مذاکرات مجلس شورای ملی ۴ بهمن ۱۲۸۶ نشست ۲۲۵
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری نخست | تصمیم‌های مجلس | قانون اساسی مشروطه و متمم آن |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری نخست |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۴ بهمن ۱۲۸۶ نشست ۲۲۵
مذاکرات روز شنبه ۲۰ شهر ذی حجة الحرام ۱۳۲۵ دارالشورای ملی
خلاصه مذاکرات روز سه شنبه ۱۶ ذی حجة الحرام را آقا میرزا مرتضی قلیخان قرائت کردند.
ادیب التجار- تلگرافی از اصفهان رسیده است اجازه می‌دهید قرائت شود؟
رئیس- بلی بخوانید (تلگراف مزبور قرائت شد):
- از اصفهان:
- نمره ۱۴۸ کلمه ۱۱۸-۱۸
- ذی حجة ۱۳۲۵ بتوسط وکلای مکرم و انجمن محترم اصفهان حضور امنای دارالشواری کبری در قضیه ارومی سکوت ملت بملاحظه مذاکرات مجلس وانتظار نتیجه بود نتیجه جز علاج نرسید هیجان عمومی مردم انجمنها انجمن ملی را تعطیل و علاج عاجل یا تعیین تکلیف را مستدعی می‌باشند انقلاب و هیجان غریبی امروز ظاهر است که جلوگیری ممکن نیست اگر صلاح میانید بتمام دول عالم اخطار و بمقتضای آیه شریفه وان طائفتان من المؤمنین اقتتلاحکم دفاع بتمام مسلمین داده شود تمام علما در حکم واهالی در اطاعت باجان و مال حاضرند واگر ترتیب دیگری در آن امر مهم مقرر فرموده‌اند اعلام فرمایید ملت مطمئن شود.
- (انجمن ملی اصفهان)
حاج علی آقا – کاغذی از اسلامبول رسیده اجازه بفرمایید قرائت شود.
رئیس- چون مفصل است خوبست بماند برای مجلس دیگر و در جواب تلگراف اصفهان هم باید اظهار تشکر کرد.
آقا شیخ حسین – قرار بود که قانون انطباعات قرائت شود.
رئیس- یک محظوری بود که آن در کمیسیون تنقیح لوایح رفع شده و گمانم این است که دیگر زود از مجلس بگذرد انشاءالله در مجلس دیگر شروع بقرائت می‌شود و یک مسئله ایست که می‌خواهم عرض نمایم و رأی مجلس را درآن خصوص بدانم چیست در لزوم تکثیر معارف و مدرسه هیچکس را حرفی نیست البته همه میدانید که مدرسه باعث ترقی ملت است و امیدواریم که بعدها بهمراهی و مراقبت وزارت علوم زیادتر هم بشود ولی یک مدرسه در دو سال قبل از طرف دولت آلمان در اینجا تأسیس شد و آن زمان هم بنده وزیر مختار آلمان بودم و از دولت آلمان قرارشد بجهت تأسیس مدرسه مبلغی بدهند و مبلغی هم دولت ایران بدهد بعد بنده رفتم بکمیسیون سرحدی و مدرسه هم در اینجا تأسیس شد که یکصد و بیست نفر شاگرد را درس بدهد و البته هر چه ما مدارس خودمان را در اینجا تکمیل نماییم که اطفال ما بجهت تحصیل بخارجه نروند خیلی بهتر است زیرا که بعضی چیزها است که همه میدانید اگر چه می‌روند بخارجه و تحصیل می‌نمایند اما بعضی چیزهای دیگر هم تحصیل می‌کنند و هر کس هم مدرسه آلمانی را اینجا دیده است میداند که خیلی منظم و مثل مدارس عالیه خارجه است و حال بواسطه ترقی آن مدرسه دولت آلمان می‌خواهد این مدرسه را ترقی داده یک کلاس عالی تشکیل بدهند در این صورت آن مدرسه برای تحصیل هفتصد نفر شاگرد کافی خواهد بود بطوریکه بعد از دادن تصدیق‌نامه شاگرد با همان تصدیق‌نامه در مدارس عالی آلمان پذیرفته می‌شود و حال بجهة این ترتیب مبلغ هفتهزار تومان سنواتی مخارج و کمک خواسته‌اند و خود دولت آلمان هم البته کمک خواهد کرد و چون همین دو روزه ایام عید آنها است از سفارت آلمان هم جواب خواسته‌اند که دانسته شود از طرف دولت ایران همراهی خواهد شد یا نه حال رأی مجلس دراین باب چیست؟
بحرالعلوم کرمانی – این توسعه معارف از اهم فرایض است ولی خواهش می‌شود این علومی که لازم است ترجمه بفارسی بشود تاما محتاج به زحمات زیاد نشویم.
