کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
| شهبانو فرح پهلوی | کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان | درگاه محمدرضا شاه پهلوی |
کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در دی ماه سال ۱۳۴۴ به ریاست عالیه شهبانو فرح پهلوی بنیان شد. ایجاد کانون به دنبال چاره اندیشی برای پر کردن هنگام فراغت گروه نوجوانان ایران و فراهم آوردن آموزش و سرگرمی برای آنها بود هم چنین در راستای فراگیر کردن کتاب خوانی بین کودکان و نوجوانان و با حمایت شرکت ملی نفت ایران و وزارت آموزش و پروش راه اندازی شد.[۱]
تا پیش از بنیان کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در ایران برای ادبیات کودک و نوجوان جایی ویژه نبود و ادبیات کودک شامل داستان‌هایی بود که از طریق قصه‌گویی شفاهی به کودکان گفته می‌شد؛ با این کانون، برای نوشتن ادبیات کودک و نوجوان از نویسندگان، روزنامه‌ها و چامه‌سرایان (شعرا) دعوت گسترده‌ای به عمل آمد، و کانون از همکاری کشورهایی چون فرانسه، آمریکا و مجارستان (در زمینه نقاشی کتاب کودکان) بهره‌مند شد.
کانون پرورش زیر نظر هیات امنا، هیات مدیره و مدیر عامل اداره می‌شود. سازمان اداری کانون بدین قرار است: امور اداری، کتابخانهها، چاپ کتاب، سینما، تاتر، فستیوال فیلم کودکان و نو جوانان، پژوهش‌های فرهنگی و هنری، آرشیو فیلم، روابط عمومی و امور تدارکات و انبار
کتاب خانه‌ها
نخستین کتابخانه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در پارک فرح بنیان شد و پس از آن دیگر کتابخانهها در سطح شهر تهران و شهرستانها و روستاها ایجاد گردید.
کتابخانه دوم در باغشاه در انبار یک دبستان آغاز به کار کرد. کودکان با کتاب و کتابخانهای که برای آنها ساخته شده بود در آغاز بیگانه بودند و رفته رفته به کتاب خوانی و کتابخانه خو گرفتند. تا سال ۱۳۵۷ بیش از بیست و نه کتابخانه ثابت، ده کتابخانه پویا (سیار) در تهران گشوده شد که بیش از ده هزار هم‌بند (عضو) و سه میلیون مراجع داشته‌است.
کتابخانههای کانون در تهران و شهرستانها نه تنها جایی برای خواندن و به امانت گرفتن کتاب است بلکه جایی است که کودکان و نو جوانان می‌توانند میزان آگاهی، دانش خود را بیازمایند و نوآوری‌های خود را آزمایش کنند. کتابخانههای کانون برای بالا بردن آگاهی نوجوانان ایران در بخش‌های گوناگون برنامه‌های جالب دارند. برنامه‌هایی دیگر به کوشش کانون برای پرورش درونداشت (استعدادهای) کودکان و نو جوانان همانند داستان‌سرایی، آشنایی به کتاب‌های نوین چاپ شده، آشنایی با شخصیت‌های علمی و هنری و تاریخی ایران و جهان، آشنایی با سرزمین‌ها و قوم‌ها و ملت‌ها و نژادها، نمایش فیلم، برنامه‌های گفتگو و انتقاد در زمینه‌های گوناگون و درباره کتاب‌های کتابخانه، مسابقه‌های هوش و آمادگی ذهن، مشاعره، شطرنج، برگزاری نمایشگاه‌های گوناگون، بازدیدهای گروهی، آموزش نقاشی، آموزش موسیقی و گروه کر بچه‌ها و آموزش فیلم سازی گسترش داده شد.
از سال ۱۳۵۱ مسابقه‌های موسیقی و هنرآموزان موسیقی و هم چنین مسابقه‌های تاتر کانون در آمفی تئاتر پارک نیاوران به نمایش گذاشته شد.
از بهار ۱۳۴۶ با آغاز کار کتابخانه کودک در بابل کتابخانههای دیگری نیز در سرتاسر کشور پایه گذارده شد. در کنار کتابخانههای تهران و شهرستانها، پروژه ایجاد کتابخانههای کودک روستایی نیز آغاز شد و کتابخانههای سیار روستایی نیز به راه افتاد. آمار نشان می‌دهد که بیش از ۱۲۷۱ روستا از این کتابخانهها بهره برده‌اند.
