پیام اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر به انجمن ملی حفظ و حمایت منابع طبیعی کشور ۲۳ دی ماه ۱۳۴۹
| سخنرانی‌های محمدرضا شاه پهلوی آریامهر بر پایه تاریخ | اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر بزرگ ارتشتاران | ملی کردن جنگل‌ها و مراتع |
پیام اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر به انجمن ملی حفظ و حمایت منابع طبیعی کشور ۲۳ دی ماه ۱۳۴۹
در کشوری مانند ایران که از لحاظ اقلیمی در نوار خشک جغرافیایی واقع شده و طبعاً تکوین و تکامل طبیعت در آن به کندی صورت می‌گیرد، حفظ و حمایت آب و خاک و منابع طبیعی دیگر مانند جنگل و مرتع و حیوانات وحشی باید از وظایف و فرایض ملی هر فرد ایرانی به شمار آید. باید قبول کنیم که بهره‌برداری صحیح از آب و خاک همیشه دو مشکل اساسی کشور ما را تشکیل داده و می‌دهد، و مشقت و زحماتی که برای تأمین آب مورد نیاز به عمل آمده در مقیاس جهانی کم‌نظیر است. وجود سی‌هزار رشته قنات که در گذشته بسیار نزدیک در این کشور دایر بوده و هم اکنون نیز قسمتی از آنها مورد بهره‌برداری است، نشان می‌دهد که آب مورد نیاز کشاورزی در اکثر نقاط ایران با چه دشواری و تلاشی تأمین شده‌است. درست است که خاک کشور ما ۱۶۵میلیون هکتار مساحت دارد، ولی در هر حال عامل محدودکننده برای توسعه کشاورزی و صنعت در این کشور آب است و هر ایرانی باید به اهمیت آب کمال توجه را داشته باشد و به همین لحاظ است که منابع آب کشور را ملی کردیم. باید متذکر شوم که اهمیت آب از اهمیت پوشش خاکی کشور جداشدنی نیست، در حالی که استفاده بی‌رویه‌ای که در گذشته از منابع آب و خاک کشور به عمل آمده، موجب سیل‌های خانمان‌برانداز و توفان‌های شن که حتی شهرهای مرکزی ما را مورد تهدید قرار می‌دهند، شده‌است.
من‌باب مثال درمورد سدسازی، ما تلاش پیگیری را برای مهارکردن آب‌های سطحی کشور آغاز کردیم. این سدها که با صرف میلیاردها ریال ایجاد شده و می‌شود، درحقیقت رگ‌های اصلی اقتصاد کشاورزی و صنعتی است که آب و برق مورد نیاز ما را تأمین می‌کند. حال اگر قرار باشد در تمام دامنه کوهستان‌ها زراعت دیم رواج پیدا کند و یا دام‌ها مراتع طبیعی کوهستانی را فرسوده کنند و از بین ببرند، طبیعی است که با ریزش یک باران تمام خاک‌ها و سنگ‌ها به حرکت درآمده و در مخازن سد انباشته می‌شوند و آن را در نصف زمان پیش‌بینی شده و یا کمتر پر کرده و غیر قابل استفاده می‌کنند. بدین ترتیب باران که همواره نعمتی بزرگ محسوب می‌شده به صورت آفت بزرگ طبیعی درمی‌آید و میلیون‌ها تُن از پوشش خاکی این سرزمین را که پر ارزش‌ترین و جانشین‌ناپذیرترین ثروت طبیعی کشور است، به دریاها و کویرها و صحاری مرکزی و چه بسا در پشت سدها می‌ریزند و برای همیشه از دسترس ما خارج می‌کنند.
در اینجا لازم است یک واقعیت طبیعی را تأیید کنم، آن هم اینکه آب و خاک و هوا که عناصر اولیه حیات موجودات زنده را تشکیل می‌دهند، در کره زمین ما از لحاظ مقدار کاملاً محدود بوده و به هیچ وجه قابل افزایش نیستند، یعنی هوای موجود در اتمسفر و آب که به صورت دریاها و رودخانه‌ها و آب‌های زیرزمینی و یا به شکل ابر در دنیا موجود است و دائماً در حال تغییر شکل است و همین طور خاک اعم از کوه‌ها و عناصر مادی و خاک‌های زراعی، تحت هیچ عنوان کم و یا زیاد نمی‌شود، ولی تغییر شکل و جابه‌جا شدن این عناصر برای بشر کمال اهمیت را دارد. مثلاً بهتر است که خاک در یک مزرعه کشاورزی مورد استفاده باشد، تا آنکه با آب رودخانه‌ها شسته شده و در ته دریاها ته‌نشین شود، و یا آنکه آب به شکل رودخانه و آب زیرزمینی مورد استفاده قرار گیرد تا به دریاها سرازیر شود.
در دنیای امروز با توسعه صنایع و افزایش تصاعدی جمعیت، نه فقط باید این عناصر را برای ادامه زندگی سالم محترم شمرد، بلکه مردم باید درک کنند که حفظ آنها برای بقای نسل‌های آینده ضرورت کامل دارد. ضمناً می‌خواهم اضافه کنم که انسان را دیگر نباید تنها به عنوان یک عامل تولید شناخت، بلکه باید در نظر داشت که تولید برای تأمین رفاه و آسایش مردم به عمل می‌آید و این کار هر اندازه هزینه دربرداشته باشد، قبول خواهیم کرد.
