مذاکرات مجلس شورای ملی ۶ دی (جدی) ۱۳۰۱ نشست ۱۹۸
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری چهارم | تصمیم‌های مجلس | تصمیم‌های مجلس شورای ملی درباره نفت و گاز |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری چهارم |
جلسه ۱۹۸
صورت مشروح مجلس یوم پنجشنبه ششم جدی ۱۳۰۱ مطابق نهم جمادی‌الاولی ۱۳۴۱
(صورت مجلس یوم چهارشنبه پنجم جدی را آقای امیر ناصر قرائت نمودند)
رئیس- گویا صورت مجلس مخالفی ندارد؟
اظهار مخالفتی نشد
رئیس- آقای وکیل‌الملک از کردستان تلگراف کرده‌اند که ماه دیگر هم به ایشان اجازه داده شود که آن جا بمانند زیرا بواسطه اشکالاتی تا یک ماه دیگر نمی‌توانند مراجعت کنند و چون حقوق یک ماه را هم تقدیم کتابخانه نموده‌اند کمیسیون اجازه داده است.
آقای رکن‌الملک (اجازه)
رکن‌الملک- بنده راجع به دستور عرض داشت. از بودجه عدلیه فقط مختصری باقی مانده است و جزو دستور امروز هم هست لهذا پیشنهاد می‌کنم مقرر فرمایند امروز اول جلسه بودجه عدلیه مطرح شود. معاون وزارت عدلیه هم حاضر است.
رئیس- باید رأی بگیریم به مرخصی آقای وکیل‌الملک برای یک ماه.
آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(اکثر قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. پیشنهادی است قرائت می‌شود. (آقای امیرناصر به شرح ذیل قرائت نمودند) نظر به اینکه در دوره فترت بعضی از وزراء من غیر حق مدت بعضی از امتیازات را امتداد داده و چون دادن امتیازات و امتداد مدت امتیازات از وظایف خاصه مجلس است برای جلوگیری از این قبیل اقدامات و عملیات که ممکن است تجدید شود ما امضاء کنندگان دو ماده ذیل را پیشنهاد مجلس شورای ملی نموده و تقاضای فوریت او را می نمائیم.
ماده اول- هرگونه امتیاز یا تمدید مدت امتیاز و قراردادی که دولت‌ها در زمان فترت به هر کمپانی یا شخصی یا دولتی داده‌اند و به تصویب مجلس نرسیده آن امتیازات و تمدید مدت و قراردادی که داده شده مطابق قانون اساسی باطل و لغو خواهد بود.
ماده دوم- هرگونه امتیاز یا تمدید مدت امتیاز یا قرارداد یا اجازه هائی که دولت‌ها بعد از این در غیبت مجلس یا بدون تصویب مجلس بدهند باطل و رسمیت نخواهد داشت.
رئیس- آقای داور (اجازه)
داور- عرض بنده راجع به دستور بود در اینکه لایحه راجع به حفظ الصحه حیوانات که مدتی است جزو دستور مجلس شده است.
رئیس- صحبت در دستور نیست.
آقای حائری‌زاده (اجازه)
حائری‌زاده- بنده هم اجازه خواسته بودم که راجع به لایحه‌ای که در کابینه آقای مشیرالدوله در تحت نمره ۴۲۸۰ تقدیم مجلس شده بود.
رئیس- این مطلبی که قرائت شد مطرح است.
حائری‌زاده- خوب راجع به این هم عرض می‌کنم که در این موضوع ابداً قانون اساسی به دولت حق نداده است که همچو کارهائی بکند و ما قانون عادی را نمی‌توانیم محکم تر از قانون اساسی حساب کنیم و بعلاوه راجع به امتیازاتی که دولت در بودن مجلس بدون اجازه مجلس تمدید می‌دهد باید پروتست کنیم که تمدید ندهد و در هر حال بنده با این پیشنهاد موافق نیستم و قانون اساسی خودش قوی تر است و نباید دولت برخلاف آن رفتار کند.
رئیس- آقای محمد هاشم میرزا (اجازه)
محمد هاشم میرزا- بنده مخالف هستم پس از یک موافق عرایض خودم را عرض می‌کنم.
رئیس- آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله- بنده خودم این پیشنهاد را امضاء کرده‌ام و خیلی هم سعی داشتم که همینقدر زیاد پیدا کنم و یک عده از آقایان با بنده موافق شدند و امضاء کردند و عده دیگر را هم تصور می‌کردم در موقع طرح در مجلس با بنده موافق شوند حالا بنده چرا این پیشنهاد را کردم و چه در نظر داشتم؟ همین قانون اساسی را که آقایان دیدند بنده هم دیدم که دادن امتیازات از خصایص مجلس است البته هر امتیازی را که دولت بدهد اعم از داخله یا خارجه تا به تصویب مجلس شورای ملی نرسیده باشد باطل است ولیکن چون بعضی از شقوق امتیازات که در قانون اساسی به آن‌ها تصریح نشده و در واقع آن‌ها معناً امتیاز خواهند بود شاید بواسطه تصریح نشدن در قانون اساسی در بعضی از مواقع بعضی دولت‌ها سوء استفاده کرده‌اند. مثلاً اگر آقایان به قراردادهائی که دولت‌ها راجع به سیم کمپانی یا سایر سیم‌ها بسته‌اند مراجعه بفرمایند تصدیق خواهند فرمود که چون تصریح نشده است دولت‌ها سوء استفاده کرده‌اند قراردادی که دولت با یک کمپانی خارجی به سنه آنوقت در حین آن قرار داد و در حینی که هنوز آن قرارداد منقضی نشده است و هفت هشت سال به انقضایش مانده است از حالا دارد یک قرارداد جدیدی می‌بندد و تصریح می‌کند که تمام این مواد باید به تصویب مجلس شورای ملی برسد غیر از تمدید مدت آقایان مراجعه بفرمایند به آن قرارداد تلگرافخانه که چاپ شده است ببینید که آنطور هست یا نه. اجازه هم همینطور است و حال امتیاز را دارد و شاید بعضی از این نکات در قانون اساسی تصریح نشده باشد سوء استفاده می‌کنند و البته در یک موقعی که اسباب شبهه بشود اگر چه برای اهل بصیرت شبهه بشود اگر چه برای اهل بصیرت شبهه نیست ولی آن هائی که بخواهند سوء استفاده نمایند و القاء شبهه کنند این است که در بعضی از اصول قانون اساسی را لازم می‌شود که مجلس تفسیر کند برای اینکه دیگر هیچ نوع سوء استفاده‌های غیر مشروعی ممکن نشود بکنند و قانون‌های دیگری هم که نوشته می‌شود اگر مطابق قانون اساسی باشد در واقع قانون اساسی را تشریح کرده و خلافی نیست و ضرری هم به جائی وارد نمی‌آید و اگر چنانچه بر خلاف قانون اساسی باشد که اصلاً لغو است و اگر مجلس هم رأی داده باشد باطل است ولی در صورتی که مجلس یک اصل قانون اساسی را تفسیر کند و از یک نیات سوئی که ممکن است یک وقتی در یک موردی بعمل آورند جلوگیری کند ضرری ندارد بلکه خیلی هم نافع است و در این جا هم ما پیشنهاد کرده‌ایم که هرگونه اجازه قراردادی و تمدید مدت و امتیازی که دولت ببندد یا در خصوص معادن یا غیر معادن با داخله و چه با خارجه باید به تصویب مجلس شورای ملی برسد البته اگر تصریح بشود خوب است و بهتر است و بر فرض اینکه قانون اساسی هم دلالت به همه این‌ها داشته باشد اینهم یک شرحی می‌شود که نافع است و دیگر دولت بدون تصویب مجلس هیچ حق ندارد تمدید مدت بدهد یا قراردادی به ببندد در هر حال این پیشنهاد خیلی نافع است برای جلوگیری بعضی چیزهائی که بنده پیش خودم نسبت به گذشته‌ها فکر می‌کردم و برای آتیه هم ظنین می‌شدم دیگر بسته به نظر آقایان است.
رئیس- آقای محمد هاشم میرزا (اجازه)
محمد هاشم میرزا- معلوم است مراد از مخالفت با این پیشنهاد مقصود عدم لزومش است نه اینکه حرف خوبی نیست؟ خیر بسیار حرف خوبی است و در قانون اساسی که عهدنامه بین دولت و ملت است و از مجلس مؤسسان گذشته و قابل تغییر نیست و این مطلب پیش بینی شده است البته دولت‌های فترت و غیر فترت اگر بد کرده‌اند باید اعتراض کرد و سئوال و استیضاح نمود و نباید به رسمیت شناخت واِلا اگر بنا بشود هر غلطی را که آن‌ها کرده‌اند در مقابلش یک قانون غلط گیری نوشته شود گمان می‌کنم دیگر به هیچ قانون دیگری نرسیم زیرا در عرض این چند سال ممکن است هفتصد خبط کرده باشد آنوقت هفتصد قانون باید بگذرانیم و با این ترتیب گمان نمی‌کنم که موفق شویم قوانین کلی مملکت را بگذرانیم در قانون اساسی نوشته شده (مقاوله نامه) مقصود از مقاوله نامه همین چیزها است که آقایان پیشنهاد کرده‌اند از قبیل قراردادهای دولت و تلگراف و امسال این‌ها اما اینکه می‌فرمایند وقتی زمانش تمام شده یا هنوز تمام نشده تمدید می‌دهند چه فرق دارد از امروز تا ۵ سال یک امتیازی را بدهند یا پس از گذشتن مدتی از امتیاز مجدداً مدت آنرا زیاد کنند اگر امتیاز را از اول غلط می‌دهند تمدید را هم ممکن است به غلط بدهند منتهی این تمدید غلط تر است یا ممکن است دولت نظریاتی داشته باشد که قابل پیشنهاد مجلس نداند و ۵ سال و ده سال بعد را پیش بینی کند و شاید صلاح دانست تمدید بدهد البته تمام این کارها غلط است تصدیق می‌کنم و حق انحصار و واگذاری و قراردادها و مقاوله نامه‌ای که مقصودش همین چیزهاست تمام از خصایص مجلس شورای ملی است و اگر مجلس تصویب نکرده باشد غلط است و اما راجع به اجازه در قانون اساسی نوشته است انتقال قسمتی از عایدات دولت بدون تصویب مجلس صحیح نیست در دوره دوم دولت برای هر چیزی که می‌خواست بفروشد یا اجازه بدهد جزئی هم که بود به مجلس پیشنهاد می‌کرد و برای مجلس اشکالاتی تولید می‌کرد مثلاً ۵ خروار کاه یا ۳ خروار هیزم می‌خواست بفروشد چون انتقال یک قسمت از دارائی بود به مجلس پیشنهاد می‌کرد و برای مجلس اسباب زحمت بود و وقت مجلس را تلف می‌کرد این بود که در قانون محاسبات عمومی این مطلب تصریح شد که اجاره‌ها به اختیار دولت واگذار شود بطور مزایده و غیره که به نظر عموم برسد حالا اگر راجع به اجاره‌های طولانی مضرتی آقایان تصور می‌نمایند و می‌خواهند قانونی وضع کنند بنده اشکالی ندارم ولی در چیزهائی که در قانون اساسی البته مطرح است و نباید گذاشت احترام قانون اساسی از بین برود و بگوئیم چون به یک قسمت از قانون اساسی از بین برود و بگوئیم چون به یک قسمت از قانون اساسی عمل نشده است باید در همان موضوع قانون متعارفی وضع کنیم خیر این خوب نیست و به قول آقای حائری‌زاده یک سابقه بدی پیدا می‌شود و باید این سابقه را منحل کرد و همانطور که در شرع امر به معروف و نهی از منکر است در امور مملکتی هم حق امر به معروف و نهی از منکر برای تمام مملکت هست و نسبت به امور سیاسی تمام افراد ملت ناظرند و هر یک به قدر سهم خود باید تعقیب کنند و بقدر خود اعتراض کنند که قانون اساسی اجرا شود وکیل که جای خود دارد واِلا اگر حالا بیائیم و در مقابل قانون متعارفی که هیچ به طریق اولی نقص می‌شود به این جهت بنده مخالف هستم که برای آنچیزی که در قانون اساسی هست مقابلش یک قانون دیگری نوشته شود اگر می فرمائید که قانون اساسی مبهم است و قابل تفسیر است تفسیرش کنید با آن‌ها مخالف نیستم یا راجع به اجاره‌های طولانی یک پیشنهادی بفرمائید بنده حرفی ندارم ولی راجع به آن چیزهائی که در خود قانون اساسی هست و نوشته شده است ما بیائیم و یک قانون دیگری در مقابلش بنویسیم خوب نیست و بنده بکلی مخالف هستم و باید اصلاً قانون اساسی را محفوظ داشت تا هر روز محتاج به این تغییرات نشویم.