کانون از سال ۱۳۴۸ کار خود را در استان گیلان با بنای هشت کتابخانه شهری آغاز کرد. کتابخانههای کانون در شهرهای رشت، لاهیجان، بندر پهلوی، غازیان، رودبار، فومن، صومعه سرا، کتالم، لشت نشا، آستانه اشرفیه، کوچصفهان، و آستارا گشوده شد. یک واحد پویای شهری و یک واحد پویای روستایی پنجاه دبستان و دبیرستان را در حومه رشت و شصت و پنج مدرسه را در شهر زیر پوشش داشت.
در کتابخانه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان گیلان در شهر رشت بچه‌ها موسیقی کوچسفهان، لشت نشا و موسیقی دیگر روستاهارا اجرا می‌کردند. نمایشگاه‌هایی که گویای زندگی مردم گیلان بود همیشه بر پا بود. در این نمایشگاه‌ها عروسک‌هایی از زنان و مردان گیلان از زن‌های کپور چالی و مردان روستایی حومه رشت و مردان چانچو به نمایش گذاشته می‌شد.
فستیوال فیلم‌های کودکان و نوجوانان
کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان هماهنگ با دیگر فعالیت‌ها کوشش به برگزاری فستیوال جهانی فیلم‌های کودکان و نوجوانان نمود که برای رسیدن به آرمان‌های زیر بود:
- - ساختن چشم‌اندازی کامل از فیلم‌های ویژه کودکان و نوجوانان در جهان
- - نمایش فیلم‌های برجسته از سر تا سر جهان که در آموزش و پرورش و یادگیری کودکان سودبخش باشد.
نخستین فستیوال جهانی فیلم‌های کودکان در آبان ماه ۱۳۴۵ به امر شهبانو فرح پهلوی برای کودکان آغاز شد. در آبان ماه ۱۳۵۱ هفتمین فستیوال با ۱۲۰٬۰۰۰ کودک در تهران برگزار گردید. این فستیوال از سال ۱۳۵۰ در تهران و شهرستانها بر گزار می‌شد.
سینما
در سال ۱۳۴۹ مرکز سینمایی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بنیان شد که در آن فیلم‌سازان و نقاش‌های جوان آغاز به ساختن فیلم برای کودکان نمودند. بخش سینما کوشش در پیشبرد انگیزه‌ها و سازندگی اندیشه و پرورش نگرش هنری داشت. دستاورد کارهای کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در درخشش فیلم‌های ساخته شده کانون پرورش، در فستیوال پنجم، ششم و هفتم فیلم‌های کودکان و نوجوانان نشان داده شد. در هفتمین فستیوال فیلم در آبان ۱۳۵۱ فیلم "سفر"، چهار جایزه و فیلم "گلباران" و "سیاه و سپید" از ساخته‌های مرکز سینمایی کانون هر یک جایزه دریافت داشتند. پیش از این فستیوال فیلم "رهایی در جهان"، برنده جایزه نخست ونیز و سانفرانسیسکو شد. فیلم "پسر و ساز و پرنده" نیز جایزه فسیتوال ونیز را از آن خود کرد.
کلاس‌های آموزش فیلم‌سازی برای کودکان و نوجوانان عضو کتابخانههای کانون در تهران بنیان شد و پس از نخستین دوره که یک دوره سه ماهه بود، فیلمی که یکی از تهیه‌کنندگان نوجوان کانون ساخته بود، از میان فیلم‌های فرستاده شده به " فستیوال جهانی فیلم‌های هشت میلیمتری" در شهر میلان در کشور ایتالیا برنده جایزه نخست شد. کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان جای کارگردانان، فیلم‌نویسان، فیلم‌سازان، فیلم انیمیشن‌سازان نامی پیش از سال‌های ۱۳۵۷ بود و شمار بسیاری از آموزش دیدگان کانون هم اکنون از نام‌های نامی در رشته خود هستند.
