مذاکرات مجلس شورای ملی ۷ اردیبهشت ۱۲۸۷ نشست ۲۶۸
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری نخست | تصمیم‌های مجلس | قانون اساسی مشروطه و متمم آن |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری نخست |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۷ اردیبهشت ۱۲۸۷ نشست ۲۶۸
مذاکرات روز ۵ شنبه ۲۸ شهر ربیع الاول ۱۳۲۶ دارالشورای ملی
مذاکرات ۳ شنبه ۲۵ ربیع الاول ۱۳۲۶ را آقا میرزامرتضی قلیخان قرائت کردند.
(اسامی غایبین روز سه شنبه خوانده شد از قرار ذیل):
(حاجی سید ابراهیم، آقا ملا حسن، ثقة الاسلام، امین الرعایا، قوام دیوان. آقا میرعماد، آقا میرزا حسین طبیب.)
رئیس- اینها غایبین روز سه شنبه بودند که اسم برده شد و امروز بنده رفتم بکمیسیونها خیلی از ایشان غایب بودند اسامی آنها هم نوشته شده وخواهش می‌شود که آقایان ازبرای ادای تکالیف خوددر کمیسیونها حاضر شوند.
آقا سید حسین – چندی قبل از بابت دستگیری بعضی از اشخاص متهمین چون در گرفتاری آنها خلاف قانون شده بود یک هیجان وانقلاب فوق العاده عمومی که در تمام ملیت ظاهر شد و نزدیک بود تمام ادارات تعطیل نمایند برای اینکه برخلاف قانون اساسی رفتار شده بود در گرفتاری متهمین و مجلس با نهایت زحمت و مرارت ملت را ساکت نموده و قرار گذاشت که خودش بطور فوق العاده رسیدگی نماید و دو هیئت از طرف مجلس معین شده یکی بعدلیه رفته و یکی هم بوزارت جنگ که معلوم شود اگر متهمین مقصر بوده‌اند آنها را به مجازات برسانند والا آنها را خلاص و بلکه جبران نمایند حالا می‌بینیم آن دو هیئت به مجلس آمده‌اند و از ماوقع و مأموریت خود اطلاع نداده‌اند خوب است مقرر دارند آقایان اطلاعات خودشان را برای استحضار مجلس مقدس بگویند که تکلیف معلوم شود و ملت در صدد تحصیل جواب برآمده است بآنها هم جواب داده شود و بدانند که مجلس حافظ حدود و حقوق همه می‌باشند.
رئیس- از جمله اشخاصی که برای عدلیه معین شده بودند آقای حسین قلیخان نواب بود حالا خوبست اطلاعات خودشان را بگویند.
حسین قلیخان نواب- مأموریت ما این بود که در استنطاق متهمین حاضر ونهایت دقت را نمودیم که چیزی فروگذار نشود و پانزده روز است که ما درعدلیه حاضر می‌شدیم حتی روزهای تعطیل را هم رعایت نکرده نگذاشتیم که تعطیل شود و امروز روز آخر بودکه استنطاق تمام شد از رئیس محکمه پرسیدم که دیگر کاری بما دارید رئیس گفت دیگر استنطاق تمام است گفتم حالا که ما می‌خواهیم برویم در مجلس مقدس از ما خواهند پرسید که ننتیجه چه شده است خوب است شما چیزی بنویسید که با راپورت ما مخالفت نداشته باشد گفت من حالا نمی‌توانم راپورت صحیح بنویسم چون روز قبل از بابت محاکمه واستنطاق ضیاءالسلطان راپورت نوشتم وزیر عدلیه بمن گفت شماچرا بدون اطلاع من راپورت دادید این است که حالا من نمی‌توانم جیزی بنویسم وراپورت مجسل استنطاق و اتمام آنرا بشما بدهم گفتم پس کی خواهیم داد گفت حالا که وزیر عدلیه کسالت دارند بعد از رفع کسالت بنده راپورت خواهم داد و شاید هم علنی باشد که استنطاق اینها محتاج بتجدید بشود چون دیدم که نمی‌تواند راپورت کتبی بدهد گفتم پس راپورت شفاهی بدهید گفت همین قدر می‌توانم بگویم که از استنطاق آنها عدم تقصیر ایشان ثابت شده مگر آن حیدر که اینها را متهم کرده مقصود این بوده که نمی‌توانست راپورت کتبی بدهد و بی تقصیری ضیاءالسلطان و الش اردبیلی و حسن تبریزی معلوم بود بعد از آن که راپورت از محکمه بیرون بیاید با این بی‌تقصیری آنها معلوم شود باید آنها را از آنجا خلاص کنند معهذا تکلیف آنها معلوم نیست و ضمناً می‌خواهم قدری از بی ترتیبی عدلیه را عرض نمایم این اشخاص مقصرین وغیره که در آنجا هستند از بابت غذا و ترتیب زندگانی خیلی بآنها بد و ناگوار میگذرد مخصوصا آن حسن تبریزی در عدلیه ناخوش شده نسخه که طبیب محکمه بجهت ایشان نوشته بودند همانطور مانده کسی نبوده است دوایی از برای آن بیچاره بگیرد خوبست دراین خصوص یک سفارشی بوزیر عدلیه بشود که ترتیب داخلی عدلیه را منظم نمایند.
آقا میرزا محمود – مسئله بود که آقای حسین قلیخان نواب اظهار نکردند وآن این بود که ما سؤال کردیم که سابق معمول چه بوده آیا رئیس محکمه آقای صدق الملک که رئیس محکمه بودند جواب دادند که سابق درعهد مخبرالسلطنه اینطور بود رئیس هر محکمه راپورتی که می‌داد حکم داده می‌شد ولی حالا وزیر عدلیه قرار گذاشته‌اند که تا امضاء وزیر نباشد حکمی صادر ننمایند واز بابت شام وناهار و بی پرستاری آن متهمین ومقصرین که در حبس می‌باشد آنچه را که آقای نواب گفتند ده چندان است.
