکستر هر ماه آهنگ‌های بسیاری ضبط می‌کند و یا آهنگ‌های قدیمی را از نو و با اجرای نوین به شیوه غربی می‌نوازد.
موسیقی کلاسیک : رادیو از آغاز گرایش ژرفی به پخش موسیقی کلاسیک غربی داشت. در آغاز « پرویز محمود » آهنگساز ایرانی که رهبر ارکستر سنفونیک تهران نیز بود، تفسیرهایی درباره موسیقی کلاسیک غربی اجرا می‌کرد. این کار پس از چندی به « سعدی حسنی » واگذار شد و هنگامی که او رهسپار اروپا شد، هوشنگ پرتوی جانشین وی شد. شاهین فرهت نیز همین ،کار را در برنامه دوم رادیو انجام می‌دهد. شاهین فرهت با فرستنده اف ام بخش بزرگی از موسیقی رادیو را ویژه پخش موسیقی کلاسیک غربی نمود. گروه پژوهش موسیقی با همکاری مهران روحانی و سهراب جابر همواره در پی یافتن بهترین صفحه‌ها از بهترین اجراهای بهترین آثار موسیقی کلاسیک بودند.
موسیقی محلی: موسیقی محلی به سه فرم گوناگون در واحد تولید موسیقی اجرا و ضبط می‌شود : ۱- نواختن موسیقی محلی به همان آهنگ اصلی با سازهای محلی و اجرای سنتی ۲- اجرای آهنگ‌های محلی با ارکسترهای یک سدایی بر پایه ساز و ملودی‌های مورد نظر. ۳- تنظیم آهنگ‌های محلی برای ارکستر بزرگ به فرم آواز یا بهره‌گیری از ملودی محلی برای ساختن موسیقی بی کلام. این ارکستر پیوسته ترانه‌های محلی را اجرا و ضبط می‌کند.
موسیقی اصیل ایرانی، موسیقی روز و موسیقی محل هر کدام یک شورای موسیقی و یک شورای شعر دارند. هموندان شوراهای موسیقی: جواد معروفی، مرتضی حنانه، علی تجویدی، جبیت اله بدیعی، مارسل استپانیان، فریدون شهبازیان و در شورای شعر: فریدون مشیری، سیمین بهبهانی، ابراهیم صهبا، عماد خراسانی، یداله رویایی و شهیار قنبری می‌باشند.
مجید وفادار
ارکستر رادیو ایران
ارکستر گلها
ارکستر پاپ رادیو
ارکستر موسیقی اصیل ایرانی
گروه ادب امروز
گروه ادب امروز از شهریور ماه سال ۱۳۵۱ کار خود را آغاز کرد و سرپرستی گروه از آغاز به چامه‌سرای برجسته و میهن‌پرست نادر نادرپور سپرده شد. نادرپور شماری از ادب پژوهان و هنرمندان را به همکاری خواند. آرمان این گروه شناساندن هنرهای گوناگون کلامی چامه، داستان‌های کوتاه و بلند، و نمایشنامه در ایران از آغاز انقلاب مشروطه به شنوندگان بود. نخستین برنامه این گروه که « آیینه ادب» نام داشت در آخرین هفته اسفند ماه ۱۳۵۱ برای دو ساعت از ساعت ۹ و سی دقیقه تا ۱۱ و سی و دقیقه بامداد از فرستنده دوم رادیو پخش شد. این گروه برنامه‌های ادبی دیگری نیز برای رادیو آماده ساخت.
- آیینه آدینه - برنامه‌ای بود که به رویدادهای همه هنرها از چامه سرایی و نقاشی و پیکرتراشی و داستان نویسی و تاتر و سینما می‌پرداخت و دگرگونی‌های آن را تا به امروز دنبال می‌کرد.
- کتاب روز - به بررسی و سخن سنجی کتاب‌های مهم تازه چاپ شده می‌پرداخت. کتاب روز در خرداد ماه ۱۳۵۲ (۲۵۳۲ شاهنشاهی) از فرستنده دوم آغاز به کار کرد و هفته‌ای دو بار روزهای یکشنبه و پنجشنبه از ساعت شانزده و سی و پنج دقیقه تا هفده ادامه یافته است.
