نامه‌های رد و بدل شده میان دولت ایران و شرکت نفت انگلیس و ایران ۸ خرداد تا ۱۱ امرداد ۱۳۳۰
نامه‌های رد و بدل شده میان دولت ایران و شرکت نفت انگلیس و ایران ۸ خرداد تا ۱۱ امرداد ۱۳۳۰
رئیس – آقای نخست وزیر فرمایشی دارید بفرمائید.
نخست وزیر (آقای دکتر مصدق)- از توجهی که آقایان نمایندگان محترم باین لایحه دولت راجع بقرضه ملی فرمودند تشکرات خود را تقدیم می‌کنم و استدعا می‌کنم لایحه سوم را هم هر چه زوتر طرح بفرمائید.
نمایندگان – تصویب می‌شود.
رئیس – فقط همان لایحه ۲۵ میلیون دولار مانده‌است
نخست وزیر – و بعد چون مجلس شورای ملی می‌خواهد از تعطیلی استفاده کند گر چه دخالت بنده در امور مجلس شورای ملی بهچوجه شایسته نیست و حق دخالت ندارم فقط برای تذکر خاطر آقایان محترم عرض می‌کنم کارهای مهمی در پیش است که ممکن است ما محتاج به تشکیل جلسات مجلس شورای ملی و مجلس سنا یا هر دو بشویم (صحیح است) زیرا که اگر ما بخواهیم کار نفت را حل کنیم (آزاد – حل کردید) بدون مشورت با مجلسین نمی‌توانیم تصمیم بگیریم و باید هر روزه کمیسیونهای خارجه مجلس را در جریان بگذاریم و در صورت لزوم هم بعرض مجلس شورای ملی در جلسات خصوصی برسانیم. بنابراین مجلس شورای ملی و مجلس سنا باید آماده باشند که هر ساعت دولت احتیاج پیدا کرد رفع احتیاج از دولت بفرمائید (صحیح است) این نظر بنده بودکه عرض ردم حالا دیگر بسته بنظر مجلس شورای ملی است البته تصدیق می فرمائید وجود مجس شورایملی در سک دوره برای یکساعت ممکن است مؤثر باشد (تیمور تاش- عمده کار مجلس برای همین روزها است) آن هم در این موقع که کارهای بزرگی در پیش است این است که آقایان باید توجهی بفرمائید تا زمانی که کار دولت یعنی کار نفت خاتمه نیافته مجلس آماده کار باشد (تیمور تاش – مجلس نباید در این موقع تعطیل کند) تا هر وقت که لازم شد تشکیل جلسه بشود.
دیروز در مجلس سنا بنده جریان کار نفت را از ترایحی که جناب آقای هریمن تشریف آورند بعرض رسانیدم البته جریان بعضی مکاتبات بعدی در آنجا گفته نشده که امروز در اینجا آنها گفته نشده که امروز در اینجا آنها را بعرایض خودم اضافه می‌کنم و بعرض مجلس میرسانم و این یک پرونده کاملی است از این قضیه که در دسترس عموم گذاشته خواهد شد در سی ام خرداد ماه گذشته اینجانب گزارش مشروح مذاکرات دولت ایران را با هیئت نمایندگی اعزامی شرکت سابق نفت انگلیس و ایران بعرض آقایان نمایندگان محترم رسانیده و توضیح دادم که با آنکه دولت طی یادداشت هشتم خرداد ماه ۱۳۳۰ صریحا قید کرده بود که دولت ایران فقط در حدود قانون ملی شدن صنعت نفت حاضر بمذاکره‌است هیئت نمایندگی شرکت سابق پس از چندین بار استمهال ساعت ۸ بعد از ظهر سه شنبه ۲۸ خرداد ماه ۱۳۳۰ در کاخ نخست وزیری یادداشت غیر منتظره‌ای که بکلی مباین با قوانین راجع بملی شدن صنعت نفت وبد تسلیم نمود و بدین جهت دولت ایران از ادامه مذاکرات خودداری کرد و دو روز بعد نمایندگان اعزامی شرکت سابق نفت بانگستان باز گشتند و بلافاصله دستور خلع ید صادر و بموقع اجرا گذاشته شد
