مذاکرات مجلس شورای ملی ۳ امرداد ۱۲۸۹ نشست ۱۲۲
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری دوم | تصمیم‌های مجلس | درگاه انقلاب مشروطه |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری دوم |
مجلس شورای ملی ۳ امرداد ۱۲۸۹ نشست ۱۲۲
صورت مشروح روز سه شنبه ۱۹ شهر رجب ۱۳۲۸
مجلس دو ساعت و نیم قبل از غروب در تحت ریاست آقای ذکاءالملک تشکیل شد صورت مجلس فوق العاده دوشنبه ۱۸ را آقای معاضد الملک قرائت نمود.
رئیس ـ در صورت مجلس ملاحظاتی اگر هست بفرمائید.
دکتر علیخان ـ بعد از دستور اجازه بفرمائید راپورت شعبه چهارم خوانده شود.
ارباب کیخسرو ـ در صورت مجلس نوشته شده است آقای رئیس الوزرا کابینه را معرفی کردند در صورتی که اسم ایشان هم لازم بود که نوشته شود و اگر در جلسه ای که ایشان نوشته شده عیبی ندارد.
معاضد الملک ـ چرا در صورت مجلس سابق نوشته شده است.
(رئیس صورت مجلس را امضاء نمود.)
رئیس ـ دو فقره تلگراف به مجلس رسیده است یکی از اهالی ملایر که از حکومت تازه که معین شده است آقای سالار فاتح و معاون ایشان اظهار تشکر و رضایت کرده اند و یکی هم از اهالی عربستان رسیده است که از حکمران خودشان آقای فخر الملک اظهار تشکر و رضایت نموده اند ضمنا اظهار کرده بودند خیلی ضرورت دارد یک اندازه استعداد نظامی به عربستان قرستاده شود این دو فقره تلگرافی است که لازم بود به عرض مجلس برسد در خصوص فرستادن استعداد هم با وزراء مذاکره شده است که به طور مقتضی تهیه نموده بفرستند خاطر آقایان مسبوق است که آقای حاجی میرزا آقا چندی قبل اظهار کرده که گرفتاری خانوواده فوق العده برای من پیش آمده مجبورم دو ماهه مسافرت بنمایم و اگر آقایان اجازه ندهند ناچارم از نمایندگی استعفا بدهم این بود که آقایان صلاح ندیدند حالا معلوم میشود که گرفتاری ایشان زیاد شده و ایشان را خواسته اند ایشان هم مجبورا حرکت نموده البته معلوم هست که آقایان راضی نمیشوند که ایشان از نمایندگی استعفا بدهند بنا بر این تقاضا نامه اجازه ایشان خوانده میشود و رأی میگیریم.
آقا میرزا ابراهیم خان ـ عریضه آقای حاجی میرزا آقا را قرائت نمود که تقاضای دو ماهه مرخصی کرده بودند.
نجات ـ این به کمیسیون عرایض رفته است.
میرزا ابراهیم خان ـ به کمیسیون عرایض رفته است راپورت دادند که کمیسیون عرایض به واسطه قلت نمایندگان تقاضای ایشان را تصویب نمیکند.
رئیس ـ بلی در خصوص آقای حاجی میرزا آقا از قرار معلوم ایشان محتاج به این مرخصی هستند به جهت اینکه این عریضه را که فرستاده اند استعفانامه خودشان را با آن فرستاده اند که اگر تقاضای ایشان تصویب نشد قرائت شود.
آقا میرزا کیخسرو ـ بنده در باب اجازه دادن و ندادن عرضی ندارم به جهت اینکه بسته به رأی مجلس است هر طوری که صلاح دانست همان است ولی آقایان نمایندگان از چندی قبل یاد گرفته اند که هر وقت تقاضای مرخصی مینمایند و در آخر اظهار میکنند اگر اجازه داده نشود استعفا خواهیم کرد و حال آنکه مقام نمایندگی خیلی مقام بزرگی است که نمایندگان قدر آن را نمیدانند و استدعا میکنم من بعد لفظ استعفا را به میان نیاورند.
افتخار الواعظین ـ اولاً این مسافرت این قدر لزوم داشته باشد که مجبور به استعفا باشد هیچ لزومی ندارد که ما تصویب نکنیم ولی خاطر آقایان را میخوام مستحضر کنیم اینکه آقایان نمایندگان اظهار میدارند یا اجازه یا استعفا نامه خودشان را فرستاده اند گمان نمیکنم که اگر تصویب نشد مجبور باشند که استعفا بدهند میتوانند بی اجازه غیبت نمایند و استدعا دارم من بعد لفظ استعفا را استعال نکنند.
رئیس ـ صحیح است ولیکن ایشان ملاحظه نزاکت را میخواهند بکنند که تمردا از مجس غیبت نکرده باشند و میگویند اجازه ندادند و رفتم مخالفت با مجلس کرده ام عذر خودم را میگویم اگر پسندیدند که بهتر والّا وظیفه مرا دیگری در عهده میگیرد و من هم به واسطه استعفا از امر مجلس تمرد نکرده ام.
سید حسین کزازی ـ در صورتی این اجازه نامه باید خوانده شود که ایشان حضور داشته باشند حالا که ایشان رفته اند خواندن این بی موقع بود.
رئیس ـ حالا رأی میگیریم.
عزالملک ـ در خصوص رأی بنده عرضی دارم و آن این است که باید در خصوص حقوق ایشان رأی گرفته شود والّا در صورتی که مسافرت کرده اند اجازه لازم نیست.
رئیس ـ این طور نیست در باب مسافرت ایشان رأی میگیریم اگر اجازه داده شد که ایشان مرخصی گرفته اند و نمایندگان هستند و هر طور که در حق سایر نمایندگان منظور میشود در حق او هم منظور خواهد شد و اگر اجازه نداهند بی اجازه غیبت کرده اند و متمردند دیگر آنکه خودشان خواسته اند که اگر تصویب نشد استعفا نامه مرا بخوانید باید یکی از این دو را معین کنید.
رئیس ـ رأی میگیریم بر اینکه هر کس اجازه مرخصی حاجی میرزا آقا را تصویب مینماید قیام نماید.(اغلب قیام نمودند و به اکثریت تصویب شد.)
رئیس ـ آقای آدینه محمد خان هم خاطرتان مسبوق است اجازه مرخصی خواسته بودند و آن وقت به پاره ملاحظات گفته شد که دو هفته صبر نمایند حالا از دو هفته هم مدتی گذشته است و گویا کارهای لازم دارند و محتاجند به این که مسافرت نمایند این است که تقاضا نامه ایشان قرائت میشود که دو ماهه استدعای اجازه مرخصی کرده بودند کمیسیون عرایض این تقاضای ایشان را تصویب نموده بود.
معاضد الملک ـ بنده میخواستم متذکر کنم خاطز آقایان را که آن روزی که مرخصی آدینه محمد خان را خواندند مخالفی نبود فقط گفته شد به پاره ای ملاحظات دو هفته صبر نمایند بعد از آن رأی گرفته شود حالا خوب است بدون مذاکره رأی گرفته شود.
وکیل التجار ـ استدعا میکنم پیشنهادی را که کرده ام چون راجع به همین مسئله است قرائت شود.
رئیس ـ بعد از این خوانده میشود رأی کسانی که تقاضای آدینه محمد خان را تصویب مینمایند قیام نمایند.(اغلب قیام نمودند و تصویب شد.)
دکتر علیخان ـ میخواستم عرض کنم آقای مرتضی قلیخان بختیاری هم تلگرافی به من کرده اند و یک ماهه مرخصی خواسته بودند بنده آن تلگراف را به حضور آقای رئیس دادم و بنا شد کمیسیون در این خصوص جواب بدهد استدعا میکنم مقرر فرمائید زودتر جواب دهند که تکلیف معین شود.
