مذاکرات مجلس شورای ملی ۷ آذر (قوس) ۱۳۰۰ نشست ۴۴
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری چهارم | تصمیم‌های مجلس | تصمیم‌های مجلس شورای ملی درباره نفت و گاز |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری چهارم |
مجلس شورای ملی دوره چهارم تقنینیه
مذاکرات مجلس شورای ملی ۷ آذر (قوس) ۱۳۰۰ نشست ۴۴
جلسه ۴۴
صورت مشروح مجلس یوم سه شنبه بیست و هشتم ربیع الاخر مطابق هفتم قوس ۱۳۰۰
مجلس یک ساعت قبل از غروب در تحت ریاست آقای مؤتمن الملک تشکیل گردید.
(صورت مجلس یوم سه شنبه سی ام عقرب را به مضمون ذیل آقای تدین قرائت نمودند)
رئیس ـ آقای غضنفرخان غایب بوده اشتباهاً بی اجازه نوشته شده است آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب ـ کمیسیون عرایض و مرخصی
به آقای شریعتمدار به عنوان مریضی داده بود باید این ملاحظه بشود که چون مرض ایشان رفع شده است دیگر کمیسیون اجازه نداده.
رئیس ـ بصورت جلسه اعتراضی هست
(ایرادی نشد)
رئیس ـ صورت مجلس تصویب شد البته خاطر آقایان نمایندگان او فوت ناگهانی مرحوم معتضد الدوله نماینده کرمانشاهان مستحضر است بنده یقین دارم خاطر تمام آقایان نمایندگان از این قضیه مؤلمه افسرده و متألم است زیرا آن مرحوم معتضدالدوله از اشخاصی نبود که فوتش بلا قیدی و بدون حساسیت تاسف انگیز تلقی بشود (از طرف جمعیت صحیح است) در مدت قبلی که آن مرحوم در بین ما بشود و بواسطه آنکه صاحب عقل سلیم و قلبی صاف و بی آلایش بود احترام ما را نسبت به خود جلب و قلوب تمام را مجذوب نموده بودند تاسفی که ما داریم نه فقط برای این است و تلی عظمی که دادیم این است که بواسطه فضایل اخلاق و اعمال نیک و قلب صاف در جوار رحمت رب العزه مر زوق رحمن هستند (از طرف جمعیت ـ انشاءالله رحمت الله علیه) عقیده بنده این بود که به احترام دخالت آن مرحوم و برای ابراز حسیات تأسف انگیز تعطیل کنیم ولی بواسطه آنکه کارهای خیلی مهم داریم پیشنهاد می‌کنم جلسه ختم شود و یک ربع از شب گذشته دوباره منعقد شود (گفتند صحیح است)
(در این وقت جلسه ختم و نیم ساعت از شب گذشته مجدداً منعقد گردید)
رئیس ـ عهدنامه ایران و افغانستان حزو دستور روز شنبه بود چون راپورت کمیسیون خارجه حاضر نشده بود محول به امروز شد همینطور عهد نامه ایران و روسیه دیروز راپورتش حاضر شده اگر مخالفی نباشد جزو دستور امروز بشود (مخالفتی نشد) قعلاً عهدنامه ایران و افغانستان مطرح بحث است مذاکرات در کلیات است آقای مخبر راپورت را قرائت فرمایند.
(آقای نصرت الدوله مخبر کمیسیبون خارجه راپورت کمیسیون را به مضمون ذیل قرائت نمودند.
عهد نامه افغانستان را کمیسیون خارجه تحت مطالعه در آورده و پس از مداقه لازمه برای احتراز از بعضی سوء تفاهمات و تأمین حسن روابط آتیه کمیسیون خارجه الحاق دو فصل اضافی را به این عهدنامه لازم دانسته و نظر دولت را به این نکته متوجه ساخت وزارت خارجه نیز با جناب سفیر افغانستان بر طبق نظریه به کمیسیون خارجه داخل مذاکره شد و جناب معظم الیه برای تشیید مبانی دوستی و یگانگی و ابراز عقیده خالصانه از تثبیت روابط و دادیه بین دولتین با این نظر موافقت و دو فصل اضافی را که ذیلاً درج می‌شود بر عهدنامه افزوده شده اینکه برای تصویب مجلس شورای ملی تقدیم می‌شود.
رئیس ـ دو فصل الحاقیه هم طبع و توزیع شده نزد آقایان هست در کلیات اظهاراتی هست یا نه؟
(اظهاری نشد)
رئیس ـ در کلیات که ایرادی نست رای می‌گیریم که داخل شور مواد بشویم آقایانیکه تصویب می‌کنند داخل در شور مواد بشویم قیام نمایند.
(به استثنای دو سه نفر بقیه نمایندگان قیام نمودند)
رئیس ـ تصویب شده فصل اول قرائت می‌شود.
(آقای تدین به مضمون ذیل قرائت نمودند)
فصل اول از امروز به بعد دوستی صادقانه و مناسبات حسنه فیما بین ایران و افغانستان و اتباع دولتین مزبورین برقرار خواهد بود.
رئیس ـ البته مخالفی نیست؟
آقا سید یعقوب ـ بنده عرض دارم اگر یک کلمه اضافه بشود.
رئیس ـ اضافه نمی‌توانید بفرمائید بموجب ماده سی و دوم نظامنامه داخلی بایستی اعتراض خودتان را قبلاً بنویسید که به کمیسیون ارجاع شود.
خطاب به آقای نصرت الدوله مخبر کمیسیون خارجه اعتراضی که به کمیسیون داده نشده.
نصرت الدوله ـ خیر
رئیس ـ پس مخالفی نیست فصل دوم قرائت می‌شود
(به مضمون ذیل قرائت شد)
فصل دوم ـ سفرای کبار و وزرای مختار و شارژدافرهای هر یک از دولتین معظمتین متعاهدتین درباره یکدیگر از کلیه حقوق و امتیازاتی که به موجب عادات و رسوم بین المللی معمول و مقرر شده است بهره مند خواهند بود.
رئیس ـ در این باب اعتراضی هست که به کمیسیون ارجاع شود یا خیر
(اظهاری نشد)
رئیس ـ ایرادی نیست فصل سوم قرائت می‌شود
(به مضمون ذیل قرائت شد)
فصل سوم ـ اتباع دولتین معظمتین متعاهدتین خواه در موقع مسافرت و خواه در موقع اقامت مورد احترام واقع شده و کاملاً در حمایت مامورین دولت متبوعه خودشان خواهند بود.