نامه پرزیدنت ترومن به محمد مصدق درباره نفت ایران ۱۷ تیر ۱۳۳۰
در هفدهم تیر ماه جناب آقای سفیر کبیر امریکا نامه‌ای از طرف حضرت ترومن رئیس جمهوری کشورهای متحده امریکا باینجانب تسلیم نمود که پس از اظهار علاقه بحل اختلاف پیشنهاد فرموده بودند جناب آقای آورل هریمن را بنمایندگی مخصوص خود بایران روانه کنند تا درباره این مسئله با اینجانب و دولت ایران بمذاکره پردازند اینجانب با اظهار تشکر از حسن نیت ایشان اطلاع دادم چناچه حق ملی ما مطابق قوانین ملی شدن صنعت نفت مورد موافقت واقع شود دولت ایران حاضر است بلافاصله برای حل کلیه اختلافات وارد مذاکره شود و ورود نماینده حضرت رئیس جمهوری را استقبال نماید در تعقیب این پیام
ساعت ۱۱ صبح روز یکشنبه ۲۳ تیر ماه جناب آقای اورل هریمن وارد تهران شدند و صبح روز ۲۴ تیر ماه با اینجانب ملاقات و مذاکره کردند و در تعقیب آن مذاکره و مذاکرات بعدی از طرف هیئت دولت بوزیر دارائی و از طرف هیئت مختلط بآقایان دکتر متین دفتری و دکتر رضازاده شفق و دکتر شایگان و الهیار صالح اعضاء آن هیئت مأموریت داده شد که با آقای هریمن وارد مذاکره شوند در نتیجه این مذاکرات در جلسه دوشنبه سی و یکم تیر ماه هیئت وزیران و هیئت مختلط که در منزل این جانب تشکل گردید فرمول ذیل طرح و مورد تصویب قرار گرفت و بعنوان نظریه قطعی دولت ایران به آقای هریمن تسلیم شد:
فرمول هریمن شرایط دولت ایران برای گفتگو با شرکت نفت انگلیس و ایران ۳۱ تیر ۱۳۳۰
- هیئت وزیران و هیئت مختلط نفت در جلسه دوشنبه ۳۱ تیر ماه ۱۳۳۰ منعقده در منزل جناب آقای دکتر مصدق نخست وزیر فرمول ذیل را تصویب نمودند:
- اولا – در صورتیکه دولت انگلیس بوکالت از طرف شرکت سابق نفت انگلیس و ایران اصل ملی شدن صنعت نفت در ایران را بشناسد دولت ایران حاضر است با نمایندگان دولت انگلیس بوکالت از طرف شرکت سابق وارد مذاکره شود
- ثانیا – دولت انگلستان قبل از اعزام نمایندگان بطهران موافق خود را بوکالت از طرف شرکت سابق با اصل ملی شدن صنعت نفت رسما اعلام نماید
- ثالثا – مقصود از اصل ملی شدن صنعت نفت پیشنهادی است که در کمیسیون مخصوص نفت مجلس شورایملی تصویب شده ودر قانون مورخه ۲۹ اسفند ماه ۱۳۲۹ تأیید گردیده‌است و متن آن ذیلا درج می‌شود. نام سعات ملت ایران و بمنظور کمک بتأمین صلح جهان امضاء کنندگان ذیل پیشنهاد مینمائیم که صنعت نفت ایران در تمام مناطق کشور بدون استثناء ملی اعلام شود یعنی تمام عملیات اکتشاف استخراج و بهره برداری در دست دولت قرار گیرد. برای مزید استخضار آقای هریمن یک نسخه از یادداشتی را که نمایندگان شرکت سابق نفت راجع بطرز قبول اصل ملی شدن صنعت نفت بدولت ایران داده‌اند و مورد قبول واقع نشده باطلاع ایشان برسد.
- رابعا – دولت ایران حاضر است راجع بطریقه اجرای قانون تا آنجا که مربوط بمنافع انگلیس است وارد مذاکره شود.