- کتاب شب - برنامه‌ای که ویژه روخوانی و یا بازخوانی رمان‌های ارزنده ایران و جهان بود. آرمان این برنامه برگزیدن و بازخواندن کتاب‌های شناخته شده که در قرن بیستم نوشته و به چاپ رسیده‌اند بود. کتاب شب هفته‌ای شش باز از ساعت بیست و دو تا بیست و دو و سی دقیقه هر شب برای نیم ساعت از فرستنده دوم رادیو پخش می‌شد. داود رمزی از خرداد ماه ۱۳۵۲ (۲۵۳۲ شاهنشاهی) به پیشنهاد نادر نادرپور برنامه‌گذار کتاب شب شد.
- نگرشی بر چاپ شده‌های ادبی - برنامه‌ای بود که هفته‌نامه‌ها و ماهنامه‌ها و گاهنامه‌ها بررسی می‌کرد. این برنامه هفته‌ای یک بار روزهای چهارشنبه از ساعت شانزده و سی و پنج دقیقه نا هفده از فرستنده برنامه دوم پخش می‌شد. شماری از نویسندگان، چامه‌سرایان و مترجمان با این برنامه همکاری می‌کردند. علی نثری سردبیر برنامه‌های رادیویی گروه ادب امروز، دکتر حسین ولی زاده مدیر برنامه آیینه آدینه ، احمد کسیلا سرپرست و برنامه‌گذار « کتاب روز » بودند.
- یک شعر و یک شاعر - برنامه‌ای به سرپرستی حسین منزوی بود . گویندگی این برنامه با فخری نیکزاد و حسین منزوی بود. بیژن مقدسی تهیه کننده این برنامه بود.
- قصه ۲۰ و شعر ۲۰ در اروپا و آمریکای شمالی - برنامه‌ای به سرپرستی و گویندگی عدنان غریقی بود. به کار بردن ۲۰ در نام این برنامه به چم (معنا) قرن بیستم می‌باشد. تهیه کننده این برنامه بیژن مقدسی بود.
- برنامه شعر ۲۰ در آسیا و افریقا و امریکای لاتین - برنامه‌ای است در باره چامه سرایی در کشورهای شرقی و جنوب شرقی آسیا مانند ژاپن، چین، تایلند، ویتنام، اندونزی و کشورهای مرکزی و جنوبی چون هندوستان و پاکستانی می‌پردازد. تهیه کننده این برنامه نیز بیژن مقدسی است.
- مباحث نظری شعر - در این برنامه به گویندگی اصغر واقدی به گفتگو درباره فَرَش‌ها (مسایل) کمی و کیفی چامه می‌پردازد. تهیه کننده این برنامه نیز بیژن مقدسی است.
نویسندگان و گویندگان گروه ادب امروز : بانو شورانگیز فرخ - سوسن سمیعی - مهین سهرابی - پوران صارمی - هایده وهاب‌زاده و
کدبان غلامرضا سمیعی - علی نثری - دکتر حسن ولی‌زاده - داود رمزی - حسن منزوی - احمد کسیلا - عدنان غریقی - اصغر واقدی - پرویز شاپور - قطب‌الدین صادقی - عمران صلاحی - میرامان‌اله بخیرنیا - محمدحسن سجودی - ابراهیم امین‌زاده - پرویز نی‌داود - محمد مالمیر - حسین خلجی اسدی می‌باشند
تهیه‌کنندگان فنی : منوچهر جهانگیری (آیینه آدینه ) و هم چنین جواد مانی - بیژن مقدسی (کتاب روز و نگرشی بر نشریات ادبی ) و هم چنین محمود مختاری و داود جمشیدی
گویندگان : فخری نیکزاد - مولود کنعانی - مولود زهتاب - پروین صادقی - ژاراک - مریم فرخ نیا - نصرت افشاریان - مهرانگیز خوانساری - امیر نوری - رضا معینی - صدرالدین شجره و بهروز رضوی
برنامه‌های اجتماعی رادیو
در کنار برنامه‌های گوناگون رادیو، شماری برنامه‌ها ویژه گروهی از اجتماع از دیدگاه فرهنگ یا سنی و یا هر دو طبقه بود، از جمله این برنامه‌ها « برنامه کودک » ، « راه زندگی » ، « چشم انداز » ، « دهقان » و برنامه « کارگران » و « راه شب » است.