وکیل التجار – بنده لابد شدم که در یک فرمایش آقای حسین قلیخان که گفتند وزیر عدلیه قدغن نموده است که بدون اطلاع ایشان راپورت داده نشود اظهار نمایم که این موافق کدام قانون است که امورات عدلیه یک مملکتی را بدست یک وزیری بگذارند و حال آن که حق وزیر فقط امضاء نمودن راپورتهای صادره از محکمه‌ها است که مجرا شود دیگر حق این را ندارد که دخالت در تمام امورات نموده و قدغن نماید که راپورتها بدون اطلاع ایشان صادر نگردد بنده از خارج خیلی چیزها شنیده بودم نمی‌خواستم بدون مقدمه بگویم حالا عرض می‌نمایم که وزیر عدلیه چه حق دارد چندین روز راپورت محکمه را توقیف نماید و محض لجاجت چند نفر بیچاره بی تقصیر در حبس بمانند.
آقا سید حسن تقی زاده – هر وقت که یک انقلاب و هیجانی می‌شود چند روز از کار می‌مانیم پس باید از اول جلوگیری بشود که بعدها اینگونه اتفاقات واقع نشود ومردم بهیجان نیایند بجهت اینکه ماها از جانب ملت در اینجا نشسته‌ایم از این طرف کسانی که نقض قانون اساسی کرده‌اند و قرار بود که در وزارت جنگ آنها را استنطاق کنندآنها بتعویق افتاده ویک هیئت دیگری که برای نظارت استنطاق متهمین در عدلیه رفتند محض اینکه درست بی تقصیری آنها ثابت و محقق شود و آنها که نقض قانون اساسی کرده‌اند یا اینکه قرار بود جلوتر از متهمین استنطاق و مجازات شوند معهذا بتأخیر انداختند و این هیئت محترم با جمعی ازنمایندگان انجمنها شب وروز در عدلیه مشغول نظارت در استنطاق بودندتا بی تقصیری آنها معلوم شد در عوش اینکه بعد از ثبوت بی تقصیری آنها از آنها عذر بخواهند بر آنها سخت گرفتند و رئیس محکمه راپورت بی تقصیری آنها را نمی‌دهد در نه روز قبل که عدم تقصیر آن سه نفر بر رئیس محکمه ثابت شد و حکم دادند وزیر عدلیه آنرا اجرا نداشتندو تغییر نموده در حالیت که وزیر عدلیه حقی ندارد مگر اجرای احکام محکمه چون این وزیر عدلیه تازه داخل کابینه شده لهذا لازم است که ایشان را خواسته و مکرر گفت که یکنفر وزیر نمی‌تواند بدستخط یاحکم شفاهی متمسک شده خود را از مسئولیت خارج بداند و باید تمام احکامی که از محکمه صادر می‌شود امضاء نموده اجرا بدارند جهت چیست که رئیس محکمه نمی‌تواند حکم بی تقصیری این اشخاص را بنویسد و کسانیکه عدم تقصیرشان معلوم و ثابت شده عوض آنکه آنها را مرخص کنندو معذرت از آنها بخواهند آنطور از بابت مکان وغذا بایشان سخت بگیرند مجلس باید روز شنبه وزیر عدلیه را احضار کند تا توضیح بدهد که بچه جهت حکم بی تقصیری آنها صارد نشده و چرا حکم محکمه را اجرا وامضا نمی‌کند.
آقا شیخ محمد علی – بعضی از عرایض بنده را جناب تقی زاده گفتند و بعی از آن عرایض بنده هم این است که یکسال بیشتر از مدت انتخاب این وکلانمانده وکلیتاً قصد دولتیان آنست که کاری بکنند که مجلس نتواند در این یکسال هم کاری بنماید مثل مشهور است که دیوانه سنگی بچاه بیندازد که صد عاقل نتوانند بیرون بیاورد بنده یک عقیده داشتم وحالا از آن عقیده پشیمان شده‌ام که چرا در اول ما مواظب اجرای فصل بفصل قانون اساسی نشدیم زیراکه اساس مشروطیت وملیت همین است آن روز که ما تجویز کردیم که رئیس نظمیه و حاکم شهر برخلاف قانون رفتار کرده باید استنطاق شود آنها فهمیدند که ما با ۱پنجه آهنین وقوه ملیت در صدد اجرای این امر برنخواهیم آمد و هر روز یک اسبابی فراهم می‌آورند که این مسئله از میان برود و اگر از اول جداً اجرای مواد قانون اساسی را می‌خواستیم کار باینجا نمی‌کشید آنها می‌خواهند اتصالا احداث این گونه مفسده‌ها را بنمایند که این یکسال را هم بهمین ترتیب گذشته مجلس نتواند کاری بکند پس از یک سال هم مجلس سنا تشکیل نموده آن وقت اتصالا انفصال مجلس را بخواهند.
رئیس- بعضی از آن اشخاصی که گرفتار شده واستنطاقشان تمام شده است بمجلس متظلم شده بودند لهذا چیزی بعدلیه در این خصوص نوشته شده و هنوز جواب نیامده است وخوب است همانطور که آقای تقی‌زاده گفتند وزیر عدلیه برای روز شنبه خواسته شوند و توضیحات بدهند.
آقا سید حسین – این ملت چند روز است که از بابت اشخاص متهمین که استنطاق شده‌اند وبی تقصیری آنها ثابت شده در هیجان هستند شرحی به مجلس عرض کرده و جواب می‌خواهند خوب است همین امروز در صورتی که بی تقصیری آنها ثابت شده فورا آنها را مستخلص نمایند.
رئیس- گفته شد که شرحی بوزیر عدلیه در این باب نوشته شده و نیز برای روز شنبه احضار می‌شوند که توضیحات بدهند و این هم شرحی است که از مجمع انسانیت رسیده قرائت می‌شود (قرائت شد اشعار داشت باین که ترقی هر ملت ومملکتی منوط باین است که عدلیه منظم داشته باشد تاحقوق افراد مردم محفوظ بماند و بدیهی است که تمام زحمات و فداکاری این ملت در حقیقت برای بدست آوردن عدلیه منظم بوده و عدلیه هم تا قانون نداشته باشد منظم نخواهد شد لهذا از مجلس مقدس خواستگاریم که هر چه زودتر قوانین راجعه بعدلیه را تنقیح و تصویب و تمام فرمایند که موجب آسایش یک ملتی فراهم آید.
رئیس- البته خاطر آقایان وکلا مسبوق استکه قانون عدلیه نوشته شده و یک جزو آنهم چاپ باطله شده بوکلا توزیع شده واز نظر کمیسیون هم گذشته وحاضر است انشاءالله پس از تمام شدن قانون انجمن تجارتی شروع بآن خواهد شد.