نامه وزیر دارایی ایران به نماینده شرکت نفت انگلیس و ایران در استفاده از تجربه‌ها و آگاهی شرکت ۸ خرداد ۱۳۳۰
اکنون متن یادداشت نمایندگان شرکت سابق نفت که مورد قبول دولت ایران واقع نشد برای استحضار قرائت می‌شود. یادداشت در یادداشتی که جناب آقای وزیر دارائی روز هشتم خرداد بنماینده عمده شرکت در تهران تسلیم نمودند بشرکت اطلاع داده شده بود که
- دولت شاهنشاهی ایران مایل است از تجارب و اطلاعات شرکت استفاده نماید و حاضر است پیشنهادی را که شرکت تقدیم کند مورد توجه قرار دهد مشروط بر اینکه منافی با اصل ملی شدن نفت نباشد.
اینک شرکت می‌خواهد بلادرنگ پیشنهاد مثبتی که جنبه موقت دارد تقدیم نموده بدین وسیله ثابت کند که مایل است هر چه زودتر یک ترتیب عملی داده شود که طبق آن دولت بتواند از تجربه شرکت استفاده نماید بنابراین هیئت نمایندگی از طرف شرکت اجازه دارد مبلغ ده میلیون لیره در اختیار دولت بگذارد این مبلغ مساعده‌ای خواهد بود از بابت وجوهی که در نتیجه موافقت نهائی بین دولت و شرکت طلب دولت وهد بود و با این تفاهم پرداخت می‌شود که دولت تعهد نماید مادام که مذاکرات در جریان است مانع عملیات شرکت نشود همچنین ما حاضر هستیم از ماه ژوییه ببعد هر ماه مبلغ ۳ میلیون لیره تا وقتی که ترتیبی مقرر شود بدولت بپردازیم در جلسه قبل این جانب اظهار کردم که ما با حفظ کامل کلی حقوق خود بسیار مایل هستیم که بوسیله مذاکره با آقایان محترم طریقه رضایت بخشی پیدا کنیم که حسن اداره صنعت را تأمین نموده و با اصل ملی شدن هم منطبق باشد بنظر شرکت چنین می‌رسد که ممکن است بر اساس طرحی مشتمل بر کلیات زیر ترتیبی داده شود:
- دارائی ایرانی شرکت بیک شرکت ملی نفت ایران منتقل گردیده و شرکت مزبور در ازای این واگذاری حق استفاده از دارائی مزبور را بشرکت جدیدی که از طرف شرکت سهامی نفت انگلیس و ایران تأسیس می‌شود تفویض خواهد نمود. شرکت جدید عده‌ای مدیر ایران در هیئت مدیره خود خواهد داشت و از طرف شرکت ملی ایران عمل خواهد کرد عملیات پخش در ایران بشرکتی منتقل خواهد شد که مالکیت و اداره آن کاملا ایرانی باشد و انتقال دارائی موجود به آن شرکت طبق شرایط مساعدی انجام خواهد گرفت شرح فوق فقط کلیات طرز عملی است که امکان پذیر می‌باشد و شرکت آن را بعنوان یکقدم مثبت در راه پیدا کردن اساس مذاکره پیشنهاد می‌نماید
ما نکاتی را که جناب آقا وزیر دارائی در جلسه ۲۳ خرداد بیان فرمودند مورد توجه کامل قرار داده‌ایم اگر در مفهوم خود اشتباه نکرده باشیم پیشنهاد جناب ایشان این بود که از تاریخ ۲۹ اسفند ما شرکت بایستی مجموع درآمد فروش نفت ایران را (منهای هزینه) بدولت تحویل دهد که ۲۵ در صد آن در بانک مرضی الطرقی برای پرداخت مطالبات احتمالی شرکت تودیع گردد ما یک چنین پیشنهادی را نمی توانمی قبول کنیم هیئت برای مذاکره بایران آمده‌است و بعقیده ما عنوان یک چنین تقاضائی از طرف دولت ایران قبل از اینکه مذاکرات حتی شرع هم شده باشد عمل غیرموجهی است و بعلاوه ما اطمینان داریم که وقتی ما در ضمن مذاکرات آینده طرز جریان و اداره کار خود را با تفصیل بیشتری برای آقایان توضیح دادیم.
