مذاکرات مجلس شورای ملی ۳ اسفند ۱۳۴۴ نشست ۲۴۲
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری بیست و یکم | تصمیم‌های مجلس | قوانین انقلاب شاه و مردم |
مذاکرات مجلس شورای ملی
صورت مشروح مذاکرات مجلس روز شنبه ۳ اسفند ۱۳۴۴ نشست ۲۴۲
فهرست مطالب: مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی، دوره ۲۱
جلسه: ۲۴۲
صورت مشروح مذاکرات مجلس روز سه‌شنبه (۳) اسفندماه ۱۳۴۴
فهرست مطالب:
۱- قرائت اسامی غائبین جلسه قبل
۲- بیانات قبل از دستور آقایان: مهندس ارفع- روحانی- و بانو تربیت و آقایان دکتر مبین (ضمناً سؤالی تقدیم نمود) مهندس والا- پاینده
۳- تصویب صورت‌جلسه
۴- بیانات آقای نخست‌وزیر و تقدیم لایحه بودجه سال ۱۳۴۵ کل کشور و لایحه متمم بودجه سال ۱۳۴۴
۵- معرفی آقای مهندس آموزگار به معاونت کل پارلمانی وزارت آبادانی و مسکن به وسیله آقای وزیر آبادانی و مسکن به وسیله آقای وزیر آبادانی و مسکن
۶- طرح سؤال آقای معتمدی راجع به تصادفات وسایط نقلیه و جواب آقای معون وزارت کشور
۷- تقدیم لایحه قرارداد پتروشیمی و بودجه تفصیلی ۱۳۴۴ وزارت جنگ و صورت دیون بلامحل به وسیله آقای معاون وزارت دارایی
۸- طرح گزارش شور دوم کمیسیون آب و برق راجع به حفظ و حراست آب‌های زیرزمینی تا ماده ۱۲
۹- قرائت دستور و تعیین موقع جلسه بعد- ختم جلسه
مجلس ساعت نه و پنج دقیقه صبح به ریاست آقای مهندس عبدالله ریاضی تشکیل گردید
۱- قرائت اسامی غائبین جلسه قبل
رئیس- اسامی غائبین جلسه قبل قرائت می‌شود.
(به شرح زیر قرائت شد)
غائبین با اجازه- آقایان:
احتشامی- مهندس ارفع- دکتر اسدی- امینی خراجی- مهندس انصاری- دکتر رهنوردی- دکتر سعید- دکتر صالحی- کنگرلو- دکتر معتمد وزیری- مهندس معینی زند- موسوی کبیری.
غائبین بی‌اجازه- آقایان:
آقایان- طهماسبی- فیصلی.
غائبین مریض- آقایان:
مهندس آصفی- بوشهری- توسلی- جهانشاهی- حبیبی- مهندس زنجانچی- سرتیپ‌پور- دکتر ضیایی- دکتر عدل- مهندس عطایی- قراچورلو- دکتر مصباح‌زاده- دکتر موثقی- موقر- سرلشگر همایونی.
۲- بیانات قبل از دستور آقایان: مهندس ارفع- روحانی- بانو تربیت و آقایان دکتر مبین (ضمناً سؤالی تقدیم نمود) مهندس والا- پاینده
رئیس- نطق‌های قبل از دستور را شروع می‌کنیم. آقای مهندس ارفع تشریف بیاورید.
مهندس ارفع- ملل جان خاصه کشورهای کهنسال در طول تاریخ طولانی خود همیشه فراز و نشیب‌هایی را طی کرده‌اند و اگر به علل پیشرفت یا عقب‌ماندگی و به علل عزت یا ذلت این ملت‌ها توجه کنیم به دو عامل برخورد می‌کنیم. عامل اول روحیه اجتماع است و عامل دوم وجود زمامدارانی است که بتوانند اجتماع را در مسیر صحیح خودش هدایت کنند و به جلو ببرند ملت ایران هم از این قاعده مستثنی نبوده و در طول تاریخ کهنسال خود مواجه با این عزت‌ها و ذلت‌ها شده است ولی آنچه در این جریانات محرز بوده این است که روحیه خاص ایرانی آن قدرت و آن نیرو و عظمت را داشته که بتواند خودش را از زیر فشارهای طبقه غالب رهایی ببخشد و حتی بتواند ادب و فرهنگ و تمدن خودش را به ملل غالب تحمیل کند (صحیح است) و بتواند باز ایرانی سربلند با نامی جاویدان و با افتخاراتی پایدار و نیست نشدنی به وجود بیاورد و به زندگی خودش ادامه بدهد در طول زندگی ملل ایامی وجود دارد که این ایام در تاریخ ملل به صورت برجسته‌ای ثبت می‌شود و در حقیقت می‌شود گفت در این ایام است که مسیر تاریخ ملت‌ها جهت خود را تغییر می‌دهد و قوس صعودی یا نزولی را طی می‌کند در حقیقت باید گفت که نقطه عطفی در زندگانی ملل به شمار می‌آید. روز سوم اسفند ۱۲۹۹ یا به اصطلاح آن وقت سوم حوت ۱۲۹۹ یکی از ایام برجسته و یکی از نقاط عطف تاریخ ایران است شاید برای آقایان نمایندگان محترم که به تاریخ اخیر ایران آشنایی کامل دارند و با توجه به سن آقایان که شاید با این تاریخ جدید بزرگ شده‌اند ذکر مطالبی درباره جریان گذشته ایران و نتایج حاصله از کودتای ۱۲۹۹ ممکن است بسیار پیش پا افتاده و زائد باشد ولی برای نسل امروز ایران و برای کسانی که نه از بی‌سروسامانی‌های گذشته‌ایران اطلاع داشته و در جریان آن حوادث بوده‌اند و در محیطی رشد و نمو کرده‌اند و در محیطی جلو رفته‌اند که تقریباً محیط بسیار مناسب و فراهم و مهیا شده‌ای برای آنها بوده شاید آنها نتوانند ارزش این تحول تاریخی را درک کنند بنده در اینجا قصدم این نیست که تاریخ چند ساله اخیر ایران را ورق بزنم و تکرار کنم فقط به طور اجمال توجه کنید که دوران اخیر ایران قبل از کودتای ۱۲۹۹ یکی از آن دور آنهایی بود که ملت ایران در کمال بی‌سروسامانی و در کمال پریشانی به سر می‌برد و تقریباً دوران بیچارگی و فلاکت خودش را می‌گذراند. عوامل عدیده‌ای در این کار دخالت داشتند از یک طرف کشورهای نیرومند و منافع اقتصادی و سیاسی آنها و روش سیاسی کلی آنها بود برای این که بتوانند ملت‌ها را همیشه در حال فلاکت و بیچارگی نگه دارند تا مطیع و منقاد آنها باشند، تا بتوانند منافع سیاسی و اقتصادی که دارند از این راه تأمین کنند و از طرف دیگر عدم توجه و خودخواهی و استقلال طلبی و حب جاه و مقام عده‌ای بود که در هر گوشه و کنار این مملکت کوس لمن‌الملکی می‌نواختند و می‌خواستند برای خودشان یک منطقه قدرت و حیطه اقتدار و فرمانروایی مطلق و خاصی ایجاد کنند. اجتماع نمی‌تواند بدون امنیت واقعی مسیر ترقی خودش را بپیماید ناامنی برای اجتماعات به منزله سد بزرگی است که در شاهراه پیشرفت و ترقی آن اجتماع به وجود بیاید بدبختانه قبل از کودتای ۱۲۹۹ باید گفت که بزرگ‌ترین مانع و بزرگ‌ترین مصیبتی که این مملکت با آن مواجه بود وجود دستجات مختلف گردن‌کشان و یاغیان در اطراف و اکناف این مملکت بود که در هر جا برای خودشان یک حیطه قدرت خاصی به وجود آورده بودند و تبعیت از حکومت مرکزی نمی‌کردند حکومت مرکزی فقط یک عنوان ظاهری داشت بدون این که بتواند کوچک‌ترین قدرت معنوی به دست آورده باشد وضع ارتش و وضع اقتصاد و بودجه و درآمد مملکت به صورت فلاکت باری بود که همه آقایان شاید به خوبی استحضار دارند که در مقابل حقوقی که باید به سربازان مملکت داده می‌شد
حواله آجر و سنگ می‌دادند و در پاره‌ای از مناطق وضع تیول تقریباً مجری بود به این معنی که دولت مرکزی برای این که بتواند عده‌ای سرباز داشته باشد قسمتی از املاک مملکت را که به نام املاک خالصه بودند و در اختیار شخص مقتدری می‌گذاشتند و این شخص از درآمد این املاک سربازانی فراهم می‌کرد و عندالزوم آنها را در اختیار دولت مرکزی می‌گذاشت این وضع نابسامانی که وجود داشت طبیعی است که نمی‌توانست این مملکت را به جلو ببرد بلکه روزبه‌روز انحطاط و از هم‌گسیختگی این مملکت بیشتر فراهم می‌شد ولی از آنجایی که خداوند همیشه نظر مرحمت به این مملکت داشته یکی از فرزندان برومند و لایق این مملکت را به نام رضاخان میرپنج در ۱۲۹۹ مأمور کرد که این مملکت را از این ورطه بدبختی و فلاکت نجات بدهد (صحیح است) شاهنشاه فقید رضاشاه کبیر که برای دوست و دشمن نبوغ و عظمت فکری او مورد تردید نیست سربازی بود فداکار و واقعاً می‌توان گفت سرباز به دنیا آمده بود (صحیح است) پدرش سرگرد عباسعلی‌خان فرمانده فوج سوادکوه بود و در دوران طفولیت پدر را از دست داد و پدربزرگش سروان مرادعلی خان در جنگ هرات شرکت کرده و کشته شده بود بنابراین پدربزرگ و پدر این سرباز رشید و نامی ایران، سرباز و فداکار بودند و خود در الشت سوادکوه که یکی از مراکز نژاد اصیل ایرانی است به دنیا آمده بود و مأموریت و رسالتی که داشت عبارت از نجات این مملکت از وضع فلاکت و بیچارگی بود. شاید بیان این مطلب جزء بدیهیات باشد که دوران سلطنت پرافتخار این مرد بزرگ سال‌ها و قرن‌ها کشور ایران را به جلو برد (صحیح است) مملکتی که نه ارتش داشت نه مالی داشت نه راه داشت هیچ چیز نداشت به جایی رسید که از نظر امنیت می‌گفتند اگر پیرزنی با طشتی پر از طلا از بیابان‌های ایران عبور کند در امن و امان خواهد بود یاغیان و گردنکشانی که در هر نقطه این مملکت کوس اقتدار و خودسری می‌زدند منکوب شدند و به جای خود نشستند از نظر فرهنگ امروز بیش از همه نسل جوان ایران واقعاً باید سپاسگزار این سرباز رشید و فداکار باشد در راه فرهنگ قدم‌های بسیار مؤثر و بزرگی برداشته است دانشگاه‌ها به وجود آمد و اعزام محصلین به خارج از ابتکارات و نبوغ این سرباز رشید و شاهنشاه بزرگ بود (صحیح است) اگر امروز در مملکت دانشمندانی داریم، متفکرینی داریم و کسانی داریم که تکیه آتیه ما بر آنهاست آنها مولود ابتکارات و زحمات و خدمات این سردار نامی هستند (صحیح است) ما اگر امروز خوشوقت هستیم که با کمال راحتی می‌توانیم به اقصی نقاط مملکت مسافرت کنیم راه داریم. مواصلات داریم وضع اقتصادی ما می‌تواند در پرتو راه‌هایی که وجود دارد رونقی داشته باشد اینها همه مولود زحمات و خدمات این مرد بزرگ است (صحیح است) بیش از همه در این جریانات نصف جمعیت این کشور در پرتو مساعی و قدم‌های بزرگ و تصمیمات شجاعانه این مرد بزرگ توانستند آزادی خود را به دست بیاورند و آن زنان این مملکت هستند (صحیح است) وقتی در سال ۱۳۱۴ موضوع کشف حجاب به میان آمد این مسئله قابل تصور و قابل پذیرش برای کسی نبود و نمی‌شد تصور کرد در محیطی که نظرات خاصی، سیاست‌های معینی و عوامل شناخته شده‌ای در تحت لوای مسایل و کلمات خاصی نمی‌خواستند بگذارند زنان ایران از آن حقوق برخوردار شوند این تصمیم کوچکی نبود بلکه تصمیمی بود که شایسته یک مرد بزرگ و یک نابغه عظیم‌الشأن بود.
رئیس- آقای مهندس ارفع وقت شما تمام شد.
مهندس ارفع- چون وقت بنده به پایان رسیده بنده بیش از این تصدیع نمی‌دهم ولی وظیفه خود می‌دانم که از طرف فراکسیون حزب ایران نوین و شاید اجازه بفرمایید از طرف کلیه آقایان نمایندگان محترم (صحیح است- صحیح است) از این روز بزرگ تاریخی تجلیل کنم و از صمیم قلب به روان سرباز بزرگ ایران درود بفرستم (احسنت- احسنت) (دکتر شفیع امین- خدا رحمتش کند).
رئیس- آقای روحانی بفرمایید.