آقا سید عبدالله مجتهد – در یک ماه قبل عرض کردم که قانون عدلیه باید از نظر علما بگذرد واز نسخه‌های چاپ شده بعلماء بدهند که نظریات خودشان را بفرمایند وبعد یک کمیسیون علمیه تشکیل شودو آقایان ملاحظه و تنقیح نموده آن وقت از آن کمیسیون به مجلس بیاید و از مجلس بگذرد و غیر از این طور دیگر ممکن نیست.
مستشارالدوله – چون قوانین عدلیه دو قسم است یکی راجع بقوانین اداره عدلیه است و ابداً مخالفت باشرع ندارد یکی هم احکام و مجازات است که باید مطابق با شرع باشد حال اگر اجازه داده شود یک کمیسیون معین شده اینها را از هم تفکیک نمایند مجازات واحکام را همانطور که حضرت حجةالاسلام فرمودند باید علماء از نظر خودشان بگذراننند و نظریات خودشان را بفرمایند و آنچه راجع بترتیب اداره‌ایست بمجلس آمده تصحیح و تصویب شود که هر چه زودتر قانون عدلیه تمام شود.
آقا سید عبدالله مجتهد – چه ضرر دارد هر دو فقره را آقایان علماء دیده واز نظر آنها بگذرد که در آنقسم دیگرش هم هیچ ایرادی پیدا نشود اگر نفع نداشته باشد ضرری هم ندارد.
آقای سید محمد جعفر- در احتیاج به قانون عدلیه شبهه نیست ولی الزام از قانون اجرای قانون است همین مسئله که امروز گفتند بی تقصیری
آنها ثابت شده با این قانونی که داریم باید اجرا شود و بنده عقیده‌ام در باب قانون عدلیه همین طور استکه فرمودند در همین مجلس هیئتی انتخاب شود و با حضور علماء قرائت و تنقیح شده بعد بمجلس بیاید.
آقا سید عبدالله مجتهد- تمام ترتیب عدلیه راجع باجرای حکم شرع می‌شود و عدلیه کاری ندارد مگر اجرای قوانین واحکام شرعیه چنانچه مرحوم ناصرالدین شاه یک وقت می‌فرمودند که عدلیه فراش باشی شرع است پس عدلیه کاری دیگر ندارد ولی چیزی که امروز قدری برمیخورد این است که میگویند مجس می‌خواهد محکمه را محدود سازد واین منافی است چرا که در شرع محدود نیست ولی بدیهی است که این حرف است زیرا که هنوز کسی نظامنامه را ندیده و قانونی داده نشده که چنین چیزی از آن معلوم شود.
حاج سید عبدالحسین شهشهانی – بنده عرض می‌کنم که قوانین امروزه تمام برای این است که تمام قوانین شرعیه که تا بحال معطل بوده ومجرا نمی‌شد با یک قوه قانونی مجرا شود و در بوته تعطیل و اهمال نماند وباید بتأیید علماء اعلام و مجلس مقدس احکام شرع معین که از دیرباز اجرا نمی‌شد اجرا شود و همانطور که جناب مستشارالدوله فرمودند قانون عدلیه دو قسم است آن قسمت که راجع بشرعیات است البته باید از نظر علماء اعلام بگذرد ولی آن قسمتی که راجع باداره ایست زودتر خوبست بمجلس آمده و از مجلس بگذرد.
حسنعلی خان – آقایان وکلاء که از طرف ملت انتخاب شده‌اند ودر اینجا نشسته‌اند بنده همچو گمان می‌کنم که از طرف مملکت اسلامی انتخاب شده‌اند نه ازخارج مکرر دراینجا صحبت شده که اینگونه قوانین در کمیسیون تنقیح شود بنده می‌خواستم عرض نکنم ولی حالا عرض می‌کنم که آیا تا بحال کدام قانون از مجلس بیرون آمده که یک ماده آن موافقت با شرع انور نداشته و مخصوصاً در اول قانون اساسی ما قید شده که تمام قوانین موضوعه باید مطابق شرع باشد بعقیده بنده ما یک حقوق پولتیکی و سیاسی داریم و یک حقوق شرعی و حقوق پولتیکی ابداً راجع بشرع نیست مثلا ما بگوییم این اطاق را چند قسمت کنیم و هر یک قسمت را بیک نفر بسپاریم و وسطش یک میز و صندلی بگذاریم این ابداً مربوط بشرع نیست والا بدیهی است که قانون ما از هزار و سیصد سال قبل نوشته شده و حالا ما باید آنها را جلو گذارده و نوشته و یکی یکی را مجرا بداریم که همه بدانند ما مسلمانیم و همانطور که جناب مستشارالدوله گفتند قوانین عدلیه که یک سال است نوشته شده ومعطل مانده آنچه راجع به تنظیم اداره‌ایست جهة ندارد معطل بماند و بمجلس آمده بگذرد مثلا ترتیب نطق ترتیب احضار که هیچکدام مربوط بامور شرعیه نیست و اما احکام و قوانین و مجازات باید یک کمیسیون علمی بطوری که برای قانون اساسی هم تشکیل شد از علماء و حجج اسلام تشکیل شود با عده از وکلا تنقیح و تصحیح نموده بعد بیاورند و از مجلس بگذرد.
آقا میرزا مرتضی قلیخان – بلی همانطور که جناب آقای مستشارالدوله گفتند قانون عدلیه بر دو قسم است و آن قسمتی که باید از نظر آقایان بگذرد و بعدبمجلس بیاید قسمت احکام است و باید کمیسیونی تشکیل شود با بعضی از علماء مجلس و تنقیح شده زودتر بمجلس بیاید.
آقا سید حسین – انجمنها خودشان قرار داده‌اند که از هر انجمن ده نفر نماینده معین کنند که بروند در منزل آقایان متحصن شوند برای اینکه از روز شنبه حضرت حجج اسلام را بمجلس بیاورند که مشغول بملاحظه کردن قانون عدلیه شوند حالا مجلس باید عده از وکلا را برای کمیسیون انتخاب نماید.
حاج سید محمد باقر- تجزیه این قوانین صحیح نیست و باید تمام را چاپ کرده خدمت آقایان علماء بدهند که ملاحظه فرموده بمجلس بیاید.
