مذاکرات مجلس شورای ملی ۵ آذر ۱۲۸۶ نشست ۱۹۷
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری نخست | تصمیم‌های مجلس | قانون اساسی مشروطه و متمم آن |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری نخست |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۵ آذر ۱۲۸۶ نشست ۱۹۷
مذاکرات روز پنجشنبه ۲۱ شوال المکرم ۱۳۲۵ دارالشورای ملی
خلاصه مذاکرات روز سه شنبه ۱۹ را آقا میرزا طاهر قرائت کردند.
نایب رئیس- دستخطی که دیروز صادر شده بود امروز باید خوانده شود در مجلس علنی باشد یا نه تماما تصدیق کردند که علناً خوانده شود (در این موقع اجازه ورود بنظار داده شد و نظار ورود نمودند).
نایب رئیس- دیروز بجهة تشرف بحضور همایونی چند نفر از وکلا معین شده و مشرف شدند بدایة اعلیحضرت نطقی فرمودند و بعد از آن دستخطی که خارج از نیات ملوکانه بود به محمد حسن خان پسر وزیر دربار مرحمت فرموده قرائت شد و پاره مذاکرات هم شد هنگام مرخصی استدعا شد سواد دستخط را مرحمت فرمایند امروز مرحمت فرموده این است که قرائت می‌شود. (قرائت شد).
سواد دستخط اعلیحضرت همایونی
- امروز برای دو فقره کار شما را احضار کردم اولا در کارهای راجع بخود مجلس و آن این است که در تمام دول مشروطه دو قوه است یکی قوه قانونیه و یکی قوه اجرائیه رفع اغتشاش را در تمام دنیا در این دیدند که این دو قوه همیشه از هم جدا باشد آنکه قوه قانونیه است در مجلس است و آنکه قوه اجرائیه است با دولت است و برای اینکار حقوق معین شده و نظامنامه نوشته شده است آنکه حقوق دولت است معلوم است و آنکه حقوق مجلس پارلمان است آنهم معلوم است و حالا ملاحظه می‌کنم که هیچ یک از این دو حقوق در میان نیست واز امروز ببعد این حقوق باید منفصل شود حقوق دولت معلوم شده و بحقوق خودش رفتار نماید. مجلس هم بهمچنین باید بوظیفه خود عمل نماید واین دو قوه قانونیه و اجرائیه باید منفک شود تا همگی وظیفه خودشانرا بدانند با وضع حالیه. بی تکلیفی نتیجه همین است که ملاحظه می‌کنید اطراف وجوانب سرحدات همه مغشوش چه خونها که ریخته و چه بی نظمیها که می‌شود پس تا کی باید صبر کرد وتا کی بایدسکوت نمود و رفع این انقلابات را نکرد در این صورت لازم است که هر چه زودتر در جلوگیری از این اغتشاشات برآمده و مملکت را منظم دارد
- مطلب دوم شخص تا خانه خودش را منظم نکند مطلقاً نمی‌تواند جای دیگر را نظم بدهد و امروز وضع طهران که پای تخت مملکت است مافوق تصور خراب و بی نظم است و تا این نقطه که پای تخت دولت است منظم نشود محال است هیچ جا را بتوان منظم کرد در این شهر شب وروز مردم خواب و آسایش ندارند از جان ومال خودشان ایمن نیستند اشرار تماماً هر یک باسم انجمن برای خودشان محلی معین کرده و مخل آسایش اهالی ونظم شهر شده و سایر انجمنهای صحیح را بدنام کرده امروز مداخله بتمام امورات سیاسی و دولتی و مجلس پارلمنت می‌نمایند از شماها سؤال می‌کنم در کدام دولت مشروطه سهل است در کدام دولت جمهوری این قسم مداخلات می‌نمایند اگر برای حفظ مجلس است حفظ مجلس بموجب عهدی که با قرآن خدا در نگاهداری مشروطه نموده‌ام بر عهده شخص من است نه رعیت پس این حرکات چیست و علت اینکه در این شهر بواسطه این چند انجمنها که مخل هستند هر روز یک اغتشاش کاری و یک بینظمی واقع می‌شود و کسی جلوگیری نمی‌کند چیست و حالا از امروز از انجمنهایی که مقصودشان بی نظمی و تولید فساد است باید بکلی جلوگیری شود و تا قانون این انجمنها نوشته نشده و از روی دقت ملاحظه نشود نباید اجتماعی نمایند که سلب آسایش از ملت و اسباب بی نظمی مملکت بشود و باید حکومت در کمال قدرت مشغول نظم و اعاده امنیت این شهر شده و اگر پسر یا برادر منهم مرتکب امر خلاف و بی نظمی بشوند حتما باید جلوگیری کنند شماها هم بروید در این سه چهار روزه مذاکرات لازمه نموده رأی خودتان را تا روز یکشنبه بیایید و اطلاع دهید.