عباس کیارستمی یکی از کارگردانان ایران به استخدام مرکز سینمای کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان درآمد. وی در سال ۱۳۴۹ فیلم کوتاه "نان و کوچه" را ساخت. در سال ۱۳۵۱ فیلم "زنگ تفریح" را به روی اکران آورد و ۱۳۵۳ با ساختن فیلم "مسافر" نامی شد.
نورالدین زرین‌کلک پدر فیلم‌های انیمیشن ایران از بنیانگذاران کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بود.
از کارهای بهرام بیضایی که در کانون ساخته شد می‌توان "عمو سیبیلو" فیلم کوتاه، "سفر"، "رگبار"، "غریبه و مه" و "کلاغ" را نام برد. امیر نادری با "فیلم سازدهنی" ۱۳۵۲ بر ارزش کارهای کانون افزود. فرشید مثقالی در سال ۱۳۴۶ به کانون پیوست و تا سال ۱۳۵۷ فیلم‌های انیمیشن، پوستر فیلم و نگاره برای کتاب‌های کودکان کانون را ساخت که جوایز بیشماری را برد. علی اکبر صادقی با ساختن دو فیلم گلباران در سال ۱۳۵۰ و شاه خورشید ۱۳۵۳ به مرکز سینمای کانون جان داد.
آرشیو فیلم
در کنار جشنواره سینمایی که نامی‌ترین جشنواره جهانی ویژه کودکان بود، آرشیوی برای گردآوری فیلم‌های برای کودکان و نوجوانان ساخته شد تا کار نمایش فیلم‌های ارزنده هنری را به فرم گسترده‌ای برای کودکان در سر تا سر ایران آغاز کند.
آرشیو فیلم کودکان از میان فیلم‌های برگزیده در هفت فستیوال فیلم کودکان، شماری فیلم‌های بلند و کوتاه خریداری کرد و برخی ار آنان را به فارسی برگردانده شد. این فیلم‌ها در روزهای تعطیل برای تماشاگران خردسال در تهران و شهرستانها به نمایش گذاشته شد.
تاتر
مرکز تاتر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان از سال ۱۳۵۰ آغاز به کار کرد. تاتر برنامه‌ایی از کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان است که همواره در حال گسترش بوده و در راه پرورش انگیزه و درونداشت فرهنگی کودکان گام برمی‌دارد. برنامه‌های فشرده و گسترده‌ای پایه ریزی شده‌است تا نمایش‌هایی از سوی کودکان برای کودکان به روی سن به رود.
پژوهش‌های فرهنگی و اجتماعی
مرکز پژوهش‌های فرهنگی و اجتماعی در آغاز کار خود در سال ۱۳۵۰ کوشش کرد تا پایه‌های اساسی و استواری را برای برنامه فرهنگی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بیابد. مرکز پژوهش‌های فرهنگی و اجتماعی کار خود را از راه بررسی نظری و عملی، پرسش‌نامه‌ها، مشاهده و گفتگوهای رو در رو انجام می‌دهد.
این مرکز دارای نه گروه پژوهشی است که در زمینه‌های برنامه‌ریزی فرهنگی، وسایل ارتباط گروهی در جامعه، محتوای سازمان آموزشی، دامنه از خود بیگانگی، میزان سنت گرایی و نوگرایی یا نوخواهی در جامعه، هنرهای بومی و قومی کار می‌کنند.
چاپ کتاب
سازمان چاپ کتاب کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان با چاپ کتاب "دخترک دریا" ترجمه شهبانو فرح پهلوی در زمستان ۱۳۴۵ بنیان شد. کتاب‌های چاپ کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان تا سال ۱۳۵۳ بیست و هشت جایزه ملی و جهانی را برد. جایزه در نمایشگاه‌های کتاب در یونسکو، بولونی، براتیسلاوا، سندیکای چاپگران ژاپن و شورای کتاب کودک برای کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان افتخار آفرین بود.
کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان تا سال ۱۳۵۸ زیر نظر هیات امنا، هیات مدیره و مدیرعامل فعالیت می‌کرد، تا این که بر اساس نشست ۳۱ اردیبهشت ۱۳۵۹ شورای انقلاب جمهوری اسلامی ایران اساسنامه کانون با دگرگونی‌هایی تصویب شد و به صورت یک شرکت دولتی، ابتدا نظارت آن به وزارت فرهنگ و آموزش عالی و سپس به وزارت آموزش و پرورش سپرده شد.