روحانی- اهمیت روز تاریخی سوم اسفند در سرنوشت ملت ایران و کشور ما به قدری است که هر قدر درباره آن صحبت شود باز حق مطلب و موضوع به نظر بنده ادا نشده است باید از صمیم قلب درود بی‌پایان به روان پاک ناجی و نابغه بزرگ تاریخ ایران و بنیانگذار ایران نو بفرستیم. همان طور که جناب آقای مهندس ارفع
به عرض رساندند واقعاً اوضاع کشور ما قبل از روز تاریخی سوم اسفند بسیار اسفناک بود رضاشاه کبیر با همت و اراده قوی در تمام شئون مختلف مملکتی با وجود تمام موانع و مشکلات و و فقدان وسایل اقدامات اساسی را شروع کردند، استقرار نظم و امنیت و ارتش نوین و دستگاه‌های انتظامی، ارتباطات، راه‌آهن، توسعه فرهنگ و تأسیس دانشگاه‌ها، اتحاد شرق و رفع حجاب و هزاران مسایل اساسی و مهم دیگر که با توجه به وضع روز می‌توانیم ببینیم که چقدر در زندگی اجتماعی ما مؤثر بوده است. به خاطر دارم در سفری که از جاده چالوس به مازندران می‌رفتم در اتوبوسی که یک نفر از اهالی مازندران همراه بود خاطره‌ای را ذکر می‌کرد و آن این بود که در راه چالوس اول این تونل کندوان را نداشت و در سفری که اعلیحضرت فقید از اینجا تشریف می‌بردند اتومبیل‌ها نتوانستند از گردنه بگذرند بنابراین پیاده شدند و از گردنه عبور کردند البته خسته شدند همراهان هم وقتی که از گردنه گذشتند اعلیحضرت فقید با اظهار خستگی خطاب به کوه کردند و گفتند تو مانع عبور من می‌شوی شکمت را سوراخ می‌کنم و ما آن وقت نفهمیدیم که این کلمه چه معنی می‌دهد ولی امروز فهمیدیم که مانع اگر حتی کوه باشد با اراده قوی می‌شود آن را از میان برداشت و رفت و می‌بینیم که چه مشکلات عظیمی از سر راه ملت ایران به اراده توانای آن ناجی مملکت برداشته شد است البته آنچه پیش آمد و برنامه‌های عمرانی ما متوقف شد اسباب تأسف و تأثر آن فقید سعید به خصوص تمام ملت ایران بود ولی یقین دارم روح بزرگ رضاشاه کبیر شاد است که اولاً تمام ملت ایران کمال شکرگزاری و سپاسگزاری را از اقدامات ایشان دارند و به خصوص مجلس شورای ملی بعد از فوت آن شادروان سپاسگزاری کرد و لقب کبیر از صمیم قلب به ناجی ایران داد شادی دیگر وجود شاهنشاه آریامهر و رهبر خردمند ملت ایران است که با کوششی خستگی‌ناپذیر متناسب با وضع زمان برنامه‌های عمرانی و سیاسی مملکت را به پیش می‌برند و ما در این روز از خداوند متعال سلامتی و دوام عمر و عزت شاهنشاه آریامهر را آرزو می‌کنیم و به خصوص بنده تکلیف دارم از طرف خراسان و خراسانیان سپاسگزای کنم (پروین- وسایر ولایات) (دکتر الموتی- همه مملکت) همان طور که در جلسه قبل عرض کردم شاهنشاه خودشان فرمودند که به استان حضرت رضا (ع) علاقه خاصی دارند و شکرگزاریم که الان هم خراسان مورد توجه و علاقه خاص شاهنشاه آریامهر است. مطلب دیگری که به جا دیدم به عرض برسانم به خصوص که هیئت دولت هم تشریف دارند موضوع زائرین بیت‌الله است ما معمولاً مسایل را بعد از برگزاری یادآوری می‌کنیم ولی ضرری نمی‌بینیم حالا که دولت مشغول انجام تکالیف مربوطه به این امر است به نکات اساسی که با شئون ملی ما و وظایف ما مربوط است توجه بیشتری مبذول بدارند. شرکت هواپیمایی ملی بسیار اسباب سرافرازی است ولی پارسال موقع مراجعت دیدم که مأمورین با زوار برخورد خوبی نداشتند و این برای ایرانیان خوشایند نبود که شرکت هواپیمایی خودشان آن توجه و نزاکتی که لازمه اخلاق ایرانی است به خصوص با خودش ندارد افراد هیئت سرپرستی را که انتخاب کرده بودند اشخاص مطلع و با وسایل با زحمت می‌توانستند پیدا کنند به جا خواهد بود که امسال ترتیبی بدهند که هر کاروانی که وارد می‌شود هیئت سرپرستی مسبوق باشند و توجهی به حال آنها بکنند برای کاروان پزشکی که آقای دکتر بهره‌مند را تعیین کردند از پزشکان بسیار خوب وزارت بهداری هستند و امیدواریم که توفیق حاصل بکنند ولی بی‌مورد نیست عرض کنم که باز برنامه‌ای تنظیم شود که هیئت سرپرستی و پزشکی از هر کاروانی که ایرانی هستند منظم سرکشی شوند برای این که همه در غربت راه را بلد نیستند و امکانات برایشان فراهم نیست و امیدوارم در این مورد دقت بیشتری شود عرض مختصر دیگری که داشتم راجع به خراسان است و راجع به راه‌آهن آنجاست که متأسفانه واگن‌ها بسیار کهنه و کثیف است و نمی‌دانم چطور شده سابق یک واگون لوکس و درجه یک همراه بود حالا مدتی است که آن هم موقوف شده و شیشه‌ها حتی به جای خودش نمی‌ماند و گرد و خاکی که متأسفانه در مسیر راه خراسان از اینجا گرفته تا مشهد وجود دارد اسباب
زحمت است جناب آقای وزیر راه چون توجه و دقت و مراقبت‌شان مورد توجه تمام مجلسیان هست (صحیح است) (معتمدی- بسیار مرد شریفی است) و خوشبختانه تشریف دارند امیدوارم به این موضوع توجه بفرمایند که مسافرین بیش از این ناراحت نشوند جناب آقا نخست‌وزیر یک مدتی فرمودند که کرایه کم شود ولی باز به جای خودش برگشته توجه بفرمایید که با اتوبوس با ۲۵ تومان یک مسافری به مشهد می‌رود، متأسفانه چون راه نداریم بسیار نارحت کننده هستند ولی راه‌آهن گران است خواهش می‌کنم در این‌باره مطالعه بفرمایید تخفیفی داده شود یقین دارم من حیث‌المجموع ضرر نخواهید کرد مردم هم ناراحت نخواهند بود که با اتوبوس بروند. عرض دیگر بنده راجع به غله‌ای است که امسال به واسطه خشکسالی به خراسان فرستاده شده از دولت کمال تشکر و سپاسگزاری را دارم خراسانی‌ها هم ممنونند اما یک نکته‌ای که باید به عرض برسانم که اجمالاً به آقای وزیر دارایی هم عرض کردم مثل این که قیمت یک قدری گران تمام می‌شود البته ممکن است روی قراردادها برای دوات کرایه حمل زیاد باشد ولی آن‌طوری که به بنده اطلاع دادند کرایه بین مشهد و تهران تنی، ۵۰، ۶۰ تومان بیشتر نیست به خصوص از وقتی که کار چغندرکشی تمام شده کرایه ارزان است یک موقعی گزارش دادند که آرد را در تهران می‌توانند به تنی ۷۰۰ تومان به نانوا بدهند ولی در مشهد گندم تنی ۸۵۰ تومان فروش می‌شود و آن هم نقد و پولش را جلوتر باید بپردازند، آقایان استحضار دارند که اهالی منطقه خراسان بیشتر کشاورزند و وقتی خشکسالی بود کشاورز درآمدی ندارد که جلوتر بتواند بدهد و به طریق اولی در مضیقه است حاصل خودش هم دست نیامده گندم را هم باید گران بخرد و با قیمت نقد اگر مطالعه بفرمایید تا پنج شش‌ماه دیگر حتی در نقاط جنوب خراسان غله نداریم باید دولت در قیمت تخفیفی بدهد و تسهیلاتی در فروش قایل شود و این عمل بسیار به جا خواهد بود چون برای طبقه کشاورز که بخواهد گندم را تنی ۸۵۰ تومان بخرد و پولش را هم تهیه بکند و نقد بدهد کار بسیار مشکلی است، انشاءالله با اقداماتی که دولت کرده دیگر زیان نان تهران کم خواهد شد امیدواریم اندکی هم توجه به سایر نقاط شود و به فکر کشاورزان دور افتاده هم باشند بیش از این تصدیع نمی‌دهم امیدوارم از عرایضی که کردم بنده را ببخشید و دولت هم توجه بفرماید به این نکاتی که در زندگی مردم مؤثر خواهد بود (احسنت).
رئیس- خانم تربیت تشریف بیاورید.
بانو تربیت- درود به روان پاک اعلیحضرت فقید رضاشاه کبیر. ما هر اندازه ناجیان و بزرگان و کسانی که واقعاً ملت ما را در مسیر ترقی و تمدن انداختند شکرگزاری کنیم به ما به مصداق. شکر نعمت نعمتت افزون کند شکر نعمت را به جا بیاوریم همان اندازه هم خداوند به ما عنایت می‌فرماید که در مسیر ترقی و تمدن گام‌های بلندی برداریم. همکاران عزیز ۴۵ سال پیش از این درست در سال ۱۲۹۹ مملکت ما چه بود؟ تمام در آتش ناامنی می‌سوخت، بساط خانخانی گسترده بود افراد حتی از دروازه تهران جرأت نداشتند قدم بیرون بگذارند در یک چنین روزی یکی از سربازان فداکار وطن دیگر تحمل رل بیش از این جایز ندانست با کسانی که همکارانش بودند و موافق او بودند یک شبه تمام این بساط را برچید، ملتی که منتظر بود دستی از غیب بیرون بیاید روز سوم حوت وقتی که صبح بلند شدند دیدیند یک دست از غیب بیرون آمده و ملت ایران به سوی ترقی و تعالی رفت و درست همان‌طور که جناب آقای مهندس ارفع فرمودند نقطه عطف زندگی ما مسلماً از این روز شروع می‌شود این مصلح بزرگ حقیقی و این نابغه بزرگ وقتی زمام امور کشور را در دست گرفت به تمام احتیاجات اجتماعی و امنیتی مملکت درست توجه کرد، می‌دانست که اولین شرط بقای یک ملت بسته به امنیت آنها است در اول قدم ارتش منظمی درست کرد، امنیت را برقرار کرد و بعد توجه نمود که یک ملتی باید در اجتماعی قدم بگذارد که با دنیای متمدن امروز وفق بدهد اگر بنده بخواهم تمام مراتبی را که همکاران عزیزیم یک یک شمردند، آنها اصلاحاتی که به عمل آمد، آن تحولی که به وقوع پیوست اعم از این که تحول در لباس و یا در احداث راه‌آهن، در برقراری امنیت و در ایجاد ساختمان‌ها و آسفالت‌ها و راه‌ها هرچه را که فرمودند بنده هم آنچه را که گفته شد تکرار کنم تکرار مکررات خواهد شد ولی شاه بیت این اصلاحات را بنده می‌خواهم عرض کنم آن شاه بیتی که
تاریخ با قلم زرین ثبت خواهد کرد آنجا نجات دادن زنان ایران از پرده‌های تاریکی و ظلمت و بدبختی و وارد کردن آنها در اجتماع بود (صحیح است) چنانچه در روز ۱۷ دی ۱۳۱۴ خودشان فرمودند که «تا امروز زنان ایران در هیچ‌جا به حساب نمی‌آمد حتی آماری هم از آنان گرفته نمی‌شد» و بعد به ما خطاب فرمودند و بعد از آنکه بنده تشکر کردم و عرایضی را حضورشان عرض کردم به همه ما خطاب فرمودند عرض از این که زنان وارد اجتماع می‌شوند مسئولیتی به گردن آنهاست باید وظیفه اجتماعی خود را در قبال مملکت انجام دهند هیچ وقت نظر این نبود که وضع ظاهری عوض شود بلکه متوجه بودند که وضع باطنی عوض شود و زن‌ها وظیفه مادری و وظیفه اجتماعی خود را با استفاده از این آزادی بتوانند به نحو احسن انجام بدهند اما بنده فکر می‌کنم که بزرگ‌ترین خدمتی که اعلیحضرت فقید به این مملکت کردند پرورش دادن نهال برومندی بود که مبدل به درخت تناوری شد که تمام در سایه آن نه تنها ایران بلکه جهانیان و خاورمیانه استفاده می‌کنند از افکار بلند شاهنشاه آریامهر در تمام دنیا به خصوص در مملکت در خال توسعه از این افکار عالیه استفاده می‌کنند من بار دیگر درود به روان پاک اعلیحضرت فقید می‌فرستم و از خداوند متعال آرزو دارم که اعلیحضرت شاهنشاه آریامهر را عمری طولانی عطا فرماید که در سایه ایشان ملت ایران بتواند راه ترقی و تعالی را بپیماید. چون جناب آقای نخست‌وزیر منتظر هستند عرایضم را تمام می‌کنم و بیش از این مزاحم نمی‌شود (احسنت).
رئیس- آقای دکتر مبین بفرمایید.
