مذاکرات مجلس شورای ملی ۶ بهمن (دلو) ۱۳۰۰ نشست ۶۲
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری چهارم | تصمیم‌های مجلس | تصمیم‌های مجلس شورای ملی درباره نفت و گاز |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری چهارم |
مجلس شورای ملی دوره چهارم تقنینیه
مذاکرات مجلس شورای ملی ۶ بهمن (دلو) ۱۳۰۰ نشست ۶۲
جلسه ۶۲
صورت مشروح مجلس یوم پنج شنبه ششم دلو ۱۳۰۰ مطابق بیست و هفتم جمادی اولی ۱۳۴۰
مجلس مقارن غروب در تحت ریاست آقای مؤتمن الملک تشکیل گردید.
صورت مجلس یوم سه شنبه چهارم دلو را آقای تدین قرائت نمودند.
رئیس ـ آقای نصرت الدوله به صورت مجلس ایرادی دارید؟
نصرت الدوله ـ بلی در صورت مجلس راجع به کمیسیون خارجه نوشته شده که بایستی پس از ختم جلسه یک نفر انتخاب شود در صورتی که آن روز آقای عمادالسلطنه خراسانی هم متذکر شدند که دو نفر باید انتخاب بشوند یکی به جای آقای حکیم الملک یکی هم به جای آقای مشیر الدوله که چندی قبل از عضویت کمیسیون خارجه استعفا داده بودند ولی به جای ایشان هنوز انتخاب نشده است.
رئیس ـ هنوز کسر اعضاء کمیسیونها انتخاب نشده البته در موقع انتخاب دو نفر انتخاب خواهد شد.
آقای سید یعقوب (اجازه)
آقاسید یعقوب ـ در صورت مجلس نوشته شده کمیسیون تحقیق انتخابات آذربایجان و کمیسیون تحقیق انتخابات غار و فشافویه در صورتی که این عبارت صحیح نیست کمیسیون انتخابات غار و فشافویه مطلق نیست بلکه راجع به تمام انتخابات است.
ثانیاً در چند جلسه اسامی اشخاصی که با ورقه رای می‌دادند در صورت مجلس نوشته می‌شد علت اینکه حالا نوشته نشده چه چیز است؟
رئیس ـ قسمت اول صحیح است ولی قسمت دوم صحیح نست چون سابق بر این رسم بوده و برای اینکه وقت تلف نشود اسامی رای دهندگان به صورت مجلس افزوده می شده است در دوره دوم و سوم هم اینطور مرسوم بوده در چندی قبل غفلت شده بوده و اسامی را در صورت مجلس می‌نوشتند بنده گفتن ننویسید و مثل سابق عمل شود حالا اگر آقایان مایلند نوشته خواهد شد اگر مایل نباشند به ترتیب سابق عمل می‌شود.
دستور امروز به طوری است که قرائت شد ولی راجع به عهدنامه حکمیت بین ایران و اتازونی چون جزئی اشکالی تولید شده می‌ماند برای جلسه دیگر فعلاً دستور امروز رسیدگی به اعتبارنامه یکی از وکلای تبریز و دیگری راجع به اعتبارنامه وکیل غار و فشافویه و بعد انتخاب یک نفر نایب رئیس و دیگر مذاکره در راپورت کمیسیون بودجه چون جزء دستور نبوده برای اینکه جزء دستور شود مخالفی هست یا خیر؟
(مخالفتی نشد)
رئیس ـ آقای مسلک الشعراء (اجازه)
ملک الشعراء ـ چون راپورت نماینده غار و فشافویه هنوز طبع و توزیع نشده است اگر به جلسه آینده محول بفرمائید بهتر است.
رئیس ـ در نظام نامه نمی‌نویسد باید ۲۴ ساعت قبل طبع و توزیع شود بلکه در ماده پنج نظام نامه می‌نویسد نسبت به اعتبارنامه اگر معارضی باشد همان روز که راپورت قرائت می‌شود رای گرفته نمی‌شود آقای رئیس التجار (اجازه)
رئیس التجار ـ در جلسه گذشته پیشنهادی که نمودیم بماند برای جلسه آتیه برای این بود که طبع شود و علاوه بر این بنده نتوانستم دوسیه و صورت مجلس را ببینم حالا اگر صلاح باشد ممکن است بماند برای روز شنبه.
رئیس ـ مجلس در این باب موافق هست؟
(مخالفی نشد)
رئیس ـ نسبت به راپورت کمیسیون بودجه چطور مخالفی نیست؟
(گفته شد خیر)
رئیس ـ راجع به نماینده تبریز که در جلسه قبل راپورت کمیسیون قرائت شد مخالفی هست یا نه.
محمد هاشم میرزا ـ بنده شنیده بودم در موضوع انتخابات آذربایجان مدتی مذاکراتی بوده و منتخبین تبریز اعتبارنامه درخواست می نموده‌اند و انجمن نظار اعتبارنامه به آنها نداده و بعد نوشتجات و تلگرافاتی به اینجا رسیده بوده است که به منزله اعتبارنامه بوده است به این جهت بنده مخالفت کردم بعد با سردار انتصار که مامور انتخابات آذربایجان بوده و آقای آقا سید محمد تقی طباطبائی که رئیس انجمن بوده‌اند مذاکراتی نمودم و ایشان توضیحاتی دادند که معلوم شد آن نوشتجات و تلگرافات به منزلة اعتبارنامه نیست.
ماده (۴۳) قانون انتخابات هم تصریح به لفظ اعتبارنامه دارد و چون بر حسب فرمایش شاهزاده سلیمان میرزا و سایر نمایندگان که فرمودند اعتبارنامه نداشته‌اند به این جهت ایرادا بنده وارد نیست و بنده مخالفتی ندارم.
رئیس ـ آقای مستشارالسلطنه موافقند؟
مستشارالسلطنه ـ بلی با راپورت موافقم
رئیس ـ آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله ـ در اطراف این قضیه زیادی صحبت می‌شود که آیا مرحوم آقا شیخ محمد خیابانی مخصوصاً اعتبارنامه گرفتن یک موضوعیتی داشته باشد.
به عقیده بنده اینکه در قانون نوشته شده بای این است که کاشف از قبول نمایندگی باشد و اگر هر آینه یک نماینده قبول نمایندگی کرد ولو اینکه اعتبارنامه نگرفته باشد یا به او نداده باشند آن شخص جزو نمایندگی ملت محسوب است آن وقت اگر استعفا یا فوت نمود باید مطابق قانون به جای او دیگری انتخاب شود.
این یک مطلب اساسی است که باید مجلس حل کند که اگر انجمن نظار اعتبارنامه به یکی نداد و اهمال کرد ترتیب چه خواهد بود اما در این مورد به خصوص بنده نمی‌توانم تصدیق کنم که مرحوم آقا شیخ محمد خیابانی قبول نمایندگی نکرده چون دو سه سال از انتخابات آذربایجان گذشت و در تمام آن مدت مرحوم خیابانی خودش را نماینده ملت می‌دانست حالا اگر اعتبارنامه یک خصوصیتی دارد مطلبی است علی حده ولی اگر مقصود از اعتبارنامه این است که کاشف از قبول نمایندگی باشد ولی معلوم شد یک نفر نماینده قبول نمایندگی کرده آن وقت مشمول این جزء از قانون انتخابات می‌شود و در صورت فوت یا استعفاء باید تجدید انتخاب شود.
بنده اصراری نداردم زیرا آقای وحید الملک را هم مرد عاقل کاری میدانم و برای نمایندگی صلاحیت دارد ولی اساساً مطلب را باید مجلس حل کند که اعتبارنامه دادن موضوعیت دارد یا نه فقط قبول نمایندگی کردن کافی است ولو اینکه انجمن نظار از دادن اعتبارنامه ابا کند و پس از فوت یا استعفاء آن نماینده باید تجدید انتخاب بشود.
بنده اصراری ندارم زیرا آقای وحید الملک را هم مرد عاقل کاری می دانم و برای نمایندگی صلاحیت دارد ولی اساساً این مطلب را باید مجلس حل کند که اعتبار نامه دادن موضوعیت دارد یا نه فقط قبول نمایندگی کردن کافی است بنده شخخصاً عقیده دارم که قبول نمایندگی کردن کافی است ولو اینکه انجمن نظار از دادن اعتبار نامه ابا کند و پس از فوت یا استفاء آن نماینده باید تجدید انتخاب بشود.
آقاسید یعقوب (مخبر کمیسیون) ـ در جواب آقای حاج شیخ اسدالله راجع به انتخابات آذربایجان بنده عرض می‌کنم که این راپورت هفتم است که از طرف کمیسیون تقدیم مجلس می‌شود در آن هفته هم عرض کردم کمیسیون مسائل خارجی را در این خصوص مدخلیت نداده وقتی در دوسیه ملاحظه کرد ناچار شد و به نمایندگان حاضره تلگراف کرد و استفسار نمود که قبول نمایندگی کرده‌اند یا نه؟ چون کمسیون اطلاعات خارجی را معتبر ندانست مجبور شد از خود آنها جویا شود و به آذربایجان تلگراف کرد و به خود آقای آقا سید محمد تقی طباطبائی هم که در تهران بودند مراجعه شد و از رقعه‌ای که در جواب به اداره مباشرت رسید معلوم شد که ایشان نمایندگی را قبول کرده‌اند.