رئیس- صحیح است ولی در صورتیکه توسعه پیدا کند و کلاس عالی منعقد شود همه قسم کار می‌توانند بکنند و حالا هم اینجا کسی اخطار کرده است که باید از طرف وزیر علوم این اظهار بشودصحیح است ولی چون وقت تنگ بود این بود که اظهار شد ولی خط همان یک خط است.
حاجی میرزا ابراهیم آقا – این مطلب را ممکن است فردا وزیر علوم بیایند در مجلس و منافع آنرا بگویند آنوقت مذاکره بشود.
وکیل التجار- بنده دیدم اینهایی که می‌روند بفرنگستان و برمیگردند بخوبی مراجعت نمی‌کنند ولی عقیده من این است که اگر هفت هزار تومان رادولت بدهند برای اینکه شاگردان اینجا بخوبی تحصیل کنند البته بهتر خواهد بود.
صدرالعلما نطنز- آیا این مدرسه پولی که می‌گیرد شاگردان را مجانی می‌پذیرد یا از آنها هم شهریه می‌گیرد دیگر اینکه کلاسی عالی تشکیل می‌دهد طبقه ابتدایی هم تدریس می‌شود یا خیر چون بعضی از مدارس شکایت می‌کنند که شاگردان ما را این مدرسه جلب کرده است.
صدیق حضرت – ترتیب این مسئله همان است که فردا وزارت علوم بیاید و در این خصوص گفتگو شود
وکیل الرعایا – عقیده بنده این است که اگر ما ده هزار تومان بدهیم و دولت آلمان یک هزار تومان بدهد باید بهمان اندازه هزار تومان ممنون باشیم و بنده می‌گویم باید این مدرسه را منظم داشت.
میرزا حسین شهیدی – ساعتی که بنده از قزوین حرکت می‌کردم چیزی که مرکز خاطر عموم اهالی آنجا بود خاطر انجمن تجار که عهده گرفته‌اند به مجرد ورود عرض نمایم آن این است که تجار نمی‌توانند حمل مال‌التجاره نمایند بواسطه طغیان اشرار و اینهم بواسطه این است که مجازات در میان نیست استدعای آنها این است که به این اشرار مجازات داده شود و نظم راه آنجا را بدهند و این اغتشاش هم محض اینست که نظم راه با قراسوران است وآنها هم درست مواظبت ندارند وقتی هم بحکومت اظهار می‌شود جواب میگویند بمن ربطی ندارد خوبست توجهی بشود که اداره قراسوران آنجا با حکومت باشد که مردم بتوانند از حکومت دادخواهی نمایند.
حاج سید نصرالله – بنا بود که مجلس ما بعدها قبل از وقت اطلاع از ترتیب مذاکرات داشته باشد و حال از این مذاکرات معلوم می‌شود که ما کاری تدارک کرده نداریم.
رئیس- چرا قانون انطباعات موجود است.
لسان‌الحکما- قانون متوفیات وقانون انطباعات هر دو هست خوبست که از آنها قرائت شود.
حاج میرزاابراهیم آقا – برای یادآوری مجلس عرض می‌کنم چون بنای ما بر فراموش کاریست قراربود عصر پنجشنبه اجزای نظامی بیایند در مجلس قسم یاد نمایند چه شد که نیامدند.
رئیس- چنین صحبتی شده ولی ترتیب اینست که اول اجزاء ادارات قسم یاد نمایند بعد از آن اهل نظام امروز قرار بود که اجزای اداره وزارت خارجه بیایند قسم یاد نمایند ولی از قراری که نوشته‌اند مانعی پیدا کرده‌اند حالا میگویید فردا بیایند یا پس فردا روز دوشنبه.
حاجی میرزا ابراهیم آقا – حالا که بنا شد اول اجزاء ادارات قسم یاد نمایند خوبست بفرمایید اجزای نظمیه هم بیایند قسم یاد کنند.
رئیس- آنها هم جزو اداره وزارت داخله هستند البته بیایند قسم یاد کنند.
حاجی میرزا ابراهیم آقا – خوبست آن روز را معین کنید همچنین مکان را هم معین فرمایید که در مجلس باشد یا در مسجد.
رئیس- روز دوشنبه سه ساعت بغروب مانده وآنهم در مسجد سپهسالار باشد بهتر است.