دکتر مبین- همکاران بنده در مورد این روز بزرگ تاریخی حقاً و انصافاً داد سخن دادند و بنده مختصراً اضافه می‌کنم که ملت ایران می‌دانند زحمات مداوم شاهنشاه فقید و تدابیر و ابتکارات توأم با فداکاری شاهنشاه آریامهر موجب این همه اصلاحاتی است که همه ما شاهد و ناظر هستیم و از خداوند دوام عمر و بقای سلطنت معظم‌له را مسئلت می‌نماییم (صحیح است) آقایان مستحضر هستند که بنده حتی در نطق قبل از دستور هم بیشتر راجع به مطالبی که در دستور هست صحبت می‌کنم اخیراً قراردادی در جراید نوشته شده که با شرکت الاید کمیکال کورپوریشن قرارداد پتروشیمی منعقد شده است بنده یک توهمی پیدا شده بود خواستم عرض کنم و از حضور جناب آقای نخست‌وزیر و آقایان وزرا که تشریف دارند استدعا کنم در جواب سؤالی که در تعقیب اظهاراتم تقدیم خواهم کرد این توهم را رفع بفرمایند در ماده دوم قانون نفت فلات قاره گفته شده است شرکت نفت ملی ایران می‌تواند به منظور اجرای مقررات این قانون با هر شخصی اعم از ایرانی و خارجی که صلاحیت مالی و فنی او محرز باشد مذاکره و هر گونه توافقی را که مقتضی بداند براساس مقررات و مصرحات این قانون و سایر شرایطی که مخالف با قوانین کشور نباشد به عمل آورد در قانون پتروشیمی هم اجازه دادیم که چطور عمل شود در ماده ۱ قانون صنایع پتروشیمی گفتیم به شرکت ملی صنایع پتروشیمی که به موجب تبصره ۶۴ قانون بودجه اصلاحی سال ۱۳۴۳ کل کشور تأسیس شده است اجازه داده می‌شود با مشارکت مؤسسات و شرکت‌های ایرانی یا خارجی که واجد صلاحیت فنی و مالی باشند برای تولید محصولات پتروشیمی مشتق از گازهای طبیعی و سایر هیدروکاربون‌ها مشارکت نماید بنابراین ملاحظه می‌فرمایید در این اجازه‌ای که به شرکت پتروشیمی داده شده مقررات ماده دوم قانون دوم نفت نقض نشده است در کجا؟ در قسمتی که قرار بوده است که سایر شرایط مخالف با قوانین کشور نباید باشد یعنی آن قسمتی که می‌بایست شرکت پتروشیمی در قراردادهای خودش رعایت بکند شرایطی است که مخالف با قوانین کشور نباشد از جمله قوانین کشور آئین‌نامه معاولات دولتی و قوانین مناقصه و مزایده است بنده می‌خواستم ببینم مشارکتی که شده بر چه اساسی شده هر کسی که آمده یک پیشنهادی داده است شرکت پذیرفته و قرارداد منعقد کرده یا شرایط آیین‌نامه‌های معاملاتی دولتی و مزایده را در نظر گرفته بر این اساس بنده سؤالی تهیه کردم که جناب آقای نخست‌وزیر انشاءالله به آن مطلب توجه می‌فرمایند و قبل از این که تصویب‌نامه اصلی این مطلب صادر شود (ریگی- معاملات شرکت نفت مشمول این مقررات نیست) بسیار خوب در موقعی که جناب آقای نخست‌وزیر جواب می‌فرمایند
جنابعالی هم تشریف بیاورید و جواب بفرمایید سؤال بنده این است:
۱- قرارداد پتروشیمی منعقد با شرکت آلاید کمیکال کورپوریشن با توجه به کدام اجازه قانونی امضا شده است؟
۲- اگر با توجه به قوانین مربوطه است آیا مقررات آئین‌نامه معاملات دولتی و مزایده رعایت شده است یا خیر؟
۳- اگر رعایت نشده است طبق کدام مجوز قانونی بوده است؟ بنده فقط مترصد هستم در فرصتی که که آئین‌نامه تعیین کرده است یعنی ظرف یک هفته جناب آقای نخست‌وزیر به این سؤال جواب لطف بفرمایند.
رئیس- آقای مهندس والا بفرمایید.
مهندس والا- صورت‌جلسه روز تاریخی سوم اسفند فراکسیون پارلمانی حزب مردم به بنده این افتخار را داده است که چند کلمه‌ای همگام با احساسات صادقانه سایر نمایندگان محترم که در این باره حق مطلب را ادا کرده‌اند عرایضی بکنم. بدون تردید در تاریخ معاصر ما روز سوم اسفند یک نقطه عطف و سرفصل و سرمنشأ تحولات اساسی و تغییرات اصلی بوده که خوشبختانه ما امروز از ثمرات آن بهره‌مند می‌شویم (صحیح است) شاید کسی در روز سوم اسفند که فرمان «من حکم می‌کنم» از طرف سردار سپه صادر شده تصور نمی‌کرد این سرباز از جان گذشته و این سرباز فداکار چه نقشی را در ادای وظایف ملی راجع به تحولات و پیشرفت‌هایی که در مملکت به وجود خواهد آمد بازی می‌کند ولی عزم و اراده آهنین آن مرد عظیم‌الشأن سبب شد که سنت‌های پوسیده کهن برداشته شود و حقیقتاً پایه‌های این ایران آباد، ایران آزاد و مستقل در مملکت ما گذارده شود ما قبل از سوم اسفند شاهد مظالم، تاریکی‌ها، وحشت‌ها، دخالت‌های مستقیم و غیرمستقیم خارجی‌ها بودیم مملکت ما به هیچ‌وجه استقلال نداشت مملکت ما نظم و انظباطی نداشت ملوک‌الطوایفی و هرج و مرج، عدم تمرکز امور و عدم مرکزیت در کشور ما آن چنان مظالمی به وجود آورده بود که هیچکس به جان و مال و ناموس خود نمی‌توانست اطمینان داشته باشد حتی کار به جایی رسیده بود که در این مملکت مردم زیر پرچم بیگانه می‌رفتند و این را افتخاری می‌دانستند من در اینجا اگر بخواهم خدمات را شاه کبیر و اعلیحضرت فقید را تشریح کنم شاید مدت‌ها و ساعت‌ها وقت لازم داشته باشد که عرایضی به عرض برسانم و چون مطلبی است بارز و روشن و سایر نمایندگان محترم در این‌باره صحبت کردند خواستم عرض کنم خوشبختانه فرزند برومند این مرد لایق نیز توانست کشتی طوفان‌زده این مملکت را از میان امواج سهمناک حوادث به ساحل امن و امان برساند امروز با نهایت افتخار و خوشبختی می‌توانیم خودمان را در یک مملکتی که از امنیت کامل برخوردار است بدانیم و این باعث افتخار ما است که در این موقع از زمان اعلیحضرتی بر ما سلطنت می‌کند که حقیقتاً شخصیت جهانی و لیاقت ذاتی و مواریثی که از پدر به او رسیده توانسته است به افتخارات پدر تاجدار خودش بیفزاید (صحیح است) و مملکت ما را به شاهراه ترقی تعالی سوق دهد و به اصطلاح اگر ترقیاتی در مملکت ما وجود دارد با این مصرع «این همه آوازه‌ها از شه بود» واقعاً یک مصداق واقعی دارد (صحیح است) بنده به نوبه خودم این روز تاریخی را به خاندان جلیل سلطنت و پیشگاه شاهنشاه آریامهر تبریک عرض می‌کنم و امیدورام حقیقتاً دودمان پهلوی بتوانند همان طوری که بنیانگذار این خاندان توانست ادای وظیفه کند نسبت به مملکت خود و نسبت به این کشور باستانی با لیاقت ذاتی و لیاقت فردی این مملکت را به پیش ببرد و ما شاهد ترقیات و پیشرفت‌های بیشتری زیر سایه شاهنشاه کاردان خودمان باشیم (احسنت- احسنت).
رئیس- آقای پاینده بفرمایید.
پایندهـ بنده خواستم با اجازه مقام ریاست و همکاران محترم فقط چند کلمه صورت‌جلسه این روز تاریخی که مبدأ یک دوران تحول عظیمی در مملکت شده است از طرف دوستان فراکسیون مستقل عرض کنم (احسنت) چون تاریخ همیشه در یک راه و در یک خط به حساب صاف و ساده نمی‌رود این گروه عظیمی که در تاریخ اسم‌شان هست
عده بیشترشان را باید گفت در حقیقت طفیلی‌های تاریخ بودند کسانی بودند که دیگران تاریخ را می‌ساختند تحولی را به وجود می‌آوردند و آنها استفاده کن و طفیلی بودند. خوشبختانه درست ۴۵ سال پیش در چنین روز مبارکی یکی از تحول‌های بسیار مفید در تاریخ ما رخ داد یک سرباز بزرگ که یک رسالتی تاریخی داشت قیام کرد و تاریخ مملکت را تجدید کرد این ایران امروز که آیه‌های تحول و آبادی عظمت خودش را گذاشته در حقیقت آن روز راه خودش را شروع کرد من به عنوان یاد کردن از این مرد بزرگ و به عنوان حق‌شناسی از جانشین بزرگوارشان که ایران نو و تحول ایران نو را مدیون کوشش‌های آن پدر بزرگوار و این پسر مدبر و والا مقام هستیم (صحیح است) به عنوان حق‌شناسی لازم می‌دانستم چند کلمه‌ای عرض کنم چون آقای رئیس‌الوزرا با لایحه‌ای که انتظار داشتیم آمده‌اند بنابراین بنده بیشتر از این وقت مجلس را نمی‌گیرم (احسنت).
۳- تصویب صورت جلسه
رئیس- راجع به صورت جلسه دفعه گذشته نظری نیست؟ (اظهاری نشد) صورت جلسه قبل تصویب می‌شود.
۴- بیانات آقای نخست‌وزیر و تقدیم لایحه بودجه سال ۱۳۴۵ کل کشور و لایحه متمم بودجه سال ۱۳۴۴
رئیس- وارد دستور می‌شویم جناب آقای نخست‌وزیر فرمایشی دارید بفرمایید.
نخست‌وزیر (امیرعباس هویدا)- جناب آقای رئیس خانم‌ها و آقایان محترم.
برای اینجانب موجب کمال افتخار است که بودجه سال ۱۳۴۵ کل کشور را به ساخت مقدس مجلس شورای ملی تقدیم نمایم (احسنت).
بودجه جامع و برنامه‌ای سال ۱۳۴۵ کشور جلوه بارز و نمایانی از توسعه اقتصادی و ترقی اجتماعی کشور در سال‌های اخیر و طلیعه گام‌های بلندتری است که در آینده در همین راه برداشته خواهد شد و برای دولت فرصت مناسبی به شمار می‌رود که کارنامه فعالیت‌های یک‌ساله خود را به عرض قوه مقننه و ملت ایران برساند و راه و روش‌های آینده را با روشنی توضیح دهد. علی‌رغم مشکلاتی که در راه دشوار بسط و توسعه اقتصادی و ترقی اجتماعی در همه کشورها و در همه ادوار تاریخ وجود داشته و خواهد داشت در سال ۱۳۴۴ کشور ما توانست در سایه ثابت سیاسی و آرامش داخلی کامل تحت توجیهات شاهنشاه آریامهر با هماهنگی رضایت‌بخشی برنامه‌های توسعه و عمران خود را به مرحله اجرا درآورد و نتایجی که به دست آمده نه تنها از حد انتظار و پیش‌بینی به مراتب بیشتر و بهتر بوده است بلکه در مقام مقایسه با سایر ممالک آن‌چنان است که به حق مایه فخر و سربلندی کشور ما و امیدواری روزافزون به آینده به شمار می‌رود (صحیح است، احسنت). از لحاظ وضع محصولات کشاورزی و به خصوص غلات پس از سال بسیار دشوار ۱۳۴۳ که کشور ما را مجبور به وارد کردن بیش از ششصد هزار تن گندم از خارج نمود برآورد محصول سال جاری در حدود ده درصد بیش از سال قبل است و به این ترتیب میزان واردات سال جاری و آینده تا حدی کاهش خواهد یافت و امید ما آن است که محصول سال آینده با تفضلات الهی چنانکه از هم اکنون به نظر می‌رسد باز هم بهتر و رضایت بخش‌تر باشد و نه تنها مانع افزایش بیشتر واردات گندم گردد بلکه ازدیاد محصول داخلی کمک مؤثری به افزایش سطح زندگی و قوه خرید برادران روستایی ما و تعادل نسبی سطح قیمت‌های داخلی بنماید (انشاءالله). پیشرفت صنایع کشور در سال ۱۳۴۴ واقعاً درخشان بوده است کشور ما که تا چند سال پیش مملکتی فلاحتی به شمار می‌آمد اینک با سرعت و اطمینان در راه بنیانگذاری یک اقتصاد جامع و توسعه صنعتی هماهنگ به پیش می‌رود. نمایشگاه کالای ایران به خود ما و به دیگران نشان داد که توسعه صنایع در ایران تنها جنبه کیفی ندارد و محدود به چند رشته معین از قبیل منسوجات نخی و پشمی و یا سیمان نیست بلکه به همت مهندسان و مدیران و کارگران و صنعتگران ایرانی محصولات کشور ما هر روز تنوع بیشتر و کیفی
مناسب‌تر می‌یابد و تردید نیست که با بنیانگذاری صنایع سنگین ذوب‌آهن و ماشین‌سازی و ایجاد واحدهای عظیم پتروشیمی که مقدمات آن در سال جاری فراهم آمد در آینده‌ای بسیار نزدیک کشور ما در شمار ممالک صنعتی محسوب خواهد شد و بار دیگر چون ادوار گذشته اقتصاد ایران به تولیدات صنعتی و صادرات کالاهای ساخته شده به دست کارگران چیره‌دست ایرانی متکی خواهد گشت (انشاءالله).