حاج سید نصرالله – فرمایشات و بیاناتی که فرمودند همه شاهانه بود همه دول هم تصدیق دارند که قوه مقننه از قوه مجریه باید جدا باشد وهر یک بکار خود رسیدگی نماید مجلس ما هم از وضع خود تخلف نکرده ولی اغلب در این مدتی که افتتاح شده مشغول دفاع بوده است و بهیچوجه مجلس از وظیفه خود تجاوز نکرده بلکه بر حسب نظارتیکه در اجرای قانون دارد یک اندازه هم تسامح کرده است فرمایش دیگر در خصوص انجمنها است صحیح است انجمنی که مولد فتنه باشد البته باید رفع کرد اما باید ببینیم کدام یک از این انجمنها از حد خود خارج شده‌اند بلی بعضی از انجمنها هست که سری است و مخرب اساس مشروطیت است و در حقیقت مخرب سلطنت محمد علیشاه است البته اینگونه انجمنها را باید رفع کرد فرمایش ملوکانه هم این بود که من خودم حافظ اساس مشروطیت هستم پس خواهش می‌کنم آن انجمن نباشد که تا قیام قائم این سلطنت در خانواده اعلیحضرت پاینده بماند اگر کسی خیال خامی بکند باید از این خیالات بگذرد پس این نوع انجمنها را با تمام قوا باید رفع کرد حال ببینیم صلاح میدانید که اسامی آن انجمنها برده شود یا نه.
(همه گفتند بلی).
ولی من باز صلاح نمیدانم اسم ببرم چند روزی باشد من می‌گویم آن اجتماعی که آقا سید علی یزدی فراهم می‌آورد او مخرب اساس و باعث فتنه مملکت است دیگر حرف از اینها گذشته است آنچه گفتنی است بایدگفته شود حال اگر مجلس صلاح بدانند همین مطالب لایحه در جواب اعلیحضرت عرض شود روز یکشنبه تقدیم حضور همایونی نماییم.
حاج محمداسمعیل آقا – عمده مقاصد من هم همان بود که آقای حاجی سید نصرالله گفتند ولی عرض می‌کنم آنچه اعلیحضرت فرمودند تمام صحیح است قوه مجریه باید از قوه مقننه مجری باشد ما هم از وقتیکه در اینجا نشسته‌ایم از برای همین مطالب است که این دو قوه از هم جدا باشد خوب بود اعلیحضرت این خطاب را بقوه مجریه بفرمایند که چرا آنها از کار خود باز می‌مانند تا آنها موانع خود را اظهار دارند درخصوص انجمنها این عده مردم از حسب آزادی اجتماعات حاضر شده‌اند که هرگاه مانعی از برای پیشرفت مشروطیت پیش آمد آنها مقدافعه نمایند حال معلوم شود که کدام یک از آنها مانع پیشرفت کار قوه مجریه است.
صدیق حضرت – در این که ما از وظیفه خودمان تجاوز نکرده‌ایم هیچ شبهه نیست و بهترین شاهد در این مقام خود قوه مجریه است ولی یک مطلب در این دستخط فراموش شده است و آن وظیفه رئیس قوه مجریه است که خود اعلیحضرت همایونی باشد بعد از رسیدن قانون اساسی بصحه هر امری را که رئیس قوه مجریه اقدام می‌فرماید باید باطلاع و تصویب وزراء باشد ولی می‌بینیم بعضی کارها می‌گذرد بدون اطلاع آنها مثل اینکه تقسیم قشون می‌شود بدون اطلاع وزارت جنگ خوب است دراین خصوص هم نظری بشود که بین قوه مجریه هم تفکیک بشود اعلیحضرت خوب است این ملاحظه را هم بفرمایند تا رفع شود.
بحرالعلوم – همانطور است که آقای حاجی سید نصرالله گفتند مجلس هیچ از وظیفه خود تجاور نکرده است اگر تأخیری شده از طرف قوه مجریه شده است.
وکیل الرعایا- هر یک از قوه مقننه و قوه مجریه تکلیف جداگانه دارند بتکلیف خود رفتار نمایند در این مدت اختلال مملکت هر چه شد از آن راه شد که قوه مجریه قوانین موضوعه را اجرا نداشت.
رئیس التجار- در این دستخط که شرف صدور یافته چنین اشعار داشت که انجمنها دخالت در کارها می‌کنند ولی چندین اغتشاش دیدیم که ربطی بانجمنها نداشت اولا یک نفر معلم نسبت بیک وزیر یک سوء رفتاری عظیم کرد و مجازات ندید آن روز پشت خانه وزیر مالیه آن ترتیب و وضعی را که مهترهای طویله خاصه و سربازها وغیره رفتار کردندو ابداً جلوگیری نشد سرباز با قزاق آنطور نزاع کردند و مجازات نشد دیشب چند نفر سرباز از فوج مخصوص دو نفر را کشته‌اند مجازات داده نمی‌شود دو فوج سرباز بظفرالسلطنه داده شد وزیر جنگ اطلاع ندارد فوج کشیک خانه را تغییر داده وملبوس جدید داده می‌شود هیچ وزیر جنگ اطلاع ندارد در این امورات هیچ کدام انجمنها دخالت نداشته‌اند مگر انجمنهاییکه آقای حاجی سید نصرالله گفتند که مخرب اساس است والا محظوری در بین نیست حکومت شیراز معین شده چرا نمیرودمجلس منتهی می‌گوید چرا قوانین اجرا نمی‌شود.