آقای حاجی امام جمعه – به اعتقاد بنده اگر اینمجلس یک چیزی را ملتزم بشود خیلی خوب خواهد بود و آن اینست که وقت انعقاد مجلس جدا معلوم شود که در همان ساعت هم شما و هم سایر آقایان وکلاء حاضر شوند که دیگر بعضی در یک اطاق و بعضی در جاهای دیگر متفرق نباشند تا آنکه مدتی وقت ما ضایع نشود و یکی دیگر این که مذاکرات مجلس بعد را روز قبل اعلان و اطلاع بدهید و این دو چیز مختصر را لااقل از نظامنامه داخلی مجری دارند مقصود اینست که بایست این فعلیت داشته باشد.
رئیس- وقت مجلس همان سه ساعت بغروب مانده است که باید جدا حاضر شد و موضوع مذاکرات مجلس بعد هم قانون انطباعاتست که حاضر است و بعد از آن هم قوانین دیگر هست که بتدریج باید تصحیح شود.
مخبرالملک – در صورتی که هیئت مجریه مقننه تمام هم خود رامصروف برای قوانین می‌کردند دو سال طول می‌کشید که تمام شود در حالتیکه مدت یک ماه طولانی از سرما گذشت و ما را از کار باز داشته بود و گمان می‌کنم که امتحان آخری بوده و انشاءالله قوه مجریه قوانین را اجرا می‌دارند ولی چیزی که هست باید این دو قوه را از هم جدا کرد تا هر یک بکار خود مشغول و دخل و تصرف در کار همدیگر نکنند بعضی حرفها درمیان مردم پیدا شده که بعضی میگویند مجلس حکم کرده و بعضی میگویند وزیر مالیه کرده مثلا چندی است که از باب حقوق می‌روند قبضهای خودشان را حاشیه کنند مستوفیها رسوم می‌گیرند و میگویند مجلس حکم کرده است در صورتیکه مجلس خبر ندارد بلی در زمان ناصرالملک دراین باب صحبتی شد که مواجب مستوفیها کفایت نمی‌کند ولی مجلس تصویب نکرد که رسوم بگیرند مثلا فخام السلطنه مواجبش هشتاد تومان است و کفایت خرج او را نمی‌کند ولی تقصیر کسی نیست بعضی اشخاص که داخل کار هستند و مواجب کافی ندارند باید به آنها مواجب داد خواهند گفت پول نداریم پس خوب است یک قانونی بگذارید که تومانی صد دینار یا یک عباسی از صاحبان مواجب بگیرند برای محل مواجب آنها نه اینکه بی‌قانون از مردم هر چه می‌خواهند بگیرند و یک کار غلطی را در این مملکت مجری دارند و وزیر مالیه بگوید مجلس تصویب کرده این صحیح نیست و بنده یک ایرادی هم بکمیسیون مالیه دارم از اینکه هر چه در اینجا مذاکره می‌شود میگویند پول لازم است و این پول را باید به وسائل صحیح پیدا کرد و مخارج و مصارف صحیح نمود بنده می‌گویم که هر اندازه ممکن است نباید کوتاهی کرد مثلا شاید بممیری علمی دخل این مملکت را چهار برابر می‌توان کرد و بشکل دیگر شاید دو برابر می‌توان نمود پس نباید منتظر این شد که بممیزی علمی برسیم عقیده‌ام این است هر قدر می‌توانند دخل پیدا کنند نه اینکه اگر صد کرور لازم است بصد هزار تومان اعتنا نکنند عقیده‌ام این است که کمیسیون مالیه کار وزیر مالیه را می‌کند نه کار خودش را تا حال باید کمیسیون مالیه یک لایحه بمجلس ارائه کرده باشدکه مالیه امسال راهش چیست و چه باید کرد یا اینکه راهی پیدا نیست و مجلس هم بداند و مشغول کار خود باشد عقیده ندارم که بودجه ما مستغنی از هر گونه اصلاحات باشد خوب بود تا حال کمیسیون یک امری را پیشنهاد مجلس می‌کرد و لااقل تومانی یکعباسی رسوم را یک قراری می‌داد تا اینکه کار آسان می‌شد
(جمعی گفتند صحیح است).