رئیس ـ کسی اعتراض دارد
حاج شیخ اسدالله ـ ماده الحاقیه راجع به ماده است
رئیس ـ دو فصل الحاقیه بعد قرائت می‌شود در فصل سوم ایرادی نیست؟ گفته شد خیر) فصل چهارم قرائت می‌شود.
(آقای تدین به مضمون ذیل قرائت نمومدند)
فصل چهارم ـ اتباع دولتین متعاهدتین مقیم یا مسافر در ممالک همدیگر تابع قوانین محلی بوده مرافعه و مناقشه و جنحه و جنایت آنها رد محاکم عدلیه محلی ایران و افغانستان رسیدگی و تسویه خواهد گردید. مامورین سیاسی یا قونسولگری طرفین معظمتین به هیچ وجه اتباع خود در خاک یکدیگر نداشته و مرجع کلیه دعاوی اتباع دولتین محاکم داخلی دولت متوقف و فیها خواهد بود.
رئیس ـ نسبت به فصل چهارم حرفی هست؟
آقا میرزا علی کارزانی ـ بنده سؤالی دارم.
رئیس ـ بفرمائید.
آقامیرزا علی کازرانی ـ عرض می‌کنم اگر یک نفر از اتباع دولتین در مملکت متوقف فیها مرتکب خلاف و جنایتی شد و فرار کرد به خاک دولت متبوعه خود رفت با چنین شصخی چه معامله خواهد شد؟
نصرت الدوله مخبر کمیسیون خارجه ـ فصل هفتم را مراجعه بفرمائید
(مطالعه نمودند)
رئیس ـ خطاب به آقای میرزا علی کارزانی رفع سوء تفاهم شد.
آقا میرزا علی کارزانی ـ این فصل راجع به این است که اگر فرضاً یکی از اتباع دولت ایران تقصیری بکند و به خاک افغانستان برود لیکن سؤال بنده این است که اگر یک نفر از اتباغ افغانستان در ایران یک جنایتی مرتکب شد و به افغانستان فرار کرد یا بالعکس یک نفر از اتباع ایران در افغانستان مرتکب تقصیر شد و به ایران فرار نمود به همچه شخصی چه معامله می‌شود.
مخبر ـ بنده باز تصور می‌کنم فصل هفتم با تطبیق آن به فصل ما قبل خودش جواب این سؤال را بدهد مثلاً یکی از اتباع افغانستان چنانچه می فرمائید در خاک ایران جنایتی کرد به مملکت خودش فرار کرد از دولت افغانستان محاکمه او را می‌شود تقاضا کرد مانعی ندارد و اگر یک ضررهائی وارد آورده باشد باز جبران آن خسارت از مجاری دیپلوماتیکی و دولتی از آن دولت تقاضا می‌شود
آقا میرزا علی کارزانی ـ اجازه می فرمائید فصل هفتم را بخوانم؟
رئیس ـ بخوانید.
آقا میرزا علی کازرانی ـ فصل هفتم می‌نویسد در صورت تقصیر و فرار یکی از اتباع دولتین متعاهدتین به مملکت دیگری مامورین دولتین معظمتین حق خواهد داشته که بوسیله مجاری سیاسی اعاده او را به مملکت خود تقاضا نمایند و از طرف حکومت محلیه از این مساعدت خود داری نخواهد شد ولیکن مقصرین سیاسی از این ترتیب مستثنی خواهند بود.
این فصل همچه نشان می‌دهد که اگر فرضاً یکی از اتباع ایران فرار بکند و برود به افغانستان لیکن بنده عرض کردم اگر یکی از اتباع افغانستان در ایران مرتب جنایتی بشود تصفیه عمل او کجا باید بشود آیا او را به ایران اعاده می‌دهند یا در افغانستان محاکمه می‌شود در اینجا تصریح ندارد خوب است آقای مخبر توضیح بفرمایند.
رئیس ـ آقای مشیرالدوله (اجازه)
مشیرالدوله ـ در این خصوص بقدری که لازم بوده است در این عهد نامه تصریح شده اما مورد بخصوصی را که آقای کازرانی فرمودند حقوق بین المللی تکلیفش معین است هیچ وقت هیچ دولتی مجبور نیست تبعه خودش را به مملکت دیگر اعاده بدهد لذا در مملکت خودش محاکمه و مجازات می‌کند مقصود این است که تکلیف این مسئله در قوانین حقوق بین المللی معین و معلوم است.
رئیس ـ خطاب به آقای آقا میرزا علی کازرانی. قانع شدید؟
آقا میرزاعلی کازرانی ـ بلی قانع شدم.
رئیس ـ آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله ـ عرضی ندارم
رئیس ـ فصل پنجم قرائت می‌شود.
(به مضمون ذیل قرائت شد)
فصل پنجم ـ دولتین معظمتین متعاهدین حق خواهند داشت قنسول و ژنرال قونسول و ویس قنسول یا وکیل قونسولگری برای اقامت در شهر‌های عمده و مراکز تجارتی مملکت یکدیگر مامور نمایند ولی مامورین مزبور وقتی شروع به انجام وظایف ماموریت خودشان خواهند نمود که مطابق معمول دولت متوقف فیها تصدیق نامه ماموریت آنها صادر شده باشد.
رئیس ـ نسبت هب این فصل ایرادی نیست؟
(اظهاری نشد)
رئیس ـ معلوم می‌شود اعتراضی نیست فصل ششم قرائت می‌شود.
(به مضمون ذیل قرائت شد)
فصل ششم ـ اتباع دولتین در ممالک یکدیگر از کلیه خدمات نظامی و سایر وظائفی که مخصوص به اتباع داخله هر دولت است معاف و مستثنی خواهند بود
رئیس ـ در این فصل ایرادی نیست؟
(گفته شد خیر)
رئیس ـ فصل هفتم به شرح ذیل قرائت شد
فصل هفتم ـ در صورت تقصیر و فرار یکی از اتباع دولتین متعاهدتین مملکت دیگری مامورین دولتین معظمتین حق خواهند داشت که بوسیله مجاری سیاسی اعاده او را به مملکت خود تقاضا نمایند و از طرف حکومت محلیه از این مساعدت خودداری نخواهد شد ولیکن مقصرین سیاسی از ازن ترتیب مستثنی خواهند بود.
رئیس ـ در این فصل هم گویا ایرادی نباشد.
(اعتراضی نشد)
رئیس ـ فصل هشتم خوانده می‌شود
(آقای تدین به ترتیب ذیل قرائت نمودند)
فصل هشتم ـ برای استحکام مناسبات و دادیه و روابط تجارتی طرفین متعاهدتین عهود و قراردادهای لازمه راجع به مناسبات تجارتی و رسومات گمرکی و مبادلات پستی و تلگرافی باسرع اوقات ترتیب داده پس از امضاء و تصدیق به موقع اجراء گذاشته خواهد شد.
