مذاکرات مجلس شورای ملی ۹ بهمن (دلو) ۱۳۰۳ نشست ۱۱۹
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری پنجم | تصمیم‌های مجلس | قوانین بنیان ایران نوین مصوب مجلس شورای ملی |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری پنجم |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۹ بهمن (دلو) ۱۳۰۳ نشست ۱۱۹
مشروح مذاکرات مجلس ملی، دوره ۵
جلسه: ۱۱۹
صورت مشروح مجلس یوم پنجشنبه نهم برج دلو ۱۳۰۳ مطابق چهارم شهر رجب ۱۳۴۳
مجلس دو ساعت و بیست دقیقه قبل از ظهر به ریاست آقای مؤتمن‌الملک تشکیل گردید.
رئیس ـ آقای رهنما (اجازه)
رهنما ـ بنده قبل از دستور عرضی دارم.
رئیس ـ آقای شیروانی (اجازه)
شیروانی ـ بنده هم قبل از دستور عرضی دارم.
رئیس ـ آقای میرزا یدالله خان (اجازه)
آقا میرزا یدالله خان ـ قبل از دستور عرضی دارم.
رئیس ـ آقای حائری‌زاده (اجازه)
حائری‌زاده ـ بنده در ابتدا خواستم اعتراض بکنم که در صورت مجلس دستور امروز را نوشته بود طرح پیشنهادی آقای سرکشیک‌زاده ولی بعد دیدم که در آخر ذکر شده است: چون مجلس اکثریت نداشت رأی گرفته نشد و همان قانون انتخابات جزء دستور شد. دیگر عرضی ندارم
رئیس ـ آقای کازرونی (اجازه)
کازرونی ـ عرض بنده هم همان بود.
رئیس ـ آقای دامغانی (اجازه)
شریعتمدار دامغانی ـ بنده هم قبل از دستور عرضی دارم
رئیس ـ آقای آقا شیخ عبدالرحمن (اجازه)
آقا شیخ عبدالرحمن ـ بنده را در صورت مجلس جزء غایبین بدون اجازه نوشته‌اند در صورتی که بنده مریض بوده‌ام به کمیسیون مرخصی هم نوشته بودم و تقاضای هفت روز مرخصی کرده بودم.
رئیس ـ امروز تقاضای مرخصی سرکار به تصویب می‌رسد غیبت سرکار هم اصلاح می‌شود. آقای رهنما (اجازه)
رهنما ـ شرح اسف‌انگیزی به امضای هادی مولوی نوشته شده و به تمام آقایان نمایندگان تقدیم شده است که یکی از آنها فعلاً در دست بنده است که عیال آمریکایی پسرش نظر به طمعی که در اموال پسرش کرده است او را به قتل رسانده و شرح مبسوطی ذکر کرده است که خانه و اثاثیه و مقداری وجه نقد او را ضبط کرده و مدارکی برای خودش ذکر کرده بود و نوشته است مواد آنها را به کمیسیون عرایض فرستاده بود.البته آقایان نمایندگان محترم تصدیق می‌فرمایند که اتباع یک دولتی در ممالک دیگر تمام دلگرمیشان به حمایت مملکت و دولت خودشان است.
بعضی از نمایندگان - صحیح است
بنابراین به عقیده بنده در این قبیل قضایا نباید بی‌قید بود و این مطلب باید جداً از طرف مجلس شورای ملی تعقیب شود. البته در سایر ممالک یک نفر از اتباع خارجه که زندگی می‌کند نهایت اعتماد را به دولت خودش دارد و می‌داند قوای دولت خودش پشت سر او هست. در این موقع هم اگر اسناد و مدارکی در کمیسیون عرایض هست خوب است به مجلس بیاورند که در آن رسیدگی شود تا حقوق یک نفر ایرانی که در جای دیگر زندگانی می‌نماید تا معین شود که باعث دلگرمی سایر اتباع ایران مقیم خارجه هم شود.
بعضی از نمایندگان - صحیح است.
رئیس - آقای شیروانی (اجازه)
شیروانی - چون هنوز بودجه به مجلس نیامده است و دولت مشغول تدوین بودجه است بعضی مطالب که مربوط به بودجه مملکتی است به عقیده بنده باید قبلاً تکلیف آنها معلوم شود اگر دولت بخواهد بودجه را تدوین کند بداند چه باید بکند، طرح قانونی از طرف آقای داور و جمعی ازآقایان نمایندگان به امضاء رسیده است که پنجاه هزار تومان از مستمریات تخصیص به معارف داده شود.این طرح مدتی که در کمیسیون مبتکرات بود و فعلاً راپورت آن هم رسیده است چیزی هم نیست خیلی مختصر است عقیده بنده این است که قبل از دستور به قابل توجه بودن این طرح رأی گرفته شود و برود به کمیسیون بودجه که دولت در موقع تهیه بودجه تکلیفش را بداند.
رئیس - باید کتباً تقاضا را بدهید تا رأی بگیریم. آقای آقا میرزا یدالله خان (اجازه)
آقا میرزا یدالله خان - البته آقایان در نظر دارند که در چندی قبل راجع به گاومیری و نیامدن محصول در اینجا از طرف آقایان مذاکراتی شد که از این راه ممکن است مشکلاتی برای مملکت فراهم شود و بنده هم پیشنهادی تقدیم کردم که به کمیسیون مبتکرات رجوع شد. نمی‌دانم آن پیشنهاد چه سوء اثری بخشید علاوه بر این که بازار عین مساعدتی نشد متأسفانه اثاثیه زارعین را حراج کرده‌اند و بقیه گاوهایی هم که مانده است به ضرب شلاق به تهران آورده‌اند که بفروشند بنده خواستم از آقای دستغیب مخبر کمیسیون مبتکرات سؤال کنم که پیشنهاد بنده چه سوء اثری بخشید که این ترتیبات پیش آمده است و از مقام محترم ریاست استدعا کنم به دولت تذکر داده شود که در آتیه از بعضی اقدامات و اجحافات و تعدیات جلوگیری شود.
سهام‌السلطان - وارد دستور شویم.
رئیس - وارد دستور شویم؟
شیروانی - بنده پیشنهادی تقدیم کرده‌ام.
(پیشنهاد آقای شیروانی به شرح ذیل قرائت شد)
بنده تقاضا می‌کنم. طرح قانونی آقای داور راجع به پنجاه هزار تومان در اول دستور امروز گذاشته شود.
رئیس - آقای شیروانی (اجازه)
شیروانی - این موضوع چندان مفصل نیست و مذاکره زیادی ندارد فقط رأی به قابل توجه بودنش گرفته می‌شود و می‌رود به کمیسیون بودجه.
رئیس - آقای کازرونی. (اجازه)
کازرونی - مجلس رأی دارد که امروز اختصاص به مذاکره در قانون انتخابات داشته باشد.
بعضی از نمایندگان - ممکن است تغییر بدهند.
کازرونی - بلی ممکن است همه چیز ممکن است ولی مجلس رأی داده است و ما نباید بدون این که موجهی داشته باشیم رأی مجلس را باطل کنیم این ترتیب خوب نیست.
رئیس - آقای شیروانی. (اجازه)
شیروانی - آقای کازرونی گویا تصور می‌کنند که مجلس الزام داده است حتماً یک کار به خصوص صحبت کند. خیر این طور نیست مطابق نظامنامه داخلی مجلس در هر جلسه هر وکیلی حق دارد تقاضا کند که دستور مجلس عوض شود.آقا می‌خواهند یک چیزی تازه به مجلس بیاورند التزامی که نیست! بنده می‌خواهم این تقاضا را بکنم که به قابل توجه شدن یک طرح قانونی رأی گرفته شود.
رئیس - رأی می‌گیریم به پیشنهاد آقای شیروانی،آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس - اکثریت است پیشنهاد دیگری از طرف آقای دامغانی رسیده است (به شرح آتی قرائت شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم قانون انتخابات از دستور خارج شود تا ترتیب حوزه‌بندی هم خاتمه پذیرد.
رئیس - آقای دامغانی. (اجازه)
شریعتمداری دامغانی - به عقیده بنده اشکالی که در قانون انتخابات می‌باشد و بزرگترین اشکالات است ترتیب حوزه‌بندی‌ها است. زیرا ترتیب حوزه‌بندی‌ها معلوم نیست از روی چه اصلی است. برای یک جا دوازده وکیل و برای یک جا دو نفر وکیل معین کرده‌اند و کاملاً با هم اختلاف دارند پس خوب است ما صبر کنیم تا کمیسیون در تیپ حوزه‌بندی‌ها تجدیدنظر کند و راپورتش را که به مجلس داد آن وقت این قانون مطرح شود.
رئیس - آقای عراقی (اجازه)
حاج اسماعیل عراقی - بنده تصور می‌کنم آقای شریعتمداری در این مدتی که تشریف نداشتند خیال کرده‌اند کمیسیون تجدید نظر در قانون انتخابات صرف یک خبری بدون این که ترتیباتش را داده باشد به مجلس آمده است در صورتی که این طور نیست.این قانون در دوره چهارم مدتی مطرح بوده است در این دوره هم تقریباً شش هفت ماه در آن تجدیدنظر شده است اگر حالا به نظر آقای شریعتمداری یک تناقضی دارد ممکن است پیشنهاد بفرمایند چون شور اول است می‌رود به کمیسیون و در آنجا اصلاح می‌شود.به چه مناسبت از دستور خارج شود؟
رئیس - رأی می‌گیریم به پیشنهاد آقای دامغانی.آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(چند نفری قیام نمودند)
رئیس - تصویب نشد. خبر کمیسیون مبتکرات ۲۲ راجع به پیشنهاد آقای داور مطرح است
(به شرح ذیل قرائت شد)
کمیسیون مبتکرات طرح پیشنهادی آقای داور و جمعی از نمایندگان را راجع به کسر پنجاه هزار تومان از مستمریات و شهریه‌های کسانی که استطاعت دارند و یا خودشان واگذار می‌کنند و اختصاص آن به معارف اساساً قابل توجه می‌دانند و تقاضا دارد به کمیسیون بودجه ارجاع گردد.
رئیس - آقای تقی‌زاده.
تقی‌زاده - بنده می‌خواستم پیشنهاد کنم که گفته نشود به معارف تخصیص داده می‌شود. گفته شود به مدارس ابتدایی. چون اگر گفته شود تخصیص به معارف داده می‌شود ممکن است یک قسمتش صرف میز و صندلی شود.
رئیس - آقای دستغیب (اجازه)
دستغیب - کمیسیون مبتکرات داخل در جزییات یک مطلب نمی‌شود. اساساً این طرح را کمیسیون مبتکرات قابل توجه دانسته به این معنی که پنجاه هزار تومان از مستمریات اشخاص غنی و آنهایی که استطاعت دارند کسر شود و به مصرف برسد. حالا اگر آقایان در جزییات آن نظری دارند پیشنهاد کنند می‌رود به کمیسیون مربوطه در آنجا تجدیدنظر می‌شود.ممکن است پیشنهاد کنند تخصیص به مدارس ابتدایی داده شود. علی‌ای تقدیر کمیسیون مبتکرات همین قدر صلاح دانسته است که این پنجاه هزار تومان از مستمریات کسر و صرف معارف شود. آقایان پیشنهاداتشان را بفرستند به کمیسیون در آنجا تجدیدنظر می‌شود.