آقایان با ما هم عقیده خواهند شد که یک چنین تقاضائی نه از لحاظ تجارتی ممکن و نه برای هیچ شرکت نفتی قابل قبول است. آقای هریمن داوطلب شدند که شخصا این فرمول را باطلاع دولت انگلستان برسانند و بدین منظور روز جمعه چهارم مرداد ماه با هواپیما بلندن حرکت کردند و روز ششم مرداد ماهنامه زیر از طرف دولت انگلستان توسط سفارت کبرای آن دولت در تهران بدولت ایران تسلیم شد:
- دولت اعلیحضرت پادشاه انگلستان پیشنهاد دولت ایران را برای مذاکره بین دولت اعلیحضرت پادشاه انگلستان از طرف شرکت نفت انگلیس و ایران و دولت ایران و برای بحث مطالبی که مورد علاقه متقابل دولتین توسط آقای هریمن دریافت داشته‌است. دولت اعلیحضرت پادشاه انگلستان مایل است از این دعوت استفاده نماید لکن دولت ایران باین نکته توجه خواهد نمود که دولت اعلیحضرت پادشاه انگلستان با منتهای حسن نیت وارد مذاکره خواهد شد و مذاکرات مزبور فقط در صورتی می‌تواند بصورت رضایت بخش جریان یابد که کششی که در حال حاضر در جنوب موجود است تسکین و تخفیف یابد. با این اطمینان که دولت ایران این حقیقت را تشخیص می‌دهد و با همان روح وارد مذاکرات خواهد شد هیئتی بریاست یکی از وزراء کابینه فورا حرکت خواهد کرد دولت اعلحضرت پادشاه انگلستان از طرف خود و از طرف شکرت اصل ملی شدن صنعت نفت را در ایران برسمیت می‌شناسد،
عصر روز ششم مرداد ماه از طرف سفارت کبرای امریکا پیشنهاد شد که دولت ایران در صورت موافقت پاسخی بمضمون زیر توسط آقای هریمن برای دولت انگلستان بفرستد.
- دولت ایران خوشوقت است که دولت انگلستان طبق پیشنهادی که توسط آقای هریمن تسلیم گردیده هیئتی بایران اعزام می‌دارد
آزاد – شما حق نداشتید چنین کاری بکند، کی بشما چنین حقی را داده‌است که هیئتی را دعوت کنید؟!
دکتر بقائی و کشاورز صدر – خفه شو (همهمه نمایندگان – زنگ رئیس دعوت بسکوت)
آزاد – شما حق نداشتید چنین کاری را بکنید شما بمملکت خیانت کردید جاسوسها شما انگلیس‌ها را وارد کردید مملکت را تاراج بکنند وطن فروشها
رئیس – آقا آزاد بشما تذکر می‌دهم ساکت شوید نظم مجلس را مختل نکنید
آزاد – شما روی تقی زاده را سفید کردی کی بشما چنین حقی داده دوشنبه
نخست وزیر – دولت ایران تمایل برفع تانسیون در جنوب را از نقطه نظر دولتین و بنفع توفیق مذاکرات مطلوب تشخیص می‌دهد و دولت ایران با همان روح حسن نیتی که دولت انگلستان ابراز داشه‌است وارد مذاکره خواهد شد ولی پیشنهاد فوق مورد موافقت دولت ایران قرار نگرفتن زیرا در آن صحبت از وجود کشی در خوزستان شده بود که دولت ایران قبول می‌کرد آنرا رفع کند و ممکن بود از ابهام این کلمه استفاده کرده و آنرا چنین تعبیر کنند که تمام عملیات مربوط به خلع ید در خوزستان باعث وجود حالت تانسیون شده و دولت ایران قبول کرده‌است که برای رفع این حالت وضع را بحال اولیه برگرداند بدین جهت شب
نامه دولت ایران داده شده به وسیله هریمن به دولت انگلستان ۷ امرداد ۱۳۳۰ برای گفتگوها با شرکت نفت انگلیس و ایران
دوشنبه هفتم مرداد ماه در جلسه هیئت دولت و هیئت مختلط نفت بجای نامه‌ای که پیشنهاد شده بود نامه‌ای بدین مضمون تهیه و ارسال گردید:
