جشن هنر شیراز
| شهبانو فرح پهلوی | جشن هنر شیراز | درگاه محمدرضا شاه پهلوی |
سازمان جشن هنر شیراز در سال ۱۳۴۶ به ریاست عالیه شهبانو فرح پهلوی با ۳۳ نفر عضو هیات امنا و پنج عضو هیات مدیره و کمیته‌های تاتر ، موسیقی ، سینما و نمایشگاه‌ها و دفاتر پروژه‌های فنی ، مالی، و پذیرایی و روابط عمومی آغاز به کار کرد. [۱]
وظایف سازمان جشن هنر شیراز
- - تهیه و تدارک برنامه‌های فستیوال نمایشی و موسیقی جشن هنر شیراز
- - انجام سایر فعالیت‌های هنری برای عرصه کردن هنر در جنب جشن هنر شیراز
- - برقراری پیوند‌ها و همکاری با سازمان‌های جهانی هنری و تبادل برنامه‌های هنری برای جشن هنر شیراز
سازمان جشن هنر شیراز در درازای فعالیت خود بیش از بیست کتاب در زمینه‌های تاتر ، موسیقی و سینما در ایران و جهان به چاپ رسانید.
این جشن هنر در شیراز تخت جمشید به درازای ده سال از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۶ برگزار شد. این سازمان برای گسترش هنر و بزرگداشت هنرهای اصیل ملی و به منظور بالا بردن سطح هنر در ایران و بزرگداشت هنر هنرمندان ایران و شناساندن هنر و هنرمندان خارجی در ایران بنیان شد.[۲] بود. مسولیت سازمان بر عهده یک گروه به ریاست فرخ غفاری بود. فرخ غفاری که پس از چندی مدیر فستیوال شیراز شد پیشگامانی را به جستجوی هنرمندان به دورافتاده نقاط ایران فرستاد و نقالان، گروه‌های موسیقی و دسته‌های کوچک خیمه شب بازی را پیدا کرد. هم چنین برای گزینش هنرمندان خارجی اعضای کمیته از جمله فرخ غفاری و بیژن صفاری رهسپار اروپا شدند و با شرکت در فستیوال‌های اروپایی با کار هنرمندان بزرگی آشنا شدند و آنها را به فستیوال شیراز دعوت کردند.
جشن هنر
هدف از برگزاری جشن هنر شیراز ، بزرگداشت و آشناسازی هنرهای اصیل و معاصر ایرانی به مردم ایران و جهان بود. جشن هنر چون پلی میان هنر شرق و غرب پیوند ایجاد می‌کرد و میعادگاهی برای برخورد هنرهای نمایشی و سنتی و معاصر بود. از آنجا که پدیده‌های نوین اندک اندک شناخت هنر اصیل را برای مردم دشوار می‌ساخت تنها چنین جشنواره‌ای می‌توانست در بازشناساندن هنر سنتی و اصیل ایران گام‌های سودمندی بر دارد. هدف دیگر کوشش برای شناخت هنر نوین در زمینه‌های گوناگون بود و این که پژوهش در گوشه‌های هنر ایرانی انجام شود. جشن هنر شیراز در جستجوی راهی بود برای پیوند هنر شرق و غرب و جایی مناسب برای نمایش آخرین و نوین ترین کارهای هنری هنرمندان بزرگ جهان. با اینکه مایه اصلی جشن هنر شیراز موسیقی نبود، برنامه‌های موسیقی بخش بزرگی از برنامه‌های جشن بود زیرا موسیقی یک زبان جهانی است. این کوشش برای ایرانی‌ها رد پای ژرفی بر جای گذاشت. در برنامه‌های جشن هنر در حافظیه هنرمندان با ارزش در موسیقی سنتی ایران چون استاد تهرانی و استاد عبادی به دنیای موسیقی ایران و جهان شناسانده شدند.استادان بزرگی چون موریس بژار مردی که می‌توانست آنچه را که اراده کرده با کرشمه‌های باله بیان کند در طرح و اجرای زیباترین کار هنری خود از اشعار سعدی الهام گرفت و در باله گلستان از توانایی و برد موسیقی ایرانی بهره گرفت و باله ارزنده‌ای را به وجود آورد.