سیدالحکماء- بعقیده بنده دراین موضوع به این اندازه مذاکره کفایت است و همانطور که آقای حاجی سید نصرالله گفتند یک عده ده نفری باید بنشینند و جواب دستخط همایونی را لایحه بنویسند حالا مطالب دیگر مذاکره شود.
آقا میرزامحمود – یک قوه دیگر هم پیدا شده است که آن از قلم افتاده است آنرا باید از میان برداشت تا قوه مجریه بتواند کار بکند و آن قوه مفسده هستند و همه هم میدانند که چه اشخاصی هستند.
حاج سید عبدالحسین شهشهانی – در جواب دستخط همانطور که آقای حاجی سید نصرالله گفتند باید نوشته شود و به مجلس بیاید ولی ما هم باید از اعلیحضرت استدعا کنیم که رفع موانع قوه مجریه را بفرمایند که قوانین را اجرا کند.
وکیل الرعایا- رئیس اجرا اعلیحضرت است شش ماه است استرآباد حاکم ندارد در فکر نبود جهان شاه خان تمام رعایا را غارت کرد ما هیچ نگفتیم من قسم خوردم که خیانت به اعلیحضرت نکنم می‌گویم که مظلوم ترین اهل این مملکت اعلیحضرت است آنهایی که سالها مال این مملکت را خوردند و به آن مقام منیع سلطنت که جای کیان بود خیانت کردند آنها را باید دور کرد که باعث خرابی مملکت و اختلال حال ملت هستند اشخاصشان را همه می‌شناسند و انجمنی که دارند همه میدانند که کدام انجمن مخالف با قانون رفتار کرده باید اینگونه اشخاص مفسد را دور کرد و مجازات داد.
آقا سید علینقی – ما گمان کردیم همین که اعلیحضرت وهشت وزیر در امنیت اتفاق کردند کفایت است الحمدالله وزرا خوب همراه هستند و اعلیحضرت هم همین طور که فرمودند حافظ این اساسند پس خوب است بفهمیم که این انقلاب از کجا است از انجمنها هم تخطی نشده جز اینکه بواسطه ایادی غیبی این اغتشاشات برپا است باید تفحص کرد و آن ایادی غیبی را بدست آورد.
آقا شیخ حسین – کراراً گفته باز هم می‌گویم که شاه مقدس است و باید رعایت حال ملت و مملکت را بفرمایند ولی عرض می‌کنم که در زمان سلطنت ناصرالدین شاه اگر یک نفر بر خلاف میل ناصرالدین شاه یک حرفی می‌زد ولو اینکه مفید بحال ملت و مملکت بود بهر بهانه که می‌شد او را معدوم می‌کردند این که شما میگویید که بعضی از انجمنهای سری در صدد تخریب و تفتین هستند خود اعلیحضرت محمد علی شاه بهتر از ما می‌شناسند اگر می‌خواهند که دولت مشروطه و برقرار باشد باید آنها را دور کنند حالا هم می‌گویم و اسم آنها را نمی‌برم تا خودشان شاید دوری کنند یا اعلیحضرت آنها را رفع کند والا ملت در صدد برآمده آنها را رفع خواهد کرد.
احسن الدوله – اعلیحضرت از نظم مملکت عاجز نیستند و خیلی قدرت دارند و اگر نکرده‌اند جهت این است که بنده قوه مجریه را به منزله تیغ دو دمه میدانم و دسته آنهم قوه مقننه است که اینها متفقا باید بکار باشند ولی آنهایی که از زمان اعلیحضرت مظفرالدین شاه پرورش یافته‌اند و دانه درشت چیده‌اند حالا هم می‌خواهند همانطور رفتار کنند و مانع هستند که این تیغ بوظیفه خود عمل کند والا اعلیحضرت عاجز از امنیت دادن نیستند.
حاجی میرزا علی آقا – وظیفه مجلس آنست که قوانین را بعبارات ساده بنویسد ولی نباید عیوب مملکت و دربار و غیره و عیوب امرا را آشکارا بگوید که فلان چه کرده و کی چه گفته که از مجلس به انجمنها و از انجمنها به بازار و تولید سوء ظن بین عوام الناس و سایر ولایات بشود در حدیث است که می‌فرماید تربوا فنشکو و لا تشکوا فتکفروا پس نباید این اظهارات را نزد عامه نمود که اسباب سوء ظن بشود صحیح نیست در مجلس اینگونه صحبت‌ها بشود که آنها بگویند اینها با هم منافی هستند و متفق نیستند.