بر اثر وضع رضایت بخش محصولات کشاورزی و توسعه درخشان صنایع و گسترش بی‌سابقه سرمایه‌گذاری‌های تولیدی و عمرانی بخش دولتی و خصوصی که در سال جاری به ۷۷/۵ میلیارد ریال یعنی در حدود ۴/۱۸ درصد درآمد ملی بالغ گردید شاخص تولیدات ناخالص ملی طبق برآوردهای اولیه براساس میزان تولیدات در حدود ده درصد بوده است که از هر جهت اطمینان بخش و امیدوارکننده می‌باشد در اینجا لازم می‌داند نظر نمایندگان محترم مجلس را به دو نکته اساسی جلب نماید.
اول آن که با توجه به ۵/ ۲ درصد افزایش سالانه نفوس در ایران میزان رشد اقتصادی کشور آن‌چنان است که سطح زندگی حقیقی و واقعی و قوه خرید عامه مردم کشور هر سال بهبود می‌یابد و همزمان با تحولات عمیق اجتماعی کشور از قبیل تحقق اصلاحات ارضی هر خانواده و هر خانواده ایرانی بر طبق اصول عدالت اجتماعی و از توسعه اقتصادی و و ازدیاد کشور بهره‌مند می‌شود و روزبه‌روز آرمان بزرگ ما یعنی، زندگی بهتر برای همه، بیشتر جامه عمل می‌پوشد (احسنت) تمام برنامه‌های عمرانی تولیدی و ساختمانی دولت براساس این بنیان نهاده شده که سطح زندگی و قوه خرید مردم ترقی و بهبود یابد.
نکته دوم که تذکر آن را در این ساحت مقدس لازم و ضروری می‌داند این است که میزان رشد اقتصادی کشور در سال جاری نه تنها نسبت به سال‌های گذشته بی‌سابقه بوده و کاملاً جبران رکود اقتصادی سال‌های ۴۰- ۴۱ و ۴۲ را نموده است و نه تنها کشور ما موفق شده است که از هدف‌هایی که در برنامه سوم معین شده بود تجاوز کند و بیشتر برود بلکه این رشد اقتصادی در مقام مقایسه با مملکت صنعتی و تکامل یافته کنونی جهانی و در مقام مقایسه با سریع‌ترین تحولات اقتصادی گذشته این ممالک کم نظیر به شمار می‌رود.
میزان رشد اقتصادی ممالک در حال توسعه در چند سال اخیر به طور متوسط چهار درصد و در مالک توسعه یافته ۴/۵ درصد بوده است در حالی که رشد اقتصادی ما در سال جاری به طوری که اشاره شد در حدود ۱۰% گردیده که جبران رکود سال‌های اخیر را نموده و رشد پیش‌بینی شده در برنامه عمرانی سوم را تأمین کرده است.
نمایندگان محترم به خوبی استحضار دارند که کشور ما باید نه تنها همگام ممالک بزرگ صنعتی جهان به پیش برود بلکه باید با تسریع در توسعه اقتصادی جبران عقب افتادگی‌های گذشته را نیز بنماید تا بتواند در طی عمر یک نسل یعنی ۲۵ سال نه تنها به وضع کنونی ممالک پیشرفته برسد بلکه با تحولات آینده آنان همراه شود. به همین سبب کوشش دولت بر این خواهد بود که با توجه به رکود دو سال قبل معدل رشد اقتصادی سالیانه در طی برنامه سوم از سالیانه ۶% کمتر نباشد ما نمی‌توانیم با گام‌های عادی و به شیوه تحولات معمولی آهسته و آرام از یک مرحله اقتصادی به مرحله دیگری وارد شویم و همه مراحل را لاک‌پشت منشانه طی نماییم ما باید مراحل را با سرعت پشت‌سر گذاریم تا بتوانیم در آستانه هزاره سوم با کشورهای پیشرفته همگام گردیم. تنها با نیل به یک آهنگ سریع رشد اقتصادی است که می‌تواند به این هدف بزرگ ملی و میهنی جامه عمل پوشانید و شک نیست که باید کوشش ما در سال‌های آینده در تثبیت میزان رضایت‌بخش افزایش محصول ملی استوار باشد. نکته شایان توجه این است که توسعه اقتصادی سریع کشور ما در سال جاری همراه با ثبات و حتی تنزل قیمت‌ها بوده است که این هم خود عامل دیگری در بهره‌مند ساختن اکثریت مردم از مزایای رشد کشور محسوب می‌شود.
سیر بسیار رضایت‌بخش شاخص قیمت‌ها را در سال جاری گذشته از عوامل مساعد زراعی و جوی می‌توان نتیجه دو عامل اساسی و مؤثر دانست.
عامل اول سیاسی بود که در تقلیل نرخ دولتی کالاهایی از قبیل قند و شکر و نفت و بنزین و برق در پیش گرفته شد و دولت خود در این زمینه هادی و راهنمای بخش خصوصی گردید (صحیح است). ضمناً با تشویق شرکت‌های تعاونی توزیع و حذف تدریجی و عاقلانه واسطه‌ها مشکلاتی که در زمینه توزیع و قیمت نان و گوشت و چند کالای دیگر وجود داشت اندک اندک رفع گردید. عامل دوم در جلوگیری از بروز عوامل تورمی و تعدیل قیمت‌ها سیاست مؤثر اعتباری بود که در پسش گرفته شد و به خصوص افزایش میزان اعتبارات دولت در طی سال جاری ۲/۶ میلیارد ریال محدود شد که آن هم مصروف اجرای طرح‌های مفید عمرانی و تولیدی چون ایجاد پالایشگاه تهران و لوله‌کشی سرتاسری نفت و بنیانگذاری صنایع نمونه شده است و یا خواهد شد.
بر اثر این عوامل سطح عمومی قیمت‌ها نیز تقریباً در حدود سال قبل تثبیت گردید و بالمآل هدف بزرگی که همه ممالک در جستجوی آنند یعنی توسعه اقتصادی بدون تورم و افزایش قیمت‌ها امسال در کشور به تحقق پیوست.
اینجانب صراحتاً در اینجا اعلام می‌کنم که سیاست دولت در آینده نیز بر همین اساس خواهد بود و حداکثر کوشش و مجاهدت در زمینه اجتناب از افزایش بی‌بند و بار قیمت‌ها به عمل خواهد آمد (احسنت).
در خاتمه این قسمت از عرایضم اجازه می‌خواهم به استحضار نمایندگان محترم مجلس شورای ملی برسانم که وضع ارزی کشور نیز در سال جاری هماهنگ با جنبه‌های دیگر رشد اقتصادی بوده به این معنی که با افزایش قابل ملاحظه صادرات و سایر عواید، درآمد ارزی کشور در نه ماهه اول سال جاری متجاوز از ۱۲% نسبت به مدت مشابه سال قبل فزونی داشته است (احسنت) دولت به این نکته توجه کافی و مستمر داشته و دارد که توسعه سریع اقتصادی مستلزم وجود منابع مکفی ارزی است و به همین سبب در آینده نیز حفظ موازنه ارزی کشور مخصوصاً از طریق گسترش صادرات و افزایش درآمدهای ارزی مورد نظر و توجه خواهد بود (احسنت).
خانم‌ها و آقایان محترم این بود خلاصه‌ای از نتایج اقتصادی کلی اقدامات دولت در سال جاری و اینک اجازه می‌خواهد بقیه اختصار خلاصه‌ای از اقداماتی را که در بخش‌ها و فعالیت‌های مختلف به عمل آمده به استحضار نمایندگان محترم مجلس برساند بدیهی است متن کامل اقدامات دولت در این باب در ضمیمه بودجه خواهد بود.
۱- کشاورزی و آبیاری
مساعدت هوا در زمستان سال ۴۳ و بهار ۴۴ و کمک‌های دولت در مورد توزیع بذر کشاورزان را به کشت تشویق نمود و تولیدات کشاورزی را به میزان قابل ملاحظه‌ای افزایش داد که این افزایش به خصوص در مورد پنبه، میوه‌ها، سبزیجات و محصولات کشاورزی صادراتی واقعاً امیدوار کننده بوده است.
نظر به این که بزرگ‌ترین مشکل توسعه کشاورزی کمبود آب می‌باشد در تعقیب روش گذشته در حدود ۴۲ درصد از کل پرداخت‌های سال ۴۴ از فصل کشاورزی و آبیاری جهت اجرای طرح‌های آبیاری به مصرف رسید. به عنوان نمونه چند طرح مهم را ذکر می‌نماید:
ایجاد شبکه بزرگ آبیاری سد محمدرضاشاه، ساختمان سد فرحناز در جاجرود، عمران اراضی زیرسد کرخه، مطالعه سد طالقان، تکمیل مطالعات سد داریوش کبیر، شروع ساختمان‌های مقدماتی سد شاه عباس کبیر روی زاینده‌رود، مطالعات عمران منطقه‌ای کرمان و یزد، حفر سد حلقه چاه در دشت قزوین و بیش از صد حلقه دیگر در سراسر کشور، ساختمان سد قابوس وشمگیر در منطقه دشت گرگان، ساختمان سد مهاباد مطالعه سد زرینه‌رود ادامه ساختمان سد ارس، ادامه ساختمان شبکه آبیاری سفیدرود و سد تاریک و تونل فومنات، ادامه ساختمان شبکه آبیاری سدهای گلپایگان و کرج که در دست اختتام است. از طرف دیگر سرمایه بنگاه توسعه ماشین‌آلات کشاورزی و بنگاه شیمیایی افزایش داده شد به طوری که واردات ماشین‌آلات کشاورزی ۱۱ درصد افزایش یافت.
جهت مهم دیگر فعالیت‌های عمرانی کشاورزی
ادامه قانون اصلاحات ارضی بوده و اقدامات زیر به عمل آمده است:
در تکمیل مراحل اول اصلاحات ارضی ۱۶۷۴ قریه شش‌دانگ و کمتر از شش‌دانگ به ارزش ۷۳۷ میلیون ریال خریداری و بین ۷۴۶۹۶ نفر زارع تقسیم شده است.
اجرای مرحله دوم اصلاحات ارضی با سرعتی بیش از حد انتظار ادامه داشته و تاکنون با استفاده از ۴ شق قانون اصلاحات ارضی مرحله دوم ۱۳۷۶۱۲۶ نفر زارع در ۴۳ هزار ده و مزرعه وضعیت قانونی خود را روشن نموده‌اند.
۱۰۲۱ میلیون ریال در ده ماهه سال ۴۴ به مصرف اعتبارات کشاورزی به صورت وام به سازمان مرکزی تعاون روستایی و بنگاه شیمیایی رسیده در سال گذشته و سال جاری بانک اعتبارات کشاورزی جمعاً در حدود نه هزار میلیون ریال به بیش از یک میلیون و یکصد هزار خانواده برای تهیه وسایل کشت و اجرای برنامه‌های اساسی کشاورزان کمک نموده و در سال جاری نیز بیش از ۳۳۰۰ میلیون ریال از کشاورزان وصول و مجدداً برای امور کشاورزی وام اعطا نموده است.
اعتبارات اعطایی بانک اعتبارات کشاورزی ۵۶ درصد بیش از رقم مشابه سال قبل بوده و در حدود ۸۰ درصد آن برای مصارف جاری کشاورزی و رفع احتیاجات فصلی کشاورزان و ۱۲/ ۲ درصد به مصرف امور آبیاری از قبیل تنقیه قنات، حفر چاه عمیق، خرید موتور تلمبه و سدهای محلی و ۵/ ۷ درصد هم به مصرف احداث باغات میوه، چای و قلمستان رسیده است. با ایجاد صندوق پس‌انداز نوین سعی خواهد شد اضافه درآمد کشاورزان به مصرف افزایش تولیدات کشاورزی برسد.
تعداد شرکت‌های تعاونی در ده ماهه سال ۴۴ به حدود ۵۸۰۰ رسیده که ۴۵ درصد بیش از سال ۴۳ می‌باشد و سرمایه این شرکت نیز در حدود ۳۰ درصد افزایش یافته است.
به علاوه فعالیت‌های عمرانی در زمینه‌های دیگر امور کشاورزی مانند اصلاح بذر، فعالیت‌های آموزشی و تحقیقاتی و همچنین مبارزه با بیماری‌های دامی و تکثیر ماهی در آب‌های شیرین و غیره نیز ادامه یافته که از ذکر آنها به تفصیل در اینجا خودداری می‌شود.
۲- صنایع و معادن.
در هشت ماهه اول سال ۱۳۴۴ افزایش فعالیت‌های صنعتی کشور که از سال ۱۳۴۳ آغاز گردیده بود با سرعت بیشتری ادامه یافت. این افزایش محدود به بخش دولتی نبود و سرمایه‌گذاری خصوصی در صنایع نیز کسترش بی‌نظیر یافت. واردات کالاهای سرمایه‌ای صنعتی که نموداری بارز برای سرمایه‌گذاری داخلی در صنایع به شمار می‌آمد در شش‌ماهه اول سال جاری نسبت به دوره مشابه سال گذشته به میزان ۵۰ درصد ترقی نمود. یعنی از ۲/۱ میلیارد ریال به ۲/۳ میلیارد ریال بالغ گردید. به علاوه فروش مواد سوختنی صنعتی که آن نیز به سهم خود می‌تواند نشان حجم فعالیت‌های صنعتی باشد در سال ۱۳۴۴ به میزان ۲/۱۷ درصد نسبت به سال ۱۳۴۳ افزایش یافت. شاخص تولیدات منتخب صنعتی در نیمه اول سال جاری به نسبت مدت مشابه سال قبل در حدود ده درصد افزایش نشان می‌دهد و کلیه قراین حاکی از آن است که این افزایش همچنان ادامه داشته و خواهد داشت.