- دولت شاهنشاهی ایران خوشوقت است که بر طبق فرمول مورخه دوشنبه ۳۱ تیرماه ۱۳۳۰ (مطابق ۲۳ ژوئیه ۱۹۵۱) که بجناب آقای هریمن داده و به دولت پادشاهی انگلستان از طرف خود و از طرف شرکت سابق نفت اصل ملی شدن صنعت نفت را در ایران برسمیت می‌شناسد و انتظار دارد که این شناسائی رسمی بصورت علنی در معرض اطلاع عمومی گذارده شود. و نیز خوشوقت است که دولت انگلستان قصد دارد هیئتی را بسمت وکالت از طرف شرکت سابق نفت برای مذاکره با دولت و مقامات صلاحیتدار بتهران اعزام دارد و در عین حال هیئت مزبور راجع بطریقه اجرای قانون تا آنجا که مربوط بمنافع متقابل دو کشور است با دولت ایران وارد مذاکره شود دولت ایران معتقد است که تانسیونی در خوزستان وجود ندارد و یقین دارد شناسائی رسمی اصل ملی شدن صنعت نفت محیط مساعدتری بوجود خواهد آورد تا با روح صمیمیت و حسن نیت مذاکراتی که در فوق به آن اشاره شده جریان یابد
فردای آنشب یعنی روز هفتم مرداد ماه مطابق با سی ام ژوئیه ۱۹۵۱ از طرف جناب آقای سفیر کبیر امریکا یادداشتی بدین مضمون برای اینجانب رسید.
نامه سفیر کبیر امریکا به محمد مصدق نخست‌وزیر برای بازنگری در نوشتار نامه ۷ امرداد به دولت انگلیس ۷ امرداد ۱۳۳۱
سفارت کبرای آمریکا. تهران ۳۰ ژوئیه ۱۹۵۱
نخست وزیر عزیزم
الساعه تلگراف فوری از آقای هریمن دریافت نمودم ایشان متذکر شده‌اند که تصور نمی‌کنند بتوانند پیامی را که دیشب بمن تسلیم فرمودید بدولت انگلستان تسلیم نماید ایشان تصور نمی‌کنند که پیام مزبور تسهیلی در افتتاح باب مذاکرات بنماید. آقای هریمن پیشنهاد می‌کنند که جنابعالی و همکارانتان شاید بتوانند تجدید نظر در جواب پیشنهادی دولت انگلستان که اهمیت فوق العاده دارد بفرمائید ایشان اطمینان دارند که در صورتیکه جواب دولت ایران با زبان رضایت بخش تری تنظیم گردد اقدامات لازمه برای اعزام فوری یک میسیون دولتی انگلیس مقدور است. با اطمینانی که بتوجه مخصوص جنابعالی در این موضوع دارم و اطمینانی که بعلاقه دولت شما برای پیدا نمودن راه حل منسبی در موضوع نفت دارم صادقانه امیدوارم که خواهید توانست در پیام دیشب خود تجدید نظر فرمایند.
که بلافاصله اینجانب نامه زیر را در پاسخ آقای سفیر کبیر امریکا برای ایشان فرستادم:
نامه محمد مصدق نخست‌وزیر به سفیر کبیر امریکا درباره ایراد به نامه به دولت انگلیس ۷ امرداد ۱۳۳۱
سفیر کبیر عزیزم در جواب یادداشت هفتم مرداد ماه ۱۳۳۰ (۳۰ ژوئیه۱۹۵۱) محترما اشعار می‌دارد. بسیار خوشوقت میشوم اگر از جناب آقا هریمن سؤال فرمایید کدام جمله از پیامی که در جواب ایشان در شب گذشته به وسیله جنابعالی بلندن مخابره شده ایجاد محظور نموده وباعث شده که ایشان تصور کنند پیام مزبور تسهیلی رد افتتاح باب مذاکرات نمی‌نماید و بنابراین از تسلیم آن بدولت انگلستان خودداری فرموده‌اند موقع را برای تجدید احترامات مغتنم میشمارد. نخست وزیر – دکتر محمد مصدق
روز بعد آقای هریمن با هواپیما به ایران مراجعت نمودند. و سه روز بعد از آن یعنی روز جمعه یازدهم مرداد ماه آقای میدلتی کاردار سفارت کبرای انگلستان در وزارت امور خارجه حضور یافته و نامه‌ای بمضمون ذیل به آقای وزیر امور خارجه تسلیم نمودند:
نامه میدلتن کاردار سفارت کبرای انگلستان به وزیر امور خارجه ایران ۱۱ امرداد ۱۳۳۰
سفارت کبرای انگلیس – تهران ۱۱ مرداد ۱۳۳۰ شماره ۱۰۰
- آقای وزیر بر حسب دستور دولت متبوع خود محترما باستحضار خاطر آنجناب میرساند که آن دولت فرمول دولت شاهنشاهی را برای مذاکر فیمابین دولت شاهنشاهی و دولت اعلیحضرت پادشاه انگلستان بوکالت از طرف شرکت نفت انگلیس و ایران و مذاکره در موضوعهای مربوطه بمنافع متقابل دولتین توسط مستر هریمن دریافت نموده‌است.
