مذاکرات مجلس شورای ملی ۵ بهمن ۱۲۸۸ نشست ۴۳
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری دوم | تصمیم‌های مجلس | درگاه انقلاب مشروطه |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری دوم |
مجلس شورای ملی ۱ دی ۱۲۸۸ نشست ۲۴
جلسة ۴۳
مذاکرات روز سه شنبه ۱۳ شهر محرم الحرام ۱۳۲۸
مجلس دو ساعت و نیم قبل از غروب در تحت ریاست آقای مستشار الدوله منعقد شد.
معاضدالملک صورت جلسه قبل را قرائت کرد.
مؤتمن الملک ـ اگر ممکن است آنقدریکه راجع به کمپانی نان است مجدداً قرائت شود.
معاضد الملک مجدداً آن جزء از صورت مجلس را قرائت کرد.
مؤتمن الملک ـ استیضاح نبود سئوال بوده است و انحصار گندم بوده است.
تقی زاده ـ در خصوص مناهی هم سئوال نوشته شده در صورتی که استیضاح بوده است.
ذکاءالملک ـ جوابی که از طرف مجلس به آقای آیت الله نوشته می‌شود قرائت نمود.
ذکاءالملک ـ کاغذی است که از شاهزاده عین الدوله قرائت می‌شود.
آقا شیخ اسمعیل نوبری ـ در تلگراف بنده ملاحظه دارم تجدید رسوم مذهبی صحیح نیست ما نمی‌خواهیم یک قانون دیگری بگذاریم که تجدید بگوئیم لفظ دیگر به جای آن گذاشته شود.
تقی زاده ـ در خصوص مطبوعات هم مثل سایر مواد نوشته شده است و بنده آنرا کافی نمیدانم باید مخصوصاً اشاره شود که اولیای امور سعی خواهند کرد که چیزی مخالف قوانین شریعت نوشته نشود و چنانچه چیزی مخالف نوشته شد سیاست و مجازات خواهند کرد نویسنده را غرض اینکه با این اختصار بنده کافی نمیدانم باید اشاره شود که وزراء ملتزم شده‌اند که قانون انطباعات اجرا شود.
حاجی محمد اسمعیل کاشف ـ لازم بود ذکر شود که از طرف وزراء هم ملتزم شده‌اند قدغن اکید نمایند که در مطبوعات مطابق قانون عمل شود و از مناهی شرعیه هم جلوگیری نمایند.
متین السلطنه ـ در خصوص عضویت پنج نفر از مجتهدین هم لازم است اشاره شود که آن بیست نفر را به مجلس معرفی نمایند تا مجلس از بین آنها پنج نفر را انتخاب نماید برای نظارت کلیه قوانین که صادر می‌شود هر چه زودتر انتخاب نمایند و به مجلس معرفی کنند این مطلب از این تلگراف ساقط شده است لازم است یاد آوری شود.
رئیس ـ در آن خصوص که مخصوصاً تلگراف علیحده مخابره شده است.
وکیل التجار ـ حالا عنوان در تغییر عبارت می‌شود بنده هم عرض می‌کنم آنجا که نوشته شده است بیشتر از پیشتر اقدام خواهد شد پیشتر هیچ اقدام نشده است و در عوض بیشتر از پیشتر نوشته شود کما هم حقه جلوگیری از منهیات خواهد شد برای اینکه پیشتر دوره استبداد بوده است و در آندوره هیچ اقدامی نشده بود.
رئیس ـ اینطور نیست که پیشتر که گفته می‌شود همان مراد دوره استبداد باشد بلکه زمان مشروطیت هم مقصود است چندان عیب ندارد این عبارت.
افتخار الواعظین ـ نکته‌ای ک متین السلطنه فرمودند بسیار صحیح است برای اینکه اظهارات ایشان هم راجع به اجرای دو ماده قانون اساسی بود یکی راجع به همین مسئله بود که آقای متین السلطنه فرمودند لازم است اظهار شود و بنده هم پیشنهاد می‌کنم که استدعا کنند آن ۲۰ نفر به مجلس معرفی کنند و مجلس پنج نفر از بین آنها انتخاب نماید.
ذکاء الملک ـ کاغذ عین الدوله است قرائت می‌شود.
(وحید الملک و دیگران اظهار کردند که لازم است برود به کمیسیون عرایض).
رئیس ـ امروز بنا بود پاره‌ای استیضاحات شود از آقایان وزراء چون تشریف نیاورده‌اند راپورت کمیسیون موقتی راجع به بلدیه چون خیلی وقت است در اینجا مانده است قرائت می‌شود.
راپورت کمیسیون موقتی قرائت شد. در بین قرائت راپورت، وزیر جنگ رئیس الوزراء وزیر امور خارجه وزیر علوم و معارف وارت شدند.
رئیس ـ چون اینجا قید شده است از بابت روشنائی و غیره. از وزارت مالیه سئولا شده است این جواب را فرستاده‌اند لازم است قرائت شود قرائت شد به مضمون ذیل.
وحید الملک ـ به موجب نظامنامه‌های جدید باید راپورتها چاپ شده توزیع شود به خصوص آنچه راجع به بلدیه است.
رئیس ـ صحیح است.
محمد هاشم میرزا ـ اینصورت که قرائت شد اگر فقط راجع به تهران است که کافی است و اگر راجع به تمام ولایات است این مقدار کم است.
صدیق حضرت ـ چون از صورت وزیر مالیه یک قلم افتاده است لازم میدانم عرض کنم رفع شبهه کنم که مالیات کوره پز خانه را بلدیه ضبط کرده است و از قلم در آن صورت افتاده است.
رئیس ـ وزارت فوائت عامه هم نوشته است و راجع به بلدیه نمیداند و اینها چیزهائی است که از سابق راجع به بلدیه بوده است و اگر حالا نباید راجع به بلدیه باشد آن یک مطلب دیگری است.
وزیر معارف و علوم ـ این چند فقره لایحه است راجع به وزارت معارف تقدیم می‌کنم و آنچه راجع به کوره پز خانه است بلدیه حق تصاحب ندارد و بنده پروتست کردم.
ذکاءالملک صورت لوایح وزارت معارف و علوم را قرائت کرد.
رئیس ـ پیشنهاد وزارت معارف را اگر مجلس تصویب می‌کند رجوع کنیم اول به کمیسیون معارف بعد از آن طبع شده توزیع شود.(گفتند صحیح است).
مؤتمن الملک ـ بعد از آنکه از کمیسیون معارف گذشت در خصوص معارف و مخارج باید به کمیسیون بودجه هم برود.
حاج محمد اسمعیل کاشف ـ کمیسیون عرایض و مرخصی در سوم محرم تشکیل شد و انتخابات خودشان را تمام کردند و چون عرایض زیاد بود در هر مقدار راپورت کار را طبع و تقدیم می‌نمایند.
معاضد الملک ـ راپورت کمیسیون عرایض و مرخصی را قرائت نمود به مضمون ذیل.
ذکاءالملک ـ راپورت کمیسیون رسیدگی به مواد نظامنامه انتخابات راجع به ماده ۱۹ و ۶۲ را قرائت کرد.
رییس- چنانچه مجلس تصویب می‌کند طبع و توزیع شود گفتند صحیح است باید طبع و توزیع شود.
محمد هاشم میرزا- عرض می‌کنم در کمیسیون معلوم می‌شود همان اختلافات باقی است چنانچه لازم می دانند لایحه قانونی پیشنهاد شده طبع و توزیع شود.