در زمینه فعالیت‌های صنعتی دولتی باید یادآور شود که سرمایه‌گذاری عمرانی در زمینه صنایع و معادن در ده ماهه اول سال ۱۳۴۴ جمعاً به بیش از ۸/۲ میلیارد ریال بالغ گردیده که نسبت به دوره مشابه سال گذشته در حدود ۹۵ درصد افزایش داشته است. رقم سرمایه‌گذاری در مؤسسات صنعتی و انتفاعی موجود دولت از ۲۲۳ میلیون ریال در سال ۱۳۴۳ به بیش از ۸۰۰ میلیون ریال در سال ۱۳۴۴ بالغ گردید و به علاوه سرمایه‌گذاری دولت در صنایع جدید دولتی در این مدت از ۱۹۲ میلیون ریال به ۸۶۳ میلیون ریال افزایش یافت.
ایجاد صنعت ذوب‌آهن را که قرارداد تأسیس آن با دولت اتحاد جماهیر شوروی از طرف دولت مبادله گردید و مجلسین محترم آن را اخیراً به اتفاق آرا مورد تصویب قرار دادند باید بزرگ‌ترین گامی شناخت که در سال جاری به همت و هدایت شخص شاهنشاه آریامهر در راه صنعتی شدن کشور برداشته شد. این اقدام قاطع به همراه بنیانگذاری صنایع ماشین‌سازی پتروشیمی کشور ما در راه صنعتی شدن صریح و صحیح قرار داد.
از نظر کمک به توسعه صنایع خصوصی باید افزود که مبلغ ۹۳۲ میلیون ریال جهت اعتبارات دراز مدت به سرمایه‌گذاران خصوصی و مشارکت در سرمایه‌گذاری به آنها پرداخت گردید.
به علاوه کمک فنی به سرمایه‌گذاران خصوصی در حدود ۶۸۲ درصد افزایش یافت. در زمینه فعالیت‌های صنعتی بخش خصوصی باید گفته شود که وام‌های پرداخت شده در ۸ ماهه سال جاری از طرف بانک‌های اعتبارات صنعتی و معدنی ایران و صندوق ضمانت صنعتی به ترتیب ۵۱ و ۷۱ و ۴۰ درصد بیش از مدت مشابه سال قبل بوده است و به علاوه پروانه‌های کارخانه‌ها و کارگاه‌های صنعتی در همین مدت نیز به ترتیب ۱۵ و ۴۶۴ درصد افزایش یافت.
۳- منابع نیرو و سوخت.
پرداخت‌های عمرانی در بخش نیرو و سوخت در نه ماهه اول سال جاری نسبت به دوره مشابه سال گذشته پیش از سیصد درصد ترقی نموده یعنی ار مبلغ ۸۰۵ میلیون ریال در سال ۱۳۴۳ به ۳/ ۳ میلیارد ریال در سال ۱۳۴۴ افزایش یافت سهم عمده این افزایش در حدود دو میلیارد ریال مربوط به سوخت می‌باشد که جهت تأسیس پالایشگاه تهران و خط لوله دوم از اهواز به تهران پرداخت گردیده است و ساختمان خط لوله دوم به پایان رسید. تولید نفت خام در سراسر کشور از نود و هشت میلیون متر مکعب در سال قبل به یکصد و نه میلیون متر مکعب یا یازده درصد افزایش بالغ گردیده و انتظار می‌رود در سال آینده به رقم بیشتری نائل شویم. در مورد برق اجرای برنامه تولید ۷۵۰ هزار کیلو وات برق در سال جاری آغاز گردید که تا امروز قرارداد مربوط به ساختمان و نصب ۵۵۰ هزار کیلو وات آن امضا و مبادله گردیده و ماشین‌آلات آنها سفارش داده شده است. قرارداد ساختمان خطوط فشارقوی تهران به گیلان و تهران به گرگان امضا و اجرای آنها شروع شده است و مطالعات راجع به خظ انتقال نیروی برق از سد پهلوی به تهران در دست اتمام است. علاوه برشبکه ملی برق برای ۱۹۰ شهر کوچک و روستای بزرگ مراکز متناسب نیروی برق در نظر گرفته شده که طی سال جاری قراردادهای مربوط به اجرای ۵۰ واحد آنها امضا و مبادله گردیده و بعضاً به اتمام رسیده و هم اکنون تشریفات مناقصه دسته جمعی ۱۰۷ واحد دیگر در دست اتمام است.
۴- ارتباطات و مخابرات.
در طی سال جاری عملیات ساختمانی ۲۳۰۰ کیلومتر از ۳۳۰۰ کیلومتر راه‌های اصلی منظور شده در برنامه سوم به نحو رضایت‌بخشی ادامه یافت. همچنین عملیات ساختمانی ۲۲۰ کیلومتر راه اصلی دیگر که مرحله تهیه طرح آن به اتمام رسیده بود در سال ۴۴ شروع شد و رویهم‌رفته در حدود ۳/۵ میلیارد ریال از اعتبارات عمرانی سال جاری تا پایان دی ماه به مصرف ساختمان شبکه راه‌های اصلی کشور رسید.
در این سال جمعاً ساختمان ۲۲۲ کیلومتر از راه‌های در دست ساختمان به پایان رسید و تحویل گردید که ۱۳۰ کیلومتر آن مربوط به کرمان. سیرجان- بندرعباس به طول ۵۰۰ کیلومتر و ۹۲ کیلومتر آن مربوط به راه قم- اراک- بروجرد به طول ۲۴۰ کیلومتر بوده است. عملیات ساختمانی در سایر قطعات این دو راه کماکان ادامه داشته و پیش‌بینی می‌شود که در سال آینده نیز ساختمان قطعاتی از آن به اتمام برسد و تحویل گردد.
عملیات ساختمانی در شاهراه تاکستان- تبریز- بازرگان به طول ۷۱۰ کیلومتر که‌ایران را به مرز ترکیه متصل می‌کند همچنان ادامه دارد و ساختمان این راه که در آخر برنامه سوم به انجام خواهد رسید یکی از عوامل عمده و اساسی رونق اقتصادی استان‌های غربی ایران و توسعه و ازدیاد تجارت با جهان خواهد بود.
ساختمان راه‌های ساری شاهپسند به طول ۲۱۰ کیلومتر، بندرعباس- رودان به طول ۱۳۰ کیلومتر، اصفهان- نائین به طول ۱۶۵ کیلومتر و کرمان- سیرجان- بندرعباس به طول ۵۰۰ کیلومتر در مراحل مختلف ساختمان و پیشرفت است.
در زمینه راه‌های فرعی نیز که اهمیت حیاتی در توسعه اقتصادی و مبادلات مناطق مختلف کشور دارد در طی سال جاری جهش بی‌سابقه‌ای انجام گرفت. براثر پایان مطالعات قبلی و سرعت و قاطعیت لازم در اجرای طرح‌های مربوطه هم اکنون در حدود ۶۵۰۰ کیلومتر راه فرعی در سرتاسر کشور در دست ساختمان است که این رقم تقریباً نه برابر رقم مشابه سال قبل می‌باشد. اتمام تدریجی این راه‌ها به کلی زندگی روستاهای ایران را دگرگون خواهد کرد و از هم اکنون باعث ایجاد کار و رونق اقتصادی و توزیع قوه خرید در اقصی نقاط مملکت گردیده است.
به طور کلی در برنامه سوم مطالعه و نقشه‌برداری بیش از ۱۲۰۰۰ کیلومتر راه فرعی و ساختمان ۹۰۰۰ کیلومتر آن پیش‌بینی گردیده است که امیدوارم این برنامه به طور رضایت‌بخش به انجام رسد.
در زمینه خطوط آهن عملیات زیرسازی و ساختمان راه‌آهن تبریز- شرفخانه- قطور به طول ۱۳۹ کیلومتر ادامه دارد و تاکنون سه قطعه آن به طول ۷۰ کیلومتر خاتمه یافته و آماده ریل گذاری شده است.
ترتیب مناقصه ساختمان راه‌آهن یزد- بافق به طول ۱۱۰ کیلومتر و همچنین ۳۵ کیلومتر اول راه‌آهن باد- اصفهان به طول ۱۶۰ کیلومتر نیز داده شده است.
خرید ریل و تجهیزات جهت ریل گذاری جدید و تعویض خطوط فرسوده نیز از اهم اقدامات سال ۴۴ در زمینه فعالیت‌های مربوط به راه‌آهن کشور بوده است.
در مورد بهبود وضع فرودگاه‌های موجود و مطالعه و شروع ساختمان ده فرودگاه جدید در شهرهای مهم کشور نیز در سال ۴۴ اقداماتی به عمل آمد و جمعاً سیصدوچهل میلیون ریال از ششصد میلیون ریال اعتبار پیش‌بینی شده در بودجه عمرانی به مصرف رسید.
عملیات توسعه و بهبود وضع بنادر نیز در سال ۴۴ پیشرفت قابل ملاحظه‌ای داشته است.
قرارداد مربوط به توسعه مجدد بندرعباس و تأسیسات نیروی دریایی شاهنشاهی در آنجا با پیمانکار بسته شد و اقدامات ساختمانی شروع گردید.
مناقصه و انعقاد قرارداد تجدید اسکله غربی- تعمیرگاه- عملیات لاروبی کانال بندر شاهپور و ساختمان بندر بوشهر انجام و کارهای مربوطه آغاز گردید.
در مورد توسعه و بهبود امور مخابراتی و پستی و هواشناسی کشور نیز اقداماتی به این شرح انجام گرفته است.
خرید یک دستگاه فرستنده ۱۰۰۰ کیلوواتی موج متوسط- ۳ دستگاه فرستنده ۱۰۰ کیلوواتی و ۸ فرستنده ۱۰ کیلوواتی.
تهیه مقدمات خرید لوازم جهت خرید لوازم جهت طرح ماکرویو پیمان مرکزی با ۶۰۰ کانال که ۱۲۰ کانال آن آماده بهره‌برداری است.
تهیه وسایل جهت تأسیس ایستگاه‌های باران‌سنجی و هواشناسی در ۱۵۰ نقطه کشور و تهیه مقدمات و شروع ساختمان ۴۵۰ مرکز پستی در نقاط مختلف که تأثیر زیادی در بهبود امور پستی خواهد داشت
۵- آموزش و پرورش.
در طی ده ماهه سال جاری مصارف عمرانی برای توسعه آموزش و پرورش نسبت به سال گذشته به دو برابر افزایش یافته و به حدود چهار میلیارد ریال رسیده است در نتیجه ۱۸۰ هزارنفر به تعداد دانش آموزان ابتدایی و ۶۰ هزار نفر برعده دانش آموزان متوسطه افزوده شده.
در مورد دانشگاه‌ها بیشتر فعالیت متوجه بهبود کیفیت تعلیمات و توسعه تحقیقات بوده است. مع‌ذلک دانشکده کشاورزی جدید در رضاییه، دانشکده دندانپزشکی در مشهد و دانشکده داروسازی در اصفهان تأسیس گردیده و بالمآل تعداد دانشجویان دانشگاه‌های کشور به ۲۴۰۰۰ نفر رسید و برای تکمیل کادر تدریسی مدارس عالیه اقدامات جدی صورت گرفت.
به منظور توسعه تعلیمات ابتدایی در دهات ۱۳۰۰۰ سپاهی دانش جدید به روستاها اعزام شدند به طوری که در حال حاضر بیش از ۲۰۰۰۰۰ نفر از اطفال روستایی کشور مشغول فراگرفتن خواندن و نوشتن از این سپاهان هستند.
در اجرای سیاست عدم تمرکز در کلیه شئون کشور کوشش خواهد شد که از سال آینده طرح‌های آموزشی نیز
با توجه به احتیاجات و امکانات هر منطقه تنظیم و با مشارکت مردم به مورد اجرا گذارده شود. لازم به تذکر است که گرچه در سال تحصیلی جاری تعداد محصلین ابتدایی کشور به ۲۳۰۰۰۰۰ نفر و محصلین متوسطه به ۴۹۰۰۰۰ نفر بالغ گردید، بر اثر مراقبت و کوشش کوچک‌ترین در اسم نویسی و قبول دانش آموزان در مدارس ایجاد نشد و قیمت کتب درسی نیز با اتخاذ یک سیاست مؤثر در حدود ۷۰% نسبت به سال ۱۳۴۰ و ۷% نسبت به سال ۱۳۴۳ کاهش یافت.
بالاخره در زمینه آموزش و پرورش و مبارزه با بی‌سوادی باید گفت که تشکیل کنگره جهانی مبارزه با بی‌سوادی در تهران که به دعوت و ابتکار شاهنشاه آریامهر انجام یافت و نتایج درخشان آنکه آغاز یک پیکار جهانی علیه جهل و نادانی بود برای کشور ما نه تنها یک موفقیت فرهنگی بلکه یک توفیق بین‌المللی و جهانی محسوب می‌شود.
۶- توسعه فرهنگ و هنر و حفاظت آثار باستانی
در زمینه حفاظت و مرمت آثار باستانی و کاوش آثار تمدن درخشان و تاریخ گذشته ایران که میراث گرانبهای این ملک و ملت و یک منبع عظیم ثروت مادی و افتخار معنوی به شمار می‌رود سال ۱۳۴۴ بسیار پرثمر و مفید بود. نه تنها در زمینه مبارزه با حفاری‌های غیرمجاز و کشف آثار عتیقه موفقیت‌های زیادی حاصل شد بلکه هفت هیئت باستان شناسی جدید برای جستجوی آثار تاریخی ایران تشکیل گردید و کار مرمت و تجدید ساختمان‌های تاریخی به خصوص در اصفهان و تخت جمشید با سرعتی زیاد به پیش رفت (صحیح است).
