مصاحبه اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر با مدیر مرکز خاور میانه مجله آمریکایی بیزنس ویک ۱۸ دی ماه ۲۵۳۵ شاهنشاهی

حزب رستاخیز ملی ایران

درگاه اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی شاهنشاه آریامهر سخنرانی‌های محمدرضا شاه پهلوی بر پایه تاریخ

برنامه عمرانی پنجم/سال ۲۵۳۵ شاهنشاهی

از مصاحبه اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر با مدیر مرکز خاور میانه مجله آمریکایی بیزنس ویک ۱۸ دی ماه ۲۵۳۵ شاهنشاهی

(در کاخ نیاوران)

اگر چه از جانب دولت امریکا پیام‌هایی دریافت کردیم، اما وانس با ما تماسی نگرفت.

ما فکر می‌کنیم آنچه باید درمورد ذخیره نفت و یافتن منابع انرژی دیگری به جای نفت بگوییم، بیشتر درمورد حال و آینده صادق است و امیدواریم که با افزایش بهای نفت، مردم را به صرفه‌جویی در مصرف نفت و پیداکردن منابع جدید انرژی تشویق کنیم. بنابراین این اعمال فشار نمی‌تواند روی طرز فکر ما تأثیر داشته‌باشد. عربستان سعودی پنج درصد قیمت نفت خود را افزایش داد و در این زمینه باید دید که آیا یمانی بازار را با سیل نفت پر خواهد کرد یا نه؟ اگر او چنین کاری کند، برای مدت کوتاهی ما مجبور می‌شویم تولید خود را کاهش دهیم و اگر این اتفاق بیفتد، روی برنامه‌های اقتصادی و تدارک نظامی و به خصوص برنامه کمک‌های خارجی ما تأثیر خواهدداشت. به خاطر داشته‌باشید که اگر ما به کشورهای خارجی و همسایگان خود کمک می‌کنیم، این کار به خاطر ایجاد ثبات بیشتر در منطقه است. هدف ما داشتن یک منطقه در اقیانوس هند است و اگر ما مجبور شویم تولیدات را کاهش دهیم و در نتیجه درآمد صدمه ببیند، در آن صورت مجبور خواهیم بود این سیاست را رها کنیم. آیا این به نفع جهان است؟

امریکا آزاد است که اسلحه خود را به هر کس که مایل است، بفروشد. همانطور که من نیز درمورد فروش نفت خود آزادم. ما می‌توانیم برای برآوردن نیازهای خود از سراسر جهان خرید کنیم. همچنین به یاد داشته‌باشید که ایران می‌تواند هر سال برای کالاهای شما یک بازار ده‌میلیارد دلاری باشد، که در آن صورت شما آن را از دست خواهیدداد. اگر امریکا به ایران اسلحه نفروشد، آن موقع ایران از منابع دیگر مانند فرانسوی‌ها، انگلیسی‌ها، روس‌ها، می‌تواند اسلحه بخرد. ما قبلاً برای خرید یک سری اسلحه به شوروی رجوع کرده‌ایم، ولی تا کنون برای هواپیما نه، و اگر راه دیگری نداشته‌باشیم، می‌توانیم از اتحاد شوروی اسلحه بیشتر بخریم.

اوپک

گمان نمی‌کنم که برقراری سیستم دو قیمتی، وحدت اوپک را از بین ببرد. تازه این سیستم دوگانه چقدر می‌تواند دوام داشته‌باشد؟ آیا عربستان سعودی بالاخره عکس‌العمل ملت خود و سایر اعراب را احساس نخواهدکرد؟

اما به یاد داشته‌باشید هنگامی که ما این افزایش قیمت را اعلام کردیم، این کار به خاطر دستیابی دوباره به قدرت خرید، نخست به میزان ۱۰ درصد و بعد هم پنج درصد، یعنی به طور متوسط سالانه ۵/۱۲ درصد در مقابل ۴۰ درصد کاهشی بود که به علت تورم جهانی در قدرت خرید ما ایجاد شده‌بود. من فکر می‌کنم افزایش قیمتی که ما پذیرفته‌ایم، افزایشی منصفانه و عادلانه باشد. ما به تصمیم‌های خود وفادار خواهیم‌بود.

راه کمک به اقتصاد جهان، افزایش مبادلات بازرگانی و اقتصادی است، نه انباشته‌کردن پول در بانک‌ها، کاری که بعضی کشورهای تولیدکننده نفت می‌کنند.