رئیس ـ در فصل هشتم هم اعتراضی نیست؟
(اظهاری نشد)
رئیس ـ فصل نهم
(به مضمون ذیل قرائت شد)
فصل نهم ـ وقوع جنگ بین یکی از دولتین متعاهدتین با دلت ثالثی به موجب حدوث خلل و روابط دوستی و وحدت بین الطرفین مزبور و طرف دیگر ملتزم خواهند بود که از تسهیل موجبات موفقیت اولت دشمن بر طبق قوانین بی طرفی احتراز کند.
رئیس ـ مخالفی نیست؟ فصل دهم قرائت می‌شود
(به شرح آتی قرائت می‌شود)
فصل دهم ـ براژی اینکه دوستی و اعتماد صادقانه موجوده بین مملکت شاهنشاهی ایران و مملکت پادشاهی افغانستان کاملاً مشهود گردد دولتین متعاهدتین مصمم شده‌اند که کلیه اشکالات مهمه و اختلافات حاصله بین خود را که به طرز مطلوبی از را مذاکرات سیاسی خاتمه پذیر نگردد و مطابق مقررات و عادات بین المللی مسئله را به حکمیت رجوع نمایند و نیز طرفین متعهد می‌شوند که از روی صمیمیت کامل احکام صادره را به موقع اجراء گذارند.
رئیس ـ آقای آقا میرزا علی کازرانی سؤالی دارند؟
آقا میرزا علی کازرانی ـ بلی می‌خواهم سؤال کنم که در تعیین حکم اینجا ذکری نشده ممکن است آقای مخبر توضیح بفرمایند که تعیین حکم به چه ترتیب خواهد بود؟
مخبر ـ تصور نمی‌کنم الزامی باشد که طرز تعیین حکم ذکر شود این مسئله اساساً همیشه منوط به تراضی طرفین است علاوه بر این برای دولت ایران یک ترتیبی موجود است یعنی چون در جامعه بین المللی عضویت دارد بعد از اینکه اساس نامه جامعه بین المللی تصویب شد در آنجا یک ترتیباتی برای تعیین حکم ذکر یشده و انشاءالله دولت افغانستان هم جزو جامعه ملل خواهد بود و تا مدتی هم که نباشد اگر بخواهیم اسلوب و طریقه را اتخاذ کنیم مکلف هستم اسلوبی که از آنجا برای کلیه دارد و پیش بینی شده از آن روز رفتار کنیم.
رئیس ـ فصل یازدهم قرائت می‌شود.
(آقای تدین به مضمون ذیل قرائت نمودند)
فصل یازدهم ـ این عهدنامه به نخستین به زبان فارسی نوشته می‌شود.
رئیس ـ مخالفی نیست؟ فصل دوازدهم را می‌خوانند.
(به این ترتیب قرائت شد)
فصل دوازدهم ـ نمایندگان طرفین متعاهدتین متعهد می‌شوند که در مدت سه ماه از تاریخ امضاء یا در صورت امکان زودتر اسناد لازمه دائر به تصدیق عهدنامه را در طهران یا کابل مبادله نمایند بناء علیهذا نمایندگان طرفین متعاهدتین این عهدنامه را امضاء و مهر نموده و طهران به تاریخ ۱۵ شوال المگرم هزار و سیصد و سی و نه مطابق اول سرطان هزار و سیصد ۱۳۰۰
امضاء وزیر امور خارجه دولت علیه ایران (حسن محتشم السلطنه) امضاء (عبدالعزیز) سفیر دولت علیه افغانستان
رئیس ـ در این فصل مخالفی نیست؟
(اظهاری نشد)
رئیس ـ حالا مواد الحاقیه که کمیسیون خارجه صلاح دانسته بود و با موفقیت آقای وزیر مختار افغانستان نوشته شده قرائت می‌شود.
(آقای تدین به مضمون ذیل قرائت نمودند)
فصل اول ـ مقصود از عبارت فصل سوم این عهدنامه (اتباع دولتین معظمتین متعاهدین در موقع مسافرت وخواه در موقع اقامت مورد احترام واقع شده کاملاً در حمایت مامورین دولت متبوعه خودشان خواهند بود این است که مامورین دولت متبوعه می‌توانند در حدود قوانین جاریه مملکت متوقف و ما فیها با مراجعه به مامورین مملکت مزبور تسهیلاتی برای اتباع خودشان فراهم نمایند.
رئیس ـ در این فصل که اشکالی نیست؟ فصل دوم خوانده شود.
(به شرح آتی قرائت شد)
فصل دوم ـ طوایف و ایالاتی که سابقاً از افغانستان به ایران آمده‌اند اعم از بربری و غیره کما فی السابق تبعه ایران می‌باشند بربریهائی که قصد مسافرت به خاک افغانستان را داشته باشند بدون اینکه تذکره‌های خود را به امضای مامورین افغانستان مقیمین ایران ما برسانند حق ورود به خاک افغانستان را نخواهند داشت.
طوایف سرحد نشین که در خاک دولتین ییلاق و قشلاق می‌نمایند در مدت توقف از خاک ایران به آنها معامله تبعه ایران و در مدت توقف در افغانستان معامله تبعه افغانستان خواهد شد افرادی که از افغانستان قبل از تاسیس سفارت دولت افغانستان در تهران به ایران آمده و سکنی اختیار کرده‌اند کمافی السابق تبعه ایران می‌باشند تجاری که فقط برای معاملات تجارتی از افغانستان به ایران مسافت نموده در ایران اقامت دائمی اختیار نکرده‌اند و نیز به موجب اسناد محقق است که در دوایر رسمی ایران به انها معامله تبعه ایران نشده است تبعه افغانستان شناخته خواهد شد.
رئیس ـ آقای محمد هاشم میرزا (اجازه)
محمد هاشم میرزا ـ در فصل دوم الحاقیه ابتداء‌می‌نویسد طوایف و ایلاتی که سابق از افغانستان به ایران آمده‌اند اعم از بربری و غیره کما فی السابق تبعه ایران می باشدن بعد می‌نویسد بربریهائی که حال مسافرت به افغانستان را داشته باشند بدون اینکه تدکره خود را به امضای مامورین افغان مقیمین ایران برسانند حق ورود به خاک افغان را نخواهند داشت و این عبارت می رساند که این مسئله فقط نسبت به بربریها خواهد بود و حال آنکه گمان می‌کنم تمام اشخاص که سابقاً به ایران آمده‌اند و می‌خواهند مسافرت کنند حال بربریها را خواهند داشت این قبارت یک سمت اختصاصی به بربریها می‌دهد که خوبا است توضیح بدهند تا بنده ملتفت شوم که بربریها چه اختصاص دارند.