آقا سید حسن تقی زاده – بنده مکرر عرض کرده‌ام و باز هم عرض می‌نمایم هر مطلبی که در مجلس مطرح می‌شود این کلمه بخیال من خطور می‌کند (که باز یکسال است) بعقیده تمام عقلا بهر کاری که اقدام می‌شود باید نتیجه آن معلوم شود اینجا همین قدر گفته می‌شود که مملکت مشروطه را قانونی شده بنده عرض می‌کنم که هیچ قانونی و مشروطه نشده اینکه گفته شد از بابت تومانی یک عباسی است و باید گرفته شود و حال آنکه چنین نیست بنده عرض می‌کنم جهة این بی ترتیبی این است که ترتیب کمیسیونها خصوص کمیسیون مالیه معلوم نیست علاوه بر کمیسیون رسمی که منعقد می‌شود بعضی اجتماعات دیگر هم غیر رسمی می‌شود و شاید یک وزیری هم در این اجتماع حضور دارد یک صحبتی می‌شود وزیر می‌رسد این مطلب چطور است جواب داده می‌شود ضرری ندارد فوراً فردای آنروز آن وزیر آن مطلب را مجری می‌دارد و حال آنکه رای کمیسیون نیست اما در باب اصلاح و نظام مالیه بموجب عقیده تمام علمای این علم همین است که باید ممیزی علمی بشود ولی ما تماماً مشغول واردات هستیم وابداً به انشائیات کار نداریم یعنی از اطراف آن قدر عریضه می‌رسد که باید ما همه رادر خصوص آنها گفتگو کنیم و بنده به واسطه همین بی‌ترتیبی چند روز است که به کمیسیون مالیه نمی‌روم و جداً بطور معارضه سخت گیری کردم که این ترتیب صحیح نیست و اگر اینطور باشد باید ما برویم دربار و جزء درباری‌ها باشیم زیرا که هم ما به جزئیات و واردات مشغول شده ابداً به انشائیات نمی‌پردازیم و غیر از هر قبیل آدم وارد این کمیسیون شد نمی‌گذارند اعضای این کمیسیون مشغول کار شوند و وقتی هم که می‌خواهند مشغول کار شوند تماماً عرایضی است که از اطراف رسیده و باید در این خصوصها رسیدگی و گفتگونمایند این است که تاکنون کاری از پیش نرفته والا ما باید در انشائیات کار کنیم و هر روز چند مطلب و قاعده صحیحه انشاء نموده و بتوسط اعضاء رئیسه بمجلس بدهیم و علاوه مطالب دیگر می‌توانیم استنباط کرده اطلاع بدهیم اما هیچکدام اینها نشده و جهة این است که مجلس به قانون خود رفتار نکرده و نمی‌کند و مکرر گفته شده که قوانین دو قسم است.
یکی قانون الهی است که ابداً تغییرپذیر نیست و یکی قانون عرفی است که باقتضاء وقت وضع شده و تغییر و تبدیل هم داده می‌شود و باید آن قانون عرفی را هم مقدس بشماریم که مخالف آن مقصر عرفی است. اینکه در متمم قانون اساسی دراصلی که تفکیک قوی ثلاثه از هم شده بجهت همین است که روح مشروطیت و عقیده عموم حکما و عقلا است برعکس نه مجلس نه سایرین بآن اصل رفتار نکردند وکارها مخلوط بهم است وزرا کار مجلس را می‌کنند و مجلس کار وزرا را می‌کنند مثلا وزیر علوم بمجلس آمده از روزنامه‌نویس شکایت می‌کند و حال آنکه ما باید از او بخواهیم همچنین چیزهایی که تکلیف ما است وزرا بما اظهار می‌دارند و چیزهایی که تکلیف وزرا است ما به آنها اظهار می‌داریم مادامی که بقانون رفتار نشود هیچ چیز منظم نخواهد شد.
آقا شیخ حسین – ابتدا مطرح مذاکره این بود که وقت مجلس معین بشود تا کارها مرتب گردد بنده عرض می‌کنم یکی را که مجلس باکثریت آراء به ریاست انتخاب نمود در افتتاح و اختتام مجلس و سایر تنظیمات باید همه قول ایشان را مجری بدارند ولی ماها اینطور نیستیم و اگر بخواهیم یکنفر به کمیسیون وارد نشود اعتراض می‌کند و رنجش حاصل می‌کند ما باید به قانون نظامنامه داخلی رفتار نماییم مکرر عرض کرده‌ام رئیس سر ساعت انعقاد مجلس باید حاضر شوند که سایرین هم تأسی به رئیس کرده آنها هم حاضر شوند جواب داده شد که اینطور نیست بنده عرض می‌کنم که باید دراین مملکت یک انازه بطور رسومات خودمانی رفتار نماییم تا رئیس حاضر نشود سایرین هم حاضر نمی‌شوند و تا به اجرای نظامنامه داخلی تن در ندهیم و مجری نشود فایده نیست.