رئیس - رأی می‌گیریم به قابل توجه بودن این طرح.آقایان موافقین قیام فرمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس - قابل توجه شد.برای اطلاع خاطر آقایان عرض می‌کنم بودجه تفصیلی وزارت مالیه رسیده است و به کمیسیون بودجه مراجعه شده است.(به ترتیب ذیل خوانده شد)
ماده ۲۱ – انجمن‌های نظارت فرعی مکلف هستند علاوه بر اعلانی که انجمن مرکزی منتشر نموده از پنج الی هفت روز به اقتضای محل قبل از شروع به انتخابات اعلانی نشر داده و انتخابات خود را بر وفق مقررات قانون خاتمه دهند.
رئیس - آقای یاسایی (اجازه)
یاسایی - به عقیده بنده در اینجا بایستی یک چیزهایی پیش‌بینی شود که موجبات تسریع و تسهیل انتخابات فراهم شود. این ماده اجازه می‌دهد به انجمن اولی یا فرعی که انتخابات را به تعویق بیندازد و اگر آقایان در خاطر داشته باشند در زمان ریاست وزرایی آقای مستوفی‌الممالک امر فرمودند در کلیه مملکت مقدمات انتخابات یک مرتبه فراهم شود و در تمام پستخانه‌ها تعرفه و اوراق لازمه حاضر شده بود یک مرتبه امر فرمودند به حکام که شروع به توزیع تعرفه نمایند.بنده هم عقیده‌ام این است که آن ترتیب بهترین ترتیبات بود. باید در مملکت دفعه شروع به انتخابات بشود و یک مرتبه در تمام حوزه‌های مرکزی اعلانات منتشر شود و همان اعلانات انجمن‌های مرکزی کافی است تا مهلت به دسائس و انتریکات اشخاص داده نشده باشد.این ماده قانون به عقیده بنده مثل سابق است و هیچ فرقی نکرده است. به انجمن‌های فرعی اجازه داده شده است که علاوه بر اعلانات انجمن‌های مرکزی خود آنها هم اعلاناتی منتشر کنند و این ترتیب مدت انتخابات را طولانی‌تر می‌کند و اگر همان موقعی که انجمن‌های مرکزی اعلانات را منتشر می‌کنند نظار انجمن‌های فرعی را هم روانه کنند که در همان موقع یک مرتبه انتخابات در همه جا شروع شود.البته زحمتش کمتر است و در انتخابات هم تسریع شده است. بنده با این ترتیب که در این ماده نوشته شده است که انجمن‌های فرعی هم حق داشته باشند تا مدتی اعلان منتشر کنند مخالف هستم بهترین دلیلی هم که بنده دارم الان عرض می‌کنم که در بارفروش مدتی است مشغول انتخابات هستند انتخابات شهریارفروش تمام شده است. ولی تنکابن هنوز تمام نشده و ممکن است تا ۶ ماه دیگر هم طول بکشد و نباید قائل شد که انتخابات هشت ماه و دو ماه طول بکشد باید ترتیبی فراهم آورد که نقایص رفع شده و اسباب تسریع انتخابات فراهم شود.
حائری‌زاده مخبر کمیسیون - این نظری که نماینده محترم دارند ماده ۶۶ قانون نظرشان را تأمین می‌کند می‌نویسد: دولت مکلف است ۶ ماه به آخر دوره تقنینه مانده وسائل انتخابات جدید را برای کلیه مملکت تهیه به طوری که لااقل ۴ ماه به آخر دوره تقنینیه مانده در کلیه نقاط شروع به انتخابات شود.این را هم نباید آقا از نظر دور نمایند که این مملکت وسائل ارتباطیش پرویاد؟؟؟ نیست. ایالت کرمان شعب فرعیه را که باید برای بم و ترماشیر روزانه کند شاید یک ماه طول می‌کشد تا وسائل حرکت و اطلاع آنها را فراهم نمایند و اگر بنا باشد قناعت کنیم به اعلانات انجمن اصلی ممکن است وقتی به شعب فرعیه اطلاع برسد که موقع انتخابات منقضی شده باشد و اهالی آن حدود از حق انتخابات محروم بمانند و این ترتیب که خود انجمن‌های فرعی هم وقتی به آنها اطلاع رسید اعلان منتشر کنند بهتر است.
رئیس - آقای تهرانی (اجازه)
تهرانی - دفاعی را که آقای مخبر کردند اقناعی نبود زیرا ماحصل مذاکراتشان این بود که ۴ ماه به آخر مجلس مانده از طرف دولت شروع به انتخابات می‌شود. در صورتی که فرض کنیم دولت یک چنین کاری را بکند به طوری که در این ماده نوشته شده است انتخابات ده ماه که از ده ماه طول بکشد برای خاطر بیانی که آقای یاسایی فرمودند.در کاشان انتخابات ۱۰ ماه طول کشید اگر ۴ ماه به آخر دوره مانده هم شروع شود باز ۶ ماه فترت در پیش است آن وقت آن چیزی که از او گریزانیم وارد در آن می‌شویم.
مخبر - بنده لازم است به نماینده محترم ماده ۱۷ را یادآوری کنم. می‌نویسد: انجمن نظارت مقدم بر هر کار اعلانی مرتب نموده ۱۵ روز قبل از شروع به انتخابات به توسط مأمورین حکومتی در تمام حوزه انتخابیه اشاعه می‌دهد اعلان مزبور مطالب ذیل را حاوی خواهد بود. انجمن مرکزی وقتی که اعلان منتشر نمود تا خبر به انجمن‌های فرعی برسد ممکن است ۲۰ روز قاصد بین راه معطل شود پس خود انجمن فرعی هم اعلان می‌کند و تاخیری هم نمی‌افتد.
رئیس - آقای شیروانی. (اجازه)
شیروانی - بنده عقیده‌ام این است که یکی از محل‌هایی که پیشنهاد آقای دامغانی مورد نظر باید باشد همین ماده است. آقای عراقی که فرمودند چند ماه کمیسیون کار کرده تا این قانون را به مجلس آورده است. عرض می‌کنم در این مدت هیچ نظری به حوزه‌بندی‌ها نشده است زیرا در خیلی جاها ۷ روز را که معین کرده‌اند کم است و در خیلی جاها یک روز هم زیاد است این جا همین طور دیمی نوشته است از ۵ روز الی ۷ روز.مثلاً در حوزه انتخابیه آقای یاسایی در جندق و بیابانک تا مدت یک ماه هم نمی‌شود به تمام نقاطش اوراق انتخابات را رسانید همین طور در حوزه انتخابیه اصفهان از آخر خاک اردستان که ۳۵ فرسخ است باید آراء خودشان را بیاورند به اصفهان.همین طور از دهات دوردست که شاید فواصلشان ۲۰ فرسخ و ۳۰ فرسخ است باید آراء خودشان را بیاورند به مرکز و این که آقای دامغانی پیشنهاد کردند قبلاً حوزه‌بندی‌ها تجدیدنظر بشود قانون مطرح شود صحیح بود برای این که ما باید بدانیم برای کجا قانون می‌نویسیم جغرافیای مملکت را در نظر نگرفته چگونه می‌شود قانون نوشت. بعضی قراعد قصبات هست که بیست فرسخ و سی فرسخ فاصله دارند به تون و طبس چطور می‌شود در مدت هفت هشت روز اعلان و اوراق انتخابیه رسانید بدون این که این قضایا در نظر گرفته شود آقایان آمده‌اند قانون می‌گذارنند.بنده عقیده‌ام این است که مقدم بر هر چیز باید حوزه‌های انتخابیه معلوم شود. بنده اطلاع دارم که مسئله حوزه‌بندی‌ها که در کمیسیون در تحت نظر آقایان است تناسب را در نظر نگرفته‌اند لذا برای یک محل‌هایی از ۲۵ هزار تا ۵۰ هزار نفر یک نفر وکیل و برای یک مراکزی از دویست هزار نفر یک وکیل قائل شده‌اند و این تقسیمات تمام بر روی عدم عدالت شده است.بنده یقین دارم اجرای این ماده در اغلب نقاط مملکت غیر عملی و در بعضی نقاط مدتش زیاد است. قبلاً باید حوزه‌بندی‌ها در نظر گرفته شود بعد قانون را بنویسیم. ما قانون را برای کجا بنویسیم؟ برای این مملکت باید قانون بنویسیم پس در این صورت ابتدا باید حدود مملکت را بفهمیم. باید فواصل بین دهات را در نظر گرفت. آن وقت قانون نوشت و من کاملاً با این ماده مخالفم.باید ابتدا ترتیب حوزه‌بندی‌ها معین و معلوم شود که برای هر کجا چند روز برای نشر اعلان باید مدت معین کرد آن وقت در اصل قانون مذاکره کرد.
مخبر - گرچه بعضی آقایان موافقین به من اعتراض می‌کنند که تو اجازه نمی‌دهی که ماها را در این موضوع صحبت کنیم ولی چون این جا حملاتی به کمیسیون شد بنده نا چارم از کمیسیون دفاع کنم. جدولی را که آقا می‌فرمایند در کمیسیون مطرح است برای یک جا از ۵۰ هزار نفر یک وکیل برای یک جا از دویست هزار نفر یک وکیل معین کرده‌اند این طور نیست.در جدول انتخابات اصفهان مذاکره بود نماینده وزارت داخله هم حاضر بود با ۴ نفر از آقایان نمایندگان اصفهان توافق نظر پیدا کردند و یک ترتیبی نوشتند ولی آقای نماینده محترم قمشه تشریف نداشتند بعد مخالفت کردند و حالا خیال می‌کنند چون این جدول مطابق نظر ایشان نبوده است تمام دنیا خراب شده است در صورتی که کمیسیون هم محض احترام ایشان هنوز به آن جدول رسمیت نداده است تا این که آقای نماینده محترم هم حاضر بشوند و توافق نظر پیدا نمایند که به آن جدول رسمیت داده شود.اگر هم بنا باشد ما این قانون را معطل بگذاریم به امید این که اطلاعات کامل از ولایات برسد به درد دوره پنجم که نخواهد خورد نمی‌دانم به درد دوره ششم خواهد خورد یا خیر؟ این که فرمودند جندق و بیابانک یا تون و طبس چقدر از هم دور افتاده‌اند همین مسئله دلیل برای عرض بنده است که باید شعب فرعیه هم اعلان منتشر نمایند.
جمعی از نمایندگان - مذاکرات کافی است.
رئیس - کافی است؟
جمعی از نمایندگان - بلی
رئیس - پیشنهادها قرائت می‌شود.(به شرح ذیل قرائت شد)
پیشنهاد آقای حاج سیدالمحققین و تهرانی. پیشنهاد می‌نمایم ماده ۲۱ به ترتیب ذیل اصلاح شود.
ماده ۲۱ - انجمن‌های نظارت مکلف هستند از روزی که انجمن مرکزی معین نموده شروع به انتخابات کرده مطابق مقررات قانون انتخابات را خاتمه دهند.