نخستین جشن هنر
نخستین جشن هنر در روز دوشنبه ۲۰ شهریور ۱۳۴۶ را شهبانو فرح پهلوی گشودند. این جشن ده روز به درازا کشید. برنامه‌های جشن هنر در این سال موسیقی سنتی ایرانی و موسیقی کشورهای مشرق زمین ، نمایش کهن ایران و موسیقی کلاسیک غربی بود.
پریسا اشعار ایرانی را به آواز خواند و به موسیقی ملی جلوه بخشید.
از میان گروه‌ها و هنرمندانی که در نخستین جشن هنر بودند می‌توان از یهودی منوهین[۳] همراه با ارکستر مجلسی تلویزیون ملی ایران، استاد ولایت خان[۴] نوازنده پر آوازه سی تار از کشور هند، ارکستر دومن موزیکال[۵]فرانسه به رهبری ژیلبر آمی[۶] و استادان موسیقی ایران و نمایش کهن ایران نام برد.
دومین جشن هنر
دومین جشن هنر شیراز در شهریور ۱۳۴۷ به سبب زلزله در خاور ایران بدون تشریفات و یک روز دیرتر گشوده شد. برای شرکت در این فستیوال از همه سوی جهان هنرمندان و منتقدانی فراخوانده شدند تا از زاویه و فرم‌های گوناگون، موسیقی و هنرهای نمایشی سرزمین‌های خود را به نمایش و بررسی به گزارند. در دومین جشن هنر به موسیقی غربی بیشتر پرداخته شد.
یانیس گزناکیس[۷] ارکستر مجلسی تولوز به رهبری اوریا کمب، سولیست‌های کر رادیو تلویزیون فرانسه[۸] به رهبری مارسل کورو، کریستیان فراس و پیر باریزه، ارکستر مجلسی تلویزیون ملی ایران ، استاد بسم الله خان[۹] نوازنده نامی شه نای[۱۰] از هند، کاتاکالی توسط گروه کالا ماندالام، آرتور روبین اشتاین[۱۱] و استادان موسیقی ایران در دومین جشن هنر هنرآوری کردند. در این جشن هنر دو تاتر ایرانی به نام‌های "پژوهشی ژرف و سترگ و نو در سنگواره‌های دوره بیست و پنجم زمین شناسی " کار عباس نعلبندیان و شهر قصه کار بیژن مفید به نمایش گذاشته شد.
سومین جشن هنر
۱۳۴۸ سال سوم جشن هنر شیراز سال پیام صوت‌ها بود.در این جشن روش جشن هنر برای ایجاد پیوند با جهان هنر، بیش از پیش بر پایه صوت و آوا بود. سوژه جشن سازهای ضربی جهان بود. در این برنامه سازهایی چون تنبک، مردنگان ساز هندی، و گملان ساز از بالی و طبل رواندایی و بسیاری سازهای دیگر نواخته شدند. استاد حسین تهرانی و شمیرانی از ایران و ماکس روچ در نواختن تنبک شاهکار کردند.
ارکستر ناسیونال فرانسه به رهبری آهگ ساز ایتالیایی برنو مادرنا[۱۲]، ایون لوریو[۱۳]، ماکس روچ[۱۴]، مارتا آگریش[۱۵] گروه ملوس از لندن، کاترین کولار، گروه سازهای ضربی استراسبورگ با نخستین اجرای جهانی پرسفاسا[۱۶] کار یانیس گزناکیس و استادان موسیقی ایران از جمله گروه‌ها و هنر مندانی بودند که در سومین جشن هنر شرکت داشتند. هم چنین گروه گاملان [۱۷]از بالی با سازهای خود غوغایی بر پا کردند.
گروه نقاره خانه و زورخانه ها از ایران نیز برنامه هایی داشتند. قیلم « گاو » ساخته مهرجوبی برای نخستین بار به نمایش درآمد.