رئیس ـ عریضه رفته است به کمیسیون عرایض باید زودتر جواب آن را بدهند.
(آقای میرزا ابراهیم خان پیشنهاد ذیل را که از طرف آقای وکیل التجار نوشته شده بود قرائت نمود: بنده پیشنهاد میکنم این ماده نظامنامه داخلی الحاق شود که هر یک از نمایندگان که برای کار شخصی از مجلس اجازه بخواهند حقوق مدت غیبت به آنها داده نخواهد شد.)
آقا میرزا کیخسرو ـ اگر رجوع به نظامنامه داخلی بشود تکلیف اشخاصی که اجازه میخواهند یا بی اجازه غیبت مینمایند معین شده است در این صورت گمان نمیکنم ماده دیگری لازم داشته باشد.
وکیل التجار ـ اجازه بدهید در این باب توضیح دارم عرض کنم.
رئیس ـ گمان نمیکنم در این خصوص مذاکره فایده داشته باشد میفرستیم به کمیسیون مبتکرات علاوه بر این باید پانزده نفر امضاء نمایند بعد مطرح مذاکره شود.(رجوع شده به کمیسیون مبتکرات.)
(آقای دکتر علیخان راپورت شعبه چهارم را قرائت نمود مشعر بر اینکه شعبه روز شنبه نهم در تحت ریاست سنی آقای شیخ الرئیس منعقد و برای انتخاب هیئت رئیسه شعبه اخذ رأی شده و به قرار ذیل معین شد آقای حاجی شیخ الرئیس به اتفاق آراء رئیس - آقای شیخ رضا با اکثریت ۷ رأی نایب رئیس - آقای کاشف با اکثریت ۷ رأی منشی - آقای دکتر علیخان با اکثریت ۷ رأی مخبر - بعد از آن برای انتخاب دو نفر برای عضویت کمیسیون عرایض و مبتکرات اخذ رأی شده آقای حاجی شیخ علی به اتفاق برای عضویت کمیسیون عرایض و آقای آقا شیخ رضا با اکثریت ۷ رأی به عضویت کمیسیون مبتکرات منتخب شدند.
و نیز راپورت شعبه دوم را آقای نوبری قرائت کردند که شعبه در پنجم راجب به ریاست سنی آقای سپهدار اعظم منعقد شده هیئت رئیسه آن به قرار ذیل معین گردیده.
آقای سپهدار در دفعه دوم با اکثریت شش رأی رئیس
آقای صدیق حضرت با اکثریت ۶ رأی نایب رئیس - آقای لواالدوله با اکثریت ۸ رأی منشی و آقای نوبری با اکثریت ۸ رأی مخبر(برای انتخاب یک نفر به عضویت کمیسیون عرایض اخذ رأی شده آقای ناصر الاسلام به اتفاق آراء منتخب شدند و چون موقع انعقاد مجلس رسمی بود انتخاب یک نفر به عضویت کمیسیون مبتکرات موکول به روز دیگر شد.)
آقا میرزا ابراهیم خان لایحه ایتین خراسانی و مازندرانی را قرائت نمود که بیست نفر از مجتهدین را که دارای شرایط ثلاثه معتبره در قانون اساسی هستند معرفی کرده بودند تا مجلس از بین آنها موافق اصل دوم پنج نفر به اتفاق آراء یا به قرعه معین نماید.
کاشف ـ در این لایحه انتخاب علما را با اکثریت یا به قرعه معین کرده اند در صورتی که در قانون اساسی ما به قرعه معین شده است این مطلب باید توضیح شود.
افتخار الواعظین ـ گویا امروز قرار بود فقط این لایحه قرائت شود و انتخاب نمیشود و اگر شروع به انتخاب بشود بنده عرض میکنم این یکی از انتخابات خیلی مهم است که کمال اهمیت را دارد و البته همه این اقایانی که معرفی شده اند دارای شروط ثلاثه معتبره در قانون اساسی هستند که فقیه و مجتهد و عالم به مقتضیات وقت میباشند ولی باید دانست که در میان بعضی ها عالم به مقتضیات وقتند و بعضی ها اعلم و خاطر نشان آقایان میکنم که در موقع انتخاب آن اشخاصی را که اعلمند انتخاب نمایند و باز هم عرایض اولیه خود را تکرار میکنم که باید در یک مجلس خصوصی این مطلب مذاکره شود که آقایان نمایندگان از این آقایان را به یکدیگر معرفی نمایند تا تبادل افکار نمائیم بلکه انشا الله آراء هر یک از آقایان که اعلمند انتخاب شوند.
محمد هاشم میرزا ـ اولاً گویا یک دست خط دیگر هم آمده که آقای بیرجندی باشد و از علمای خراسان هستند و خوانده نشد - عرض دیگر بنده راجع به مطلبی است که آقای کاشف فرمودند چون دست خط راجع به اصل دوم قانون اساسی است و در آنجا به اتفاق مینویسد نه با اکثریت گمان میکنم اشکالی ندارد و اینکه آقای افتخار الواعظین میفرمایند به عقیده بنده لازم نیست به جهت اینکه دست خط چهل روز از این در مجلس خصوصی خوانده شده است و مذاکرات هر چه لازم بوده است آقایان کرده اند گمانم این است که در هر حال باید به قرعه معین شود چون اتفاق نخواهد شد تقاضا میکنم که در این صورت زودتر قرعه کشیده شده و این عمل ختم شود.
رئیس ـ در خصوص اینکه فرموید یک دست خط دیگری هست بنده اطلاعی ندارم و آن را ندیدم.
آقا شیخ محمد حسین یزدی ـ آن دست خط تلگرافی است و به توسط من تلگراف شده و آن را خودم به هیئت رئیسه داده ام.
عزالممالک ـ در خصوص اینکه اتفاق نخواهد شد تا انتخاب نشود معلوم نمیشود پس استدعا میکنم که همین امروز انتخاب شود به جهت اینکه یک ماه است طبع و توزیع شده و همه ما ها مسبوقیم و اول خوب است رأی گرفته شود شاید یکی دو تای آنها به اتفاق انتخاب شوند آن وقت برای سایرین قرعه کشیده شود.
حاج آقا ـ امروز گمان میکنم همان طوری که مذاکره شد این انتخاب به عمل اید ولی چون مطمئنم که اگر پنج روز دیگر هم بگذرد با اتفاق آراء نخواهد شد و از آن طرف اگر به قرعه انتخاب شوند شاید به اسم بعضی از اقایانی که در بلاد دور دست هستند بیرون یاید و باید به ایشان تلگراف کرد که زودتر تشریف بیاورند پس در هر صورت خوب است این انتخاب به عمل اید ولی اول رأی گرفته شود شاید همان طوری که گفته شد یکی دو تای از آنها به اتفاق معین شوند آن وقت قرعه کشیده شود.
ارباب کیخسرو ـ چون در اینجا ذکر شده است که مطابق اصل دوم قانون اساسی و آنجا بیست نفر را نوشته اند که باید یک جا معرفی کنند و حالا ۱۹ نفر معرفی کرده اند یک نفر هم که آقای آقا سید عبدالله باشد شهید شد حالا میخواهیم ببینیم که مجلس انتخاب خواهد کرد یا خیر؟
آقا شیخ محمد حسین یزدی ـ در خصوص معرفی یک نفر دیگر عرض کردم دست خط تلگرافی است که به توسط من مخابره شده و در هیئت رئیسه است و در خصوص قرعه بنده قرعه را با اکثریت دو چیز میدانم ولی آن روز این اصطلاح نبود بلکه مرکوزذهن آنهائی که در نظامنامه انتخابات مکرر اسم قرعه را مینوشتند همان انتخاب بود به اینجهت آقای حجت الاسلام همچو نوشته اند و اگر به قرعه معمولی انتخاب شوند گمان ندارم نتیجه صحیحی به دست بیاید و به علاوه این اصطلاح معین در آن روز نبود که اکثریت مقابل قرعه باشد و این را خوب است که امروز مجلس تصویب نمایند که معنای قرعه تعمیم داده شود و اگر این طور شود خیلی بهتر است و این هم تغییری در نظامنامه نیست بلکه مفاد نظامنامه همین است.