- برنامه بامدادی پرشنونده‌ترین برنامه رادیو - این برنامه به سرپرستی پاشا سمیعی مدیر شبکه رادیویی کشور و با همکاری دو گروه تنظیم و اجرا می‌شود. گروه نخست « مانی » گوینده بسیار قدیمی رادیو با ناهید شهابی برنامه ساز جوان که یک هفته از ۵ بامداد تا ۹ و سی دقیقه در استودیوی پخش هستند، گروه دوم عدیلی گوینده توانای رادیو با فریبرز گلبن تهیه کننده با ذوق می‌باشند. در ایران مردم روزشان را با برنامه بامدادی آغاز می‌کنند و کمتر کسی است که برنامه را از ۶ تا ۹ بامداد از شبکه رادیویی کشور پخش می‌شود، نشنود. پرشنونده‌ترین ساعت این برنامه از هفت تا هشت بامداد است که میلیون‌ها شنونده از سراسر کشور و از گروه‌ها سنی و فرهنگی گوناگون را دربر می‌گیرد و همین کار گردانندگان و گویندگان برنامه را دشوار می‌کند.
- راه زندگی - این برنامه پرآوازه از آغاز کار نامهای گوناگون داشت همانند « بانو» ، « خانواده » « زن و زندگی » و « خانه و خانواده » . این برنامه همیشه از ساعت ۹ بامداد تا ۱۱ و سی دقیقه پخش می‌شد. دگرگون ساختن نام این برنامه برای این بود که شنوندگان نه تنها بانوان بودند بلکه گروه‌های کارگر و پیشه‌وران و راننده‌ها نیز این شنونده این برنامه جالب بودند. تهبه کننده این برنامه اصغر طاهری بود. سرپرستی این برنامه با دکتر ناصرالدین شاه حسینی از یاران نخستین رادیو بود. وی با ۲۵۰ تومان در ماه به همکاری رادیو درآمد.
- برنامه دهقان - این برنامه به زبانی ساده مدرن‌ترین تکنیک‌ها و روش‌های نوین کشاورزی و دامداری و درختکاری را در کنار پرسش‌های اجتماعی و روش‌های نوین زندگی نیمه صنعتی بیان می‌کرد و هر روز هزاران روستایی دشواری‌های خود را با کارشناسان و تهیه‌کنندگان این برنامه در میان می‌گذاشتند. روستانشینانان بزرگترین درصد جمعیت کشور هستند و از دیدگاه رادیو مهمترین گروه شنونده به حساب می‌آیند. بدین روی، هر روز سه ساعت برنامه‌ای مستقل از فرستنده دو هزار کیلوواتی دشت قزوین روی سخنش با دهقانان ایرانی است. این برنامه از همکاری شمار بسیاری از کارشناسنان وزارتخانه‌ها و سازمان‌های گوناگون کشور چون وزارت تعاون و امور روستاها، کشاورزی و منابع طبیعی، سپاه دانش و سپاه بهداشت و همه سازمان‌هایی که به گونه‌ای با روستاییان و دشواری‌ها و گرفتاری‌های آنان روبرو هستند برخوردار است. کوکلان تهیه کننده ایست که بار سنگین برنامه دهقان را به دوش دارد.
