نظامنامه انتخابات دو درجه مجلس شورای ملی
| مجلس شورای ملی مذاکرات دوره قانونگذاری دوم | تصمیم‌های مجلس | قوانین انتخابات مصوب مجلس شورای ملی |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری دوم |
نظامنامه انتخابات دو درجه مجلس شورای ملی - مورخه ۱۲ جمادی‌الثانیه ۱۳۲۷ قمری [برابر با ۹ تیر ماه ۱۲۸۶]
فصل اول - عده نمایندگان ملت و تقسیم آن به ایالات و ولایات
ماده اول - عده نمایندگان ملت برای مجلس شورای ملی در ممالک ایران یکصد و بیست نفر تعیین می‌شود.
ماده ۲ - تقسیم نمایندگان ملت نسبت به جمعیت تخمینی ولایات و اهمیت محلی از قرار شرح جدولی است که به آخر نظامنامه منضم شده است.
ماده ۳ - چون به واسطه فقدان اسباب لازمه محل انتخابات فقط در شهرهای بزرگ و کوچک خواهد بود لهذا از غالب بلوکات و ایالات که‌حاکم‌نشین آنها شهریت ندارد در این نظامنامه اسم برده نشده لیکن اهالی بلوک و ایلات هر ولایت با داشتن شرایط مقرره می‌توانند در یکی از شهرهای‌آن ولایت حاضر شده به انتخابات شراکت نمایند.
فصل دوم - شرایط انتخاب‌کنندگان
ماده ۴ - انتخاب‌کنندگان اشخاصی خواهند بود که دارای شرایط ذیل باشند:
۱ - تبعة ایران باشند.
۲ - لااقل بیست سال داشته باشند.
۳ - معروفیت محلی داشته و اگر بومی یا متوطن آن محل نباشند لااقل شش ماه قبل از انتخاب در محل انتخاب یا توابع آن سکنی داشته باشند.
۴ - لااقل دارای دویست و پنجاه تومان علاقه ملکی یا ده تومان مالیات بده باشند یا پنجاه تومان عایدی سالیانه داشته و یا تحصیل کرده باشند.
ماده ۵ - اشخاصی که از حق انتخاب نمودن مطلقاً محرومند:
۱ - نسوان.
۲ - اشخاص خارج از رشد و آنهایی که در تحت قیمومت شرعی هستند.
۳ - تبعه خارجه.
۴ - اشخاصی که خروجشان از دین حنیف اسلام در حضور یکی از حکام شرع جامع‌الشرایط به ثبوت رسیده باشد.
۵ - اشخاصی که کمتر از بیست سال داشته باشند.
۶ - ورشکستگان به تقصیر.
۷ - مرتکبین قتل و سرقت و مقصرینی که مستوجب مجازات قانونی اسلامی شده‌اند و معروفین به ارتکاب قتل و سرقت و غیره که شرعاً برائت‌خود را حاصل نکرده باشند.
۸ - اهل نظام بری و بحری که مشغول خدمتند.
ماده ۶ - اشخاصی که به شرط از انتخاب نمودن محرومند.
۱ - حکام و معاونین حکام در قلمرو مأموریت خود.
۲ - مستخدمین نظمیه و ضبطیه در محل خدمت.
فصل سوم - شرایط انتخاب‌شوندگان
ماده ۷ - انتخاب‌شوندگان باید دارای صفات و مقامات ذیل باشند:
۱ - متدین به دین حضرت محمد ابن عبدالله (ص) باشند مگر نمایندگان ملل مسیحی و زرتشتی و یهود که آنها هم باید در دین خود ثابت‌العقیده‌باشند.
۲ - تبعه ایران باشند.
۳ - لااقل خط و سواد فارسی به اندازه کافی داشته باشند.
۴ - معروفیت محلی داشته باشند.
۵ - در امور مملکتی با بصیرت باشند.
۶ - معروف به امانت و درستکاری باشند.