رئیس- آقای مساوات (اجازه)
مساوات- بنده مخالف هستم.
رئیس- آقای ارباب کیخسرو (اجازه)
ارباب کیخسرو- بنده هم مخالفم.
رئیس- آقای حاجی میرزا مرتضی (اجازه)
حاجی میرزا مرتضی- بنده هم مخالفم.
رئیس- آقای شیخ الاسلام اصفهانی (اجازه)
شیخ الاسلام- بنده این الفاظی که در این باب در قانون اساسی است کافی می دانم از برای تمام معانی الفاظی که در این دو ماده پیشنهاد شده ولی یک کارهائی هم می‌شود که باید جلوگیری بشود مثل اینکه خود بنده اطلاع دارم که از فواید عامه به اسم اجاره معدن چیزهای دیگر را به یک مدت طویلی اجاره می‌دهند و این کار غلطی است و بنده در این قبیل چیزها با این پیشنهادی که شده است کاملاً موافقم ولی یک پیشنهادی در این خصوص بطور مستقل نوشته‌ام که تقدیم می‌کنم که این ۲ ماده را به عنوان تفسیر قانون اساسی قبول بفرمایند که جلوگیری از این ترتیبات نامشروع بشود.
رئیس- آقای مساوات (اجازه)
مساوات- بنده تمام این فرمایشات را که شاهزاده فرمودند می‌بینم از اصل بیست و یکم قانون اساسی تا اصل بیست و پنجم تمام نوشته شده است و خیلی هم محکم تر از این پیشنهاد است و عقیده بنده این است به جای اینکه این مواد عملی بشود یک پیشنهادی برای مجازات اشخاصی که بر خلاف این کارها و قانون رفتار می‌کنند معین شود واِلا این دو ماده که پیشنهاد شده از آن جامع تر و بهتر و محکمترش در قانون اساسی هست و هیچ قانونی هم بالاتر از این قانون اساسی نیست و بنده معتقدم که آقایان پیشنهاد نمایند که متخلفین این مواد مجازات بشوند
(گفته شد صحیح است)
بعضی از نمایندگان- مذاکرات کافی است.
رئیس- کافی است؟
(گفته شد بلی کافی است)
رئیس- باید رأی بگیریم به قابل توجه بودنش چون بنده قابل اینکه برود به کمیسیون مبتکرات نمی‌دانستم و مراجعه هم نکردم این است که باید خود مجلس رأی بدهد.
آقایانی که این پیشنهاد را قابل توجه می دانند قیام فرمایند.
(عده قلیلی قیام نمودند)
رئیس- قابل توجه نشد.
آقای حائری‌زاده (اجازه)
حائری‌زاده- بزرگترین کاری که مجلس شورای ملی عهده دار است نظر در دخل و خرج مملکت است و حالا مدت هیجده ماه بلکه بیشتر است که مجلس تشکیل شده است و بودجه خرج هنوز از مجلس نگذشته است و ابداً اطلاع نداریم که دخل مملکت چقدر است فقط در کابینه آقای مشیرالدوله در تحت نمره ۴۲۸۰ یک مختصری از عایدات تقدیم مجلس شد و در آن جا ضمائمی داشت و جزء جمع را تعیین کرده بود که هر ولایت مالیاتش به چه ترتیب وصول می‌شود و از چه قبیل عایدات دارد و بنده منتظر بودم که صورت جزء جمع طبع و توزیع شود تا مردم بدانند که چقدر وارد خزانه مملکت می‌شود و بدانند که مأمورین و پیشکاران در محل چه مقدار از مردم می‌گیرند و تفاوت عمل این مبلغ‌ها چقدر است؟ آیا آن مبلغی که پیشکاران در ولایات از مردم می‌گیرند همان مبلغ وارد صندوق مملکت می‌شود یا زیادتر می‌گیرند و کمتر به خزانه مملکت می‌دهند؟ بنده راجع به بعضی از محلات اطلاع دارم که علاوه بر آن صورتی که به مجلس داده شده از مردم می‌گیرند از این جهت استدعا می‌کنم مقرر فرمایند صورت جزء جمع طبع و توزیع شود نه به اندازه تعداد آقایان نمایندگان بلکه زیادتر تا همه مردم بدانند که چه مقدار می‌گیرند و چه مقدار حساب پس می‌دهند شاید انشاءالله برای بودجه سال آتیه اقلاً از عایدات خبری داشته باشیم و رأی بدهیم.
رئیس- اگر می‌خواهید طبع و توزیع شود ما همچو وسایلی نداریم اولاً یک مدیدی وقت لازم دارد که طبع بشود در صورتیکه سایر لوایح هم عقب افتاده است اگر مایل هستید به دولت امر شود که طبع و توزیع نماید.
حائری‌زاده- به دولت امر بفرمائید طبع و توزیع شود.
رئیس- آقای سلیمان میرزا (اجازه)
سلیمان میرزا- البته آقایان فراموش نفرموده‌اند که کمیسیون استخدام قسمت عمده قانون استخدام را راجع به عموم مستخدمین دولت باستثنای مأمورین لشگری از مجلس گذراندند و دو قسمت مستخدمین کشوری را هم استثناء کرد که یکی از رؤسای محاکم عدلیه و یکی معلمین راجع به عدلیه لایحه به کمیسیون فرستادند که کمیسیون مشغول مذاکره است و راجع به معلمین هم طرح قانونی از طرف بعضی از آقایان به کمیسیون رسید کمیسیون هم به کمیسیون مبتکرات فرستاد و کمیسیون مبتکرات هم قابل توجه دانست و برای اینکه کمیسیون استخدام مشغول کار بشود و عجالتاً کاری ندارد و تکلیف معلمین هم زودتر معلوم شود و ترتیباتی معلمین داشته باشند خوب است مجلس یک رأیی بدهد طولی نمی‌کشد دقیقه وقت بیشتر لازم ندارد رأی بدهند به قابل توجه بودنش تا کمیسیون استخدام مشغول شده و زودتر به این کار خاتمه بدهد.
رئیس- تا راپُرت را بیاورند مشغول مذاکره بودجه عدلیه می‌شویم.
مخالفی نیست؟
آقای سیدالمحققین (اجازه)
سیدالمحققین- لایحه ارومیه در مرتبه دوم دستور امروز معین شد و مجلس هم رأی داد که مقدم باشد.
رئیس- آقای داور (اجازه)
داور- یک ماه تمام است که لایحه حفظ الصحه حیوانات در دستور است و این یک مطلبی است که همه آقایان تصدیق دارند لازم است و برای اینکه به زارعین و مالکین ضرر نخورد خوب است زودتر بگذرد عدلیه می‌تواند دو روز هم صبر کند.
رئیس- باید رأی بگیریم که لایحه ارومیه مقدم باشد یا بودجه عدلیه.
آقایانی که موافقند بودجه عدلیه مقدم باشد قیام نمایند.
(عده قلیلی قیام نمودند)
رئیس- تصویب نشد.
لایحه ارومیه مطرح است. در کلیات مخالفی نیست؟
(گفته شد خیر)
رئیس- رأی می‌گیریم که در مواد شور بشود یا نه ...
ارباب کیخسرو- بنده دیروز پیشنهادی عرض کرده‌ام ...
رئیس- حالا قرائت نمی‌شود در بین ماده قرائت می‌شود.
ارباب کیخسرو- بنده مجدداً پیشنهادی می‌کنم. (پیشنهاد آقای ارباب کیخسرو به شرح ذیل قرائت شد)
برای رعایت حفظ قانون مصوبه بنده پیشنهاد می‌کنم لایحه راجع به کمک ارومیه و غیره به کمیسیون بودجه برگردد تا پس از جلب نظر رئیس مالیه به مجلس ارجاع شود. (کیخسرو)
رئیس- آقای ارباب کیخسرو (اجازه)
ارباب کیخسرو- بنده این پیشنهاد را دیروز عرض کردم و تقاضا هم کردم که زودتر به مجلس بیاید که رعایت حال مردمان بیچاره آن صفحات بشود ولی بنده امیدوار بودم وقتی که به مجلس می‌آید تمام جهات آن تکمیل شده باشد حالا نظر بنده این نیست که برود به کمیسیون و دیگر برنگردد یا مدتی طول بکشد و به حال مردم بیچاره آن صفحات بیشتر صدمه بخورد. چون می‌خواستم که نظریات رئیس مالیه هم در این خصوص جلب شود تا به مشکلاتی بر نخورد و آقای مخبر هم موافقت کردند این بود که بنده این پیشنهاد را کردم تا با قانون مصوبه مجلس هم موافقت داشته باشد ولی تقاضا می‌کنم که کمیسیون هم بیش از دو روز طول ندهد. مثل اینکه حالا می گوئیم موقع بذر گذشته است آن وقت هم بگوئیم دیگر کسی از اهالی ارومیه باقی نمانده است پس بهتر این است که در ظرف این دو سه روز نظر رئیس مالیه را جلب نمایند که بیش از این به اهالی ارومیه صدمه نخورد و با قانون مصوبه هم موافقت داشته باشد. (گفته شد صحیح است)
رئیس- چون این پیشنهاد خوانده شد هر چند موقعش نبود سایر پیشنهادات هم قرائت می‌شود. (به شرح آتی قرائت شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم که ماده اول این قسم اصلاح شود: به دولت اعتبار داده می‌شود که در تحت نظر یک نفر از آمریکائی‌های که برای مالیه استخدام شده‌اند بطور قرض به مالکین (الی آخر)- شیخ اسدالله بنده پیشنهاد می‌کنم که اجرای این دو ماده تحت نظارت نامه یک نفر از مستشاران آمریکائی که مأمور آذربایجان است بوده باشد. (سید فاضل کاشانی)
مقام مقدس ریاست
بنده پیشنهاد سابق خود را تجدید می‌نمایم به عنوان تبصره ضمیمه ماده (۲) بشود. مبلغ پانصد هزار تومان و چهار هزار خروار غله به طریق اعتبار داده می‌شود که در تحت نظر و مسئولیت دکتر میلیسپو (نقد آن به طریق استقراض با اخذ وثیقه و مقدار جنس بلاعوض) بین اهالی غارت زده (نواحی پیشنهادی) تقسیم گردد. محمد ولی میرزا
مقام محترم ریاست مجلس
این بنده پیشنهاد می‌کنم که ماده اول به عنوان ذیل تصویب شود:
ماده اول- مبلغ پانصد هزار تومان به دولت اعتبار داده می‌شود که در تحت نظر رئیس کل مالیه ایران بطور قرض با گرفتن املاک به عنوان وثیقه و رهن به مالکین و اهالی غارت زده ارومیه و سلماس و سلدوز و انزاب و یک قسمت از قراء خوی که قادر به آبادی املاک خود نباشند پرداخته شود که از تاریخ اول حمل ۱۳۰۲ در ظرف دو سال به چهار قسمت به دولت مسترد گردد. (سلیمان میرزا)
رئیس- باید رأی بگیریم به پیشنهاد آقای ارباب.