مخبر ـ این تخصیص را که برای بربریها قائل شده‌اند نه از نقطه نظر امنیت و طایفه گی ذکر شده،
بلکه هر وقت هر کس بخواهد به خارج مسافرت کنند حسب المعمول تذکرخ خود را باید بقونسول حانه مملکتی که خیال مسافرت به آنجا را دارد ببرد و امضاء برساند فرقی نمی‌کند تماماً اتباع ایران هستند و هر وقت بخواهند به خاک افغانستان یا مملکت دیگری بروند باید تذکره شان را به قونسولخانه مملکت طرف ببرند و به امضای مامورین آن دولت برسانند و اینکه آنجا یک تخصیص بربریها داده شده یک نوع توضیح واضحی بوده که وزارت خالجه صلاح دانسته و کمیسیون سؤال تصویب کرده است.
رئیس ـ خطاب به محمد هاشم میرزا این دو فرضیه سؤال.
محمد هاشم میرزا ـ اعتراض نکردم سوال کردم.
رئیس ـ خیر اعتراض بو چون می فیرمائید چرا اینطور نوشته‌اند.
محمد هاشم میرزا ـ بلی خواستم توضیح بدهند چون اختصاصی را ملتفت نشدم حالا اعتراض داریم و می‌نویسم.
رئیس ـ به اعتراض شما اموز نمی‌توانیم رای بگیریم باید بیست و چهار ساعت قبل از وقت طبع و توزیع بشود و روز پنج شنبه رای بگیریم (آقای سدید الملک (اجازه).
سدید الملک- خواستم در آن جمعه دوم فصل دوم چند کلمه اضافه بشود بطور پیشنهاد فرض می‌کنم.
رییس- شما هم که ایرادی دارید بنویسید طبع و توزیع می‌شود روز پنجشنبه رای می‌گیریم که به کمیسیون ارجاع شود یا خیر؟ اما اگر بخواهید روز پنجشنبه بنویسید قابل توجه نخواهد بود آقا میرزا هاشم آشتیانی (اجازه)
آقای میرز هاشم آشتیانی ـ بنده هم مختصر تغییری در جمله اخیر فصل دوم قائل بودم بنویسم به کمیسیون می‌دهم.
رئیس ـ دیگر ایرادی نیست؟ (گفته شد خیر) شوراول تمام شد باید رای بگیریم که وارد در شور دویم بشویم یا نه آقایانیکه مایل به شور دویم هستند قیام فرمایند
(عموماً قیام نمودند)
رئیس ـ تصویب شد. هر چند وقت گذشته است ولی نسبته به عده نامه بین ایران و روس هم ممکن است راپورت کمیسیون خارجه بقرائت شده و در کلیات مذاکره شود و شور در مواد بماند برای جلسه بعد.
آقای نصرت الدوله مخبر کمیسیون خارجه به مضمون ذیل قرائت نمودند.
راپورت کمیسیون خارجه مجلس شورای ملی کمیسیون خارجه عدنامه روز و ایران را مطالعه نموده و اساس آن کاملاُ موافق است.
چون دباره مواد کمیسیون نظریاتی پیدا کرده و احساس می‌نمود که در مجلس نیز مورد گفتگو واقع خواهد گردید برای حفظ نزاکت مراتب را به دولت خاطر نشان کرد که در این خصوص مذاکراتی به عمل آورد و چون استنباط می‌شود که اخیر طرح عهدنامه در مجلس ممکن است موجب سوء تعبیراتی بشود لهذا عین آن را به نظر مجلس می رساند تا مطرح شور واقع گردد.
رئیس ـ مذاکرات در کلیات عهدنامه است آقای ملکت الشعراء (اجازه)
ملک الشعراء ـ یکی از آرزوهای بدیهی عموم افراد مملکت ما و آمال ملی ما این است که با تمام همسایه‌های خودمان تا وقتی که به حدود استقلال و آزادی و منافع مشروع ما سوء ظن از آنها ظاهر شود و روابط حسنه داشته باشیم این یک آرزوی طبیعی استخاصه با دولت روسیه که تقریباً از ششصد هفصد سال قبل تا کنون در سواحل بحر خزر نبوده اعتراض بوده در حدود مجاور دارای روابط تجارتی بوده‌ایم یک سوابق تاریخی و اقتصادی با هم داشته‌ایم و وضعیت این دو مملکت البته این آرزوی عمومی را تقویت می‌کند و ما را الزام می‌کند که همیشه با روسیه دارای دوستی باشنم البته اساس زندگانی در حال حاضر در روی احتیاجات مادی و منافع اقتصادی است مدنیت عصر جدید به هیچ ملتی اجازه نمی‌دهد به طرز انفراد زندگانی کند ناچار بایستی داشت چنانچه در این سنوات اخیر که بواسطه انتقلابات داخلی روسیه روبط ما با روسیه قطع شده بود و ارتباط بین دو دولت به هم خورده بوده به اندازه احتیاجات ما را محصوص کرده به قدری فشار اقتصادی و تجارتی در حدود مجاور با روس ظاهر و بینا شد که حس لزوم روابط ایران و روس حتی رد افکار عمومی فوق العاده ظاهر شد و در نتیجه همین حسیات و محصوص شدن احتیاج طبیعی ایران در روسیه بود که ملت ایران به نمایندگان روسیه جوان و حکومت مساوات را با یک آغوشهای باز و یک هلهله‌های شادمانی پذیرفتند مخصوصاً به این حس احتیاج اقتصادی یک احساسات آزادی طلبانه هم ضمیمه می‌شود همانطور که روسهای تزاریری رومانفها چندان خوشوقت نبودند که در مملکت متجاوز آنها یک حس آزادی تولید شود و هانطور که رومانفها آزادی ایران را با یک حسیات تکدر آمیزی تلقی می‌کردند و در نتیجه همین حسیات تکد آمیز بوده که فشارهای فوق العاده آزادی روسیه را با یک حسیات شادمانی تلقی کردیم ما حس کردیم که گذشته از احتیاجات اقتصادی که در پهلوی یک حکومت آزادی طلبی و در سایه یک حکومتی که وضعیت سوسیالیسم در آنجا بر قرار شده بهتر می‌توانیم زندگانی کرده و آزادی خود را حفظ نمائیم در آن موقعی که روسیه جوان آزادی خود را گرفته بودن بندن سخصاً از همین نقطه نظرهائی که عرض شد در افکار عمومی انتشاراتی راجع به لزوم داشتن ارتباط با روسیه نشر دادم و در آن وقت خود بنده روزنامه داشتم و می‌توانم ادعا کنم اولین کسی که گفت و نوشت که باید با روسیه سوسیالیزم ارتباط و دوستی داشت بنده بودم خیلی خوشوقتم که در نتیجه این اظهارات که بالاخره عمومی شده بود دولت ما موفق شد این ارتباط را صورت فعلیت بدهد و برای همین روابط بود که تلگرافات و یادداشتهای متعددی از تروتستکی وزیر خارجه سابق و از صیچرین وزیر خارجه مالبه بدولت‌های ما رسید و در آن تلگرافات و یادداشتها مواعیدی نسبت به دولت ایران اظهار کردند که آن مواعید در مقابل تقیلاتی که دولت ایران می‌کند برود به صورت یک عهدنامه اجراء شده و رسمیت پیدا بکند.