پیشنهاد آقای آقا شیخ جلال: بنده حذف ماده ۲۱ قانون انتخابات را پیشنهاد می‌کنم.
پیشنهاد آقای تقی‌زاده: پیشنهاد می‌کنم دولت مکلف است مدتی کافی از تاریخ اجرای انتخابات تمام وسائل مقدمات کار انتخابات را در تمام نقاط مملکت تهیه نماید و در انتخابات تمام مملکت در روز معین شروع شده و منتهی در ۲ هفته در تمام مملکت انجام یابد.
رئیس - ماده ۲۲ (به شرح ذیل خوانده شد)
ماده ۲۲ - در موقع نشر تعرفه و اخذ رأی انجمن‌های نظارت بر انتخابات خود ۲ قسمت شده پنج نفر مشغول نشر تعرفه و ۴ نفر اخذ رأی خواهند نمود.
رئیس - آقای یاسایی (اجازه)
یاسایی - فلسفه این که گفته می‌شود انجمن نظارت هفت نفر باشند یا نه نفر باشند این است که عده زیادی دور یکدیگر باشند و به مسئولیت آنها انتخابات جریان پیدا کند اما وقتی که ما بیاییم تقسیم کنیم و بگوییم پنج نفر تعرفه بدهند و چهار نفر اوراق رأی را بگیرند آن وقت این فلسفه از بین می‌رود زیرا انجمن نظارت دو کار دارد یکی این است که تعرفه بدهد و دیگر این که اوراق رأی را بگیرد و دقت کند که مطابق قانون داخل صندوق بشود و برای تأمین این نظریه گفته می‌شود که عده اعضاء انجمن نظارت باید ۹ نفر باشد و این ترتیب معنایش این است که انجمن نظارت چهار نفر هستند و انجام این امر هم به عهده چهار نفر است و در این صورت دیگر هفت نفر لازم نیست و البته برای تأمین این نظریه بوده است که عده هفت نفری را که در قانون سابق بوده است برداشته‌اند و ۹ نفر قرار داده‌اند و نمی‌شود اطمینان پیدا کرد به چهار نفر که زمام کلیه آرا در دستشان باشد برای این که ساختن چهار نفر با یکدیگر خیلی سهل‌تر است تا نه نفر بنده عقیده‌دار هستم به این که همان ۹ نفر باشند و اگر می‌خواهند در موقعی که تعرفه می‌دهند همان وقت هم رأی بگیرند پس اقلاً همان هجده نفر را معین کنند که ۹ نفر تعرفه بدهند و ۹ نفر دیگر آراء بگیرند.
رئیس - آقای اخگر (اجازه)
اخگر - اعتراضی که آقای یاسایی می‌فرمایند این است که می‌فرمایند: اشخاصی که تعرفه می‌دهند پنج نفر خواهند بود اشخاصی که اوراق رأی می‌گیرند چهار نفر و بالاخره نمی‌شود اطمینان پیدا کرد به این چهار نفر.در صورتی که این طور نیست این ۹ نفر همه در مرکز انجمن هستند و در صورتی که ما تصدیق نکنیم به این که اول انجمن تعرفه بدهد و بعد از مدتی صاحبانن تعرفه بیایند آراء خودشان را بدهند و معتقد باشیم که این ترتیب این اسباب اختلال در امر رأی دادن خواهد شد آن وقت ناچار می‌شویم این ترتیب را قبول کنیم که وقتی تعرفه می‌گیرند همان موقع هم رأی بدهند برای این که نروند آراء خودشان را عوض کنند.در این صورت البته تصدیق می‌فرمایند که دو کار متضاد را نمی‌توانند یک عده ۹ نفری انجام بدهند و ناچار می‌شوند یک عده‌شان مسئول دادن تعرفه باشند و یک عده دیگرشان مسئول گرفتن رأی.اما این که فرمودند هفت نفر را ما کم می‌دانستیم و عده اعضاء انجمن را زیادتر کردیم ولی حالا اینجا چهار نفر را مأمور گرفتن رأی کرده‌اند البته باید ملاحظه فرموده باشند که در یکی از این مواد که نوشته شده است درب صندوق به امضای اعضای انجمن مهر و مختوم می‌شود.مقصود همان ۹ نفری است که یک عده‌شان مسئول دادن تعرفه هستند و عده دیگرشان مشغول اخذ رأی می‌باشند و کارشان هم این است که آراء را هم می‌گیرند و از سوراخ صندوق می‌اندازند توی صندوق و البته برای این کار هم در آن موقع چهار نفر که سهل است یک نفر هم کافی است که اوراق را بگیرد و بریزد توی صندوق و سه نفر دیگر نظارت در این امر بنمایند.چهار نفر دیگر هم که مسئول تعرفه دادن هستند در آن محل حاضر هستند چشم‌بندی هم نمی‌شود و در این صورت گمان می‌کنم این اعتراض آقای یاسایی وارد نیست.
رئیس - آقای تهرانی (اجازه)
آقا شیخ محمدعلی تهرانی - به نظر بنده فلسفه اعتراض آقای یاسایی وارداست به جهت این که اینجا مثل این می‌ماند که این صد نفر اعضاء مجلس که وضع قانون می‌کنند اینها را دو دسته بکنند یک دسته شصت نفر بدهند و یک رأی هم آن چهل نفر اینجا ۹ نفر معین کرده‌اند. پنج نفر اوراق تعرفه می‌دهند و چهار نفر اوراق رأی را می‌گیرند حالا اگر اختلاف بین این چهار نفر واقع بشود اکثریت آن را کی مشخص است؟ همین طور اگر اختلاف مابین این چهار نفر واقع بشود کی مشخص اکثریت آن است در صورتی که این چهار نفر یک سمت افتاده‌اند و آن پنج نفر هم یک سمت هیچ کدام هم از حال یکدیگر اطلاع ندارند و در این صورت چطور اینها با هم موافقت می‌کنند؟ و علاوه بر این اگر این نظریه برای تسهیل امر انتخابات است چرا زحمت بی‌فایده می‌کشند از اول انجمن نظارت را دو نفر معین کنند که یک نفر تعرفه بدهد و یک نفر رأی بگیرد و اگر فلسفه اطمینان است این فلسفه در دو نفر هم پیدا می‌شود و چرا دیگر یک زحمتی می‌کشند و ۹ نفر از میان جماعتی انتخاب می‌کنند
رئیس - شاهزاده شیخ‌الرئیس (اجازه)
محمدهاشم میرزا شیخ‌الرئیس - بنده موافق بودم ولی بعد خودم پیشنهاد کردم یازده نفر باشد و مخالف شد و یک نفر موافق حرف بزند بعد بنده عرایض خودم را عراض می‌کنم
مخبر - مباشرت در عمل غیر از نظارت است فرضاً انجمن نظارت دو نفر منشی انتخاب می‌کند که اینها مباشرت داشته باشند در نوشتن دفتر ولی سایرین نظارت دارند در عمل آن منشی که مباشرت دارد در امر انشاء همین طور هم این ۹ نفر برای اخذ تصمیمات راجع به انجمن نظارت تجمع می‌کنند و تصمیماتی اتخاذ می‌کنند و این که برای دادن تعرفه و اخذ رأی چهار نفر و پنج نفر معلوم شده است برای سرعت در عمل است و هیچ ضرری هم ندارد بلکه تأیید می‌کند تسریع در امر انتخابات را
جمعی از نمایندگان - مذاکرات کافی است
(بعضی گفتند - کافی نیست)
رئیس - آقایانی که مذاکرات را کافی می‌دانند قیام فرمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس - اکثریت است. پیشنهادها قرائت می‌شود: (به شرح ذیل قرائت شد)
پیشنهاد آقا سید محی‌الدین: بنده پیشنهاد می‌کنم که عده انجمن نظار یازده نفر بوده باشد در موقع نشر تعرفه و اخذ رأی انجمن‌های نظارت به انتخاب خود دو قسمت شده پنج نفر مشغول نشر تعرفه و شش نفر اخذ رای خواهند نمود.
پیشنهاد آقایان حاج سیدالمحققین و آقا شیخ محمدعلی تهرانی: چون در ماده ۳۲ یک قسمت از انجمن نظارت که مکلف به اخذ رأی خواهند بود چهار نفر معین شده و چهار نفر نسبت به ۹ نفر اقلیت دارند و نمی‌توانند به انجام وظیفه مشغول باشند بنده پیشنهاد می‌کنم ترتیب تعرفه دادن از قانون انتخابات حذف شود و دولت دعوت شود وسایل احصاییه تمام مملکت را هر چه زودتر فراهم کند
پیشنهاد آقای ضیاء‌الواعظین: پیشنهاد می‌شود که عده اعضاء انجمن نظار چهارده نفر باشند در این صورت اصلاح ذیل را پیشنهاد می‌نمایم هفت نفر مشغول نشر تعرفه و هفت نفر اخذ رأی نمود
پیشنهاد آقای شریعتمدار دامغانی: بنده پیشنهاد می‌کنم همان ۹ نفر تعرفه را بدهند و رأی بگیرند که تمام نظارت در هر دو داشته باشند
رئیس - ماده بیست و سه (به مضمون آتی خوانده شد)
ماده ۲۳ انجمن‌های نظارت فرعی پس از ختم انتخابات و استخراج آراء نتیجه را اعلام نموده سپس صورت مجلس انتخابات خود را در حدود مقررات ماده ۵۶ نوشته به مهر اعضاء انجمن و نماینده حکومت رسانیده به انجمن مرکزی می‌فرستند تا ضمیمه صورت مجلس‌های باقی حوزه انتخابیه بشود.
رئیس - مخالفی دارد؟
(گفتند - خیر)
رئیس - ماده بیست و چهار
یاسایی - اجازه بفرمایید بنده عرض دارم.
رئیس - بفرمایید.
یاسایی - اینجا به عقیده بنده عبارت پس و پیش نوشته شده است و عبارت غریبی است زیرا می‌نویسد: انجمن نظارت فرعی پس از ختم انتخابات و استخراج آراء) یعنی اول ختم کند انتخابات را بعد استخراج آراء نماید در صورتی که ختم انتخابات بعد استخراج آراء است و می‌بایست ختم انتخابات بعد در استخراج آراء نوشته شود. دیگر راجع به صورت مجلس است که می‌گوید ختم بکند انتخابات حوزه خودش را و آن وقت صورت مجلس را بفرستند به انجمن مرکزی و اگر عبارت این طور باشد که اول انتخابات را ختم بکند و بعد استخراج آراء بنماید به نظر بنده عبارت غریبی است!
مخبر - پیشنهاد کنید.
رئیس - شاهزاده محمدهاشم میرزا (اجازه)
محمدهاشم میرزا - بنده در این ماده عرضی ندارم.
رئیس - آقای کازرونی (اجازه)
کازرونی - عرضی ندارم
رئیس - ماده بیست و چهار
حاج میرزا عبدالوهاب - بنده اجازه خواسته بودم.
رئیس - آقای سهام‌السلطان (اجازه)
سهام‌السلطان - بنده مخالفم
رئیس - آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب - بنده موافقم این فرمایش را که آقای یاسایی فرمودند اشکالی نبود بلکه اصلاح عبارتی بود و بهتر این بود که پیشنهاد می‌فرمودند و اگر اشکالی غیر از این دارند بفرمایند و الا این اصلاح عبارتی است.