آقای محمد هاشم میرزا (اجازه)
محمود هاشم میرزا- بنده به جهت اینکه نظایر پیدا نکند می‌خواهم سئوال کنم که اگر این مطلب هم از وظایف رئیس مالیه است به موجب قانون مصوبه مجلس دیگر محتاج به پیشنهاد نیست چون ممکن است پیشنهاد رد بشود آنوقت آن قسمت از قانون چه می‌شود؟ و رأی مجلس بر می‌گردد و اگر از وظائف او نیست و اگر از وظایف خاص او است هیچکدام از این پیشنهادها به نظر بنده نباید مطرح بشود چون ممکن است رد بشود و یک قسمت قانون مصوبه مجلس بدون مقدمه لغو شود به این جهت بنده به عنوان اخطار عرض کردم و یادآوری کردم ولی با رأی گرفتن مخالف هستم.
رئیس- آقای محمد ولی میرزا (اجازه)
محمد ولی میرزا- بنده هم دیروز در مقابل اظهاری که آقای حاجی نصیرالسلطنه رئیس کمیسیون بودجه فرمودند عرایضی کردم ولی قبول نشد این است که در مقابل پیشنهاد آقای ارباب کیخسرو تجدید عرض می‌کنم که این لایحه قبل از ورود مستشار تقدیم مجلس شده بود بعلاوه اینکه می‌گویند این مطلب از وظایف اوست خود را در این جا وظائف رئیس کل مالیه را گذرانده‌ایم و کاملاً مستحضر هستیم در این جا پیشنهاد می‌شود که یک مساعده به اهالی ارومیه بشود و این قضیه اصلاً با مجلس شورای ملی است مستشار چه می داند اهالی ارومیه غارت شده‌اند و احتیاج دارند یا ندارند ما باید در مجلس تشخیص قضیه را بدهیم و در طرز اجراء و تهیه و تقسیم وجه اگر مستشار نظریاتی داشته باشد بعمل خواهد آورد واِلا تشخیص قضیه وظیفه وکلاء و مجلس شورای ملی است و در طرز اجراء مستشار نظریات خود را باید اظهار بدارد و بنده هم با اظهار نظریه مستشار ابداً مخالفتی ندارم ولی در اصل موضوع مجلس باید دخالت کند نه مستشار.
رئیس- رأی می‌گیریم به پیشنهاد آقای ارباب.
آقایانی که تصویب می‌کنند قیام نمایند.
(اکثر نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد.
(راپُرت کمیسیون مبتکرات راجع به استخدام معلمین به شرح ذیل قرائت شد)
کمیسیون مبتکرات در جلسه مورخه هفتم قوس ۱۳۰۱ طرح قانونی راجع به استخدام و ترفیع رتبه معلمین را که از طرف هیجده نفر از آقایان نمایندگان پیشنهاد شده بود تحت مذاکره و مداقه قرار داده با اینکه بعضی از مواد آن قابل جرح و تعدیل است کمیسیون اساس آن را به اتفاق آراء و حاضرین قابل توجه دانسته تقدیم مجلس مقدس می‌نماید و شرحی هم که از طرف آقایان معلمین توسط آقای تدین نماینده محترم راجع به این موضوع رسیده بود ضمیمه راپُرت نموده که در صورت قابل توجه شدن پیشنهاد مزبور در مجلس مقدس به شعبه یا به کمیسیون مربوط ارجاع شود. (محمد نجات - مخبر)
رئیس- آقای محمد هاشم میرزا مخالفید؟
محمد هاشم میرزا- خیر موافقم.
رئیس- آقای داور چطور؟
داور- بنده هم موافقم.
رئیس- آقای سلیمان میرزا هم موافقید؟
سلیمان میرزا- بلی
رئیس- مخالفی نیست؟
تدین- عرضی دارم اجازه می فرمائید؟
رئیس- بفرمائید.
تدین- در مقدمه این راپُرت یک عبارتی نوشته شده که بر خلاف واقع است. بنده پیشنهاد می‌کنم که اصلاح شود. پیشنهادی که نوشته شده و توسط بنده تقدیم کمیسیون شده است از طرف مدیران مدارس بود نه از طرف معلمین و این جا نوشته است (از طرف معلمین) باید اصلاح شود.
نجات- در راپُرت لفظ معلمین نوشته شده است ولی اهمیت ندارد عوض می‌شود. اما در پیشنهاد خودشان هم لفظ معلمین نوشته شده بود.
رئیس- رأی می‌گیریم به قابل توجه بودنش.
آقایانی که این طرح را قابل توجه می دانند قیام نمایند.
(جمعی از نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- قابل توجه شد.
بودجه عدلیه از ماده ۲۳ مطرح است. (ماده بیست و سه به شرح ذیل قرائت شد)
ماده ۲۳- حوزه‌های بدایتی (۱۸) محکمه بدایت برای رشت، ساری و بارفروش، استرآباد، زنجان، قزوین، شاهرود، سمنان و دامغان، قم و ساوه، کاشان و نظنز، اصفهان و یزد، همدان، بروجرد، ملایر و تویسرکان، کرمانشاهان و کردستان، عراق، عربستان و چهار شعبه ثانیه بدایت برای اصفهان، همدان، عراق، رشت و یک محکمه تجارت برای رشت و ۲۰ محکمه صلحیه، برای اصفهان (۲) همدان (۱) رشت (۲) ساری (۱) بارفروش (۱) استرآباد (۱) شاهرود (۱) قزوین (۱) زنجان (۱) کرمانشاهان (۱) کردستان (۱) قم (۱) کاشان (۱) عراق (۱) ملایر (۱) یزد (۱) شوشتر (۱) بروجرد (۱) ۶۳۱۰۵ تومان
رئیس- آقای حاجی میرزا عبدالوهاب (اجازه)
حاجی میرزا عبدالوهاب- بنده عرض می‌کنم به این ترتیبی که بودجه عدلیه نوشته شده رعایت حال ولایات نشده است. مثلاً کرمانشاهان با آن بسط خاکی که دارد یک بدایت برایش نوشته شده ولی برای همدان ۲ بدایت و یک صلحیه و حال آنکه بنده معتقدم همدان اگر دو صلحیه و یک بدایت داشته باشد بهتر اداره می‌شود تا بعکس زیرا که حالا صلحیه‌ها تا چهار صد تومان را رسیدگی می‌کنند و دعوای تا چهار صد تومان هم زیاد است و از چهار صد تومان به بالا خیلی کم است خوب است دو صلحیه و یک بدایت برای همدان معین کنند نه بعکس. بعلاوه آمده‌اند برای ملایر یک بدایت قرار داده‌اند در صورتی که نهاوند و تویسرکان کوچک تر از ملایر نیستند و برای آن‌ها قرار نداده‌اند می‌خواستم ببینم امتیاز ملایر بر تویسرکان چیست. به عقیده بنده بهتر این است که در ملایر یک صلحیه باشد در نهاوند و تویسرکان هم هر یک یک صلحیه و بدایتشان در همدان باشد واِلا تویسرکانی و نهاوندی باید برای هفت و هشت تومان دعوی ده فرسخ راه را طی کند بیاید ملایر خوب است آقای معاون یک ترتیبی برای این کار بدهند که رعایت حال عموم شده باشد.
معاون وزارت عدلیه- اینکه دو صلحیه و یک محکمه بدایت برای همدان معین شده این مسئله قبل از اینکه حد نصاب رسیدگی محاکم صلح به چهارصد تومان برسد از کمیسیون گذشته ولی مخالفتی ندارم که یک صلحیه به همدان اضافه شود و خودم هم در نظر گرفته بودم که تا یک مبلغی از این بودجه بر می‌گردد یکی دو صلحیه اضافه شود و آنچه را که برای محاکم ابتدائی منظور کردیم یک وکیل عمومی زیادتر شود پیش بینی شده و باید حقوق چهارده وکیل عمومی برگردد و از این مبلغ که بر می‌گردد ممکن است یک صلحیه بر همدان و یکی بر نطنز اضافه شود. و خودم هم در نظر داشتم و پیشنهاد هم کردم. اما راجع به نهاوند و تویسرکان و ملایر آن‌ها چون نزدیک به هم هستند و یک حوزه ابتدائی را تشکیل می‌دهند و محل محکمه ابتدائی یا باید در ملایر باشد یا در نهاوند یا در تویسرکان بواسطه قریب این نقاط به یکدیگر یک محکمه ابتدائی را کافی دانستیم که در ملایر باشد و کارهای هر سه را حل کند و در هر یک از این شهرها یک صلحیه هست و حالا محکمه ابتدائی در ملایر باشد یا در تویسرکان و یا در نهاوند اهمیت ندارد ولی چون مرکز حکومت در ملایر است به این جهت محکمه بدایت را هم آن جا قرار دادیم و برای تویسرکان و نهاوند هم هر یک صلحیه معین شده است.
رئیس- آقای زنجانی (اجازه)
شیخ ابراهیم زنجانی- بنده هم خواستم همین عرایض را تجدید کنیم که محکمه ابتدائی در ملایر باشد و تویسرکان و نهاوند هم هر یک یک صلحیه داشته باشند حالا که قبول کردند عرضی ندارم.
رئیس- آقای محمد ولی میرزا (اجازه)
محمد ولی میرزا- عرضی ندارم.
رئیس- آقای فتح‌الدوله (اجازه)
فتح‌الدوله- موافقم.
بعضی از نمایندگان- مذاکرات کافی است.
رئیس- کافی است؟
(گفته شد کافی است)
رئیس- رأی می‌گیریم به ماده بیست و سیم.
آقایانی که ماده ۲۳ را به مبلغی که ذکر شد تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد.
ماده ۲۴ به شرح آتی قرائت شد.
ماده ۲۴- حوزه‌های صلحیه (۱۷) محکمه صلحیه برای انزلی، لاهیجان، لنگرود، آمل، نور، تنکابن، گروس، گلپایگان، کمره و خونسار، نهاوند، نائین، قمشه، دزفول، ناصری، سمنان، دامغان، ساوه ۱۲۷۵۰ تومان.