رئیس ـ آقای معاضدالملک سئوالاتی از وزیر امور خارجه در خصوص معاینه جنائزیکه به عتبات عالیات حمل می‌شود داشتند حالا سئوال نمایند.
معاضدالملک ـ سئوال بنده این بود چون جنائزیکه حمل به عتبات می‌شود الان در دونقطه معاینه می‌شود یکی در کرمانشاه و یکی در خانقین در همه جا مأمورین عثمانی تفتیش می‌کنند تا سنه ۱۳۱۷ مأمورین عثمانی یک رسم در خانقین می‌گرفتند و از سنه ۱۳۱۷ به اینطرف یک رسم هم در کرمانشاه میگزدند و حق المعاینه در کرمانشاه و در خانقین هر کدام پنجاه غروش می‌گیرند خواستم بدانم به چه عنوان میگیدند آن هم در دو محل لازم است اگر وزادت امور خارجه اقداماتی در این امر کرده‌اند اطلاع بدهند.
وزیر امور خارجه ـ در این خصوص اینجا با مجلس حفظ الصحه مذاکره کرده و به سفارت کبری مقیم اسلامبول هم نوشته شده جوابی رسیده عرض می‌کنم.
معاضد الملک ـ از قراری که ینده شنیده‌ام مجلس حفظ الصحه اینجا هم می‌خواهد بیست و پنج هزار رسم برقرار کند صحت داردیا خیر؟
وزیر امور خارجه ـ تا به حال نشنیده‌ام.
معززالملک ـ در شماره بیستم حبل المتین راجع به مفتاح السلطنه نوشته است که مفتاح السلطنه اولاً از مأموریت خودش بدون اجازه وزارت امور خارجه مراجعه کرده ثانیاً در مدت توقف در هندوستان به حکومت هندوستان معرفی نشده است ثالثاً در شش ماه مدت توقف حقوق دو ساله آنجا را که سیزده هزار تومان است دریافت نموده می‌خواهم بدانم وزیر امور خارجه به چه قسم رفع این اعتراضات را از مأمور خود می‌نماید.
علاء السلطنه وزیر امور خارجه ـ تحقیق می‌کنم بعد عرض می‌کنم.
معزز الملک ـ بنده این جواب وزیر امور خارجه را نمی‌توانم بپذیرم برای اینکه اگر وزیر امور خارجه نداند که مأمورش با اجازه آمده یا بی اجازه کی میداند اگر وزیر امور خارجه نداند که حقوق گرفته یا نگرفته یا معرفی شده یا نشده کی میداند.
وزیر امور خارجه ـ معرفی شده است لیکن در خصوص دو سئوال دیگر هم از دفتر تحقیق می‌کنم و عرض می‌کنم.
معزز الملک ـ پس یک سئوال من را جواب گفتند که معرفی شده می‌ماند دو سئوال دیگر که حقوق دوساله را در صورتیکه شش ماه توقف کرده گرفته و اینکه بی اجازه آمده است این دو سئوال را باید جواب بگویند.
وزیر امور خارجه ـ چون ناخوش بوده آمده است.
معزز الملک ـ باز هم نمی‌تواند بدون اجازه بیاید غرضم اینکه بدون اجازه وزارت امور خارجه آمده است یا با اجازه.
وزیر امور خارجه ـ وقتیکه او آمده بود من در وزارت امور خارجه نبودم به اینجهت لازم است تحقیق کنم.
معزز الملک ـ کی جواب به من خواهید داد.
وزیر امور خارجه ـ همین دو سه روزه خودش هم حاضر است.
معزز الملک ـ راجع به او نیست راجع به وزیر است وزیر باید جواب بگوید.
رئیس ـ قانون بودجه محاسبات است قرائت می‌شود.
(مؤتمن الملک و وحید الملک و چند نفر دیگر اظهار کردند قرائت این جزء در دستور امروز نبوده است)
(ذکاءالملک شروع به قرائت کرد).
وحید الملک ـ قبل از خواندن می‌خواهم بدانم چه اسمی به این قرائت می‌گذاریم.
رئیس ـ قرائت اول است.
وحید الملک ـ در نظامنامه جدید قرائت اول نداریم شور اول است.
رئیس ـ حالا قرائت می‌شود و مباحثه ندارد بعد برود کمیسیون.
وحید الملک ـ می‌بایستی قبل از اینکه چاپ شود به کمیسیون برود.
ادیب التجار ـ این قرائت باز بنا است با قراری که خودتان مقرر فرمودید.
رئیس ـ همین طور است لکن قرار بود امروز وزراء بیایند و بقیه توضیحات را بدهند چون هنوز نیامده‌اند این را صلاح دانستیم یک مرتبه قرائت شود.
وزیر زاده ـ تکلیف مجلس با رئیس مجلس است.
تقی زاده ـ اینرا نه شور اول می‌توان گفت نه شور دوم آن وقتیکه چاپ نشده است باید یک مرتبه قرائت شود این را همه خوانده‌اند و دیده‌اند یعنی آن شور به طریق کلی که آن قابل است یا قابل نیست ماده به ماده خوانده‌اند و دیده‌اند من این قرائت را بی فایده میدانم.
اسدالله میزرا ـ به عقیده بنده این لایحه خیلی مفیدی است و گمان می‌کنم خواندن این مخالفتی با نظامنامه ندارد و باید یک مرتبه در اینجا روی هم رفته کلاً خوانده شود و وکلا اطلاعت حاصل نمایند آن وقت رجوع به کمیسیون نمایند یا اینکه شاید پس از این قرائت اقدام دیگری به نظرشان رسید غرض اینکه این قرائت را بنده مخالف با نظامنامه نمیدانم و بی فایده هم نیست که یک مرتبه قرائت شود و در مرتبه ثانی که از کمیسیون به مجلس می‌آید آن را شور اول میگویند و در واقع در این قرائت رای وکلا باید معلوم شود که لازم است به کمیسیون رجوع شود یا خیر به علاوه رای هیئت وزراء در این است که فرستاده‌اند باید قرائت شود.
(در این موقع شروع به قرائت شد و تا آخر قرائت نمودند).
اسدالله میرزا ـ به عقیده بنده این لایحه خیلی مفیدی است ولی دو سه مقدمه بر حسب نظامنامه داخلی باید همراه این لایحه بفرستند که به مردم وضع این قانون را ثابت نماید نمیدانم فرستاده‌اند یا نفرستاده‌اند دیگر آن که باید وزیر مالیه به هیئت وزراء این لایحه را ارائه نماید که آنها هم رای خودشان را در این لایحه اظهار نمایند که لایحه‌ای که می‌آید چیزی باشد که هیئت وزراء در او متفق باشند و بنده این لایحه را نافع میدانم مجلس هم گمان می‌کنم صلاح میداند و نافع میشمارد.
وحید الملک ـ بنده تکرار می‌کنم عرض اول خودم را عرض می‌کنم چه اسمی به این قرائت می‌گذاریم اگر فقط اطلاع و تصدیق با این است که قابل رجوع به کمیسیون هست یا خیر این باید قبل از چاپ باشد و اگر شور اول است که مذاکره شود.
رئیس ـ حالا هم همین رای را از مجلس می‌خواهم که تصویب کنند به کمیسیون رجوع شود یا خیر اگر تصویب می‌کنند و لازم میدانند به کمیسیون قوانین مالیه رجوع شود.
آقا شیخ ابراهیم زنجانی ـ این قسم قرائت را باید به کلی ترک کرد این هیچ فایده ندارد اگر لازم است حالا که چاپ شده مباحثه شود برای اینکه این قرائت نتیجه اش فقط معطلی و تضییع وقت است.