همچنین از نمایندگان آذربایجان هم تلگرافاً استفسار شد که قبول نمایندگی می‌کنند یا نه؟ پس کمیسیون یک اصول را محرز کرد و آن اصل این بود که به اطلاعات و مفهومات خارجی که فلانی نمایندگی را قبول کرده یا نه اهمیت نداده و از خود آنه هم سؤال نمود آنها جواب دادند قبول کرده‌ایم ولی در باب مرحوم خیابانی ما نمی دانیم نمایندگی را قبول کرده است یا خیر و چون معلوم نیست لهذا حمل بر عدم قبول می‌شود و آن وقت مطابق این اصل که کمیسیون اتخاذ کرده است او را منتخب می داند و تصدیق به صلاحیتش کرده است.
رئیس ـ آقای نصرت الدوله موافق اند یا مخالف.
نصرت الدوله ـ موافقم.
رئیس ـ دیگر مخالفی نیست؟ آقای حاج شیخ اسدالله فرمایشی داشتید.
حاج شیخ اسدالله ـ بنده فقط توضیح عرایض سابق خودم را می‌دهم آقای آقا سید یعقوب داخل مرحله شدند و تصور می‌کنم جواب عرایض بنده را ندادند بنده یک اصلی را خاطر نشا آقایان نمایندگان کردم که باید محرز شود یک وقت است می‌گویند مرحوم خیابانی قبول نماینگی کرده یا نه؟ این یک مرحله‌ای است که باید از طرف یک تحقیقاتی بشود که آیا قبول کرده است یا نکرده است و یک وقت هست که کمیسیون مسلم داشته است آن مرحوم قبول نمایندگی را کرده است ولی چون اعتبارنامه به او نداده بودند از این جهت پس از نوشتن دیگری که نسبتاً حائز اکثریت بوده است باید قائم مقام او بشود اما نسبت به مرحله دوم که مرحوم خیابانی قبول نمایندگی را کرده است یا خیر؟ بنده این طور اطلاع دادم و شاید بعضی‌ها هم بدانند که مرحوم خیابانی بعد از انتخابات تبریز خودش را نماینده ملت می‌دانست و در زمینه انتخابات یک زد و خورد و اختلافاتی به روز کرد و آنها هم خودشان را محروم از وکالت دیدند به عنوان صحت و سقم انتخابات مذاکرات طولانی می‌کردند و اذهان مردم را به این حرفها مشوب می‌نمودند ولی در اینکه مرحوم آقا شیخ محمد خیابانی خودش قبول نمایندگی را کرده بود محل تردید نیست اما مرحله ثانی که آیا پس از اینکه قبول نمایندگی کرده لازم است به او اعتبارنامه داده شود؟ و در صورت نگرفتن اعتبارنامه سمت نمایندگی را دارا هست یا نه؟ این مرحله‌ای است که باید مجلس حل کند و بنده معتقدم نماینده‌ای که دارای اکثریت شد و از طرف ملت منتخب شد اگر انجمن هم از دادن اعتبارنامه امتناع کند آن شخص منتخب ملت است و می دانم آن مرحوم هم قبول نمایندگی را کرده و به عقیده بنده باید تجدید انتخاب شود دیگر موکول می‌کنم به آراء آقایان نمایندگان محترم.
رئیس ـ آقای مستشار السلطنه (اجازه)
مستشارالسلطنه ـ اولاً در خصوص اینکه حاج شیخ اسدالله فرمودند بعد از انجام امر انتخابات تبریز و توابع که مرحوم خیابانی نمایندگی را قبول کردند تا فوت آن مرحوم سه سال طول کشیده بنده عرض می‌کنم از اول انتخابات تبریز و توابع و عدل تعیین تکلیف آراء سهند آباد با فوت مرحوم خیابانی هشت نه ماه طول کشید دو سال و سه سال نبوده اما اینکه فرمودند بعد از حائز اکثریت شدن آقای خیابانی قبول نمایندگی را کرده‌اند و چون قبول کرده و فوت نموده‌اند باید تجدید انتخاب شود اینطور نیست چون مقصود از انتخاب کمیسیون تحقیق انتخابات آذربایجان چند نفر برای رسیدگی و تحقیقات لازمه بوده و برای همین چیزهائی است که جنابعالی محل اختلاف نظرتان واقع شده است اولاً بعد از آنکه انجمن احساس کرد یک نفر حائز اکثریت است و او را وکیل دانست با اطلاع حکومت به آن شخص مراجعه می‌کند و کتباً قبول یا رد وکالت را از او می‌خواهند و او قبول یا رد می‌کند اگر قبول کرد و فوت مرحوم خیابانی و آن اتفاقات و قضایا انجمن مرکزی مسئله را اتمام تصور کرده و حکم قطعی را به نظر مجلس شورای ملی احاله کرده است و در آن صورت مجلس که ما دیدیم حکم قطعی را محول به مجلس می‌کند و اگر این طور نبود آن وقت به نماینده اطلاع می‌داد که قبول می‌کنید یا نه ولی ما هر چه در دوسیه ملاحظه کردیم هیچکدام از آنها نبود و گمان می‌کنم این توضیحات به قدری که آقای حاج شیخ اسدالله را متقاعد کند کافی است مقصود این است که کمیسیون تحقیق انتخابات آذربایجان با یک دقت کامل تمام اطراف و قضایا را مراحظه کرده چون این قضایا نا تمام بوده به یکان یکان منتخبین تبریز مراجعه شد که آیا قبول می‌کنید یا نه البته اگر قضیه تمام بود دیگر مراجعه به کمیسیون تحقیق لازم نبود.
رئیس ـ آقای آقا سید محمد تقی موافقند؟
آقا سیدمحمد تقی ـ اگر اجازه می فرمائید …
رئیس ـ موافقید؟
آقا سید محمد تقی ـ بلی موافقم.
رئیس ـ آقای سدید الملک (اجازه)
سدید الملک ـ بنده اگر اجازه می‌دهید
یک مادة نظامنامه را برای آقای حاج شیخ اسدالله بخوانم.
رئیس ـ موافقید یا مخالف؟
سدید الملک ـ موافقم
رئیس ـ آقای ملک الشعراء شما چطور؟
ملک الشعراء ـ بنده هم موافقم
رئیس ـ آقای محقق العلماء (اجازه)
محقق العلماء ـ بنده می‌خواستم یک سوالی از آقای حاج شیخ اسدالله بکنم.
رئیس ـ موافقید؟
محقق العلماء ـ بلی با راپورت موافقم.
رئیس ـ آقای تدین (اجازه)
تدین ـ بنده هم موافقم
رئیس ـ آقای نصرت الدوله
نصرت الدوله ـ موافقم و می‌خواستم توضیحی عرض کنم و آقای حاج شیخ اسدالله را متذکر کنم به اینکه آن اصلی را که اظهار فرمودند به جای خودش باقی است اما ماده قانون شبهه‌ای برای ما باقی نگذارده است و صریحاً می‌گوید که اگر کسی اعتبارنامه نگرفته و فوت کرده باشد بعد از او کسی که حائز اکثریت است قائم مقام او می‌شود و در این صورت اگر ما بخواهیم مذاکره کنیم که اعتبارنامه گرفتن و نگرفتن مربوط به قبول یا عدم قبول است این مسئله‌ای است جداگانه ولی امروز ما در یک مرحله هستیم که قانون تصریح دارد و از آن طرف هم مسلم و حتمی است که اعتبارنامه داده نشده است پس در این صورت مذاکرات و ایراد در این خصوص بی ثمر است.
(بعضی گفتند صحیح است)
رئیس ـ آقای آقا سید محمد تقی طباطبائی (اجازه)
آقا سید محمد تقی ـ با وجود این که مذاکراتی که در زمینه انتخابات تبریز شد قدری مطلب را روشن کرد ولی معهذا محض تذکار عرض می‌کنم اینکه مذاکره می‌شود که مبعوثین تبریز اعتبارنامه گرفته‌اند یا نگرفته‌اند این توضیح را باید از بنده خواسته باشند که آنجا حاضر بودم و ریاست انجمن نظار را دارا بودم.
اعتبارنامه اصلاً گرفته نشده است و چون بعضی لجاجت‌ها به میان آمده بود اگر اعتبارنامه هم می‌خواستند بدهند احرار آذربایجان قبول نمی‌کردند مگر اینکه از طرف مجلس شورای ملی حکمیت شود و این حکمیتی را که احرار آذربایجان می‌خواستند الحمدالله حالا به عمل آمده و اینکه می‌فرمایند ۳ سال طول کشیده خیر ده ماه بیشتر طول نکشیده که آقای شیخ محمد خیابانی مرحوم شد و اینکه می‌فرمایند زد و خورد در خصوص وکالت شد خیر زد و خورد برای این بوده که مواد قانون اساسی محترم شمرده بشود و بعضی به تحریکات در انتخابات مداخله نکنند و این شهرتها را بعضی اشخاص که می‌خواستند انتخاب شوند داده‌اند و مقصود از این زد و خورد‌ها این بود که مواد قانون اساسی باید محترم شمرده شود و مجلس حکمیت کند نه به نظریات اجانب یا بعضی زمامدارها باشد.