- ۲- دولت اعلیحضرت پادشاه انگلستان مایل است فرمول مزبور را مورد استفاده قرار داده و حاضر است طبق آن فرمول مذاکره نماید ولیکن دولت شاهنشاهی تصدیق خواهند نمود که مذاکراتی که دولت اعلیحضرت پادشاه انگلستان در قسمت خود با کمال حسن نیت وارد آن خواهد شد نمی‌تواند بطریق رضایتبخشی پیشرفت نماید مگر اینکه تسکینی در محیط فعلی داده شود. بر طبق اطمینانی که دولت شاهنشاهی حقیقت مزبور را در نظر می‌گیرد و ما نیز با همان روح وارد مذاکرات خواهیم شد مسیونی که به ریاست یکنفر وزیر کابینه خواهد بود بلافاصله حرکت خواهد نمود.
- ۳- دولت اعلیحضرت پادشاه انگلستان از طرف خود از طرف شرکت اصل ملی شدن صنعت نفت را در ایران قبول می‌نماید. موقع را مغتنم شمرده احترامات فائقه خود را تجدید می‌نمایم. امضاء جی – ا – میدلتن
جناب آقای باقر کاظمی وزارت امور خارجه شاهنشاهی – تهران همان وقت در پاسخ این نامه نامه‌ای بدین مضمون از طرف آقای وزیر امور خارجه به آقای کاردار سفارت کبرای انگلستان تسلیم شد:
=== نامه باقر کاظمی
- آقای کاردار در پاسخ نامه مورخه سیم اوت ۱۹۵۱ شماره ۱۰۰ اشعار می‌دارد دولت ایران خوشوقت است که دولت انگلیس مطابق فرمولی که توسط آقای هریمن داده شده از طرف خود و کمپانی سابق اصل ملی شدند صنعت نفت را در ایران قبول کرده و هیئتی برای مذاکره بایران اعزام می‌دارد دولت ایران بمنظور کامیابی در مذاکرات اهمیت ایجاد بهترین محیط ممکنه از طرف دولتین را تصدیق کرده و با همان روح حسن نیت که از طرف دولت انگلیس اظهار می‌شود بمذاکرات وارد خواهد شد. موقع را برای تجدید احترامات فائقه مغتنم میشمارد. جناب آقای باقر کاظمی وزیر امور خارجه دولت شاهنشاهی – تهران
آقای کاردار سفارت کبرای انگلستان طی نامه دیگری بدین مضمون تصمیم دولت انگلستان را برای اعزام هیئتی به ریاست آقای استوکس مهردار سلطنیت به تهران باطلاع آقای وزیر امورخارجه رسانیدند.