اسدالله میرزا ـ گویا از نظر آقایان محو شده است که در نظامنامه هست که طرحی با لایحه که به مجلس پیشنهاد می‌شود یک دفعه فقط قرائت می‌شود از برای اینکه آن را قابل ارجاع به کمیسیون میدانند یا خیر دیگر آن که یک وزیری وقتی طرحی پیشنهاد مجلس کرد حق دارد بگوید این را یک مرتبه در مجلس قرائت کنند و او دو ماه قبل همانرا به وکلا داده باشند و وکلا دیده باشند حالا هم وزیری که پیشنهاد کرده خواسته است که یک مرتبه در مجلس قرائت شود و همین قسم است که لایحه‌ای که مثلاً یک وکیل پیشنهاد می‌کند یک مرتبه برای اینکه رسمیت پیدا کند در مجلس قرائت می‌شود برای جلب توجه وکلا به آن و ۲۴ ساعت قبل ار اینکه شروع در شور و مباحثه آن شود باید به وکلا داده شده باشد.
تقی زاده ـ بنده استدعا می‌کنم حالا که قرائت شد بخواندن او دیگر ایراد نکنند برای اینکه نباید خوانده شود و حالا خوانده شد گذشت ولی امیدواریم من بعد این قسم قرائت نکنند و ایراد بعد از خواندن لازم نیست بشود تا شاهزاده هم روز کی این دلایل را مجبور نباشند اقامه نمایند و هر طور هست قانونی نمایند و همین قسم که گفتند اولاً آن مقدمات و دلایل را همراه ندارد که لزوم آن را ثابت نماید به علاوه امضای وزیر را هم ندارد این را یک نفر غیر از وزیر پیشنهاد کرده است خوب است نظامنامه داخلی زودتر طبع و توزیع شود به وزراء هم داده شود که تکلیف خودشان را بدانند که یک چیزی که پیشنهاد می‌کنند خودشان که حاضر نیستند معاونشان حاضر باشند.
رئیس ـ این را وزیر مالیه با یک لایحه خودش پیشنهاد کرده است و بعد از آن که خودش پیشنهاد کرد دیگر اعتراض وارد نیست حالا تصویب می‌کنید این رجوع به کمیسیون قوانین مالیه بشود یا خیر؟
(اغلب تصویب کردند و گفتند لازم است به کمیسیون برود).
رئیس ـ آقای حاجی میرزا رضا خان در خصوص رفتن معتمدالدوله به فرنگستان سئوالی داشت اظهار نمایند.
حاجی میرزا رضا خان ـ در آن جلسه هم عرض کردم سئوالم این بود از وزراء عظام که مسئولیت صادرین و واردین به عهده کدام یک از حضرات عالی است به عهده وزارت داخله و یا به عهده وزارت امور خارجه است در سابق قاعده این بود که در صورت صادرین واردین را همیشه مواظبت می‌کردند چنانچه ممکن است ورود یک نفر اطلاعش برای دولت فوائدی داشته باشد یا خروجش مضاری داشته باشد یک جهت عمده تأسیس اداره تذکره همین اطلاع از صادرین و واردین است و در این ایام هیچ دقت نمی‌شود چنانچه معتمدالدوله از همدان رفته است و کسی مطلع نشده است که کی رفته است و چون از حیثی من راجع به وزارت خارجه میدانم چون دادن تذکره و شناختن اشخاص با اداره تذکره است و از حیثی با وزارت داخله این است که حالا که وزیر امور خارجه حاضر نیست از معاون وزارت داخله سئوال می‌کنم نمیدانم چه جواب خواهند دادو باید معین شود که مسئول است باید از صادرین واردین صحیحاً اطلاع داشته باشند.
رئیس ـ چون وزیر امور خارجه حضور ندارند آقای قوام السلطیه جواب میگویند.
قوام‌السلطنه ـ روز ۲۵ ذیقعده بود که جناب حاجی میرزا رضاخان سئوال فرمودند گر چه بنده حضور داشتم لکن چون معرفی نشده بودم جواب عرض نکردم و بعد هم موقع جواب گذشته بود معتمدالدوله مطابق اطلاعاتی که به وزارت داخله رسیده است شب ۲۵ ذیقعده از همدان حرکت کرده است دوم ذیحجه تلگرافی به حکومت گیلان و قزوین شد که او را در هر نقطه یافتند ارجاع به تهران نمایند صورت تلگراف حاضر است عرض می‌کنم (تلگرافیکه به حکومت گیلان مخابره کرده بوند قرائت کرد مشعر بر اینکه معتمدالدوله عازم فرنگستان است او را به تهران بفرستند) از حکومت قزوین جواب رسیده که معتمدالدوله که دو روز است وارت شده و منتظر است متعاقانش وارد شوند و بعد از ورود متعلقانش به تهران می‌آید باز چون چند روز گذشت و خبری از حرکت او نرسید و معروف شده رفته است مجدداً وزارت داخله تلگراف کرد حکومت قزوین جواب داد عیالات او وارد شده لکن چون مریض هستند دو سه روزی توقف می‌کنند بعد حرکت خواهند کرد بعد از چند روز شنیده شد که معتمدالدوله حرکت کرده است وزارت داخله به حکومت گیلان و قزوین تلگراف کرد از قزوین جواب رسید که معتمدالدوله نزدیک تهران است حکومت گیلان جواب داد که تحقیق می‌کنم و اطلاع می‌دهم بعد حکومت گیلان خبر اداد که معلوم می‌شود از این راه حرکت نکرده است و همه قسم اقدامات شده چنانچه از این خط حرکت کند او را مراجعت خواهم داد به این جهت از هشتم تا بیست و پنجم مسکوت عنه ماند بعد به حکومت گیلان تلگراف شد جواب دادند که از قرار معلوم به فرنگستان رفته است به حکومت قزوین تلگراف شد که از گیلان اینطور جواب داده‌اند حکومت قزوین جواب داد که معتمدالدوله حرکت کرده است لکن به سمت تهران یا فرنگستان معلوم نیست ظاهراً به سمت تهران حرکت کرده است تا روز بیست و پنجم که جناب حاجی میرزا رضاخان از وزیر امر خارجه سئوال کردند وزارت داخله پس از آن باز تلگراف مؤکد به حکومت گیلان کرد حکومت گیلان این جواب را داده است که با اداره باقراوف و به مهمانخانه‌ها و غیره سفارش شده است و تا به حال هم مواظبت کرده‌اند (و صورت تلگراف را قرائت کرد) مشعر بر اینکه سپرده‌ایم هر جا او را دیدند توفیق نمایند بعد به صدق الدوله حاکم قزوین تلگراف شد که با اطلاعت سابق چرا گذاشتید معتمدالدوله حرکت کند جواب می‌دهد معتمدالدوله یک ماه است به تهران وارد شده و در تهران مخفی است و رئیس و نایب مهمانخانه مدعی هستند که در تهران مخفی است اگر مطلب را اشتباه فهمیدم برای مجازات حاضرم این اقدامات وزارت دخله است و غرض از این اظهار وقتهائیکه وزارت داخله کرده است این نیست که وزارت داخله مورد تحسین واقع شود غرض این است که چون از ترتیب تذکره حکام و مأمورین اداره نظمیه و پلیس به کلی بی اطلاع هستنداز این اتفاقات می‌افتد و بنده در اینجا لازم میدانم یک اقدام اساسی شود که حکام مأمورین حکام هم اطلاعی از ترتیب تذکره داشته باشند البته آن وقت به خوبی می‌توان جلوگیری از این قبیل اتفاقات کرد.