چهارمین جشن هنر
در سال چهارم ۱۳۴۹ ، جشن هنر شیراز تم خود را ویژه « آیین و نیایش » ساخت و به نمایش بیش از پیش تکیه کرد. چهارمین جشن هنر با نمایش "ویس و رامین" به کارگردانی آوانسیان بر پایه آیین و سنت ایرانی و باز سازی‌های آنها بر اساس منظومه عاشقانه یی به همین نام اثر فخرالدین اسعد گرگانی آغاز شد.
« همیشه شاهزاده » به کارگردانی یرژی گروتوفسکی[۱۸] ، ویکتور گارسیا با گروه امریکایی نان و عروسک نمایش « آتش » را در کنار قلعه شیراز اجرا کردند. هم چنین « کلفت‌ها » کار « ژان ژنه » ، تعزیه مسلم به کارگردانی پرویز صیاد به نمایش درآمد.
فیلم‌های « پیتر بروک » در کنار سایر برنامه‌ها نشان داده شد.
کوارتت جولیارد، باله ملی سنگال، راوی شانکار[۱۹] نوازنده پر آوازه سیتار از کشور هند، نمایش کهن ایرانی و ارکستر مجلسی تلویزیون ملی ایران به رهبری فرهاد مشکوه و دیگر استادان موسیقی ایرانی از جمله گروه‌ها و هنرمندانی بودند که در چهارمین جشن هنر شیراز شرکت جستند. راوی شانکار برای نخستین بار به جشن هنر آمد و برنامه اش را در تخت جمشید اجرا کرد.
پنجمین جشن هنر
پنجمین جشن هنر در روز 4 شهریور ماه ۱۳۵۰ با « پرسپولیس » ساخته یانیس گزناکیس آهنگساز بونانی گشایش یافت. پنجمین جشن هنر سال برداشت از تجربه‌ها بود و جشن هنر با نگاهی بر گذشته گزیده‌ای از تم‌های پیشین را یک جا گرد آورد. در این جشن کوشش شد که جای نمایش از فرم کلاسیک آن بیرون آورده شود. تخت جمشید، نقش رستم ، آرامگاه حافظ، گنبد عضد، خانه‌های قدیمی، کاروان سراها، و قهوه خانه‌ها محل اجرای کنسرت‌ها و نمایش‌ها شد.
موریس بژار[۲۰] دو باله را برای جشن هنر طراحی کرد یکی باله "گلستان" بر اساس گلستان سعدی و دیگری "فرح" تقدیم به شهبانوی ایران برای قدردانی از ایشان. کار گلستان موریس بژار از موسیقی سنتی بلوچستان الهام گرفته شده بود. این باله با صدای رضوی خواننده ایرانی که به همراهی موسیقی سنتی ایرانی چامه‌هایی از مولانا می‌خواند به پایان رسید.
آندره گریگوری و گروه منهتان پراجکت از آمریکا با اجرای آلیس در سرزمین عجایب، در یک میوه فروشی شهر شیراز را هیجان زده کرد. پیتر بروک با نخستین اجرای جهانی اورگاست نوشته تد هیوز ، ارکستر مجلسی مسکو به رهبری رودلف بارشای[۲۱] بر روی سن رفتند.
ارکستر فیلارمونیک کراکویاز لهستان به رهبری یرژی کاتلویچ ، ، ارکستر لارزیلانس لاهه، برنو مادرنا آهنگ ساز ایتالیایی با نخستین اجرای جهانی تراوش نور، کاتی بربریان ، گراند ماژیک سیرکوس[۲۲] با اجرای زارتان برادر تارزان به کارگردانی ژروم ساواری[۲۳]، جو چایکین و گروه اوین تاتر و استادان موسیقی ایران هنرآوران پنجمین جشن هنر بودند. بیژن مفید با نمایش ماه و پلنگ جشن هنر شیراز را در آفرین گویی فرو برد. نمایش کهن ایران به رهبری پرویز صیاد اجرا شد.
سه فیلم از اینگمار برگمان نیز به نمایش درآمد.