رئیس - آقای تهرانی (اجازه)
آقا شیخ محمدعلی تهرانی - بنده اینجا را از جهاتی ناقص می‌دانم و از این جهت به آقای مخبر محترم تذکر می‌دهم: انجمن‌های نظارت فرعی حالا پس از ختم انتخابات یا استخراج آراء باشد به آن کاری ندارم ولی این استخراج آراء معلوم نشده در مرکز انتخابات است یا در محل و از این جهت به نظر بنده باید کلمه در محل هم اضافه شود.
رئیس - آقای ضیاء‌الواعظین موافق هستند.
ضیاء‌الواعظین - خیر بنده مخالفم.
رئیس - آقای دستغیب.
دستغیب - مخالفم.
رئیس - آقای شیروانی.
شیروانی - مخالفم.
رئیس - کسی موافق نیست؟
اخگر - بنده موافقم.
رئیس - عرض کردم فرمودید حرفی ندارم. بفرمایید.
مخبر - این نظری را که...
رئیس - آقا بی‌اجازه نمی‌شود حرف زد. به ایشان اجازه دادم.
اخگر - به بنده فرمودید؟
رئیس - بلی
اخگر - در بدو امر آقای یاسایی فرمودند چون یک اصلاح عبارتی بود بنده عرض نکردم ولی حالا آقای شیخ محمدعلی وارد شدند در یک موضوعی که انجمن نظارت فرعی پس از این که کارشان تمام شد همانجا آراء را استخراج می‌کنند و می‌فرستند به انجمن مرکزی یا مثل سابق صندوق را می‌فرستند به انجمن مرکزی و ایشان به این قضیه مخالف هستند که انتخابات ختم شد استخراج آراء بشود و بعد به انجمن مرکزی بفرستند.
یک نفر از نمایندگان - مخالف نبودند.
اخگر - در صورتی که به این قسمت موافق باشند ایرادی به این ماده وارد نیست و این ماده هم معنایش این است که می‌گوید: انجمن‌های نظارت فرعی پس از ختم انتخابات و استخراج آراء نتیجه را اعلام نموده (این مطابق عقیده سرکار است) سپس صورت مجلس انتخابات خود را در حدود مقررات ماده (۵۶) نوشته به مهر اعضاء انجمن و نماینده حکومت می‌رسانند و این مخالف با نظریه آقای آقا شیخ محمدعلی نیست. و ایشان مخالف نبودند.
رئیس - آقای حائری‌زاده. (اجازه)
حائری‌زاده - بنده موافق بودم بعد از موافق حرفی ندارم.
رئیس - آقای ضیاء‌الواعظین (اجازه)
ضیاء‌الواعظین - بنده پیشنهادی داده‌ام.
رئیس - آقای دستغیب. (اجازه)
دستغیب - اشکالات آقای یاسایی وارد بود به واسطه این که اشکال اولی بر فرض این که اصلاح عبارتی هم باشد وارد است و این عبارت همان طوری که آقای یاسایی فرمودند (ختم انتخابات و استخراج آراء) یک عبارت غلطی است و علاوه بر این عبارت یک طوری است که معنایی از آن فهمیده نمی‌شود.
یک نفر از نمایندگان - سپس را هم بفرمایید.
دستغیب - لفظ سپس هم گفته می‌شود این عبارت آن طوری که کمیسیون مقصود دارد معنایی فهمیده نمی‌شود (انجمن‌های نظارت فرعی پس از ختم انتخابات و استخراج آراء نتیجه را اعلام نموده سپس در دوره چهارم مخصوصاً این لفظ سپس یک تاریخ و حکایتی دارد که در آن دوره چهار ماه یک اعتبارنامه در سر لفظ سپس معطل ماند و این لفظ سپس یک سابقه دارد و گمان می‌کنم عناوین مختلفه پیش بیاورد و از این جهت بنده با این لفظ سپس مخالفم (سپس صورت مجلس انتخابات خود را در حدود مقررات ماده ۵۶ نوشته به مهر اعضاء انجمن و نماینده حکومت رسانیده به انجمن مرکزی می‌فرستند تا ضمیمه صورت مجلس‌های باقی حوزه انتخابیه بشود) باقی حوزه‌های انتخابیه هم به همین ترتیب است و به کلی اسباب تعویق انتخابات می‌شود و چون عقیده خودم این است که این ماده معلوم نیست چه می‌خواهد بگوید و چه ماده می‌خواهد طرح کند این است که با این ماده مخالفم.
رئیس - آقای سهام‌السلطان.
سهام‌السلطان - بنده مخالفم.
رئیس - شاهزاده محمدهاشم میرزا موافقند؟
محمدهاشم میرزا - بلی.
رئیس - بفرمایید.
محمدهاشم میرزا - اگر مراجعه به قانون انتخابات بفرمایید در آنجا این کلمات از قبیل مجلس انتخابات و ختم انتخابات با تمام استعمال شده و برای گرفتن رأی مثلاً می‌گوید در مجلس انتخابات اسلحه ممنوع است چه است و در این باب نیز ده چهارده ماده است و مقصود از انتخابات چیست مقصود نوشتن یک یا چند نفرات برای نمایندگی است و البته وقتی که رأی دادند و تمام شد انتخابات تمام شده است و استخراج آراء برای این است که معلوم شود عده آراء نسبت به هر کس چقدر است و کدام یک اکثریت دارند و انتخابات که لفظ فارسی آن برگزیدن است بعضی یک نفر را معین کنند برای نمایندگی و وقتی که آراء در صندوق ریخته شد دیگر کسی حق ندارد رأی بدهد و انتخابات تمام شده است و مقصود از استخراج آراء این است ببینید نماینده کیست و عبارت هم کاملاً فصاحت دارد و اگر درست دقت بفرمایید رفع اشکالشان خواهد شد.
رئیس - آقای سهام‌السلطان. (اجازه)
سهام‌السلطان - بنده اساساً در ترتیب قرائت آراء در انجمن‌های فرعیه مخالف هستم و عقیده دارم آرایی که در خارج گرفته می‌شود اساساً ترتیب اخذ آنها به این ترتیب باشد. صندوقی که برای اخذ آراء است از طرف انجمن مرکزی مهر شود و آن وقت بفرستند برای انجمن فرعی و فقط آن شکافی که برای ریختن آراء است باز باشد که شب به شب انجمن فرعی آن را مهر کند و در روز آخر هم که بایستی آراء را بفرستند به انجمن مرکزی انجمن‌های فرعیه همان شکاف را مهر می‌کنند و بفرستند و در انجمن مرکزی کلیه آراء قرائت شود و نتیجه استخراج آراء هم هر چه باشد اعلان شود بنده با قرائت آراء در حوزه‌های فرعیه مخالفم و جهتش هم این است که صندوق‌هایی که آراء در آن جمع می‌شود باید به مهر انجمن مرکزی باشد و بنده پیشنهادی هم نوشته‌ام و تقدیم کرده‌ام.
رئیس - آقای حاج میرزا عبدالوهاب. (اجازه)
حاج میرزا عبدالوهاب - عرایض بنده همین بود که آقای سهام‌السلطان فرمودند
جمعی از نمایندگان - مذاکرات کافی است.
رئیس - مذاکرات کافی است؟
(گفتند بلی)
رئیس - پیشنهاد قرائت می‌شود (به مضمون ذیل خوانده شد)
پیشنهاد آقایان حاج سیدالمحققین و آقا شیخ محمدعلی تهرانی: پیشنهاد می‌نمایم ماده ۲۳ به ترتیب ذیل اصلاح شود.
ماده ۲۳ - استخراج آراء در محل انتخابات به عمل آمده انجمن نظارت فرعیه نتیجه را اعلام می‌نماید الی آخر
پیشنهاد آقای دامغانی: بنده پیشنهاد می‌کنم تبصره ذیل ضمیمه ماده ۲۳ شود.
تبصره - چناچه انجمن فرعی صلاح بداند عین آراء مضبوطه را بفرستند به انجمن مرکزی که استخراج شود.
ایضاً پیشنهاد آقای دامغانی: بنده پیشنهاد می‌کنم بعد از لفظ مهر کلمه با امضاء اعضاء ضمیمه شود.
پیشنهاد آقای ضیاء‌الواعظین: پیشنهاد می‌شود که ماده ۲۳ به ترتیب ذیل اصلاح شود:
که بعد از استخراج آراء در محل انتخاب علاوه شود.
پیشنهاد آقا میرزا یدالله خان: بنده پیشنهاد می‌کنم ماده ۲۳ این طور اصلاح شود. انجمن‌های نظارت فرعی پس از ختم انتخابات صندوق‌های آراء حوزه را توسط نماینده خودشان ممهوراً به انجمن مرکزی ارسال دارند که در آنجا استخراج و ضمیمه نمایند.
پیشنهاد آقای شیخ جلال: بنده اصلاح ماده ۲۳ قانون انتخابات را به شرح ذیل پیشنهاد می‌نمایم ماده ۲۳ انجمن‌های نظارت فرعی پس از ختم انتخابات و گرفتن آراء سپس صندوق آراء را به مهر اعضاء انجمن مرکزی ارسال می‌دارد.
پیشنهاد آقای حاج میرزا عبدالوهاب: بنده پیشنهاد می‌کنم ماده ۲۳ این طور اصلاح شود:
از لفظ استخراج آراء عالی آخر حذف شود و به جای آن نوشته شود: صندوق را اعضای انجمن مهر نموده به حوزه مرکزی بفرستند.
پیشنهاد آقای سهام‌السلطان: ماده ۲۳ انجمن‌های نظارت فرعی پس از ختم جریان انتخابات و اخذ آراء درب صندوق ممهوری که از انجمن مرکزی ارسال شده با صورت مجلس انتخابات خود به انجمن مرکزی ارسال می‌دارند تا در انجمن مرکزی قرائت شده و ضمیمه صورت مجلس‌های حوزه‌های انتخابیه اعلام شود.