این روش عربستان هیچ تأثیری روی سیاست امریکا در قبال اسرائیلی‌ها نخواهدداشت.

مطمئناً بین ایران و عربستان سعودی هرگز درگیری پیش نخواهدآمد. بین ما و عربستان سعودی، جز در اجلاس اخیر اوپک، هرگز اختلافی وجود نداشته‌است. اما اگر از درآمد ما کاسته شود، ناچار به اتخاذ سیاست بی‌طرفانه‌ای در منطقه خواهیم بود و در آن صورت هر کسی می‌تواند حدس بزند که چه اتفاقی ممکن است روی دهد. ایران ضامن ثبات منطقه است و فکر می‌کنم این نقشی بوده‌است که ما تا کنون ایفا کرده‌ایم و هدف واقعی و طبیعی سیاست ما همین است. ما از امپریالیسم و استعمار پشتیبانی نمی‌کنیم. سیاست ما تنها حفظ وضع موجود در منطقه است.

درمورد افزایش بهای نفت، سیاست ما سیاست درستی است. شما در غیر این صورت چگونه می‌خواهید به دنبال پیداکردن منابع انرژی دیگری بروید؟

نفت ظرف ۲۰ تا ۳۰ سال آینده تمام خواهدشد، بنابراین شما می‌بایستی از پیش شروع به پیدا کردن منابع انرژی دیگری به جای نفت می‌کردید. اگر شما این کار را در دو سال پیش آغاز کرده‌بودید، ما در سرمایه‌گذاری به شما می‌پیوستیم. ما نمی‌خواهیم پولمان را در بانک بگذاریم، بلکه می‌خواهیم هر شاهی آن را به کار اندازیم.

سیستم قیمت‌گذاری دوگانه امسال در تولید نفتی ایران چه اثری خواهدداشت؟ هنوز خیلی زود است که در این باره چیزی گفته‌شود. نشانه‌هایی وجود دارد مبنی بر اینکه برخی قراردادهایی که برای امسال بسته شده، از طرف کمپانی‌ها رعایت نخواهدشد. من هنوز نمی‌دانم که کنسرسیوم کمپانی‌های عامل در ایران چه قصدی دارد، ولی هر کمپانی که به قراردادهای امضا شده با ایران احترام نگذارد، جزو لیست سیاه ما قرار خواهدگرفت. معنایش این است که ما دیگر هرگز به آنها نفت نخواهیم فروخت.

ما هنوز به برنامه‌های نفتی خود درمورد استخراج تا مصرف علاقمندیم، منتها بعضی از آنها را فعلاً معوق گذاشته‌ایم. برای مثال کمپانی شِل که در نظر داشت یک پالایشگاه نفتی صادراتی به ظرفیت ۵۰۰هزار بشکه در روز در ایران تأسیس کند، به این نتیجه رسید که این پرژوه به علت مالیات‌های امریکا بر نفت وارداتی و به علت پایین بودن قیمت‌های نفت داخلی در امریکا، دیگر سودآور نیست. آلمان‌ها نیز خود را عقب کشیدند، زیرا هم اکنون ظرفیت تصفیه در اروپا بیش از حد نیاز است. اما با ایتالیایی‌ها درباره همکاری در اروپا و افریقا به گفتگو ادامه می‌دهیم و همچنین ۵۰ درصد از درآمد نفتی را که به آنها می‌فروشیم، برای خرید کالاها و خدمات از آنها به کار می‌بریم. برای مثال ایتالیا معادل یک‌میلیارد دلار نفت از ما می‌خرد، پس ما معادل ۵۰۰میلیون دلار کالا و خدمات از آنها خریداری می‌کنیم. من می‌توانم این طرح را درمورد سایر کشورهای اروپایی، در صورتی که مایل باشند، اجرا کنم. اصولاً این گونه معاملات در ابتدا برای کمک به حل مشکلات موازنه پرداخت‌های کشورهای اروپایی پیشنهاد شد. حالا من حدس می‌زنم که برای فروش نفت نیز می‌توان از آن استفاده کرد. در اکتبر گذشته، پیش از اینکه قیمت‌ها تغییر کند، این عقیده را با آلمان‌ها در میان گذاشتم و چنین پیشنهادی هم به کشورهایی از قبیل امریکا خواهدشد. اما واقعیت این است که ما تا به حال بیش از آنچه شما از ما نفت می‌خرید، از شما کالا خریداری کرده‌ایم.