ششمین جشن هنر
جشن هنر ششم در ۹ شهریور ماه ۱۳۵۱ برگزار شد. جشن هنر با نمایش « رستم و سهراب » از سوی گروه کالاماندالام از هندوستان گشایش یافت. و ویلسن نمایش پیوسته خود را اجرا کرد. کارل هاینس اشتوک هاوزن [۲۴] به همراهی گروه جنتل فایر، گروه اینترمادولیشن و گروه آواز کلن کارهایی چون مانترا، و دیگر کارهایی را با پیانو اجرا کردند . میکروفونی یک ، اشپیرال ، تله موزیک کنتاکت ، اشپکترن ، اشتیمونگ ، گزانگ در یونگ ، لینکه زوکلوس ، کمونیکاسیون ، گروپن و کاره ... نیز با پیانو نواخته شد.
کنسرت پایانی اشتوک هاوزن در هوای آزاد اجرا شد و بیش از هشت هزار نفر برای گوش دادن به اینتنسی تت اشترن کلانک ، به کنسرت هجوم آوردند استقبالی که او هیچ گاه در کنسرت‌هایش ندید.
دیگر هنرمندان و گروه‌هایی که در ششمین جشن هنر شرکت داشتند، گروه کارگاه نمایش به کارگردانی آربی آوانسیان با اجرای ناگهان کار عباس نعلبندیان ، گروه باله مرس کانینگهام با نخستین اجرای جهانی رویداد تخت جمشید ، جان کیج [۲۵]، دیوید تودور ، گوردون موما [۲۶] ، شانتا رائو و استادان موسیقی ایرانی بودند.
هفتمین جشن هنر
هفتمین جشن هنر از ۸ تا ۱۸ شهریور ماه ۱۳۵۲ به اجرا درآمد. باله گلستان کار موریس بژار که به سپارش جشن هنر ساخته شده بود درخشید. تم جشنواره شناساندن هنر جهان سوم. نمایش‌های « هملت در زیرزمین » از یوگسلاوی، مقامات همدانی از « کازابلانکا » ، « خوابنامه لهستانی » و « سقوط » از لهستان ، مینوس و ماگنوس از فرانسه و « اصل خون » از ژاپن به نمایش گزارده شد.
موسیقی ایرانی و غربی در کنار نمایش‌ها و فیلم‌ها پیوسته به ترنم درمی‌آمد.
هشتمین جشن هنر
هشتمین جشن هنر به جای نیمه نخست شهریور ۲۴ امرداد ماه ۱۳۵۲ آغاز شد. این جابه جایی به سبب بازی‌های آسیایی در تهران انجام شد. هشتمین جشن هنر تم خود را ویژه « موسیقی و تاتر » کرد. آغازگر برنامه‌های دست افشانی (رقص) گروه دست افشانان برزیلی بود که با نام « کاپوئراس » به اجرا درآمد.
نمایش‌های « اعمال مقدس » نوشته « کالدرون دلابارکا » به کارگردانی ویکتوریو گارسیا ، « ملوس‌ها و نسناس‌ها » به کارگردانی تادئوش کانتور ، « کالیگولا » به کارگردانی آوانسیان و « بنگاه تاترال » به نوشته و کارگردانی علی نصیریان نمایش داده شد.
دوازده فیلم از کارهای « لویی برنوئل » فیلمساز بزرگ اسپانیایی نیز به روی پرده نشان داده شد. در زمینه موسیقی ریشه دار سرزمین‌های خاور کارهای بی همانندی اجرا شد.
نهمین جشن هنر
نهمین جشن هنر در دوم شهریور ماه ۲۵۳۴ شاهنشاهی برگزار شد. در این سال گروه تاتر " نو " از ژاپن در این فستیوال شرکت کرد. این یک رویداد فرهنگی بود زیرا تا بدان روز تاتر نو در بیرون از ژاپن برنامه‌ای اجرا نکرده بود. گروه دست افشانان نیکلاییس و هم چنین نمایش پرآوازه « تریلوژی » یونانی کار آندره شریان بر روی سن رفتند.
