ملی کردن جنگلها و مراتع
| درگاه محمدرضا شاه پهلوی | انقلاب شاه و مردم
جنگل‌کاری و درخت‌کاری در دهه نخست انقلاب شاه و ملت ۱۳۵۱ - ۱۳۴۱ خورشیدی |
قوانین انقلاب شاه و مردم |
ملی کردن جنگلها و مراتع در چهارچوب اصل دوم منشور انقلاب شاه و مردم در ۶ بهمن ۱۳۴۱ جنگلهای ایران ملی اعلام شد. بر اساس اصل دوم انقلاب شاه و مردم جنگلهای ایران که آن‌ها را معادن طلای سبز لقب داده‌اند و مراتع کشور ملی شد و با این نزدیک یه ۱۲۰ میلیون هکتار جنگلهای و مراتع کشور برای بهره برداری ملی در اختیار دولت قرار گرفت. در پهنه‌ای (مساحتی) نزدیک یه ۲۸،۰۰۰ هکتار جنگلهای مصنوعی ایجاد شد. بیش از ۵،۰۰۰ هکتار فضای سبز دور شهرهای بزرگ ویا پارک‌های جنگلی بیشماری در منطقه‌های گوناگون کشور به وجود آمد. برنامه‌های گسترده‌ای در باره زنده کردن دوباره منابع جنگلی و حفاظت خاک و مهار کردن شن‌های روان و جلوگیری از پرشدن مخزن‌های سد‌ها، جلوگیری از پیشرفت کویر و واپس راندن آن از راه نهال کاری کویری در ایران پیاده شد.
جنگلهای ایران چندان پهناور نیست. برروی هم ۳۴۰۰۰۰۰ یا سه میلیون و چهار سد هزار هکتار جنگل در دامنه‌های شمالی کوههای البرز واستان‌های ساحلی دریای مازندران وجود دارد. مساحت جنگلهای دیگر که پراکنده درسایر نقاط کشور می‌باشند تا سه میلیون هکتار است. از این جنگلها تنها ۱، ۳ میلیون هکتار برای بهره برداری صنعتی قابل استفاده‌است، بقیه جنگلها به سبب کمبود در نگاهداری درست و یا آسیب‌های طبیعی مورد بهره برداری نیستند. براساس اسناد و مدارک موجود، ایران از زمان باستان تا آغاز قرن هیجدهم دارای جنگلهای بسیار و گوناگون بود. پهنه جنگلهای موجود در ایران با مرزهای کنونی در زمان هخامنشیان به بیش از ۱۶ میلیون هکتار می‌رسید. از بین بردن جنگلهای ایران از زمان حمله مغول آغاز گشت و به ویژه در سه قرن گذشته به بالا ترین مرتبه خود رسید. در زمان قاجار بین سالهای ۱۲۸۱ و ۱۲۹۱ نزذیک به ۱۳۰ هزار تن ذغال چوب از بریدن درختان جنگلی ایران تولید شد و به خارج از کشور صادر شد.[۱]
منابع طبیعی یک کشور سرمایه‌ای هستند که به تک تک افراد آن سرزمین تعلق دارند که با اصول کهن ملی و باورهای ایران باستان هماهنگی دارند. هیچ منبع طبیعی نباید مورد استفاده شخصی و انحصاری قرار گیرد. بلکه باید سرمایه مشترک همه افراد ملت محسوب شوند و بهره برداری از آن نیز باید به سود همه مردم انجام پذیرد. بدین سبب ملی کردن جنگلها و مراتع و ملی کردن آب‌های کشور سرمایه‌های طبیعی و ثروت ایران در برنامه دولت قرار گرفت.[۲]
پهنه چراگاه‌های ایران در سال ۱۳۴۰ به هجده میلیون هکتار می‌رسید. که هشت میلیون آن مرتع‌های عادی و ده میلیون آن بیشه زارهایی که با کم و بیش با درخت بودند. این چراگاه‌ها تنها برای چرای نیمی از دام‌های کشور بسنده می‌کرد و نه بیشتر. در جهار چوب اصل دوم یعنی ملی کردن جنگلها و مراتع برنامه‌های همانندی برای چراگاه‌ها و مراتع کشور و به کارگرفتن شیوه‌های نوین مرتع داری از راه بررسی و آگاهی و شناخت منابع گیاهی، پژوهش‌های اقلیمی، گردآوری نمونه‌های نباتی و بررسی نیروی نهفته در مرتع‌ها برنامه ریزی و اجرا شد. در چهارچوب این اصل انقلاب سفید تا سال ۱۳۵۷ بیش از چهار هزار نفر نیروی محافظ منابع طبیعی و جنگلها و مراتع بودند.