وکیل التجار ـ یک قسمت از عرض بنده گفته شد فقط میخواستم عرض کنم درباره آن یک نفر اگر تلگرافی رسیده است قرائت شود و بنده عقیده ام با آقای افتخار الواعظین یکی است که اگر یک جلسه خصوصی منعقد ولو اینکه فردا در همین اطاق باشد که مذاکره و تبادل افکار نمائیم گمان میکنم بشود اتفاق نمود و اقلا یکی دو نفر از اینها انتخاب میشود در هر صورت بنده هیچ ضرری در انعقاد جلسه خصوصی نمیبینم که مذاکره در این باب بشود و انتخاب بماند پس فردا.
مستشار الدوله ـ آن روزی که مذاکره در این باب میشد بنده عرض کردم که دست خط دیگری در این باب تلگرافا رسیده است که آقای آقا شیخ هادی را معرفی کرده اند و آن تلگراف پیش بنده است میفرستم.
رئیس ـ پس این مسئله حل شد و آقای مستشار الدوله آن دست خط را میفرستند ولی اینجا نظریاتی واقع شد یکی اینکه بعضیها چنانچه اظهار شد عقیده شان این است اگر چه قبل از این مذاکره و مشاوره در این خصوص شده است ولی باز هم یک جلسه خصوصی منعقد شده در این خصوص مذاکره شود در یکی هم مطلبی که آقای آقا شیخ محمد حسین یزدی فرمودند که آن وقتی که این اصل قانونی نوشته میشد نظرها بر اکثریت بود حالا باید این مسئله حل شود.
سید ابراهیم مدرسی ـ این نظریات بر خلاف قانون اساسی است ما هیچ نمیخواهیم از مدلول قانون اساسی خارج شویم.
سلیمان میرزا ـ اینکه آقای آقا شیخ محمد حسین یزدی میفرمایند که دران وقتی که این اصل را مینوشتند قرعه را رأی گرفتند و اکثریت میدانستند این طور نیست به جهت اینکه در آنجا نوشته شده است به اتفاق یا به قرعه و معنای آن این است که اگر به اتفاق نشد به قرعه معین شود اما در باب تاخیرش اگر جای اتفاق دارید که چه ضرر دارد البته اگر به اتفاق شود بهتر است اما در باب اینکه اینها ۱۹ نفرند بنده هم عقیده ام این است که تا اسم بیستمی در اینجا برده نشود نمیتوانیم قرعه بکشیم و نمیتوانیم انتخاب کنیم به جهت اینکه حق او پایمال میشود زیرا هم ممکن است که به اتفاق انتخاب شود و هم اینکه به قرعه معین شود.
حاجی شیخ اسدالله ـ بنده عرض میکنم اینکه آقایان نوشته اند اکثریت برای این است که محتاج به قرعه نشویم و اینکه میفرمایند یک نفر باید معرفی شود در صورتی که ممکن است از بین این ۱۹ نفر پنج نفر معین شوند دیگر لازم نیست از برای این یک نفر انتخاب این پنج نفر را تأخیر بیندازیم.
حاجی آقا ـ گمان میکنم که مباحثه های خیلی زیاد در این مطلب شده است در صورتی که بنده گمان میکنم این انتخاب خیلی لازم است و حتی المقدور باید زودتر به عمل بیاید به واسطه اینکه به موجب اصل دوم قانون اساسی هر ماده قانونی که بدون حضور هیئت نظار از مجلس بگذرد عنوان قانونیت پیدا نخواهد کرد و اینکه گفته شد یک جلسه خصوصی بشود که مذاکره و مشاوره در این باب بکنیم گمان میکنم که ما افق خیالات یکدیگر را میدانیم و میدانیم که هر قدر در این باب مذاکره کنیم اتفاق آراء نخواهد شد و اگر هم همین نوزده نفر معرفی شده بود آن یک نفر دیگر را معرفی نکرده بودند بنده عرض میکنم که لازم نیست معطل بشویم تا اینکه یک نفر دیگر معرفی شود به جهت اینکه در قانون اساسی قید شده است که ۲۰ نفر را آقایان معرفی نمایند و ایشان هم به وظیفه خودشان بیست نفر را معرفی کرده اند حالا یکی از ایشان شهید شد دخلی به مطلب ندارد و با وجود این کفایت میکند که آن کاغذ دومی را که نوشته اند کفایت میکند که قرائت شود و بیش از این مباحثات که یک ساعت وقت مجلس را الان صرف این کردیم که آیا میتوانیم از بین این ۱۹ نفر پنج نفر را انتخاب کنیم یا باید منتظر ۲۰ نفر باشیم وقت خود را تلف نکنیم و اجازه میخواهم که عرض کنم امروز این پنج نفر را انتخاب کنیم به واسطه اینکه برای موانعی که در پیش داریم میدانیم به اتفاق انتخاب نخواهد شد و به قرعه باید انتخاب شوند و شاید همان طوری که عرض کردم به اسم یک کسی بیرون بیاید که در سایر بلاد باشند آن وقت باید مدتی معطل شویم تا اینکه به ایشان اطلاع بدهیم حرکت کنند در این صورت
بنده هیچ صلاح نمیدانم که تاخیری در این باب بشود و باید هر چه زودتر این انتخاب به عمل اید که هم خصوصیات قانون اساسی به موقع اجرا گذاشته شود و هم اینکه قوانینی که از مجلس میگذرد رسمیت و قانونیت داشته باشد.
رئیس ـ در هر صورت از برای دست خط ثانوی که رسیده است مجبوریم آن را قرائت کنیم و این انتخاب میماند برای روز پنج شنبه حالا باید از نظریاتی که در این موضوع پیدا شده مذاکره کنیم اقایانی که اجازه میخواهند در این موضوع مذاکره کنند.
حاجی سید ابراهیم ـ همان طوری که عرض کردم در باب تاخیرش اگر امید این باشد که به اتفاق آراء خواهد بود بهتر است ولی میدانیم که اتفاق آراء نخواهد شد و اینکه آقای حاجی آقا فرمودند که قوانینی که میگذرد بدون وجود آنها رسمیت پیدا نمیکند این را بنده بدون وجود آنها رسمیت پیدا نمیکند این را بنده نمیتوانیم تصدیق نمایم به جهت اینکه متجاوز از نفر در این مجلس هستند که عالم به موازین شرعیه میباشند و باقی از وکلا در اسلامیت و اطلاع میتوان گفت کمتر از آنهائی نیستند و نمیشود گفت که با وجود بودن این آقایان قوانینی که از مجلس گذشه است رسمیت ندارد.