نامه میدلتن کاردار سفارت کبرای انگلستان به وزیر امور خارجه ایران درباره هیات انگلیسی به ریاست استوکس ۳ اوت ۱۳۳۰
۳- اوت سفارت کبرای انگلستان – تهران
جناب آقای وزیر افتخار دارم که بمرقومه آنجناب مبنی بر قبول دولت شاهنشاهی ایران بانی که وارد مذاکره با دولت پادشاهی انگلستان بوکالت شرکت نفت ایران و انگلیس و بحث در قضایای مورد علاقه دو دولت بشوند اشاره نمایم. ۲- از دولت متبوعه خود دستور یافته‌ام که مراتب زیر را باستحضار آن جناب برسانم. دولت متبوعه اینجانب در نظر دارد هیئتی بریاست جناب استوکس مهردار سلطنتی بهرمراهی مشاورین ذیل اعزام بدارد. سردونالد فرگسون – ژس ب و، دکتر و ل ف ناتال عضو وزارت سوخت و نیرو و مستر فلت عضو خزانه داری و جناب پ. ا رمز بوتام عضو وزارت خارجه ضمنا پنج نماینده هم از شرکت نفت ایران و انگلیس و چهار منشی در معیت این هیئت خواهند بود. ۳- بطوریکه معین شده حرکت این هیئت در ساعت ۱۵ روز جمعه سوم اوت خواهد بود. و درحدود ساعت هفده و نیم شنبه چهارم اوت بوقت محلی وارد تهران خواهند شد. موقع را برای تقدیم احترامات فائقه مغتنم میشمارم. آقای میدلتن کاردار سفارت کبرای دولت اعلیحضرت پادشاه انگلستان
در پاسخ این نامه آقای وزیر امور خارجه از طرف دولت ایران طی نامه ذیل دعوت کردند که این هیئت در مدت توقف خود در ایران میهمان دولت شاهنشاهی باشند.
نامه وزیر امور خارجه دولت شاهنشاهی ایران به میدلتن کاردار سفارت انگلستان در ایران ۳ اوت ۱۳۳۰
آقای کاردار
در پاسخ نامه مورخه سیم اوت ۱۹۵۱ – ۱۰۱ اشعار می‌دارد که دولت شاهنشاهی از آمدن هیئتی بریاست جناب آقای استوکس خوشوقت است و بوسیله این نامه دعوت می‌نماید که هیئت مذکور در مدت توقف در ایران میهمان دولت شاهنشاهی باشند و جناب آقای سناتور جواد بوشهری وزیر راه را بسمت میهماندار این هیئت معرفی می‌نماید. موقع را برای تجدید احترامات فائقه مغتنم می شمارد.
آقای کاردار سفارت کبرای انگلستان این دعوت را از طرف دولت متبوعه خود طی نامه‌ای بدین مضمون پذیرفتند.
نامه میدلتن کاردار سفارت کبرای انگلستان به وزیر امور خارجه دولت شاهنشاهی ایران ۳ اوت ۱۳۳۰
۱۰۲ ۳ اوت سفارت کبرای انگلستان – تهران
- جناب آقای وزیر افتخار دارم که وصول یادداشت مورخ سوم اوت آن جناب را مبنی بر دعوت مهردار سلطنتی و همراهان بعنوان مهمان دولت شاهنشاهی ایران هنگام توقف هیئت نمایندگی انگلستان در تهران اعلام دارم. ۲- از دولت متبوعه خود دستور دارم که قبولی دولت پادشاهی انگلستان را نسبت باین دعوت ملاطفت آمیز باستحضار آنجناب رسانیده و تشکر صمیمانه دولت پادشاهی انگلستان را برای این مهمان نوازی تقدمی دولت شاهنشاهی ایران نمایم موقع را برای تجدید احترامات فائقه مغتنم می شمارم.
بعلاوه مراسله دیگری از طرف آقای کاظمی وزیر امور خارجه به آقای کاردار سفارت کبرای انگلستان بشرح ذیل نوشته شده‌است:
نامه کاظمی وزیر امور خارجه دولت شاهنشاهی ایران به میدلتن کاردار سفارت کبرای انگلستان در ایران ۱۵ امرداد ۱۳۳۰
۱۷۲۰۴ یازدهم مرداد ۱۳۳۰
آقای کاردار با نهایت احترام اینک صورت مجلس هیئت وزراء مشتمل بر فورمولی را که در تاریخ ۳۱ تیر ماه ۱۳۳۰ بجناب آقای اورل هریمن داده شده و در نامه شما شماره ۱۰۰ مورخه یازدهم مرداد ۱۳۳۰ شماره ۱۷۲۰۲ بآن اشاره گردیده لذا برای مزید استحضار ارسال می‌دارد موقع را برای تجدید احترامات فائقه مغتنم میشمارد – باقر کاظمی
این بود جریان اقداماتی که از بدو ورود مستر هریمن تا بامروز در باره رفع اختلافات مربوط بملی شدن صنعت نفت در ایران صورت گرفته‌است. اینجانب وظیفه خود میدانم در این موقع و در این مجلس از زحمات و مساعی مجدانه ایشان در این باره صمیمانه اظهار تشکر کنم زیرا حداقل نتیجه‌ای که تا کنون از کوششهای ایشان گرفته شده این است که بر اثر مذاکرات دولتین دعوای ۴۲ سال امتیاز معادن نفت جنوب که ده سال آن مربوط به آخر مدت قرارداد دارسی تا سال ۱۹۶۱ و ۳۲ سال دیگر در نتیجه تمدید قرارداد مزبور تا ۱۹۹۳ است بکلی خاتمه یافته. امیدوارم مساعی ایشان تا بآخر بنتیجه برسد و با حسن نیت طرفین کلیه اشکالات موجوده بر اساس حق مشروع ایران حل شود.