(گفتد صحیح است).
حاجی میرزا رضاخان ـ این جواب مکفی نیست و می‌خواهم بدانم او چه مقدار از مالیات همدان برداشته و برده است و جبران این کار را چه قسم خواهیم کرد.
قوام السلطنه ـ از همدان صورت خواسته شده هنوز صورت نیامده است و با وزارت امور خارجه مذاکره شده از آنجا به سفارت خودمان در وینه و پاریس تلگراف شده که او را عودت به تهران بدهند چنانچه مراجعت نکند حقوق آتیه او توقیف خواهد شد.
رئیس ـ آقا میرزا ابراهیم خان تتمه توضیحات راجعه به احوال جنوب مانده بود.
آقا میرزا ابراهیم خان ـ بلی عرایض بنده دو جزء داشت یک جزء راجع به نظم طرق و شوارع بود که بیان فرمودند اقداماتی شده و تا یک درجه اطمینان حاصل است و یک جزء عرایض بنده به سوء اعمال حکومت آنجا بود و از اظهارات و بیانات سایر آقایان وکلا معلوم شد که رضایت از اعمال او ندارند و اعتراضات کثیره متوجه آن حکومت شده و قرار شد روز سه شنبه آقایان وکلا را متقاعد کنند و جواب آن اعتراضات راجعه به مخالفت با حدود اسلامی و قوانین مظروطیت را بدهند.
قوام السلطنه ـ سهام الدوله از حکومت فارس استعفا کرده و باید یک حاکم مستقل قادری به جای او فرستاده شود.
وزیر زاده ـ بنده از اقدام وزارت داخله در عزل او تشکر می‌کنم.
وکیل التجار ـ بنده به عزل او متقاعد نمی‌شوم و گمان می‌کنم همه قبول کنند و یاد آوری می‌کنم که حاکمیکه همه قسم خلاف قانون رفتار کرده است باید بیاورند استنطاق نمایند و مجازات بدهند تا یک حاکم دیگر نتواند آن طور رفتار نمایر بعد از این باید هر کس خلاف قانون عمل کند از مأمورین هر وزارت خانه که باشد باید مجازات داد تا دیگران این قسم رفتار نکنند و پند بگیرند و هر کس درست حرکت کرد و صحت عمل نمود او را علو درجه داد تا اسباب ترویج صحت و درستی بشود والّا یک عزل فقط چندان اهمیتی ندارد.
رئیس ـ همین جواب معاون وزارت داخله عجالتاً مجلس را قانع می‌کند یا خیر؟
(اغلب گفتند خیر).
وحید الملک ـ این جواب مجلس را قانع نمی‌کند و بنده فقط استعفای او را کافی نمیدانم در جلسه قبل بعضی تقصیرات برای او ثابت کردند که باید بعد از ورود او را مدعی العموم جلب به عدلیه نماید و پس از محاکمه در صورتیکه آن تقصیرات به گردن او ثابت شد باید او را مجازات سخت بدهند و باز هم عرض می‌کنم شخصیکه بعد معین می‌شود برای فارس باید یک شخص بیطرف باشد که با یک طرف خصوصیت و دلبستگی نداشته باشد تا بر ضد طرف دیگر اقدام نموده تولید زحمت کند یا به عکس حاکم باید همیشه مخصوصاً حاکم فارس به کلی بیطرف باشد.
قوام السلطنه ـ بنده نمی‌گویم که این تقصیرات و خلافها را سهام الدوله نکرده است و سهام الدوله هم فرار نکرده است می‌آید و مخصوصاً بعد از این قضیه معتمدالدوله بنده اطمینان کامل می‌دهم که دیگر چنین اتفاق نیفتد و بنده اول کسی هستم که او را بعد از ورود با دوسیه کار و اعمالش به عدلیه می‌فرستم تا با مدعی العموم محاکمه نماید در محکمه جزا و بعد از ثبوت و صدور حکم البته مجازات شود.
سلیمان میرزا ـ عرض می‌کنم تقصیرات بسیار بزرگ که در مجلس شمردند و اگر کسی جزئی حسی داشته باشد بشنود بدنش می‌لرزد مثلاً اینکه آدم را نعل کند که در دوره چنگیز هم نشده است آیا این تقصیرات را صحیح و وارد در حق او داشته و او را عزل کرده‌اند در این صورت مجازات سخت هم باید بشود و اگر این تقصیرات را صحیح نمیدانند شاید به واسطه یک سئوال از وزیر داخله حاکمی را تغییر داد و مخصوصاً می‌خواهم بدانم سهام الدوله را عزل کرده‌اند یا استعفا داده است چون بین عزل و استعفا خیلی فرق است استعفا آن است که حاکمی برای حفظ شرف خودش در موقعیکه می‌بیند لازم است اتفصال او استعفا می‌دهد عزل در موقعی است که وزارت داخله تغییر او را لازم میداند کدام یک است در مورد یک چنین حاکم جابریکه دست زن و بچه شش ساله را می‌برد آیا استعفا کرده است و یا او را عزل فرمودند.
قوام السلطنه ـ عرض کردم سهام الدوله استعفا کرده وزارت داخله هم استعفای او را پذیرفته و در خصوص دست زن و بچه بریدن بنده شدیداً تکذیب می‌کنم و این معقول نیست کسی دست بچه شش ساله را ببرد و بنده مخصوصاً بعد از ورودش او را با دوسیه اعمالش می‌فرستم به عدلیه تا مدعی العموم در محکمه جزا با او محاکمه کند چطور ممکن است دست بچه شش ساله را برید و یا پای آدم را نعل کرد.
میرزا اسمعیل نوبری ـ بنده عرض می‌کنم یک حرفی که شنیدیم نباید حکم قتل کسی را بدهیم آن روز یکی از معترضین بنده بودم و مسموعات خودم را اظهار کردم والّا نرفته بودم در آنجا و نه دیده بودم فقط مسموعات در این صورت نباید گفت مجازات شود حکم نباید کرد باید گفت لازم است تحقیق شود و حالا که معاون وزارت داخله تکذیب می‌کند پس از استعفا است نه انفصال.
میرزا ابراهیم خان ـ بنده آن چه عرض کردم معلومات خودم بوده نه اطلاعات و از قرار معلوم سهام الدوله بعضی خرج تراشیها برای دولت کرده است مثل سایر حکام سابق مثلاً از برای یک مختصر استعدادی که تهیه کرده بوده است در خود شیراز و قشون چریکی که جمع آوری کرده مقدار زیادی از اصل مالیه برداشته است این موقع را بنده مغتنم میدانم که یادآوری نمایم که وزارت داخله قبل از وقت باید از یک محل موثقی صورت صحیح بخواهد تا معلوم شود آن چه او دریافت کرده صحیح بوده است یا خیر.
قوام السلطنه ـ برای استعداد و مخارج قشون چریکی که حکم شده بود گرفته شود از طرف وزارت داخله مقرر شده بود که مخارج باید با تصویب انجمن ایالتی باشد و انجمن ایالتی هم البته همه قسم مراعات صرفه جوئی را خواهد نمود و پس از تصویب انجمن به وزارت مالیه اظهار شود وزارت مالیه حواله کند به پیشکار مالیه فارس و پیشکار مالیه فارس بدهد در این صورت گمان نمی‌کنم سهام الدوله حسابی بدهد که بتوان گفت او اجحافی کرده است.