مرتضی قلیخان ـ بنده با وجود این که عرضم مختصر است امدم اینجا - محل نطق - به جهت اینکه آقایان گویا فراموش کرده اند و اما در این باب عرض میکنم در این که آن دست خط باید خوانده شود محل حرف نیست و آن روز هم آقای مستشار الدوله فرمودند حالا اگر امروز موجود نیست روز دیگر خوانده شود که هم آقایان فرجه داشته باشند و هم در آن روز رأی گرفته شود ولی میدانم که اتفاق آراء نخواهد شد نمیخواهم بگویم که یکی از اینهائی که معرفی شده اند دارای صفات معتبره نیستند بلکه جهتش این است تمام این آقایان را ما نمیشناسیم مینویسد و این سبب میشود که اتفاق نخواهد شد و بنده از این اشخاصی که معرفی شده اند کسانی را که این صفات را به طور کمال در آنها دیده ام دو نفرند یکی ثقت الاسلام آقای حاجی نورالله و یکی آقا سید حسن قمشه ای این دو نفر را واقع بنده انتخاب کرده ام و میتوانم بگویم که نظیر ندارند و میتوانم مدلل بدارم به فرد فرد آقایان که اینها خیلی عالمند و قابلیت انتخاب را دارند میتوانم طوری نمایم که اکثریت مجلس ایشان را قبول نماید ولی آقای سید حسن قمشه ای شاید آقایان هم او را نشنیده باشند اما در باب این که مراد از قرعه اکثریت است یا معنای مصطلع بعد از انی که آقایان در دست خط خودشان اکثریت را در مقابل قرعه انداخته اند و آن را قیم قرعه قرار داده اند حالا ما نمیتوانیم اکثریت را قیم قرعه قرار بدهیم بنده عقیده ام این است پس فردا که آن دست خط هم خوانده میشود اول رأی بدهیم اگر اتفاق حاصل شد در حق آن پنج نفر که بسیار خوب والّا به قرعه معین میکنیم.
رئیس ـ مذاکرات در این باب زیاد شد در اینکه باید معطل شویم تا آن دست خط بیاید حرفی نیست و مجبوریم که این مسئله را به جلسه آتیه بگذاریم و این اختلاف که مراد از قرعه اکثریت است یا معنی مصطلح و علاوه بر این اگر در مرتبه اولی اتفاق نشد به همان یک مرتبه اکتفا خواهد شد یا خیر خوب است که یک راه حلی برای این رجوع شود یا اینکه به یکی از کمیسیونهائی که فعلا موجود است رجوع کنیم و یا اینکه در مجلس مذاکره نمائیم ولی ملاحظه نفرمائید اینجا حل شدنش خیلی مشکل است و مذاکرات هم زیاد خواهد شد و نتیجه به دست نخواهد آمد حالا خواهش میکنم اقایانی که در این موضوع مذاکره میکنند از موضوع خارج نشوند شاید به دست بیاید.
بهجت ـ بنده میخواستم تایید کنم فرمایش آقای آقا شیخ محمد حسین یزدی را که مراد از قرعه اکثریت است و اگر در نظامنامه انتخابات ملاحظه بفرمائید آنجا مراد از قرعه اکثریت را میداند.
عزالممالک ـ بنده تعجب میکنم در چیزهای جزئی هم اگر یک اشتباهی بشود میگویند کمیسیون لازم دارد خصوص در این مسئله که در قانون اساسی تصریح میکند به اتفاق یا به قرعه و میگویند که مراد از قرعه اکثریت است و من تعجب دارم که مخالف قانون اساسی هم میشود یک حرفی گفت و برای آن یک کمیسیونی انتخاب کرد و بنده اگر آن دست خطی که میفرمایند خوانده شده بود تقاضا میکردم که همین امروز انتخاب شوند و تشکیل کمیسیون را مدافعه میکنم و مبادله افکار را هم زیاد میدانم.
رئیس ـ همیشه مسائلی که مختلف فیه میشود همین طور است البته به هر مطلبی هر کس یک نظری دارد که این نظریات وقتی با هم تصادف کرد تولید بعضی اشکالات مینماید.
محمد هاشم میرزا ـ گمان بنده این است اصل دوم خیلی واضح است مینویسد به اتفاق آراء یا قرعه اگر مقصودش از قرعه اکثریت بود ظاهرش غلط منطقی است نظیر این است که ما بگوئیم اکثریت تام یا ناقص در صورتی که اگر اکثریت ناقص کفایت بکند دیگر اکثریت تمام لازم نیست و در جاهائی هم که اکثریت تام و ناقص هر دو معتبر است فایده آن این است که اگر در مرتبه اول و دوم اکثریت تمام حاصل نشد و اکثریت ناقص اکتفا میشود در اینجا هم مقصود این است که اگر در مرتبه اول و دوم اتفاق آراء حاصل نشد در مرتبه سوم به قرعه اکتفا میشود مثل اینکه در هر یک از انتخابات که دچار اشکالات میشویم لاید میشویم به قرعه معین کنیم بنده در انتخاب عقیده ام این است که اشکالی نیست اما اینکه آقایان میفرمایند بدون حضور این هیئت هیچ قانونی رسمیت قانون پیدا نخواهد کرد یکی از قوانین که بدون حضور این هیئت رسمیت پیدا کرده است همین اصل دوم قانون اساسی است و اگر بگوئیم این ماده قانونیت پیدا نخواهد کرد مگر با حضور این هئیت دور لازم می آید به جهت اینکه قانونیت پیدا نمودن این ماده موقوف به حضور این هیئت است و حضور این هیئت موقوف به این است که این ماده رسمیت و قانونیت داشته باشد البته قوانینی که قبل از حضور این هیئت از مجلس گذشته است قانونیت دارد و اینکه در قانون اساسی نوشته شده است بدون امضاء این هیئت هیچ قانونی رسمیت پیدا نخواهد کرد مراد قوانینی است که بعد از حضور این هیئت از مجلس میگذرد والّا چه طور میشود قانونی را که مدتی است از مجلس گذشته و به موقع اجرا آمده تغییر بدهیم یا اینکه بگوئیم سمت قانونیت نداشته و اگر هم در قوانینی از مجلس گذشته است از حیث موافقت آن با موزین شرعیه ملاحظه لازم باشد آن آقایان که تشریف آوردند ملاحظه میفرمایند اگر مخالفت داشت مذاکره میکنیم قراری میدهیم.
اسدالله خان ـ یک قسمت از عرایض بنده همان بود که شاهزاده محمد هاشم میرزا فرمودند و قسمت دوم عرض بنده این بود که چون اطاق پارلمان یک جای مقدسی است که هر چه گفته میشود در روزنامه ها نوشته و در مجلس و ارشیو مجلس ضبط میشود نمیخواستم اینجا یک اختلاف نظری پیدا شود و آن لفظ امضاء است قانون اساسی به ما میگوید قوانینی که از مجلس شورای ملی میگذرد فقط باید به امضای شاه یا نایب السلطنه برسد و از آن تاریخ سمت قانونیت پیدا کرده و به موقع اجرا گذاشته میشود و اگر بگوئیم امضای این هیئت هم در کلیه قوانین مدخلیت دارد دیگر عراده مملکت نتواند آن طوری که باید بگردد به جهت اینکه ممکن است یک مسئله در مجلس مطرح شود و با اکثریت گذشته و به امضای نایب السلطنه برسد آن وقت این هیئت امضاء ننمایند در صورتی که امضای آنها به موجب قانون اساسی دخالت در کلیه قوانین ندارد فقط نظریات آنها از حیث مخالفت با احکام شرعیه است.