معامله پایاپای

درمورد معامله پایاپای باید بگویم که من یک معامله با انگلیس‌ها برای خرید تجهیزات نظامی انجام داده‌ام. اخیراً نیز معامله مشابهی با ایتالیا برای ایجاد یک مجتمع پولاد صورت گرفت. شاید این راه حلی برای مشکلات مالی جهان باشد. شما باید از سیاست کشورهایی که پول‌های خود را به کار می‌اندازند، حمایت کنید، نه آنهایی که پولشان را در بانک‌ها ذخیره می‌کنند.

گاز

گاز به قیمت خیلی ارزانی فروخته می‌شود، یعنی یک‌چهارم قیمت نفت، در حالی که سرمایه‌گذاری لازم برای صدور گاز، به ویژه برای تانکرهای مخصوص حمل گاز متان، فوق‌العاده زیاد است. بنابراین ما گازمان را یا برای مصرف داخلی و یا تا زمانی که صدور آن سودمندتر باشد، نگه می‌داریم. در اوپک هم درباره کنترل قیمت‌های صادراتی گاز طبیعی، مانند بهای نفت، اقدام کمی انجام شده‌است.

کنفرانس شمال و جنوب

از کنفرانس شمال و جنوب می‌خواهم که قیمت نفت، به قیمت کالاها و تکنولوژی ارتباط داشته‌باشد، لیکن کارهای دیگری هم باید برای کشورهای در حال توسعه جهان انجام شود، چرا که شما هر سال ثروتمندتر می‌شوید و آنها هر سال فقیرتر.

من برای بهبود این وضع، مؤسسه جدیدی را پیشنهاد کرده‌ام که با کمک مالی همه کشورهای عضو اوپک و همچنین ۱۲ کشور صنعتی ایجاد می‌شود. این مؤسسه به صورت صندوقی در می‌آید که با شرایط بسیار سهل به کشورهای در حال توسعه جهان وام می‌دهد، وام‌های ۲۵ ساله با بهره دو درصد، و برای کمک به کشورهای در حال توسعه این بستگی به این دارد که ما چقدر درآمد اضافی به دست خواهیم‌آورد. ولی اگر ما نتوانیم درآمدی را که پیش‌بینی کرده‌ایم به دست آوریم، چگونه می‌توانیم به تأمین بودجه آنها کمک کنیم؟ من نمی‌توانم از طرف اوپک پاسخ بدهم که کشورهای اوپک در مقابل همکاری کشورهای صنعتی در کنفرانس شمال و جنوب چه اقدامی برای عمل مقابله به مثل برای تثبیت قیمت نفت انجام خواهند داد. ولی از طرف خودم می‌گویم که باید بین شاخص قیمت نفت و قیمت سایر کالاها، ارتباطی به وجود آید. آیا می‌توانیم یک قیمت ثابت برای نفت در مقابل یک قیمت ثابت برای کالاهای دیگر را پیشنهاد کنیم؟ این فقط یک پیشنهاد است، اما گفتگوهای شمال و جنوب فقط مربوط به نفت نمی‌شود.

سرمایه‌گذاری خارجی ایران

مطبوعات امریکا درمورد معامله ما با پان‌امریکن تبلیغات ناخوشایندی کردند. این شرکت به علت بدی مدیریت زیان می‌دهد، ولی امیدوارم که این مشکل دیگر ادامه نیابد.

اما درمورد شرکت اکسیدنتال علاوه بر این تبلیغات، تقاضای شما مبنی بر اینکه سهام ما حق رأی نداشته‌باشد، یک تبعیض به شمار می‌آید. به هر حال ما فقط سیزده درصد از سهام اکسیدنتال را می‌خواستیم. به این ترتیب ما به اکسیدنتال گفتیم که اگر مایل است، می‌تواند مشتریان دیگری پیدا کند.

سرمایه‌گذاری‌ها از نقطه نظر پولی چندان مطلوب نبوده‌است، زیرا مؤسسه کروپ ضرر می‌داد. ولی آنچه اهمیت دارد اثرات جنبی این نوع سرمایه‌گذاری‌ها است، یعنی آشنایی با تکنولوژی مؤسسات عظیم صنعتی جهان، مانند کروپ و همکاری با این مؤسسات، به عبارت دیگر ما همراه مؤسسه کروپ می‌توانیم به برزیل و یا هر نقطه دیگر جهان برویم. این همکاری بی‌گمان بر امکانات کروپ در کشورهای خارج به میزان فراوانی خواهدافزود و نیز بیش از پیش، درهای کشور ما را به روی کروپ خواهدگشود. پس ملاحظه می‌کنید که ما به طور غیر مستقیم به این موضوع علاقمندیم و در صورتی که پول داشته‌باشیم، این سیاست را ادامه خواهیم‌داد.