رئیس - ماده ۲۴ (به مضمون آتی خوانده شود)
ماده ۲۴ - هر گاه در موعدی که انجمن مرکزی برای انجام انتخابات فرعی مقرر داشته انتخابات بعضی از آنها انجام نیافته باشد انجمن مرکزی رسیدگی می‌نماید. هر گاه سبب تأخیر خود اهالی بوده و عمداً از شرکت در انتخابات استنکاف ورزیده‌اند حق آنان ساقط بوده و انتخاب سایر نقایر حوزه انتخابیه معتبر خواهد بود و هر گاه سبب تأخیر موانع خارجی بوده و قبلاً انجمن مرکزی و حکومت را برای رفع آن مستحضر ساخته‌اند و حکومت رفع مدافع را کرده مدتی که سبب تأخیر شده معاف و آراء آنها معاف خواهد بود (ج)
رئیس - آقای یاسایی (اجازه)
یاسایی - به عقیده بنده یکی از مواد مشکله قانون انتخابات این ماده است و اعضاء محترم کمیسیون هم نخواسته‌اند (البته خواسته‌اند و بهتر از این نتوانسته‌اند اصلاح کنند)
ماده بیست و چهار - هر گاه در موعدی که انجمن مرکزی برای انجام انتخابات فرعی مقرر داشته و انتخابات بعضی از جاها انجام نیافته باشد انجمن فرعی رسیدگی می‌نماید هر گاه سبب تأخیر خود اهالی بوده و عمداً از شرکت در انتخابات استنکاف ورزیده‌اند حق آنها ساقط بوده و انتخاب سایر نقاط حوزه انتخابیه معتبر خواهد بود. و هر گاه سبب تأخیر موانع خارجی بوده و قبلاً انجمن مرکزی و حکومت را برای رفع آن مستحضر ساخته‌اند و حکومت رفع موانع را کرده مدتی که اینجا دو تصور است: یکی این است که حوزه فرعیه متعمد استنکاف بکند و اهالی‌اش امتناع بکند از این که دخالت بکند این مثل حوزه اصلی است و قانون هم تکلیفش را معین کرده است اعلان می‌کنند. در مدت معین هر کس آمده و هر کس هم نیامده حق انتخابش ساقط هست و این چیزی نیست که اشکال داشته باشد و اشکال در قسمتی است که می‌گوید اثر واقعی پیش آمده و به عقیده بنده بیشتر موانع از ناحیه حکومت ماست و آن طوری که آقایان قرار داده‌اند مانع را معالج قرار داده‌اند زیرا انجمن فرعی انتخابات را تمام می‌کند ولی حکومت اگر ببیند کاندیدهایش معین شده احتمال می‌دهد که صندوق آراء به میل او تمام نشده است.آن وقت ممکن است مواقع زیادی درست کنند مثلاً از جمله در قسمت وسائل نقلیه هزار نوع موانع پیش می‌آورد یا می‌گوید چرخ کالسکه شکسته یا فلان طور شده و بلاخره طوری می‌کند که حق آن حوزه را ساقط می‌کنند و می‌گوید ما مدت را پنجاه روز معین کرده‌ایم و شما نتوانسته‌اید حاضر شوید در صورتی که این طور نیست و ما در عمل دیده‌ایم که بیشتر باعث تأخیر و تعویق و زیر و رو کردن قانون همان مأمورین وزارت داخله یا حکومت یا نوکرهای حکومت بوده‌اند اگر چه دیگران هم هستند ولی حکومت اگر بخواهد جلوگیری بکند می‌تواند ولی اگر حکومت موانعی درست کند دیگران نمی‌توانند جلوگیری کنند. بلی ممکن است یک موانعی خارجی را پیش‌بینی کرد. مثلاً یک سیل عظیمی در راه آمده باشد که نماینده حکومت یا امین بصیر نتوانند به محل انتخابات حاضر شوند ممکن است این فرض را رد کرد ولی این خیلی نادر است ولی آن طوری که بنده عرض کردم بیشتر احتمال دارد زیرا اگر حکومت رفع موانع را در مدتی که معین شده نکرد چه می‌شود و این طوری که پیش‌بینی شده و در نتیجه این ماده ممکن است یک قسمت ازحوزه‌های فرعیه حقشان ساقط شود و از بین برود.
مخبر - نماینده محترم منتظر هستند که به واسطه قانون انتخابات تمام امور دولتی اصلاح شود آن مسئله علیحده است که باید دولت خوب آورد که مأمورین خوب انتخاب کنند.اگر نکرد و یا بد انتخاب کرد وکلا مجلس آن دولت را استیضاح کنند تعقیب کنند سؤال کنند و او را از کار بردارند و مجازات کنند.آنها یک مباحثی است که مربوط به قانون نیست و ما این قانون را با فرض این که دولت مأمورین خوب دارد می‌نویسیم و اگر دولت مأمور بد دارد باید عوض کند به علاوه انتخابات هم در موقعی شروع می‌شود که مجلس است و با نظارت خود مجلس جریان پیدا می‌کند اگر خبط و خطایی یا اعمال نفوذی از طرف مأمورین دولتی شد وکلا حضور دارند خودشان تعقیب کنند و نمی‌شود مأمورین را با قانون انتخاب اصلاحشان کرد.
رئیس - آقای تهرانی. (اجازه)
تهرانی - عرضی ندارم.
رئیس - آقای شیروانی (اجازه).
شیروانی - بنده خیلی تقدیس می‌کنم یک اشخاصی را که عقیده دارند و به قول فرنگی‌ها ایده فیکس دارند.
دستغیب - فارسی بگویید.
شیروانی - عرض کردم عقیده راسخ آقای کازرونی و آقای حایری‌زاده عقیده‌شان این است که باید قانون انتخابات را عوض کرد و عقیده راسخ آنها هم این است که باید همین قانون را حتماً تصویب کرد بنده تقدیس می‌کنم اشخاصی را که دارای عقیده راسخ هستند و لو این که عقیده‌شان هم مخالف عقیده بنده باشد ولی در عین حال با آنکه آنها را تقدیس می‌کنم عقیده‌ام این است که خودم هم حق دارم از روی عقیده خودم دفاع کنم.بنده این ماده را عملی نمی‌دانم زیرا در عمل هم این ماده قانون در این چند ساله مشروطیت تجزیه شده است و گمان می‌کنم معایبش در نزد اغلب آقایان ثابت است. معایب این ماده از قانون دو طرف دارد و هر طرفش هم مضر است و در عین حال هم غیر عملی است.یک طرفش این است که اگر شکایتی شد در موعدی که انجمن مرکزی برای انجام انتخابات فرعی مقرر داشته انتخابات بعضی از نقاط انجام نیافته انجمن مرکزی رسیدگی می‌نماید هر گاه سبب تأخیر خود اهالی بوده و عمداً از شرکت در انتخابات استنکاف ورزیده از حق آنها ساقط است.این اولاً غیر عملی است زیرا مثلاً اهالی حوزه انتخابیه کازرون را چطور اعضاء انجمن محاکمه‌شان می‌کنند؟ بنده می‌خواهم ببینم این محاکمه عمومی که سبب تأخیر را انجمن تشخیص بدهد و بگوید اهالی سبب تأخیر بوده‌اند این اهالی را چطور محاکمه می‌کنند؟ این را بنده می‌خواهم آقای مخبر و یا آقای کازرونی که دارای عقیده راسخ هستند این را توضیح بدهند که اهالی را چطور محاکمه می‌کنند که خود آنها سبب تأخیر بوده‌اند؟ پرو گرام این محاکمه چیست؟ اگر آمد و انجمن مرکزی فهمید که آراء به میل خودشان در صندوق نرفتند مثلاً اخویشان که کاندیدا بود زمینه برای آن حاضر نشده و این عقب مانده آن وقت انجمن تشخیص می‌دهد که اهالی سبب تأخیر بوده‌اند و دو مرتبه باید تجدیدنظر شود. یا این که حقوقشان را ساقط کنیم این یک طرف قضیه است که این عیوبات را دارند اما طرف دیگر معکوسش که گفته‌اند و هر گاه سبب تأخیر موانعی خارجی بوده و قبلاً انجمن مرکزی و حکومت را برای رفع آن مستحضر ساخته‌اند و حکومت رفع موانع را کرده مدتی که سبب تأخیر شده معاف و آراء آنها پذیرفته خواهد بود.این درست یک دامنه وسیعی است که داده می‌شود تا صندوق آن حد نصاب را پیدا نکرده انتخابات را دامنه بدهند زیرا می‌نویسد انجمن وقتی تصدیق کند که این موانع صحیح بوده و موانع داشته باید تجدید شود و مدام موانع پیدا می‌شود باز مرتفع می‌کنند باز تجدید می‌شود و این مسئله را در صورتی که قانون سابق این رخنه را نداشت تغییر می‌کردند و این استفاده را می‌کرد.حالا آن تغییر در این قانون تصریح داده شده و این استفاده را از این طریق می‌کنند. درست هر روز همان مشکلات و موانعی که در بعضی اوقات در خصوص بعضی از محل‌ها پیش می‌آید و در مجلس شورای ملی هم نسبت به بعضی از اعتبارنامه‌های آقایان مخالفت می‌نمودند از همین نقطه‌نظر بود که می‌گفتند چرا در بعضی جاها نصف روز یا یک روز زیاده بر مدت قانونی اخذ رأی شده یا تعرفه داده‌اند و همین را سبب بطلان انتخابات می‌دانستند ولی امروز برعکس راه را باز گذاشتند و درست این یک راه‌های روشن برای انجمن نظارت باز کرده‌اند که هر وقت دلش خواست و دید در صندوق مطابق میلش آراء رفته است آن وقت آن را استخراج می‌کنند و اگر نتیجه نگرفت انتخابات را عقب می‌اندازند و می‌گویند خیر اهالی حاضر نشدند.بیایید انتخابات را در این مدت تمام کنند و بنده نمی‌دانم پس از این کدام محکمه بین‌المللی و چطور محکمه‌ای است که حکم می‌دهد بر عدم حقانیت بعضی از اهالی و بنده تعجب می‌کنم از این قسمت فرمایش آقای حائری‌زاده که فرمودند ما فرض می‌کنیم که قانون را برای آدم خوب می‌نویسیم!! فلسفه قانونگذاری برخلاف این است زیرا آدم خوب اصلاً قانون نمی‌خواهد. آدم باوجدان وظیفه‌شناس قانون نمی‌خواهد. قانون را باید برای کسی نوشت که بد است قانون لجام است برای آدم بد و حقیقتاً اگر قانون وضع نفرمایید آدم خوب خوبی خودش را تغییر نمی‌دهد.قانون فقط برای این است که فرض کنند خدای ناخواسته در یک جاهایی یک اشخاص بدی باشند و قانون از آنها جلوگیری کند. بنابراین فرض ایشان خیلی فرض تازه‌ای است.به عقیده بنده این است که اینها زائد است و فقط باید نوشت که در مدت محدود اعلان شود یا با اهالی که باید بیایند و تعرفه بگیرند و در مدت محدود آراء را به صندوق بیندازد و بعد از این مدت اگر نیامدند حقشان ساقط باشد و دیگر رخنه از هیچ طرف نباید باز باشد
بعضی گفتند - مذاکرات کافی است.
رئیس - آقایان مذاکرات را کافی می‌دانند؟
بعضی از نمایندگان - بلی کافی است.
رئیس - پیشنهادها قرائت می‌شود (به شرح ذیل قرائت می‌شود)
مقام منبع ریاست مجلس شورا دامت عظمته.
بنده پیشنهاد می‌کنم در آخر ماده ۲۴ بعد از کلمه خواهد بود اضافه شود مشروط بر آن که مدت معافیت بیش از یک هفته نبوده و این معنی به هیچ وسیله تکرار نشود. مدبرالملک
پیشنهاد می‌شود که جمله ذیل به آخر ماده اضافه شود. در هر صورت مدت انتخابات بیش از دو ماه نخواهد بود. ضیاء‌الواعظین
بنده پیشنهاد می‌کنم که ماده ۳۴ حذف شود انجمن فرعی حکم انجمن اصلی را دارد. سید محمدسلطان
رئیس - اجازه می‌فرمایید چند دقیقه تنفس داده شود.