حاجی آقا ـ خیلی متعجبم از اینکه این مطلب را که من عرض کردم اشتباه شد و خیال کردند که این نقصی است برای قانون اساسی یا اینکه فرمایش حضرات آیات اله مخالف با قانون اساسی است اولاً فرمایش آقای اسدالله خان را رد میکنند که میفرمایند امضای این هیئت مدخلیت ندارد و مراد از قوانین موضوعه که در قوانین مطرح است واضح است قوانینی است که راجع به احکام شرعیه است که وقتی بنا شد به خصوصیات شرعیه آن ملاحظه و غوری شود در یک همچو زمینه وقتی این هئیت ملاحظه مینمایند اگر مخالفت داشته باشد رد میکنند و اگر رد نکردند معنیش این است که مخالفتی ندارد و همین خودش معنی امضای آنها است و مطابق قانون اساسی هر قانونی که در مملکتی نوشته میشود در صورتی که با موازین شرعیه مخالفت داشته باشد هر چند به موقع اجرا هم گذاشته شود وقتی که این هیئت آن را رد کردند معلوم میشود او اول سمت قانونیت نداشته است خوب است این را اشتباه نفرمائید و این یک اصل مسلمی است که تصویب و رد آنها از حیث مخالفت و موافقت با موزین شرعیه در هر جا که باشد ممضی است و در قانون اساسی ما هم همین مطالب مطرح است و اینکه محمد هاشم میرزا فرموند که اشکال منطقی وارد اورند گمان نمیکنم که وارد باشد به جهت اینکه قوانین اساسی ما را آقایان علما تصدیق کردند و علی الاتصال دو سال تمام است که در مقابل استبداد فریاد میزدند مخالفت با قانون مخالفت با امام زمان است بدیهی است در یک همچو مرحله وقتی که آقایان حجج تصدیق کردند آن قوانین مقدس و واجب الاطاعه خواهد بود و عرض میکنم امروز نباید تاخیری در این
انتخاب شود و این اختلافاتی که در این عصر پیدا شد باید دقت کرد و راه حلی را برای آن پیدا نمود و به عقیده بنده اینکه میگویند اگر مراد از قرعه اکثریت را بدانیم اشکال پیدا میشود این طور نیست به جهت اینکه همان طوری که از قرعه ما معنای آن را تعمیم بدهیم که اکثریت را هم شامل شود پس این لفظ محتمل الرجهین است و نمیتوان قطع کرد که حتما همان معنای مصطلع است و همین طوری که آقای رئیس فرمودند خوب است یک کمیسیونی تشکیل شود که این نظریات در اینجا مطرح شد نتیجه از آن گرفته شود والّا همین طوری که گفته شد در این مجلس هر قدر گفتگو شود گمان نمیکنم که نتیجه از مذاکرات به دست بیاید.
رئیس ـ عرض کردم اختلاف نظر فقط در لفظ قرعه نیست نظریات دیگری هم غیر از این هست و هر قدر هم مذاکره شود گمان نمیکنم نتیچه گرفته شود باید همان طوری که گفته شد کمیسیونی تشکیل شده که در این اختلافات مذاکره نموده نتیجه را اطلاع بدهد حالا یک پیشنهادی هم شده است خوانده میشود اگر مجلس تصویب کرد همان طور عمل شود.
معزز الملک ـ پیشنهاد ذیل را که از طرف آقای معاضد الملک شده بوده قرائت کرد بنده تقاضا میکنم که شش نفری از علمای روحانی به تعیین رئیس یا به انتخاب مجلس معین شده امعان نظری در خصوص اختلاف نظر راجع به انتخاب اتفاقی یا به قرعه نموده نتیجه افکار خودشان را در جلسه آتیه پیشنهاد نموده تا رأی مجلس در این باب معلوم شده و در همان جلسه انتخاب علمای اعلام به عمل اید.
رئیس ـ به تعیین رئیس را بزنید.
محمد بروجردی ـ میخواستم عرض کنم در لایحه آقایان اکثریت را با قرعه قیم قرار دادند د راینصورت گمان نمکنیم مراد از قرعه در این جا اکثریت باشد.
حاجی سید ابراهیم-بدیهی است که این عبارت قانون اساس را فارسی و برای سالهای بعد هم نوشته اند نباید ملاحظه این را کرد که معنای قرعه در اینجا معنای ترکی یا عربی است البته همان قرعه است که معمول است و اینکه کمیسیون تشکیل شود بنده گمان میکنم اگر به کمیسیون هم برود باز راجع خواهد شد به رأی مجلس پس بهتر این است که موکول کنیم به جلسه خصوصی و در آنجا مذاکره شده اشکال حل شود به جهت اینکه بعضی چیزها هست که از مختصات مجلس است و این هیم از همان قبیل است.
رئیس ـ این منافات ندارد با اینکه یک کمیسیونی تشکیل شود به جهت اینکه این کمیسیون قاطع نخواهد بود و بالاخره راجع میشود به رأی مجلس و اینکه گفته شد این از مختصات مجلس اتس باز هم منافات ندارد به جهت اینکه اکثر مطالبی که در مجلس محل اختلاف میشود راجع میشود به کمیسیون و کمیسیون در آن نظریات خود را کرده راپورت بدهند حالا رأی میگیریم به همین پیشنهاد.(گفته شد لازم نیست شش نفر هم از روحانیون باشند ممکن است سایرین هم انتخاب شوند.)
عبارت پیشنهاد بعد از اصلاح به قرار ذیل قرائت شد: بنده تقاضا میکنم ۶ نفر انتخاب مجلس معین شده امعان نظری در خصوص اختلاف نظر راجع به انتخاب اتفاقی یا به قرعه نموده نتیجه افکار خودشان را در جلسه آتیه پیشنهاد نموده تا رأی مجلس در این باب معلوم شده همان جسه انتخاب علمای اعلام به عمل اید.
رئیس ـ رأی میگیریم هر کس این پیشنهاد هر کس این پیشنهاد را تصویب مینماید قیام نماید.
(اکثر قیام نمودند و تصویب شد.)
معزز الملک ـ چون این کمیسیون تصویب شده است که تشکیل شود میخواهم یک مسئله دیگری هم که راجع به این اصل است حل شود و آن تعیین مدت مأموریت این هیئت است در قانون اساسی همین قدر مینویسد(در هر عصری از اعصار)و این مدت مأموریت این هیئت را تصری نمینماید ولی عقیده بنده این است که برای هر دوره تقینینه باید تجدید انتخاب شود خوب است در این موضوع هم کمیسیون امعان نظری بنمایند(گفتند صحیح است)ورقه توزیع و رأی گرفته شد.
(آقایان منتصر السلطان - حاجی شیخ الرئیس و دکتر علیخان برای استخراج به قرعه معین شده و به اطاق دیگر تشریف بردند.)
راپورت کمیسیون بودجه را آقای میرزا ابراهیم خان قرائت نمود که دکتر مورل فرانسوی که از معلمین مداری عالی و سالها است در ایران زحمت کشیده این ایام به واسطه کبر سن و ضعف و ناتوانی خیال مسافرت دارد وزارت مالیه بر حسب تقاضای وزارتین علوم و امور خارجه پیشنهاد کرده بوده که برای پاس خدمات دکتر مرقوم سالیانه یک هزار و دویست تومان که ماهی یک صد تومان میشود در حق او برقرار شود کمیسیون بودجه پس از تحقیقات لازمه و مشاورات کافیه تصویب کرده مبلغ مزبور به دکتر مورل داده شود تا از جرگه خدمتگذاران صدیق دولت خارج نشود.
افتخار الواعظین ـ کابینه وزراء دیروز معرفی شدند و نمیتوان منتظر بود که بودجه مالیه مملکت را به این زودی مرتب نموده به مجلس بفرستند و این طور پیشنهادهائی که به مجلس می آید بنده عقیده ام این است که اول باید عایدی مملکت معلوم شود آن وقت در مقابل آن خرج معین شود در هر حال بنده که شخصا به اندازه سهم خود تا ندانم که عایدی مملکت چیست و مخارج او چقدر است نمیتوانم رأی بدهم به جهت اینکه میبینم راپورتها و لوایح در باب مخارج پیشنهاد میشود و از اول حمل بلکه از ابتدای انعقاد مجلس شورای ملی صد تومان و دویست تومان و پانصد تومان و هزار تومان به مجلس میاورند و تصویب میشود میترسم در اواخر سال یک وقت خبر دار شویم که ده کرور کسر داریم و آن وقت وزراء بچسبند به ما که ده کرور بدهید بنده هر چه از این راپورت و لوایح که به مجلس بیاید شخصا رأی نمیدهم تا دخل مملکت را ندانم به چه اندازه است و هیچ کدام از این لوایح را تصویب نمیکنم.