تشکیل جشنواره نمایش‌های ایرانی در تهران، تهیه تعداد زیادی فیلم‌های مستند آثار هنری و باستانی و ترقیات اخیر کشور، شرکت در نمایشگاه‌های هنری بین‌المللی و اعزام چندین گروه هنری به خارج، توسعه فعالیت خانه‌های فرهنگ ایران در خارج و کوشش مستمر برای اشاعه زبان فارسی، ایجاد ۱۴ مرکز سمعی و بصری و اقدامات مفید و مؤثر دیگر در زمینه اشاعه و اعتلای هنر ملی ایران و شناساندن این گنجینه گرانبها به جهانیان در سال جاری از جمله اقداماتی محسوب می‌شود که در حقیقت برای نخستین بار اساس یک سیاست ملی هنری پایه‌گذاری گردیده است.
۷- نیروی انسانی
اقدامات مربوط به پرورش نیروی انسانی ماهر و متخصص در سال جاری گسترش یافته و سطح مصارف عمرانی برای اجرای برنامه‌های توسعه تعلیمات کشاورزی، تعلیمات حرفهای و فنی، تعلیمات ضمن کار، تربیت و استخدام معلمین حرفهای، تعلیمات مدیریت و بهبود تشکیلات و تعلیمات عالی و فنی در ده ماهه سال جاری در حدود ۵۰ درصد نسبت به دوره مشابه افزایش نشان می‌دهد در توسعه تعلیمات حرفهای و کشاورزی و تکمیل و تجهیز مراکز موجود بیشتر مورد توجه بوده است تا تأسیس مراکز جدید. با پیشرفت برنامه صنعتی کشور به ویژه در زمینه صنایع ذوب‌آهن و پتروشمی بهبود و توسعه برنامه‌های تعلیمات فنی و حرفهای در سال آینده مورد توجه بیشتری قرار خواهد گرفت. در زمینه تعلیمات کشاورزی به تأسیس مراکز عملی کشاورزی به منظور آموختن روش‌ها و اشاعه تکنیک جدید کشاورزی به دهقانانی که خواندن و نوشتن می‌داند اقدام خواهد شد.
۸- بهداشت
در زمینه تأمین بهداشت عمومی برنامه‌های مبارزه با امراض واگیر، توسعه کادر آموزشی، گسترش خدمات بهداشتی و درمانی در روستاها، تأسیس و تجهیز بیمارستان‌ها و تقویت تحقیقات پیشرفت شایانی نموده است. در سال جاری در حدود سه میلیارد ریال برای توسعه فعالیت‌های بهداشتی و درمانی و ادامه طرح‌های عمرانی مستمر پرداخت شده است که در مقام مقایسه با پرداخت‌های مشابه در سال ۱۳۴۳ در حدود ۷۰ درصد افزایش نشان می‌دهد.
در سال جاری ۲۹۳ گروه جدید سپاه بهداشت به روستاها اعزام و ۲۱ پایگاه بهداشت در مناطق روستایی تأسیس گردید. در حدود ۴۰۰ تختخواب به تعداد تختخوآب‌های بیمارستان‌های کشور افزوده شد و سه آموزشگاه پرستاری و ۱۰ آموزشگاه بهیاری جدید افتتاح شد و تعدادی درمانگاه با کمک سازمان‌های خیریه آماده به کار گردید. رد سال آینده سیاست واگذاری امور درمانی به مردم از طریق
تقویت انجمن‌های بهداشت در شهرستان‌ها دنبال خواهد شد.
۹- آبادانی شهری
برنامه عملیات عمران شهری نیز به خوبی پیشرفت نموده است. برای اجرای ۶۲۴ طرح در زمینه تأمین آب مشروب آسفالت خیابان‌ها، تأسیس کشتارگاه و سایر تسهیلات بهداشتی در شهرها مبلغ ۱۱۰۰ میلیون ریال و برای اجرای ۴۴ طرح حفاظتی مانند سیل بند و غیره مبلغ ۴۷ میلیون ریال از محل اعتبارات عمرانی کشور از آغاز سال جاری تا پایان دی ماه پرداخت شده است. به نحوی که در سال جاری بهره‌برداری از چندین طرح تأمین آب مشروب من جمله در شهرستان‌های مهمی مانند اهواز- آبادان- بوشهر- برازجان- رشت- سراب و قم و غیره به طور کامل یا موقت آغاز گردید و بیش از نود قرارداد نیز برای تأمین آب شهرهای دیگر به امضا رسید. اجرای ۱۱۰ طرح آسفالت و ده‌ها طرح حفاظتی و ساختمان‌های بخشداری‌ها و غیره نیز در سرتاسر کشور ادامه دارد. به منظور پیشرفت مطالعات شهرسازی شورای‌عالی شهرسازی و واحد طرح و بررسی‌ها در شهرداری تهران تأسیس گردیده و برای نخستین بار تهیه چهارده نقشه جامع شهر برای تهران و تعدادی از شهرهای مهم ایران آغاز گردیده است.
۱۰- خانه سازی.
اجرای طرح‌های خانه‌سازی به منظور تأمین مسکن برای طبقات مختلف مردم با موفقیت در سال جاری ادامه داشته است. از آغاز سال ۱۳۴۴ تاکنون تعداد ۴۸۹۱ واحد مسکونی مستقل به اتمام رسیده و تحویل شده است که در شمار آنان می‌توان خانه‌های سازمانی مشهد، محلات، مرودشت، اهواز، کرمان، نورآباد، ممسنی و نارمک را نام برد.
ساختمان کوی نوبنیاد نهم آبان که در مدتی کمتر از هفت ماه به انجام رسید به دولت اجازه داد که به طور مؤثر به مبارزه علیه پدیده آلونک‌نشینی بپردازد. گرچه‌این مشکل محدود به پایتخت تهران نیست اما به جرأت می‌توان گفت که تهران اولین شهر بزرگ جهان است که به این سرعت در مبارزه با این مسئله بزرگ اجتماعی و انسانی توفیق یافته است. امید است سال آینده همین برنامه به تدریج در شهرهای دیگر کشور نیز اجرا شود.
بانک رهنی ایران نیز بر اثر افزایش سرمایه خود توانست در سال جاری فعالیت کمک به تأمین مسکن را به نحو رضایت بخشی گسترش دهد و در ده ماهه اول سال جاری موفق گردید در حدود مبلغ ۲۴۹۹ میلیون ریال به ۴۰۳۵۲ نفر از هم‌میهنان ما وام خرید خانه با ساختمان بپردازد. در اردیبهشت ماه سال جاری به منظور جلب پس‌انداز مردم به فعالیت‌های عمرانی و ساختمانی و کمک به تأمین مسکن طبقات متوسط برای نخستین بار در کشور صندوق پس‌انداز مسکن تأسیس گردید که تا پایان دی ماه سال جاری بیش از دویست میلیون ریال سپرده دریافت داشته است.
نمایندگان محترم، این بود خلاصه‌ای از اقدامات دولت در چند رشته اساسی فعالیت ملی طی ماه‌های گذشته. شخص اینجانب و همکارانم به خوبی اطلاع داریم و واقف هستیم که آنچه شده است کمال مطلوب نیست و نباید یک لحظه از بهتر کردن روش‌های اداری اصلاح سازمان‌های مملکتی و رفع کمبودهای احتمالی در اجرای برنامه‌های عمرانی غافل بمانیم (احسنت- احسنت).
مبانی سیاست اقتصادی دولت دولت در آینده در درجه اول اتخاذ و ادامه تدابیری خواهد بود که براساس آن تحول رضایت‌بخش و رشد سریع اقتصادی ایران بدون وقفه ادامه یابد همان طور که عرض شد جمعیت ایران هر سال معادل ۵/ ۲% افزایش می‌یابد. آهنگ رشد اقتصادی باید چنان باشد که هم افزایش سطح زندگی جمعیت روز افزون کشور را تأمین نماید و هم به میهن ما اجازه جبران عقب‌افتادگی‌های گذشته و نیل به مرحله اقتصادی تکامل یافته را بدهد و برای جوانانی که هر روز آماده ورود اجتماع و خدمت به کشور می‌شوند تعداد کافی شغل مناسب و متنوع تهیه نماید. برنامه ما برنامه امید است. امید به آینده کشورمان و نیز ایمان به قدرت و استعداد برادران و خواهران عزیزمان. اساس برنامه ما ترقی سریع و تعالی ایران است آن‌چنان که هر ایرانی شایسته چنین نامی مشتاق دیدار آنست. در زمانی هر چه نزدیک‌تر و در فاصله‌ای هر چه کوتاه‌تر (احسنت).
بنابراین سیاست توسعه سریع اقتصادی و بنیانگذاری اقتصادی جامع از طریق تشویق هماهنگ فعالیت‌های کشاورزی و صنعتی و توجه خاص به صنایع سنگین
و اساسی در طی سال ۱۳۴۵ ادامه خواهد یافت و بودجه‌ای که تقدیم قوه مقننه می‌شود جلوه اراده و تصمیم قاطع دولت در این زمینه است، سیاست سرمایه‌گذاری- بازرگانی- پولی و اعتباری و مالیاتی دولت مانند سال جاری به نحوی تنظیم خواهد شد که توسعه سریع اقتصادی بدون افزایش نامتناسب قیمت‌ها انجام گیرد و قوه خرید عامه مردم تضمین شود. قانون جدید مالیات‌ها که تقدیم مجلس گردیده نشانه این سیاست است.
چنان که نمایندگان محترم ملاحظه فرمودند هدف دولت در این قانون بر تسهیل و تسریع وصول مالیات‌ها و کمتر شدن تماس مؤدیان با دستگاه‌های وصول بود و به نحو بی‌سابقه‌ای از فعالیت‌های تولیدی و عمرانی و صادراتی تشویق به عمل آمده و امیدواری حاصل است که اجرای این قانون جدید و متقی که مورد امعان نظر نمایندگان محترم خواهد گرفت و در آینده در توسعه اقتصاد ایران و تأمین رفاه و آسایش بیشتر عموم مؤثر خواهد بود (انشاءالله).
نکته دیگری که در سال آینده اساس سیاست مالی دولت خواهد بود ادامه تقویت بنیه دفاعی مملکت است. شک نیست تا هنگامی که خلع سلاح عمومی جهانی جامه عمل نپوشیده و مسابقه تسحیلاتی در مناطق مختلف دنیا ادامه دارد و هر آن از گوشه و کنار صحنه پهناور گیتی نوای آشوب و نابسامانی جدیدی به گوش می‌رسد و متأسفانه در اطراف دور و نزدیک ایران نیز گاه‌به‌گاه تحریکات و نغمه‌های نامطلوب شنیده می‌شود کشور ایران نمی‌تواند و نباید از تقویت نیروی دفاعی و توجه به حفظ امنیت سرحدات و موجودیت ملی خود غافل بماند و این سیاست با کمال توجه خواهد گردید (کاملاً صحیح است).
در سال آینده توجه دولت به اجرای سریع و به موقع برنامه‌های عمرانی اعم از آبادانی شهری و روستایی و ساختمان راه‌های اصلی و فرعی و برنامه‌های ساختمانی و مواصلاتی و غیره کماکان معطوف خواهد بود و مخصوصاً کوشش خواهد شد که مانند سال جاری اعتبارات هر طرح به موقع خود برای اجرای همان طرح به مصرف برسد (احسنت).
لازمه اجرای کلیه‌این برنامه‌های وسیع که در بودجه سال ۱۳۴۵ انعکاس دارد نظم و ترتیب و اصلاح دستگاه اداری کشور است که با تصویب قانون جدید استخدام و اقداماتی که در همه دستگاه‌ها به منظور نو کردن سازمان اداری و استفاده از اشخاص کاردان و مورد اعتماد جریان دارد امید است به تدریج تحقق پذیرد. اما تصدیق می‌فرمایند که این کار محتاج به فرصت و مدت کافی و وجوه عوامل انسانی لازم است. این دولت مدعی نیست که در زمینه اصلاح دستگاه اداری به کمال مطلوب رسیده اما اعتقاد راسخ دارد که کلیه دستگاه‌ها حداکثر کوشش را در این راه معمول داشته و خواهند داشت.
به طور کلی می‌توان هدف‌های اصلی که در تنظیم بودجه سال آینده مدنظر دولت بوده است به ترتیب ذیل خلاصه نمود:
اول- حفظ و ادامه رشد اقتصادی و تسریع در امر صنعتی شدن کشور.
دوم- تقویت بنیه دفاعی کشور.
سوم- تثبیت نسبی قیمت‌ها.
چهارم- حفظ موازنه ارزی.
پنجم- توسعه صادرات.
ششم- تأمین رفاه اجتماعی و ایجاد کار برای مردم.
هفتم- منطقه‌ای شدن عملیات اجرایی دولت.
اینک افتخار دارد بودجه سال ۱۳۴۵ کل کشور را در یک ماده و ۱۱ تبصره و لایحه بودجه متمم لایحه سال ۱۳۴۴ را در یک ماده و ۳۲ تبصره تقدیم نماید.
بودجه کل کشور برای سال ۱۳۴۵ اعم از عادی، عمرانی و مؤسسات انتفاعی وابسته از نظر درآمد بالغ بر۱۹۰/ ۵ میلیارد ریال و از حیث هزینه بالغ بر۱/۱۹۲میلیارد ریال می‌باشد که جزئیات قسمت‌های مختلف آن به شرح زیر است.