رئیس- آقای میرزا سید حسن (اجازه)
میرزا سید حسن- با اینکه آقای معاون فرمودند نطنز یک صلحیه داشت کاشان هم یک صلحیه داشت حالا برای کاشان منظور شده و برای نطنز منظور نشده و چون سابقاً هر دو صلحیه داشته‌اند حالا هم باید هر دو داشته باشند هم کاشان هم نطنز.
معاون عدلیه- بنده پیشنهاد کرده‌ام که برای نطنز هم اضافه شود در سال ۳ هزار تومان و جمع ماده می‌شود ۵۴ هزار تومان.
رئیس- آقای حاجی میرزا عبدالوهاب (اجازه)
حاجی میرزا عبدالوهاب- در این هفده حوزه که برای صلحیه‌ها نوشته شده تویسرکان هم اسمش برده نشده در صورتی که آقای معاون حالا قبول کردند چون از تویسرکان تا ملایر هفت ۸ فرسخ راه است و در حوزه ملایر که صلحیه نیست و آنوقت برای ادعای هفت هشت تومان این قدر راه را باید طی نماید خوب است تکلیف تویسرکانی هم معلوم شود.
معاون عدلیه- برای ملایر هم پیش بینی شده است و در کاشان و نطنز هم منظور شده است و برای تویسرکان هم پیشنهاد کردم یک صلحیه اضافه شود.
رئیس- آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله- در ملایر همان قسم که گفتند صلحیه دارد ولی راجع به صلحیه کمره و خونسار وقتی در کمیسیون بودجه صحبت شد یک صلحیه برای گلپایگان معین کردند و یک صلحیه دیگر نیز پیش بینی کردند که در هر نقطه که صلاح می دانند تشکیل دهند یعنی یا در کمره یا در خونسار تأسیس کنند حوزه خونسار هیچ مطابعت ندارد که به صلحیه کمره مراجعه کنند زیرا که گلپایگان فاصله بین این دو محل است خونسار یا باید خودش صلحیه داشته باشد یا اینکه مرجع تظلمات آن صلحیه گلپایگان باشد و اینکه در این جا نوشته شده صلحیه کمره و خونسار اشتباه نوشته است و بایستی نوشته شود صلحیه کمره یا خونسار حالا هر طور دولت صلاح می داند در یکی از این ۲ نقطه صلحیه را تشکیل می‌دهد بدهد ولی به عقیده بنده در کمره لازم تر است چون هم وسعت او زیادتر و هم جمعیت آن زیادتر است. اما اعتباری که گرفته شده است چون برای ۳ ماهه آخر سال است گمان کنم وزارت عدلیه می‌تواند برای صلحیه‌ها فقیه معین کند ولی چون اعتبار است برای بنده اشکالی نیست.
رئیس- آقای حائری زاده (اجازه)
حائری‌زاده- بنده عرض می‌کنم اگر ما خواسته باشیم در ولایات هم مثل تهران محاکم بدایت و استیناف و صلحیه تشکیل بدهیم اقلاً یک کرور مخارج وزارت عدلیه می‌شود و بودجه مملکت نمی‌تواند تحمل کند در شهر تهران ۵ صلحیه و در نواحی آن ۱۲ صلحیه و در بلوکات آن ۳ صلحیه است بلوک شهر بابک تقریباً وسعتش بقدر قم است و قریب چهل پنجاه هزار نفر جمعیت دارد ولی برای آن صلحیه پیش بینی نشده است. ابرقو تقریباً بیست و پنج هزار نفر جمعیت دارد و فاصله آن تا یزد بیست و پنج فرسخ است معذلک صلحیه ندارد. برای چهل و پنجاه تومان نمی‌توانند اینهمه راه طی کند و بیایند در یزد عرض حال بدهند. از شهر بابک تا یزد تقریباً ۳۵ فرسخ است نمی‌تواند بیاید در آن جا عرض حال بدهد. اردکان قصبه است که تقریباً ۲۵ هزار جمعیت دارد هیچ صلحیه برای آن پیش بینی نشده است و تا هر نقطه بخواهد برود که مرکز قضات باشد باید ده دوازده فرسخ راه را طی کند. بنده عقیده داشتم که وکیل نمی‌تواند زیادتر از بودجه پیشنهادی دولت پیشنهاد کند ولی چون دیدم بعضی از آقایان پیشنهاد کردند و آقای کفیل وزارت عدلیه هم قبول کردند و از طرف آقای رئیس هم اظهاری نشد این است که بنده هم این عرایض را عرض کردم.
معاون وزارت عدلیه- در بودجه سنه آتیه این نواقص بقدر امکان پیش بینی شده است و اینکه برای این نواحی پیش بینی نشده است برای این بود که بودجه زیاد بالا نرود و این راه هم یادآوری می‌کنم که اگر آقایان تصویب می‌کنند یک صلحیه برای ابرقو و یک صلحیه هم برای یزد در بودجه سال آتیه منظور شود.
رئیس- آقای حاجی میرزا علی محمد (اجازه)
حاجی میرزا علی محمد- در این جا بهیچوجه من الوجوه اسمی از خرم آباد لرستان برده نشده است در حالتی که باید متدرجاً قانون را در طرف لرستان خصوصاً خرم آباد نفوذ داد. خرم آباد شهری است که گنجایش اینکه یک محاکمه ابتدائی داشته باشد دارد لااقل خوب است یک صلحیه برای آن جا معین شود. حوزه خرم آباد ربطی به سایر بلوکات لرستان ندارد و برای اینکه قانون هم در آن جا نفوذ کند لازم است یک صلحیه هم برای آن جا اضافه شود.
رئیس- آقای شیخ‌العراقین (اجازه)
شیخ العراقین- این جا در قسمت مازندران آمل و نور و تنکابن را اسم برده‌اند در حالیکه اهالی نور در زمستان می‌روند طرف آمل و در تابستان می‌آیند به طرف تنکابن و اشرف که یکی از نقاط مهم مازندران است بکلی از این جا اسقاط شده و صلحیه برای آن جا معین نشده است. این است که بنده می‌خواهم پیشنهاد بکنم که صلحیه نور را تبدیل نمایند به اشرف زیرا که موقعیت آن بهتر است و بندرجز هم هیچ عدلیه ندارد.
مساوات- بنده نمی دانم مقصود آقایان که این همه پیشنهاد می‌کنند این است که در تمام نقاط تشکیلات عدلیه برقرار شود اگر اینطور باشد که خیلی خوب است ولی این در وقتی است که بودجه اجازه بدهد ولی حالا این هائی که پیشنهاد شده است بودجه همین اندازه اجازه داده است واِلا اگر بنا باشد که بیان نقایص را بکنیم بنده خیلی منتظر بودم که وکلای فارس هم نسبت به فارس اظهاراتی بکنند ولی اظهار نکردند. مثلاً در فارس فسا هست جهرم هست لار هست هیچکدام در این صورت اسمش نیست و تشکیلات عدلیه ندارد در این صورت گمان می‌کنم آقایان اینقدر مجلس را معطل ننمائید همین قدری که مالیه مملکت اجازه داده است تشکیلات درست می‌کند.
رئیس- مذاکرات را کافی می دانند؟
(گفتند کافی است)
رئیس- رأی می‌گیریم به ماده بیست و چهارم به مبلغ ۱۳۵۰۰ تومان با اضافه کردن صلحیه نطنز.
آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(اکثر نمایندگان قیام فرمودند)
رئیس- تصویب شد.
ماده دوم قرائت می‌شود. (به شرح ذیل قرائت شد)
ماده دوم- حقوق تقاعد و شهریه معینه در این بودجه تا موقع تصویب قانون استخدام از مجلس دارالشورای ملی پرداخت می‌شود و پس از آن دارندگان این حقوق مشمول سواد آن قانون خواهند بود.
حقوق دیگری به هر صیغه که باشد (مستمری – شهریه و غیره به صاحبان این حقوق تأدیه خواهد شد) (فیروز)
رئیس- ماده دوم را باید در کمیسیون اصلاح کنند بعضی جاها را اضافه و بعضی‌ها را کسر کنند بعد رأی داده شود.
چند دقیقه تنفس داده می‌شود.
(در این موقع جلسه برای تنفس تعطیل و پس از نیم ساعت تشکیل گردید)
رئیس‌الوزراء- راجع به کنترات معلمین حقوق که امروز در دستور گذاشته شده است تقاضا نمی‌کنم چون خیلی تأخیر شده است لازم است زودتر رأی مجلس معلوم شود و آقایان تصویب نمایند که فعلاً مذاکره شود.
رئیس- قضیه معلمین حقوق جزء بود راپُرت آن قرائت می‌شود. (راپُرت کمیسیون خارجه را راجع به معلمین حقوق قرائت شد)
خبر از کمیسیون بودجه به مجلس شورای ملی
لایحه نمره ۱۳۸۵۱ وزارت امور خارجه در کمیسیون بودجه مطرح و مواد ذیل برای تصویب به مقام مجلس مقدس پیشنهاد می‌شود.
ماده اول- دولت مجاز است که موسیو هرل و موسیو فراش و موسیو دپو فرانسوی را برای معلمی حقوق به مدت ۳ سال از تاریخ انعقاد کنترات برای هر نفری سالیانه به مبلغ ۴ هزار تومان کنترات نماید.
ماده دوم- مخارج مسافرت از فرانسه تا تهران و در موقع مراجعت از تهران تا پاریس برای شخص مستخدمین فوق پرداخته می‌شود.
ماده سوم- دولت مجاز است که موسیو هرل فرانسوی را برای معلمی حقوق به مدت ۳ سال از تاریخ انقضای کنترات مشارالیه سالیانه به مبلغ چهار هزار تومان کنترات نماید. امضاء فیروز
رئیس- آقای حاجی شیخ اسدالله (اجازه)
حاجی شیخ اسدالله- عرضی ندارم.
رئیس- آقای سالار معظم (اجازه)
سالار معظم- عرضی ندارم.
رئیس- آقای حاج میرزا مرتضی (اجازه)
حاج میرزا مرتضی- عرضی ندارم.
رئیس- آقای آقا میرزا علی (اجازه)
کازرونی- عرضی ندارم.
رئیس- آقای حائری زاده (اجازه)
حائری‌زاده- اولاً لازم است عرض کنم که بنده بر ضد معلم نیستم و لازم می دانم که معلم بخواهیم و شاگردان را برای تحصیل به خارجه نفرستیم و در آن جلسه که راجع به معلمین حقوق مذاکره شد یکی از نمایندگان محترم بر ضد این مسئله صحبت کردند در صورتی که آقازاده خودشان را برای تحصیل به فرنگستان فرستاده‌اند. بنده تعجب کردم چرا این مخالفت را می‌کنند در صورتی که یک شهر آباد بهتر از چندین شهر خراب است. ما معلمین فرانسوی برای حقوق دعوت می‌کنیم در صورتی که بودجه مدرسه حقوق را از بودجه عدلیه حذف کرده‌ایم. دارالفنون هر روز بواسطه نرسیدن حقوق تعطیل می‌کنند من نمی دانم که دولت از نقطه نظر مرام قانون از مجلس می گذراند یا از نقطه نظر عمل. خوب است معارف فعلی را اصلاح کند واِلا اگر این‌ها را بیاورند و فردا دچار زحمت دیگری بشویم و شاگرد نداشته باشیم پیش آن‌ها بفرستیم و اصرار و ابرام می‌کنند که از فارغ التحصیل‌های مدرسه سیاسی شاگرد برای آقایان تهیه کنند من از این نقطه نظر مخالفم.