بعضی از نمایندگان - صحیح است
(در این موقع جلسه برای تنفس تعطیل و پس از ۴۰ دقیقه مجدداً به ریاست آقای سهام‌السلطان نایب رئیس تشکیل گردید)
نایب رئیس - ماده بیست و پنج (به شرح ذیل قرائت شد)
ماده ۲۵ – انجمن‌های فرعی اوراق شکایات و عقیده خود را نسبت به شکایات مزبوره پس از ختم انتخابات در ظرف یک هفته ضمیمه صورت مجلس انتخابات و به انجمن مرکزی فرستاده منحل می‌شوند.
نایب رئیس - آقای یاسایی (اجازه)
یاسایی - در این ماده نوشته است انجمن‌های فرعی اوراق و شکایات و عقیده خود را نسبت به شکایات مزبوره پس از ختم انتخابات در ظرف یک هفته ضمیمه صورت مجلس انتخابات و به انجمن مرکزی فرستاده منحل می‌شوند.به عقیده من وقتی که انجمن‌های فرعی خودشان مسئولیتی دارند باید خودشان مختار باشند که رسیدگی کنند به این معنی که چون در یکی از مواد گذشته تصریح شده بود که همان اقتداری را که انجمن مرکزی دارد انجمن فرعی هم همان مسئولیت و همان اقتدار دارد و در این صورت باید رسیدگی به شکایات و ختم آن را هم خود انجمن فرعی عهده‌دار باشند برای این که شما مسئولیت را نسبت به انجمن فرعی قائل شده‌اید و اینجا این اختیار را می‌دهید به انجمن مرکزی اگر آنها مسئول صحت جریان انتخابات حوزه فرعیه خودشان هستند پس همان طور که انجمن نظارت مرکزی قضاوت باید داشته باشد در حوزه اصلی انجمن فرعی هم باید همان اختیار و قضاوت را داشته باشد نسبت به حوزه فرعیه خودش و اگر مسئول صحت جریان انتخابات هستند این ترتیب به عقیده بنده منطق ندارد.
مخبر - از نمایندگان محترم استدعا می‌کنم اگر نظر دارند در اطراف مواد مذاکرات خیلی بشود خوب است مواد را تمام مطالعه و بعد اعتراض بفرمایند. اینجا می‌نویسد. انجمن‌های فرعی اوراق شکایات و عقیده خود را به انجمن مرکزی بفرستند اگر رسیدگی نکرده‌اند پس چطور عقیده خود را اظهار می‌کنند بدیهی است انجمن باید رسیدگی کند و عقیده خودش را ضمیمه کند بفرستد به انجمن مرکزی.
نایب رئیس - آقای تهرانی. (اجازه)
آقا شیخ محمدعلی تهرانی - اینجا فقط حق قضاوت به انجمن مرکزی داده شد این اظهار عقیده کردن مثل اظهار عقیده کردن مدعی‌العموم می‌ماند.در محکمه جنایی که این اظهار عقیده اثر وضعی بر آن مرتب می‌شود در حالتی که باید انجمن فرعی قضاوت کند نه این که راپورتر باشد مثل سمت مدعی‌العموم حق قضاوت با انجمن فرعی است نه با انجمن اصلی.چرا به واسطه این که او ناظر است به عملیات حوزه خودش و معایب و مضار را او می‌داند و از این ماده همچون استفاده می‌شود که قضاوت با انجمن اصلی است نه با انجمن فرعی در صورتی که حق قضاوت با انجمن فرعی است چرا: برای این که قاضی در هر جایی وقتی اوضاع را مشاهده کرد و در اعتراضات اطلاع پیدا کرد می‌تواند قضاوت کند اگر حق قضاوت را به انجمن فرعی ندهید و به انجمن اصلی بدهید در حالتی که مشاهده نکرده این مثل قضاوت غیابی است و قضاوت غیابی هم اثری ندارد.
نایب رئیس - آقای اخگر (اجازه)
اخگر - مفهوم مخالف عقیده آقایان مخالفین این است که انجمن‌های فرعی اوراق شکایات را پیش خود ضبط کنند و عقیده‌شان را به هیچ کس اظهار نکنند. انجمن‌های فرعی وقتی رسیدگی به کار کردند البته باید راپورت به انجمن مرکزی که مافوق آنها است بدهند و عقیده خودشان را بعد از رسیدگی به قضایای انتخابیه یا بایستی اظهار بدارند یا خیر. آیا اوراق شکایاتی که راجع به انتخابات رسیده انجمن فرعی به انجمن مرکزی بفرستد یا نباید بفرستد؟ البته پس از آن که آقایان متوجه این هستند که اوراق شکایات و دوسیه انتخابات حتی به مجلس هم باید بیاید با این حال تعجب می‌کنم که چطور می‌فرمایند انجمن مرکزی از قضایایی که در حوزه انجمن فرعی اتفاق افتاده اطلاع پیدا نکنند و اصلاً چطور مرکزیت را می‌توان برای آن قائل شد و البته بایستی انجمن مرکزی از عملیاتی که در انجمن فرعی می‌شود اطلاع پیدا کند و شکایاتی که رسیده باید آنها را بفرستند به انجمن مرکزی تا انجمن مرکزی اطلاع پیدا کند که آن شکایات چه بوده و عقیده انجمن فرعی را راجع به شکایاتی که واصل شده است بداند تا بتواند در آن درست قضاوت کند.آقایان می‌فرمایند انجمن مرکزی حق قضاوت ندارد و این چیز غریبی است. البته انجمن فرعی وقتی که کارش تمام شد و انتخاباتش خاتمه یافت شکایاتی که واصل شده نباید آن شکایات را پیش خودش نگاهدارد و باید بفرستد به انجمن مرکزی و عقیده خود را راجع به این شکایات باید اظهار کند.به همین دلیلی که آقایان می‌فرمایند انجمن فرعی اطلاعش بیشتر است به همین دلیل باید عقاید خودش را راجع به شکایات واصله اظهار کند تا انجمن مرکزی بتواند قضاوت کند و بفهمد این شکایات صحیح است یا صحیح نیست.
یاسایی - بنده توضیحی دارم. اظهارات بنده را سوء تعبیر کردند.
نایب رئیس - اگر توضیح نظامنامه‌ای است بفرمایید.
یاسایی - این طوری آقا تعبیر فرمودند بنده عرض نکردم.بنده عرض کردم همان طوری که برای انجمن فرعی به اندازه انجمن مرکزی مسئولیت قائل شده‌اند باید همان اختیاراتی را که انجمن مرکزی نسبت به حوزه خودش دارد انجمن فرعی هم داشته باشد و قضاوت راجع به انجمن فرعیه آنچه که مربوط به خودش هست با خودش باشد نه این که راپرتور باشد به قول آقای تهرانی که عملیات خود را ختم کند آن وقت قضاوت را واگذار به انجمن مرکزی کند مقصود بنده این بود.
نایب رئیس - آقای شیروانی (اجازه)
شیروانی - آقای مخبر وقتی که می‌فرمایند حالا که بنا است حرف بزنید اول مواد را بخوانند و بعد حرف بزنند. این طوری که آقای مخبر گوشه‌دار صحبت می‌فرمایند یک قدری سوءظن زیادتر می‌شود برای این که در یک ماده مقدرات انتخابات بسته به او است و راجع به حوزه‌بندی است وقتی مذاکره در آن ماده اختصاص داده شد به دو سه نفر بخصوص و وقتی هم دیگران بخواهند اظهار عقیده کنند حق اظهار عقیده را سلب کنند.آن وقت سوءظن بیشتر می‌شود بنابراین به عقیده بنده خوب است بگذارند در یک قانونی که باید مقدرات حکومت ملی یک مملکی را تأمین کند تمام افراد نمایندگان مملکت حق داشته باشند در آن اظهار عقیده کنند.اینجا مقدمه عرض بنده بود و اما آقای اخگر متأسفانه هر چیزی را که خودشان فکر می‌کنند تصور می‌کنند که طرف مقابل هم همچون گفته.در صورتی که ما هم گوش داریم. نه آقای یاسایی و نه آقای تهرانی هیچ کدام نفرمودند که ما حق قضاوت را اختصاص بدهیم به یکی از این دو انجمن این طور گفته نشد در این جا گفته شد که انجمن فرعی هم باید رسیدگی کرده عقیده خودش را اظهار نماید و ما نزاعی نداریم اگر یک کار در اینجا اضافه شود که انجمن رسیدگی کرده و عقیده خودش را اظهار کند تمام منازعات برطرف می‌شود. انجمن فرعی باید مثل انجمن اصلی حق داشته باشد رسیدگی کند.چرا؟ برای این که از وضعیات حوزه خودش شاید از انجمن اصلی بهتر اطلاع داشته باشد. رسیدگی که کردند عقیده‌شان را به انجمن اصلی اطلاع می‌دهند و انجمن اصلی به طور کلی قضاوت می‌کند. این عقیده‌ای است که به طور کلی مخالفین اظهار می‌کنند و کسی هم نگفته است که به انجمن اصلی اجازه ندهند که رسیدگی کند.
(گفتند مذاکرات کافی است)
نایب رئیس - پیشنهادات قرائت می‌شود.(به این مضمون خوانده شد)
پیشنهاد آقای آقا میرزا یدالله خان
بنده پیشنهاد می‌کنم: در ماده ۲۵ بعد از عبارت عقیده خود را کلمه (با مدارک) اضافه شود.
پیشنهاد آقای حاج سیدالمحققین: پیشنهاد می‌نمایم که ماده ۲۵ به ترتیب ذیل اصلاح شود:
انجمن‌های فرعی پس از ختم انتخابات تا یک هفته شکایات را می‌پذیرد و در ظرف هفته ثانیه به شکایات واصله رسیدگی و اوراق شکایات را با عقیده خود ضمیمه صورت مجلس نموده به انجمن مرکزی می‌فرستند.
پیشنهاد آقای مقوم‌الملک: اینجانب پیشنهاد می‌کنم که قبل از استخراج آراء انجمن‌های فرعی و مرکزی به شکایات رسیدگی نموده عقیده خود را با تاریخ در دوسیه ضبط کنند و پس از آن آراء را استخراج نموده ضمیمه دوسیه نموده تتمه صورت مجلس را نوشته همان روز به حکومت محل بسپرند.
پیشنهاد آقای آقا سید یعقوب: بنده پیشنهاد می‌کنم که انجمن فرعی در حدود اختیارات خود مسئول صحت و قضاوت در شکایات دارد.
نایب رئیس - ماده ۲۶ (به شرح ذیل قرائت شد)
ماده ۲۶ - تعرفه که به انتخاب‌کنندگان داده می‌شود و محتوی فقرات ذیل خواهد بود.
(۱) نمره و تاریخ.
(۲) اسم دارنده و تعرفه و اسم پدر و اسم خانوادگی (اگر داشته باشد) و شغل و منزل.
(۳) مهر یا امضاء اعضاء انجمن نظارت.
نایب رئیس - آقای یاسایی (اجازه)
یاسایی - مخالفت بنده فقط با فقره سوم است که نوشته شده مهر یا امضاء اعضاء انجمن به عقیده بنده باید این (یا) حذف شود و نوشته شود مهر و امضاء انجمن که محکمه باشد.