آقای حاج امام جمعه – مطالبی که آقای تقی زاده گفتند همه راست است تااین قواعد عرفیه که وضع می‌شود عمل نشود مردم به او اطاعت نخواهند کرد و تا ما خودمان قوانینی را که وضع می‌کنیم بآنها عمل نکنیم بسایرین هم نمی‌توانیم بگوییم عمل کنید اما درباب بودجه مالیه آنزمانی که کمیسیون مالیه بودجه امساله را بمجلس آورد چون ما درست بطور مفصل از جزئیات آن اطلاع نداشتیم واگر هم می‌خواستیم مفصلا بتمام جزئیات آن رسیدگی کنیم وقت گذشته بود. لهذا بطور کلی تصویب نمودیم و این تصویب بر خلاف دیانت وکالتی نیست بواسطه محذوراتی بود که گفته شد ولی قرارشد که بودجه سال نو را هر اصلاحی که کمیسیون مالیه می‌کند جزء بجزء و یکی یکی بمجلس ارائه دهند تا مجلس هم مسبوق شده رأی خود را بدهد معلوم است هر کاری که تمام می‌شود و می‌گذرد مسئول آن هیئت مجلس است نه هیئت کمیسیون واز آن روز که آن رأی کلی داده شده است کمیسیون مالیه مشغول اصلاح نشده و ما هم هیچ اطلاع نداریم و حال آنکه باید کمیسیون مالیه مشغول اصلاح مالیه شه هفته به هفته کار و رأی خود را بمجلس اظهار بدارند اگر صحیح است مجلس تصویب می‌نماید والا رد می‌کند رأی کمیسیون غیر از رأی مجلس است حال اگر اصلاحات مالیه بشود وهیمنطوری بی ترتیب بماندتا هشت ماه دیگر خلاصه اصلاحات خودشان را بمجلس آورده و اظهار بداند که وقت گذشته است من یکنفر که قبول نخواهم کرد ورأی نخواهم داد (در این موقع همه گفتند صحیح است و باید بهمین ترتیب رفتار کرد.
آقای حاج امام جمعه – همه اظهار می‌کنیم صحیح است و عمل نمی‌کنیم هر عنوانی که بشخصی داده می‌شود آن عنوان یک صتفی است که اگر آن صفت در آن شخص نباشد آن عنوانرا بآن شخص نمی‌شود نسبت داد مثلا شخصی که بیسواد است باو نویسنده گفت همچنین شخصی که کور است نمی‌توان او را دیده‌بان خواند؟ پس شخص وکیل هم باید حافظ حقوق موکلین خودباشد و یکی هم دارای امانت باشد پس شماها که وکلای این ملت هستید باید حفظ حقوق ملت خود رابکنید و بملاحظه صرف نظر از حقوق ملت ننمایید.
مؤتمن الممالک – کمیسیون مالیه در بودجه سنه آتیه هنوز دخل و تصرفی نکرده و این اعتراضات بر او وارد نیست.
مخبرالملک – مقصود اعتراض نبوده مقصود این بود که کمیسیون مالیه چه نقشه برای سال آتیه تریب داده و این جواب شما به موقع نبود.
حاج میرزا علی آقا – اینها که فرمودند صحیح ولی منشاء اختلافات این است که هنوز مجلس ما مجلس نیست و کمیسیونها درست بکار مشغول نیستند و جهت این هم این است که درانتخاب اعضای کمیسیونها سهو شده هر یکی در چند کمیسیون سمت عضویت دارند و هریک از اعضاء که در یک کمیسیونی حاضر نشود سایر اعضای آن کمیسیون هم نمی‌توانند بکار خودشان رسیدگی نمایند پس باید در انتخاب اعضاء کمیسیونها جرح و تعدیل شود که هر یک در چند کمیسیون عضویت نداشته باشند و بتوانند بکار خود رسیدگی کنند مثلا بنده از اعضای کمیسیون تنقیح لوایح هستم در روزها که کمیسیون منعقد است حاضر می‌شوم و بعضی از اعضا حاضر نیستند این است که کار پیش نمی‌رود بنده خواهش می‌کنم که هیئت رئیسه یا غیر رئیسه که هر کس مشغول کار خود شود چون هنوز موضوع درست نشده کارها بی ترتیب است پس باید اول موضوع درست شود.