معاون وزارت عدلیه- بودجه مدرسه حقوق حذف شده اگر از بودجه عدلیه خارج شده برای این بود که در سه ماه آخر سال دایر نبود و احتیاجی به مخارج نداشت به آن چند ماه اول جزء سیصد هزار تومان بود و تصویب شد بعلاوه چون دولت در نظر دارند دارالفنونی تأسیس کنند و حقوق را هم یکی از شعب آن قرار بدهند ممکن است بعد از اینکه در مجلس معلمین حقوق تصویب شد وزارت معارف و علوم بودجه آن را به مجلس پیشنهاد خواهد کرد.
رئیس- آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب- موافقم.
رئیس- آقای تدین (اجازه)
تدین- بنده در آن موقعی که در کمیسیون بودجه قدیم بودم و موضوع کنترات معلمین حقوق مطرح بود مخالف بودم الآن هم مخالفم. اولاً راجع به اظهاراتی که آقای معاون عدلیه کردند که بودجه مدرسه حقوق حذف نشده بنده عرض می‌کنم خیر، از میان رفته است. در بودجه عدلیه که همین امروز مطرح بود آقایان اگر ملاحظه اوایل سرطان تصویب شده و بعد از سرطان تاکنون مجلس یک بودجه را به عنوان مدرسه حقوق تصویب نکرده اولاً برای اینکه هیچگونه جای سوءتفاهمی باقی نماند بنده که مخالف با کنترات معلم‌های حقوق هستم از نقطه نظر اینکه آن‌ها فرانسوی هستند نیست. نه این است که معتقد باشم بایستی معلمین حقوق از فرانسه خواسته نشود و از مملکت دیگر خواسته شود بلکه مخالفت من از این نقطه نظر است مدرسه حقوقی که بودجه اش تصویب نشده و وجود خارجی ندارد چه منطقی دارد که ما می‌آئیم قبل از تهیه مقدمات اساسی معلمین کنترات کنیم و بعلاوه مطابق رأیی که در همین مجلس داده شده در زمان وزارت عدلیه سردار معظم راجع به شرح و تفصیل ماده ۱۴۷ قانون عدلیه در آن وقت مجلس رأی داد که پروگرام مدرسه حقوق نیز باید به تصویب مجلس برسد. پروگرام آنهم هنوز به مجلس نیامده است در صورتی که پروگرام مدرسه معلوم نیست که چیست این مدرسه به چه شکل تشکیل خواهد شد و مواد تدرسیه آن چیست. بر فرض که این قضایا هم معین شود تازه موقع افتتاح مدرسه پانزدهم سنبله سال آتیه خواهد بود برای اینکه از حالا تا اول تابستان تقریباً شش ماه است و در این شش ماه فایده ندارد که مدرسه تشکیل بشود زیرا تحصیلات ناقص می‌ماند و بر فرض اینکه بودجه و پروگرام آن از تصویب مجلس بگذرد افتتاح مدرسه می‌ماند برای پانزدهم سنبله سال آتیه. بنده عقیده دارم همانطور که هر نقشه‌ای که انسان در نظر می‌گیرد اول باید وسایل آن را تهیه کند بعد فروعش را برای مدرسه حقوق اول بودجه و پول است بعد پروگرام و مواد تحصیلی است در مرتبه سوم تهیه معلم است. حالا ما بیائیم دلمان را خوش کنیم به اینکه چهار نفر معلم حقوق کنترات می‌کنیم البته کنترات که تصویب شد بعد از امضاء طبعاً دولت موظف است حقوقی را که در کنترات قید شده است به آن‌ها بدهد آنوقت لازمه این امر این است که یک مدتی پول زیادی به اشخاصی بدهیم که بیایند بدون اینکه کار داشته باشند و اگر چنانچه می‌گویند در مدرسه سیاسی خواهند رفت بنده مواد تحصیلی و تدریس مدرسه سیاسی را خوب می دانم و تاکنون در مدرسه سیاسی فعلی مواد حقوقی که در آن تدریس می شده است اغلب بوسیله معلمین ایرانی بوده و یک معلم خاصی از اروپا نیاورده بودند. بنابراین یک پول زیادی و یک رأی بی موقعی است که باید داده شود اگر چنانچه ما بخواهیم امروز چهار نفر معلم برای مدرسه حقوق کنترات کنیم علاوه بر اینکه اصلاً چهار نفر معلم برای مدرسه حقوق که آقایان در نظر دارند بکلی مجهول است و آن هم محتاج به یک ادله‌ای است که باید ثابت کنند که آیا چهار تا لازم است یا اینکه می‌شود به کمتر از آن‌ها اکتفا کرد و آیا ما در ایران اشخاصی داریم که بتوانند یکی دو تا از آن‌ها را ضمیمه کنیم بنابراین بنده مخالف با تصویب کنترات این چهار نفر معلم هستم ولی بعد از آنکه بودجه اش تصویب شد و پروگرام از تصویب مجلس گذشت آن وقت به اندازه‌ای که لازم است تصویب خواهم کرد. خواه از فرانسه خواه از مملکت دیگر.
رئیس- آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب- بنده خاطر آقای تدین را متذکر می‌سازم به اینکه در مملکت ما که دکتر و متخصص این اندازه بود و واقعاً هم متخصص بودند و احتیاج ما به دکتر ویلهلم نبود آنرا کنترات کردند آن وقت آقای تدین فرمودند که بیانات بنده با هم متناقض است در صورتی که تناقض نداشت و با اینکه خودتان تصدیق می فرمائید که امروز مملکت ما در جزو ممالک متمدنه داخل شده بنابراین ناچار است که حقوق بین المللی را دارا باشد. مملکتی که به دایره تمدن پا گذارده است آیا می‌تواند که عالمین علم حقوق در آن مملکت نباشد؟ یک روز آقایان می‌آیند می شمارند که دکترهای حقوق در مملکت ما ده پانزده نفر هستند آنوقت رجوع می‌کنیم به شاهزاده نصرت الدوله می‌گویند یادم رفته این یکی- این یکی هم آقای منصورالسلطنه است که می‌گویند کفایت عدلیه مقرر است آقای داور می‌فرمایند در مجلس هستند آقای سالار معظم هم همین طور و خانه من در جائی واقع شده است که مدرسه حقوق در مقابل آن جا است و جمعیتی از شاگردان در آن جا تحصیل می‌کنند. بنده شخصاً از آن‌ها سئوال کردم می‌گفتند که استفاده زیاد می‌کنیم و ما هم محتاج به علم حقوق هستیم. اگر عالمین علم حقوق این جا بودند آقای شیخ‌الاسلام پسرشان را به پاریس نمی‌فرستادند.
شیخ‌الاسلام اصفهانی- پاریس نرفته است بیرون رفته است. برای تحصیل طب.
سید یعقوب- بنده عقیده دارم آقای تدین که یک نفر از اشخاصی است که در کمیسیون معارف و مجلس همیشه نسبت به معارف صحبت می‌کردند و از بنده مقدم تر هستند من نمی دانم در مسئله معلمین حقوق چرا مخالفت می‌نمایند. ما نمی‌توانیم بگوئیم که محتاج به معلمین حقوق نیستیم بلکه هستیم و ۴ نفر هم زیاد نیست و بهتر این است آن‌ها را استخدام کنیم که اولادهای ما علم حقوق را بیاموزند. تمام مجلس متوجه است به قدری که می‌تواند قدم‌های به موقع بردارد که احتیاجش کمتر بشود. این مسائل بقدری برای اولادهای ایرانی اهمیت دارد که گمان نمی‌کنم کسی مخالف باشد.
رئیس‌الوزراء- بنده تصور می‌کنم یک اشتباهی شده است. بنده احساس نکرده‌ام که آقای تدین با کنترات معلمین حقوق مخالفت کرده باشند در خاتمه اظهاراتشان را گفتند بدواً باید پروگرام مدرسه پیشنهاد شود و بعد هم بودجه مدرسه تصویب شود. در مرحله سوم معلم استخدام شود و در ماده مخالفت نکردند حالا ببینیم سبب چه شده است که بدواً پروگرام مدرسه به مجلس تقدیم و بودجه آن تقدیم نشده است. تصور می‌کنم که بودجه تصویب نشده است برای این بوده که پروگرام تهیه نشده بود و پروگرام تهیه نشده برای این بود که معلمین بیایند و پروگرام را در تحت نظر آن‌ها تهیه کنند در این صورت تهیه بودجه و پروگرام منوط به آمدن معلمین است برای اینکه کاری را که معلمین بکنند در تحت یک اساس است و به این مناسبت مقتضی دیدم که معلمین بیایند و پروگرام در تحت نظر آن‌ها نوشته شود و بودجه هم با نظریات آن‌ها نوشته شده تقدیم نمایند اما اینکه فرمودند بودجه مدرسه تأمین بشود این را دولت در نظر گرفته و یک محل مطمئن تهیه خواهد کرد که بودجه مدرسه هم تأمین گردد.
رئیس- آقای زنجانی (اجازه)
آقا شیخ ابراهیم زنجانی- بنده مخالفم و بعضی مطالب را هم میدانم و نمی‌خواهم بگویم. اول که آن‌ها را به اسم معلمی استخدام کردند برای چه بود خود بنده در وزارت معارف بودم وقتی آن‌ها آمدند دستپاچه بودند که از کجا شاگرد برای آن‌ها تهیه کنیم. حالا از این مسئله صرفنظر می‌کنم که ۴ نفر معلم حقوق چقدر شاگرد لازم دارد آیا وقتی این معلمین حقوق کنترات شدند همه شان در کلاس اعلی تدریس خواهند کرد یا کلاس‌های پائین هم تدریس می‌کنند. در صورتی که ممکن است کلاس‌های پائین را ایرانی‌ها تدریس کنند برای کلاس‌های بالا هم اگر معلم حقوق لازم شد ممکن است یک نفر استخدام کنید علاوه بر این اشخاصی که در این مدرسه سیاسی درس خوانده‌اند یکی از آن‌ها کسان بنده است ۳ سال هم به این مدرسه حقوق رفته و پیش آن‌ها هم تحصیل کرده بود چندین نفر از آن‌ها به من گفتند استفاده‌ای که سابقاً در مدرسه سیاسی می‌کردیم بیشتر بود از استفاده‌ای که در این ۳ سال کرده‌ایم. بعلاوه این مدرسه حقوق که ۴ نفر معلم دارد آیا تمام این ۴ نفر در یک کلاس درس خواهند گفت یا مراتب آن‌ها با یکدیگر مختلف است و آیا معلم حقوق ایرانی هم در این مدرسه درس خواهد گفت یا خیر؟ حالا که نه شاگرد بقدر کفایت دارید نه مدرسه حقوق بودجه دارد و نه ۴ نفر معلم لازم داریم بنابراین اگر فرضاً هم لازم شد یک نفر که مقام عالی تری را دارا باشد و عالمتر باشد از معلمین حقوقی که خودمان داریم ممکن است استخدام کنیم زیرا ما خودمان معلمین ایرانی که خیلی خوب درس می‌گویند داریم مثل میرزا محمد خان آهی و سایرین و فرضاً هم برای کلاس‌های اعلی لازم شد ممکن است یک نفر استخدام شود برای اینکه شاگردانی را که به درجات بالاتر رسیده‌اند آن‌ها تدریس نمایند. آقای رئیس الوزراء می‌فرمایند از برای حقوق آن‌ها محلی معین خواهد شد. مگر آن محل از پول مملکت نخواهد بود؟ خوب است آن را به معلمین دارالفنون بدهند.