۷ - سن آنها کمتر از سی و زیاده از هفتاد سال نباشد.
ماده ۸ - اشخاصی که از انتخاب شدن محرومند:
۱ - شاهزادگان بلافصل ابناء و اخوان و اعمام پادشاه.
۲ - نسوان.
۲ - تبعه خارج.
۴ - اهل نظام بری و بحری که مشغول خدمتند.
۵ - اشخاصی که مشغول خدمات دولتی هستند مگر این که برای مدت نمایندگی از شغل خود استعفا دهند.
۶ - ورشکستگان به تقصیر.
۷ - مرتکبین قتل و سرقت و مقصرینی که مستوجب مجازات قانونی اسلامی شده‌اند و معروفین به ارتکاب قتل و سرقت و غیره که شرعاً برائت‌خود را حاصل نکرده باشند.
۸ - اشخاصی که خروجشان از دین حنیف اسلام در حضور یکی از حکام شرع جامع‌الشرایط به ثبوت رسیده باشد و یا متظاهر به فسق باشند.
فصل چهارم - در تشکیل انجمن نظارت
ماده ۹ - در هر مرکز انتخاب هیأتی به اسم انجمن نظارت موقتاً تشکیل می‌شود که مراقب و مسئول صحت انتخابات خواهد بود.
ماده ۱۰ - در محلهایی که انجمن ایالتی یا ولایتی موافق قانون برقرار است مرکب خواهد بود از سه نفر از اعضای انجمن ایالتی یا ولایتی و چهارنفر از محترمین محل در تحت ریاست حاکم این چهار نفر محترمین را انجمن ایالتی یا ولایتی به تصویب حاکم از غیر اعضای خود معین خواهد کرد.
ماده ۱۱ - در محلهایی که انجمن ایالتی یا ولایتی موافق قانون هنوز تشکیل نیافته انجمن نظار مرکب خواهد بود از شخص حاکم و کارگذار و یک‌نفر از علمای معرف محل و یک نفر از شاهزادگان و دو نفر از اعیان و دو نفر از معتبرین تجار (در هر جا که یکی از اشخاص مذکوره نباشد به عوض او ازاعیان یا تجار معین می‌شود)
ماده ۱۲ - در شهرهای بزرگ به جهت دادن تعرفه انجمن نظارت می‌تواند در هر محله شعبه‌ای جداگانه تشکیل نماید مرکب از کدخدا و پنج نفر ازمعتمدین محل.
ماده ۱۳ - انجمن نظارت از میان اعضای خود یک یا دو نفر منشی انتخاب می‌نماید.
ماده ۱۴ - انجمن نظارت یک هفته بعد از انجام انتخابات متفرق می‌شود
فصل پنجم - طریقه انتخاب
ماده ۱۵ - انتخاب در کلیه ممالک ایران به طرز دو درجه خواهد بود
- (توضیح اول) - مراد از انتخاب دو درجه آن است که ابتداء در محله‌های یک‌شهر یا در شهرهای یک حوزه
انتخابیه عدد معینی را انتخاب می‌نمایند که منتخب نامیده می‌شوند و بعد این انتخاب‌شدگان درجه اول در مرکز حوزه‌انتخاب جمع شده از میان خود عده مطلوبه را ثانیاً انتخاب می‌کنند و این انتخاب‌شدگان درجه ثانی نماینده خوانده می‌شوند
- (توضیح دوم) - مراد ازحوزه انتخابیه آن قسمتی از مملکت است که موافق تقسیم
نظامنامه یک یا چند نفر را مشترکاً انتخاب کرده مستقیماً به عضویت مجلس شورای ملی‌می‌فرستد اعم از این که آن قسمت در تحت یک یا چند حکومت باشد مرکز حوزه آن نقطه‌ای است که انتخاب درجه ثانی حوزه در آنجا واقع می‌شود.