فعالیت‌ها و تلاش‌های پرثمر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در تمام زمینه‌های علمی، هنری و ادبی تا سال ۲۵۳۵ شاهنشاهی
۲۲۶۳۹۱ کودک عضو کتابخانههای کانون در تهران هستند. کانون با تشکیل گروه‌های هنری متعدد از کودکان به پرورش ذوق و استعداد آنها کمک شایانی کرده است.
اساس و بنیاد تلاش‌های سازنده و ارزنده کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان را کتابخانههای کانون تشکیل می‌دهد. در حقیقت، کانون خود را با کتاب و کتابخانه توانست به کودکان بشناساند و کودکان چه پرشور و صمیمانه، کانون را پذیرفتند و از کتابخانههای آن استقبال کردند. گفتنی است که پیش از سال ۱۳۴۴، یعنی پیش از شروع فعالیت کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، در ایران کتابخانهای خاص کودکان وجود نداشت. تنها می‌توان گفت فقط تعداد معدودی از مدارس کتابخانه داشتند. کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، در اولین سال فعالیت خود، نخسین گام را با تأسیس کتابخانهای در انبار یکی از مدارس تهران برداشت. این، آغاز تلاش‌ها و فعالیت‌های ثمربخش و پربار بعدی بود. یک سال بعد، تعداد کتابخانههای کانون در تهران به چهار رسید و رفته رفته بر تعداد کتابخانههای کانون- که خاص کودکان و ویژه نوجوانان است- افزوده شد. در هر محل و منطقه‌ای در تهران، با کوشش کانون، کتابخانهای برای کودکان بوجود آمد. پارک فرج، باغشاه، مولوی، کوی نهم آبان و... بدین گونه، کودکان وجود کانون را با کتابخانهها احساس کردند، به سوی کانون گرویدند وبا ذوق و شوقی صادقانه و صمیمانه، عطش دانستن و آموختن را در خود فرونشاندند و کتابخانههای کانون که در آغاز فقط مکانی برای مطالعه و دریافت کتاب بود، رفته رفته و بتدریج به مرکزی فرهنگی تبدیل گردید. کتابخانههای کانون، در ابتدای فعالیت، کارشان تنها دادن و گرفتن کتاب ونیز اجرای برنامه‌هایی توسط کتابداران بود. اما، بعداً نقاشی نیز به برنامه کار کتابخانهها افزوده شد. در پی نقاشی، کودکان در محیط کتابخانههای کانون با موسیقی آشنا شدند و همینطور قدم به قدم کانون، ذوق و شوق کودکان را نسبت به انواع هنرها برانگیخت و کودکان را در عالم زیبا و رنگارنگ هنر، به پیش برد. پس از گسترش فعالیت‌های مربوط به نقاشی و موسیقی در کتابخانههای کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، نوبت به تئاتر و آموزش بازیگری رسید که در چند سال اخیر در برنامه فعالیت‌های کانون گنجانده شده است و همینطور تهیه فیلم و فیلمبرداری نیز جزو فعالیت کتابخانههای کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان درآمد و علاقمندی و شوق کودکان چنان بوده است که کتابخانههای کانون تاکنون بارها موفق شده‌اند جوائزی از کشورهای اسپانیا، فنلاند، کره جنوبی، برزیل، ترکیه و... بربایند. گسترش و توسعه کتابخانههای کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، تا بدان حد بوده است که امروز