آقا سید مهدی – از این دستخط یک مژده بزرگی فرموده‌اند که خودم حافظ امنیت هستم ولی اعلیحضرت بقوه نفس باید ذکاوت چهل مرد کامل را داشته باشند یقین بهتر میدانند که در این مملکت یک کارخانه فتنه سازی است تا آن کارخانه فتنه سازی خراب نشود امنیت حاصل نمی‌شود.
آقا میرزا ابوالحسن خان – عقیده بنده این است که زیاده از این لازم نیست که مذاکره شود دیروز در حضور مبارک عرض کردم که مجلس در قوه مجریه هیچوقت دخالت نکرده و ما باید از وزراء مسئول بخواهیم مجلس با اعلیحضرت در این موارد کاری ندارد.
وکیل الرعایا- رئیس اجرا اعلیحضرت همایونی است.
آقا میرزا ابوالحسن خان – شاه مقدس است و مسئول اجرا نیست فقط ریاست اجرا را از ایشان می‌خواهیم ولی با وزراء مسئول است باید از آنها خواسته شود.
محقق الدوله – زوجات شاه شهید در اینجا برای کسر حقوقشان متحصن شده و لایحه نوشته‌اند خوانده شود و جواب کتبی از مجلس خواسته‌اند جوابی داده شود و نباید گذاشت که آنها اینجا بمانند.
نایب رئیس- عقیده بنده این است که رجوع شود بکمیسیون مالیه.
رئیس- حال قرار شد که رجوع شود بکمیسیون مالیه.
آقا میرزا محمود – بودن آنها اینجا صحیح نیست.
محقق الدوله – اگر اجازه بدهید خوانده شود تا مقصود آنها معلوم گردد.
آقا میرزا محمود – بموجب یک ماده از نظامنامه داخلی ترتیب و تعیین این گونه مطالب با رئیس است که خوانده شود یا خیر.
رئیس – مانعی نیست در این لایحه از این که خوانده شود ضرری ندارد خوانده شد قریب به این مضمون:
- بشرف عرض امنای مجلس مقدس میرسانیم
- سابقاً عریضه عرض کردیم جواب داده نشد چند روز منتظر شدیم لابد امروز آمدیم در بهارستان متحصن شدیم در باب کسر حقوق ما استدعا داریم مذاکره شده اجازه فرمایند که کسر نشود حقوق ما آنقدرها نیست برفرض کسر شود از تمام هزار و پانصد تومان است آن هم نه بدرد دولت و نه بدرد ملت می‌خورد از عمر ما هم چیزی باقی نمانده و املاک هم نداریم که فروخته خرج نماییم استدعا داریم ما رامایوس نفرمایید).
وکیل التجار – این که نوشته‌اند سابقا هم عریضه عرض کرده‌اند دیروز در کمیسیون مالیه قرار شد که جواب داده شود.
آقا میرزا محمود- این محترمات آن جوهرات واملاکی که دارند بفروشند وخرج کنند ملت دیگر قدرت و توانایی ندارد که چیزی بآنها بدهد.
اسدالله میرزا – خوانین محترمند خاصه اینکه بسته بخانواده سلطنت باشند خوب است از طرف کمیسیون مالیه جوابی داده شود که اینجا نمانند اما نسبت بحال آنها بعضیها هستند همانطور که آقا میرزا محمود گفتند ذخیره و املاک دارند ولی بعضیها هم هستند که یک وقتی ملکه ایران بوده‌اند ولی امروزه محتاجند اسم نمی‌برم خوب است مقرر شود یا وزارت مالیه یا کمیسیون مالیه تحقیق نمایند آنهایی که نهایت درجه استیصال دارند از یک ممری در حق آنها رعایت شود.
آقا شیخ حسین – اگر بنا بشود که ملاحظه این محترمات بشود خیلی از علویات هستند که شام شب ندارند اگر رعایت می‌شود در حق آنها بشود اینها هم مثل سایرین باشند من یکنفر به این گریه و زاریها گوش نخواهم داد همانطور که بودجه مالیه نوشته است باید اجری شود.
آقا میرزا محمود – بنده عقیده‌ام این است که یک بودجه راهشت ماه مجلس زحمت کشیده خارج کرد حالا اگر قرار شود که باستدعا و خواهش یکقلم آن تغییر داده شود باید تمام آنرا از سر گرفت و آن وقت شما دارای هیچ مالیات نخواهید بود باید هیچ ملاحظه نشود و همانطور که در مجلس رأی گرفته شده باید اجرا شود.
وکیل الرعایا – باید دانست محل احتیاج حضرات چیست و ببینیم جواهرات و انگشترهای الماس جزو ذخیره است اگر میخواهندمثل سابق رفتار کنند که نمی‌شود والا بماهی صد تومان هم گذران آنها می‌شود و به این اندازه هم دارند.