ماده ۱۶ - انتخاب درجه اول و ثانی کلیه به طرز انتخاب جمعی خواهد بود مگر در محلهائی که موافق تقسیم نظامنامه بیش از یک نفر حق انتخاب‌ندارند در این صورت به انتخاب فردی عمل می‌شود.
(توضیح) - مراد از انتخاب جمعی آن است که هر یک از انتخاب‌کنندگان در ورقه رأی به عهده مجموع انتخاب‌شوندگان آن محل اسامی اشخاص‌می‌نویسند مراد از انتخاب فردی آن است که هر یک از انتخاب‌کنندگان در ورقه رأی اسم یک شخص را می‌نویسند.
ماده ۱۷ - انتخاب درجه اول به اکثریت نسبی و انتخاب درجه ثانی به اکثریت تام خواهد بود.
(توضیح) - مراد از اکثریت تام آن است که بیشتر از نصف رأی دهندگان درباره کسی رأی داده باشند.
ماده ۱۸ - در انتخاب درجه اول اشخاصی که نسبت به عده کلیه انتخاب‌کنندگان حوزه انتخابیه اکثریت تام حاصل کنند مستغنی از انتخاب درجه‌ثانی بوده به سمت عضویت مجلس شورای ملی قبول می‌شوند.
ماده ۱۹ - در انتخاب درجه ثانی اگر دفعه اول و دوم درباره کسی اکثریت تام حاصل نشد دفعه سوم همان شخص به اکثریت نسبی منتخب خواهدبود.
ماده ۲۰ - در صورت تساوی آراء بین دو یا چند نفر هر گاه انتخاب یک نفر از آنها محل حاجت باشد آن یک نفر به حکم قرعه معین می‌شود.
ماده ۲۱ - در انتخاب درجه اول عده انتخاب‌شوندگان هر حوزه انتخابیه سه مقابل عده نمایندگانی خواهد بود که برای آن حوزه در ماده دوم معین‌شده است.
ماده ۲۲ - در حوزه انتخابیه تهران انتخاب درجه اول از پنج محله که هر یک در تحت ریاست یک کدخدا است به عمل خواهد آمد موافق تقسیمی‌که انجمن نظارت معین خواهد کرد.
ماده ۲۳ - در حوزه انتخابیه ایالات و ولایات انتخاب درجه اول در تمام شهرهای آن حوزه به اکثریت نسبی به عمل خواهد آمد بعد این منتخبین‌درجه اول در موعدی که انجمن نظارت مرکزی معین می‌کند در مرکز حوزه حاضر شده مجتمعاً از میان خودشان به عده‌ای که در ماده دوم به جهت آن‌حوزه تصریح شده است به اکثریت تام نماینده انتخاب خواهند کرد.
ماده ۲۴ - پنج ایل عمده شاهسون آذربایجان، بختیاری، قشقایی، ایلات خمسه فارس، و ترکمان موافق تقسیم نظامنامه هر کدام یک نماینده‌مستقیماً به عضویت مجلس شورای ملی می‌فرستند.
طرز انتخاب ایلات هم دو درجه است لیکن عده منتخبین درجه اول هر ایل و هر مرکز انتخاب درجه ثانی را وزارت داخله معین خواهد کرد در این‌مورد انتخاب درجه ثانی به حکم قرعه خواهد بود.
ماده ۲۵ - در صورتی که انتخاب‌شدگان شهرهای جزو در موعدی که انجمن نظارت مرکزی برای حضور آنها معین کرده در مرکز آن حوزه حاضرنشوند برای آن دوره حق انتخاب از آنها ساقط است و همان عده‌ای که در سر موعد حاضر شده‌اند نمایندگان آن حوزه را از میان خودشان انتخاب‌خواهند کرد.
ماده ۲۶ - هر یک از انتخاب‌کنندگان زیاده بر یک مرتبه حق رأی دادن ندارند مگر در صورتی که تجدید انتخاب لازم شود.