آقا شیخ محمد علی – در آنروزی که مجمع انسانیت از انجمنها نماینده دعوت کرده بود بنده هم بودم و نهایت دلتنگی را نمایندگان از وکلا اظهار می‌کردند ومیگفتند چه کاری در این مدت کرده‌اند وما نمیدانیم بچه زبان از آنها خواهش کار کنیم و کار مجلس وضع قوانین است بنده جواب دادم که وکلا بجهة همین انتخاب شده‌اند و کار مجلس یکی وضع قوانین است و یکی نظارت در بودجه مملکتی و اجرای قوانین و حالا در قانون بزرگ بمجلس آمده است یکی قانون عدلیه و یکی قانون نظام که باید از نظر حجج اسلام بگذرد و مفسدین چنین القاء کرده‌اند که قانون عدلیه که تاکنون از مجلس نگذشته مانع هیئت علماء هستند و حال آنکه چنین نیست و همانطور که گفته شد قوانین دو قسم است یکی حقوق شرعی و من می‌توانم قسم یاد نمایم که آقایان حجج اسلام بیش از همه کس در این باب مجاهدت دارند خوب است همانطور که گفته شد آنچه راجع بقانون اداره عدلیه است تفکیک شده در مجلس تصویب و تنقیح شود آنچه راجع بشرع است در کمیسیون علمیه زودتر گذشته و فصل بفصل بمجلس آمده بگذرد.
وکیل التجار- بنده عرض می‌کنم که قانون عدلیه را سابق گفتند در کمیسیون بنظر علماء رسیده بعد از آن دیگر مذاکره در این باب نشده حالا که می‌خواهند بمجلس بیاورند میگویند که لازم است بنظر علماء برسد و این منافات ندارد که هم بنظر علماء برسد و هم بمجلس بیاید آن کمیسیونی که باید بشود از پس‌فردا معین کنید که تشکیل شود و در آنجا فصل بفصل ماده بماده بخوانند و بمجلس داده از مجلس بگذرد که دیگر بیشتر از این موجب تعویق وتعطیل نشود.
آقا شیخ حسین – آنچه بنده می‌خواهم عرض کنم باید خیلی مختصر عرض کنم اولا استدعا می‌نمایم از جناب رئیس آن عرض بنده که چند روز قبل کردم که هر کس در یک مسئله بیش از یک نطق حق ندارد مجرا شود اما عقیده خودم این است که تمام این ترتیبات و انتخاب وکلاء و فشار ملت بجهة این بودکه فقرا خواستند حقوق خود را حفظ نمایند یعنی غنی وفقیر در حقوق مساوی باشند همانطور که آقای حجةالاسلام فرمودند که عدلیه فراشباشی شرع است بنده عرض می‌کنم که این فراشباشی در ولایات بچه ترتیب باید اجرای حکم نماید درصورتی که بنده می‌بینم یک حکم از این آقا ویک حکم از فلان آقا می‌آورند آنوقت این بیچاره کدام یک از آنها را مجرا بدارد واین چند روزه که بنده درعدلیه بودم دیدم که حقوق فقرا محفوظ نیست لکن حقوق اغنیا محفوظ است پس همان طور که گفته شد فوراً کمیسیونی از وکلا با حضور حجج اسلام تشکیل یافته و قوانین عدلیه ملاحظه نموده تبادل افکار شده زودتر تنقیح و تصویب شده بمجلس بیاید و از مجلس زودتر بگذرد که مردم آسوده شوند.
آقا میرزا ابوالحسن خان – در لزوم قانون عدلیه که شکی نیست و بنده عرضی نمی‌کنم ومعلوم است چیزی که نوشته می‌شود همانطور می‌فرمایند بنظر حجج اسلام برسد چه ضرر دارد ولی می‌گویم چیزی که نوشته می‌شود برای این مملکت باید یک حکم قطعی باشد که از نظر حجج اسلام گذشته و برای اهالی این مملکت موجب سعادت باشد.
آقا سید عبدالله مجتهد – در باب قانون عدلیه بطوری که گفته شد باید معمول شود لیکن در باب جناب حجةالاسلام آقای حاجی میرزا حسن آقا اهالی آذربایجان استدا کرده واستغاثه نموده‌اند که تشریف ببرند چون در واقع پیشواو آقای آن مملکت هستند وخوب نیست بیش از این بی پیشوا بماند حالا بمجلس تشریف آورده‌اند و البته مجلس هم تصویب و تأکید می‌نماید که تشریف ببرند.
رئیس- البته در اینکه جناب آقای حاج میرزا حسن آقا، آقا و پیشوای مسلمین هستند، حرفی نیست والبته در صورتی که میل بتشریف بردن داشته باشند مختارند و هر چه زودتر تشریف ببرند بهتر است.
آقا سید حسن تقی زاده – انشاءالله مطلب سابق تمام شد و دیگر حرفی نیست اما یکساعت در خصوص قانون عدلیه گفتگو شد بنده نفهمیدم که نتیجه آن چه شد و تمام نطقها مکررات بود بعضی می‌گفتند که قانون باید تفکیک شود و بعضی می‌گفتند نشود و نمیدانم این مذاکرات از روی چه قانون بود اگر چه اکثر از نطقها مهیج و مجمعی بود اما بالاخره معلوم نشد که این مملکت قانون عدلیه لازم دارد یا نه و مثل این بود که ما می‌گفتیم بانک ملی لازم است در هر صورت از هر مطلبی باید نتیجه گرفت و بعقیده بنده قانون عدلیه بالتمام باید بیاید واز مجلس بگذرد و هر مذاکره که می‌شود در همین جا بشود و اگر خدای نخواسته چیزی بیرون آمد که موافق شرع نشد بموجب آن ماده از قانون اساسی همان ماده از قانونیت خارج خواهد بود.
حاج شیخ حسن علی – مذاکره در خصوص قانون عدلیه می‌شود چون کارهای مجلس گاهی از مجرای خود خارج می‌شود این است که کارها بتعویق می‌افتد لهذا بنده عرض می‌کنم قانون عدلیه را یک چاپ باطله بکنند و بدهند خدمت علماء و وکلا که مشغول تنقیح و تصحیح آن باشند و اگر لازم است چند نسخه از آنرا هم خدمت حضرات حجج اسلام عتبات بفرستند که زودتر این قانون تمام شود.