نایب رئیس - آقای اخگر (اجازه)
اخگر - همه جا معمول این طور است که یا مهر است یا امضاء یعنی بعضی‌ها هستند که مهر دارند و امضای رسمی ندارند و بعضی‌ها هستند که امضاء دارند و مهر ندارند و درهمه معاملات یک کدام از اینها کفایت می‌کند و اگر میل دارند این طور باشد پیشنهادکنند برود به کمیسیون.
نایب رئیس - آقای تهرانی (اجازه)
تهرانی - بنده هم همان عقیده آقای یاسایی را دارم.
نایب رئیس - آقای شیروانی (اجازه).
شیروانی - نظریه بنده هم همان بود که گفته شد.
نایب رئیس - آقای دستغیب (اجازه)
دستغیب - بنده هم مخالفم با کلمه مهر و یا امضا
(بعضی گفتند - مذاکرات کافی است)
نایب رئیس - پیشنهادات قرائت می‌شود:(به این ترتیب قرائت شد)
پیشنهاد آقای ضیاء‌الواعظین:پیشنهاد می‌شود که در اول ماده ۲۶ جمله ذیل علاوه بشود:
ماده ۲۶ – در نقاطی که دفاتر سجل احوال دایر نگردید و افراد کاملاً اوراق هویت ندارند تعرفه که...
ایضاً پیشنهاد آقای ضیاء‌الواعظین:پیشنهاد می‌شود که تبصره ذیل به ماده ۲۶ علاوه شود:
تبصره - دارندگان ورقه هویت از اخذ تعرفه معاف و لفظ انجمن نظار نمره و اسم اوراق هویت را ثبت نموده ورقه رأی را اخذ می‌نماید.
پیشنهاد آقای آقا شیخ جلال‌الدین.: در قسمت ۲ ماده بیست و شش اضافه شو: اسم و سن دارنده تعرفه.
پیشنهاد آقای روحی - بنده پیشنهاد می‌کنم که امضای تنها بدون مهر باشد.
پیشنهاد شاهزاده محمدولی میرزا:در ماده ۲۶ پیشنهاد می‌کنم در فقره ۲ کلمه که در بین هلالین است حذف شود.
پیشنهاد آقای وکیل الملک:پیشنهاد می‌کنم. در ماده بیست و شش قسمت سوم این طور نوشته شود.
۳ - مهر و یا امضای اکثریت اعضای انجمن نظار.
نایب رئیس - ماده بیست و هفتم قرائت می‌شود.(به شرح ذیل قرائت شد)
ماده (۲۷) در ساعتی که انجمن نظارت برای شروع به دادن تعرفه و اخذ رأی معین نموده به امر رئیس جعبه را که ضبط اوراق رأی معین شده است در حضور اعضاء انجمن و حاضرین از انتخاب‌کنندگان بازنموده خالی بودن آن را به همه می‌نمایانند آن گاه درب جعبه را عموم حاضرین از نظار مختوم و مضبوط نموده تا اوراق رأی را از شکافی که فوق جعبه است بیندازند.
نایب رئیس - آقای یاسایی (اجازه)
یاسایی - عرضی ندارم.
نایب رئیس - آقای آقا شیخ محمدعلی (اجازه)
آقا شیخ محمدعلی تهرانی - این ماده دو سه نواقص دارد.اولاً حضور نماینده حکومت را در اینجا عنوان نکرده و نوشته در حضور اعضاء انجمن و حاضرین از انتخاب‌کنندگان. در صورتی که نماینده حکومت حاضر نباشد با این که مسئولیت هم دارد این اساس ندارد.علاوه بر این معین نکرده‌اند که جعبه را کجا بگذارند. غالباً جعبه را رئیس انجمن بغل گرفته و در منزلش می‌برد یا به منزل حکومت یا جای دیگر ی‌برد. به هر حال محلی باید برای جعبه معین کرد که در کجا باید گذارده شود و الا هر روز جعبه را مثل بچه بغل کردن و این سوراخ آن سوراخ کشاندن به عقیده بنده چیز غریبی است و باید تکلیفش معین شود.
نایب رئیس - آقای اخگر (اجازه)
اخگر - آقای تهرانی معتقد بودند که بایستی نماینده حکومت هم حتماً حاضر باشد. در صورتی که در سایر مواد مسؤلیت متوجه حکومت است و البته باید حاضر شود و خود نماینده حکومت به خوبی می‌داند که باید حاضر شود در اینجا نوشته شده در حضور اعضاء انجمن و حاضرین بدیهی است نماینده حکومت هم که مسئول است حضور به هم خواهد رسانید و راجع به جعبه شرحی فرمودند گمان می‌کنم این مسئله مربوط به این ماده نیست و جایش جای دیگر است.معلوم است جای جعبه در انجمن نظارت است لازمه نیست در یک ماده که مربوط به یک قضیه به خصوصی است تمام قضایا و نکات ذکر و نوشته شود.
جمعی از نمایندگان - مذاکرات کافی است.
بعضی دیگر - گفتند کافی نیست.
نایب رئیس - رأی می‌گیریم به کفایت مذاکرات آقایانی که مذاکرات را کافی می‌دانند قیام فرمایند.
(اکثر نمایندگان قیام نمودند)
نایب رئیس - تصویب شد.
پیشنهادها قرائت می‌شود.
پیشنهاد آقای اخگر: (به شرح ذیل خوانده شد)
تبصره ماده بیست و چهار.
اخگر - حالا موقعش نیست.
پیشنهاد شاهزاده محمدولی میرزا: پیشنهاد می‌کنم به ماده بیست و هفت ضمیمه شود.
تبصره - محل حفظ صندوق در مرکز اقامت انجمن نظار باید باشد.
پیشنهاد آقای آقا شیخ جلال:
مقام محترم ریاست مجلس.
بنده تبصره ذیل را به ماده بیست و هفت پیشنهاد می‌نمایم.
تبصره - جعبه انتخابات را دولت در مرکز تهیه نموده به تمام حوزه‌های انتخابیه ارسال می‌دارد.
پیشنهاد آقای تهرانی
نایب رئیس - ماده بیست و هشتم قرائت می‌شود (به این عبارت خوانده شد)
ماده بیست و هشتم - اشخاصی که حق انتخاب کردن را دارا هستند باید قبل از ورود به مجلس انتخابات اسم یک یا چند نفر منتخبین خود را مطابق عده و ترتیبی که در اعلان انجمن نظار مقرر است روی کاغذ سفید بی‌نشانی نوشته پیچیده با خود بیاورند.
نایب رئیس - آقای یاسایی. (اجازه)
یاسایی - عرضی ندارم.
نایب رئیس - آقای تهرانی. (اجازه)
آقا شیخ محمدعلی تهرانی - آقایان خودشان متضمن هستند و باید بدانند که مفهوم و منطوق در قانون حجت است.آقایان وقتی که می‌نویسند:(اشخاصی که حق انتخاب کردن را دارا هستند باید قبل از ورود به مجلس انتخابات اسم یک یک یا چند نفر منتخبین خود را مطابق عده و ترتیبی که در اعلان انجمن نظار مقرر است روی کاغذ سفید... پیچیده با خود بیاورند) ملاحظه بفرمایید بنده سواد دارم لوله را هم نپیچیده‌ام.آن وقت مفهوم این عبارت این است که من حق انتخاب کردن ندارم. چه مانعی دارد که یک نفر باسواد بیاید رأی خودش را در مرکز انجمن فرعی بنویسد و بدهد؟ اگر این طور باشد آن وقت اعضای انجمن نظار که اشخاص قانونی هستند از روی همین قانون مثلاً به بنده می‌گویند: آقا جنابعالی حق رأی دادن نداری باید تشریف ببرید بیرون و یک لوله درست کرده و پیچیده و بیاورند اینجا تا رأی شما قبول شود و بنده نمی‌دانم این چه معنی دارد؟ علاوه بر این روی کاغذ بی‌نشان نوشته ذکر یک ماده خاص پس از یک ماده عام مخصوص آن عام است.در سابق ما گفتیم که انتخابات باید عمومی باشد. صاحب سواد را هم ما مقید نکردیم زیرا عده که بنده هم جزو آنها بودم معتقد بودیم که تمام افراد و ملت حق دارند در انتخابات شرکت کنند به این معنی که نمی‌شود سلب حق از یک عده کرد.پس با این حال به طوری که اینجا نوشته ذکر خاص بعد از عام تخصیص می‌دهد که فقط مردمان باسواد حق انتخاب کردن دارند.یعنی شخص انتخاب‌کننده باید نوشته و حال آن که همه این حق را دارند لهذا این ماده به نظر بنده غلط است.
نایب رئیس - آقای اخگر. (اجازه)
اخگر - چون شاید یک قدری مذاکره در این مورد مابین آقایان نمایندگان محترم بشود. لذا بنده لازم می‌دانم که قدری مفصل‌تر توضیح بدهم.یک قانونی که نوشته می‌شود باید تمام اطراف احتمالات آن قانون را هم فکر کرد وقتی گفته می‌شود آن کسی که برای گرفتن تعرفه حاضر می‌شود باید رأی خودش را در روی کاغذ سفید بنویسد و بیاورد. این البته برای جلوگیری از یک احتمالاتی است و چون تمام احتمالات فرضیه کوچک در اینجا ذکر شده.این احتمال هم که لازمه‌اش نوشتن آراء است ضرری ندارد قید شود چون وقتی که بنا شد در انجمن نظار تعرفه داده شود و مثل سابق مردم بروند و پس از چند روز دیگر بیایند رأی بدهند.همه آقایانی می‌دانند که این معایب زیادی را در بردارد که حقاً بایستی جلوگیری شود از این جهت برای جلو گیری از این معایب فکر کردند که چه باید کرد بلاخره همچون قرار داده شد هر کس که می‌آید تعرفه بگیرد باید همانجا هم رأی بدهد.در این صورت اگر نباشد که ما بگوییم هر کسی می‌آید تعرفه بگیرد همانجا بنویسد البته این شامل باسوادها خواهد شد بی‌سوادها نمی‌توانند خودشان رأی‌شان را بنویسند مجبور هستند بدهند به دیگران تا برای آنها بنویسند پس یک کسی که سواد ندارد و می‌خواهد رأی بنویسد باید به کسی بدهد برایش بنویسد که معتمد علیه او باشد و آن شخص که طرف اعتماد او است ممکن است در ده خودش باشد و نمی‌تواند تعرفه‌اش را که گرفت به اعضاء انجمن بگوید من با آقایانی که اینجا هستند اعتماد دارم و باید بروم در ده خودم و بدهم آخوند ده برایم بنویسد و برگردم.به این ملاحظه فعلاً همچون قرار داده شده که کسی که می‌خواهد تعرفه بگیرد و اگر سواد دارد رأی خودش را می‌نویسد و می‌دهد و اگر هم سواد ندارد توی جیبش می‌گذارد و می‌آید و وقتی که آمد از یک دست تعرفه‌اش را می‌گیرد و با دست دیگر رأیش را می‌دهد و مثل سابق محتاج نمی‌شود که در هر شهری که شروع به انتخابات کردن می‌شود بیست هزار نفر رعیت می‌آیند و معطل بشوند.اما علت این که چرا در کاغذ سفید بی‌نشان باید بنویسند چون بنده در خارج شنیدم بعضی از نمایندگان معتقد بودند که باید روی کاغذ چاپی باشد ولی باید روی کاغذ بی‌نشان رأی را بنویسند زیرا اگر کاغذ چاپی باشد شخص رأی‌دهنده یک ملاحظاتی خواهد کرد و در نتیجه مجبور خواهد شد شخصی را که به او می‌گویند می‌نویسد. ولی اگر کاغذ بی‌نشان باشد و رسمی نباشد این اجباراً ندارد و هر کسی را که دلش می‌خواهد خوهد نوشت. از این جهت قید شده است که آراء باید روی کاغذ بی‌نشان نوشته شود. اما در موضوع نوشتن مذاکره شد اگر گفته شود که از طرف مجلس کاغذی به جایی نوشته شده دلیل بر این نیست که هر یک از آقایان فرد فرد کاغذ نوشته‌اند یا اگر گفته شود که وزارت داخله جواب کاغذ فلان آقا را نوشته این حاکی از این نیست که خود وزارتخانه یعنی میز و صندلی‌ها کاغذ نوشته‌اند.زیرا وزارتخانه خودش که شخص نیست تا بتواند جواب کاغذ کسی را بنویسد اینها یک معانی اصطلاحی است و در اینجا هم که ذکر شده مقصود این است کسی که سواد دارد خودش می‌نویسد و کسی هم که سواد ندارد می‌دهد به دیگری تا موافق عقیده خودش اسم کسی را که می‌خواهد برایش بنویسد.در صورتی که کسی موافق عقیده بنده یک چیزی را نوشته است این مثل این است که خود من نوشته باشم نه دیگری. و الا ملازمه این فرمایش آقا این است که هر کس که میرزا دارد اگر مکتوباتی به کسی بنویسد معلوم می‌شود آن مکتوبات را خود او نوشته و میرزایش نوشته است و این ترتیب صحیح نیست.