فاتح الملک ـ بنده گمان می‌کنم سوء رفتار سهام الدوله در فارس و این اتفاقات ناگوار تمام برای این بوده است که به طرز حکومت جدید رفتار نکرده است اگر چنانچه وزارت داخله همان قسم اقدامی که از برای سایر بلاد مهمه کرده‌اند از برای فارس هم می‌شد این اتفاقات نمی‌افتاد از برای بعضی جاها معاون قانونی فرستاده‌اند و نظمیه و بلدیه و شعبه عدلیه تشکیل شده است اگر در فارس نظمیه و بلدیه و عدلیه داشت قطعاً این اتفاقات نمی‌افتاد و حالا گذشته گذشته است و از برای آتیه باید اقدامی بفرمایند که رئیس عدلیه آن جا برود نظمیه و بلدیه تشکیل شود امیدواریم دیگر این اتفاقات نیفتد و دچار زحمات نشویم.
رئیس ـ مجلس در این خصوص به همین قدر اکتفا می‌کند یا خیر؟(اغلب گفتند کافی است).
ذکاءالملک ـ رای ساکتی است که شاهزاده اسدالله میرزا پیشنهاد کرده است قرائت نمود
به مضمون ذیل مجلس پس از استماع توضیحات معاون وزارت داخله مجلس مباحثه مطلب مطرح شده را ختم می‌نماید.
رئیس ـ هر کس این پیشنهاد شاهزاده را تصویب می‌کند قیام نماید.(اغلب قیام نمودند).
رئیس ـ آقای حسنعلی خان در باب اجتماعات فاسده آن روز مذاکرات فرمودند چون آن روز قرار بود تتمه اش امروز مذاکره شود اگر اظهاراتی دارند بنمایند.
حسنعلی خان ـ مذاکراتی که آن روز شد کافی بود ولی نتوانستیم رای بگیریم به این جهت ماند به امروز و از خارج هم بنده شنیده‌ام وزارت داخله خیلی اقدامات کرده است و بنده به قدر سهم خود قانع هستم.
میرزا اسمعیل نوبری ـ از جمله اقدامات وزارت داخله این بوده است که همان روز که بنده اینجا تعرض کردم یک شیخ ابوالقاسم نامی که کاغذ پرانی میکرده و گرفته بودندش همان روز مرخصش کرده‌اند دو باره فرستاده‌اند و او را گرفته‌اند علت استخلاصش چه بوده.
قوام السلطنه ـ بلی در جلسه ششم محرم بنده در اینجا تکذیب کردم چون یقین داشتم بدون اطلاع وزارت داخله اقدامی نخواهند کرد لکن پس از ختم مجلس همین جا با تلفن از نظمیه سئوال کردم معلوم شد چون مرض سودا داشته و به واسطه مرضش سایر محبوسین شکایت کرده بودند و اداره نظمیه هم از برای هر یک محبوس یک اطاق مخصوص ندارد و طبیب نظمیه هم آمده او را دیده است و تصدیق کرده بود مرض او را که اسباب زحمت سایرین است و با این جهت او ضامنی گرفته و او را مرخص کرده بودند لکن بنده دو مرتبه گفتم او را بگیرند و فرستاده او را آوردند و دوسیه او را هم گفتم به محکمه جزا ببرند آن جا هر قسم مجازاتش کردند مجرا شود.
منتصر السطان ـ بعضی مجامع سری در شهر تشکیل می‌شود و حالا عده اش خیلی زیاد شده است و به اسم کمیته سری موسوم است و تا یک درجه کارشان خوب شده است که مجامع را تشکیل می‌دهند و این مثل آتشی است که در زیر چیزی مخفی بعد از مدتی یک مرتبه شعله ور می‌شود باید در جلوگیری آن اقدامی کرد و چند فقره اش در شهر نو است و آنها اقدامات مجدانه می‌کنید.
قوام السلطنه ـ تأکیداتیکه از اداره نظمیه شده است راجع به همان مجامع سری است گمان نمکنم از پلیس مأمون بمانند با دستوریکه به اداره پلیس داده شده است و در آن جلسه قرار شد در حضور وزراء عظام مذاکره شود گمان می‌کنم وزراء عظام به تعهداتیکه وزارت داخله کرده است مطمئن باشند و تعهد وزارت داخله را کافی بدانند.
تقی زاده ـ بعضی‌ها قناعت پیدا کرده‌اند نمیدانم چه شده است که قناعت کرده‌اند و این جز بر استیضاحات عادی نیستکه اهمیت نداشته باشد بنده آن روز عرض کردم این کارهای مهم است بلکه اهم امور است ولازم دانستم در این خصوص هیئت وزراء تشریف بیاورند و حضوراً با آنها مذاکره شود و هیئت وزراء تعهد نمایند گفته می‌شود مجامع سری هست شاید بنده آنها را ندانم لکن صدها مجامع علنی هست که بر خلاف و ضد مشروطیت حرفها میزنند اقدامات می‌کنند در مجالس روضه خوانی و غیره می‌نشینند و حرفها پیدا می‌کنند باید جلوی این افسادات را گرفت شب و روز مشغول کارند و در بازارها در بین کسبه و تجار افتاده‌اند مردم را اغوا می‌کنند و کاغذها به مهر میرسانند و از راه قانونی داخل می‌شوند مثلاً میگویند چرا در عدلیه محکمه تمیز نیست یا فلان طور است این را که می‌گوید یک آدم که هیچ مربوط به او نیست یک چلوپز می‌گوید و روز به روز افسادات اینها زیادتر می‌شود و در مقابل هیچ اقدامی از طرف وزراء نمی‌شود اینها به تحریک اشخاصی است که سالها مفت خورده‌اند و هر وقت بیکار شده‌اند آن وقت بنای شیطنت را گذاشته‌اند و اولیهای امور مجبور بودند برای رفع فساد و شیطنت آنها به آنها کار بدهند بنده عقیده ندارم که حالا هم مثل دوره استبداد به هرکس شیطان و مفسد است باید کار داد باید هر کس معقول است و درستی کرد به او کار داد پول داد و این اشخاص هر کس هستند باید گرفت مجازات کرد به هیچ وجه ملاحظه نباید کرد و یک مملکت را دچار زحمات اینها نباید نمود اینها اشخاصی هستند که ده سال دیگر زندگی می‌کنند مثلاُ ممکن نیست همیشه مملکت دچار زحمات اینها بشود یک جواب و یک اطمینان کامل لازم است به من بدهند تا من بتوانم روز صندلی بنشینم و هر کس ده سال متصدی امر و شغلی بوده دو ماه که در خانه اش می‌نشیند بنای افساد را می‌گذارد آن وقت در سنا پیدا می‌کند که چرا سنا را می‌خواهد تا حکومت کرمانشاهان به او بدهند اگر فردا وزیر امور خارجه یک نفر از اعضای خودش را خارج نماید فردا یک انجمن تشکیل می‌شود تمام آن حکومتها مدعی دارد و راه رسیدن به حکومت را فساد دانسته‌اند جلو تمام این اشخاص را باید گرفت و بر خلاف سابق باید مفسد را تنبیه و مجازات نمود و اشخاص سالم را کار داد و گمان می‌کنم عدم اقدام وزراء برای تزلزلی است که از طرف مجلس دارند بنده عرض می‌کنم مسئولیت وزراء در مقابل این مجلس بیشتر از مسئولیت وزراء در مقابل مجلس سابق است و همچنین مسئولیت این مجلس بیشتر از آن مجلس است مجلس تمام اعتمادش به هیئت وزراء است و کمال قوت و قدرت به آنها می‌دهد و بدانند که تمام ملت قدرت خودشانرا به آنها می‌دهند و در نهایت قوت و قدرت باید در مقابل به مجلس اطمبنان کامل بدهند و مجلس اعتماد تام خود را به وزراء اظهار می‌کند و اگر تسامح شود و همان قسم که سابق رفتار می‌کردند به مفسد کار داده شود از برای سکوت او اولاً اینکه از آنها خلاصی نخواهیم یافت برای اینکه او که رد شد دیگری جای او را می‌گیرد و به علاوه ترویج افساد می‌کنیم بنده از طرف تمام مجلس اعتماد خودمان را نسبت به وزراء اظهار می‌کنم و با یک قوت که فوق او دیگر نمی‌شود که عبارت از اعتماد مجلس و عموم است به وزراء جلوگیری از این مفسدین را می‌خواهیم.