رئیس ـ دیگر مخالفی نیست؟ (اظهاری نشد)
رئیس ـ رای می‌گیریم آقایانیکه آقای وحید الملک را در تبریز تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس ـ تصویب شد. تقاضائی از طرف دولت راجع به تصویب هزار و پانصد تومان برای مخارض انتخاباتی که بالفعل در جریان است شده به کمیسیون بودجه ارسال می‌شود حالا باید یک نفر نایب رئیس به جای آقای سردارمعظم خراسانی انتخاب شود (در این موقع اخذ آراء به عمل آمده آقایان دکتر لقمان و سدید الملک ومیرزا محمد حسین صدرائی به حکم قرعه برای استخراج آراء معین شدند و پس از استخراج آراء به ترتیب ذیل نتیجه حاصل شد)
عده نمایندگان (۷۰ نفر)
عده اوراق و مهر تفتیشیه (۷۰)
آقای نصرت الدوله (۳۹) رای
آقای سلیمان میرزا (۲۳) رای
ورقة لایقرء (۱)
ورقه سفید علامت امتناع (۷)
رئیس ـ عدة رای دهندگان هفتاد نفر آرائی که برای آقای نصرت الدوله داده شده سی و نه و برای آقای سلیمان میرزا بیست و سه رای بوده است.
آقای نصرت الدوله انتخاب شدند
آقای امیرناصر از کمیسیون نظام استعفا نموده‌اند انتخاباتی که در جلسه گذشته می‌بایستی بشود به جهت اینکه مستخرجین آراء معین نشده بودند معوق ماند حالا مستخرجین معین می‌شوند بعد که بیرون تشریف می‌برند عده‌ای را که بایستی انتخاب شود انتخاب نمائید.
(آقای سهام السلطان استقراْ نموده آقایان حائری زاده آصف الملک و شیخ العراقین زاده به حکم قرعه معین شدند)
حائری زاده ـ بنده نمی‌توانم یک نفر دیگر را انتخاب بفرمائید.
رئیس ـ همچون زحمتی ندارد و به علاوه سابقه ندارد کسی که به حکم قرعه معین شد استعفاء دهد و ضمناً خاطر آقایان را متذکر می‌شوم بایستی دو نفر برای کمیسیون خارجه معین فرمائید فعلاً چند دقیقه تنفس داده می‌شود و در ضمن آقایان مشغول انتخابات خواهند شد.
(در این موقع جلسه برای تنفس تعطیل و پس از نیم ساعت مجدداً تشکیل گردید.
رئیس ـ راپورت کمیسیون بودجه مطرح است مذاکرات در ماده اول است آقایانیکه در کلیات نتوانسته‌اند به قدر کفایت حرف بزنند باز موقع برای ایشان باقی مانده و در این ماده در کلیات می‌توانند حرف بزنند.
نصرت الدوله مخبر کمیسیون ـ بودجه اجازه می فرمائید بنده چند کلمه توضحاً عرض کنم؟
رئیس ـ بفرمائید.
نصرت الدوله ـ چون تصویب لایحه بودجه به تأخیر افتاد و طبعاً آن پیش بینی هائی که راجع مدت شده بود بواسطه تاخیر از بین رفته کمیسیون بودجه لازم دید تجدید نظری در این لایحه بودجه بکند پس از تجدید نظر ماده دوم راپورتی که تقدیم شده بود و تغییر کرد چون تاریخ شروع با اجرای لایحه در راپورت کمیسیون از اول دلو معین شده بود چون مدت منقضی شده به اول حمل محول خواهد شد لهذا این ماده را بنده اصلاح می‌کنم بعد در جلسه دیگر خدمت آقایان تقدیم می‌کنم و علت اینکه عجله در این امر نشد این بود که چون بعد از مذاکره در ماده اول مذاکره در ضمیمه راپورت کمیسیون خواهد شد و وقت باقی خواهد بود لهذا قبل از آنکه به ماده دوم و مواد بعد برسیم یکی دو فقره اصلاح جزئی است که الحاق می‌شود و به نظر آقایان محترم خواهیم رسانید.
یک مسئله دیکر را هم تذکاراً به عرض می رسانم و آن این است که اگر امشب نوبت مذاکره به ماده مربوطه به بودجه وزارت معارف رسید تقاضا می‌کنم مسکوت نماند. برای آنکه هنوز تمام نشده بود ولی امروز صبح مذاکره شده و تقریباً تکلیف معین شده است راجع به آن ماده هم پس از اصلاح به عرض آقایان خواهد رسید.
رئیس ـ ماده او قرائت می‌شود (به مضمون ذیل قرائت شد)
۱ ـ به تشکیلات مملکتی و وزارتخانه‌ها مطابق ضمیمه ذیل اعتبار داده می‌شود که در حدود آن اعتبارات بودجه جزء خود را تهیه کرده برای تصویب مجلس شورای ملی توسط وزارت مالیه ارسال دارند.
رئیس ـ آقای شیخ الاسلام اصفهانی (اجازه)
شیخ الاسلام اصفهانی ـ بنده با این ترتیب نمی‌توانم عرایضم را عرض کنم از قراری که آقای مخبر می‌فرمایند معلوم می‌شود در راپورت تغییراتی داده شده و بنده مسبوق نیستم اگر تغییراتی داده شده باشد قبلاً مراجعه و مطالعه می‌کنم و بعد اظهار عقیده می‌نمایم ولی حالا نمی‌توانم اظهار عقیده کنم.
مخبر ـ تغییراتی در اساس لایحه داده نشده است. همان طور که عرض کردم فقط در مادة دوم راجع به تاریخ اجرای این لایحه تغییراتی داده شده در لایحه سابق نوشته شده بود از اول دلو هذه السنه و حالا نوشته خواهد شد از اول حمل نقطه نظر هم این بود که تصویب لایحه به تأخیر افتاده بود با این مناسبت از اول حمل نوشته شده به علاوه امیدواری حاصل است که از حالا تا اول حمل بودجه مشروح خرج هم از طرف وزراء برسد و آن را هم در مجلس بیاوریم و تصویب بشود.
شیخ الاسلام اصفهانی ـ ممکن است اول سایر آقایان اگر اظهاراتی دارند بفرمایند بنده بعد از آنکه صدر و ذیل مسئله را فهمیدم عرایض خودم را در موقع عرض خواهم نمود.
رئیس ـ آقای حائری زاده (اجازه)
حائری زاده ـ آقایان بنده با اغلب مواد ضمیمه راپورت کمیسیون بودجه مخالفم ولی نه اینکه مخالف باشم با بقلیل خرج و یا اینکه مخالف باشم با اعتبار دادن به وزراءکه در حدود اعتبارات بودجه مملکتی را مرتب نموده تقدیم مجلس شورای ملی نمایند بلکه با بیانات مخبر سابق کمیسیون که امروزه جزء قوه مجریه شده موافقم و معتقدم که باید حصاری دوره تشکیلات مملکی کشید که همه روزه با فقر عمومی مخارجات زائد تولید نشود.
آقایان مخارجات مملکتی بدیهی است که مانند خرج یک خانواده بر دو قسم است بعضی قابل تقلیل و حذف هست و بعضی قابل تقلیل و حذف نیست اگر یک خانواده عایداتش کمتر از مخارجات شد برای تعدیل بودجه چه خواهد کرد. از قبیل خرج خوراک سوخت مخارج. تحصیل اطفال و غیره مسلم است اولاً مخارج واجبه را در نظر می‌گیرد بعد اگر زائد داشته باشد صرف تجملات و تفننات خواهد کرد از قبیل مخارج اصطبل و تنظیفات و گلخانه و غیره آقایان اگر تعدیل بودجه خانواده را از این راه تصور کنیم که اصطبل باشد ولی ثلث مخارج داشته باشد فرضاً به اسبها ثلث سابق خوراک دهیم مستخدمین اصطبل بانشد ولی ثلث سابق به آنها حقوق داده شود البته اسبها از رفتار باز خواهند ماند و مستخدمین از طریق دزدی و خیانت امور خود را مرتب خواهند نمود و آن خانواده طولی نخواهد کشی که معدوم خواهد شد.
آقایان (راپورت کمیسیون بودجه که عبارت است از اجازه تشکیلات دوائر دولت مطابق اعتبارات و حدود معین) رفع بدبختی نمی‌کند لازم است موافق احتیاجات امروزه اعتباراتی به دولت داده شود که در حدود اعتبارات تشکیلات مملکتی را مرتب نمایند.
آقایان این مملکت ادارات عریض و طویل پیچ در پیچ لازم ندارد اولاً قشون لازم است که رعیت راحت باشد دوم مدرسه لازم است که عامه را سعادت خود را در آتیه بنور علم پید اکند سوم عدالت است که عامه را به تحصیل ثروت تشویق می‌کند آقایان راپورت کمیسیون بودجه ضمناً به دولت اجازه می‌دهد که حقوق مستخدمین را تقلیل کند این راپورت به دولت اجازه می‌دهد که مستخدمین را از شغل خود بدون جهت منفصل ماید این راپورت به دولت اجازهمی دهد که بعضی ادارات را به کلی منحل کند حقیقتاً این راپورت بدولت اجازه می‌دهد که تغییراتی در تشکیلات مملکتی بدهد ادارات زائد را حذف کند مخارجات را تقلیل کند علیهذا بنده با طرز تشکیلاتی که ضمناً از راپورت کمیسیون بودجه معلوم می‌شود مخالفم تصور نشود بنده با تغییر تشکیلات مخالفم و یا اینکه حدود ساختن تشکیلات مملکت را موافق اعتبارات کل که منظور شود مخالفم بلکه عقیده دارم هرچه زودتر جلوگیری از تفریط شده تشکیلات مملکتی را مرتب گردانیده غلط می دانم جلوگیری از خرج نکنیم که دخل ما معلوم نیست بلکه جلوگیری ضرر خودش منفعت است.