آقا سید حسن تقی زاده – حالا مجلس ترتیبی پیدا کرده و کمیسیونها هست اینمسئله را خوب بود بدواً اعضای رئیسه دقتی کرده بکمیسیون مالیه می‌فرستادند اعضای کمیسیون مالیه هم حالا زیاد شده بقدر کفاف است آنها رسیدگی می‌کردند و جواب می‌دادند نمی‌شود به این مطالب اینقدر اهمیت گذاشت و وقت صرف کرد.
رئیس- جمعی از زوجات شاه در اینجا متحصن هستند نمی‌شود گذاشت اینجا باشند تا روز سه شنبه تا جواب از کمیسیون مالیه داده شود.
آقا سید حسن تقی زاده – بنده هیچ بزوجات اهمیت نمی‌دهم.
اسدالله میرزا – همانطور که آقای تقی زاده گفتند ما در اینموقع برخلاف ترتیب رفتار کردیم ولی ملاحظه این که خوانین بستگی بخانواده سلطنت دارند اهمیت داده شده حالا هم وزات مالیه یا کمیسیون مالیه دراین باب تحقیقات نموده رعایتی در حق اشخاصی که مستأصل هستند بکنند.
آقا ملا حسن وارث – این رعایت را خوب است شاهزادگان بزرگ مثل ظل السلطان و نایب‌السلطنه بکنند در حق آنها.
اسدالله میرزا – مثلی است معروف میگویند شخصی رفت پیش شخصی که ما و تو هر دو اولاد آدم هستیم بیا هر چه داریم تقسیم کنیم باینطور که نمی‌شود شاهزاده ظل السلطان در همین ایام قریب صد هزار تومان داده واز وقتی که آمده چقدرها مخارج نموده اگر اینطور باشد او هم چند روز دیگر همینطور خواهد شد.
آقا سید علینقی – این اظهاری که آنها می‌کنند از این باب نست که ایرادی بر اعضای کمیسیون کرده باشند بلکه میگویند این کسری که شما از حقوق کرده‌اید لابد از روی یک اساسی بوده است رعایت شاهزادگی وغیره نشده بلکه رعایت استیصال و استحقاق را کرده‌اند پس حالا اگر تحقیق شود که در وسط آنها مستأصل هست یا خیر ضرری ندارد رعایت شود.
آقا سید حسن تقی زاده – اینکه میگویند از خانواده سلطنت هستند اینها از خانواده سلطنت نیستند یک وقتی یک سلطانی آمد و عیال زیاد گرفت حالانباید تا قیامت از مال ملت بخورند اینکه میگویند رعایت شود بلی رعایت کردن خوب است ولی از مال شخصی نه از مال ملت مسئله دیگر اینکه ما در اینجا باید از مطالب مهم و عمده صحبت بکنیم از کلیات حرف بزنیم نه این که هر وکیلی از محل خودش صحبت بکند می‌گویم امروز از همه چیز لازم و مهمتر تامین پای تخت است اگر در این جا یکنفر کشته شد در سایر جاها صد نفر کشته می‌شود اگر اینجا یک دکان برود جاهای دیگر یک بازار می‌رود پس از وزراء محترم می‌خواهیم که هر کس مخالفت کرد او رامجازات بدهند هر که باشد ملاحظه نکنند اگر مانعی در کار باشداظهار دارند هر سربازی شرارت کرد او را از سر کرده او بخواهند و مجازات بدهند.
آقا سید عبدالله مجتهد – دیشب دو نفر کشته شده‌اند و چند نفر مجروح در خانه ما افتاده‌اند اهل مجلس شنیده‌اند دیشب در اول شب نزدیک دروازه حضرت عبدالعظیم سربازها خواسته‌اند رد شوند نمیدانم سابقه در میان بوده یا خیر تعرض می‌نمایند اینها هم قبول نمی‌کند بعد قمه کشی می‌شود دو ساعت و نیم از شب رفته رؤسای آنجا آمدند اظهار کردند که چنین اتفاق افتاده و مجروحین را هم آورده بودند پرسیدم از کدام فوج است گفتنداز فوج مخصوص پرسیدم سپرده بکی است گفتند به ظفرالسلطنه تلفون کردم صبح بفرستید اینها را معاینه کنند مقصر را بگیرند واینها را رها نکنند که فردا اسباب مفسده دیگر بشود ساعت پنج آمدند داد و فریاد کردند که سربازها دو نفر را کشته‌اند خواستم تلفون کنم گفتند حالا وقت گذشته است صبح آدم وزیر جنگ و آدم ظفرالسلطنه وسردار مکرم آمده بودند که یک دفعه دکانها را باز کردند حالا که می‌آمدم گفتند چهار نفر از آنها را گرفته‌اند اینها که گرفته شوند اهالی سیدنصرالدین ساکت می‌شوند والا اسباب فساد می‌شد.
وزیر جنگ – همین طور که آقا گفتند چهار نفر گرتفه شده یکی دو نفر هم گرفته می‌شوند و مجازات داده می‌شود ظفرالسلطنه را هم احضار کرده و تحقیقات لازمه نموده و می‌نماید پس از آنکه معلوم شد قانوناً جلوگیری نکرده‌اند البته هم باید مؤاخذه بشود که چرا جلوگیری نکرده و نیز نمی‌تواند استعفا بدهد تا بجای او کس دیگری را معین نمایند.