وکیل الرعایا – آیا می‌توان یک هیئتی از عدول مجتهدین جامع الشرایط در یک جا جمع کرده و اسمش را عدلیه گذاشت یا نه بدیهی است قانون اسلام تا ابد باقی ولایتغیر است فقط چیزی که هست این است که هر کس می‌گوید من باید آن قانون را مجرا بدارم لهذا عرض می‌کنم دراین خصوص که معلوم شود آیا ممکن است یک هیئتی از عدول مجتهدین جامع الشرایط را در یکجا جمع کنندواین حق بآنها تفویض شود که دیگر آن مداخله نکنند چنین چیزی ممکن است یا نه و اگر این طور نباشد هیچوقت نتیجه صحیحی بدست نخواهد آمد.
آقا میرزا سید حسن – قانون عدلیه در این مجلس خیلی طول کشیده و بنا بود بعد از قانون اساسی قانون عدلیه قرائت شد تنقیح وتصویب شود زیرا که اصول آن در قانون اساسی نوشته شده است وچیزی که باقی است فروغ آن است حالا بواسطه موانع بتأخیر افتاد خوب است همان طور که گفته شد کمیسیون علمی از حجج اسلام وآقایان وکلا تشکیل شده آن راتنقیح نموده و بمجلس داده و زودتر از مجلس بگذرد.
آقا حاج امام جمعه – اگرچه اصل مذاکره را من نمیدانم چیست ولی بعضی اوقات لازم است که انسان بدیهیات را در این مجلس تکرار نماید در این که مملکت عدالت لازم دارد و با عدل مملکت آباد می‌شود شبهه نیست ومتفق علیه تمام عقلا و حکمای روی زمین است واگر کسی برخلاف این عقیده داشته باشد نفهمیده است عرض کردم که موضوع بحث رادرست نمیدانم نمی‌فهمم اما گمانم این است کسی منکر نباشد که عدلیه قانون می‌خواهد و همچنین گویا کسی حرفی نداشته باشد که قوانین عدلیه باید مطابق با شرع اقدس باشد پس بحث در چیست بلی چیزی که هست این است که سابق دراین مملکت هر کس خود را لایق هر کار می‌دانست و باید رفع این را کرد و تمام میانید که از ملل روی زمین آنها که بنبوت و پیغمبری حضرت رسول صلی الله لیه و آله ابدا قائل نیستند عقل و عدالت او را انکار نداشته بلکه تمام اهل کره ارض بعقل و عدل او متفق میباشندوالبته این شخص بزرگوار با همه محبت و رأفت که در حق امت و پیروان خود داشته زمام امور امت خود را بدست هرکس وکف هر بی ملاحظه نداده است چیزی که هست قانون و قرارداد آن حضرت امروزه تا یک درجه از مجرای خودخارج است پس باید کاری بکنیم که قوانین اسلام بمجرای طبیعی خود گذارده شود و راه آنهم یکی است اگر چه قانون عدلیه بتأخیر افتاده ولی همه میدانند که هر روز مانعی پیش آمده ومجلس را از وظیفه خود بازداشته است و راه چاره اینست که کمیسیونی مرکب از حجج اسلام وعلمای مجلس مقدس و عده دیگر از وکلامحترم بقانون عدلیه خارج مسبوق هستند تشکیل شود و هر روزیکه مجلس تشکیل می‌شود این کمیسیون هم از صبح حاضر شده قوانین عدلیه را فصل بفصل تنقیح و تصحیح نموده عصر بمجلس بدهند ودر مجلس مطرح شده بزودی تصویب شده و بگذرد و اگر باین ترتیب عمل شود عنقریب بطور خوب قانون عدلیه تمام شده وامور مردم اصلاح خواهد شد.
آقا ملاحسن – اگر فردا این روزنامه را بخوانند مردم چه خواهند گفت مذاکره در این خصوص دیگر بس است همانطور که آقای حاج امام جمعه فرمودند مطلب را تمام کرده و نتیجه بگیرند.
رئیس- حالا باید این کمیسیون تشکیل شده و اعضاء آن انتخاب شوند یا نه انتخاب اعضاء کمیسیون را تصویب نمودند و قرار شد خود جناب رئیس اعضاء آن را انتخاب نموده اطلاع بدهند و در این موقع رقعه که حضرت حجةالاسلام آقای آقا سید عبدالله مجتهد بمجلس مقدس نوشته بودند قرائت شد و مشعر بود بر اینکه دستخطی از طرف حضرت آیة الله حجة الاسلام آقای آقا محمد کاظم خراسانی دام ظله برای من رسیده است که آن عده از علماء که برای نظارت در قوانین مجلس در قانون اساسی قید شده وباید انتخاب شوند آیا اختصاص بطهران دارد و یا از هر کجا می‌توانند این علماء را انتخاب نمایند اگرچه عقیده بنده این است که از هر کجا می‌توانند انتخاب نمایند ولی چون در جواب این مسئله باید رسماً از مجلس مقدس جواب داده شود لهذا اظهار می‌دارد که همین امروز این مطلب را مطرح نموده پس از مذاکره آن نتیجه که حاصل می‌شود در روی کاغذ رسمی مجلس مقدس نوشته شود که حضور مبارک حضرت معظم‌الیه ایفاد گردد.
آقا حاج امام جمعه – بنده خیلی تعجب می‌کنم چون وقت مجلس را خیلی مغتنم و با قیمت میدانیم لهذا عرض می‌کنم بلکه این ماده از قانون اساسی درباب انتخاب بیست تن از علماء اعلام آن روزی که نوشته شد اختصاص بطهران نداشت و از همه جا می‌شود انتخاب کرد و اختیار با حضرات حجج اسلام است که از هر جا انتخاب نمایند پس خوب است دیگر این مسئله را مطرح قرار نداده و دو ساعت مذاکره نمود که وقت مجلس تعطیل گردد و بهمین قسم جواب داده شود.
آقا سیدمهدی – درخصوص بیست نفر علما که باید حضرات حجج اسلام عتبات عالیات آنها را معین فرموده و پنج تن از میان آنها بقرعه انتخاب شوند اگر اختصاص بطهران نداشته و از هر جا انتخاب شوند آنوقت ترتیب قرعه بچه قسم خواهد بود و باین طور تولید اشکال خواهدکرد.
اسدالله میرزا – بنده در باب انتخاب و تعیین بیست نفر از علماء از هر نقطه که باشد حرفی ندارم ولی می‌خواهم این یک نکته را متذکر شوم که این بیست نفر باید از علمایی باشند که عالم بمقتضیات زمان هستند که رعایت این مسئله خیلی اهمیت دارد.