بنده عقیده دارم هر چه زودتر باید اعتباراتی به دولت داد که تشکیلات مملکت را در حدود اعتبارات مرتب کند ولی با مواد منضمه به راپورت کمیسیون بودجه مخالفم چرا که ضمناً اجازه داده شده که دولت تشکیلات غلطی که مناسب با حالت حاضرة مملکت نیست بدهد.
آقایان باید موافق احتیاجات امروزه مملکتی را مرتب نموده بنده غلط می دانم ماها خواسته باشیم تشکیلاتی موافق تشکیلات امروزة فرنگ بدهیم ما دویست سال قبل دول اروپای امروزه را در نظر بگیریم.
آقایان ما نمی‌توانیم صد هزار قشون نگاهداریم مگر آنکه چهل کرور مخارج آن را تصویب کنیم. ما نمی‌توانیم مدارس ابتدائی برای تحصیل یک کرور اطفال تأسیس کنیم مگر آنکه اقلاً بیست کرور مخارج آن را پیش بینی کرده باشیم.
آقایان به عقیده بنده باید موافق احتیاجات امروزه تشکیلات مملکتی را مرتب نمود البته برای انتظامات داخل مملکت قشون لازم است که اشخاص سرکش و متمرد را به حساب دعوت کند و اشخاص ضعیف بتوانند از حاصل دسترنج خود به راحت استفاده کنند و وزارتی برای انتظامات لازم داریم خواه با اسم وزارت جنگ باشد یا داخله یا انتظامات.
البته برای جمع آوری عایدات وزارتی لازم است که عواید مستقیم و غیر مستقیم را از قبیل گمرک و معاون و حق العبور و پست و تلگراف را جمع آوری کند. بدیهی است برای دفاع از سیاست خارجی ما وزارتی لازم است که مامورین در نقاط لازمه داشته باشند که حفظ استقلال و آزادی و حیات ما را بکنند مسلم است وزارت معارفی لازم است که آدم برای آتیه این مملکت تهیه کند که همه روزه برای جلب مستشار دست گدائی به طرف اروپائی و امریکائی دراز نکنیم و البته لازم است وزارتی برای قطع و فصل دعاوی داشته باشیم.
آقایاین! بنده عقیده دارم عجالتاً همین پنج وزارت را به طوری که کاملاً از عهده خدمات خود بر آیند تصویب کنیم. بعد اگر از عایدات مملکت فاضلی داشته باشیم باید وزارتی برای حوائج عمومی از قبیل ارزاق تنظیقات روشنائی شهرها و غیر ذالک تأسیس کنیم.
بعد از عرایض مقدماتی راجع به ضمیمه راپورت کمیسیون بودجه لابدم ماده به ماده تذکر بدهم.
ماده اول و دوم راجع به مخارجات دربار سلطنتی و مجلس شورای ملی. بنده عقیده دارم با فقر عمومی و حالت بدبختی امروز لازم است خیلی کمتر از آنچه تصویب شد مقرر گردد بیش از این عجالتاً در این موضوع عرضی نمی‌کنم.
ماده سوم راجع به مقرری محمد علی میرزا ـ بنده عقیده دارم باید حذف شود چرا که مجلس شورای ملی در سوم شعبان ۱۳۲۹ انعامی جهت قائل تصوری محمد علی میرزا معین می‌کند.
به علاوه در هشتم ذی قعده ۱۳۲۹ حقوق مخالفین حکومت ملی قطع شد. ماها چه جهت دارد با فقر ملت ایران سالی فلان مبلغ به یک نفر خائن به وطن تصویب کنیم از حاصل دسترنج رعایای مظلوم داده شود.
ماده چهارم ـ راجع به مخارج ریاست وزراء و کابینه. البته خیلی زیاد است چرا که بدبختانه اشخاص فقیر که دارای پارک و اتومبیل و لوازماتش نیستند عملاً از اشغال این مقام محروم هستند و با فقر عمومی خوب است تجملات را قدری کمتر قرار داد و چشم از رقابت و نتشخصات بی معنی پوشید.
راجع به ماده پنجم وزارت مالیه و گمرکات بنده عقیده دارم که اگر امروزه تا ده سال اقلاً دولت در حدود قوانین موضوعه مالیاتهای غیر مستقیم را درتحت مواد و شرایطی جزء به جزء در تمام ایالات و ولایات به مزایده گذارده و ضمناً برای جمع آوری مال المقاطعه و تفتیش از عملیات اشخاصی که طرف حساب دولت و رعایا هستند مامورین سیاری به اطراف اعزام دارد که عایدات را جمع آوری کرده و جلوگیری از خلاف قانون اشخاص مقاطعه چی نمایند البته خیلی مخارج کمتر و نظامات به تدریج مرتب تر از امروز خواهد شد.
ماده (۶ و ۱۲) راجع به مخارج وزارت داخله و جنگ آقایان بودجه وزرات داخله و جنگ در سنه پیچی ئیل (۸ ـ ۹۳۰۱۸۶۳) تومان بوده و امروزه موافق راپور کمیسیون بودجه (۱۱۳۵۰۰۰۰) تومان شده البته ما از چندی قبل تا به حال قشون خود را محض حمله به ممالک دیگر نگاهداری نکردیم بلکه فقط برای سرکوبی اشرار داخلی بوده فرقی که امسال با سال گذشته وارد این است که در سنه سابق بیشتر قوای مسلحه تحت امر وزارت داخله بوده و با حالت بی نظمی افراد نظامی منظره رقت انگیزی را تشکیل می‌دادند.
و امروز وزیر جنگ فعالیت به خرج داده و از قرار مسموع عده حاضر قشون تحت السلاح در کلیه مملکت ایران سی هزار است و با اعتبار هیجده کرور اگر اسلحه به قدر کفایت باشد به تصدیق مطلعین ممکن است چهل و پنج هزار نفر نظامی تحت اسلحه نگاه داریم در این صورت قوای نظامی ما کاملاً می‌تواند ما را مطمئن سازد که در داخله اشرار نمی‌توانند حرکات سابق خود را تجدید کنند و مالیاتها کاملاً وصول خواهد شد و وزارت داخله محتاج به فرستان امثال فلان الدوله نخواهد شد آقایان در سنه پیچی ئیل مبلغ (۷۱۶۸۶۲) تومان فقط مواجب حکام و فرمان فرمایان این مملکت فقیر بوده.
در صورتی که این آقایان غیر از فلج ساختن چرخهای سایر دوائر دولتی و غارت رعایا به عناوین مختلفه شغل ندارند. البته در امور قضائی رجوع به عدلیه و در امور انتظامی رجوع به نظمیه و امنیه خواهند کرد. و مالیات را امنای مالیه جمع آوری می‌نمایند بنده نمی‌فهمم یک عده از اشراف مملکت کرسبهائی را به نام حکومت و فرمان فرمائی چرا باید اشغال کنند و قدرت دولت را وسیله غارت رعیت بدبخت قرار دهند. ماده ۸ راجع به مخارج وزارت عدلیه و ثبت اسناد آقایان بودجه وزارت عدلیه در پیچی ئیل ـ (۲ و ۴۵۵۳۲) تومان بوده و امروز موافق راپورت کمیسیون بودجه (چهار صد هزار تومان) شده به علاوه (مخارج تأسیس اداره ثبت اسناد) بنده با راپورت مخالفم اگر چهارصد هزار تومان فقط مخصوص تأسیس اداره ثبت اسناد در مرکز و ایالات و ولایات است و محاکم استناف و صلحیه و بدایت و تمیز به کلی منحل خواهد شد و متداعین در امورات شرعیه رجوع به حکام شرع ننموده و در عرفیات به حکمیت قطع منازعه خواهند نمود بنده موافقم و اگر تشکیلات عدلیه کما فی السابق باقی خواهد ماند به اعضای محاکحم از عوائد عدلیه امرار حیات باید بنمایند بنده مخالفم چرا که من غیر مستقیم به مامورین عدلیه اجازه تضییع حقوق عامه داده شده با وجودی که در سنه پیچی ئیل (۵۵۲۳۰) تومان علاوه بر تصویبی کمیسیون بودجه اعتبار داشته اعضای محاکم صلحیه و بدایت یزد حقوقی از دولت دریافت نمی‌داشتند فقط از عایدات عدلیه مکلف بودند زندگانی خود را تأمین کنند.
ماده ۹ ـ رجع به مخارج وزارت فوائد عامه.
آقایان. شصت هزار تومان اعتبار جهت وزارت فوائد عامه اگر فقط محض جمع نمودن مبلغ (۵۲۱۳۵) تومان عایدات معادن است بهتر این است که به کلی معادن آزاد باشد و وزارت فوائد عامه منحل گردد و اگر مقصود ایجاد عایدات جدید و به کار انداختن مبالغ ثروت مملکت است خیلی کم است آقایان. بنده می دانم که مجلس چهارم موافقت با افکار و نظریات من نخواهد نمود که فقط …
حاج شیخ اسدالله ـ صحیح است.
حائری زاده ـ بلی صحیح است. که فقط تشکیلات مملکتی را منحصر به پنج وزارت خانه که عبارت از وزارت انتظامات و وزارت عایدات و وزارت دفاع از سیاست خارجی و وزارت معارف و وزارت عدلیه بنماید و اگر از عایدات مملکت فاضلی داشته باشیم و وزارتی به نام حوائج عمومی تأسیس کنید مطالبی که عرض کردم مقصودی غیر از ادای تکلیف و روشن ساختن افکار عمومی که علت مخالفت حقیر را با راپورت کمیسین بودجه بدانند نداشته و ندارند و در مکاتبی که همکار‌های محترم بنده مذاکرات مفصلی فرموده از قبیل معارف و صحیه و غیره که مخصوصاً بنده اظهاری نمی‌کنم که حمل بر سالوس و عوام فریبی نشود آقایان شماها در عمارات عالیه زندکانی نموده‌اید و به انواع نعم آلهی متنعم بوده و هستید بلکه بعضی از شما کراراً کرسی ایالت و حکومت را اشغال نموده‌اید ابداً فکر شماها متوجه یک نفر رعیت نیست و نخواهد شد که سالی سه ماه باید با هویج معیشت کند و سه ماه فقط با علف تعیش کند.