مدرسی ـ بنده چون فعلا یک بودجه تخمینی به مجلس آمده است حرفی ندارم و تا اندازه عایدی مملکت خودمان را میدانم در این مورد چون این شخص خدمت کرده است و باید ملاحظه خدمات او را نمود و حقوق خدمتش را منظور داشت تصویب میکنم که رعایت در حق او بشود ولی ماهی یکصد تومان حقوق برای او قرار داده بودند نظر به این ملاحظه بوده که مشغول خدمت بوده است عقیده ام این است که نهصد تومان کافی است که هم به ملاحظه حقوق تقاعدی و هم به ملاحظه خدمات او.
آقا میرزا اکیخسرو ـ اینکه آقای حاجی سید ابراهیم فرمودند که ملاحظه خدمات این شخص بشود گویا فراموش کرده اند چندی قبل لایحه در خصوص وراث شهدا به مجلس آمد رأی مجلس بر این شد که این گونه لوایح باشد تا زمانی که بودجه مملکت معین شود و به مجلس بیاید رأی بدهند شهدا هم خدمت کرده اند و در مملکت شهید شده اند باید خدمات آنها را فراموش نکرد و دلیل ندارد که در مورد آنها این طور بگوئیم در این مورد تصویب کنیم بنده با آقای افتخار الواعظین هم رأی هستم و تا زمانی که بودجه نیاید به مجلس نمیتواند مخارج تصویب نماید.
فهیم الملک ـ میخواستم خاطر آقایان را مسبوق نمایم که اینجا یک خرج فوق العاده و پاداش میایند در هر حال به عقیده بده درباره این شخصی که آن قدر زحمت کشیده است و بعد از چفل سال خدمت الان پریشان است و خرجی ندارد و به کلی از قوه زندگانی افتاده است نباید بی انصافی کرد.
سردار اسعد ـ عرض بنده هم همان بود که آقای معاضد السلطنه بیان کردند این آدم بعد از چهل سال خدمت دارای هیچ چیز نیست و دلیل بزرگ کارهای او شاگردهائی هستند که فارغ التحصیل شده اند و حالا که پیرمرد شده است باید خدمات او را منظور داشت به علاوه این شخص خدمات بسیاری به استقلال این مملکت راه و مشروطیت کرده است از رساندن نوشتجات و نوشتن ارتیکلها در خارج و ارتباط بین محبوسین مشروطه طلب و غیره زحماتی کشیده است لازم به شرح نیست همه کس میداند و مافوق تصور است امروز هر ملاحظه درحق او شود اسباب تشویق میشود برای سایر اروپائیان که اینجا میایند که آنها هم ببینند اشخاصی که خدمت کرده اند با اشخاصی که خدمت نکرده اند تفاوت دارند.
رئیس ـ معلوم میشود در این خصوص مخالفی نیست - رأی میگیریم - کسانی که رأی میدهند سالیانه یک هزار و دویست تومان به دکتر مورل داده شود ورقه سفید خواهند انداخت.(ورقه توزیع و اخذ شده آقای حاجی میرزا رضا خان شماره نمود.)
معاضد الملک ـ عده حضار ۶۲ ورقه سفید علامت قبول ۴۶ ورقه آبی علامت رد ۲ امتناع ۱۴.
رئیس ـ با اکثریت تصویب شد.
دستور جلسه پنج شنبه: انتخاب کسر وکلا - انتخاب کسر اعضای هیئت رئیسه - انتخاب کسر کمیسیونها - لایحه انتخاب پنج نفر علما - راپورت کمیسیون بودجه در باب مدرسه
نقاشی کمال الملک - طرح آقا میرزا کیخسرو در با کمیسیونها خواسته نشده است هشتصد تومان حقوق داشته است چهار صد تومان از برای اینکه خدمت کرده است که کمک مخارج او شود چون حالا پیرو خانه نشین شده است و به مقتضای خدمتی که به دولت کرده و زحمتی که کشیده است این چهار صد تومان را به او میدهند چهل سال است در خدمات دولت کوتاهی نکرده و انصافا خدمات او را نمیتوان صرف نظر کرد خدمات عمده به این مملکت کرده است و این مقدار از طرف وزارت امور خارجه و وزارت علوم درخواست شده است که در حق او برقرار شود و بنده اطلاع دارم که هشتصد تومان حقوق معلمی داشته و سیصد تومان هم از محل دیگری به او میدادند حالا تقاضا کرده اند به ملاحظه خدمات و زحمات او چهارصد تومان اضافه به او داده شود با این هشتصد تومان زندگی نماید.
معاضد السلطنه ـ اغلب آقایان میدانند که اغلب از فرنگیها که اینجا بوده اند و خدمت کرده اند به تمام آنها حقوق تقاعدی داده شده است در حالتی که بر هیچ کس پوشیده نیست که این شخص از تمام آنها بیشتر خدمت کرده است و همین قدر در صداقت و خدمتگذاری او کافی است که بعد از چهل سال خدمت حالا که میخواهد برود به پاریس خرجی ندارد خوب است بعد از آن که آقایان از حال او اطلاع دارند هیچ مذاکره در این خصوص نشده و این مقدار از مجلس بگذرد علاوه بر خدمات سابقه او مخصوصا از زمان بمباردمان مجلس به این طرف بنده خوب اطلاع دارم که چه قدر خدمت به اساس مشروطیت کرده است چه راپورتها و چه کاغذهای خصوصی نوشته که بنده در این موقع نمیتوانم بگویم و بعضی از آقایان میدانند خوب است محض تشویق اروپائیان دیگر که میخواهیم برای مملکت ما خدمت نمایند این رعایت در حق او بشود که بدانند که هر کس از روی صداقت و در سنی خدمت میکند خدمات آنها منظور میشود.
شور ثانوی قانون اداری معارف(اسامی تصویب کنندگان: معاضد الملک - صدیق حضرت - شیبانی - سردار اسعد - مستشار الدوله - ناصر الاسلام - وحید الملک - شیخ رضا - معتمد التجار - سید محمد باقر ادیب - آدینه محمد خان - وکیل التجار - ضیا الممالک - سلیمان میرزا - آقا شیخ ابراهیم زنجانی - دکتر امیر خان - وکیل الرعایا - لسان الحکماء - سید حسین اردبیلی - سید جلیل - نیر السلطان - فهیم الملک - نوبری - مرتضی قلیخان - میرزا ابراهیم خان - افتخار الواعظین - بهجت - تربیت - معین الرعایا - لوالدوله - سپهدار اعظم - دهخدا - ادیب - حسن علی خان - قشقائی - مصدق الممالک - اسدالله خان - دکتر حیدر میرزا - معاضد السلطنه - میرزا رضا خان - ذکاءالملک - دکتر علیخان - معزز الملک - ممتاز الدوله - آقا میرزا احمد - مدرسی.
اسامی رد کنندگان: حاجی شیخ علی - سید عبدالحسین.)
حاجی سید ابراهیم ـ بنده میخواستم عرض کنم در روزنامه مجلس شرحی در باب یک نفر وکیل مجلس آقای حاج وکیل الرعایا نوشته اند که در واقع علاوه بر اینکه اسباب اتهام ایشان است بر نمایندگان هم برمیخورد از آن هیئت تفتیشیه که معین شد در وزارت مالیه تفتیش و رسیدگی نماید و راپورت خود را بدهد و مدتی است که راپورت نداده اند میخواستم استدعا کنم که هر چه زودتر راپورت اعمال خودشان را بدهند که تکلیف ایشان هم معلوم شود و رفع اتهام از ایشان بشود و خواهش میکنم آقای ارباب کیخسرو هم استعفای خود را پس بگیرند.