بر اساس آمار تا پایان ۱۳۵۵ خورشیدی پروژه‌های جنگل داری ۶۱۵ هزار هکتار از ۳۰۰ هزار هکتار جنگلهای قابل بهره برداری شمال کشور را شامل شده‌است. نزدیک ۳۹ هزار هکتار در ایران جنگل کاری شده و در زمینه ایستا کردن شن‌های روان مساحتی بیش از ۸۰۰ هزار هکتار نهال کاری شده‌است. پروژه ایستا کردن شن‌های روان برای نخستین بار در حارث آباد سبزوار در سال ۱۳۴۴ خورشیدی اجرا شد و پس از نه سال سرزمین پهناوری در کناره کویر به جنگلی سر سبز و زیبا از درختان تنومند تاغ برگردانیده شد. [۳]
ناحیه‌های جنگلهای ایران
جنگلهای ایران در پنج ناحیه پخش می‌باشند. ایـران در بین ۵۶ کشور دارای جنگل در جهان مقــام چهــل و پنجم را دارا می‌باشد.
ناحیه دریای مازندران
این ناحیه نوار سبز شمال کشور در مازندران است. منطقه هیرکانی دارای آب و هوای مرطوب بوده و متأثر از دریای مازندران می‌باشد. این منطقه از آستارا در گیلان آغاز شده و تا ارتفاعات بجنورد در خراسان شمالی ادامه می‌یابد. اصلی ترین درختان این جنگلها پهن برگ هستند. تعداد اندکی از درختان سوزنی برگ نیز در این جنگلها یافت می‌شوند. مهم‌ترین جوامع جنگلی در این بخش از ایران در زیر آمده‌اند:
- بلوط-شمشادستان
- بلوط-ممرزستان و انجیلی- ممرزستان
- راشستان
- لور- اوری استان
البته جوامع دیگری نیز بصورت فرعی یافت می‌شوند مانند:
- افرا- ازادستان
- توسکاستان
- ارس استان
ناحیه ایران و تورانی
ناحیه ایران و تورانی در مرکز ایران پراکنده شده‌اند. استان خراسان در این ناحیه از پوشش‌های گیاهی ایران قرار می‌گیرد. استان خراسان حدود ۵/۱ سطح کشور ایران را دارا است ولی ۳/۱ این استان را کویر و بیابان می‌پوشاند. اصلی ترین تیپ‌های گیاهی در این استان عبارت‌اند از:
- پسته و بادام
- ارس
- درمنه و گون
- تاغ
البته جنگل کاری‌های وسیعی از گونه تاغ نیز در این استان انجام شده‌است.
ناحیه زاگرس
ناحیه زاگرس به جنگلهای بلوط غرب کشور گفته می‌شود. درخت اصلی در این جنگلها بلوط است. آب و هوای زاگرس به سبب قرار داشتن در کنار آب و هوای‌های مختلف همانند ایران-تورانی و صحرا-سندی، گرمسیری و همچنین تأثیر پذیری از سیکلون‌های آناتولی و دریای سیاه بسیار گوناگون است.