مامورین وزارت داخله حاصل دست رنج این بدبختان را بانواع و اقسام می‌گیرند و فریادرس ندارند.
آقایان و همکاراین امروزی من شماها همیشه طرف احترام مامورین دولت بودید ناله و فریاد و استغاثه مظلومین شهر بانکی را کجا شنیدید که دوازده هزار تومان مالیه بپردازند فرزند سردار ظفر بختیاری به عنوان تقدیمی حکومت به نفع پنج هزار تومان مطالبه نموده و از دولت بعد از انفصال مهلت گرفته رعیتی را سه هزار تومان تقدیمی داده غارت کند. آقایان شماها در شهر تهران قوای مسلح دولتی را در میدان مشق تماشا می‌کنید ابداً ناله تجار کرمانی و یزدی را که به کلی از غارتگری اشرار فارس ورشکست شده‌اند نمی‌شنوند.
مخبر ـ بنده در اظهارات همکار محترم خودم مخالفتی با کلیات و اصول لایحه بودجه استنباط نکردم همانطور که خودشان فرمودند با اظهارات مخبر محترم سابق کمیسیون هم کاملاً موافق بودند و بنده از این توافقی که در اصول حاصل شده خیلی متشکرم نسبت به مواد ضمیمه هم یک نظریاتی داشتند که می‌شود گفت آن نظریات هم با نظریات دولت و کمیسیون مخالفتی نداشت برای اینکه تمام نقطه نظرشان تقلیل بودجه بود حالا عملی هست یا نیست؟ وقتی داخل مذاککره مواد شدم اگر خواستند اعتراضاتی بفرمایند در هر ماده تجدید اعتراضی نمودند بنده جواب عرض می‌کنم.
رئیس ـ آقای فتح الدوله مخالفید.
فتح الدوله ـ بلی.
رئیس ـ آقای سلطان العلماء مخالفید یا موافق.
سلطان العلماء ـ بنده مخالفم.
رئیس ـ بفرمائید.
سلطان العلماء ـ بنده از آقای مخبر محترم سوال ملکنم با اینکه هیئت دولت سابق پیشنهادی به مجلس کرد و مجلس وم به کمیسیون بودجه رجوع نموده و کمیسیون وارد عمل و زمینه کار شد و مدتی عمر مجلس در اطراف آن صرف شد در کلیات هم مجلس شورای ملی رای داد حالا چه باعث شده است که اجرای آن تأخیر شده البته خاطر مبارک آقایان مستحضر است که مهمترین وظیفه ما نمایندگان حفظ حقوق موکلین است و این تأخیر اجرای بودجه مبلغی ضرر مملکت است سابقاً در این مجلس مذاکره شد که روزی هفت هزار و پانصد تومان یا هفت هزار تومان ضرر این ملت غم دیده است و متجاوز از سیصد هزار تومان خواهد شد سیصد هزار تومان مالیه ده ولایت نمی‌شود باید اقلاً دو ملیون از ملت فقیر گرفته شود تا سیصد هزار تومان آن به مرکز برسد چنانچه یکی از آقایان نمایندگان محترم در پشت همین کرسی خطابه گفتند صورت عظیم الجثه در همان صورت عظیم الجثه دیدیم که عوائد بعضی از ولایات واقعاً چه حال اسفناکی داشت حقیقتاً عرض می‌کنم نمایندگان دلسوز مملکت و ملت هستند صاحب اختیار امور هستند چنانچه خدا و پیغمبر خدا می‌فرمایند اگر کی متولی امر مسلمانی شود مسئولت خداست (کلکم راع و کلکم مسئول عن رعیه) از شخص اول اعلیحضرت شهریاری و زمام داران مملکت و بنده هر یک مسئول ملت هستیم. برای ملت بدبخت و بینوائی که شغل منیع و دانة بزرگ او جو کاری است و کار مهم او عمله گی است سیصد هزار توما خیلی زیاد است. خوب است آقایان بزرگواری کنند و رای بدهند بنده هم با آقایان نمایندگان اقلیت که فرمودند این بودجه حقیقی نیست موافقم و تصدیق می‌کنم موازنه حقیقی است مناقشه در اصلاحات نیست.
علی ای حال ما باید جانب اقل را برای ملت بگیریم مثلاً عایدی یک ولایت را چهل و نه هزار تومان قلمداد می‌کنند و امین مالیه آن شهر می‌نویسد.
دویست و چهل و سه تومان عایدی کثیرای این جاست و حال آنکه در آنجا ده نفر تاجر معتبر کثیرا هستند و صدی سی از دسترنج رعیت را می‌گیرند. آیا دو خروار و پنجاه من کثیرا در این مملکت جزو فروش می‌شود این هم عرض سابق بنده را تأئید می‌کنند که سیصد هزار هم تومان برای این ملت خیلی زیاد است. اگر پنجاه هزار تومان از این سیصد هزار تومان را به مدارس مان یعنی به این دانشمندان مملکت می‌دادیم یک ماه تعطیل نمی‌کردند.
در این مملکت قدر دانش معلوم نیست و دانشمندان ماهی بیست و دو تومان می‌گیرند آن هم هفت ماه تعطیل اگر سیصد هزار تومان می‌داشتیم مدارس را تعطیل نمی‌شد اطفال ما سرگردان نمی‌شدند و معلمین و دانشمندان تعطیل نمی‌کردند بنابراین استدعا می‌کنم به نحوی که کمیسیون بودجه در ابتداء راپورت داد آقایان بزرگواری کنند و رای بدهند.
اقایان شما صاحب اختیاری این ملت و مملکت را دارید اگر صاحب اختباری نداشتید چطور در اموال این ملت بدبخت مداخله می‌کردید؟ که مالیات بدهند یا ندهند زیاد یا کم شود یا نشود و فلان آبادی معاف شود یا دو برابر بدهند باز تکرار می‌کنم خوب است آقایان در حداقل ملاحظه فقراء ضعفا را بکنند بنده عرایض خودم را در ای موضوع بیان کردم و اگر جراید درج نکنند عرض می‌کنم (ما یلفظ حسن قول الالدیه رقیب عتید) بیش از آن هم عرضی ندارم.
مخبر ـ آقای سلطان العلماء به عنوان مخالف فرمایشی فرمودند ولی مخالفتی با اساس لایحه نداشتند.
سلطان العلماء ـ چرا راجع به تأخیرش مخالفت داشتم.
مخبر ـ فقط مخالفت تان با تاخیر آن بود اگر مرحمت بفرمایند و ماده دوم راپورت را ملاحظه فرمایند خواهند دید در ماده دوم نوشته شده وزارت مالیه مامور است از اول دلو هذالسنه تا پانزدهم حوت شروع به اجرای آ کند در صورتی که امروز ششم دلو است تصدیق می فرمائید بواسطه تاخیری که در تصویب لایحه شده و تا امروز هنوز در ماده اول او مذاکره می‌کنیم و معلوم نیست چند روز دیگر هم مذاکرده در این لایحه تمام می‌شود نمی‌توانیم بگوئیم این اعتبار از اول دلو یعنی شش روز قبل اجرا شود.
ثانیاً علت این تاخیر را کمیسیون قائل شده نه این است که نظریات آقای سلطان العلماء را مذکر نبوده البته آنچه کمیسیون بودجه و نمایندگان در خصوص صرفه جوئی می‌توانند اقدام کنند ولکن یک نظر دیگری هم بود و آن این بود که یک کسرهائی که از بودجه اداراتی که تشکیلات آنها بر روی یک بودجه‌های صحیحی مرتب و منظم شده است لازم بود و این کار البته یک مدیت وقت می‌خواهد یک وزیری می‌خواهد هشتصد هزار تومان از بودجه وزارتخانه خودش کسر کند ناچار آقای سلطان العلماء و همچنین هیچ یک از آقایان نمایندگان تصدیق نمی‌کنند که این کسر را به طور عمومی از حقوق تمام افراد کسر بکنید و بگوئید از حقوق تمام اجزاء یک وزارتخانه مثلاً تومانی دو قران یا سه قران کسر شود ناچار کمیسیون بودجه که از یک وزارت خانه هشتصد هزار تومان کسر می‌کند آن وزیر باید برود دوائر زیادی را حذف کند و طوری کند که بالاخره در حدود آن اعتباری که به او داده شده کار آن وزارت خانه اداره شود و این کار مدت لازم دارد و این کار فوری نیست و کار دو روز و سه روز و چهار روز نیست البته یک ماه دو ماه مدت لازم دارد تا روی کاغد بیاید و به دقت اطراف کار ملاحظه شود بنابراین بنده تصور می‌کنم این تأخیری را که کمیسیون بودجه قائل شده به هیچ وجه منافی با وظایف کمیسیون بودجه و وظایف نمایندگانی که به این لایحه رای خواهند داد نخواهد بود چون همانطور که ما باید تقلیل و صرفه جوئی را در نظر داشته باشیم همانطور هم باید تصمیمات ما عملی باشد و فقط به یک حرفهائی دل خود را خوش نکرده باشیم.