الف- بودجه عادی
درآمدهای عادی سال آینده به مبلغ ۳/۵۷ میلیارد ریال پیش‌بینی شده است که در مقایسه با ۵/۵۲ میلیارد ریال بودجه مصوب سال جاری در حدود ۸/۴ میلیارد ریال افزایش دارد. از افزایش مزبور در حدود ۴/۱ میلیارد ریال
مربوط به مالیات‌های مستقیم می‌شود. با تحرکی که در فعالیت‌های اقتصادی در سال آینده پیش‌بینی می‌گردد و همچنین فعالیت بیشتر دستگاه‌های وصول دولت انتظار افزایش وصولی پیش‌بینی شده از محل مالیات‌های غیرمستقیم بود که در حدود ۶۰۰ میلیون ریال از گمرکات و در حدود یک میلیارد از محل مالیات‌های مربوط به سوخت و الکل و عوائد گذرنامه می‌باشد.
در حدود ۳/۱ میلیارد ریال نیز از محل افزایش درآمدهای متفرقه دولت از محل امور اقتصادی و امور عمومی پیش‌بینی می‌گردد که ارقام تفصیلی آن در لایحه تقدیمی منعکس می‌باشد.
هزینه‌های عادی دولت به استثنای ۹ میلیارد ریال هزینه‌های طرح‌های مستمر بالغ بر ۹/۵۸ میلیارد ریال می‌گردد که در مقایسه با هزینه‌های مصوب سال جاری یعنی ۹/۵۳ میلیارد ریال بالغ بر ۵ میلیارد ریال افزایش نشان می‌دهد که قسمت اعظم آن مربوط به تقویت بنیه دفاعی کشور می‌باشد.
بنابراین به طوری که ملاحظه می‌فرمایید بودجه عادی کشور در سال ۱۳۴۵ در حدود ۶/۱ میلیارد ریال کسری دارد و دولت خواهد کوشید در ظرف سال از طریق صرفه‌جوئی در هزینه‌ها و افزایش درآمدها آن را جبران نماید.
ب- بودجه عمرانی.
فعالیت‌های عمرانی در سال ۱۳۴۵ گسترش بیشتری خواهد یافت. از این جهت اعتبارات عمرانی از ۴۷ میلیارد ریال در سال ۴۴ به ۶۰ میلیارد ریال در سال آینده افزایش داده خواهد شد.
توسعه فعالیت‌ها در سال آینده بیشتر در زمینه صنایع و معادن و نیرو و سوخت و ارتباطات و مخابرات خواهد بود. فعالیت‌های عمرانی سایر رشته‌ها متناسب با پیشرفت تدریجی برنامه سوم افزوده خواهد شد.
سرمایه‌گذاری در صنایع و معادن در حدود ۷۰ درصد افزایش می‌یابد. یعنی از ۴/۶ میلیارد ریال در سال جاری به ۸ میلیارد ریال در سال آینده بالغ می‌گردد. افزایش سریع اعتبارات صنعتی در سال آینده در اجرای سیاست صنعتی کردن کشور می‌باشد و اهم طرح‌های جدید صنعتی عبارتند از تأسیس ذوب آهن، صنایع پتروشیمی، کارخانه‌های ماشین‌سازی، صنایع آلومینیوم، تأسیس کارخانه‌های جدید، قند، صنایع ریخته‌گری، شیمیایی و سیمان.
به موازات توسعه صنایع سرمایه‌گذاری در طرح‌های مختلف نیرو و سوخت در حدود صددرصد افزایش خواهد یافت و از ۶ میلیارد ریال در سال ۱۳۴۴ به ۷/۱۱ میلیارد ریال در سال ۱۳۴۵ خواهد رسید. این افزایش بیشتر برای احداث خط لوله گاز جنوب به آستارا، تأسیس پالایشگاه تهران و تکمیل خط دوم لوله اهواز- تهران می‌باشد. به علاوه اعتبارت بیشتری نیز برای ایجاد و توسعه شبکه برق مراکز عمده و شهرهای متوسط و کوچک در نظر گرفته شده است.
اعتبارات مربوط به توسعه ارتباطات و مخابرات نیز در سال آینده افزایش قابل ملاحظه‌ای یافته است و در حدود ۱۲% نسبت به سال جاری اضافه شده است. بیشتر این افزایش مربوط به توسعه ساختمانی راه‌های فرعی، راه‌آهن، بنادر و فرودگاه‌ها است. تردیدی نیست که با توسعه فعالیت‌های اقتصادی در کشور افزایش اعتبارات طرح‌های مربوط به زیربنای اقتصادی ضرورت دارد.
در فعالیت‌های عمرانی دولت در بخش کشاورزی و امور اجتماعی مانند آموزش و پرورش و بهداشت عمران شهری نیز چنانکه اشاره شد افزایش متناسبی با افزایش تدریجی سرعت اجرای برنامه‌ها پیش‌بینی شده است.
ج- بودجه مؤسسات وابسته به دولت.
درآمد و هزینه وابسته به دولت اعم از مؤسسات انتفاعی بازرگانی و عام‌المنفعه برای سال آینده جمعاً خرجی به مبلغ ۶۹/۲ میلیارد ریال پیش‌بینی می‌گردد که در مقایسه با درآمد و هزینه این مؤسسات در سال جاری به مبلغ ۶۷/۱ میلیارد در حدود ۲ میلیارد ریال افزایش دارد و این افزایش ناشی از افزودن مؤسسات انتفاعی جدید به مؤسسات وابسته به دولت می‌باشد.
در خاتمه لازم می‌داند یادآور شود که تقدیم بودجه سالیانه مملکتی برای هر دولت موقعیتی برای ارائه کارنامه
گذشته و توضیح سیاست‌های آینده خود می‌باشد. به همین سبب این توضیحات مفصل که امیدوارم چندان ملال‌آور نبوده و به استحضار نمایندگان محترم برسد.
در اینجا از همکارانم در سازمان برنامه و به خصوص رئیس دفتر بودجه و در وزارت دارایی از وزیر دارایی و همکارانش تشکر فراوانی بکنم حتماً قضاوتی که راجع به تهیه بودجه خواهند کرد برای دولت از هر لحاظ مورد انتظار است چون همان طوری که قبلاً عرض شد این بودجه با نهایت دقت تهیه شده و با همکاری نزدیک بین دفتر بودجه و وزارت دارایی و کمیسیون‌های مربوطه سعی شد که بودجه کاملی باشد.(احسنت- احسنت)
این دولت همواره از راهنمایی‌های ذی‌قیمت کلیه نمایندگان محترم مجلس شورای ملی برخوردار بوده و امیدوار است در آینده نیز با تأیید مجلس محترم بتواند گام‌های دیگری در راه تحقق نیات بلند رهبر عالیقدر ایران و تأمین رفاه و آسایش هم‌میهنان عزیز بردارد و در مقابل ملت ایران و نسل‌های آینده از سرفرازی و سربلندی و رضایتی که ناشی از انجام وظیفه صادقانه است بهره‌مند باشد.(احسنت)
رئیس- به کمیسیون‌های مربوط فرستاده می‌شود.
نخست‌وزیر- از فرصت استفاده می‌کنم و جواب آقای دکتر مبین را به هفته دیگر نمی‌گذارم و به اطلاع‌شان می‌رسانم که اگر به قانون توسعه صنایع پتروشیمی مراجعه کنند در ماده یک قانون مزبور گفته شده که شرکت ملی صنایع پتروشیمی که به موجب تبصره ۶۴ قانون بودجه اصلاحی سال ۴۳ تأسیس شده اجازه داده می‌شود با مؤسسات و شرکت‌های ایرانی یا خارجی که واجد شرایط مالی و فنی باشند برای تولید محصولات پتروشیمی و حمل و نقل و صدور کالاهای مزبور مشارکت نماید و موافقت‌نامه و قراردادهایی که در اجرای این منظور منعقد می‌شود پس از تأیید شورای‌عالی صنایع پتروشیمی و مجموع عمومی شرکت ملی نفت ایران و هیئت وزیران و تصویب کمیسیون‌های مشترک اقتصاد و دارایی مجلسین به موقع اجرا گذارده خواهد شد موضوع مربوط به فرمایشات ایشان، قرارداد تهیه شده به زودی در هیئت دولت مطرح خواهد شد بعداً هم همان‌طوری که در این قانون ذکر شده به کمیسیون‌های مربوطه مجلسین ارجاع خواهد شد و مسلماً اگر نظری دارند دولت خوشوقت خاوهد شد که از نظریات ایشان در کمیسیون استفاده کند (احسنت- احسنت).
۵- معرفی آقای مهندس آموزگار به معاونت کل و پارلمانی وزارت آبادانی و مسکن به وسیله آقای وزیر آبادانی و مسکن
رئیس- آقای دکتر نهاوندی فرمایشی دارید بفرمایید.
دکتر نهاوندی (وزیر آبادانی و مسکن)- با کسب اجازه از مقام محترم ریاست اجازه می‌خواهم آقای مهندس آموزگار معاون کل و پارلمانی وزارت آبادانی و مسکن را به حضور نمایندگان محترم معرفی کنم.
نمایندگان- مبارک است بسیار انتخاب شایسته‌ای است.
۶- طرح سؤال آقای معتمدی راجع به تصادفات وسایط نقلیه و جواب آقای معاون وزارت کشور
رئیس- سؤال آقای معتمدی از وزارت کشور مطرح است آقای معتمدی بفرمایید.
معتمدی- سؤال بنده دو جنبه دارد یکی مربوط است به تصادفات در جاده‌های کشور و یکی مربوط به تصادفات در داخل شهرها است خواهش کرده بودم دولت برای جلوگیری از این تصادفات بفرمایند چه پروژه‌ای دارند و چه تصمیماتی اتخاذ کرده‌اند تا بنده بعد نظرات خودم را اینجا عرض خواهم کرد.
رئیس- آقای سراج حجازی بفرمایید.
سراج حجازی (معاون وزارت کشور)- بنده بسیار متشکرم که گاهی نمایندگان محترم بعضی مطالب را تذکر می‌فرمایند که مورد ابتلا عمومی است هم برای ما جنبه تذکر دارد و هم برای افرادی که توجه به این کار نمی‌کنند بیشتر جنبه تنبه و تنبیه دارد عرض کنم علت این که این تصادفات رخ می‌دهد اکثر در اثر بی‌احتیاطی رانندگان است که به مقررات راهنمایی
توجه نمی‌کنند با سرعت می‌روند و بنده موقعی که سؤال نماینده محترم مطرح شده بود سؤال کردم از شهربانی تقریباً اگر اغراق نگفته باشم هشتاد درصد از این تصادفات در نتیجه تندروی طرفین است و این را ملاحظه بفرمایید ما کنترل فردی نمی‌توانیم داشته باشیم عدم رعایت مقررات است ما برای هر کدام نمی‌توانیم یک پلیس بگذاریم تا یک نظم و روش به خصوصی بدهند البته تکلیف به اشخاص محدود نمی‌شود بعضی اوقات در اکثر نقاط ما پلیس داریم که در جاده عبور می‌کنند اگر ببینند که راننده‌ای با سرعت می‌رود جلوگیری می‌کنند و همچنین پاسگاه‌هایی که در بین راه هستند این وظایف را انجام می‌دهند و باز فکر کردیم و بعضی کامیون‌ها و اتوبوس‌ها که از مراکزی عبور می‌کنند شاید به دست بعضی افراد ناشی داده می‌شود این است که ما در مقررات جدید که به مجلس تقدیم کردیم یک تکالیف به خصوص برای گاراژدارها و مراکز توقف اتوبوس‌ها تعیین کردیم که وقتی حرکت می‌کنند بتوانند در وضع راننده بازرسی بکنند و یک مطلبی هم بود که من خدمت جناب آقای وزیر راه عرض کردم ضمن تشکر از ایشان بود جاده‌های خوبی که به وجود آمده است نیز باعث شده است که اشخاص بیشتر و سریع‌تر رانندگی می‌کنند موضوع این است که جاده که خوب می‌شود نباید با سرعت رفت بلکه باید با آسایش خیال آمد و رفت کرد به هر صورت این نقصی هست که همه مبتلا هستیم و راه چاره‌اش این است که یک مقررات شدیدی بگذاریم و اجرا بکنیم و عرض کردم فرمایشی که جنابعالی فرمودید بسیار خوب است در اجتماع منعکس می‌شود و آنهایی که راننده هستند یا راننده وسایط نقلیه هستند ملتفت می‌شوند که دستگاه دولتی مسئول پارلمان هستند و باید جوابگویی کنند و این زحمت را برای دولت کمتر فراهم خواهند کرد مع‌ذلک اگر به نظر نماینده محترم راهی می‌رسد و ما واقف نیستیم هدایت و راهنمایی جنابعالی را قبول می‌کنیم و عمل می‌کنیم.
رئیس- آقای معتمدی بفرمایید.