- برنامه کارگران - همزمان با اهمیتی که کارگران در اجتماع رو به صنعتی کشور ایران یافتند، برنامه کارگران نیز اهمیت ویژه‌ای یافت. قره‌چه داغی نخستین کسی بود که نیاز به دگرگونی در برنامه کارگران را دریافت و میکروفن را به میان کارگران برد و همین کار پلی شد مستقیم و دوستانه میان کارگران با برنامه‌ای که به نام خودشان بود. این برنامه از ارزشمندترین جای به دست آوردن آگاهی و از میان برداشتن پرسش‌ها و دشواری‌های کارگران شد. پس از قره‌چه داغی، سرپرستی برنامه کارگران به هوشنگ بروشکی ، تنکابنی، صدری پور، اتابکی ، وحیدی و صابر تافته واگذار شد. از جالبترین بخش‌های این برنامه نقالی و شاهنامه‌خوانی است که پای غلامعلی حقیقت یکی از قدیمی‌ترین نقال‌های ایران را به رادیو بازکرده است. از گویندگان این برنامه کیخسرو بهروزی و بانو نصیری را می‌توان نام برد.
- برنامه کودک - برنامه کودک در سال ۲۵۱۳ شاهنشاهی (برابر با ۱۳۳۳ خورشیدی) از رادیو برای نخستین بار پخش شد. گسترش برنامه کودک نیاز یک جامعه پیشرفته بود، جامعه‌ای که امیدش به کودکانش و به آینده‌ای است که از آنِ آنهاست، کودکانی که از سوی اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر سرمایه‌های ملی نام گرفته‌اند. دکتر منوچهر معین افشار به نویسندگی و سرپرستی این برنامه فراخوانده شد و برنامه‌های ۱۵ دقیقه‌ای ساخت که هر روز ساعت ۷ و پانزده دقیقه بامداد پخش می‌شد. والاترین کاری که معین افشار انجام داد سرودن ترانه‌هایی برای خوانندگان کودک بود. پس از ۹ سال سرپرستی برنامه‌های کودک به هما احسان سپرده شد که تا سال ۲۵۳۳ شاهنشاهی (۱۳۵۳ خورشیدی) آن را اجرا می‌کرد. مولود عاطفی پرآوازه‌ترین شخصیت برنامه کودک می‌باشند و با سدای گرمش قصه‌گوی برنامه می‌باشد.
- برنامه چشم‌انداز - این برنامه‌ای است که جا پای برنامه‌های با سابقه « پنج و سه دقیقه » و « همه روز، همین ساعت، همین جا » و از « چهار گوشه جهان » و « جوانان » گذاشته است. این برنامه به یاری علیرضا فرهمند و خسرو سمیعی و به تهیه‌کنندگی داود جمشیدی و بانو قندی و با بهره‌گیری از نوشتارهای هوشنگ فتحی، عبدالرضا افشار، بهرام بروشکی، مصطفی جنتی عطایی، شهیدی، کمال هدایت، محمد مجلسی و به گویندگی فریدون توفیقی و پروین صادقی، مسعود توحیدی و مولود ویسانی پخش می‌شود. آرمان این برنامه آشنا ساختن جوانان به فرهنگ و ادب کشورهای دیگر است که بخش‌هایی از آن نیاز به پژوهش و سدابرداری مهمتری دارد. این برنامه در تولید رادیو فراهم و زنده پخش می‌شود.
- راه شب - برنامه راه شب از نوآوری‌های تورج فرازمند هنگامی که وی مدیر اطلاعات و اخبار رادیو بود می‌باشد. این برنامه نه تنها از دیدگاه موسیقی بلکه از دیدگاه لحن گویندگی نیز ویژگیهایی را رعایت می‌کند. سخن گویندگان نرم و گفتارشان مهربان و آرام و آهسته است و موسیقی این برنامه از بهترین موسیقی کلاسیک و سبک و یا گلهاست که آرام‌بخش خستگان شب زنده‌دار باشد. نیمه شب که می‌گذرد، بسیاری هستند که زنده‌دار شب‌های تیره‌اند و شنوندگان راه شب می‌باشند. راه شب گروهی بیمار و ناامید را به گوش کردن فرا می‌خواند، هنگامی که بسیاری از پاسبان‌های شب کشیک، همه کلانتری‌ها و کشیک همه بیمارستان‌ها و کارگران کارگاه‌های شب کار نیز به آن گوش می‌دهند. سعید قائم مقامی نیز از گویندگان این برنامه بود.