بنده شخصاً یک نظریاتی در بعضی مواد این عهدنامه دارم (شاید سایر آقایان نمایندگان هم داشته باشند) که در موقعی که داخل شور در مواد شدیم عرض خواهم کرد.
ولی فعلاً بدون اینکه متوجع به اعتراضات جزئی که آنهم مربوط به سوء تعبیرات است بشوم احساسات خوشوقتانه خود را نسبته به این معاهده در حضور آقایان تقدیم می‌کنم و بتوانم عرض کنم که این حسیات شادمانی راجع به این معاهده تقریباً عمومی است و تمام ایرانیها از امضاء و رسمیت این معاهده خوشوقت هستند و امیدارم انشاْالله به مبارکی این معاهده مجری بشود و اگر هم در بعضی مواد پاره نظریات هست با اهتمام دولت و حسن تلقی نماینده دولت روسیه حل شود که بدون هیچ نگرانی به این معاهده امضاء شود.
رئیس ـ آقای فهیم الملک (اجازه نطق)
فهیم الملک ـ همانطور که آقای ملک الشعراء بیان فرمودند اظهار موافقت و دوستی که از طرف حکومت مساوات روسیه نسبت به بدولت ایران شده فوق العاده قابل تقدیر است یعنی همان دولتی که همیشه حفه کننده احساسات آزادی ایران بود به حمدالله بطوری تغییر کرد که خود او امروز طرفدار حکومت ملی و آزادی ایران است البته ماهم قدر می شماریم. دولت ایران همیشه از وضعیات دولت روس متأثر بوده و مصائب او همیشه به دولت ایران منعکس می‌شد بنابراین فوق العاده به دولت روس علاقمند است و چندین سال است دولت روس گرفتار یک مصائب بزرگی بود که به ایران نیز منعکس می‌شد تا اینکه خودشان را از زیر قیدهای اسارت خارج کرده و حکومت ملی مساوات را بر قرار نمودند و پس از اقرار کردن حکومت مساوات خودشان پیش از ما اقرار کردند که اسلاف آنها چه رویه را نسبت به ما اتخاذ کرده بودند و برای جبران اعمال گذشته مبادرت جستند به اینکه دست دوستی به طرف ما دراز نمایند ما هم چون دیدیم عوامل آن فجایع گذشته از میان رفته‌اند این دوستی آنها را قدر شمرده پذیرفت یک و مراسلاتی که آقای ملک الشعراء اشاره فرمودند در تواریخ متعدد نوشتند و اظهار دوستی کردند تا منتهی به یک عهدنامه شده البته روابط دوستانه که به موجب مراسلات و غیره ایجادمی شود تمام به جای خود هست ولی اساس روابط بین دو دولت بالاخره روی عهدنامه است که رسماً امضاء می‌شود و با اینکه در این عهدنامه از ابتداء تا انتها در تمام فصولش نیات حسنه‌ای که دولت روس نسبته به دولت ایران دارد اظهار شده دیگر هیچ نمی‌توان تردید کرد که اگر در بعضی مواد کلماتی پس و پیش شده باشد کمترین نکث و تزلزلی در اساس نیات مودت آمیز دولت روس نسبت به دولت ایران باشد و اگر اعتراضاتی نسبت به بعضی مواد می‌شود مقصود این نیست که ما یک سوء ظن حاصل کرده باشیم که دولت روسیه با آن همه درجه دوستی که اظهار کرده در ضمن یک نیات بدی داشته باشد بنده بکلی این مسئله را تکذیب می‌کنم.
ولی در عین حال امیدوار و متوقع هستم همانطوری که با یک قدمهای دوستانه به طرف ما آمده‌اند در این جزئیات هم با ما موافقت کنند بهترین دلیلی که برای اثبات عرض خودم می‌کنم این است که یک قسمت عمده از اعتراضات بنده فقط از مطابقه ترجمه روسی با فارسی رفع شد یعنی مسائلی در کلمات فارسی بود که ظاهراً قدری اسباب تشویش خیال می‌شد بعد که با متن روسی مظابقه کردمی دیدیم به کلی غیر آن است که در فارسی نوشته شده و بسیار بد ترجمه شه و همان موادی را که ما اعتاض داشتیم و دیدیم در متن روسی کاملاً مطابق میل و آرزوی ماست ولی بعضی چیزهای دیگر هم بود که با عبارت روسی موافق بود و قدری اسباب تردید است و میل دارد یک دولت مستقلی باشد و در امور داخلی و خارجی خود هر طورحق حاکمیت داشته باشد و البته حضر نخواهد شد برای یک عبارات و کلمات جزئی به این نیت حسنه خدشه وارد شود.
بنابراین پس از تشکر و امتنان از این موافقت دولت سویت با دولت ایران امیدوار هستم که با همین حسن نیت آن ایرادات جزئی هم بر طرف شود چنانچه الان دیدیم این مسئله یک سابقه هم پیدا کرد یعنی در معاهده افغانستان در ضمن شود بعضی ایرادات عبارتی به نظر کمیسیون رسید که ممکن بود اسباب سوء تفاهم بشود و چون دولت افغانستان غیر از دوستی نسبت هب دولت ایران خیال دیگری نداست حاضر شد به عنوان مواد الحاقی دو ماده به عهدنامه اضافه شود البته دولت روسیه هم که علاقه ما نسبت به او و همچنین روابط و منافع او نسبت به ما بیشتر است باید بیشتر همراهی کند و بنده مواد اعتاضی خودم را خدمت آقای رئیس تقدیم می‌کنم که برای جلسه آتیه طبع و توزیع شده به نظر آقایان برسد.