آقا شیخ حسین – در باب تعیین بیست نفر از علماء چندین مرتبه در مجلس مذاکره شده و مخصوصا چندین مرتبه بنده اظهار داشتم پس باید هر چه زودتر جواب حضرت آیة الله برود اما در باب قرعه که ایراد وارد کردند که اگر مخصوص بطهران نبوده و از هر نقطه انتخاب شوند تولید اشکال خواهد کرد بنده عرض می‌کنم هیچ اشکالی ندارد چه از طهران و چه از خارج انتخاب شونداسامی آنها نوشته شده در مجلس قرعه می‌کشند اسامی آن پنجنفر که معین شده آنوقت اطلاع داده می‌شود که تشریف بیاورند بمجلس اما اینکه شاهزاده اسدالله میرزا گفتند که این هیئت از علما که انتخاب می‌شوند باید عالم به مقتضیات عصر باشند بنده عرض می‌کنم آقایان حجج اسلام که این علما را انتخاب می‌نمایند از همه بهتر بمقتضیات زمان عالم بوده و از همه ما بهتر میدانند که چه اشخاصی را انتخاب کنند.
رئیس- اسامی اعضاء کمیسیون که برای قانون عدلیه لازم است معین نموده اطلاع می‌دهم و جواب مرقومه حضرت حجةالاسلام هم بطوریکه گفته شد نوشته شده در مجلس قرائت شده پس از تصویب ارسال می‌شود و جناب وزیر امور خارجه هم تشریف آورده‌اند می‌خواهند در باب پیله سوار توضیحات بدهند.
مستشارالدوله – چند روز قبل بموجب تلگراف خبر رسید که سالداتهای روس به پیله سوار آمده چند قریه را آتش زده و قتل وغارت کردند راپورت این خبر را از مراکز خواستیم چون هنوز درست معلوم نگشته و محقق نشده بود آقای وزیر امورخارجه فرمودند پس از رسیدن راپورت توضیحات کامل داده خواهد شد حال از قراریکه معلوم می‌شود یک رأس اسب از صاحب منصب (کماندر) روسی فوراً باین طرف آمده بود چند سوار و قزاق آمدند در خاک ایران ودو نفر را مقتول نموده‌اند چند نفر در صدد جلوگیری آنها برآمده زد وخوردی در میان آنها واقع شده چند نفر از طرفین بایک صاحب منصب روسی کشته شده و بعد مجدداً هر چه سالدات و قزاق که درسرحد روس بوده بکمک قزاقها برخواسته و بخاک ایران آمده چند قریه را با گمرکخانه دولتی ایران سوزانیده و اهل قراء آن حدودرا قتل و غارت نموده‌اند این خبری بود که متواتراً بوکلا رسیده حالاجناب وزیر امور خارجه بهتر اطلاع خواهند داشت با این ترتیب و واقعیت این مطلب اهمیتش خیلی بیشتر از مسئله سرحد ارومی است بجهت آنکه آنجا شرارت و تعدی از عشایر و ایلات متمرده داخلی است ولی در اینجا تعدی از طرف قشون منظم دولتی مثل دولت بهیه روس که تاکنون همه را دعوی اتحاد و دوستی با دولت علیه ایران داشته است اولا چراباید صاحب منصب روس قبل از اینکه اسب خود را از مأمورین سرحدی بخواهد با عده قزاق مسلح وارد خاک ایران بشود و آدم بکشد واگر هم فرضاً تخطی از طرف ایرانی هم شده بود لازم بود که بدوا بدولت خود اطلاع داده واجازه بخواهند تاحال هیچ صاحب منصب بدون اجازه دولت متبوعه خود نمی‌تواند داخل خاک دولت همجواردیگر بشود و رعایا آنرا کشته تلگرافخانه و گمرکخانه دولتی را که ناموس دولت وملت است آتش بزنند وخانه‌های رعایا را آتش زده بسوزانند البته جناب وزیر امور خارجه توضیحات خود را می‌دهند و اقدامات لازمه که باید بشود کرده‌اند حالا می‌خواهیم بدانیم که دراین خصوص چه اطلاعاتی دارند و چه اقدامی نمودند و دراین باب مذاکره با وزیر امور خارجه دولت روس در سن پطرزبورغ کرده‌اند یا نه.
وزیر امور خارجه – بلی چند روز قبل در این باب سؤالاتی از من شده بود عرض کرم که تلگرافات مختصری از پیله سار رسیده بود و بطوری که مختصر بود که امکان نداشت توضیح و اطلاع کامل داد این بود که تلگراف بسالار موقر شد که فوراً خود را به پیله سوار رسانده و ماوقع را از آستارا و پیله سوار اطلاع بدهند و همچنین برئیس گمرک تلگراف شد که از آنجا راپورت مفصل بدهند حالا بعد از این تفصیلات تلگرافی از سالار موقر رسیده تقریبا باین مضمون است که آقای مستشارالدوله تقریر کردند:
(تلگراف مزبور قرائت شد از قرار ذیل).