رئیس الوزراء وزیر جنگ ـ بنده تصدیق می‌کنم و تأیید می‌کنم فرمایشات آقای تقی زاده را و اگر تا به حال وزراء تسامح کرده‌اند برای ایراد اولیای مجلس بوده است و با این فرمایشات من بعد تعهد می‌کنم و امیدوارم انشاءالله از عهده هم برآیم.
تقی زاده ـ بنده لازم می دانم از مجلس رأی مثبت گرفته شود تا بدانند با تعهدی که جناب رئیس الوزراء فرمودند که اعتماد وکلا که عبارت از قوای تمام ملت است عقب آنها است.
رئیس ـ این طور رأی می‌گیریم که مجلس شورای ملی در مطالب مطرح شده را ختم می‌نماید هر کس تصویب می‌کند قیام نماید.
(به اتفاق قیام نمودند)
رئیس ـ آقای تقی زاده در خصوص منازعه قزاق با پلیس و ژاندارم استیضاحات می‌خواستند.
تقی زاده ـ در خصوص نزاع قزاق و پلیس چون بعضی انتشارات بین عوام پیدا شده است که اولیای امور می‌خواهند قزاق را مثل سایر نظامیها از قبیل سرباز و غیره مجازات بدهند در جلسه گذشته از معاون وزارت جنگ بعضی استیضاحات به عمل آمد که چه اقدامی شده است جواب گفتند قدری اقدام شده و بعد اقدام خواهد شد بنده خواستم از برای رفع شبهه عوام مجازاتی که داده می‌شود و آن اشرار تنبیه می‌شوند در میدان توپخانه یا میدان مشق علنی باشد گر چه بنده می دانم ک هیچ فرق بین آنها و سرباز نیست ولی لازم دانستم ک مجازات آنها هم علنی باشد تا رفع این شبهه هم برای عوام بشود نمی دانم حالا چه اقدام شده است و قرار بود رجوع به محاکمات عسکریه بشود هر حکمی که محاکمات عسکریه کرد در یک محل عمومی اجرا نمایند.
معاون وزارت جنگ ـ چون در حضور وزیر داخله قرار رسمی داده شد که از برای تحقیق یک نفر از صاحب منصبان نظمیه در محاکمات عسکریه حاضر شود و نشان بدهند تا معلوم شود اشخاصی که از قزاق مرتکب شده‌اند و خلاف کرده‌اند کی‌ها هستند چند مرتبه کتباً و با تلفن از اداره نظمیه خواستیم حاضر نشده طفره زدند و سه چهار نفر از قزاقها که در نظر صاحب منصب آنها طرف سوء ظن این ارتکاب بود آنها را حبس کرده است.
وکیل التجار ـ مطلب دو تا بود یکی این که علناً قزاق را نمی‌خواهند مجازات نمایند یکی آنکه در صورتی که قزاق مقصر باشد باید در همان اداره پهلوی اشخاصی که هم عقیده هستند با او حبس باشند و این غلط است یک محبس عمومی نظامی هست که چه سرباز چه قزاق وقتی خلاف کرد در آ“جا حبس می‌شود و در اینجا من لازم می دانم یک صحبت اساسی بشود اصلاً این چه اسمی است برای اینها گذارده‌اند که اسباب تفرقه بین نظامی و بعضی حرفها شده است همه کس می داند قزاق اسم یک نقطه از بلاد روسیه است یک وقتی یک دسته قشون از آنجا گرفته‌اند و آنها در موقعی خوب خدمت کرده‌اند حالا ما باید اسم نظامی‌های خودمان را قزاق بگذاریم بختیاری‌ها که در اینجا خوب خدمت کردند نمی دانم در پطرزبوغ و لندن و پاریس اسم نظامی‌های خودشان را بختیاری خواهند گذاشت و این فرق داشتن اسباب این شده است که به طوری که لازم است خدمت نمی‌کنند گرچه بین آنها هم اشخاص خادم هست لکن باید این فرق را از بین برداشت.
وزیر جنگ رئیس الوزراء ـ خیر آنها همه قسم اطاعت دارند و الآن قریب هزار نفر قزاق در سرحدات ولایات مشغول خدمت هستند در کمال خوبی خدمت خودشان را هم می‌کنند و رد این خصوص هم هنوز محاکمه تمام نشده.
منتصر السلطان ـ ما از آن قزاقهائی که مشغول خدمت هستند نهایت تشکر را داریم و هیچ فرقی بین آنها با مجاهد و بختیاری نمی‌دهیم لکن در میان هر قومی هم خوب هست هم بد این دسته از قزاق که در تهران هست خیلی بداخلاق میانشان هست در محرم بعضی از آنها مشغول قمار بوده‌اند پلیس می‌رود آنها را دستگیر نماید او را میزنند بعد که پلیس زیاد می‌شود آنها را می‌برد که آنها می‌روند حمیت می‌کنند و پلیسها را می‌برند حبس می‌کنند زخم میزنند در تمام ممالک عالم پلیسها به قدری محترم هستند که به وزراء تحکم می‌کنند اگر به وزیری بگویند بایست وزیر باید بایستد حق ندارد مطابق قانون بگوید چرا و در مملکت ما این پلیسها به قدری بد بخت شده‌اند که هر حمالی توی سر آنها می‌زند این پلیس آن قدر باید قدرت داشته باشد که جلوی ولیعهد مملکت را بگیرد نه اینکه قزاق ببرد او را حبس نماید یا اینکه بزند و بعد از آنکه آنها را گرفته برده‌اند شلیک کرده‌اند باید آنها را که هم حبس کرده‌اند در محلی که وزارت جنگ برای تمام نظامیها معین کرده حبس شوند و باید آنها دو مجازات شوند یکی آنکه چرا قمار کرده دیگر آنکه چرا نافرمانی پلیس کرده و او را زده است.
تقی زاده ـ عقیده بنده این است که بعد از آنکه وزیر فرمودند محاکمه تمام نشده باید ساکت شد تا محاکمه تمام شود اگر دیدیم مجازات دادند البته رأی مثبت می‌گیریم و ممنون می‌شویم اگر دیدم که مجازات ندادند آن وقت باز توضیح می‌خواهیم.
ناصر الاسلام ـ بنده تأیید می‌کنم فرمایشات آقای تقی زاده را و همین طور که منتصر السلطان گفت باید به پلیس قدرت داد و اگر قدرت نداشته باشد حفظ نظم را نباید متوقع از آنها باشیم و پس از آنکه وزارت جنگ تعهد کرده است که محاکمه شود و آنها را مجازات نمایند کافی است و باید منتظر بشویم که محاکمه نمایند و همین قدر عرض می‌کنم به پلیس هم باید قدرت داد و هم آنها خیلی محترم هستند.