رئیس‌الوزراء- برای آن‌ها هم معین شده است.
آقا شیخ ابراهیم زنجانی- از آسمان که نخواهد افتاد البته از خرج دیگر کسر می‌شود و به این‌ها داده می‌شود و خیلی تعجب است که می‌فرمایند از حالا بیایند و یک مدتی بمانند که پروگرام بنویسند و بعد از آن مدرسه افتتاح شود حالا ۴ هزار تومان به آن‌ها بدهیم در چند ماهه برای اینکه پروگرام بنویسند بعد از آنکه پروگرام نوشته شد آنوقت مدرسه تشکیل شود بنده هم موافقم که اگر معلم خواسته باشیم فرانسوی‌ها هستند زیرا زبان آن‌ها در مملکت ما معمول و متداول است اخلاق آن‌ها متناسب است خودشان غرض دیگری ندارند بنابراین هر وقت خواسته باشیم که برای مدارس معلم استخدام کنیم فرانسوی‌ها مقدم هستند و من صلاح نمی دانم که یکمرتبه ۴ نفر معلم برای مدرسه حقوق استخدام شود.
رئیس‌الوزراء - آقای شیخ ابراهیم زنجانی در ضمن مخالفت باز مطلب را تصدیق کردند و اساساً معتقد هستند که اگر معلمی بیاورند فرانسوی بهتر است تا دیگران دیگر اینکه می‌فرمایند بقدر حاجت برای شعب لازمه باید معلم آورد دولت همین نظر را داشته و چهار نفر برای شعب مختلفه حقوق انتخاب کرده است و اینکه می‌فرمایند اگر از حالا بیایند تا موقع افتتاح مدرسه یک مدت طولانی طول خواهد کشید و دولت بی جهت پول می‌دهد، اینطور نیست. ملاحظه مسافرت را بفرمائید از حالا که مجلس تصویب کند و وارد شوند تصور می‌کنم زودتر از اول بهار باشد بعد هم تا تهیه پروگرام بکنند وقت افتتاح مدرسه خواهد بود.
رئیس- آقای مدرس (اجازه)
مدرس- آقایان نمایندگان فرمایشاتی فرمودند که همان عرایضی بود که بنده منظورم بود و تکلیفاً عرض می‌کنم که شخص من بلد نیستم درسی که آن‌ها می‌خوانند چه چیز است. لیکن می‌خواهم خودمان را معرفی کنیم که هر چه علم در دنیا است ما طالب هستیم و همینطور که دستورالعمل ماست باید علم را دریابیم از هر جا که باشد لکن به قدر امکان و ضرورت ولی اگر معلمی که به زبان ایرانی تدریس کند بهتر و زودتر توسعه پیدا می‌کند و عده شاگردان زیادتر می‌شود لکن اگر به زبان خارجه بگویند اینطور توسعه پیدا نمی‌کند چند سال بگذرد آیا ده نفر یاد بگیرند یا مثل این دو سه سال هیچ یاد نگیرند جمع بین این دو مطلب همان طور است که آقای زنجانی اظهار کردند که به قدر ضرورت یکی یا دو نفر که خیلی مهارت داشته باشند اختیار کنیم و مابقی را به عهده ایرانی‌ها که تحصیل کرده‌اند دولت واگذار کند که خرجش هم زیاد نشده باشد. و بنده کاملاً عقیده دارم حالا آقای شیخ ابراهیم زنجانی فرمودند یک نفر بیشتر لازم نیست بنده عرض می‌کنم اگر دولت زیادتر احتیاج داشته باشد ممکن است دو نفر که خیلی مهارت دارند استخدام کند و مابقی را خود ایرانی‌ها تدریس کنند تا انشاءالله رحمن معلوم شود که فایده دارد یا ندارد. دیگر عرضی ندارم.
نصرت‌الدوله- در موضوع کنترات معلمین حقوق دو سه مطلب مختلف گفته شد آن دفعه هم بنده عرض کردم معلمی فن مخصوصی است عالم بودن کافی نیست که انسان بتواند تدریس کند و شاگرد تعلیم بنماید اگر این طور بود از برای تعلیم و معلم شدن یک مدارس اختصاصی از قبیل مدرسه دارالمعلمین و دارالمعلمات تأسیس نمی‌شد. این را که تذکر دادم برای این بود که به آقای زنجانی و مدرس عرض کنم وقتی که شما مدرسه حقوق داشته باشید وقتی که شما بخواهید جوانان ایرانی را مستغنی کنید از اینکه بروند در اروپا و ثروت خودشان را در اروپا مصرف کنند و می‌خواهید آن‌ها را در این جا به آن علم آشنا کنید باید یک اشخاص مخصوص برای تدریس بیاورید آنهم یک نفر دو نفر چون شعب مختلف دارد کافی نیست بلکه باید برای هر شعبه یک نفر استخدام نمود و این چهار نفر هم حداقل است که پیشنهاد شده و برای چهار شعبه حقوق است مسئله پروگرام و بودجه مدرسه را آقای رئیس‌الوزراء یک جوابی فرمودند و چون خود بنده هم در کمیسیون بودجه هستم بعد از رأیی که مجلس داده بود و مذاکراتی که در مجلس شده بود که باید پروگرام مدرسه حقوق در مجلس تصویب شود و مدرسه حقوق و سیاسی یکی بشود خود من در این کمیسیون بودم و در این کار مطالعه کردم و یک تهیه هائی برای پروگرام و بودجه از برای دارالمعلمی که در تهران تأسیس خواهد شد و جزء وزارت معارف باشد و در آن جا مدرسه حقوق و سیاسی جزو شعب آن باشد کردیم در موقعی که خواستند تقدیم مجلس کنند و این نظر برای دولت پیش آمد که آیا این بودجه را مجلس تصدیق و تصویب می‌کند یا خیر و در صورتی که مجلس تصدیق کرد البته یک پروگرامی که از تصویب مجلس بگذرد ترتیب می‌دهند و برای اینکه صورت قانونی پیدا کند و قابل تنقید نباشد به این ملاحظه اگر کمی صبر کنید تا معلمین بیایند و نظریات آن‌ها جلب شود بعد پروگرام را تهیه و تقدیم مجلس کنند بهتر است و اگر تأخیری در تقدیم این پیشنهاد شده برای این است که چندین ماه است به مجلس آمده و همینطور بلاتکلیف و هر قدر در این امر تأخیر بشود باز آن طرف قضیه تأخیر خواهد شد به این مناسبت سیر و تکامل پیدا کند و تا یک اساس و پروگرام خوبی تهیه شود و مدرسه خوبی بشود چندین سال طول خواهد کشید.
رئیس- مذاکرات کافی است؟
(جمعی گفتند کافی است)
تدین- آقای آقا سید یعقوب عرایض بنده را برخلاف واقع جلوه دادند.
رئیس‌الوزراء- بنده که توضیح دادم.
رئیس- رأی می‌گیریم به شور در مواد.
آقایانی که شور در مواد را تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(اکثر نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد.
ماده اول قرائت می‌شود.
ماده اول- دولت مجاز است که موسیو هس و موسیو فراش و موسیو ریو فرانسوی را برای معلمی حقوق به مدت سه سال از تاریخ انعقاد کنترات برای هر نفری سالیانه به مبلغ چهار هزار تومان کنترات نماید.
رئیس- آقای تدین (اجازه)
تدین- متأسفانه همان طور که در جلسه سابق عرض کردم بیانات آقای آقا سید یعقوب متناقض است لابدم این جا هم عرض کنم مذاکراتی کردند راجع به اظهارات بنده نبود. بنده عرض نکردم ما محتاج به معلم نیستیم ما محتاج به تعلیم هستیم و بنده عقیده دارم تمام فنون و علوم و صنایعی که دیگران دارند بوسایل ممکنه ما تحصیل کنیم بهتر این بود که خوب التفات می‌فرمودند و برخلاف واقع جلوه نمی‌دادند. مقصود بنده این است که اگر بودجه مدرسه حقوق نگذرد و پروگرام به مجلس نیاید تصویب کنترات این معلمین مستلزم این است که آن‌ها بیایند در ایران و مدتی بی کار باشند و حقوق خود را بگیرند شاهزاده نصرت الدوله اظهار کردند که ما برای اینکه نظر مجلس را ببینیم که اساساً با مجلس موافق هست با مدرسه حقوق یا نه؟ به این جهت ما لازم دانستیم ابتدا معلمین را عنوان کنیم بنده عکس این را عرض می‌کنم زیرا همانطور که فرمودند بعد از آن که تصویب شد تا اوایل بهار زودتر نمی‌آیند. بنابراین در اول بهار می‌آیند ۳ ماه بهار است و دو ماه و نیم تابستان این می‌شود پنج ماه و نیم و لازمه اش این است که این اشخاص در آن جا بدون اینکه تعلیم بدهند در این مدت حقوق بگیرند و فقط نقطه نظر این باشد پروگرام تهیه کنند بنده تصور نمی‌کنم تهیه پروگرام چیزی باشد که ایرانی‌ها از عهده آن بر نیایند این موضوع مهمی نخواهد بود که واقعاً ما آنقدر اشخاص نداشته باشیم سواد حقوقی را که باید در مدرسه تدریس بشود تشخیص بدهند تصور می‌کنم این اشخاص هستند و بعلاوه پروگرام مدرسه حقوق فقط حقوقی که نسبت به خارج باشد نیست حقوق داخلی و سایر مواد دیگر هم هست. بنابراین به صرف اینکه نظر آن‌ها را برای تهیه پروگرام جلب کنیم بنده تصور می‌کنم این موضوع اساسی نیست خیلی اشخاص هستند که می‌توانند پروگرام را تهیه کنند یکی از آن‌ها خود آقای منصورالسلطنه است و همچنین آقای مشیرالدوله و ذکاءالملک و دیگران. بنده هم شاید نسبت به سهم خودم بتوانم مواد را معین کنم اشکالی ندارد در عین اینکه معلم حقوق نیستم بلی راجع به ساعات مدرسه اگر آقایان آمدند این هم مربوط به آن‌ها نیست و با مدرسه است که معین کنند و بسته است به اینکه هفته‌ای چند ساعت در کنترات قید شود و مربوط به ما نیست. بنابراین بنده بالصراحه می‌بینم که اگر امروز تصویب کنیم پنج ماه و نیم قدر از زمانی که آن‌ها وارد انزلی بشوند در صورتی که قرارداد این باشد که از آن زمان حقوق بگیرند به هر کدام از این‌ها دو هزار تومان باید بی ربط بدهیم مخالفت بنده از این جهت است. باز هم عرض می‌کنم بودجه اش را بیاورید بگذرانید و پروگرامش را بگذرانید بودجه و پروگرام را که ما رأی دادیم ناچاریم معلم را بخواهیم در ا ین ضمن عملیات اولیه می‌گذرد و موقع هم نبود و پول هم به هدر نمی‌رود که تا اوایل یا اواسط تابستان وارد شوند ۱۵ یا ۲۰ روز دیگر مشغول تدریس شوند. من کاملاً معتقد هستم که از برای هر قسمتی معلم بیاوریم نه یکی نه ده تا هزار تا لکن بسته است به آن اندازه که ثروت ما اجازه می‌دهد این است اصل عقیده بنده حالا رأی با آقایان است.