رئیس ـ آقای حاج شیخ اسدالله ۰(اجازه نطق)
حاج شیخ اسدالله ـ بنده این جلسه امشب مجلس را یکی از جلسات نیک و ساعت خوب می دانم زیرا دو معاهده از دولت هم جوار به مجلس شورای ملی آمده و مجلس شورای ملی یک نظر صاف و دوستانه نسبت به هر دو معاهد اظهار می‌کنند دولت ایران چنانکه مسلک دیرینه او بوده همیشه مصمم بوده است روابط دوستی با تمام دول و مخصوصاً دول همجوار دارا باشد و به هیچ وجه این مشی خود را تغییر نداده و امروز دارد موفق می‌شود روابط دوستی و ودادیه خود را با تمام دول بخصوص دول همجوار کاملتر و مکمتر نماید اگر چه دولت تزارتی نسبت به دولت ایران گاهی فشارهائی وارد می‌آورد ولی دولت ایا با کمال تحمل و بردباری تحمل می‌کرد و روابط دوستی خودش را با دول همجوار و غیر هم جوار قطع نمی‌کرد و حالا می‌خواهد روابطش را محکمتر نماید و نسبت به این معاهده که امشب به مجلس آمده بنده تصور می‌کنم بعضی از موادش با آن تلگرافاتی که در سابق از طرف دولت حاضره روسیه به دولت ایران شده و به ملت ایران وعده داده است مخالفت عبارتی دارد و بنده شخصاً امیدوارم که دولت روسیه با همان نظر مساعدت و دوستی که نسبت به ملت ایران دارد این اصلاحات عبارتی را هم تصویب و تصدیق بنماید.
اگر چه مخبر کمیسیون نظریات کمسیون خارجه را شرح نداده و ذکر ننموده‌اند که کمیسیون خارجه در چه مواد نظر داشته و راجع به آن مواد چه در نظر گرفته تا مجلس شورای ملی نسبت به آنها امعان نظری بکند ولی اغلب آقایان معاهده را قرائت کرده‌اند تصور می‌کنم موادی که محل نظر است انشاءالله با موافقت طرفین اصلاح خواهد شد و گمان می‌کنم آنقدرها مشکل نیست و مطمئن هستم که با ما موافقت خواهند کرد زیرا هم چنانکه با کمال میل بدوستی و روابط حسنه و ودادیه با دولت روسیه داریم دولت حاضر روسیه هم با ما همین نظر را دارد اگر چه آقای ملک الشعراء فرمودند تجربیات این مدتی که روابط تجارتی ما با روسیه قطع شد کاملاً احتیاج ایران را از حیث تجارت به ملت روسیه نشان داد لکن تصور می‌کنم این نظریه را فراموش فرمودند و از نظرشان محو شده بود بفرمایند چنانچه آقای مشیر الدوله بما محتاج هستند و بواسطه قطع همین روابط ضررهائی به آنها وارد آمد آنها هم می دانند که روابط تجارتی و سیاسی با ایران کاملاً برای آنها نافع و مفید است و امیدوارم این دو ملت منافع مشترکه خود را از دست نداده روابط سیاسی و اقتصادی خود را محکمتر و ثابت تر نمایند این است که بنده با این راپورت موافق هستم که هر چه زودتر مطرح مذاکره شده و آن اصلاحات عبارتی یا به عبارت آخری اشتباهات عبارتی هم که سوء تفاهماتی تولید نموده در مجلس شورای ملی با موافقت نمایند محترم روسیه به عمل آمده اصلاح شود تا دوستی طرفین ثابت تر و محکم تر باشد.
مخبر ـ از نقطه نظر وظیفه مخبری کمیسیون بنده تکلیفی نداشتم زیرا آقایان بحمدالله همه موافقند و در راپورت کمیسیون هم ذکر شده که کمیسیون خارجه با اساس عهدنامه موافق است ولی آقای حاج شیخ اسدالله در ضمن بیان یک جمله اشاره به نظریات کمیسیون فرمودند لذا لازم دانستم خاطر ایشان و آقایان محترم را متوجه کنم که مطابق ماده ۳۲ نظامنامه داخلی کمیسیون مکلف نبود قبل از اینکه آقایان نظریات خودشان را اظهار دارند و مراجعه به کمیسیون شده باشد اظهار نظری بکنند و در بین مذاکره مواد اگر اعضاء کمیسیون نظریاتی داشته باشند البته در مذاکرات شرکت نموده نظریات خود را اظهار خواهند کرد نسبت هب اصل عهدنامه هم در راپورت کمیسیون اشاره شده است که اعضای کمیسیون کاملاً با اساس عهدنامه موافق هستند و از قرار معلوم آقایان دیگر هم با کمیسیون توافق نظر دارند اگر چه آقایان اظهار کردند که درباره مواد جزئی نظریاتی دارند که بعد خواهند نوشت ولی در این موقع شاید زائد نباشد که بنده آقایان را به اصول و روش محسناتی که این عهدنامه برای ما دارد متذکر شوم. ما نباید فراموش کنیم به موجب این عهدنامه تمام مقاولات تمام امتیازات و بالاخره تمام قراردادهای سابق العاده می‌شود و به موجب این عهدنامه کاپیتولاسیون ملغی می‌شود و بالاخره از این قبیل فوائد اصولی قضاوت ما تثبیت می‌شود و بالاخره از این قبیل فوائد اصولی خیلی دارد. البته آقایان حق دارند اگر نسبته به مواد نظریاتی داشته باشند بفرمایند ولی کلیه محاسن عمده این عهدنامه را هم نباید هیچوقت از نظرمحو نمائیم و امیدوارم قسمت‌های دیگر عهدنامه هم اصلاح شده و به زودی تصویب گردد.