ماده ۲۷ - در درجه اول انتخاب‌کنندگان مجبور نیستند که حتماً از ساکنین محل خود انتخاب کنند.
فصل ششم - دادن تعرفه برای تشخیص انتخاب‌کنندگان
ماده ۲۸ - انجمن نظارت اعلانی مرتب نموده به مناسبت اهمیت محل از پنج الی پانزده روز قبل از موعد انتخاب اشاعه می‌دهد.
ماده ۲۹ - اعلان مذکور مطالب ذیل را دارا خواهد بود:
۱ - شرایط انتخاب‌کنندگان و انتخاب‌شوندگان
۲ - محل و اوقاتی را که انجمن نظارت یا شعب آن ورقه تعرفه خواهد داد
۳ - مکان و زمانی که انجمن نظارت برای اخذ رأی حاضر خواهد بود
۴ - عده نمایندگانی را که صاحبان تعرفه باید منتخب نمایند
ماده ۳۰ - اشخاصی که شرایط انتخاب کردن را دارا هستند اگر در ظرف مدتی که انجمن نظارت به جهت گرفتن تعرفه معین نموده است تعرفه‌نگیرند حق انتخاب برای آن دوره از آنها ساقط است.
ماده ۳۱ - تعرفه‌ای که به انتخاب‌کنندگان داده می‌شود محتوی فقرات ذیل خواهد بود:
۱ - نمره و تاریخ
۲ - اسم دارنده تعرفه و اسم پدر او
۳ - شغل و منزل
۴ - زمان و مکانی که دارنده تعرفه باید حاضر شده رأی خود را بدهد
۵ - ساعت افتتاح و اختتام مجلس انتخاب
۶ - مهر با امضای اعضای انجمن نظارت
ماده ۳۲ - انجمن نظارت یا شعب آن تمام تعرفه‌هایی را که می‌دهد به ترتیب نمره در کتابخانه مخصوص ثبت خواهد شد.
فصل هفتم - در اخذ و استخراج آراء و تعیین انتخاب‌شدگان
ماده ۳۳ - به مناسبت اهمیت محل مدت اخذ رأی از یک الی سه روز خواهد بود به تعیین انجمن نظارت.
ماده ۳۴ - پس از انقضای موعدی که انجمن نظارت برای اخذ رأی معین می‌کند دیگر ورقه رأی از کسی قبول نخواهد شد.
ماده ۳۵ - دادن رأی باید مخفی باشد و از این جهت باید دارنده تعرفه قبل از دخول به مجلس انتخاب اسم یک یا چند نفر منتخبین خود را مطابق‌عده‌ای که اعلام شده است روی کاغذ سفید بی‌نشان نوشته لوله کرده با خود داشته باشد.
ماده ۳۶ - پس از حضور اعضای انجمن نظارت و افتتاح مجلس انتخاب در ساعتی که اعلان شده قبل از شروع به گرفتن ورقه رأی رئیس انجمن‌نظارت جعبه‌ای را که برای ضبط اوراق رأی معین شده است در حضور اعضاء انجمن و حاضرین از انتخاب‌کنندگان باز نموده خالی بودن آن را می‌نماید.
ماده ۳۷ - هر یک از دارندگان ورقه تعرفه پس از ورود به مجلس انتخاب در کمال آرامی تعرفه و ورقه رأی خود را به یکی از اعضاء که برای این کارمعین شده‌اند می‌دهد.
ماده ۳۸ - گیرنده تعرفه نمره تعرفه را به صوت بلند می‌گوید تا منشی انجمن نمره را در کتابچه ثبت تعرفه پیدا کرده نشان کند پس از نشان کردن نمره‌گیرنده تعرفه آن را ابطال نموده به صاحبش رد می‌نماید و ورقه رأی او را بدون نگاه کردن در جعبه انتخاب می‌اندازد صاحبان تعرفه به احتیاط مواردی که‌تجدید انتخاب لازم شود تعرفه باطله خودشان را محفوظ خواهند داشت.