- برنامه همه روز همین ساعت همین جا - همان برنامه « آنچه شما خواسته‌اید » و « رادیو و شنوندگان » در ساعت ۵ پس از نیمروز از رادیو پخش می‌شد که سرپرست این برنامه هوشنگ مستوفی بود.
- برنامه « افسانه‌های زندگی » از حسن شهبازی
- برنامه شاهکارهای ادبی جهان از حسن شهبازی روزهای یکشنبه ساعت ۲۱ پخش می‌شد.. این برنامه نخست با نام « آثار جاویدان ادبیات جهان » پخش می‌شد.
شما و رادیو
- شما و رادیو از سال ۱۳۳۶ از رادیو پخش شد و یکی از بهترین برنامه‌های رادیو بود. سال‌های دراز روزهای آدینه شنوندگان رادیو ایران را سرگرم کرد. پس از یانکه رادیو و تلویزیون در هم آمیخته شدند دگرگونی‌هایی در این برنامه پیش آمد و برخی از روزهای آدینه به فرم ارکستر خوانندگان، یا جمعه بازار، ارمغان هفته و یا دوخت و دوز و از سال‌های ۲۵۳۵ شاهنشاهی به فرم جُنگ شهرستان‌ها نیز اجرا شد. سال‌ها بود که سرپرستان وفت رادیو ایران در اندیشه برنامه‌ای سرگرم کننده برای روزهای آدینه بودند و سرانجام برنامه « شما و رادیو » دستاورد این اندیشه‌ها و کوشش‌ها شد. نویسندگان برنامه شما و رادیو در آغاز: دکتر جمشید وحیدی - اسمعیل پورسعید - مهدی سهیلی - پرویز خطیبی و عباس فروتن بودند.
و هنرپیشگان برنامه شما و رادیو: تفکری - محمدی - سخی - سارنگ - حمید قنبری - مجید محسنی (عمقلی صمد) - علی زرندی - علی تابش - اشرف کاشانی - شهین - مهین دیهیم - آذر شیوا - نوید - قدکچیان بودند.
در آغاز پاشا سمیعی - هوشنگ بروشکی و تا سال ۱۳۵۳ خورشیدی شاهرخ نادری ۱۵ سال تهیه کننده برنامه شما و رادیو بود و مجریان برنامه نیز سال دراز بانو فروزنده اربابی و کمال‌الدین مستجاب الدعوه بودند.
ارکستر شما و رادیو به سرپرستی بدیع زاده و رهبری ناصر زرآبادی سال‌ها آدینه‌ی شادی برای شنوندگان به ارمغان می‌آورد. می‌توان گفت خوانندگان پرآوازه، نام خود را بیشتر وام دار خوانندگی در این برنامه و ارکستر شما و رادیو هستند. همه آهنگسازان نامی با این ارکستر همکاری داشتند و هموندان آن: بدیع زاده - ناصر زرآبادی - گلشن راد - سلیمان اکبری - حسن لشکری - مهدی تاکستانی - امیر بیداریان - ناصر خدیوی و نیکول الوندی می‌بودند که قطعه‌هایی در هنگام ضبط برنامه در برابر تماشاگران برنامه در استودیوی بزرگ رادیو اجرا می‌کردند. نخستین کارگردان برنامه شما و رادیو صادق بهرامی بود. اسماعیل مهرتاش خوانندگان شما و رادیو را تربیت می‌کرد و خود نیز آهنگساز آنها بود.