رئیس ـ آقای سلیمان میرزا (اجازه)
سلیمان میرزا ـ همانطور که آقایان قبل از بنده اظهار فرمودند و در راپورت کمیسیون هم قید شده است تمام ماها با اساس این عهدنامه با کمال خوشوقتی و میل موافق هستیم و بنده به علاوه امشب را یکی از شبهائی می دانم که یک تاریخ دیگری را که در همین قضای اطاق گذاشته است جبران خواهد کرد و البته آقایان فراموش نکرده‌اند که حکومت تزاری و حکومتهای سابق روسیه نه تنها در داخله مملکت خودشان اساس ظلم و استبداد را ایجاد کرده بودند بلکه در هر نقطه که از اسم آزادی و مشروطیت اثری و استثمام رایحه‌ای می‌کردند در بر انداختن آن اساس و حفه کردن حس آزادی هر قدر می‌توانستند سعی و کوششش می‌کردند بیچاره مملکت ما هم به نوبه خود در خیلیاز مواقع دچار فشارهای ظالمانه همسایه جابر آن زمان واقع می‌گردید و آقایانن البته معاهده ۱۹۰۷ و فشار غاصبانه آن را فراموش نفرموده‌اند و بنده هم مخصوصاً اولتیماتوم راجع به مستخدمین آمریکائی و آن نتیجه وخیمی که بر این مجلس دوم پیش آمد و آن مذاکراتی که می شده هرگز فراموش نخواهم کرد در یکی از آن اشخاصی که بر علیه آن التیماتوم حرف می‌زدند بنده بودم و باز در روی همین کرسی خطابه فریادهای استغاثه آمیز خود را به تمام ملل دنیا می رسانیدم ولی چه فایده ظلم و استبداد حکومت جابرانه که بر داخله خود رحم نمی‌کرد و با تبعه خود ش آن طور سلوک می‌کرد جز اعدام و حبس و برای آزادی خواهان نصیب دیگری نبوده است البته استغاثه‌ها و دلایل منطقی ما هم که می‌گفتم دولت ایران دولتی است مستقل وزیر بار این التیماتوم نمی‌رود به خرج نمی‌رفت و ابداً گوش نمی‌دادند و بالاخره کردند آن چه کردند تا منتهی به بستن مجلس دوم و آن صدماتی که همه آقایان مسبوق هستند شده کردند آنچه خواستند و هیچ قسم احترماتی در مملکت مجاور خود و آن مرعی نداشتند. نه از حیث مذهب نه از حیث آزادی و نه از حیث احترامات دیگر. واقعه آذربایجان هیچ وقت از قلب یک نفر ایرانی فراموش شدنی نیست جلب و اعدام علماء و غیره در آذربایجان در روز عاشور یکی از روزهای حزن انگیز مذهبی فراموش نشدنی و ملجاء محترم ایرانیان در خراسان از برای یک نفر ایرانی فراموش شدنی نیست این است که پس از این همه ظلم و ستم تمام ملت متق الکلمه چه از نقطه نظر آزادیخواهی بر علیه این حکومت ظالم جابر غاصب بوده و همیشه در اعماق قلب خودشان یگانه آرزوشان این بود که این حکومت ظالم سرنگون شود و آزادی مملکت روسیه تامین شود تا ما هم بنوبت خودمان خوشوقت شویم و ثمره ان تعدیات به همان حکومت جابر باشد درجه برسد مطابق قانون طبیعی.
ای که بد کردی ز بد ایمن مباش تخم بد کشتی و مرویاند خداش
روئیده شد و ثمر به همان اشخاص ظالم و غاصب زودتر از همه رسید خانواده رومانف زودتر از همه نتیجه اقدامات غاصبانه خود را چشیدند و آنچه به آزادی خواهان داخله و خارجه چشانیده بودند منتقم حقیقی انتقام خود را گرفت و ما ایرانیها و تمام آزادی خواهان از تمام این وقایع خوشوقت بودیم زیرا در نتیجه آن مشترک بودیم و بدیهی است مادام که آن اساس ظلم و استبداد بر قرار بود هر آزادی خواهی بر علیه سیاست روسیه بود ماها همه بر فلیه همان سیاست جبرانه بودیم البته فراموش نفرموده‌اید که مجلس شورای ملی را با دسایس صاحب نمصبان همان مملکت توپ بسته و تمام صدماتی که با این مملکت رسید تاز همان مرکز ظلم و استبداد بود که بحمدالله سرنگون و واژگون شد و اثری از آن باقی نیست بنابراین هر قدر آنوقت آزادی خواهان ایرانی که اگر قبول کنند یکی از آنها هم بنده بودم بر فلیه روسها کوشش می‌کردیم و بر علیه آن حکومت ظالم و جابر بودیم حق داشتیم ولی امروز که بحمدالله دامنه آن سیاست جابرانه به یک سیاست دوستانه و برادرانه مبدل شده است البته نتجه هم به عکس آن روز خواهد شد زیرا آزای خواهان با آن سیاست دولت روسیه طرف بودند ولی امروز وقتی که سیاست تغییر کرد و یک سیاست آزادی و مساوات براددی در مملکت روسیه بر قرار شده است طبیعتاً احساسات آزادی خواهان هم به همان تعداد تغییر کرده و تمایل و طرفداری به بقای دولت روسیه هستند دولت آزادی خوشوقت است که آزادی در همسایگی او هم بر قرار باشد چنانچه بالطبع نتیجه آن آزادی به ما هم تعلق گرفت و تمام آن فشارهائی که به ما داده شده بود و بالنتیجه امتیازات و قرار دادها و تصمیمات از هر حیث از برای ما ایجاد کرده بود جزو آن حکومت از قراریکه وچیچرین نوشته تمام آن فشارهائی که به ما داده شده بود و بالنتیجه امتیازات و قراردادها و تصمیمات از هر حیث از برای ما ایجاد کرده بود جزو آن حکومت از قراریکه وچیچری نوشته تمام را لغو و یک سیاست دوستانه را قائل شده است که هر نوع قابل تقدیر و تمجید است و بنده هم نسبت به قسمت خود اظهار خوشوقتی از وجود یک چنین سیاست عادلانه می‌کنم و بالاخره در صدر انعقاد این قرارداد بر آمدند و دست برادری و دوستی خودشان را به طف ما دراز کردند ما هم مغتنم می دانیم با آن دوست خودمان ایجاد یگانگی داشته باشیم البته شخص از دوست خودش بیشتر توقع دارد تا از دشمن خودش آنوقت یکه حکومت تزاری بما فشار می‌آورد و ما دیدیم دشمنی با آزادی می‌کنند و دولت ایران هم آزاد و مشروطه بود و طبعاً دولت روسیه نباید بگذارد این دولت آزاد باشد و باید سعی کند آزادی آن را براندازد ولی امروز که احساسات آزادیخوهان از طرف روسیه بروز می‌نماید اگر ما بعضی کلماتی را در معاهده در نظر بگیریم و به طریق اصلاح پیشنهاد بکنیم از را دوست است که متوقع هستیم دوست جدید ما که اساس حکومت بر آزادی است در صورتی که مطالب ماهم مطابق همان اصول و ترتیباتی است و خودشان هم سابقاً نوشته‌اند و به تمام دنیا اخطار کرده‌اند در این جزئیات هم با ما مساعدت کنند یقین بنده این است که در این مطالب هم با ما مساعدت خواهند کرد چنانچه بعضی ابهامات هم درعهدنامه افغانستان بود وقتی با سفیر محترم آن دولت مذاکره شد موافقت نمودند و اصلاح شد امیدواریم اگر در این خصوص هم پیشنهاداتی به کمیسیون بشود در صورتی که کمیسیون آنها را مغایر با ترتیبات مقرره آزادی نداند به دولت رجوع کند کمال مساعدت با ما بشود و به زودی اساس اتحاد بر قرار شود و بالنتیجه یک شبی را در تاریخ این اطاق داشته باشم که با یکدیگر در خلی از مطالب سیاسی و اقتصادی و ترتیبات دیگر کمک کنیم و به عکس گذشته در آتیه روابط ودادیه و دوستی بر قرار باشد و اسباب خوشوقتی و تمایلات تمام آزادیخواهان باشد بنده هم به اندازه سهم خودم از این عهدنامه نامه اظهار خوشوقتی می‌کنم و امیدوارم به زودی با موافقت آقایان وزراء وکلاء و موافقت دولت ایران و روسیه به زودی به خوبی و خوش وقتی ختم شود و بالاخره نتیجه خوبی عاید طرفین بشود.