رئیس- آقای داور (اجازه)
داور- بنده همانطور که آقای تدین اساساً موافق هستند بنده هم موافقم از برای اینکه عجالتاً این‌ها باید استخدام شوند یا بمانند بعد از چند ماه در این موضوع هم گمان می‌کنم آقای تدین بایستی ملاحظه این را بفرمایند معلمینی که استخدام می‌کنند کسانی هستند که در این جا کار دارند و اگر زمان تدریس در اروپا نگذشته باشد باید داخل تدریس بشوند و در وسط سال نمی‌شود آن‌ها را استخدام کرد. بنابراین لازم است که چند ماه قبل این ضرر را ما ببریم موافقت بنده با استخدام معلمین اروپائی نه از آن نقطه نظری است که حضرت والا شاهزاده نصرت‌الدوله مخصوصاً در جلسه سابقی که راجع به این موضوع صحبت می‌شد فرمودند تصدیق دارم آن قسمت از بیاناتشان را که معلمی یکمرتبه بالاتر از مرتبه معمولی کسی است که تحصیلاتش را تمام کرده است همین مسئله را هم بنده پریروز در مسئله دکتر ویلهلم عنوان کردم. ولی راجع به معلمین حقوق وقتی ما برویم یک اشخاصی که واقعاً معلم و دارای یک درجات عالیه باشند بیاوریم، وقتی به در ما خواهند خورد که شاگرد هم داشته باشیم. بدبختانه ما هنوز شاگردانی که بتوانند استفاده از آن‌ها بکنند نداریم بلکه تا صد سال دیگر شاگردانی که محتاج به یک معلمینی باشند که صاحب تألیفات و تصنیفات باشند نمی‌توانیم تهیه کنیم و گمان می‌کردم اگر از آن نقطه نظر بود ممکن بود ما یک چند سال دیگری هم با معلمین ایرانی بسازیم و بعد وقتی شاگردهای خود را تهیه کردیم آنوقت برویم یک معلم خوب بیاوریم که صاحب تألیفات و تصنیفات باشد. ولی در ضمن باید یک نکته را متذکر شد که ما از تأسیس مدرسه حقوق اسم نمی‌خواهیم، می‌خواهیم علم حقوق در میانه ایرانی‌ها رواج پیدا کند و یک عده اشخاص باشند که آن اشخاص معلومات صحیح و کاملی از برای این کار را داشته باشند. بنابراین لازم است یک زبان خارجی را خوب بدانند اگر معلمین تمام ایرانی باشند این مسئله پیش نمی‌رود قلیل شاگردانی که در زیر دست ایرانی‌ها درس بخوانند و این شاگردها به آن طرزی که لازم باشد اطلاعات صحیح پیدا نخواهند کرد که بعد به کتب لازمه مراجعه کنند. زیرا آن کتب بالسنه اروپائی نوشته شده است و معلومات آن‌ها ناقص خواهد بود. به این مناسبت بنده از آن مخالفتی که در ابتدا با خواستن معلمین اروپائی داشتم برگشتم و گمان می‌کنم آقایان هم این مسئله را در نظر بگیرند که لازم است ما یک مدرسه ایجاد کنیم که در آن مدرسه معلمین اروپائی و ایرانی را ترکیب نمائیم تا اینکه همانطور که آقای مدرس فرمودند یک عده از ایرانی‌ها هم بتوانند بواسطه وجود معلمین ایرانی استفاده کنند و از طرف دیگر آن شاگردانی هم که در زیر دست اروپائی تدریس کرده‌اند یک قسمت از دروسشان به لسان اروپائی بوده بتوانند بعد به آن کتب رجوع کنند و نسبتاً یک تخصص یا لااقل یک معلومات عمیق تری پیدا کنند و عجالتاً هم آن‌ها را استخدام کنیم بهتر است محض اینکه اگر برای یک مدت دیگر بگذاریم معلمینی که در آن جا هستند مجبورند داخل در کار شوند و در وسط سال نمی‌توانند کار خودشان را بگذارند و بیایند استخدام ایران را قبول کنند.
رئیس- مذاکرات کافی است؟ (جمعی گفتند کافی است)
رئیس- رأی می‌گیریم به ماده اول.
آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد.
(ماده دوم به شرح ذیل قرائت شد)
ماده دوم- مخارج مسافرت از فرانسه تا تهران و در موقع مراجعت از تهران تا پاریس برای شخص مستخدمین فوق پرداخته می‌شود.
رئیس- آقای حائری زاده (اجازه)
حائری‌زاده- اگر ممکن بود آقای قوام السلطنه به بنده اطمینان می‌دادند از این قبیل و امثال بودجه خرج را که ما تصویب می‌کنیم فردا یک مالیات جدیدی وضع نمی‌کنند که بر این مملکت تحمیل شود و تصویب یک قرضه را برای مملکت از ما توقع نمی‌کنند بنده بدون تردید رأی می‌دادم ...
مدرس- پس از جیبشان بدهند؟
حائری‌زاده - و این ماده دوم هم یک اشکالی دارد که مبلغ آنرا معلوم نکرده‌اند و سایر مستخدمین که از آمریکا یا نقاط دیگر دعوت می‌شدند یک حدی برای مبلغش معین می‌کردند ولی این را معین نکرده‌اند.
مخبر- این جا تصور می‌کنم ایراد آقای حائری‌زاده به شخص بنده وارد باشد زیرا این راپُرت قبل از تصویب قانونی که از مجلس گذشته نوشته شده به این ملاحظه چون نظر ما به همان کنترات‌های سابقه بود مبلغ آن نوشته نشده است حالا در هر صورت ممکن است این مبلغ را تعمیم کنیم همانطور که چند روز قبل یک رأیی برای دکتر ویلهلم دادیم که ۲ هزار فرانک برای خرج مسافرت و هزار فرانک هم به همان مضمون برای پیش بینی یک فوق العاده‌هایی علاوه بکنیم.
رئیس- آقای حاج مخبرالسلطنه (اجازه)
حاج مخبرالسلطنه- اگر بنا بود مدرسه الکتریسیته دائر کنند بنده معتقد بودم که معلم الفباء را هم از فرنگستان بیاورند برای اینکه این جا هیچکس نمی‌فهمد الکتریسیته چه چیز است ولی خیلی غریب است ما در یک موضوعی حرف می‌زنیم که فرنگی‌ها هنوز به پای ما نرسیده‌اند هر کس هم بگوید از بی اطلاعی است از فقه و قانون.
مخبر- مذاکره در خرج مسافرت است.
حاج مخبرالسلطنه- خیلی خوب بنده آن وقت خواستم عقاید خودم را بگویم حالا نمی‌گویم. در اساس مخالفم ولکن حالا که حکماً ندانسته و با وجود داشتن یک مستشاری که ۱۵ سال است به او پول می‌دهیم و سایر ایرانی‌ها که رفته‌اند و زحمت کشیده‌اند باید رأی بدهیم وای بر ما حالا که عجالتاً باید چهار نفر آورد از پاریس نیاورند از فرانسویانی که در الجزایر تدریس می‌کنند بیاوریم که یک قدری از قوانین اسلام اطلاع داشته باشند.
رئیس- آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب- چون فرمایش آقای حاج مخبرالسلطنه کلی بود بنده عرض می‌کنم این‌ها که می‌آیند ربطی به اسلام ندارد و حقوق اسلامی علیحده است این همان مسئله‌ای است که شما اوایل در ۱۵ سال قبل به ما می‌فرمودید و ما هم عقب آن دویدیم.
حاج مخبرالسلطنه- بنده به جنابعالی هیچ عرضی نکردم.
آقا سید یعقوب- مسائل اسلامی هیچ ربطی به آن‌ها ندارد و فقه چیز علیحده است و اما راجع به این ماده بنده موافق هستم زیرا مثل همان مسئله دکتر ویلهلم بود که پریروز گذشت بعد از آنکه ما یک مستخدم را بیاوریم باید مخارج بدهیم این جا هم بعد از آنکه ماده اول و دوم گذشت دیگر این صحبت‌ها لازم نیست و نمی‌توان با این مخالفت کرد.
(جمعی گفتند مذاکرات کافی است)
رئیس- کسی هم اجازه نخواسته است؟ (ماده دوم مجدداً به مضمون سابق قرائت شد)
رئیس- رأی می‌گیریم به این ماده.
آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(اکثر قیام نمودند) -
(ماده سوم به شرح ذیل قرائت شد)
ماده سوم- دولت مجاز است که موسیو هول فرانسوی را برای معلمی حقوق به مدت ۳ سال از تاریخ انقضای کنترات مشارالیه سالیانه به مبلغ چهار هزار تومان کنترات نماید.
رئیس- آقای تدین (اجازه)
تدین- اولاً می‌پرسم این موسیو هول همین است که این جا است؟ ...
جمعی گفتند بلی
تدین- مطابق اطلاعاتی که بنده دارم و اشخاص مطلع به بنده اطلاع داده‌اند از این شخص آنطوری که شاید و باید شاگردان استفاده نمی‌کنند. بنابراین بنده با این شخص بخصوص مخالف هستم باید معلمی بیاوریم که ایرانی‌ها از وجود او استفاده علمی بکنند وقتی یک نفری را آوردیم که نتوانند محصلین از وجود او استفاده علمی بکنند هیچ فایده ندارد و بی جهت باید به این شخص پول بدهیم.
رئیس- آقای ارباب کیخسرو (اجازه)
ارباب کیخسرو- بنده مخالفم.
رئیس- آقای حاج شیخ اسدالله چطور؟
حاج شیخ اسدالله- مخالفم
رئیس- آقای ارباب کیخسرو (اجازه)
ارباب کیخسرو- تصور می‌کنم این شخص همان است که رئیس مدرسه آلیانس فرانسه هم هست اولاً نمی دانم دولت در نظر گرفته است این شخص را اجیر کند یا ریاست مدرسه آلیانس را خواهند کرد یا دو ضربه می‌زند.
ثانیاً آنچه بنده هم اطلاع دارم اخلاق این شخص مناسبت با تدریس در مدرسه حقوق ندارد و از این جهت مخالفم.