ماده ۳۹ - انتخاب‌کنندگان پس از دادن ورقه رأی و پس گرفتن تعرفه باطله در صورت تنگی جای و اخلال نظم و ترتیب انتخاب به امر رئیس ازمجلس انتخاب خارج خواهند شد.
ماده ۴۰ - در محلهایی که انتخاب در یک روز تمام نمی‌شود در ختام مجلس آن روز تمام اعضاء با احتیاطات لازمه درب جعبه را مهر کرده روز بعدهمان اعضاء آن را باز می‌کنند.
ماده ۴۱ - بعد از اعلان انجام انتخاب رئیس انجمن جعبه انتخاب را در حضور اعضاء و حاضرین انتخاب‌کنندگان خالی نموده امر به استخراج آراء‌می‌نماید.
ماده ۴۲ - یکی از اعضاء اوراق انتخاب را شمرده عده آن را با عده رأی دهندگانی که نمره تعرفه آنها در کتابچه ثبت تعرفه نشان شده است تطبیق‌می‌کند در صورت زیادتی اوراق رأی به عده اوراق زایده از کلیه برداشته شده باطل می‌شود و نتیجه در صورت مجلس نوشته می‌شود.
ماده ۴۳ - اوراق انتخاب را یکی از اعضاء به صوت بلند یک یک خوانده به یک نفر دیگر از اعضاء می‌دهد و سه نفر دیگر از اعضاء اسامی را به‌ترتیبی که خوانده می‌شود در ورقه بزرگی می‌نویسند.
ماده ۴۴ - هر گاه در اوراق انتخاب زیاد یا کمتر از عده معینه اسامی نوشته باشند نقصی در امر انتخاب حاصل نخواهد شد در صورت اول آن عده‌اسامی که زیاد نوشته شده از آخر ورقه خوانده نخواهد شد.
ماده ۴۵ - از اوراق رأی آنچه سفید یا لایقرء باشد یا آن که صحیحاً معرفی انتخاب شده را نکند یا امضای انتخاب‌کننده را داشته باشد یا بیش از یک‌ورق باشد محسوب نخواهد شد ولی عیناً ضمیمه صورت مجلس می‌شود.
ماده ۴۶ - بلافاصله بعد از شماره و استخراج آراء رئیس نتیجه را به صورت بلند اعلام می‌نماید و اوراق انتخاب را معدوم می‌کند به استثنای آنهایی‌که در ماده قبل ذکر شده که ضمیمه صورت مجلس می‌شود.
ماده ۴۷ - صورت مجلس انتخابات را منشی در سه نسخه تحریر نموده به امضای اعضای انجمن نظارت می‌رساند یک نسخه به حکومت نسخه‌دیگر به توسط حکومت به مجلس شورای ملی و نسخه ثالث با کتابچه ثبت اوراق تعرفه به انجمن ایالتی یا ولایتی مرکز حوزه فرستاده می‌شود.
ماده ۴۸ - اشخاصی که ورقه تعرفه ندارند حق دخول به مجلس انتخاب ندارند.
ماده ۴۹ - دخول در محوطه انتخاب با داشتن اسلحه اکیداً ممنوع است.
ماده ۵۰ - اسامی انتخاب‌شدگان درجه اول و دوم بعد از اتمام انتخابات از طرف حاکم محل در روزنامه اعلان می‌شود.
ماده ۵۱ - انتخاب‌شدگان در شهرهای جزو باید به امضای انجمن نظارت آن محل اعتبارنامه در دست داشته باشند و به انجمن نظارت مرکزی ارائه‌بدهند و همچنین نمایندگانی که در مرکز حوزه انتخابیه برای عضویت مجلس شورای ملی منتخب می‌شوند باید به امضای انجمن نظارت مرکزی‌اعتبارنامه در دست داشته تسلیم دفتر مجلس شورای ملی نمایند.