ارباب کیخسرو ـ اولاً آقای وکیل الرعایا باید جدا در عدلیه حاضر شده این طور صحبتهائیکه در خارج درباره ایشان میشود و اسباب اتهام ایشان شود آن نویسنده را احضار نموده محاکمه و دفاع نمایند و برائت ذمه خود را ثابت نماید شخصی که نماینده ملت است صحیح نیست اینطور گفتگوهائی که خارج از وظیفه ایشان است در خارج به ایشان نسبت داده شود و اگر چه اینجا خود آقای وکیل الرعایا میگفتند که من از طرف کمیسیون عالی و مجلس مامور شده ام چون از کمیسیون عالی انتخاب شده اند به جهت این امر عقیده بنده این است که هر چه زودتر برائت ذمه خود را ثابت نمایند که باعث اطمینان سایر نمایندگان بشود مسئله دویم در باب بنده بود در سابق که در این خصوص مذاکره شد عرض کردم در سه مجلس بیشتر حاضر نبودم و نتوانستم حاضر بشوم به آن واسطه استعفا دادم و به این واسطه دیگر کمیسیون تفتیش منعقد نشد که راپورت بدهد ولی خوب است در این باب آنچه که در روزنامه تفتیش نوشته شده است صورت راپورت آن را بدهند که تبرئه ذمه ایشان حاصل شود.
حاج آقا ـ در چند جلسه سابق تمام نمایندهائی که عموما یک حرارتی میگردند خصوص قبلاز اینکه کابینه سابق از بین برود بعضی حرارتها میکردند کابینه جدید که تشکیل شد با کمال جد و جهد باید در صدد اصلاح آن برایند و پروگرام خودشان را به زودی به مجلس بفرستند گویا امروز آن داد و فریادهائی که کردند و متعهد شدند که داخل هیچ جزئیات دستور نشوند تا اینکه این مسئله اصلاح شود فراموش شده است بنده عرض نمیکنم که این مطلبی که در مجلس می آید چیزهائی است که نباید از مجلس بگذرد ولی عرض میکنم همه آقایان میدانند که باید در دوره تقنینیه مطالب مهمه به مجلس بیاید و استدعا مینمایم مطالبی که در دستور منظور میشود با ملاحظه الاهم فالاهم منظور شده حرارتیکه به خرج داده میشود خوب است آقایان نمایندگان فراموش نفرمایند که گفتیم داخل پروگرام وزراء معین شده داخل اصلاحات اساسی شویم و همان طوری که چند روز قبل آقای رئیس فرمودند که مطالبی که باید جزء دستور شود طبع و توزیع میشود که ما ملاحظات خود را بنمائیم و دیگر داخل این جزئیات نشویم زودتر آن صورت توزیع شود که آقایان ببینند به جزء از کلیات و چیزهائی راجع به اصلاحات اساسی مملکتی است اقدام نشود نه اینکه مواجب یک نفر ثبات یا چیزهائی دیگر در این نمره جزئیات داخل نشویم اگر چه کمال لزوم را داشته باشد به جهت اینکه بنده میبینم در موقع حرارت میگوئیم باید چنین و چنان کرد دو مرتبه داخل میشویم در همان چیزهائی که سابق داخل آن میشدیم که هیچ فایده به حال مملکت نخواهد داشت در هر حال بنده عرض میکنم در این دوسال دوره تقنینیه اقلا به این ملت نشان بدهیم که چه کار کرده ایم و دیگر اینکه بدیهی است که فرق ما بین مشروطیت و استبداد مرتب بودن ادارات است دوره استبداد میکرد و امروز که به هوی و هوس و نفوذ کلمه خود حکم میکرد و امروز که مملکت قانونی است و میگوئیم مشروطع است غرض از مشروطه این است که حکم راجع به اشخاص نیست با ادارات است و حالا میگوئیم چون کابینه جدید تشکیل شده باید یک شش ماه دیگر صبر کنیم تا بودجه نوشته شود بنده عرض میکنم اگر شخصی از بین اداره از بین نمیرود من نمیگویم از کابینه که دو روز است تشکیل شده است بودجه بخواهیم بودجه را باید از وزارت خانه ها بفرستند و راجع به شخص نیست و بنده خواهش میکنم که داخل هیچ کاری نشویم و از وزراء بخواهیم که زودتر بودجه خودشان را بفرستند و دیگر اینکه باید خیلی تاکید نمائیم در باب مستشارهای خارجه و یک مطلب دیگری که بنده شخصا امروز وظیفه خودم میدانم از آن یاد آوری کنم در باب قتله مرحوم آقای آقا سید عبدالله است که بر خود حتم کرده ام هر روز یا در اول مجلس یا در آخر مجلس از آن یادآوری و مذاکره نمائیم تا بدانند از نظر ما نرفته تا وزارت داخله با کمال جدیت مشغول اقدامات در گرفتار نمودن قتله باشند و مجددا تکرار میکنم که اهم تر از همه چیز آوردن مستشارها است و اینکه ببینیم پروگرام وزراء چه چیز است.
رئیس ـ اما در خصوص دستور مجلس همان طوری که عرض کردم فهرست آن داده شده است که طبع شود و میان آقایان نمایندگان توزیع شود وقتی که توزیع شد خواهش میکنم قبل از اینکه در مجلس اعلام شود آقایان در خارج مذاکره کرده مبادله افکار نمایند و با ملاحظه الاهم فالاهم هر کدام را که اصلاح بدانند جزء دستور گذاشته شود که هر روز قسمتی از وقت مجلس صرف مذاکره تعیین دستور نشود.
افتخار الواعظین ـ قانون استقراض داخلی شور دومش هم گذشت و فقط در ماده آخری او یک اختلافی بین نماینگان بوده و تقاضا کردند که برود به کمیسیون حالا نمیدانم راپورت آن داده شده است یا خیر معهذا استدعا میکنم که آن هم یک ماده است جزء دستور شود چون مملکت امروز کمال احتیاج را به پول دارد باید آن قانون با کمال سرعت از مجلس بگذرد.
رئیس ـ در باب یک ماده قانون استقرض داخلی که میفرمائید جزء دستور شود گویا تشریف نداشته اید که از کمیسیون مراجعت کرد به مجلس و در ثانی به واسطه بعضی ملاحظات ثانوی رجوع به کمیسیون استقراض داخلی و کمیسیون خارجه که تجدید نظری در آن بنمایند و معلوم است به واسطه کسر اعضاء کمیسیون خارجه و استقراض و حاضر نشدن اعضاء تا به حال راپورت آن داده نشده است که به مجلس بیاید.
افتخار الواعظین ـ اگر ثانیاً رفته است نمیدانم.
(آقای معزز الملک نتیجه استخراج آراء برای انتخاب کمیسیون شش نفری را از قرار ذیل قرائت نمود:
شیخ ابراهیم ۳۳ رأی - آقا شیخ محمد حسین یزدی ۳۰ رأی - حاج آقا ۲۷ رأی - مستشار الدوله ۲۶ رأی - شیخ الرئیس ۲۵ رأی - ممتاز الدوله ۲۴ رأی.)
اسدالله خان ـ بنده تکلیف میکنم برای یک نفر دو نفر کسر کمیسیون نشویم یکی از کارهای مهم ما پیدا کردن پول و ترتیب و تنظیم قوای مملکتی است که بسته به استقراض داخلی است و هر چه زودتر باید به مجلس بیاید و بگذرد و چون مدتی است که این مسئله مبحث مذاکره است در خارج خواهند گفت که ایرانی ها مدتی است در یک کاری معطل مانده اند و نتوانسته اند تمام کنند و این هم گمان میکنم موقوف به این باشد که تکمیل کمیسیونها بشود.
رئیس ـ در جزء دستور جلسه آتیه ملاحظه فرمودید که قراردادم بعد از انتخاب کسر کمیسیونها شروع به این کار خواهد شد.