رئیس- آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله- همان قسمتی که بعضی از آقایان نسبت به این شخص اظهار اطلاع می‌کنند و بعد از آنکه ما تجربه کردیم و استفاده از او ننمودیم دیگر من جرب المجرب حلت به الندامه. اقلاً یک اشخاصی باشند که مجهول الحال و احتمال استفاده از آن‌ها بدهیم بنده مخالف نیستم که یک معلمینی برای حقوق و غیر حقوق کنترات شوند نه به آن درجه که بعضی آقایان معتقد هستند که در اروپا تحصیل کرده باشند و تمام علوم حقوق را دارا باشند به آن درجه معتقد نیستم البته همان قسمی که آقای حاج مخبرالسلطنه فرمودند معتقدم که قانون حقوق ما که قانون اسلام باشد بهترین قانونی است که در دنیا وضع شده و عقیده تمام مسلمان‌ها این است و اروپائی‌ها هم قسمت عمده اش را تصدیق دارند و از آن طرف معتقد هستم که یک حقوقی هست که ما باید از آن استفاده کنیم و آن حقوق بین المللی است که ما باید از معلمین خارجی استنباط کنیم این است که بنده نسبت به اساس استخدام معلمین برای یک علومی که مربوط به قسمت قضاوتی نباشد موافقیم اگر چه هر چه قاضی‌های ما بصیرتر به تمام قوانین دنیا باشند بهتر است و محل تردید نیست ولی این شخص را می‌گویند چند سال است در این جا مانده مثل مستشار عدلیه که چند سال است این جا است و من نفهمیده‌ام که از وجود او چه فایده مترتب شد نسبت به این شخص و چون تابحال شاگردان نتوانسته‌اند از وجود او استفاده بکنند لزوم ندارد این را کنترات کنیم. بعلاوه همانطور که آقایان فرمودند دو نفر معلم کافی بود ما که سه نفر تصویب کردیم و آنرا هم از فرانسه برای اینکه دولت فرانسه نسبت به ما یک نظر مهربانی و مساعدی دارد و زبانشان هم در این جا معمول است و شاگردان و اطفال بیشتر مأنوس به زبان آن‌ها هستند بهتر می‌توانند استفاده کنند ولی نه آنطور که هر کس باشد آن‌ها را تصویب کنیم و تصور نمی‌کنم دولت و ملت فرانسه هم این تقاضا را از ما داشته باشند. ما هم از آن‌ها نگرانی نداریم و من معتقدم همان سه نفر کافی است.
مخبر- بنده ماده سوم این راپُرت را که نسبت به موسیو هول است مسترد می‌کنم برای اینکه اختلافی پیدا شده بود گویا مقصود یکسال بوده و او را هم مثل دیگران ۳ سال نوشته‌اند این است که استدعا می‌کنم از راپُرت خارج شود و مسترد می‌کنم اگر لازم شد مجدداً راپُرت عرض می‌کنم.
رئیس- مذاکرات در کلیات ۲ ماده است.
آقای پور رضا (اجازه)
پور رضا- بنده در کلیات مخالف هستم و سبب هم این است که در تمام خلیج فارس و بلوچستان تاکنون یک مدرسه ابتدائی دولت تأسیس نکرده و گمان می‌کنم اهالی سواحل خلیج و بلوچستان هم ایرانی باشند و با سایر اهالی حقوقشان مساوی است. بنده نمی دانم سبب چه بوده تاکنون در آن جا مدرسه ابتدائی دولتی ولو چهار کلاسه تأسیس نشده بنده اطلاع دارم در بوشهر ۲ مدرسه چهار کلاسه ملی تأسیس شده ولی بواسطه عدم همراهی اداره معارف در حال انحلال است. به یکی از آن مدارس ماهی ده تومان همراهی می‌شد و به یکی ماهی بیست تومان در صورتیکه دولت نمی‌تواند ماهی سی تومان به مدارس جنوب بدهد بنده گمان می‌کنم تصویب این لایحه عملی نباشد و همچنین چندین مرتبه بنده شنیدم مدارس تهران و ولایات بواسطه نداشتن پول و عدم همراهی دولت چه مدارس ملی و چه دولتی تعطیل کرده‌اند. دارالفنون هم چند روز قبل بواسطه نرسیدن حقوق معلمین تعطیل کردند همچنین آژان‌های تهران و سایر ولایات بواسطه نرسیدن حقوق تعطیل می‌کنند. در این صورت بنده گمان می‌کنم بیجا باشد که ما این لایحه را تصویب کنیم خوب است همین مؤسساتی را که داریم نگاه بداریم و بعد که انشاءالله پول که در دست دولت آمد و دولت پولدار شد به این مخارج بپردازیم.
رئیس- دیگر کسی اجازه نخواسته؟
(اظهاری نشد)
رئیس- رأی می‌گیریم به این راپُرت که مشتمل بر دو سه ماده است.
آقایانی که تصویب می‌کنند ورقه سفید واِلا کبود خواهند داد.
اخذ آراء بعمل آمده و آقایان امیر ناصر و مستشارالسلطنه استخراج نموده نتیجه به ترتیب ذیل حاصل گردید:
عده حضار هفتاد و شش، ورقه سفید علامت قبول چهل، ورقه کبود علامت رد ندارد.
رئیس- به اکثریت چهل رأی از هفتاد و شش نفر تصویب شد. جلسه آتیه روز شنبه سه ساعت و ربع قبل از ظهر و موضوع مذاکرات، اولاً رأی قطعی در بودجه عدلیه ثانیاً لایحه حفظ الحصه حیوانات، ثالثاً لایحه امتیاز نفت. آقای ارباب کیخسرو (اجازه)
ارباب کیخسرو- بنده هم اجازه خواستم برای جزء دستور گذاردن مسئله نفت که تکلیفش معین شود ولی قسمت دیگر که می‌خواستم تقاضا کنم همان بود که یکی دو دفعه آقای نصیر دیوان اظهار کردند و آن راجع به گِل سرخ جزیره هرمز بود زیرا ما غالباً آنچه در مجلس می گذرانیم راجع به خرج است ولی راجع به عایدی همیشه مسکوت و ترمینه می‌ماند و این یکی از موادی است که عایدی دولت است و باید تکلیفش معین شود و این پیشنهاد چند مقابل عایدات فعلی دولت است به هر صورت باید به مجلس بیاید و تکلیفش معین بشود. البته اگر اشخاص دیگری باشند که از این داوطلب باشند آنوقت معلوم خواهد شد و اگر نباشد چرا اینقدر معطل بماند و در عوض صد هزار تومان دولت سالی پانزده شانزده هزار تومان از آن جا عایدی داشته باشد.
رئیس- در مرتبه چهارم جزء دستور می‌شود. راپُرت کمیسیون عدلیه برای روز شنبه حاضر خواهد شد؟
مخبر- بلی
رئیس- آقای شیخ الاسلام اصفهانی (اجازه)
شیخ‌الاسلام اصفهانی- بنده سئوال از آقای وزیر امور خارجه که آقای رئیس‌الوزراء هستند دارم اگر اجازه می فرمائید سئوال کنم. (بعضی گفتند مدتی از ظهر گذشته)
رئیس- هر طور میل دارید اگر حاضر هستید بفرمائید.
رئیس‌الوزراء- بنده ملتفت نشدم چه گفتند؟
شیخ‌الاسلام- بنده یک سئوالی از آقای وزیر امور خارجه که خود حضرت اشرف علما هستید در باب لایحه‌ای که میرزا علی محمد مدیر چهره نما در یکی از نمرات ستاره ایران منتشر کرد از بابت تصرفات ...
رئیس‌الوزراء- بسیار خوب سئوالتان را بفرمائید اگر حاضر بودم جواب عرض می‌کنم.
شیخ‌الاسلام- اول فرمودید نفهمیدم
رئیس‌الوزراء- چرا بفرمائید.
شیخ‌الاسلام (خطاب به آقای رئیس)- می‌فرمایند سئوال کنم سرکار اجازه می فرمائید؟
رئیس- بلی بفرمائید.
شیخ‌الاسلام- این روزنامه است چون آقایان تعجیل دارند چند سطر را بیشتر نمی‌خوانم در جمعه سوم جمادی‌الاولی لایحه‌ای مدیر چهره نما به روزنامه ستاره ایران می‌دهد و او درج می‌کند می‌نویسد: تلگرافخانه بی سیم و سیم دار پستخانه‌ها تلفنخانه‌ها، بناهای لشگری بهاری و زمستانی، عمارات مسکونه صاحب منصبان، میدان‌های مشق و ژیمناستیک و ریاضی بدنی، چراغ‌های برق صحرائی و دریائی، کشتی‌های بخاری و بارکش پل‌های سواحل، جرثقیل‌های باربرداری، لوله‌های یخ ریزی و غیره، راه‌های شوسه نظامی و ملکی نشان لنگراندازی کشتی‌ها، انبارهای طولانی ذغال و قورخانه، زندان‌های جانی و محبوسین سیاسی، قبرستان‌های مسیحی، گمرک خانه‌های غربی، پول‌های رایجه روپیه ایران. می‌خواستم سئوال کنم از آقای رئیس‌الوزراء آیا مضامین و مطالب این لایحه صدق است یا کذب. اگر کذب است ... (بعضی گفتند موضوع چه چیز است؟)
شیخ‌الاسلام- این تأسیساتی است که همسایه جنوب ما بر حسب اختیار یک نفر وقایع نگار در جنوب ایران کرده است. وحشت و اضطراب از برای رفتن دارید بنده نمی‌خوانم یک نفر ایرانی می‌گوید از جنوب ایران آمده‌ایم انگلیسی‌ها این تأسیسات را در آن جا کرده‌اند من از آقای رئیس دولت سئوال می‌کنم که آیا این قضیه صدق است یا کذب. اگر کذب است آیا متناسب نبوده است در یکی از روزنامه‌های محلی تکذیب بفرمائید و اگر صدق است چه صلاح اندیشی و چه فکری برای رفع این تجاوزات کرده‌اند و آیا این مأمورین عالی مقدار ایران در جامعه ملل این تعدیات را به عرض نمایندگان دُوَل و ملل رسانیده‌اند یا خیر؟
رئیس‌الوزراء- بنده از موضوع سئوال آقای شیخ‌الاسلام مسبوق نبودم البته سئوال کرده‌اند و برای بنده فرستاده‌اند ولی ندیده‌ام مسائلی که فرمودند محتاج به تفتیش است. البته تفتیش می‌شود ولی اجمالاً همان طور که راپُرت رسیده شاید بعضی اقدامات در بعضی جزایر خلیج شده باشد و علت اینکه دولت‌های وقت موفق نشده‌اند یک ترتیبات صحیحه در امور جزایر خلیج بدهند این است که فاقد قوای بحریه بوده‌اند به همین نظر این دولت در نظر داشته است یک اعتبار کافی از مجلس بخواهد برای خریداری چند جهاز جنگی برای محافظت خلیج و پیشنهادش هم عنقریب به مجلس می‌آید امید است به تصویب مجلس برسد ضمناً راجع به مسائلی که اظهار می‌شود تفتیش و جلوگیری خواهد شد.
شیخ‌الاسلام- جلوگیری خارجه که دخالت در مملکت ما کرده است جنگ نمی‌خواهد که کشتی لازم باشد.
رئیس‌الوزراء- برای محافظت جزایر عرض کردم.
رئیس- عده هم برای مذاکره کافی نیست.
(مجلس یک ساعت بعد از ظهر ختم شد)
رئیس مجلس- مؤتمن الملک