حاجی محمد اسمعیل کاشف ـ این که پلیس حاضر نشده است برای استنطاق بنده این را نمی‌پذیریم باید از وزیر جنگ استدعا کرد هرچه زودتر آنها را حاضر نمایند و پس از محاکمه مجازات بدهند و می دانند این مسئله خیلی اهمیت داشت در جلسه قبل وقت مجلس را منحصر کرد حالا هم به جایی منتهی شده است نمی‌شود وقت مجلس را تمام صرف این گونه امور بشود اینکه ملت پول می‌دهد به اداره عسکریه برای اینکه اساس و امنیت داشته باشد نه اینکه تولید اشکال و زحمت نماید.
وکیل الرعایا ـ بنده از آنها نیستم که زود راضی شوم ما د رسال دویست و پنجاه هزار تومان از رنجبرهای این مملکت که بیست و چهار ساعت وقتشان یک قران قیمت دارد می‌گیریم و به یک عده می‌دهیم که حافظ حقوق ملت و ناموس مملکت باشد ما می‌بینیم توی آنان اشخاص و مردمان خوب هم هستند اما می‌بینیم بعضی‌ها داخل می‌شوند که مصدر این قسم شرارتها هم می‌شوند و اینجور شرراتها هم قابل عفو نیست چیزیکه خبر دارم این است که یک عده قزاق در حالتیکه مرتکب مناهی شرعیه بوده‌اند پلیس آنها را می‌خواهد بگیرد میزنند بعد آنها زیاد می‌شوند پلیسها را زخم میزنند و می‌برند حبس می‌کنند و یک عده قزاق بیرون می‌آید پلیس بیطرف را می‌گیرد و می‌برند میزنند به یک چنین اشخاص آیا می‌شود پول این ملت را داد یک همچو شخصی که میداند چه جور اشخاصی به آنها پول می‌دهند و برای چه می‌دهند آن وقت با آنها اینطور معامله کنند و باز لایق است جزو نظام ما باشد باید اینها بعد از تنبیه کامل و مجازات اخراج شود دیگر آن که دیگر شنیده‌ام چند عراده توپ شنیدر و چاشنیهای توپ را هم در اداره قزاقخانه برده‌اند بنده می‌گویم به پلیسی که در مقام اجرای امر حکومت کل بوده وقتی کسی اینطور معامله کرد آن کس نمی‌تواند داخل نظام باشد.
وحید الملک ـ بنده جداً عرض می‌کنم به توضیحاتیکه امروز داده شد به هیچ وجه قانع نیستم و بقیه توضیحات بماند از برای روز سه شنبه آتیه که نتیجه گرفته شود.
فاتح الملک ـ بنده از این تعجب دارم که نشان دادن چند نفر قزاق که مصدر شرارت شده‌اند چه اهمیت دارد و باید از وزارت داخله بخواهیم هر چه زودتر اگر کسی را باید به اداره محاکمات عسکریه بفرستند بفرستند که این امر ختم شود و بنده کلیه نقاریکه بین دو دسته از قشون اتفاق بیفتد هر چه طول بکشد بسیار بد میدانم.
معاون وزارت جنگ ـ وزارت جنگ عجز ندارد از اینکه چهار نفر قزاق را مجازات بدهد ولی نباید مخالف قانون اساسی هم بشود باید محاکمه بشوند هر کس مقصر شد مجازات داده شود در خصوص اسنکه چرا همانجا چند نفر را حبس کرده‌اند چون وقتی چند نفر طرف سوء ظن واقع شدند قبل از آن که ثابت شود تقصیرشان صاحب منصب خودشان آنها را حبس می‌کند و امیدواریم اداره نظمیه اقدام کند در اینکه بفرستد اشخاص را که لازم است تا تحقیقات شده این عمل ختم شود.
رئیس ـ رای ساکتی آقای تقی زاده پیشنهاد کرده است اگر صلاح میدانید به آن رای گرفته شود.
تقی زاده ـ بعد از بنده آنها که حرف زدند هیچ یک قانع نشده‌اند و حالا به چه رای می‌گیریم چیزی واقع نشده است تا به آن قانع شویم یا نشویم بنده گفتم تعویق بیفتد تا نتیجه محاکمات معلوم شود آن وقت اگر موافق دلخواه یعنی از روی قانون عمل شد رای مثبت می‌گیریم والّا توضیحات می‌خواهیم.
آقا میرزا اسمعیل نوبری ـ اینکه آقای تقی زاده و وحید الملک فرمودند صحیح است باید تعویق بیفتد تا نتیجه معلوم شود و اینکه معاون وزارت جنگ میگویند که اداره نظمیه باید توضیحات بدهند اینکه بیست نفر شلیک کرده‌اند این توضیحات را بدهند این مثل این است که اگر یک نفر را کشته بودند آن وقت از برای مجازات قاتل بیایند بگویند به کشته پاشو توضیحات بده این را خودشان باید حاضر کنند و مجازات بدهند و اینکه قزاق را در همانجا حبس کرده‌اند غلط است باید در همان مکان که سایر نظامیها را توقیف و حبس می‌کنند آنها را هم همانجا حبس نمایند آنها هیچ فرق با سایرین ندارند.
معاون وزارت جنگ ـ چون محاکمات عسکریه که خودش مجرم را نمی‌شناسد باید مجرم تعیین شود و معلوم است طرف باید معین کند چه اشخاصی بوده‌اند که اینکار را کرده‌اند تا محاکمات به وظیفه خودش عمل نماید.
قوام السلطنه ـ نظر شریف آقایان هست که در جلسه گذشته بنده به کلی ساکت بودم لکن حالا می‌بینم کم کم می‌خواهند اداره نظمیه را مقصر کنند که چرا حاضر نشده است به این جهت عرض می‌کنم آن روز که اداره نظمیه مشغول مداوای مجروحین بود خبر دادند که پلیسها را بردند به نظمیه و بعد از انکه فرستاده آنها را آوردند آن کس که رفته بود آنها را آورده بود آنجا سئوالات کرده بود معلوم است وقتی وقتی آنها را برده‌اند سایرین دیده‌اند چه اشخاص این پلیسها را آورده‌اند و به علاوه این امر راجع به محاکمات عسکریه شده است محاکمات باید بفرستند آنها را حاضر نمایند و یقین دارم اگر بخواهند بفرستند تمام آنها را می‌شناسند.
یمین نظام ـ در حضور وزیر داخله قرار بر این شد که یک نفر صاحب منصب از اداره پلیس حاضر شود و قزاقها را هم بیاورد و تحقیقات شود و قراریکه حضور وزیر داخله داده شده یک قرارداد رسمی است نمی‌شود تخلف نمود و هنوز از طرف اداره نظمیه اقدامی نشده است و وزارت جنگ هم اظهار عجزی نکرده است البته مقصر باید معلوم شود تا بعد مجازات داده شود و امیدواریم اداره نظمیه یک نفر برای نشان دادن آنها بفرستد تا محاکمات به وظیفه خودش عمل نماید.
قوام السلطنه ـ بنده جواب دادم لکن از باب اینکه تصور معارضه نشود عرض نمی‌کنم.
اسدالله میرزا ـ بنده عقیده‌ام این است که آن که این مطلب را سئوال کرده بود غرضش سئوال بوده نه استیضاح.(گفتند غرضش استیضاح بوده است).