سلطان العلماء ـ اجازه می فرمائید.
رئیس ـ آقای فتح الدوله (اجازه نطق)
فتح الدوله ـ بنده در شور کلیات اجازه خواسته بودم ولی به بنده وقت نرسیده.
رئیس ـ هر چه در کلیات می‌خواستید بفرمائید حالا بفرمائید.
یکی از نمایندگان ـ بلندتر بفرمائید
فتح الدوله ـ از این بلندتر نمی‌توانم حرف بزنم. حالا چون آقای رئیس می‌فرمایند در کلیات هم می‌توانم حرف بزنم عرایض ود را می‌کنم.
اولاً بنده در اینکه بعضی از آقایان می‌گویند این ورقه بودجه نیست و بعضی می‌گویند بودجه است داخل نمی‌شوم و کاری ندارم که بودجه هست یا نیست علی ای حال در این ورقه که هست یک اعتباراتی به وزارت خانه‌ها داده‌اند که وزراء تشکیل وزارتخانه‌های خود را در زمینه این اعتبار بدهند بنده عرض می کم در همین ورقه هم تناسب ادارات منظور نشده چنانچه در موضوع وزارت پست و تلگراف آمده‌اند و یک مبلغی از حقوق آنجا کسر کرده‌اند که یک کرور یا بیشتر می‌شود.
(گفته شد اینطور نیست)
فتح الدوله ـ چهارصد هزار تومان کسری قریب یک کرور.
مخبر ـ هر قدر هست مطلب را بفرمائید.
فتح الدوله ـ همه می دانند که وزارت پست و تلگراف در تحت نظر یک متخصصینی اداره شده که نمی‌شود گفت تشکیلات آنجا بکاهند یا از حقوق اعضایش کسر کنند بنده تصور نمی‌کنم تشکیلات آنجا به قدری باشد که بشود یک کرور کسر کرد یکی دیگر راجع به عدلیه است.
به طوری که همه آقایان مسبوقند هنوز عدلیه ولایات بودجه ندارد مگر چند جا که محاکم استینافی دارد و در اغلب ولایات عدلیه کردی و خوردی است از همین عدلیه مقداری کسر کرده‌اند در حالتیکه بنده معتقد بودم و اگر نظامنامه داخلی به من اجازه می‌داد عرض می‌کردم پیشنهادی هم که آقای وزیر عدلیه در باب بودجه عدلیه فرموده‌اند برای عدالت مملکت خیلی کم است و به علاوه نمی‌توان گفت وزارت عدلیه تشکیلات زیاد دارد در مرکز منحصر به چهار محکمه ابتدائی و استیناف و تمیز است.
حاج شیخ اسدالله ـ هفت محکمه دارد.
فتح الدوله ـ بلی هفت تا در هر صورت آن قدرها زیاد نیست که بخواهند از آن بکاهند و همانطور که عرض کردم حقوق افراد عدلیه خیلی کم است مثلاً به رئیس استیناف صد و سی تومان می‌دهند قاضی ابتدائی چهل یا پنجاه تومان چطور می‌شود از این چهل پنجاه تومان کاست؟ حوزه‌های استینافی هم که حقوق دارد بودجه اش تقریباً دو هزار تومان بیشتر نیست ولی حوزه‌های ابتدائی و صلحیه‌ها همه بی بودجه است کروی خوردی است و همین عدلیه‌های کردی خوردی را هم بنده معتقد نیستم برداریم برای اینکه ولایاتی که همه گونه عوارض و تحمیلات را عهده دار هستند چرا نباید از لذائذ تشکیلات بهره مند باشند البته باید تمام ایالات و ولایات عدلیه داشته باشد یعنی من معتقدم همان اداراتی که در مرکز هست و مردم مرکز از آنها بهره مند می‌شوند باید در ولایات هم باشد و مردم بهره مند شوند چطور می‌توانیم تصدیق بکنیم که ولایات عدلیه نداشته باشند.
جاهائی که حوزه استینافی است تازه وزارتخانه دو هزار تومان به آنها می‌دهند ما بقی به کلی بی بودجه است اگر بخواهند این عدلیه‌ها را منحل کنند بنده معتقد نیستم همینطور حقوق افراد را هم گمان نمی‌کنم دولت در نظر داشته باشد کسر کند چون چیزی نیست که بشود کسر کرد پس در موضوع عدلیه هم بودجه بی تناسب منظور شده است در موضوع معارف هم به طوری که سابقاً شاهزاده سلیمان میرزا در اینجا شرح مفصلی بیان فرمودند به عقیده بنده هم بودجه معارف خیلی کم است اگر چه آقای مخبر محترم فرمودند در بودجه معارف یک نظریات جدیدی دارند و ممکن است توسعه بدهند به هر حال همانطور که بودجه خیلی از این وزارت خانه‌ها کم است ممکن است معتقد شویم که بعضی‌ها هم حقوق زیاد باشد.
مخبر ـ کدام هستند.
فتح الدوله ـ ممکن است مثلاً معتقد شویم که اعتار وزارت داخله یاوزارت مالیه زیاد باشد.
پس همانطور که نسبت به بعضی وزارت خانه‌ها عرض کردم کم است ممکن است نسبت به بعضی معتقد شویم زیاد است بنابراین بنده تصور می‌کنم بهتر این بود حالا که به اصطلاح هیئت دولت تجدید شده و یک اعتماد کامل تام و تمام نسبت به آقای مشیر الدوله ابراز شده همین قدر به رئیس دولت که طرف اعتماد عموم هستند امتیاز داده شود که ایشان با وزرای محترم درحدود آن اعتبارات بودجه‌های جزء را بنویسند و به مجلس بیاورند و تصور نمی‌کنم تا اول حمل هم بیشتر طول بکشد منتهی با صرفه و تقلیل اما از روی احتیاط و ضروریات باید بنویسند تا ما بتوانیم درست از روی بصیرت راهی بدهیم والا به این طریقی که منظور شده و اعتبار داده شده و پایه اش هم بر روی عایداتی است که همه افراد آقایان وکلاء معتقدند که آن عایدات کم منظور شده و عایدات واقعی مملکت نیست بنده مخالفم چون پایه مخارج بر روی آن عایدات گذارده شده و این مخارج هم غلط است یعنی اعتباراتی که برای دو سه وزارت خانه منظور شده صریحاً عرض می‌کنم خیلی کم است و همین طور بالعکس نسبت به دو وزارتخانه نسبتاً زیادتر منظور شده پس به عقیده بنده خوب است به آقای مشیر الدوله که طرف اعتماد کامل تمام آقایان بروند و بودجه تمام وزارتخانه‌ها را در حدود احتیاجات وزارت خانه‌ها بنویسند و بودجه‌های جزء را به مجلس تقدیم کنند تا ما از روی بصیرت کامل به آن صورت رای بدهیم والا با این ترتیب بنده نمی‌توانم رای بدهم و زیاده بر این هم عرضی ندارم.
رئیس ـ آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله ـ آقای فتح الدوله فرمودند رئیس دولت حالیه با کمال اعتمادی که عموم نمایندگان به ایشان دارند بروند و مطابق احتیاجات مملکتی بودجه جزء را بنویسند و به مجلس بفرستند بلی همه آقایان این نظریه را دارند و کمیسیون بودجه هم وقتی این تصمیم را گرفت اگر مراجعه بفرمائید در راپورت کمیسیون هم نوشته شده است که اگر هر آینه بودجه‌های جزء خودشان را تا اول حمل به مجلس نیاورند به آنها یک دینار داده نخواهد شد همین نظریه که کمیسیون اتخاذ کرد با حضور آقای مشیرالدوله بود و خودشان در کمیسیون تشریف داشتند و این اصلی بود که با حضور و توافق نظر خود و رئیس محترم فعلی دولت در کمیسیون اتخاذ شد و رای جلوگیری از مخارجی که در وزارت خانه‌ها می‌شد و مجلس هم به هیچ وجه اطلاع نداشت و برای جلوگیری از تفریط کاری و مخارج زیادی این اصل اتخاذ شد و به دولت اجازه داده شد که در حدود این اعتبارات بودجه‌های خودشان را مرتب کنند و از دولت تقاضا شد که هر چه زود بودجه هی جزء خودشان را به مجلس بفرستند اما نسبت به بعضی فرمایشاتی که بعضی از آقایان فرمودند (گویا آقای سلطان العلماء فرمودند) که اگر هر آینه تا اول حمل تاخیر بیافتد ضرری متوجه دولت می‌شود و باید مجلس رای بدهد از موقعی که را داده می‌شود به موقع اجرا گذارده شود و مقصودشان از این فرمایش این بود که در نتیجه ضرر دولت کم شود ولی باید دانست که این نظریه کمیسیون منافی با عملی که دولت در نظر دارد نیست کمیسیون بودجه یک مهلتی به دولت داده است که در ظرف این مدت دولت می‌تواند تصمیمات کمیسیون بودجه را به موقع اجرا گذارد و تصدیق می فرمائید اگر بخواهند از آن موقعی که این رای داده می‌شود فوراً این تصمیم به موقع اجرا گذارده شود دولت نمی‌تواند کاملاً این تصمیم را به موقع اجرا بگذارد زیرا عملی نیست دولت باید در بودجه جزء وزارت خانه‌ها و ادارات خود یک نظری بکند و ببیند کدام یک ادارات زیاد است کدام حقوق زیادی است و کدام مخارج را می‌تواند حذف کند و همینطور که سابقاً هم آقای مخبر توضیح دادند ما نظر نداریم این میزانی را که کسر بشود خیر این نظریه که از طرف کمیسیون به دولت واگذار شده است برای این بوده است که دولت در بوده جزء خودش دقت کند و نبیند چیزهای زیادی که محل حاجت امروزه وزارت خانه‌ها نیست کدام است و آنها را حذف کند و مطابق این اعتباری که به او داده می‌شود بودجه می‌نویسد و البته دولتی که محل اعتماد مجلس است در نظر خواهد گرفت که هر چه زودتر مطابق تصمیم و نظریه مجلس عمل کند مثل اینکه امروز آقای رئیس الوزراء فرمودند من خودم در بودجه کابینه ریاست وزراء این تصمیمی را قبل از رای مجلس به موقع اجرا گذاشتم ما دولت را مجبور نمی‌کنیم که حتماً تا اول حمل کند بکند البته دولتی که ما به او اعتماد داریم در نظر دارد که هر چه زودتر این کار را عملی کند و انشاءالله موفقیت هم حاصل خواهند فرمود و اما راجع به قسمتهای دیگری که آقای فتح الدوله فرمودند نسبت به بودجه پست و تلگراف و عدلیه و یک قسمت از فرمایش ایشان که راجع به عدلیه بود بنده هم موافقم به جهت اینکه هم در عدلیه بوده و تا درجه هم تخصص دارم آقای فتح الدوله هم در عدلیه و هم در مجلس با بنده همکار هستند و حق دارند سنگ عدلیه را به سینه بزنند و لی باید دانست که سنگ مملکت به سینه زدن مقدم است در موضوع وزارت پست و تلگراف که می‌فرمایند یک بودجه مرتبی دارند بنده برای اطلاع حضرت عالی عرض می‌کنم مثلاً اداره محاسبات تلگرافخانه راجع به محاسبات عایدات پیچی ئیل به همین رئیس دولت در موقع زمامداری سابق خودشان قریب سه کرور صورت عایدات را می‌دهد و لی بعد از زمان کابینه آقای قوام السلطنه صورت محاسباتش را دو کرور به دولت صورت می‌دهد و یک کرور تفاوت حساب است آیا این سزاوار است.