فصل هشتم - در شکایات راجع به انتخابات
ماده ۵۲ - اگر از انتخاب‌کنندگان و انتخاب‌شوندگان کسی حین انتخاب شکایت یا ایرادی راجع به انتخابات داشته باشد مانع از انجام انتخاب‌نخواهد شد ولی شرح آن شکایت باید در صورت مجلس درج شود.
ماده ۵۳ - شکایات و ایرادات راجعه به انتخابات باید در ظرف یک هفته بعد از ختم انتخابات به انجمن نظارت اظهار شود تا انجمن رسیدگی نموده‌حکم بدهد و نتیجه را ضمیمه صورت مجلس انتخاب نمایند.
ماده ۵۴ - متشکیان از انتخابات اگر از حکم انجمن نظارت راضی نباشند می‌توانند پس از افتتاح مجلس شورای ملی شکایات خود را در ظرف ماه‌اول به مجلس شورای ملی اظهار نمایند و حکم مجلس شورای ملی قاطع خواهد بود (شکایات راجعه به انتخابات که بعد از افتتاح مجلس شورای ملی‌به عمل می‌آید باید در ظرف ماه اول بعد از وقوع آن انتخابات به مجلس شورای ملی برسد).
ماده ۵۵ - هر گاه یکی از منتخبین یا نمایندگان به وسیله تطمیع یا تهدید انتخاب شود پس از ثبوت به انجمن نظارت یا مجلس شورای ملی انتخاب‌آن منتخب یا نماینده علاوه بر مجازاتی که قانون درباره او معین خواهد کرد از درجه اعتبار ساقط خواهد بود.
ماده ۵۶ - حق اعتراض بر انتخابات را اشخاصی دارند که حق انتخاب کردن داشته باشند.
فصل نهم - در مواد مختلفه
ماده ۵۷ - همین که نصف به علاوه یک نفر از نمایندگان ملت که شصت و یک نفر باشد در تهران حاضر شدند مجلس افتتاح می‌یابد و رأی آنها به‌اکثریت مناط اعتبار و اجراست.
ماده ۵۸ - ابتدای دوره انتخابیه دوساله از روزی است که مجلس شورای ملی افتتاح می‌شود.
ماده ۵۹ - پس از انقضای مدت دو سال باید نمایندگان مجدداً انتخاب شوند و مردم مختارند هر یک از یک منتخبین سابق را که بخواهند دوباره‌انتخاب نمایند.
ماده ۶۰ - مقرری اعضای مجلس شورای ملی موقوف به تشخیص و تصویب مجلس است.
ماده ۶۱ - مخارج مسافرت انتخاب‌شدگان درجه اول و دوم را ذهاباً و ایاباً حکومت هر محل به اطلاع انجمن نظارت از قرار فرسخی پنج قران اداخواهد کرد به علاوه پنج تومان مخارج توقف پنج روزه در مرکز حوزه.
ماده ۶۲ - هر گاه یکی از اعضای مجلس شورای ملی استعفا یا فوت نماید و بیش از سه ماه به انقضای دوره باقی باشد مجلس شورای ملی یک نفربه جای او به اکثریت تام انتخاب خواهد کرد.
ماده ۶۳ - در تهران ده روز بعد از توشیح این نظامنامه به دستخط همایونی و در ولایات پنج روز بعد از وصول نظامنامه انجمن نظارت تشکیل یافته‌شروع به انتخابات خواهد کرد.
جدول: دوره ۱ - جلد ۱ - صفحه ۴۷ الی ۵۲
- پاورقی: این نظامنامه بعد از تصویب "قانون انتخابات" مصوب ۲۸ شوال ۱۳۲۹ [برابر با ۲۹ میزان (مهر ماه) ۱۲۹۰] در همین مجموعه قمری منسوخ شده است.