اسدالله میرزا ـ اگر هم استیضاح بوده اشتباه شده است برای اینکه وزیر هنوز یک اقدامی نکرده است بر طبق قانون یا بر خلاف قانون تا آن که اعتراضات و توضیحات متوجه او بشود پس سئوال شد از وزیر که یک چنین اتفاق افتاده میگویند چه اقدامی کرده‌اند میگویند هنوز اقدامی که کرده‌ایم نتیجه حاصل نشده پس در این موقع باید صبر کرد تا اقدامات او معلوم شود از چه قرار است اگر اقدامی بر خلاف قانون شد آن وقت توضیحات می‌خواهند و هر مطلبی یک جائی باید ختم شود چنانکه آقای تقی زاده و دیگران هم اظهار کردند باید صبر کرد تا نتیجه به مجلس بیاید.
رئیس ـ خیلی‌ها اجازه خواشتند لکن همین قسم که گفتند خوبست بگذاریم از برای سه شنبه آتیه تا آن وقت شاید نتیجه حاصل شود.(اغلب تصویب کردند)(جمعی گفتند نمی‌شود وقت تعیین کرد).
آقا شیخ محمد ـ اجازه بدهند بنده عرض دارم.
رئیس ـ قبل از شما خیلی‌ها اجازه خوسته‌اند.
آقا شیخ محمد ـ راجع به همین مسئله است.
رئیس ـ این مسئله گذشت آقای تقی زاده در خصوص انحصار نان توضیحاتی خواسته بودند.
تقی زاده ـ در جلسه گذشته آقای مؤتمن الملک در خصوص انحصار فروش گندم از معاون وزارت داخله سئوال کرد انحصار فروش گندم را تکذیت کردند لکن انحصار فروش نان را به کیانی داده‌اند تصدیق کردند خیلی اسباب تعجب بنده شده است که در دولت حالیه که نان قوت عمو مردم است انحصار بدهند و در واقع انحصار فروش گندو همان انحصار فروش نان است برای اینکه تهران مثل سایر ولایات نیست که مردمانش گندم بخرند و در خانه نان مخصوصی داشته باشند پس آن رعیت هم که گندم می‌آورد مجبور است که به همان نانوا بفروشد به این ترتیب بالطبع انحصار فروش گندم خواهد شد منتهی یک توصیه هم شده است که به قیمت عادله بخرند لکن معلوم است هر چه خریدار منحصر به نانوا شود معلوم است چقدر ضرر رای رعایا و برزگرها خواهد بود چون قیمت تنزل خواهد کرد و این را من یک ننگ بزرگ و یک لکه برای آزادی خودمان میدانم که بگوید برای ملاحظه از جماعت شهری که در منی صد دینار نان را ارزان بخورند مبالغی ضرر به رعیتی وارد شود که تمام زندگانیش را از چهار خروار گندم باید بدهد لباسش قند چایش و تمام ملزوماتش را از پول آن گندم باید تحصیل کند این برتیب در حق آنها ظلم فاحش است و دیگر این کمپانی گذشته است باید در این خصوص تو ضیحات بدهند و بنده اعتراض دارم.
قوام السلطنه ـ چند روز قبل توضیحات خواسته شد عرض کردم وزارت داخله مستقیماً از این کار اطلاعی حاصل نکرده است فقط یک قراردادی از بلدیه به وزارت داخله آمد که در آنجا ذکر انحصار فروش کندم بود لکن وزارت داخله نمی‌تواند تصویب کند انحصار فروش گندم را و بعد قرارداد در انحصار فروش گندم نان فرستاده‌اند و وزارت داخله با بیانات آقای تقی زاده همراه است بلکه وزارت داخله محسنات اینکه هیچ کمپانی چون نرخ ارزاق با بلدیه است نتوانست به کلی رد نماید و عجالتاً هیچ کمپانی در بین نیست و به کلی به هم خورد.
تقی زاده ـ باز من تکرار می‌کنم که فرق نیست بین انحصار فروش کندم و کمپانی نان و حالا که می‌فرمایند به هم خورده است اعتراض خودم را پس می‌گیرم.
وکیل التجار ـ استیضاح به هر اسم و رسم باشد با اجازه مجلس خواهد بود.
رئیس ـ این مطلب تمام شده است.
(ذکاءالملک تلگرافی از سراب قرائت کرد به امضای مسیو پیرم سردار بهادر مشعر بر اینکه اردوی دولتی از روز ورود الی الان مضفر منصور بوده و عنقریب رحیم خان و اتباعش را به کلی قلع و قمع خواهند نمود صورت قراردادی را که وزیر پست و تلگراف تقدیم کرده بود قرائت شد مبنی بر اینکه اداره تلگرافخانه مستر ارنست نیورا از اداره هندواروپ استخدام می‌نماید شش ماهه از قرار ماهی پانصد روپیه که معادل یکصدو هشتاد تومان خواهد بود با شرایطی چند…).
وحید الملک ـ بنده عرض می‌کنم این لایحه جزو دستور امروز نبود اگر وزیر پست و تلگراف فوریت آن را تصویب می‌کند برود کمیسیون پست و تلگراف و غیره.
اسدالله میرزا ـ خوبست هر چه زودتر نظامنامه داخلی را طبع و توزیع نمایند یکی از آن مواد این است که هر لایحه‌ای را که وزیری تقدیم مجلس کرد می‌تواند تقاضا کند که آن لایحه در مجلس قرائت شود.
متین السلطنه ـ این لایحه که از طرف پست و تلگراف رسیده است بهتر این بود که به عنوان استخدام یک مستشار از برای آن وزارتخانه باشد که اساساً هم در مجلس تصویب شده است ولی حالا که به مجلس آمده است می‌توانم بگویم هم مجلس را هم کمیسیون را در یک محظوری انداخته‌ایم و حالا که وارد شده است چاره نیست لازم است اول به کمیسیون برود بعد نتیجه آن به مجلس بیاید.
وزیر پست وتلگراف ـ این راجع به مستخدمین دولتی نیست این یک مقاوله نامه‌ای است بین وزارت پست و تلگراف راجع به اداره تلگرافخانه با اداره هندواروپ در خصوص استخدام موقتی یک نفر مستخدم.
(در این موقع مقاوله نامه قرائت شد).
رئیس ـ چون چند فقره استیضاحات مهم دیگر هم بود لکن چون وزیر امور خارجه به جهت مهمی که برای ایشان وارد شد لازم داشتند بروند می‌ماند به جلسه آتیه.
وحید الملک ـ بنده دو سئوال و یک استیضاح تقدیم هیئت رئیسه کردم و در صورت مجلس ذکر شده است و سئوال هم لازم نیست که قبل از وقت اطلاع داده شود.
رئیس ـ می‌بایست قبل از وقت اطلاع بدهند.
رئیس ـ دو فقره سئوال مهم بود که یکی همین سئوال شما است از برای سه شنبه آتیه.
مؤتمن الملک ـ بماند دو هفته دیگر بهتر است نمی‌شود و هر روز وقت مجلس را صرف توضیحات و سئوالات بنمائیم.
رئیس ـ توضیحات بقدری زیاد است که اگر بگذاریم اسباب زحمت می‌شود و وقت لازم دارد جلسه آتیه می‌ماند به روز پنج شنبه سه ساعت به غروب مانده موضوع مذاکرات راپورت کمیسیون بودجه.
(رئیس حرکت کرد مجلس ختم شد).