وقتی به این کتابخانهها- که هر کدام نقش یک مرکز فرهنگی را ایفاء می‌کنند- می‌نگریم، یک عدد سه رقمی در برابر خویش می‌بینیم. تعداد کتابخانههای کانون از یکصد نیز افزون تر شده است. صدمین کتابخانه کانون در لاهیجان گشایش یافت. با در نظر گرفتن این نکته که کودکان و نوجوانان در آمارهای رسمی کشور ما قشر عظیمی را تشکیل می‌دهند و در طبقه بندی سنی کودکان و نوجوانان در گروه‌های پایین تر از ۱۸ سال، از پرشمارترین گروه‌های سنی مردم کشور ما محسوب می‌شوند و از سویی با توجه به امکانات مخصوص گذران اوقات فراغت برای این گروه پرشمار، بدون تردید کتابخانهها مناسب‌ترین پناهگاه آنان بشمار می‌آید و به همین جهت ارزش واعتبار کیفی این مرکز فرهنگی بدون وقفه روزافزون و چشمگیرتر از پیش می‌شود و در واقع لرزوم دست‌یازی به شیوه‌ها و شگردهای تازه‌تر در جلب و جذب اعضاء جدید و تغذیه روحی آنان، تلاش بیشتر، مدام و پی‌گیری را ایجاب می‌کند. نگاهی به آمار و ارقام نشان می‌دهد که آمار عضویت در کتاب خانه‌های کانون (فقط در تهران) ۲۲۶۳۹۱ نفر بوده است که از این عده ۳۶۹۲۴ نفر دختر و ۱۸۹۴۶۷ نفر دیگر پسر بوده‌اند. این آمار بر اساس آخرین گزارش سالانه کانون برآورده شده است و بر طبق همین گزارش است که: در شهرستان‌های دور و نزدیک ۳۹۳۲۴۳ نفر و در روستاهایی که زیر پوشش کتابرسانی بخش کتابخانههای روستایی کانون قرار داشته‌اند، بیش از ۱۶۰۰ واحد کتابرسانی از کتاب‌خوانی و برنامه‌های متنوع دیگر بهره‌ور گردیدند. گستردگی روزافزون کتابخانههای ثابت در شهرهای دور و نزدیک، آغاز فعالیت واحدهای سیار شهری و روستایی تازه و هجوم دم افزون تعداد بیشماری از اعضاء و همه و همه این‌ها فقط بستر گسترده‌ای از توقعات و نیازها را در سطح‌های گوناگون می‌گشایند که پاسخگویی به آنها نیازمند برنامه‌ریزی‌های وسیع‌تری نسبت به گذشته است.
کتابخانههای سیار روستایی- دامنه فعالیت‌های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، تا به روستا نیز کشیده شده و کودکان و نوجوانان روستایی هم با بهره‌گیری از کتابخانههای کانون، همطراز و دوش به دوش کودکان و نوجوانان شهرنشین، به باروری ذهن و اندیشه می‌پردازند. کار کتابرسانی به روستاها، از ده سال پیش آغاز گردید. کانون، تعدادی کتاب وسیله اسب و قاطر به مناطق عشایری فرستاد و مدارس ۱۶ طایفه عشایری دارای کتاب‌های غیر درسی و کتابخانه شدند. در این میان، به منظور استفاده هر چه بیشتر کودکان و نوجوانان روستایی از کتاب‌ها، کتاب‌های هر منطقه با منطقه مجاور تعویض گردید و بدین ترتیب با گسترش کانون، این قبیل کتاب خانه‌های سیار روستایی به کار کتابرسانی و چرخش کتاب در روستاهای مختلف ایران پرداختند. یادی از نخستین کتابخانه متشکل روستایی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان می‌تواند نمایشگر بخشی از تلاش‌های کانون در راه تقویت نیروی فکری کودکان روستا باشد. این کتابخانه در یازدهم مهر ماه سال ۱۳۴۷ در ایل «دره