(گفتند صحیح است)
رئیس ـ مذاکرات در کلیات کافی است (بعضی گفتند کافی است) چون جمعی از آقایان دیگر هم اجازه خواسته‌اند باید رای بگیریم آقایانی که مذاکرات در کلیات را کافی میدانند قیام نمایند.
اغلب نمایندگان قیام نمودند)
رئیس ـ معلوم شد مذاکرات کافی است.
سردارمعظم ـ بنده سؤالی دارم
رئیس ـ راجع به این مطلب است
سردارمعظم ـ بلی
رئیس ـ بفرمائید
سردارمعظم ـ شور در کلیات این عهدنامه کی خواهد شد؟
رئیس ـ در آخر شور دوم
سردارمعظم ـ بنده در کلیات این عدنامه نظریاتی داشتم و اجازه خواسته بودم و امروز در جلسه نخواستم حرف بزنم حالا که مذاکرات را کافی دانستند حق خودم را محفوظ خواهم داشت که در جلسه دیگر در ضمن شور کلی نظریات خود را عرض کنم به اضافه ترجمه این عهدنامه غلط شده است و ترجمه مجددی تعیین شده باید به کمیسیون رجوع شود.
رئیس ـ اگرمایل بودید در کلیات قبل از دیگران اظهاراتی بنمائید می‌بایست قبلاً اسم خودتان را ثبت کرده باشید ولی حالا که در مجلس اجازه نطق خواسته‌اید و قبل از شما هم پنج شش نفر اجازه خواسته‌اند نوبت به جناب عالی نخواهد رسید.
سردارمعظم ـ امشب نمی‌خواستم حرف بزنم بطور کلی در کلیات معاهده نخواستم نظریات خود را گفت باشم ولی چون امیداوری دارم که از طرف دولت موفقیت در مقصود بعمل خواهد آمد نخواستم سخن سرائی کرده باشم.
رئیس ـ رای دخول در شور مواد می‌ماند برای روز پنجشنبه شور در مواد روز ۵ شنبه خواهد بود آقای آقا سید یعقوب دو فقره سؤال از آقای رئیس الوزراء دارند یکی راجع به قانون ثبت اسناد و دیگری راجع به قانون هیئت منصفه است.
آقا سید یعقوب ـ از قراری که شنیده‌ام قانون راجع به هیئت منصفه و مطبوعات از کمیسیون عدلیه گذشته است و به هیئت وزراء فرستاده شده خواستم از آقای رئیس الوزراء سؤال کنم که کی از هیئت وزراء به مجلس پیشنهاد می‌شود که مذاکره بشود.
رئیس الوزراء ـ قانون هیئت منصفه در کمیسیونی که معین شده بود تهیه شده است در هیئت وزراء هم قرائت شده و در ضمن لوایح قریباً به مجلس شورای ملی تقدیم خواهد شد.
آقا سید یعقوب ـ سؤال دوم بنده این است که ثبت اسناد سابقاً یک جریان قانونی داشت که قانون آن از مجلس گذشته بود و از قرار مسموع ثبت اسناد با آن ترتیب سابق به هم خورده و یک قانون دیگری برای آن نوشته شده و ثبت اسناد هم بهترین چیزی است برای تامین حقوق اهالی از آقای رئیس الوزراء سئوال می‌کنم که این قانون چه وقت به مجلس خواهد آمد.
رئیس الوزراء ـ جواب در جلسه بعد عرض خواهد شد.
رئیس ـ سابقاً در اینجا برای انتخاب دو کمیسیون رای داده شده یکی راجع به تعین طرز رسیدگی به تعلیمات دوره فترت دیگری راجع به تجدید نظر در قانون انتخابات اشخاص که می‌بایستی استخراج آراء کنند تعین شده‌اند حالا معین می شودند که وقتی بیرون تشریف می‌برند اعضاء این دو کمیسیون را تعیین نمایند.
آقای تدین استقراع نموده و آقا نصیر دیوان و رکن الملک به حکم قرعه معین شدند.
رئیس ـ آقای رکن الملک و آقای نصیر دیوان معین شدند اشخاصی که به عهدنامه ایران و افغانستان و عهدنامه ایران و روس اعتراض دارند باید اعتراض شان را بنویسند که به کمیسیون ارجاع شود آقای سدیدالملک پیشنهاد کرده‌اند در نامنامه به طور پیشنهاد نوشته نشده است نوشته شده ا ست هر کس اعتراض دارد یعنی هر جائی معنی به نظرشان می‌رسد و اعتراض دارند باید بنویسند فلان ماده فلان عیب را دارد به اصطلاح به کمیسیون توضیح بدهند بعد از آنکه مواد اعراضیه خود را نوشته طبع و توزیع می‌شود و پس از تصویب مجلس به کمیسیون فرستاده می‌شود خودشان هم باید به کمیسیون بروند و در آنجا توضیحاتی که لازم می دانند بدهند.
غرض این است که فقط نوشته شود بنده پیشنهاد می‌کنم فلان ماده فلان طور نوشته شو باید نوشته شود فلان ماده به فلان دلیل دارای این معایب است و این پیشنهادی که آقای سدید الملک کرده‌اند به ایشان مسترد می‌شود که اصلاح نمایند جلسه آتیه هم روز پنج شنبه نهم دو ساعت به غروب و دستور آن اولاً شور اول در عهدنامه ایران و روس ثانیاً بودجه مجلس خواهد بود.
مجلس دو ساعت از شب گذشته ختم شد.