فهیم الملک ـ بنده از طرف کمیسیون بودجه خواستم یک عرضی بنمایم مدتی است از وزارت خانه ها بعضی لوایح آمده و رجوع شده است به کمیسیون بودجه از آن جمله از وزارت خارجه مخصوصا چند لایحه به مجلس آمده در باب بودجه گذاران کربلا و بغداد و نجف و اشخاصی که در خاک روسیه یا سایر نقاط ممالک خارجه میباشند و سابق در مجلس مذاکره شد که جزء جزء نمیشود رأی داد باید بماند تا بودجه کل به مجلس پیشنهاد شود به آن واسطه کمیسیون هم داخل مذاکره آنها نشد و راپورت نداد ولی چون محتمل است که بعضی راپورتها از طرف برسد و مجلس تصور کند که کمیسیون بودجه قصور کرده است این است که عرض میکنم اگر مجلس صلاح بداند کمیسیون بودجه ملاحظات خودش را در آنها بنماید و در بعضی موارد که لازم میداند تصویب خود را پیشنهاد مجلس نماید همین قدر محض اطلاع عرض شد که مسبوق باشند که کمیسیون بودجه به این واسطه راپورت خودش را نفرستاده است و نباید منتظر شد تا وقتی که بودجه کل به مجلس نیاید به جهت اینکه ما باید این مامورین را در شش ماه قبل معین کرده باشیم و تا به حال به همین واسطه در اغلب از نقاط مامورین نداریم اهمیت بعضی نقاط را باید ملاحظه کرد حالا اگر مجلس صلاح میداند که کمیسیون بودجه شروع در شور لوایح نماید و زودتر از مجلس بگذرد.
معاضد السلطنه ـ یک روز در اینجا یک مذاکره ای شد و یک حرارت فوق العاده از نمایندگان بروز کرد که ما فوق آن متصور نبود البته تمام نمایندگان میدانند هر فردی از افراد مسئول افعال و اعمال خودشان هستند و هر کس هر چه میگوید خودش شخصا باید از عهده حرفش براید در جلسه گذشته آقای آقا شیخ رضا یک نسبتی به یک هیئت دادند که لازم است عرض کنم این طور حرارتها و نسبت ها باید منجر به محاکمه شود در این صورت بنده تقاضا میکنم که یک کمیسیونی تشکیل شود و رسیدگی نماید آن وقت خیانت هر کس که معلوم شد نباید در این دوره و این وضع مملکت یک نفر خائن وکالت کند و باید از مجلس خارج شود و اگر خیانت نکرده است معلوم شود که این طور نسبتها داده نشود و آن وقت بنده میتوانم بگویم شخص ایشان خیانت به این مملکت کرده اند که بی جهت نماینده یک ملتی را متهم نموده اند.
سلیمان میرزا ـ در این موضوع که آقای معاضد السلطنه اظهار فرمودند بنده حرفی ندارم ولی عرض میکنم منحصر به آقای شیخ رضا نیست خیلی اشخاص آن روز از این قبیل صحبتهای طولانی کردند به فرمایش ایشان هر کس مسئول حرف خودش است پس اگر بنا شود محاکمه بشود خیلی اشخاص باید محاکمه بشوند به چهت اینکه هر کس حرف زده است مسئول حرف خودش است و به هر کس که برخورد حق مطالبه دارد ولی همان طوری که گفته شد خوب است این اعتراضات بر یکدیگر را کنار گذاشته و یک قدری هم ملتفت باشیم که اگر من امروز یک مطلبی گفتم که بر خلاف عقیده معاضد السلطنه بود این مستلزم این بشود که بر خیزند و این طور اعتراضات بنمایند و یا اینکه با من سابقه پیدا کنند و در صد ایذا و اذیت من برایند گمان میکنم اینقدر اخلاق ما باید خوب باشد که این طور سو ظنها را درباره یکدیگر نزنیم و وقت خودمان را به اینگونه مطالب صرف نکینم و تمام اوقات خودمان را در استقلال مملکت صرف نمائیم و مذاکراتمان از راه اصلاح باشد و عرض میکنم خوب است آقایان این حرفها را از بین بردارند و حالا که بنا شد لغت یون را استعمال کنیم به جای این حرفها اسم خودمان را استقلالیون بگذاریم و اینگونه مذاکره را از نظر محو کنیم استقلال مملکت را بخواهیم و داخل در حرفهای غیر مشروع نشویم باز هم عرض میکنم باید سعی بکنیم که اخلاق ما خوب بشود و اختلاف نظرها را متلفت باشیم و غرض فرض نکنیم هر وقت قشون روس از مملکت ما خارج شد آن وقت موقع اینگونه مطالب است نه اینکه امروز که ما میبینیم دچار چه اشکالات هستیم و از یک طرف به استقلال مملکت هم بر میخورد این طور مذاکرات نمائیم و همان طوری که عرض کردم حال که ما در این دوره یک لغت لیون به کلماتمان افزوده ایم خوب است به جای آن بگوئیم تمام ما استقلالیونیم و اینکه در باب اداره محاسبات کل گفته شد که اداره محاسبات کل اظهار داشند در هفته سابق ایشان صورت حساب خود را به آن اداره داده اند همین طور است ولی چون کمیسیون هنوز نمیتوانست اظهار رأی نماید که اختیاراتی ندارد و به واسطه این اتفاق فجیعه که افتاده است ممکن نشد رسیدگی تمام نماید و عقب افتاده است ممکن نشد رسیدگی راپورت و در پایان عرضم باز استدعا میکنم و خوب است یک قدری در استقلال مملکت خودمان سعی کنیم و اگر رجوع کنند بودجه آن خودشان خواهند دید که این الفاظ و این اختلافات چه قدر سو تفاهم پیدا کرده است.
رئیس ـ اولاً عده برای مذاکره کافی نیست و همین طوری که شاهزاده فرمودند البته تمام وکلا استقلالیون هستند و اگر اختلاف هم بوده سو تفاهم بوده است بنده که جایز نمیدانم که مذاکره در این موضوع بشود خوب است از این مطلب بگذریم.
وکیل الرعایا ـ ارباب کیخسرو در اینجا یک چیزی فرمودند که من در عدلیه حاضر شوم و برائت ذمه نمایم گویا این سهو بزرگی است آن کسی که به من تهمت زده است و در روزنامه هم درج کرده است او باید برود عدلیه ثابت نماید وقتی که راپورت کمیسیون تفتیش به مجلس آمد ودیعه که خدا در من قرار داده است که آن درستی و رفتار من است بر تمام معلوم میشود و بنده با یک قوتی ایستاده ام در مقابل مجلس و دولت حق خود را ثابت مینمایم ولی لازم میدانم عرض کنم که این یک ورق روزنامه بعضی چیزها طبع کرده است مثلاً نوشته است که چهل هزار تومان من برای مجلس خرج کرده ام در صورتی که ابدا همچو چیزی نیست و بنده در اینجا عرض میکنم که بنده یک دینار برای مجلس خرج نکرده ام و دیگر اینکه نوشته است که دوازده هزار و پنجاه تومان صرف مخارج شعبه اعانه کرده است در صورتی که هیچ همچو چیزی نبوده است تمام اینها کذب محض است و من در حضور تمام ملت ایران ثابت میکنم که یک شاهی خرج نکرده ام و محتاج هم نبوده ام و اما مشیر السلطنه در سفارت عثمانی متحصن بود و قرار گذاشت بیست هزار تومان را در مقابل نه هزار تومان که مدیون است بدهد آنها هم راجع به نواب بوده و نواب خیلی با آنها ملاقات مینمود حکمی که نوشته است ابدا به این ربطی ندارد و یکی هم ظل السلطان است.
(در این موقع رئیس اظهار نمود عده برای مذاکره کافی نیست و از جای خود حرکت نمود.)
(مجلس مقارن ظهر ختم گردید.)