شوری» پا گرفت. نباید فراموش کرد که کار کتابداری سیار در ایل «دره شوری» با توجه به شرایط نامناسب طبیعی، کاری بسیار دشوار و پر دردسر بود. مشکل راه و جاده‌های صعب‌العبور و بارندگی‌های سیل‌آسا، کار را بیش از پیش دشوار می‌ساخت. لیکن نه این مشکلات و نه هیچ مشکل دیگری نمی‌توانست مانع از انجام کار بشود. کتابدار منطقه، پرشور و خستگی ناپذیر، در اولین دوره فعالیت خود توانست ۲۷۰ جلد کتاب در ده مدرسه ثابت و سیار پخش نماید. کار کتاب رسانی به روستاهای دور و نزدیک و پراکنده در چهار گوشه کشور بدین طریق است که کتاب‌های هر کتابخانه در ۵۰ موضوع و عناوین بررسی شده‌اند. کتاب‌رسان و سیستم کتابرسانی را به هنگام تحویل نخستین صندوق کتاب معرفی می‌نماید و صندوق کتاب را به یکی از معلمین یا دانش‌آموزان و یا یکی از اهالی باسواد و علاقمند تحویل می‌دهد. کتاب‌هایی که به این ترتیب تحویل شده‌اند، در فاصله یک ماه در اختیار کودکان و نوجوانان و دیگر دوستداران کتاب روستا قرار می‌گیرد. بعد از یک ماه، مسئول کتابخانه سیار به روستا مراجعه نموده و پس از جمع‌آوری کتاب‌ها، کتابخانه را به روستای دیگری می‌برد و به همین ترتیب مناطق روستایی زیر پوشش کتابخانههای سیار کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان قرار می‌گیرد. کتاب‌رسان روستا، از بین افراد محلی برگزیده و انتخاب می‌شود. همچنین انتخاب و گزینش هر روستا برای کتابرسانی، روی مطالعات قبلی و خصوصیات فرهنگی آن صورت می‌گیرد و نیز اثرات آموزشی بعدی هر منطقه به دقت مورد بررسی و ارزشیابی قرار می‌گیرد تا در برنامه‌ریزی‌های بعدی مورد استفاده قرا گیرد. فعالیت کانون در زمینه علاقمند ساختن کودکان و نوجوانان روستا به کتاب‌خوانی، ضمناً شوق «نوشتن» را نیز در کودکان روستا پدیدمی‌آورد و به هنگام جمع‌آوری کتاب‌های هر روستا، نوشته‌های کودکان روستایی در زمینه‌های مختلف، داستان و زندگینامه‌نویسی توسط کتاب‌رسان گردآوری می‌شود تا مورد مطالعه قرار گیرد و نمونه‌های ارزشمند و خوب از میان آنها به چاپ برسد.
صفحه و نوار- یکی دیگر از فعالیت‌های ارزنده کتابخانههای سیار روستایی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، تهیه صفحه و نوار کاست از قصه‌ها است که پیش از رفتن کودکان به مدرسه در اختیار آنها قرار می‌گیرد. این اقدام به دلیل آن است که چون لهجه اکثر روستانشینان کشور یکسان نیست و کم و بیش تفاوت‌هایی با زبان رسمی و ادبی دارد، به منظور جبران این تفاوت و در واقع آشنایی سمعی کودکان با واژه‌ها و ترکیب‌های زبانی، این صفحه‌های مخصوص قصه در اختیار بچه‌ها قرار داده می‌شود تا توفیق بیشتری در خواندن و نوشتن به دست آورند. تمام این کوشش‌ها، که در سطح کشور و به منظور پرورش استعدادها و افزونی دانش کودکان و نوجوانان مملکت صورت می‌گیرد، در حقیقت سازنده شالوده و زیربنای جامعه فردا است تا که زنان و مردانی با ارزش‌های والای انسانی چرخ‌های مملکت را به گردش درآورند.