آقا میرزامرتضی قلیخان – بنده عرض می‌کنم که خیلی افسوس می‌خورم که هیچ یک از ماها به هیچ وجه ملتفت امورات داخلی خودمان نیستیم ولی بنده بر حسب وظیفه وکالت خود بدون ملاحظه عرض می‌کنم ما وکلا وقتی که وارد پارلمان می‌شویم به گمان اینکه وارد پارلمان انگلیس شده‌ایم از رئیس ما رئیس پارلمان انگلیس است و هر یک از ماها هم در مدارس عالیه تحصیل کرده دیپلماتی هستیم و همچنین وزرای ما تماماً در مدارس عالیه تحصیل کرده و از اشخاص دیپلماتی هستند و نیز عموم ملت در مدارس به یک پروگرام تحصیل کرده و با علم هستند و متأسفانه می‌بینم که چنین نیست و آفتاب که سه ساعت بیک جایی تابید مدتی اثر او باقی می‌ماند شش هزار سال است که ما آتش جهالت مبتلا بوده‌ایم لابد مدتی اثر او در ما باقی خواهد بود اینکه گفته شد مجلس منظم نیست حال ببینیم تقصیر ما است یا تقصیر عموم ملت تقصیر ملت این است که وکلای جاهل انتخاب کرده‌اند تقصیر ما هم این است بدون اینکه لیاقت خود را ملاحظه کنیم وکالت را قبول کرده و در این مجلس حاضر شده‌ایم و ملت اگر ما را انتخاب نمی‌کردند یکدسته دیگر را انتخاب می‌کردند مثل ما و اگر هم ما برای این کار حاضر نمی‌شدیم یک دسته دیگر مثل ما حاضر می‌شدند و اینکه گفته شد که مجلس به نظامنامه داخلی خود جداً چرا رفتار نمی‌نماید ممکن نیست زیرا که اگر رئیس بیک نفر بگوید که قدری آهسته تر حرف بزن نوبت نطق را مواظبت نمایند اسباب رنجش می‌شود پس مدتی لازم است که ماها عموماً عالم شده و بترتیب صحیح رفتار نماییم اما در باب تومانی یک عباسی ابداً مجلس تصویب نکرده بهمان ترتیب که جناب مخبرالملک گفتند یک روزی جناب ناصرالملک مذاکره کردند و یک روزی هم جناب رئیس الوزراء حالیه ولی کمیسیون مالیه رأی نداد حال بعضی مستوفیها اقدام کرده می‌گیرند اینهم بواسطه این است که گفته شد تمام فروعات گرفته شود آیا این برخلاف مشروطیت است بجهت اینکه این هم یکی از همان فروعات سابق است و مجلس هم دخل و تصرفی در فروعات نکرد فقط در یکی دو موضوع که تیول و تسعیر باشد تصرفات نمود و باقی همانطور مثل پارسال معمول بود اما در باب اینکه کمیسیون مالیه در خصوص بودجه سنه آتیه هنوز کاری نکرده و اصلاحی ننموده بجهت این است که تازه وزیر مالیه قدغن کرده‌اند که کتابچه‌های ولایات را مستوفیها بنویسند و تا آن کتابچه‌ها بکمیسیون مالیه نیاید اعضاء کمیسیون نمی‌توانند اصلاحاتی بکنند خواهید گفت پس کمیسیون مالیه چه می‌کند بنده عرض می‌کنم همانکاری که مجلس می‌کند و همانطوری که آقای تقی زاده گفتند کمیسیون مالیه تماماً مشغول واردات است و جواب عرایضی که از اطراف نوشته می‌شود می‌دهد.
حاج سید نصرالله – مختصری می‌خواهم عرض نمایم مدتیست که مردم ما را بجهت کاری انتخاب نموده واینجا گذارده‌اند و عقلای قوم جهت هر کاری نتیجه می‌خواهند من یکنفر مدتیست که می‌آیم اینجا می‌بینم کاری نیست و کاری نکرده‌ام شماها که عقلای این مملکت هستید ببینید ماها اهل کار هستیم یک راهی رامعین نمایید که درآن راه کار کنیم آنچه باید نطقهای مفصل بکنیم کردیم دیگر بس است عقیده بنده این است یکروزی را معین نمایید که ما عموم وکلا باشیم واگر شده از صبح تا عصر هم طول بکشد در ترتیب امورات گفتگو کرده بیک جایی منتهی شده نتیجه بگیریم همه شکایت از بی ترتیبی می‌کنیم و عمل نمی‌کنیم بنده عرض می‌نمایم که اصلاح مملکت مشروطه بسته باصلاح وزارت خانه‌ها است واصلاح وزارت‌خانها منوط باصلاح مجلس است اصلاح مجلس بسته باصلاح کمیسیونها است و اصلاح کمیسیونها منوط باصلاح کمیسیون رئیسه است پس اول این کمیسیون را اصلاح نمایید.
آقا میرزا فضلعلی آقا – عباراتتاشتی و حسنک واحد وکل الی ذاک الجمال بشیرالعالم بلاعمل کالشجر بلاثمر همه امید اصلاح مملکت باینمجلس محترم است که وضع قانون نماید و مجری شود قانون این مجلس یکی نظامنامه داخلی است که برای خودمانست و باقی قوانین برای عموم مملکت مادامی که ما عمل به نظامنامه داخلی را از رئیس گرفته تا سایر اعضاء ننماییم نه اصلاح مجلس خواهد شد و نه مملکت پس ما باید عمل به نظامنامه داخلی را از ادای فریضه در وقت فضیلت مقدم داریم.