تلگراف ازآستارا:
- توسط حضرت اجل آقای امیر معزز حکمران اردبیل و مضافات دام اقباله حضور مبارک حضرت مستطاب اشرف آقای وزیر امور خارجه مدظله العالی
- روز چهارشنه وارد آستارا بجهت کسب مطالب که جناب قونسول نیز در آستارا تشریف داشته‌اند تاکنون هستم بموجب راپورت گمرک و مذاکرات یک نفر که از پیله سوار بعد از حدوث و وقوع نزاع یکسره به آستارا آمده بود چاکر بعرض میرساند یک رأس اسب قزاق فراراً بخاک ایران میگذرد کماندار همان ساعت بدون اینکه اسب رااز سرحددار وغیره مطالبه بکند با حالت مستی باتفاق هفت نفر قزاق می‌رود عقب اسب دو نفر از نوکرهای شاهسون اسب خودشان را میچرانند اسب فراری آمده داخل باسبهای همان دو نفر می‌باشد کماندر بمحض اینکه نزد آنها می‌رسد بدون هیچ گونه سؤال وجواب یکی از آن دو نفر را با گلوله زده می‌کشد آن دیگری که وضع کار را اینطور ملاحظه می‌کند فرار می‌نماید او رانیز از عقب با تیر زده می‌کشد شش نفر از شاهسون که نوکر خودشان را از دور همچو می‌بینند چند تیر بطرف قزاقها خالی می‌کند تیرآمده بکماندار با دو نفر قزاق خورده می‌کشد مرتکبین فرار نموده قزاق و سالدات هجوم آوردند به پیله سوار اول گمرک را و بعد بخانه‌های بیچاره رعیت آتش زده میسوزانند وهر کس بجلوشان می‌آید تیرباران می‌کنند قریب پنجاه شصت خانه با تمام بود ونبود را سوخته چهل نفر هم در حریق و با ضرب گلوله می‌میرند با این اکتفا نکرده رفته قریه زرگر را که دویست و پنجاه خانوار سکنه دارد سوزانده چهارده نفر نیز در آنجا می‌کشند از آنجا عبور کرده می‌روند بشیرین سوکه در چهارده فرسخی پیله‌سوار و عبورگاه تمام ایلات و شاهسون است و به طایفه سرخان بیکنو برمیخورد جلوشان را سد نموده بیست نفر هم در آنجا می‌کشند نسبت در این درجه بی اعتدالی و تعدیات قزاق و سالدات و تلفات مالی و جانی مسلمین طوایف شاهسون جمعیت وازدحام نموده در اراده و صدد آن بودند به محض دفاع به مقابل برآمده و برابری نمایند لدی الورود چاکر مسبوق و مستحضر بوده سریعاً آدم فرستاده و قدغن دادم تا ورود چاکر ابداً پی اقدامات نبوده باشند و توقف چاکر نیز در آستارا بدین مناط استکه قونسول از وزیر مختار اجازه خواسته بهمراهی چاکر بروند پیله سوار و بودن او با چاکر خیلی مفید ودخیل است مترصد بودم اجازه او هم صادر بوده با هم برویم چنانکه امروز هم در آستارا هستم اگر تا شب جواب نرسد فردا علی الصباح انشاءالله چاکر عازم خواهم بود عرض دیگر قرارشان بود پیش از ورود چاکر استعداد آماده و مهیا بوده باشد لکن تاکنون آثاری معلوم نست و جلوگیری شاهسون نیز اهمیت فراهم آورد و نسبت بعدم سیم تلگراف در پیله سوار هر چه اقدامات و راپورت چاکر بواسطه اردبیل عرض خواهم نمود در این صورت تأخیر در عرض عرایض می‌شود.
- (سالار موقر)
وزیر امور خارجه – بعد از رسیدن این تلگراف، تلگرافی کردم بشارژدافر خودمان در پطرزبورغ و مضمون همین تلگراف را هم درج کردم که بوزیر امور خارجه دولت روس در آنجا ارائه بدهد و همینطور مراسله رسمی به سفارت روس در اینجا نوشته و مضمون این تلگراف را هم اشعار کرده و خیلی اظهار استعجاب از اتفاق این واقعه کرده و نوشتم که باید استرضای خاطر اولیای (دم) را بخواهند و از عهده غارت اموال منهویه برآیند و هر قدر که خسارت وارد آمده جبران نمایند پس از نوشتن این رقعه سفیر آمد بملاقات من و مذاکرات زیاد شد و سفیر اظهار داشت که برخلاف این راپورت که بجهت شما آمده از برای ما رسیده است و بما چنین راپورت داده‌اند که بدواً از طرف شاهسونها مبادرت بتجاوز و تخطی شده است بالاخره بعد ازمذاکرات قرار شد که سفیر تلگراف نماید بویس فوند اردبیل بطوری که سالار موقر هم تلگارف کرده بودند تحقیقات لازمه و راپورت صحیح بدهند که اقدامات لازمه بشود.
مستشارالدوله – بلی منتظر خواهیم بود که تا راپورت سالار موقر برسد ولی یک فقره هم راپورت بما رسیده که موافق است با راپورت مأمور رسمی ما که سه فرسخ ازخاک ایران الان در تصرف سالدات دولت روس است جهة این چه بوده.
وزیر امور خارجه – ابداً در این باب نه رسمی ونه غیر رسمی اطلاعی بمن نرسیده اگر رسیده بود اقدامات لازمه در این خصوص می‌شد وابداً من در این باب اقدامی نکرده‌ام گمانم این است این تلگرافی که بسالار موقر شده راپورت صحیح بیاید اگر چنین مطلبی باشد البته اقدامات فوری خواهد شد ولی در این باب تاکنون بمن اطلاع رسمی و غیر رسمی نرسیده.
حاجی معین التجار – علاوه بر آن اقداماتی که جناب وزیر امور خارجه باید بفرمایند اینست که یک کاری بکنند راپورت هر روزه آنجا برسد چون سیم تلگراف در آنجا قطع شده راپورت دیر خواهد رسید واسباب تأخیر کار خواهد بود باید در زود رسیدن راپورت هر روزه علاج فوری نمایند.
وزیر امور خارجه – راپورتی که از آنجا می‌رسد با سیم اردبیل مخابره می‌شود و از آنجا تا اردبیل بیاید قدری مدت لازم دارد اگر تاخیری بشود از این جهت است و تأکید شده که هر روزه اطلاعات بدهند.
حاج معین التجار – اگر قاصد بگذارند از آنجا تا اردبیل یک روزه خبر می‌رسد و تا سیم تلگراف آنجا اصلاح شود باید قاصد هر روزه درآنجا باشد.
وکیل التجار- خواستم عرض کنم اینکه جناب وزیر می‌فرمایند در جلوآمدن سالدات بمن راپورت نرسیده و در این باب مذاکره نشده بنده در روزنامه‌های روسی دیدم که خودشان نوشتند سالدات روس ده ورس بخاک ایران تجاوز نموده ودر آنجا هستند خیلی است که می‌فرمایند این خبر بما نرسیده است.