صدیق حضرت – رئیسی که نمی‌تواند جلوگیری کند از تامین باید بعد از اطلاع استعفا بدهد.
آقا میرزا ابوالحسن خان – این جواب وزیر جنگ بنده را قانع نکرد ما باید بقانون اساسی رفتار کنیم همان طور که دیرو اعلیحضرت فرمودند ما نباید بصرف این که اقدام خواهد شد قانع شویم بنده می‌گویم دیشب آدم کشتند چرا اقدام نکردند ما داخل اجرا نمی‌شویم ولی باید از قوه مجریه سؤال کنیم که چرا تا حال اقدام نکردند و مجازات ندادند.
وزیر جنگ – نه این است که اقدام نشده باشد اقدام شده است امروز صبح ظفرالسلطنه را خواستیم ولی تقصیر او باید قانوناً ثابت شود البته پس از ثبوت مجازات داده خواهد شد.
حاجی سید نصرالله – در باب این واقعه همانست که آقا میرزا ابوالحسن خان گفتند ولی پاره از قوانین هست که باید وضع شده بصحه همایونی برسد لیکن قوانینی که در شرع معین شده است آنها مجری است مثلا در عدلیه یکی شش لول کشیده این در حکم مفسد فی الارض است حالا هم خوب است حضرت حجةالاسلام این اشخاص که دو نفر را کشته‌اند بطوری که خدا فرموده است بدار بزنند.
آقا سید عبدالله مجتهد – روی کلام من به این مسلمین است که حاضر شده‌اند برای احرای احکام الهی چندی قبل با آقا میرزا سید محمد یک قصدی کردم و مقصود ما هم شهدالله مخالفت با دولت نبوده بلکه تقویت دولت بود و هست و آن این بود که یک عده قشونی داوطلبانه حاضر شده دولت هم لباس بدهد مشق کنند این بود که اعلان کردیم و خیلی هم سعی نمودیم حالا هم مجلس مقدس اجازه بدهد که بهمان طور رفتار شود هم ملت شوق دارد هم اسباب تقویت دولت خواهد شد بدستوری که وزارت جنگ معین می‌نماید شروع کنند.
آقا میرزا ابوالحسن خان – البته فرمایش حضرت حجةالاسلام مطاع است ولی امروز تکلیف مجلس نیست که به این کار اقدام کند همانطوریکه فرمودید وزارت جنگ در این باب ترتیبی بدهد و پروگرامی پیشنهاد مجلس نماید که دولت امروزه به این ترتیب سرباط داوطلب می‌گیرد آنوقت در مجلس مطرح شده و جواب داده شود.
آقا سید حسن تقی زاده – اینکه حضرت حجةالاسلام فرمودند ما کمال تشکر را داریم و همیشه ممنون زحمات ایشان هستیم این دو مجلس که درباب سرباز داوطلب مذاکره شد نتیجه گرفته نشد ولی بموجب نظامنامه داخلی ممکن است مجلس یک چیزی را لازم بداند ولایحه بنویسد و پیشنهاد دولت کند آنوقت دولت بهر ترتیب صلاح بداند اقدام نماید حالا هم که انجمنها این مطلب را به مجلس اظهار داشتند قرار چنین بود کمیسیون وزارت جنگ در این باب لایحه نوشته پیشنهاد مجلس کند در روز سه شنبه و آنهم که مجلس بمذاکرات سری گذشت حالا ببینیم کمیسیون وزارت جنگ در این باب اقدامی کرده‌اند یا خیر؟
اسدالله میرزا – گویا آقای تقی زاده فراموش کردند که آنروز قرار شد در این باب رأی گرفته شود که بکمیسیون وزارت جنگ رجوع شود یا خیر و هنوز رجوع بکمیسیون وزارت جنگ نشده است.
رئیس الوزراء – اگر اجازه بفرمایید دو فقره است راجع ببجنورد و ساوجبلاغ که باید اطلاعاً عرض شود.
وزیر داخله – پیش تلگراف کرده بودند که ترکمان رفته بود بطرف بجنورد و اسیر برده بود دیشب تلگرافی آمد که حکومت بجنورد با ترکمان‌ها جنگ کرده. ترکمان شکست خورد چند نفر اسیر هم از ترکمانان گرفته حالا عده اسرا معلوم نست ولی شکست خوردن ترکمان مسلم است وخیلی هم عقب نشسته‌اند اما ساوجبلاغ هم که اکراد و عشایر تعدی و تمرد کرده بودند آنجا هم یک حمله کرده بودند و مدد و کمکی هم از فرمانفرماخواسته بودند و آنها را شکست دادند و عقب نشاندند از استرآباد هم از ترکمان یموت جلوگیری شده و بعد از رسیدن سپهدار هم اقدامی صحیح خواهد شد.