جمعی از نمایندگان - مذاکرات کافی است.
ضیاء‌الواعظین - بنده با کفایت مذاکرات مخالفم.
نایب رئیس - بفرمایید.
ضیاء‌الواعظین - به عقیده بنده این ماده یکی از مواد اساسی قانون انتخابات است در موضوع اوراق رأی سفید بانشان یا بی‌نشان اینها یک قسمت‌هایی هستند که مردم در اطراف آن یک افکاری دارند و مطالعاتی باید بکنند از این جهت به عقیده بنده در این قسمت باید بیشتر دقت شود.
نایب رئیس - رأی می‌گیریم به کفایت مذاکرات.آقایانی که مذاکرات را کافی می‌دانند قیام فرمایند.
(اکثر نمایندگان قیام کردند)
نایب رئیس - تصویب شد پیشنهادها قرائت می‌شود.(به شرح ذیل خوانده شد)
پیشنهاد آقای حاج سیدالمحققین: پیشنهاد می‌نمایم ماده بیست و هشت به ترتیب ذیل اصلاح شود.
ماده ۲۸ - اشخاصی که حق انتخاب کردن را دارا هستند اسم یک یا چند نفر منتخبین خود را مطابق عده و ترتیبی که در اعلان انجمن نظار مقرر است روی کاغذ سفید بی‌نشان حاضر نموده به جعبه رأی می‌اندازند.
پیشنهاد آقای تقی‌زاده: پیشنهاد می‌کنم که در ماده ۲۸ نوشته شود انتخاب‌کنندگان در مجلس انتخابات اسم منتخبین خود را روی کاغذ علامت‌دار مخصوصی که انجمن نظار همانجا به دست او می‌دهد فی المجلس نوشته به صندوق بیندازد.
پیشنهاد شاهزاده محمدولی میرزا: در ماده ۲۸ پیشنهاد می‌کنم قید کاغذ سفید لغو شود.
پیشنهاد آقای مشار اعظم: بنده پیشنهاد می‌کنم ماده ۲۸ با ماده ۲۹ ترکیب شود.
پیشنهاد آقای آقا شیخ جلال: اصلاح ماده ۲۸ را به شرح ذیل پیشنهاد می‌نمایم.
اسم منتخبین مطابق عده و ترتیبی که در اعلان انجمن نظار مقرر است روی کاغذ سفید بی‌نشان نوشته پیچیده تهیه می‌نماید. نایب رئیس - ماده بیست و نهم قرائت می‌شود.(به این مضمون خوانده شد)
ماده (۲۹) انتخاب‌کنندگان پس از گرفتن تعرفه بلافاصله ورقه رأی خود را در حضور نظار در جعبه رأی انداخته و تعرفه خود را به منشی انجمن می‌دهند که باطل نموده به صاحب آن مسترد دارد صاحبه آن تعرفه به احتیاط مواردی که تجدید انتخاب لازم شود تعرفه خود را محفوظ خواهند داشت.
نایب رئیس - آقای یاسایی (اجازه)
یاسایی - بنده با این ترتیب دادن تعرفه و اخذ رأی مخالفم.زیرا قطع نظر از این که عملی نیست یک زحمات و اشکالاتی هم برای انتخاب‌کنندگان تولید خواهد کرد زیرا انجمن نظار البته بدیهی است که در وسط میدان مشق یا میدان شاه اصفهان تشکیل نمی‌شود بلکه در یک محوطه محفوظی تشکیل خواهد شد اگر فرضاً اهالی قراء نزدیکی هزار نفر در یک ساعت معینی قبل از ظهر آمدند و خواستند هم تعرفه بگیرند و هم رأی بدهند آیا ممکن است این چهار نفر تعرفه دهنده در رأی گرفتن این هزار نفر هم نظارت کنند و آنها را راحت نمایند؟ بنده گمان نمی‌کنم این مسئله عملی باشد و اگر هم در این دوره این مسئله به این ترتیب تصویب شود گمان می‌کنم در دوره ششم حذفش خواهند کرد زیرا در عمل دیده می‌شود که دچار زحمت و مشکلات خواهند شد.نه انجمن نظارت موفق می‌شود که به این ترتیب وظیفه خودش را انجام دهد و نه انتخاب‌کنندگان می‌توانند از حق خودشان استفاده نمایند. و فرضاً عده اعضاء انجمن را هم اگر زیاد کنند باز کافی برای انجام مقصود نیست و به عقیده بنده اصلاً عملی نیست و وقتی که ده هزار نفر دهاتی وارد یک محلی شدند و خواستند رأی بدهند قطعاً معطل خواهند شد و به آنها هم که نمی‌شود گفت امروز بروند فردا یا پس‌فردا بیایند مگر وقتی که شما معتقد هستید که بی‌سوادها از رأی دادن محروم باشند و الا مادام که معتقد هستند که بی‌سوادها هم باید در امر انتخابات شرکت کنند آن وقت هر چند روز یک مرتبه عده زیادی در محل رأی دادن معطل شوند و چندین مرتبه ایاب و ذهاب کنند بروند و بیایند این اسباب زحمت است.و این که نوشته (صاحبان تعرفه به احتیاط مواردی که تجدید انتخاب لازم شود تعرفه خود را محفوظ خواهند داشت) این هم ضروری نیست برای این که اگر انتخابات تجدید شود آن تعرفه‌های قبلی کافی نیست. باید از نو اعلان شود و تعرفه بدهند پس این قید لازم نیست.
نایب رئیس - آقای اخگر. (اجازه)
اخگر – فلسفه‌ای که آقای یاسایی فرمودند: اگر فرض کنیم که هزار نفر می‌خواهند بیایند رأی بدهند و انجمن نظارت هم در یک محل محدودی است آن وقت چطور می‌شود که این هزار نفر هم تعرفه بگیرند و هم رأی بدهند این فرمایش موجب تعجب بنده شد. آن کسی که در محل انجمن می‌آید و می‌خواهد تعرفه بگیرد. اگر ممکن شد که وارد شود و تعرفه‌اش را هم گرفت که رأی می‌دهد و اگر ممکن نشد وارد بشود البته هر قدر که ممکن شد وارد می‌شوند د رهمان روز تعرفه می‌گیرند و رأی هم می‌دهند و هر چه باقی ماند فردا می‌آید آن کار را می‌کند. اما این که می‌فرمایند نمی‌شود به مردم گفت حالا بروید فردا بیایید بنده نمی‌دانم چطور نمی‌شود به مردم گفت حالا بروید فردا بیایید ولی می‌شود گفت حالا بروید و یک ماه دیگر بیایید؟ و بنده نمی‌دانم این بیشتر اسباب زحمت خواهد بود برای کسی که از شانزده فرسخ می‌آید که رأی بدهد یا آن قسم اول؟
جمعی از نمایندگان - مذاکرات کافی است.
نایب رئیس - دوفقره پیشنهاد راجع به ختم جلسه رسیده است.
مخبر - این فصل را تمام کنید آن وقت جلسه را ختم بفرمایند.
(دو فقره پیشنهاد از طرف آقایان مدبرالملک و حاج ملک‌التجار.) (به شرح ذیل قرائت شد)
پیشنهاد آقای مدبرالملک: بنده پیشنهاد می‌کنم جلسه ختم شود.
پیشنهاد آقای ملک‌التجار: بنده پیشنهاد ختم جلسه را می‌نمایم.
نایب رئیس - مخالفی نیست؟
بعضی از نمایندگان - خیر.
نایب رئیس - آقای دولت‌آبادی (اجازه)
حاج میرزا یحیی دولت‌آبادی - چند فقره لایحه آمده است به کمیسیون مبتکرات.
نایب رئیس - راجع به ختم جلسه است؟
حاج میرزا یحیی دولت‌آبادی - بنده در دستور عرضی دارم.
نایب رئیس - آقای مشار اعظم (اجازه)
مشار اعظم - ضرر ندارد جلسه را ادامه دهیم تا این ماده بگذرد.زیرا این ماده خیلی مهم است و در اطراف آن یک مذاکراتی هم باید بشود بنده بهتر می‌دانم که مذاکرات در اطراف آن تمام شود آن وقت جلسه را ختم کنیم.
شیروانی - در جلسه آتیه هم می‌توانید مذاکره کنید.
نایب رئیس - (خطاب به آقای مشار اعظم) کدام ماده را می‌فرمایید؟
مشار اعظم - همین ماده بیست و نهم را که خواندند یک عیبی دارد.
نایب رئیس - مذاکرات در ماده ۲۹ ختم شد. آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب - پیشنهادهای این ماده را بخوانید.
نایب رئیس - پیشنهادی در این ماده نرسیده است. پیشنهادی از آقای کازرونی رسیده است قرائت می‌شود.(این طور خوانده شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم چند فقره خبر کمیسیون عرایض و مرخصی قرائت شود. آن وقت جلسه ختم شود.
روحی - بنده مخالفم.
نایب رئیس - راجع به دستور جلسه آتیه چند فقره پیشنهاد از طرف بعضی از آقایان رسیده ولی چون عده برای رأی کافی نیست. گمان می‌کنم بهتر این است که دستور معین نشود.
جلسه روز شنبه سه ساعت قبل از ظهر.
(مجلس نیم ساعت بعد از ظهر ختم شد)
رئیس مجلس شورای ملی - مؤتمن‌الملک
منشی - علی‌اقبال‌الممالک
منشی - معظم‌السلطان.