کاهش تولید و عایدات نفت

من تا حدودی درمورد پیشرفت‌های داخلی نگرانم، اگر ما مقدار وجوهی را که فکر می‌کردیم در اختیار خواهیم داشت، به دست نیاوریم. در این صورت توسعه ما اندکی کندتر صورت خواهدگرفت، اما اقتصاد کشور بسیار پر رونق است و به این نحو از رشد رونق آن فقط اندکی کاسته خواهدشد. ما دیگر درمورد تراکم بنادر مشکلی نداریم و آن را به کلی از بین برده‌ایم. ما هنوز با کمبود سیمان و آجر روبه‌رو هستیم، لکن این کمبود ظرف دو سال آینده بر طرف خواهدشد. ما هنوز به تکنیسین متخصص و کارگران ماهر نیاز داریم که این مشکلی نیست. میلیون‌ها کارگر خارجی در آلمان و انگلستان و فرانسه کار می‌کنند که ماهر نیستند، ولی به نام کارگران خارجی اشتغال به کار دارند.

اکنون تنها مسئله، مسئله درآمد است. بسیاری از شرکت‌ها با ماشین‌آلات قدیمی کار می‌کنند و تولیدشان به حد کفایت زیاد نیست، در حالی که هزینه‌های آنها بالا است. ما مایل نیستیم شرکت‌ها با ماشین‌آلات کهنه که دیگر در امریکا به درد شما نمی‌خورد، به ایران بیایند و کشور ما را سرکیسه کنند. اگر واقعاً این روش پول درآوردن شما است، به سراغ کشورهای دیگر بروید. ما به جای این نوع شرکت‌ها مایلیم شرکای خوب داشته‌باشیم. همین شرکت بی – اف – گودریچ ۲ سال پیش صد درصد سود می‌برد.

باید به خاطر داشته‌باشید که ما تا کنون توانسته‌ایم درمورد پرداخت بدهی‌ها حسن شهرت خود را حفظ کنیم. ایران به صورت یکی از چهار کشور بزرگ صنعتی جهان پس از آلمان غربی درخواهدآمد. علتی نمی‌بینم که این امر تحقق نپذیرد، زیرا فکر نمی‌کنم که ماجرای نفت به صورت فعلی مدت زیادی ادامه یابد. ما در حال حاضر در کشورمان به منافع جدیدی دست یافته‌ایم که آخرین آنها ذغال به مقدار فراوان، به علاوه مس و ذخایر عظیم فسفات است که بسیار جالب است. با وجود این کشفیات که درمورد منابع جدید صورت گرفته‌است و باید اضافه کنم که ما هنوز هم منابع سرزمین خود را به طور کامل نمی‌شناسیم، دلیلی نمی‌بینم که عقیده قبلی خود را تغییر دهم. من به برنامه‌ریزان اقتصادی ایران گفته‌ام که معنی ندارد کار تازه‌ای را شروع کنیم، پیش از آنکه کار سابق را به پایان رسانیده‌باشیم، چه این کار موجب اتلاف وقت و تضییع اعتبارات می‌شود. بازده سرمایه‌گذاری باید در یک مدت زمان قابل قبول انجام گیرد، بنابراین اگر طرح شما می‌بایست در یک مدت زمان دو ساله به پایان برسد و در این میان طرح دیگری را آغاز کنید، این کار چهار سال طول خواهدکشید و از لحاظ اقتصادی صحیح نیست.

حکومت کارتر

ما در گذشته، یعنی از زمان پرزیدنت هری ترومن، با دیگر حکومت‌های دموکرات کنار آمده‌ایم و مخصوصاً با لیندون جانسون مناسبات نزدیکی داشتیم. به علاوه کارتر مرد باهوشی به نظر می‌آید. او مایل است همیشه یک برنده باشد. من از روند او در گزینش کابینه که به آرامی و با مطالعه صورت گرفت، خوشم می‌آید. ما در کنگره امریکا دوستان بسیاری داریم و از آنچه که به ما می‌گویند چنین برمی‌آید که می‌توانیم در حقیقت با حکومت کارتر همکاری داشته‌باشیم.