آقا میرزا ابوالحسن خان – از آذربایجان خبرهای بد می‌رسد تفصیلش چیست؟
وزیر داخله – در آذربایجان خبری نیست در ارومیه هم جلوگیری شده و امن است.
آقا سید حسن تقی زاده – مسئله ساوجبلاغ اغتشاش بوده و رفع شده از بابت آذربایجان هم بعضی انتشارات می‌دهند که اصل ندارد.
آقا میرزا ابوالحسن خان – در باب فارس حاکم می‌رود یا خیر؟
وزیر داخله – حکومت فارس هم می‌رود انقلاباتی هم که بود رفع شده اگر جزئی هم باقی باشد چیزی نیست رفع خواهد شد مقصود این است که از طرف وزراء تسامح نشده مشغولند این اشخاص هم که دیشب این اقدام را کرده‌اند هفت نفر بودند چند نفر از فوج مخصوص بوده است آنها دستگیر شدند یکی دو نفر دیگر هم سپرده شد که بگیرند البته مجازات خواهند شد.
فخرالسادات – چهل روز است که صحبت فارس درمیان است و مردمانش امنیت ندارند.
آقا سید علینقی- این اندازه که از طرف وزراء اقدام شده است کمال تشکر را داریم.
رئیس الوزراء – باید تشکر داشته باشیم که کمال مساعدت را شماها دارید و اینها هم کاری نبوده است که ذکر شد مقصود اینست که وزراء هیچ آنی غفلت نداشته‌اند وندارند.
آقا سید عبدالله – در باب مجازات این قاتلین طوری که بستگان مقتولین ساکت بشوند باید اقدام شود و دیگر من نمی‌توانم جلوگیری کنم هنوز هم آنها را دفن نکرده‌اند و نمی‌شود به آنها بگویند آنها را دفن کنید تا خاطر جمع نشوند که از طرف دولت مجازات داده می‌شود دفن نمی‌کنند.
فخرالسادات – در باب فارس امروز نتیجه گرفته شود چهل روز است مردم آسوده نیستند.
آقا سید محمد مجتهد – من می‌خواستم حرف بزنم وزیر داخله میگویند معاذیر علاءالدوله رفع شده ولی او می‌گوید رفع نشده خوب است حضوراً خواسته شود تامعلوم شود که معاذیر ایشان چیست و چرا رفع نشده.
وزیر داخله – معاذیر ایشان آن اندازه که صحیح بوده رفع شده است.
مستشارالدوله – میگویند فارس حکومت ندارد بنده می‌گویم طهران که حاکم دارد و سرباز هم دارد علاوه بر فتنه چیزی نیست دیشب در جنب خانه حجةالاسلام که اینطور شده در شهر نو هم سربازهای همین فوج اغتشاش کرده‌اند پس معلوم می‌شود این حافظین ما که باید نظم بدهند برعکس اغتشاش می‌کنند این بود که ملت لایحه نوشته که خود در صدد حفظ خود برآید حاضر شدند که سرباز ملی داوطلب تهیه نمایند پس خوبست حالا که اقبالی شده است اقدام شود یک عده قشونی گرفته شود که در موقع لزوم هم بکار بخورد.
حاجی محمدتقی – پریشب جنب مدرسه سپهسالار دیدم چندنفر مست مردم راجلو کرده‌اند فراشها ایستاده بودند گفتم چرا جلوگیری نمی‌کنید گفتند بما گفته‌اند که شما کاری نداشته باشید.
وکیل الرعایا – مردم مطابق هر چیزی که می‌بینند می‌فهمند نمی‌توان گفت که مستور بماند درباب تنکابن هم خوبست وزیر داخله بفرمایند چه اقدامی شده است؟
وزیر داخله – از تنکابن خبری نرسیده است.
وکیل الرعایا – آیا اقدام شده که تحقیق شود؟
وزیر داخله – از طرف عدلیه مامور رفته است البته بعد از تحقیق رسیدگی می‌شود.
آقا میرزا طاهر- چرا برای مجلس و عدلیه راپورت آمد که رسیدگی شده و تحقیقات بعمل آمد.
وزیر داخله – اگر راپورت آمده البته وزارت عدلیه رسیدگی خواهد کرد.
وثوق الدوله – جمعی از محترمین انجمنها اینجا حاضرند و لایحه نوشته‌اند اگر صلاح است خوانده شود.
رئیس- همین لایحه است که خوانده می‌شود. قرائت شد (قریب به این مضمون مکرر عریضه عرض شده و جز بجواب لفظی بچیزی دیگر نایل نشدیم از مذاکرات وزرا و اقدام ایشان در تنظیم شهر مسئله دیشب کشف حال نمود در باب پول هم اشخاصی که باید بدهند معلوم نشد که چه کرده‌اند در باب نظام جدید هم جوبا صریح داده نشد خوبست مجلس مقدس بجواب فعلی اقناع نماید.