آموزش موسیقی- تشکیل گروه‌های هنری از اعضاء کتابخانههای کانون، در پی بهره‌گیری از آموزش‌های هنری، یکی دیگر از اقدامات ارزنده‌ای است که در ارتقاء سطح ذوق هنری کودکان و نوجوانان تأثیر بسزایی دارد. اعضای کتابخانهها پس از گذراندن مراحل مقدماتی آموزش و شناخت موسیقی، در هر کتابخانه تشکیل ارکستری را می‌دهند. این ارکسترها هر چند گاه برای سایر اعضاء و یا برای میهمانان کتابخانه، به اجرای برنامه‌های موسیقی می‌پردازند. بدین ترتیب با اجرای برنامه آشنایی و آموزش کودکان با موسیقی علمی، استعدادهای سالمی که در کودکان و نوجوانان وجود دارد، از هجوم ره‌آوردهای منحط موسیقی بازاری مصون و در امان می‌مانند. «مرکز موسیقی کانون»، گذشته از ترویج و اشاعه موسیقی علمی، با استفاده از آهنگسازانی که در اختیار دارد، در این کلاس‌ها، ترانه‌های محلی یا شعرهای کودکانه را تنظیم و در اختیار اعضاء قرار می‌دهند. برخی از کودکان و نوجوانان عضو کلاس‌های موسیقی، موفق به ساختن آهنگ‌ها و یا ترانه‌هایی شده‌اند که آثارشان در فیلم‌هایی که توسط دوستان‌شان در کلاس‌های فیلم‌سازی ساخته شده و یا در برنامه‌های متفرقه و پراکنده نشان داده می‌شوند، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
نقاشی و فیلم‌سازی- پرورش ذوق و استعداد نقاشی در کودکان و نوجوانان، از سوی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، به گونه‌ای تحسین‌انگیز صورت می‌گیرد. در کتابخانههای کانون، برنامه نقاشی در دو سطح به مرحله اجرا در می‌آید. یکی برای کودکانی که در سنین پایین هستند، به راهنمایی کتابدار و به شکل آزاد و دیگری برای کودکان سنین بالا که توسط مربیان نقاشی راهنمایی می‌شوند و آموزش می‌بینند. باید اشاره کرد که این مربیان نقاشی، خود از میان نقاشان جوان انتخاب شده‌اند. تشکیل نمایشگاه‌هایی از آثار نقاشان نوجوان و عضو کتابخانه، از سوی کتابخانه، در فاصله‌های گوناگون که مورد بازدید دیگر کودکان و علاقمندان قرار می‌گیرد، شوق و ذوق کودکان و نوجوانان را به نقاشی افزایش می‌دهد و چه بسا از میان همین کودکان، نقاشان هنرمند و برجسته برخیزند و آثاری هنری و جاودانه به دنیای نقاشی ارائه دهند. فیلم‌سازی نیز یکی دیگر از برنامه‌های پربار کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان است که در میان کودکان، علاقمندان و دوستداران فراوانی دارد و در این زمینه موفقیت‌های چشمگیری نیز نصیب کودکان گردیده است. به منظور آموزش فیلم‌سازی به کودکان و نوجوانان علاقمند، از سال ۱۳۵۱ کلاس‌هایی در کتابخانهها با همکاری و نظارت «مرکز سینمایی کانون» تشکیل گردید. در کلاس‌های آموزش فیلم‌سازی، ابتدا مسایل سینمایی به صورت نظری به شرکت کنندگان آموخته می‌شود و سپس در مرحله بعدی طریقه استفاده از دوربین و لوازم فیلمبرداری آموزش داده می‌شود. به منظور ارزیابی استعداد اعضای کلاس‌های آموزش فیلم‌سازی، دوربین هشت میلیمتری و فیلم خام در اختیار آنها قرار داده می‌شود تا فیلم‌سازان نمونه‌ای از کار خود را با تهیه و کارگردانی فیلم‌نامه‌ای که نوشته‌اند ارائه دهند.
نقش ارزنده کتابداران- در این‌جا لازم است به نقش کتابداران که فعال‌ترین و پرثمرترین همکاران کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بشمار می‌روند، اشاره کرد و یادآورد شد: به همان نسبت که کتابخانهها اثربخش‌ترین قسمت‌های کانون هستند، کتابداران نیز فعال‌ترین همکاران کانون می‌باشند. کتابداران که ارتباطی مستقیم با کودکان دارند، ضمن راهنمایی آنها، کار دشوار اجرای اکثر برنامه‌های متنوع فرهنگی کتابخانهها را نیز بر عهده دارند و به همین دلیل است که کتابداران برنامه آموزشی ویژه‌ای می‌بینند و همواره کوشش می‌شود تا گروه آموزشی کتابداران با ارزیابی نتایج کار آموزش و بررسی خواست‌های کتابداران، در برنامه‌های خود دگرگونی‌ها و تغییرات اساسی