آزاد – مرده باد خائنین وطن محو و نابود باد خائنین کشور.
رئیس – آقای آزاد بشما تذکر می‌دهم.
تیمورتاش – جناب آقای رئیس کی بما اجازه می‌دهید ما بهم در اینموضوع اظهار نظر کنیم؟
آزاد – نیست باد خائنین بکشور
رئیس – آقای نخست وزیر گزارشی دادند اگر مجلس لازم دید که صحبت بشود باید رأی بدهد بسته برأی مجلس است بنابراین اگر مجلس لازم دانست باید موافقت کند که مطرح شود والا گزارشی است که ایشان بمجلس داده‌اند و این گزارش هم جواب ندارد (تیمور تاش – باید جواب داده شود) مگر نمی‌بینید که چه می‌گویم.
نبوی – رأی ندارد
تیمورتاش – موضوع رأی نیست موضوع بحث است.
رئیس – اگر مجلس می‌خواهد مطرح شود باید رأی بدهد جناب آقای نخست وزیر بفرمائید
نخست وزیر – خواستم عرض کنم که نمایندگان دولت انگلیس بریاست جناب آقای استوکس وارد شدند و در قصر صاحبقرانیه میهمان دولت ایران هستند امروز هم قبل از اینکه در این مجلس حاضر شوم آمدند از بنده دیدن کردند امیدوارم که انشاءالله بتوانیم یک مذاکراتی بکنیم و کار نفت را بطوری که مرضی خاطر ملت ایران و مرضی خاطر عموم هموطنان و مجلس شورایملی است خاتمه بدهیم (نمایندگان – انشاءالله) و بنده تصور می‌کنم این تشنجی که بعضی از نمایندگان در مجلس ایجاد کرده‌اند بهیچوجه مورد نداشت برای اینکه تا اینجا همه اش یک جنبه منفی بود گزارش دولت راجع باین بود که دعوای ۴۲ سال امتیاز نفت جنوب بکلی از بین رفته.
آزاد – تقی زاده هم گفت ما قرارداد دارسی را لغو کردیم (زنگ رئیس)
رئیس – آقای آزاد شما نظم مجلس را مختل کردید.
آزاد – تقی زاده هم می‌گفت که ما امتیاز دارسی را لغو کردیم.
نخست وزیر – آقا نظر خودتان چیست؟ (آزاد – من می‌خواهم که ۹ ماده قانون اردیبهشت اجرا بشود) هنوز که نیامده بنده آمده‌ایم اینجا عرض کنم که ۴۲ سال دعوای امتیاز از بین رفته هیچ آمده‌ام عرض کنم قانون ۹ ماده اجرا نشده یا اجرا می‌شود (آزاد قانون خلع ید باید اجرا بشود) اجازه بدهید جنابعالی چرا اینقدر بی صبر و بی حوصله و عصبانی هستید همینطور که دو ماه تأمل کردید امروز هم دولت آمده یک گزارشی که مطلوب ملت ایران است باین مجلس پیشنهاد کرده باز هم تأمل بفرمائید تا دولت یک گزارش دیگری که مطلوب ملت ایران باشد تقدیم مجلس بکند یا اینکه برود و این عرصه و این جلسه را برای خود جنابعالی باقی بگذارد که هر چه می‌خواهید بفرمائید.