دهمین جشن هنر
در دهمین جشن هنر شیراز ، که در روز ۲۶ امرداد ماه ۲۵۳۵ شاهنشاهی برگزار شد تعزیه خوانی را با نام نمایش سنتی دوباره زنده کردند. در این جشن نمایشگاهی از ابزار نیازین در تعزیه خوانی در "حسینیه قوام" شیراز بر پا شد که در آن نمایشگاهی نیز به فرتورهایی درباره تعزیه و "نور و سدا " برای شناخت تعزیه به تماشا گزارده شد. حسینیه قوام در خیابان لطفعلی خان ، گود عرب‌ها ، نوسازی و بازسازی شده بود. [۲۷]
دو گروه از شیراز و اسپهان با رقابت زیادی میان تکیه داران دو شهر ، در سازمان دادن به فراهم ساختن ابزار کهنه تر و بهتر در نمایشگاه جای ویژه‌ای داشتند.
یازدهمین جشن هنر
یازدهمین جشن هنر و آخرین جشن هنر در روز ۲۶ امرداد ماه ۲۵۳۶ شاهنشاهی با تکیه بر تاتر برگزار شد. نمایش نامه "پیگ چایلد فایر " را گروه "سکوات چایلد" از مجارستان بر روی صحنه آورد که داستان هرودیاس است که برای از میان برداشتن عیسی مسیح فرمان می‌دهد تمام نوزادان را در گستره (قلمرو) خود بکُشند. این نمایش در یک نمایشگاه اتومبیل اجرا شد.
درازترین نمایش تاتر جهان به نام "کوهستان کا" در شیراز انجام شد که در آن نمایش بدون درنگی ۱۶۴ ساعت پشت سر هم اجرا شد و به درازا کشید. بیش از ۴۷ بازیگر هفت روز پی در پی در نمایش بازی کردند. صحنه نمایش سیار بود و از پشت محله به نام چهل تن در دامنه کوه آغاز می‌شد و بالا و بالا می‌رفت. در شیب کوه سن تاتر ساخته شده بود و نیز جایگاهی برای سیسد و پنجاه تن تماشاچی ، مردم در ساعت‌های گوناگون شبانه روز می‌توانستند تماشاچی نمایش‌ها باشند.
چند نمایش ایرانی، هم چنین نمایشی از آندره شریان به نام « آنچه می‌خواهید » کاری از شکسپیر ، « دوره مرده » به کارگردانی « تادائوش کانتور » ، دست افشانی کارولاین کارنس، موسیقی مدرن مورتون فلومن و چند برنامه دیگر نیز به اجرا درآمد.
پریسا در نخستین برنامه جشن هنر شیراز
برنامه جشن هنر شیراز, ۱۹۷۷
تمبرپستی جشن هنر شیراز ۲۵۳۵ شاهنشاهی
بن مایه‌ها
- ↑ انتشارات دفتر مخصوص شهبانو، تهران، ۱۳۵۴ ، ص.۱۳۸-۱۴۲
- ↑ عبدالرضا قطبی (فارسی). موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران. بازدید در تاریخ ۲۴ دسامبر ۲۰۰۹.
- ↑ Yehudi Menuhin
- ↑ Vilayat Khan
- ↑ Domain musical
- ↑ Gilbert Amy
- ↑ Iannis Xenakis
- ↑ Radiodiffusion-Télévision Française
- ↑ Bismillah Khan
- ↑ Shehnai
- ↑ Arthur Rubinstein
- ↑ Burno Maderna
- ↑ Yvonne Loriod
- ↑ Max Roach
- ↑ Martha Argerich
- ↑ Percussion instrument
- ↑ Gamelan
- ↑ Jerzy Grotowski
- ↑ Ravi Shankar
- ↑ Maurice Bejart
- ↑ Rudolf Barshai
- ↑ Le Grand Magic Circus
- ↑ Jerome Savary
- ↑ Karlheinz Stockhausen
- ↑ John Cage
- ↑ Gordon Mumma
- ↑ منصوره پیرنیا : سفرنامه شهبانو فرح پهلوی: انتشارات مهر ایران، پاریس، ۱۳۷۱ ، ص. ۳۹۵ - ۳۹۸