لزوم حفظ و حمایت جنگل‌ها کاملاً روشن و بدیهی است، به خصوص اگر به یاد بیاوریم که به استثنای سه‌میلیون‌وچهارصدهزار هکتار جنگل‌های کرانه دریای مازندران، سایر جنگل‌های ما در کوه‌های زاگرس و دیگر نقاط کشور در حال حاضر قابل بهره‌برداری نیست و تنها با یک برنامه درازمدت می‌توان به اصلاح و تجدید حیات آنها اقدام کرد. البته باز هم ناچار خواهیم بود که برای بهره‌برداری صنعتی، جنگل‌های دست‌کاشت وسیعی به وجود بیاوریم. چنین اقدامی به خصوص در اطراف شهرها برای تأمین موجبات رفاه و تفریح مردم حائز اهمیت کامل است. به طوری که می‌گویند در شهرهای صنعتی برای سالم‌سازی هوای شهر برای هر شخص باید ۵۰ مترمربع فضای سبز وجود داشته باشد. ما هم در شهرهای بزرگ باید به این مطالب توجه کامل داشته باشیم.
مشکل مراتع از جنگل‌ها هم دشوارتر است، زیرا مراتع طبیعی ما مدت زمانی دراز و به خصوص در سال‌های اخیر زیر چرای مفرط میلیون‌ها دام قرار داشته و ظرفیت چرایی آنها ابداً با تعداد دامی که روی آن چرا می‌کنند تطبیق نمی‌کند، و برای رفع این مشکل می‌بایست با تلفیق زراعت و دامپروری، دام را از مراتع به مزرعه منتقل کرد و شاید در بسیاری از مناطق ضرورت داشته باشد که برای حفظ آب‌خیزها و جلوگیری از فرسایش، اصولاً از چرا در مراتع خودداری به عمل آید.
حیوانات وحشی و پرندگان گذشته از جنبه‌های زیبایی و ورزشی و تفریحی که دارند از نظر اقتصادی نیز می‌توانند نقش قابل توجهی داشته باشند.
یکی از اساسی‌ترین اقداماتی که انجام شده ایجاد پارک‌های وحش و مناطق حفاظت‌شده است. این مناطق، هم از نظر حفظ منابع طبیعی مختلف اهمیت دارند و هم مراکز پرارزشی برای تفریحات سالم مردم این کشور و جلب روزافزون سیاحان ممالک دیگر به شمار می‌روند.
یک مشکل اساسی را باید از همین حالا چاره‌اندیشی کنیم، مشکلی که شاید حل آن برای ما به اندازه کشورهای صنعتی پیچیده نباشد، و آن مشکل آلودگی هوا است. اگر شنیده باشید اکثر کارخانه‌های قدیمی در امریکا و اروپا به علت عدم رعایت اصول ایمنی از لحاظ آلوده کردن هوا، خطرات جدی برای سلامتی مردم به وجود آورده‌اند. ضمناً وسایل نقلیه که یکی از لوازم زندگی امروز به شمار می‌آیند و همین طور عوامل دیگر به مقدار قابل توجهی موجب آلودگی هوا شده‌اند. اینها تنها مشکل صنعتی‌شدن و ترقی نیست، بلکه آلودگی آب نیز مشکل بسیار بزرگ دیگری را در کشورهای صنعتی به وجود آورده‌است. به طوری که شنیده‌ایم یکی از کشورها در فاصله سال‌های ۱۹۷۱ تا ۱۹۷۴ مبلغ چهارمیلیارد دلار فقط برای کمک به بودجه شهرداری‌ها برای جلوگیری از آلودگی آب اختصاص داده‌است. ما از هم اکنون می‌بایست به فکر چاره‌جویی این مشکلات باشیم. مصرف بی بند و بار سموم شیمیایی برای دفع آفات نباتی و تصفیه نشدن فاضلاب کارخانه‌ها و آلودگی آب رودخانه‌ها به سایر فضولات، خطرات و زیان‌های غیر قابل جبرانی از لحاظ از بین بردن ماهی‌ها و سایر حیوانات آبزی به وجود می‌آورد که باید به شدت از این بی‌ترتیبی‌ها جلوگیری به عمل آید. می‌بایست با کشورهای همسایه خودمان که آنها هم از این منابع استفاده می‌کنند، مذاکره و ترتیب یک همکاری مجدانه را در این زمینه پی‌ریزی کرد.
به منظور اعلام و ابراز کمال توجه به تمام این مسائل بود که تشکیل انجمن ملی حفظ و حمایت منابع طبیعی را به ریاست خود و نیابت والاحضرت شاهپور عبدالرضا پهلوی تصویب کردیم و مسئولان سازمان‌های مربوط و عده‌ای از علاقمندان و صاحب‌نظران را دعوت کردیم تا برای هماهنگی کامل بین دستگاه‌ها در راه حفظ و حمایت این منابع که تنها به نسل حاضر اختصاص نداشته و نسل‌های آینده باید از آن استفاده کنند، تدابیری بیندیشند و در ضمن موجباتی فراهم آوردند که همه مردم به خصوص نسل جوان و فردای کشور به ارزش و اهمیت این منابع وقوف کامل یابند و با این انجمن ملی همکاری کنند.