آرشیو رادیو ایران
در بهمن ماه سال ۱۳۱۸ (۲۴۹۸ شاهنشاهی) از سوی کمیسیون رایدو و با دیدگاه‌های کارشناسان فن موسیقی غربی نزدیک به ۳۰۰۰ صفحه از صفحه‌های گوناگون موسیقی غربی، کلاسیک، لژر، اپرا، اپرت و شانسون به زبان‌های زنده دنیا و موسیقی پایکوبی و دست افشانی (رقص) از روی کاتالوگ‌های صفحه در اداره موسیقی کشور برگزیده شد. یوسف خوش کیش در آن هنگام از سوی بانک سپه در پاریس بود و این کار به ایشان سپرده شد. صفحه‌های رسیده همراه با ۱۲۰۰ صفحه از موسیقی ایرانی، عربی، هندی و ترکی و هم چنین شماری موسیقی غربی که در تهران خریداری شده بود در اتاقی کنار استودیوی پخش رادیو تهران بود که قفسه‌بندی شده بود، جای داده و شماره‌گذاری گردید.
از هنگامی که نوار به رادیو آمد، آرشیو رادیو گسترش یافت. در سال ۱۳۵۴ (۲۵۳۴ شاهنشاهی) آرشیو رادیو دربرگیرنده بیش از ۹۵٬۰۰۰ نوار موسیقی و برنامه‌های جالب و ۱۷٬۰۰۰ صفحه و ۱۲۰۰ حلقه نوار سدا (افکت) شد. زیباترین اجراهای موسیقی کلاسیک و موسیقی سبک و رقص خارجی در کنار موسیقی ملل کلکسیون گرانبهای آرشیو موسیقی غربی رادیو ایران است که این جدا از آرشیو ترانه‌های روز و موسیقی پاپ است که هر روز بهترین ترانه‌های خارجی را ویژه برای برنامه‌های موسیقی پاپ و جوانان از برنامه دوم وارد می‌کند. در آرشیو تولید رادیو ۵۸۱ گلهای رنگارنگ، ۳۱۲ برگ سبز، ۴۶۵ شاخه گل، ۱۵۸ گلهای تازه، ۶۳ گلهای صحرایی و ۱۵۶ گلهای جاویدان از کلکسیون گلها وجود دارد.
در آرشیو رادیو همه سخنرانی‌های اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر را به روی نوار دارد. سدای نخست وزیران هژیر، سپهبد علی رزم‌آرا، احمد قوام و حسین علا و هم چنین سخنرانی سران کشورها چون آیزنهاور، دوگل و کندی در آرشیو رادیو ایران وجود دارد.
بانو الفیه رضایی و کدبان جعفر عباسی بایگان‌های رادیو ایران بودند که ۲۶ سال از بامداد تا شامگاه به جا به جا کردن نوارها پرداختند و خودشان آرشیو گویایی بودند. سونیا سلیم زاده که زبان‌های روسی، انگلیسی، فرانسه، آلمانی و ترکی و ارمنی به روانی می‌داند از کسانی است که از روزهای آغازین رادیو با آرشیو غربی همکاری می‌کند. مصطفی معنوی نیز از سال ۱۳۴۵ خورشیدی به بایگانی راه یافته است، سرپرست وی حسین شیرخان می‌باشد. در این نوارخانه، هر نواری که در رادیو ضبط می‌شود برای شش ماه نگهداری می‌شود و سپس با بخش بایگانی و به گنجینه‌ی گرانبهای بی همانند رادیو می‌پیوندد.