حاج محمد اسمعیل آقا – حال سالها است که این سرحد بوده گاهی در سرحد خصوص در این سرحدات طرف آذربایجان بواسطه ایلات اتفاقات می‌افتاد و یک کمیسیونی هر سال در سرحد تشکیل شده و قطع گفتگو می‌کردند امسال دولت روس باسم امنیت تبعه خود سالدات و قزاق زیاد در سرحد گذاشت و در این مدت که دعوا ونزاعی هم اتفاق می‌افتاد هیچوقت از طرف مأمورین دولت اینگونه حرکتی ناشی نشده اینکه اشتهار می‌دهند اول سبقت از طرف شاهسون شده چنین چیزی محال است که آنها اول با سالدات روسی طرف شوند بنا بر راپورتی که شخص بلژیکی از اجزاء پستخانه در آنجا بوده داده همانطور که گفتند اسبی از سالدات فرار می‌کند می‌آید بخاک ایران و آنها چند نفر قزاق با یک کماندر می‌آیند آن دونفر شاهسون را می‌کشند بر فرض سلمنا که اول حرکتی از طرف شاهسونها شده آنها نبایست بدون اجازه وارد خاک ایران شده این حرکات را بنمایند بایستی بدولت خود اطلاع بدهند تا بطریق قانون اقدام شده آنها را تنبیه و مجازات کنند نه اینکه قشون منظم یک دولتی که کمال مناسبات و روابط را با دولت دیگر دارد یک دفعه هجوم آورده داخل خاک همسایه شوند و تلگرافخانه دولتی را آتش بزنند خانه‌های رعیت را سوزانیده شکم پاره کنند و تاخت و تاز نمایند ده ورس از خاک همسایه تجاوز و در آنجا اقامت کنند خیلی عجب است که با این تفصیل جناب وزیر می‌فرمایند که سفیر انکار از پیشدستی سالدات نموده واین تجاوزات را اقرار ندارند ومیگویند که تخطی از طرف شاهسونها شده است.
وزیر امور خارجه – تمام این مطالب را با وزیر امور خارجه روس بتوسط سفیر خودشان در سن پطرزبورغ مشغول مذاکره هستیم و آنچه که باید اقدام شود نموده و می‌نماییم واینجا هم با سفیر مذاکره شده همانطور که سالار موقر تلگراف کرده بودند با قونسول بروند در پیله سوار و تحقیقات مشترکه بنمایند بعد از اتمام این تحقیقات و رسیدن راپورت باز با وزیر امور خارجه مذاکره خواهد شد و امیدواریم که با روابط دوستی بین دولتین این مسئله در کمال خوبی انجام پذیرد.
صدیق حضرت – چیزی که مسلم است این است که در سرحد پیله سوار یک عده قشون منظم دولت روس تجاوز کرده تلگراف خانه و چند قریه را آتش زدند و بی جهت متعرض اموال و نفوس اهالی این مملکت بیطرف شدند که درهیچ قانونی روا نیست متعرض شدن باهالی بیطرف بنده می‌گویم همانطور که در چند روز قبل جناب مستشارالدوله گفتند بر فرض اسب قزاقها را شاهسونها دزدیده بودند این مسئله اجازه نمی‌دهد که یک عده قشون منظم دولت همسایه وارد خاک ایران شودو حال آنکه از قتلی که در خاک ایران واقع شده محقق است که تخطی از طرف سالدات روس شده در اینصورت بر حسب حقوق بین الملل هیچ قانونی اجازه نمی‌دهد که یک عده قشون رسمی و منظم دولت روس وارد خاک ایران شده و برخلاف استقلال حکومت یک مملکتی رفتار نمایند بر فرض که خدای نخواسته جنگ رسمی هم بین دولتین باشد باز هیچ قانونی اجازه نمی‌دهد که یک عده قشون منظم حمله برعیت بیطرف نمایند و آنها را بکشند و بسوزانند در هیچ جنگی رعیت را کار ندارند زیرا که بیطرف است و بنده نمیدانم این مسئله را بچه طور ترجمه و بیان نمایم.
اسدالله میرزا – یک لفظ حقوق بین المللی هست ولی معنی آن در یک مملکت می‌تواند باشد که اتحاد واتفاق کامل باشد چنانچه در هر جا که اختلاف پیدا شده این حقوق بین الملل در آنجا منظور نشده مثل مراکش و غیره و هر وقت که اتحاد و اتفاق داخلی پیدا شد این حقوق هم منظور خواهد بود خواستم عرض کنم بجناب وزیر که آنها اخبارات جعل کرده وانتشار دادند که تخطی از طرف شاهسونها شده بود که یک عده سوار حمله بتلگرافخانه روس آورده بدین واسطه کمک و مدد از برای جلوگیری خواسته این شد که این زد و خورد اتفاق افتاد و این خبر جعلی را در روزنامه‌های روس و بعضی از روزنامه‌های خارجه درج کردندحالا عرض می‌کنم که جناب وزیر امور خارجه این مطلب را که تحقیق کرده محقق ومعلوم شد تخطی ازطرف قزاقها بوه بتوسط مأمورین خارجه در پاریس ولندن این خبر رابرسانند که در روزنامه‌های رسمی خارجه درج شود تا حقیقت و حقانیت معلوم گردد و تکذیب آن اخبارات جعلی هم شده باشد بعقیده بنده این مطلب گویا لازم باشد.
وزیر تجارت – نظامنامه شرکت عمومی تجارتی را مدتی است که بمجلس فرستاده خواستم که زودتر وکلاء محترم ملاحظات خودشان را نموده تصویب بشود چون بعضی خواستند شرکتی بنمایند استمهال شد که نظامنامه آن تمام نشده اگر زودتر تمام کرده می‌دادند خیلی لازم بود.
رئیس- این نظامنامه که میفرمایید هنوز بمجلس نیامده و آن نظامنامه انجمن تجارتی مطرح مذاکره هست و این نظامنامه شرکت را اگر در کمیسیون ملاحظه شده می‌آید بمجلس و میگذرد و هر گاه نشده زودتر رجوع بکمیسیون می‌شود و بمجلس می‌آید.
(در این موقع جناب حاج سید عبدالحسین شهشهانی از جناب وزیر امور خارجه سؤالاتی از کیفیت سوء رفتار مأمور دولتی در مصر نمود که تجار ایرانی مقیمین در مصر از او شکایت داشته عزل و عوض او را خواستار بودند آیا چه اقدامی شده است جناب وزیر امور خارجه اظهار داشتند که آن شخص را تغییر داده درعوض مأمور دیگری معین شد.)
رئیس- محض اطلاع آقایان وکلاء که مسبوق باشند تا افکار خودشان را حاضر نمایند روز شنبه لایحه وزیر مالیه در باب قند و چای خوانده می‌شود و مطرح مذاکره می‌گردد.
مجلس وقت غروب ختم شد.