وکیل الرعایا- بنده می‌گویم که خانه رئیس مجلس خانه وزیر عدلیه و سایر وزرا نیست هر کس تکلیفی دارد و مردم هم باید تکلیف خود را بدانند اینکه میگویند رئیس باید بیاید در سر ساعت به اینجا بنشیند بنده می‌گویم که انعقاد مجلس بآمدن تمام وکلا است که باید تمام در سرساعت سه حاضر شوند و یک دفعه بمجلس ورود کنند که بعد از آن رئیس در مجلس وارد شود و افتتاح و اختتام مجلس هم با شخص رئیس است نه اینکه هر کسی هر وقت میل کرد برودو هر کس عیب از جایی می‌گیرد ولی من خداوند را گواه می‌گیرم که همه این عیبها از این است که ما خودمان را تصفیه نکرده‌ایم.
آقاسید حسن تقی زاده – همه عیب ما این است که هر مطلبی عنوان شود باز می‌نشینیم و شرح مفصلی از آن اظهار می‌کنیم میگویند که بس است نطقهای بلیغ و فصیح خیلی شده است باید کاری کرد که فایده و ثمر بحال ملت داشته باشد اینکه می گویید هنوز مملکت ما مملکت فرانسه و وکلای پارلمان ما مثل وکلای پارلمان فرانسه نیست صححی است ولی اگر بهمین ترتیب باشد تا بیست سال دیگر هم باز خواهیم گفت که هنوز پارلمان ما پارلمان فرانسه و انگلیس نیست اما من می‌گویم که وکیل باید شخصی باشد که این پارلمان را مثل پارلمان فرانسه و انگلیس بکند ما باید مملکتی را که خاک او سه برابر خاک فرانسه است قسمی نماییم که همه قسم صناعت و تجارت داشته باشد و آبهای او را که سد بسته تا از او منافع کلی عاید مملکت بشود بنده می‌گویم آن فصل قانون اساسی که نوشته است باید پانزده روز قبل از عید بودجه مملکتی به مجلس بیاید کو؟ چرا کمیسیون مالیه مشغول کار نمی‌شود که بودجه به مجلس باید چرا مشغول اصلاحات مالیه نیستند همه عیب در این است که ما وکلا حاضر نیستیم که اجرای قانون در حق ما بشود باز می‌نشینیم و میگوییم که هنوز زود است و مملکت ما مثل سایر ممالک متعلقه نیست ولی اگر همان یک ماده از قانون اجرا بشود همه این کارها اصلاح خواهد شد و پارلمان ما هم مثل پارلمان انگلیس و فرانسه خواهد شد میگویند که این ملت جاهلند در صورتیکه این ملت بیچاره هستند بما زور می‌آورند ولی ما می‌نشینیم و حرف می‌زنیم.
آقا سید حسین – این مجلس امروز ما قرار بود که روز یکشنبه یا روز دیگر بدون حضور تماشاچیها باشد که بعضی اعتراضات و صحبتها بنماییم حال اینکه گفته می‌شود که ما قانون را در حق خود مجرا نمی‌داریم این نسبت بوکلا توهین است وعلاوه وکیلیکه اجرای نظامنامه داخلی را نخواسته باشد در حقیقت خیانت کرده پس دیگر از این مسئله باید صرف نظر کرد وباید رئیس مجلس بدون ملاحظه نظامنامه داخلی را مجرا نماید برنجش کسی اعتنا نکند اما در باب کمیسیونها تأسیس آنها برای این بود که امورات بترتیب صحیح و منظم از مجلس بگذرد و سابق یک ترتیبی بود که هر وقت قوانینی حاضر بود در مجلس قرائت می‌شد و هر گاه ایرادی داشت سه چهار روزه طول کشیده بالاخره اصلاح می‌شد حال آن ترتیب ازبین رفته و اصلاح کمیسیونها هم منوط باصلاح کمیسیون اعضاء رئیسه است که بعضی از آن اعضاء داخل در کمیسیون مالیه و سایر کمیسیونها می‌باشند همچنین اعضاء هر کمیسیونی در چند کمیسیون عضویت دارند این است که کاری از پیش نمی‌رود باید اعضاء هر کمیسیون یک کار داشته باشند تا بتوانند کاملا به آن رسیدگی نمایند اما در باب رسوم تومانی یک عباسی چندی قبل جمعی از مستوفیان شرحی بوزارت مالیه نوشته بودند که حقوق ما کم است و این تومانی یک عباسی قرار بود جمع دولت شده و بما هم بقدر کفاف حقوق بدهند.