این نسبت به جمعش نسبت به خرجش همانطور که شما تصور فرمودید نیست زیرا وقتی صورت جزء از پست خانه می‌خواهند اداره محاسبات صورت جزء نمی‌دهد بنابراین آمدیم و مبلغی از بودجه پست و تلگراف کسر کردیم و در ضمن وزارتخانه‌ها را هم ملزم کردیم که اگر هر آینه تا اول حمل صورت جزء مخارج را به مجلس نیاوردند حتی وزارت پست و تلگراف دیناری به آنها حقوق داده نشود برای اینکه به این وسیله بتوانیم صورت جزء را از وزارتخانها بگیریم و در او دقد کنیم و اما اینکه می فرمائید وزارت عدلیه بودجه شما کم است صحیح است و تصدیق می‌کنم که بعضی ولایات عدلیه لازم دارد و خیلی خوب است که عدلیه در ولایات جزء تاسیس شود و اجزاء آن هم دارای حقوق مکفی باشند کسی منکر نیست حقوق اعضاء و اجزاء عدلیه از سایر وزارتخانه‌ها کمتر است ولی در عین حال تشکیلات وزارتخانه‌ها و ادارات ما باید به اندازه استطاعت و قدرت ما باشد باید به قدر وسع مالیه و ادارائ ما باشد مثلاً اگر برای بعضی ولایات استیناف قائل شویم و بگوئیم برای آسایش و رفاه مردم در هر جا که حوزه ابتدائی هست یک حوزه استینافی هم تشکیل شود و در نتیجه مردم برای استیناف دادن مجبور نباشند از شهر ی به شهری مسافرت نمایند خیلی خوب است ولی باید دید که عایدی امروزه مملکت به ما این اجازه را می‌دهد که در تمام ولایات حوزه استینافی دائر و برقرار کنیم.
گمان نمی‌کنم ضعف بودجه ما چنین اجازه را به ما بدهد این بود که که کمیسیون بودجه حوزه استینافی و یا یک مرکز را کاملاً در نظر گرفته و در اطراف آن دقت و غور کاملی کرد این قدر تصویب نمود و مسلم است که کمیسیون بودجه نمی‌توانست زیادتر از آنچه خود وزیر عدلیه پیشنهاد کرده بود تصویب کند بلکه قدری هم نظر تقلیل در آنچه وزیر پیشنهاد کرده بود داشت و کمیسیون وقتی مراجعه می‌کرد با حضور خود وزیر عدلیه بود و همین طور راجع به بودجه پست و تلگراف با حضور خود وزیر پست و تلگراف بود که این تصمیم را گرفت و آنها هم حقاً یک کمک و مساعدتهائی با کمیسیون کردند (حالا بنده نمی‌خواهم در تشکیلات وارد شوم) ولی اگر وزارت عدلیه مجبور شود بودجه عدلیه را کسر کند شاید بعضی محاکم و ادارات زیادی در عدلیه باشد که وزیر بتواند آنها را منحل کند در حالیکه حقوق اعضاء هم کسر نشده باشد آقای فتح الدوله می‌فرمایند در تهران چهار محکمه بدایت است اشتباه فرمودند بلکه چهار محکمه حقوقی است و در دو محکمه جزائی است و دو محکمه تجارت که روی هم رفته هشت محکمه ابتدائی می‌شود و به عقیده بنده هشت محکمه ابتدائی زیاد است و تصدیق خواهید فرمود که تهران هشت محکمه نباید داشته باشد و زیاد است (مثلاً بعضی دوائر دیگر هم هست که بنده نمی‌خواهم داخل در جزء آن شده باشم ولی البته در صورتی که یک وقتی مالیه به ما اجازه بدهد می‌توانیم بودجه عدلیه را در تمام ولایات زیاد کنیم و همین طور می‌توانیم بودجه عدلیه را مثل قانون شرع برای خاطر آسایش اهالی مجانی بکنیم زیرا قانون شرع محکمات را مجانی قرار داده یعنی از متداعین نباید حقوق گرفته بشود و امیدوارم روزی هم مملکت ایران موفق شود همین نظریه را اتخاذ کند و توسعه بر دوائر کند و آنها را مجانی کند ولی امروزه اینها مرام است ولی انشاءالله بعدها بهتر از این خواهد شد ولی امروز ضعف و قلت مالیه به ما چنین اجازه را نمی‌دهد و اما راجع به راپورتی که کمیسیون بودجه به مجلس داده است بنده گمان نمی‌کنم کمیسیون بودجه بهتر از اینکه در راپورت ذکر شده می‌توانست راه حلی برای تعدیل بودجه فکر کند و تصور می‌کنم بودجه مقتضی هم نداشته باشد و امیدوارم با این ترتیب به زودی بودجه‌ها تعدیل و موازنه بشود.
رئیس ـ آقای زنجانی (اجازه)
آقاشیخ ابراهیم زنجانی ـ بنده جزئی مخالفتی دارم و چون عضو کمیسیون بودجه هستم و شاید در آنجا هم همین مخالفت را داشتم لذا لازم دانستم اساس کار را مختصراً عرض کنم وزارت خانه هائی در این مملکت تشکیل شده و یک بودجه ترتیب داده شده مجلس از وزارت مالیه سوال کرد که عایدات چیست مخارج چیست؟ کدام یک موافقت دارد؟ کدام یک کسر دارد و کدام اضافه دارد؟ از طرف دولت هم صورتهائی آوردند ما هم با بودجه هائی که عمل می‌کردند مطابقه کردیم و بالاخره دیدیم خرج بر عایدات اضافه دارد حالا چاره چه بود؟ فعلاً که نمی‌توانیم عایدات را اضافه کنیم پس مجبور شدیم برای موازنه از خرج مقداری کسر کنیم به چه شکل ممکن بود از مخارج کسر کنیم این بود که صورت سابق وزارتخانه‌ها خواسته شد و به مناسبت آن صورت از هر کدام مقداری به تناسب کسر شد.
از بعضی وزارتخانه‌ها زیادتر و از برخی کمتر کسر شد چیزی که هست ادارات عدلیه و وزارت معارف یک تشکیلات تازه‌ای است که در زمان مشروطیت تشکیلات آنها داده شد.
ولی وزارتخانه هائی که جزء تشکیلات استبدادی است و همان ترتیب قدیمه را دارد و تا به حال هم از بین نرفته است بنده با آنها در کمیسیون مخالفت کردم و حال هم مخالفت می‌کنم مثلاً یکی وزارت داخله است آن هم نه با بودجه اداری وزارت داخله مخالف باشد خیر برای اینکه بودجه اداری وزارت داخله از سایر ادارات هم نسبتاً کمتر است بلکه مبلغ هنگفت راجع به حکام است چون وقتی حال حکام را نگاه می‌کنیم می بینیم همان حال استبداد است بلکه اگر حال حکام بدین موال باقی بماند ابداً مشروطیت در ایران نخواهد بود و رو به مشروطیت و آزادی هم نخواهد رفت مثلاً فرض بفرمائید یک حاکم نماینده از طرف وزارت داخله است یک رئیس معارف هم از طرف وزارت معارف است یک رئیس عدلیه و یک رئیس مالیه هم هست اینها هر کدام مامور مستقل یک وزارت خانه هستند آن وقت ملاحظه می‌شود آقای حاکم ماهی پنجاه تومان با این حال ممکن نیست کسانی که پول دارند بگذارند کسان دیگر به حکومت برسند ولی اگر بودجه کمتر شود آنوقت آن آقا دست بر می‌دارد حتی بعضی‌ها به یک حکومت بزرگ می‌روند و مثلاً والی ایالت آذربایجان می‌شوند و به آن خطة وسیع و بزرگ هم قناعت نمی‌کنند می خواهند خمسه را هم جزء حوزه ایالتی و حکومت خود قرار دهند در چندی قبل که یک نفر حاکم و فرمان فرمای آذربایجان شده بود خمسه را هم ضمیمه حکومت خود نموده بود.