درختان اصلی بلوط در این جنگلها عبارت‌اند از: Q. persica,Q.infectoria, Q.libani, Q.magnosqumata از جهت گسترش درحت بلوط ایرانی یا Q.persica بیشترین سطح را دارا است.
ناحیه خلیج فارس
ناحیه خلیج فارس در نوار ساحلی جنوب پراکنده می‌باشند. این جنگلها به دو بخش خلیج فارس و دریای عمان تقسیم می‌شود. درختان بخش خلیج فارس بیشتر کنار- کهور و درخت نمای نخل است. در صورتی که درختان آکاسیا در بحش دریای عمان اصلی تر است. البته درختان حرا و چندل نیز در فاصله دریا و ساحل در بعضی نقاط مانند بندر خمیر- لافت و قشم -سیریک دیده می‌شود.
ناحیه ارسبارانی
ناحیه متشکل از گونه‌های نادر و منحصر به فرد می‌باشند.
قوانین
- قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگلها و مراتع - مصوب ۲۰ تیر ۱۳۴۶ مجلس شورای ملی و ۲۵ امرداد ۱۳۴۶ مجلس سنا. این قانون در تاریخ ۳۰ امرداد ۱۳۴۶ به توشیح محمدرضا شاه پهلوی رسید.
- قانون اصلاح قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگلها و مراتع - مصوب ۲۲ بهمن ۱۳۴۷ مجلس شورای ملی و ۲۰ فروردین ۱۳۴۸ مجلس سنا – این قانون در تاریخ ۲۶ فروردین ۱۳۴۸ به توشیح محمدرضا شاه پهلوی رسید.
- قانون اصلاح بعضی از مواد قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگلها و مراتع کشور - مصوب ۷ تیر ۱۳۴۹ مجلس شورای ملی و ۳۰ خرداد ۱۳۴۹ مجلس سنا – این قانون در تاریخ ۱۵ تیر ۱۳۴۹ به توشیح محمدرضا شاه پهلوی رسید.
- قانون حفظ و گسترش فضای‌سبز و جلوگیری از قطع بی‌رویه درخت – مصوب ۱۱ امرداد ۱۳۵۲ مجلس شورای ملی و ۸ امرداد ۱۳۵۲ مجلس سنا – این قانون در تاریخ ۱۵ امرداد ۱۳۵۲ به توشیح محمدرضا شاه پهلوی رسید.
- آیین‌نامه اجرایی ماده۴۴ مکرر قانون اصلاح قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگلها و مراتع - مصوب ۲ آذر ۱۳۴۹ مجلس شورای ملی و ۲۲ آذر ۱۳۴۹ مجلس سنا – این قانون در تاریخ ۲ دی ۱۳۴۹ به توشیح محمدرضا شاه پهلوی رسید.
- اساسنامه شرکت سهامی خدمات جنگلها و مراتع - مصوب ۷ آذر ۱۳۵۲ مجلس شورای ملی و ۱۴ آبان ۱۳۵۲ مجلس سنا - این قانون در تاریخ ۲۱ آذر ۱۳۵۲ به توشیح محمدرضا شاه پهلوی رسید.
- قانون صندوق عمران مراتع - مصوب ۱۸ اسفند ۱۳۴۹ مجلس شورای ملی و ۲۴ اسفند ۱۳۴۹ مجلس سنا – این قانون در تاریخ ۲۹ اسفند ۱۳۴۹ به توشیح محمدرضا شاه پهلوی رسید.
- قانون اصلاح فصل پنجم و پاره‌ای از مواد قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگلها و مراتع مصوب سال ۱۳۴۶ - مصوب ۲۸ اردیبهشت ۱۳۵۴ مجلس شورای ملی و ۱۴ خرداد ۱۳۵۴ مجلس سنا
- قانون اصلاح تبصره ماده ۵۵ اصلاحی قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگلها و مراتع - مصوب ۲۳ تیر ۱۳۵۴ مجلس شورای ملی و ۲۹ تیر ۱۳۵۴ مجلس سنا
منابع