پدیدآورند. بدینگونه است که نقش ارزنده کتابداران در اجرای برنامه‌های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بیش از پیش نمایان می‌گردد. برنامه‌هایی که توسط کتابداران آموزش‌دیده یا مربیان در کتابخانههای کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به مرحله اجرا در می‌آید، شامل داستان‌سرایی، شعرخوانی، تهیه نشریه‌های دیواری، معرفی کتاب، معرفی سرزمین‌ها و ملت‌ها، بحث پیرامون کتاب و سایر موضوع‌ها، معرفی شخصیت، بازی‌های تفریحی و مسابقات مختلف برنامه آموزش نقاشی، نمایش فیلم‌های سینمایی، نمایش فیلم استریپ، برنامه آموزش و شناخت موسیقی، برنامه آموزش و اجرای تئاتر و آموزش فیلم‌سازی می‌باشد. عضویت بدون شرط- کتابخانههای کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان که بی‌اغراق امروزه به صورت مراکز فرهنگی ارزنده‌ای درآمده‌اند که به روی تمامی کودکان و نوجوانان ایرانی باز است. برای آنکه کلیه کودکان و نوجوانان ایرانی بتوانند از برنامه‌های متنوع و پرارزش کتابخانههای کانون بهره‌ور شوند، هیچگونه شرایط و قید و بند و محدودیت برای عضو شدن در کتابخانههای کانون وجود ندارد. تمامی کودکان و نوجوانان ایرانی که در سنین بین ۶ تا ۱۶ سال هستند می‌توانند به عضویت کتابخانههای کانون در آیند. هر کودک یا نوجوان ایرانی که بین ۶ تا ۱۶ سال سن داشته باشد، می‌تواند با مراجعه به کتابخانه ثابت کانون که درسطح پایتخت و در نقاط مختلف و پرجمعیت تهران قرار دارد، با پرکردن کارت ویژه به عضویت کتابخانههای کانون در آید و از برنامه‌های متنوع کتابخانه بهره‌ور گردد.
کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان درخشان‌ترین و ارزشمندترین پدیده نیم قرن شاهنشاهی شکوهمند پهلوی - در سال ۱۳۴۴ خورشیدی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، تحت توجهات و به یاری علیاحضرت شهبانوی هنردوست و فرهنگ‌پرور ایران پا گرفت و فعالیت خود را آغاز کرد. کانون پرورش فکر کودکان و نوجوانان، بی‌تردید یکی از درخشان‌ترین و ارزشمندترین پدیده‌های نیم قرن شاهنشاهی پر شوکت و برکت پهلوی بشمار می‌رود. نگرش و توجهی چنین اساسی و بنیادی به پرورش ذوق، اندیشه، استعداد و خلاقیت‌های هنری کودکان و نوجوانان، بازتاب باروی‌های مادی و معنوی و کمی و کیفی در عصر شکوهمند و پرافتخار شاهنشاهی پهلوی است. فعالیت‌های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، که درسطح مملکت صورت می‌گیرد، روشنایی بیشتر افق آینده جامعه ایرانی را از هم اکنون به روشنی ترسیم می‌کند. باروری ذهن و اندیشه و خلاقیت هنری کودکان و نوجوانان ایرانی، در سایه تلاش‌های پی‌گیر کانون پرورش فکر کودکان و نوجوانان، کودک ایرانی را در محافل و مجامع و جشنواره‌های هنری بین‌المللی، ارزش و احترام و اعتباری غرورانگیز بخشیده است. اکنون در سراسر مملکت، از جنوب گرم و کویر سوزان و داغ گرفته تا کرانه‌های سرسبز دریای مازندران و از شرق تا غرب، همه‌جا، نشانه‌های تلاش کانون فکری کودکان و نوجوانان، برای تقویت قدرت آفرینش هنری کودکان به چشم می‌خورد. کودک خردسالی که در دهمین فستیوال بین‌المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان، عنوان بهترین بازیگر را می‌رباید... نوجوانی که شعر می‌سراید، کودکی که نقش‌آفرینی می‌کند، آن دیگری که قصه می‌نویسد و بالاخره انبوه عظیم کودکان و نوجوانانی که شور و شوق دانستن و عطش آموختن را در کتابخانههای کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان فرو می‌نشانند، این‌ها همه و همه سازندگان فردای این سرزمین‌اند...درود گرم و صمیمانه کودکان و نوجوانان ایران نثار شهبانوی گرامی باد. سپاس بر بانوی ارجمندی که کوشش‌ها و تلاش‌های سازنده فرد فرد کارگزاران کانون را رهنمون است.
منابع
- ↑ انتشارات دفتر مخصوص شهبانو، تهران، ۱۳۵۴، ص.۱۰۲ - ۱۰۸