همکاران رادیو
گویندگان: آذر پژوهش - اسداله پیمان - اکبر مشکین - امیر نوری - ایراندخت پرتوی - بهرام سلطانی - تقی روحانی - رضا معینی - روشنک - سرور پاک نشان - شمسی فضل‌اللهی - فخری نیکزاد - فرخنده - فروزنده اربابی - فیروزه امیرمعز - قدسی رهبری (نخستین گوینده زن رادیو و گوینده زمان جنگ ) - کوکب پرنیان - مرتضی اخوت - مهناز - مولود عاطفی - نورالدین ثابت ایمانی
آهنگسازان: اسداله ملک - پرویز یاحقی - جواد بدیع زاده - جواد معروفی - حبیب اله بدیعی - حسین یاحقی - روح‌الله خالقی - عبدالحسین برازنده - علی تجویدی - علینقی وزیری (کلنل) - محمد میرنقیبی - مرتضی محجوبی - نصرالله زرین پنجه - همایون خرم
دیگر همکاران رادیو: معینیان - اسماعیل پوروالی - ضیاالدین سجادی - تورج فرازمند - عباس فروتن - نیر سینا - ناصرالدین شاه حسینی - حسن شهباز - نعمت اله قاضی - هوشنگ مستوفی - ابوالقاسم طاهری - سونیا سلیم زاده - شیرخدا - نجفی - حمید قنبری - مهین دیهیم - مورین - شهلا - مهدی علی محمدی - مرتضی احمدی - منوچهر نوذری - علی تابش - علی زرندی (شاباجی خانم) - مجید محسنی - ابوالقاسم انجوی - محمدمحسن رفیعی - سرور پاک نشان - زینت خطیبی - مهدی شکرریز (سرپرست تهیه) - مهدی پورحجازی (دستیار تهبه) - ناصر احمدی - شاپور میرزایی (تهیه کننده) - عبداله توکل (نویسنده) - شاپور میرزایی (تهیه کننده) - تاجی احمدی - محمود امینی (سدابردار) - منیژه شریف تهرانی (سدابردار) - شاهرخ نادری - دکتر هرمز فرهت - انجوی شیرازی - مهدی شکرریز سزاوار - ویکتوریا بهرامی - امیرحسین صدری پور - هما احسان - جلال مهرابیان - آذر پژوهش - پرویز چهره‌نگار - شعله صیاد صفا - شیوا - سرور پاک نشان - آرزو (زینت خطیبی) - ایرج فهیمی - غلامعلی لقایی - ایرج برخوردار - همایون نوراحمر - رضا آزاد - محمود مختاری - شراره شفتی - کیخسرو بهروزی - عدنان غریفی - مهدی شرفی - بهزاد فراهانی - مهین نثری - آذر دانش - صدرالدین شجره - بهرام وطن پرست - علی اصغر عسگریان - حسین شیرخان - هوشنگ بهشتی - حسین منزوی - محمد سجودی - اصغر واقدی - داود رمزی - شورانگیز فرخ - سوسن سمیعی - مهین سهرابی - پوران صارمی - هایده وهاب زاده - غلامرضا سمیعی - محمد مالمیر - مولود کنعانی - مولود زهتاب - پروین صادقی - ژاراک - مریم فرخ نیا - نصرت افشاریان - مهرانگیز خوانساری - امیر نوری - رضا معینی - بهروز رضوی - فریدون توفیقی - بهزاد فراهانی - فریدون فرهت - عباس تهرانی - صادق بهرامی - اکبر مشکین (موسیقیدان و گریمور و نقش آفرین) - توران مهرزاد - پرویز خطیبی (نویسنده نمایشنامه‌های فکاهی - صادق بهرامی (بازیگر نمایشنامه‌های رادیو) - نصرت اله محتشم - بهمنیار - وثوق - مجید محسنی - عبداله محمدی - تفکری
جشن‌های سالگرد بنیاد رادیو ایران
دوشنبه چهارم اردیبهشت ماه ۱۳۵۲ رادیو ایران سی و چهارمین سال کار و کوشش خود را پشت سر گذاشت و در آستانه سی و چهارمین سال، آینده‌ای را پذیرا می‌شود که سرشاز از کارآیی و تلاش است و درخشان از بارقه‌های امید.
در روز چهارم اردیبهشت ماه ۱۳۵۳ رادیو ایران آغاز سی و پنجمین سال خود را جشن گرفت. در این جشن کارمندان، تهیه کنندگان، نویسندگان و هنرمندانی که با رادیو همکاری داشته‌اند و دارند از باشندگان این جشن بودند. صدای آشنا و دوست داشتنی ملوک ضرابی، سیما بینا، ایرج، ذلکش، عارف، و پوران گرم کننده این جشن بود و هر یک زیباترین ترانه‌های خود را اجرا کردند.