وکیل التجار – بنده کراراً گفتم که یک روزی مجلس مخصوص وکلا باشد که بعضی صحبتها و درد دل نماییم این نشد تا اینکه امروز مجلس این طور اقتضا کرد اما چون صحبت از کمیسیون مالیه شد و بنده هم یکی از اعضای آن کمیسیون هستم لازم است که دفاعاً عرض کنم تومانی یک عباسی را کمیسیون مالیه و مجلس رأی ندادند و هرکس این نسبت را بدهد دروغ است دیگر اینکه کمیسیون مالیه در بودجه مملکتی دخل و تصرفی نکرده و در هیچ موضوعی رأی شخصی نداده اگر داده است هر کس اطلاع دارد بگوید اما در تنظیم داخلی مجلس باید خودمان حاضر باشیم در اجرای قانون و نگذاریم که هر یک مداخله در کارهای دیگری نمایند و بیجهة هر کس داخل در کمیسیونها نشود که اسباب تعطیل کار آنها بشود اگر اینطور شد آن وقت کمیسیونها می‌توانند مشغول کار بشوند کمیسیون مالیه همیشه منعقد است ولی مزاحمت واردین از مردم و وکلا و جواب دادن واردات مانع از کار آنها است چنانچه کمیسیون رئیسه هم بهمین درد مبتلا است پس تمام این عیبها از خودمان است.
مخبرالملک – خلاصه مطلب خودرا خوبست مجدداً اظهار نمایم اینکه گفته شد مجلس ما مثل پارلمان انگلیس نیست صحیح است اما اول باید مجلس تابع قانون بشود تا اینکه بتوانند مثل پارلمان انگلیس باشند تا مجلس بقانون موضوعه خود رفتار ننمایند و بعد وزراء تابع آن قانون نشوند و بعد اهالی مملکت آن مملکت نخواهد شد وآن هم باید یک روزی از این اطاق شروع بشود اما در باب مالیه گفته شد که کمیسیون مالیه تاکنون از بابت سنه آتیه مشغول کاری نشده مقصود ما این نبود که مشغول کار نیستند بلکه باید آنها نقشه کار را ترتیب داده بمجلس ارائه بدهند اگر تصویب شد آنوقت مشغول عملیات آن نقشه بشوند که تا پانزده روز بعید مانده تکلیف بودجه معلوم شود مطلب دیگر در باب تومانی یک عباسی اعتراض بمجلس و کمیسیون مالیه نکردم بلکه در حقیقت خدمتی بکمیسیون نمودم زیراکه چنین شهرت داشت که این اجازه از طرف مجلس است حالا می‌شنوم که مجلس و کمیسیون مالیه هیچکدام این مطلب را تصویب نکرده‌اند.
اسدالله میرزا – بنده ناچار از اینکه دو کلمه جواب یکی از وکلای محترم را که گفت ملت ایران شش‌هزار سال است در بوته جهالت بوده‌اند بگویم که یک نفر از صاحبان جراید بزرگ انگلیس می‌نویسد که ملت ایران همیشه درعلم و صنعت سرآمد سایر ملل بوده‌اند و سایر دول در بوته جهل و نادانی مانده بودند این مطلب را محض تذکار عرض کردم که ملت ایران هیچوقت جاهل نبودند این ضعف و عقب افتادن آنها از معراف به واسطه بعضی از موانع بود اما اینکه در اینجا صحبت از اصلاح بودجه مملکت شده همانطوریکه گفتندما امروز دچار یک مخاطره بزرگی هستیم که آن نداشتن مالیه است و باید مجلس از وزرای محترم بخواهد که دراین خصوص چه اقدامی کرده‌اند و این مطلب خدمت بزرگی است بملت زیرا که اصلاح کلیه امور منوط باصلاح مالیه است.
آقا سید مهدی – بنا بود که یکی از این چهار روز مجلس منحصر باشد به وکلا که تا این مذاکرات در حضور تماشاچیها نشود حالا بفرمایید که آن روز را چه روزی خواهید قرار داد؟
صدیق حضرت – میرزا حسین خان که یکی از منشیهای وزارت امور خارجه است یک فرمانی صادر کرده بود و آورده بود بکمیسیون مالیه کمیسیون آنرا فرستاده که وزیر مالیه تصویب نماید وزیر مالیه گفت تصویب من منوط بتصویب مجلس است بعد وزیر امور خارجه شرحی در این خصوص بکمیسیون مالیه نوشت و کمیسیون مالیه بدون اجازه مجلس رأی اده و تصویب کرد که وزارت مالیه این وجه را بدهد و حال انکه این وجه در بودجه مالیه پارسال نبود.
وکیل التجار – بنده که در کمیسیون مالیه هستم همچو فرمانی را ندیده و اطلاع هم ندارم.
(مجلس ختم شد).