بنده ملاقاتی از رئیس الدوزراء وقت نموده و به ایشان عرضی کردم.
آقا تمام ایالت آذربایجان برای یک نفر حاکم کافی نیست که خمسه را هم جزء خطه ماموریت او نموده‌اید آقای رئیس الوزراء اظهار نمودند آخر آقا نمی‌روند چه کنم آدم بزرگی است عرض کردم چه چیزش برزگ است؟ عقلش بزرگ است؟ یا عقلش و با تدبیرتر از او آدم زیاد است بعد مسلم شد که چون آقا عایدات زیاد دارد و صاحب ثروت و مالک املاک و دارای کرور و پارک و اتومبیل است ناچار باید به جاهای خیلی بزرگ برود حتی آقا حکومت ایالت وسیعی مثل آذربایجان را هم برای خود کافی ندانسته و خمسه را هم جزء مقر حکمرانی خود می‌کند سابقاً ما به موجب قانون چهار ایالت بیشتر نداشتیم اما حالا ملاحظه بفرمائید چند ایالت تاسیس شده. ایالت مازندران ایالت شرق ایالت غرب. ایالت فلان واقعاً وقتیکه شخصی روزنامجات را می‌بیند تعجب می‌کند مثلاً می‌گوید چون کرمانشاهان اهمیت داشت حقوق معاونش را زیاد کردیم به این قاده فردا اگر در خمسه یک فوج دزد پیدا شد باید حقوق معاونش را اضافه کرد چرا؟
برای اینکه اهمیت پیدا کرده در این صورت آنجا امن خواهد شد خوب است عوض اضافه حقوق معاون آژان زیاد کنند تا غائله رفع شود بنابراین به عقیده بنده اگر حکام مثل روسای یکی از ادارات قرار بدهیم اشخاص صالح و قانعی پیدا خواهند کرد در یک شهر و ولایات عدلیه هست کار عدلیه را می‌کند ولی حکام متعدد می‌روند عدلیه دیگر نمی‌تواند کار بکند و مجبور است نوکر آنجا کم شود مثلاً وقتی به بعضی‌ها می‌گویند بیا به حکومت برو می‌گوید رئیس عدلیه، رئیس مالیه یا رئیس فلان باید به تصویب من فرستاده شود و در تحت نظر من کار کند و الا نمی‌روم بلکه در بعضی جاها حاکم خودش را از وزارت داخله بالاتر می داند این است که بنده نسبت به بودجه وزارت داخله آن هم نسبت به بودجه حکام مخالم حالا قبلاً خودم جواب خودم را می‌گویم بعد جواب را عرض می‌کنم می گویند اینها بنابر اقتضاء وقت است بنده عرض می‌کنم دنیای امروزه همچون اقتضائی را ندارد که آمهای خیلی دارا و خیلی مقتدر به فرمان فرمائی تشریف ببرند و از مردم پولهای زیاد بگیرند و اشخاص را زیر دست خود قرار دهند ادارات را نوکر خودشان بکنند هیچ وقت همچون اقتضائی را ندارد بلکه عوض اینکه به حکام هزار و پانصد تومان دو هزار تومان بدهند باید حاکمی بفرستند که ماهی دویست تومان حقوق داشته باشد و آن هزار و هشتصد تومان مابقی را خوب است به آژان به معارف بدهند تا آنوقت آدمهای صالح هم به حکومت کمتر بشود و دیگر در روزنامه نخوانید حکومت فلان جا و فلان جا … پنج و شش جا پشت سر هم حکومتش به آقا داده شده است بنده وقتی روزنامه را خواندم ترسیدم دو دانگ از عطارد و سه دانگ مریخ هم به آقا داده شده باشد که نور قمر را هم از ما منع کنند بنده عرض می‌کنم آقای مشیر الدوله مشروطه خواه هستند و از قانون هم خبر دارند البته تشکیلات سابق را اصلاح خواهند فرمود هیچ مصدئی هم نخواهد کرد آن کسانی که در ادارات خدمت می‌کنند ابداً از حقوق آنها کسر نخواهد شد مثلاً باید منشی‌ها همه یکسان باشند روسای ادارات همه یک سان باشند بنده در یک وزارتخانه ندیدم حقوق روسای دو اداره با هم موافق باشد چه رسد به دو وزارتخانه یکی صد تومانی رفیق بوده مقرب بوده. قوم بوده چه بوده. انشاءالله آقای مشیر الدوله رئیس الوزراء ترتیبی اتخاذ خواهند فرمود که این امور اصلاح بشود که کلیتاً در این مملکت منشی‌های اول صد تا هزار تا هر قدر هستند حقوقشان مساوی باشد ترقی آنها معلوم باشد و کلیتاً روسای ادارات مملکت مساوی بشوند آنوقت روسائی که زیاد تر می‌برند کسر شود آنوقت اگر حکام را هم رئیس اداره فرض کنیم دیگر آنتریک نمی‌شود که من حکماً باید حاکم بشوم همانطور که رئیس مالیه می‌رود حاکم هم برود و الا خود بنده در عثمانی دیدم حاکم کیف در دستش و نوکرش هم عقبش می‌رفت چیز خرید برد در صورتی که هر امری که می‌کرد اجرا می‌شد هیچ نگاه نمی‌کردند ببینند قاطر خانه و اصطبل دارد یا خیر اینها همه در ایران است که حاکمها را پادشاه کوچک می دانند و به آن دستگاه بار می‌کنند می روند البته آنهائی که با این همه آدم می‌روند چیز می‌خواهند اما رئیس مالیه با یک نفر نوسنده در یک درشکه می‌رود کار هم می‌کند اگر اینطور بشود واقعاً مشروطیت زنده می‌شود و سایر ادارات زنده می‌شوند و معارف و عدلیه و مالیه در تحت حکم حاکم نمی‌رود و در ممالک عثمانی روسای ادارات هر هفته با هم جلسه دارند و مذاکره می‌کنند و رای می‌دهند که چه بکنند و با هم برادر می‌شوند. من در اوقاف بودم رئیس معارف عراق تلگراف کرد که من در یک اطاق بودم حاکم امر کرد میرا بیرون کردند ما هر چه تلگراف کردیم آن هم عمارت مال تواین اطاق را به او بده جواب داد جای نوکرمان حکم است او برود منزل کرایه کند اینها بد است امیدوارم این کابینه حکام را هم مثل روسای ادارات قرار دهد در این صورت از بودجه وزارت داخله کم می‌شود و می‌توانیم زیادی آن را در معارف و عدلیه مصرف کنیم و انشاءالله یک ترتیب صحیحی داده خواهد شد.
رئیس ـ چون مدتی از شب گذشته است بقیه مذاکرات می‌ماند برای جلسه دیگر.
(جمعی گفتند مذاکرات کافی است)
رئیس ـ اگر آقایان مذاکرات را کافی می دانند در جلسه آینده رای می‌گیریم: آقای حاج نصیر السلطنه با چند نفر از آقایان طرح قانونی پیشنهاد کرده‌اند قرائت می‌شود و به کمیسیون مبتکرات ارسال می‌شود.
(آقای تدین به مضمون ذیل قرائت نمودند)
نظر به اینکه یکی از مسائل بدیهی این است که نمایندگان سیاسی هر مملکت باید اطلاع کامل از اوضاع و احتیاجات و جریان سیاست مملکت خود داشته باشند که بواسطه بصیرت خود قادر باشند مصالح آن را حفظ نمایند و این اصل در تمام عالم محفوظ و منظور است متأسفانه اکثریت نمایندگان سیاسی ایران نه تنها سالهای عدیده از مملکت خود خارج و از اوضاع وطن خود بی اطلاع هستند بلکه بعضی از آنها اصلاً در تمام مدت عمر خود پای تخت مملکت خود را ندیده‌اند و شاید بواسطه طول اقامت در خارجه تکلم زبان فارسی را فراموش کرده باشند.
برای اینکه این عیب اساسی مرتفع شود مواد قانونی ذیل پیشنهاد می‌شود.
ماده (۱) ـ کلیه نمایندگان سیاسی ایران در ممالک خارجه حق ندارند که بیش از چهار سال در خارجه ماموریت داشته باشند مگر اینکه در آخر چهار سال به ایران آمده و الااقل شش ماه در مملکت خود توقف نمایند.
ماده (۲) ـ این قانون نسبت به ما قبل خود دارای اعتبار خواهد بود و کلیه نمایندگان سیاسی دولت ایران ه تا تاریخ تصویب این قانون بیش از چهار سال در خارجه متوقف بوده‌اند باید نسبت به آنها بر طبق ماده اول رفتار شود.
تدین ـ به امضای سی نفر است.
رئیس ـ جلسه آتیه روز شنبه یک ساعت به غروب مانده دستور جلسه بقیه مذاکرات در راپورت کمیسیون بودجه آقایان موافقند؟ (گفتند بلی)
مجلس تقریباً سه ساعت و نیم از شب گذشته ختم شد
رئیس مجلس شوای ملی ـ مؤتمن الملک