شب رادیو برای تک تک میهمانان شبی فراموش نشدنی و باارزش بود، زیرا که همه آنان با یک آرمان و با تلاش خود به را سی و چهار ساله کردند و اکنون در کنار دیگر شادی و پایکوبی کردند. زمانی که سدای پر طنین بانو دلکش با ترانه نوبهار در سالن بلند شد، میهمانان جشن به پا خاستند و برایش گل ریختند و اشک شادی به چشم آوردند. ارکستر ایرانی رادیو تلویزیون ملی ایران به رهبری مرتضی حنانه با موسیقی ایرانی میهمانان را سکوتی دلچسب فراخواند. ارکستر کوچک سازهای ایرانی و ارکستر سازهای ملی رادیو تلویزیون ملی ایران نیز هر یک در شور بخشیدن به این جشن سهم بزرگی داشتند.
۴ اردیبهشت ماه ۲۵۳۷ شاهنشاهی سی و هشتمین سالگرد بنیاد رادیو جشن گرفته شد. رادیو ایران که بامدادان برای مردم ایران با ترنم موسیقی و کلام دلنشین گویندگان، نیایش بامدادی آنان را پر از شور و شادمانی می‌کند و شب هنگام با نواهای دلنشین و لالایی گفتن خواب خوشی آرزو می‌کند. در این جشن مردم سدای ایران را گلباران کردند و با فرستادن سبد گلهای بی شمار برای برنامه سازان و گویندگان و مدیران برنامه ویژه سالگرد دلبستگی خود را به آنان ابراز داشتند. تقی روحانی و مولود عاطفی با دیگر همکارانشان در سدای ایران برنامه بس جالب اجرا کردند. شامگاه جشنی در هتل آریاشرایتون برگزار شد و جایزه‌های سیمین و زرین جام به بهترین برنامه سازان رادیو و تلویزیون داده شد. از میان برنامه‌های موسیقی ایرانی کار سیاوش شجریان برای اجرای درست آوازهای ایرانی و خواندن رباعیات خیام ستوده شد و جام زرین به ایشان پیشکش شد. از میان آهنگ‌های محلی « آهنگ‌های محلی خراسان » - از میان برنامه‌های روستایی « برنامه دهقان رادیو ساری » - از میان برنامه‌های ادبی و هنری رادیو مشهد با برنامه « جُنگ خراسان » و ... برنده جایزه شدند. نخستین هنرمندان رادیو ایران - یادشان گرامی
آذر پژوهش
مهین دیهیم
ملوک ضرابی
مسعود تاجبخش
مهدی شرفی
رامین فرزاد
شاهرخ نادری
تاجی احمدی
مهین بزرگی
مرتضی احمدی
سرور پاکنشان
فریدون فرهت برنامه‌ساز موزیک جاز
بهزاد فراهانی
پرویز خطیبی نویسنده نمایشنامه‌های فکاهی
بدیع زاده
یادشان گرامی که برای همه ایرانیان شادمانی و امید آفریدند
بن‌مایه‌ها
- ↑ تاجگذاری رضا شاه پهلوی
- ↑ سرود شاهنشاهی ایران
- ↑ اشغال ایران به وسیله ارتش بریتانیا و شوروی
- ↑ کنفرانس تهران
- ↑ بیانات اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی شاهنشاه ایران هنگام گشایش فرستنده صد کیلوواتی رادیو ایران ۲۵ اسفند ماه ۱۳۳۶
- ↑ روز رستاخیز ملی ۲۸ امرداد ۱۳۳۲
- ↑ برنامه عمرانی پنجم ۱۳۵۲ - ۱۳۵۶
- ↑ مخابرات - برنامه عمرانی پنجم
- ↑ مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۶ خرداد ۱۳۵۰ نشست ۲۵۱
- ↑ مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۳ خرداد ۱۳۵۰ نشست ۲۵۲
- ↑ قانون تشکیل سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران ۱۳۵۰
- ↑ انقلاب شاه و مردم
- ↑ قانون عضویت رادیو تلویزیون ملی ایران در اتحادیه‌های رادیو و تلویزیون آسیا و اروپا
- ↑ قانون تشکیل سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران ۱۳۵۰