وثوق الدوله – در باب نظام جدید قرار شد که یا کمیسیون معین شده این مطلب رامطرح قرار بدهند یا اینکه رجوع بکمیسیون جنگ کنند و بالاخره قرار بود رأی گرفته شود خوبست حالا رأی گرفته شود که راجع بکمیسیون جنگ شود یا خیر و بهر حال اطراف این کار را ملاحظه کرده محظوری نماند.
آقا میرزا ابوالحسن خان – هر مطلبی که مطرح است قبل از آن که نتیجه گرفته شود نمی‌شود داخل مطلب دیگر شد واین که جناب فخرالسادات مطلب شیرا را در وسط عنوان نمودند اگرچه خارج از قانون مجلس است ولی مسئله شیراز پیش هم در بین بود باید جواب صحیح بدهند.
وثوق الدوله – پیش از آن نظام جدید مطرح بود و بجایی منتهی نشد.
آقا سید حسن تقی زاده – اگر هیئت وزراء در یک مطلب تأملی کردند نباید مجلس رامعطل کرد که مذاکره نشود بلی باید در خصوص شیراز مطلب دیگر در باب مجازات این چهار نفر است که باید اینها را مجازات داد و قصاص کرد مطلب دیگر در باب نظام جدید که باید مذاکره شود این که گفته می‌شود که باید رجوع بکمیسیون جنگ شود چیزی که به مجلس آمد باید لایحه بنویسند و در آن مذاکره شود دیگر اینکه شما وزرا را خواستید برای مطلبی حال دو ساعت است و هنوز هیچ عنوانی نشده است.
رئیس- حالا یکی یکی گفته می‌شود در باب شیراز علاءالدوله برای این تلگراف نمی‌رود والا نه قشون می‌خواهد نه چیز دیگر این تلگراف خوانده شود تا معلوم شود که علاءالدوله چرا نمی‌رود.
قرائت شد قریب به این مضمون:
- بتوسط مدیران جراید و تمام ادارات وزارتخانها به مجلس مقدس
- خدا شاهد است ما تقصیری نداریم و انجمن اسلامی مشروطه طلب است تعیین حکومت علاءالدوله هتاک خیلی اسباب وحشت اهالی فارس شده است قوام و پسرانش نمیگذراند فارس امن باشد خوب است ما را از شر حکومت علاءالدوله خلاص کنید.
- امضاء محمد باقر عبدالحسین موسوی.
آقای حاجی امام جمعه – همه میدانید که امروزه مهمترین مفاسد ما تامین داخله است واز هر کاری مقدم‌تر است چهل روز است فارس حاکم ندارد وکراراً هم مذاکره می‌شود و نتیجه گرفته نشده برای اینکه مذارکات مجلس در هم و برهم است و با این طور هم می‌خواهیم ما یک مملکتی را اصلاح کنیم اگر فارس جزو این مملکت است که همگی باید اتفاق کنیم حاکم معین کرده‌اید باید قبول کند برود و به این تلگراف هم نباید اعتنا کرد اگر محظور دیگر هم دارد او را یک ساعت بخواهید روبرو سئوال و جواب کنید آنچه می‌خواهد اگر صحیح است قبول کنید و کار را بی نتیجه نگذارید.
آقا میرزا ابوالحسن خان – فرمایشات آقای حاجی امام جمعه صحیح است ولی بنده می‌گویم ما باید حکومت فارس را از وزارت داخله بخواهیم که چرا نمی‌رود اگر تلگرافات صحیح است علاءالدوله را تغییر بدهند والا جواب بدهند که حاکم علاءالدوله است بهر حال ما باید عزل و نصب همه را از وزرا بخواهیم.
آقای حاجی امام جمعه – امروز در گفتگوی جناب علاءالدوله با وزیر داخله بودم می‌گفت با این هفت هزار و دهشاهی مواجب سرباز از برای شما حاضر نمی‌شود حالا این مطالب راجع است بوزیر مالیه باید بیایند مجلس گفتگو نمایند والا با این گفتگوهای من و شما چهل روز دیگر این کار تمام نمی‌شود.
آقا میرزا ابوالحسن خان – مجلس حق ندارد باید این مطلب را بوزیر مالیه بگوید.
آقا سید حسن تقی زاده – جناب علاءالدوله هر گفتگویی دارد باید باوزرا بگوید هر گاه آنها صلاح دانستند اقدام می‌کنند و هر گاه او نرود وزیر داخله حکومت دیگر معین کند دیگر اینکه جناب علاءالدوله نباید به این تلگرافات اعتنا کنند چنانچه فرمانفرما وقتیکه می‌خواست برود آذربایجان از انجمن ولایتی که رسمیت داشت پاره عنوانات می‌شد و معهذا اعتنا نمی‌کرد حالا هم ایشان نباید اعتنا بکنند.
آقا شیخ حسین – هر کسی را که وزیر داخله معین کرد حق ندارد که بگوید ما نمی‌خواهیم و وزیر داخله باید او را روانه بدارد.
(مجلس ختم شد).