معتمدی- بنده فکر می‌کردم جناب آقای سراج حجازی معاون وزارت کشور بعد از مدتی که به این سؤال پاسخ خواهند داد یک پروژه اساسی برای این تصادفات و کشتارهایی که در راه‌های کشور به وقوع می‌پیوندد اینجا می‌آورند و می‌گویند ما این کار را می‌کنیم و این کارها را در برنامه داریم ولی چیزی بنده در فرمایشات ایشان ندیدم و این یک‌قدری باعث تأسف بنده شد بنده روی مطالعاتی که در این‌باره کردم به این نتیجه رسیدم که یکی از علل عمده تصادفات عرض کم جاده‌هاست زیرا چون رانندگان رعایت مقررات را نمی‌کنند و بیش از حداکثر سرعت در راه‌ها عبور می‌کنند نتیجتاً این می‌شود که راننده دیگری هم که از طرف مقابل می‌آید یا راننده‌ای که به موازات آن ماشین حرکت می‌کند اینها در نتیجه سرعت و سبقت تصادف می‌کنند و در نتیجه با ماشین دیگری که از مقابل می‌رسد غالباً شاخ به شاخ می‌شوند و به یکدیگر برخورد می‌کنند و بیست نفر، سی نفر یک مرتبه کشته می‌شوند و از بین می‌روند جاده‌هایی که در ایران وجود دارد مربوط است به بیست سال، سی سال، چهل سال قبل و در آن موقع وسایط نقلیه امروزی وجود نداشت در کشور ما شاید در هر روز در سراسر کشور حدود دو هزار ماشین به کار می‌افتد اعم از باری یا سواری یا اتوبوس (پروین- خیلی بیشتر) و شاید هم بیشتر بنابراین این جاده‌های فعلی کفاف ترافیک امروز را نمی‌دهد بنابراین راه‌های امروز باید به موازات احتیاجات زمان و روز مملکت ترتیب داده شود بنده اینجا لازم می‌دانم از شخصیت و علاقه و اطلاعات وسیع و عمیق جناب آقای مهندس شالچیان وزیر راه در اینجا اظهار تشکر کنم ایشان مرد بسیار شریفی هستند (صحیح است) ولی می‌بایست از طرف دولت و مقامات و اشخاص ذی‌علاقه پیشنهاد به وزارت راه شود بودجه‌ای در اختیار ایشان گذاشته شود تا این راه‌های کم عرض را ایشان تعریض بکنند مطلب دیگر این است که در راه‌های ما تا آن حدودی که پلیس راه نظارت می‌کند تصادفات کمتر شده است ولی در سایر نقاط دیگر به هیچ‌وجه پلیس راه و کنترلی وجود ندارد و اتوبوس‌ها با سرعت سرسام‌آوری حرکت می‌کنند و نتیجتاً همین تصادفات به وجود می‌آید می‌بایستی دولت برای کلیه راه‌های کشور وسایل کنترل
فراهم بکنند اگر پلیس راه نمی‌تواند باید ژاندارمری را تجهیز بکنند و همان وسایلی که در اختیار پلیس راه است در اختیار ژاندارمری بگذارند اتومبیل‌هایی مجهز به دستگاه گیرنده و فرستنده در اختیارشان بگذارند تا وسایط نقلیه بیش از حد معمول سرعت نگیرند و در نتیجه این تصادفات به وجود نیاید (کبیری- تصادف آن وقت بیشتر می‌شود) یکی دیگر از علل تصادف، توقف اتومبیل‌ها و کامیون‌هایی است که در کنار راه‌ها خراب می‌شوند و اینها را بدون چراغ خطر و بدون شب چراغ کنار راه‌ها می‌گذارند در سال ۱۳۴۳ تصادفاتی که در راه کرج به قزوین روی داده زیاد بوده و افراد کشته ۱۳۸ نفر بوده است (دکتر معتمد وزیری- راه اصفهان چطور بوده است؟) راه اصفهان هم بیشتر از هزار نفر تصادف کرده‌اند و خانواده‌های آنها به خاک سیاه نشستند و غالباً بیرق سیاه در خانواده‌ها برقرار است هفته‌ای نیست که در راه تهران به اصفهان و شیراز تصادفی رخ ندهد (مهندس کسرایی- این تقصیر متوجه دولت است؟) در راه کرج به قزوین سال گذشته جاده را از هفت متر به دوازده متر تعریض کردند و در نتیجه تصادفاتی که در سال ۴۴ روی داده بیشتر از سه چهار نفر نبوده و این سه چهارنفر هم به علت توقف کامیون‌ها در کنار جاده بوده و به علت این که چراغ خطر نداشته اتومبیلی آمده و برخورد کرده است به آن کامیون و دو سه نفر کشته شده‌اند پس ملاحظه می‌فرمایید که عرض راه چقدر در جلوگیری از تصادفات مؤثر است و مراقبت پلیس در این کار چقدر مؤثر است وجود علامات راهنمایی و تعیین میزان سرعت در کنار راه‌ها و چراغ خطر برای کامیون‌ها و وسایط نقلیه کمال ضرورت را دارد بنابراین اینها مسایلی است که می‌بایستی دولت توجه بکند و برابر با احتیاجات زمان ترتیب این کار را بدهد (صحیح است) و اما اتوبوس‌های مسافربری بیشتر خطرها در آنها به وجود می‌آید به علت این که رعایت مقررات را نمی‌کنند سرعت بیش از حد معمول می‌گیرند و کسی نیست که اینها را در راه‌ها کنترل بکند و یکی دیگر از علل این تصادفات این است که اتوبوسی که از تهران صبح حرکت می‌کند برای شیراز این می‌خواهد یکصد و پنجاه فرسخ راه را یکسره طی بکند این راننده اعصابش خورد و خسته می‌شود خواب و استراحت ندارد صبح از تهران حرکت می‌کند بعداز ظهر می‌رسد به اصفهان آنجا توقفی نمی‌کند و همان راننده با همان وسایل حرکت می‌کند به طرف شیراز، شهربانی، دستور داده است که یک راننده نباید یکسره به شیراز برود و در اصفهان باید راننده تعویض شود و راننده دیگری باید پشت اتوبوس بنشیند ولی متأسفانه بنگاه‌های مسافربری و رانندگان این موضوع را رعایت نمی‌کنند به پاسگاه پلیس که رسیدند راننده جایش را عوض می‌کند و راننده دیگری می‌نشیند از پاسگاه پلیس که رد شدند دو مرتبه همان راننده خسته می‌نشیند پشت رل و می‌رود به طرف شیراز در نتیجه این راننده خوابش می‌برد، خسته می‌شود و همان بساطی پیش می‌آید که چندی پیش در اه اصفهان به شیراز آمد و در حدود سی نفر آناً کشته شدند بنابراین دولت باید در این‌باره برنامه‌ای تنظیم بکند، برای جلوگیری از این تصادفات، یکی از کارهایی که می‌شود از بروز تصادفات جلوگیری کرد مجازات شدید است، آقا با بیست تومان و سی تومان جریمه کردن علاج کار نمی‌شود (دکتر معتمد وزیری- در اکثر موارد خود راننده هم کشته می‌شود) و گناه این کار به گردن مدیر مؤسسه است، مدیر مؤسسه اگر راننده عاقل، پخته و فهمیده‌ای را انتخاب بکند و پشت اتوبوس بگذارد این تصادفات پیش نمی‌آید این را بنده پیشنهاد می‌کنم رویش مطالعه بفرمایند اگر دولت برای این مؤسساتی که بیش از سایر مؤسسات تصادف می‌کنند و مردم را به کشتن می‌دهند یک مجازات شدیدی قایل شوند بنده فکر می‌کنم از این تصادفات تا حدی جلوگیری شود و آن مجازات این است که در اصفهان هم در حضور عده‌ای از کارشناسان و اشخاص مطلع صحبت شد آقایان مطلع هستند که هر بنگاه مسافربری که در سال یک مرتبه تصادف کرد، برای یک ماه مؤسسه او را تعطیل بکنند اگر دو مرتبه تصادف کرد چهار ماه، بنگاه او را تعطیل بکنند اگر سه مرتبه تصادف کرد (البته تصادف ناشی از بی‌احتیاطی راننده) برای همیشه مؤسسه او را تعطیل بکنند والا معنی ندارد که ۲۰ تومان، ۳۰ تومان جریمه بکنند و بعد هم همین راننده متخلف موجب از بین رفتن گروهی شود و سپس همین مؤسسه دو مرتبه بیاید یک
راننده جوان، یک راننده بی‌احتیاط دیگری را پشت اتوبوس بگذارد و همان راه و روش راننده قبلی را طی بکند و اشخاص را به کشتن بدهد. مطلب دیگری که باعث خطر و تصادفات می‌شود وجود راه‌های تند و شدید در بین راه‌ها است، آقایان اگر به اصفهان تشریف برده باشید بین اصفهان و تهران محلی است که چند پیچ خطرناک وجود دارد و آنجا همه سال ایام عید ژاندارمری یک چادر می‌زند و چند نفر ژاندارم هم می‌گذارند و یک آمبولانس هم پهلویش نگه می‌دارند چون می‌دانند اتوبوس‌ها یا سواری‌هایی که اینجا می‌آیند حتماً تصادف می‌کنند و عده‌ای از بین می‌روند به جای این که آن پیچ‌های خطرناک را بردارند و آن قسمت از جاده را تعویض کنند می‌آیند هر ساله وسایل تدفین و تغسیل و پانسمان را فراهم می‌کنند خوب آقا، این وضع را تمام ژاندارم‌ها و اشخاص محلی می‌دانند که خطر در کدام نقطه از این راه است (دکتر معتمد وزیری- در راه مریوان هم هست) اینها را بایستی از اشخاص خبره و مطلع سؤال بکنند و این پیچ‌های خطرناک را از میان بردارند و راه را مستقیم کنند تا این قبیل خطرات پیش نیاید و اما راجع به تصادفات شهری، بنده آنچه که دیدم نه دولت رعایت مقررات می‌کند نه مردم، هر دو طرف خلاف عمل می‌کنند (میرافضل- اتوبوس‌های شرکت واحد اساساً پایبند به هیچ یک از مقررات نیستند) صحیح می‌فرمایید مثل رانندگان شرکت واحد که برای خلاف کردن مجاز هستند هر کاری که دست‌شان برسد می‌کنند (میرافضل- اگر عبور ممنوع باشد می‌روند هرجا یک‌طرفه باشد برخلاف عبورمی‌کنند) و اغلب رانندگان اتومبیل‌های سواری هم رعایت مقررات را نمی‌کنند، رانندگان تاکسی‌ها هم رعایت مقررات را نمی‌کنند شما ملاحظه بفرمایید یک تاکسی به سرعت در وسط خیابان در حال عبور است به محض این که یک نفر مسافر دستش را بلند کرد در همان وسط خیابان متوقف می‌شود در نتیجه تصادف و اصطکاک پیش می‌آید این چراغ‌های شب نما و چرغ‌های خطر که پشت اتومبیل‌ها نصب شده است، بهترین وسیله راهنمایی و جلوگیری از خطرات است در صورتی که هیچ یک از رانندگان از این چراغ‌های خطر استفاده نمی‌کنند (دکتر معتمد وزیری- بد کاری می‌کنند) بسیار کار خطرناکی است این چراغ راهنما سر سه‌راه‌ها و سر چهارراه‌ها نشان می‌دهد که این راننده از کدام دست می‌خواهد برود ولی متأسفانه آنها استفاده نمی‌کنند و غالباً می‌پیچند و ماشینی که مستقیم می‌خواهد برود برخورد می‌کند و تصادف می‌شود (دکتر معتمد وزیری- در خارج این طور نیست) یکی دیگر از علل تصادفات در خیابان‌ها این است که سه ردیف یا چهار ردیف اتومبیل سواری پشت سر هم در حرکتند اینها باید تأمل کنند که راه جلو باز شود و آن وقت حرکت بکنند به محض این که دست راست یکی از آنها خالی شد بلاتأمل سر ماشین را از ردیف خارج می‌کند و می‌آید بیرون و می‌افتد پشت سر ردیف سوم و خلاصه تأمل نمی‌کند تا ردیف خودش به حرکت درآید و با این عمل مرتکب خلاف و تصادف می‌شود در صورتی که هیچ کجای دنیا رانندگان این طور عجولانه نمی‌نمایند پلیس نیز در این‌باره رعایت و مجازات نمی‌کند بنده می‌خواهم عرض بکنم که برای جلوگیری از تصادفات شهری تنها راهی که جناب آقای سراج حجازی مفید و مؤثر است این است که وسایط نقلیه عمومی را در مملکت و در شهرهای پرجمعیت زیاد بکنند در شهرهای پرجمعیت مثل تهران مترو و قطار زیرزمینی لازم دارد و یا اشتراس بان که در آلمان و سایر کشورها وجود دارد و برای ساختمان‌های بزرگ پارکینگ اختصاصی ضروری است و اگر اینهایی که عرض کردم فراهم نشود فایده‌ای ندارد والا اگر شما تاکسی‌ها را رنگ بکنید یا جریمه بکنید یا زیاد بکنید علاج کار نمی‌شود اگر شما وسایط نقلیه عمومی را در مملکت زیاد بکنید مردم و حتی کسانی که از وسایط نقلیه شخصی استفاده می‌کنند آنها را کنار می‌گذارند و از وسایط نقلیه استفاده خواهند کرد (صحیح است).
سراج حجازی (معاون وزارت کشور)- از راهنمایی سرکار بسیار متشکرم.
۷- تقدیم لایحه مربوط به قرارداد پتروشیمی و بودجه تفصیلی سال ۱۳۴۴ وزارت جنگ و صورت دیون بلامحل به وسیله آقای معاون وزارت دارایی
رئیس- آقای قوام صدری بفرمایید.
قوام صدری (معاون وزارت دارایی)- با اجازه
مقام محترم ریاست به طوری که آقایان نمایندگان محترم استحضار دارند به موجب ماده ۱ قانون توسعه صنایع پتروشیمی مصوب تیرماه ۱۳۴۴ کلیه قراردادهای مربوط به صنایع پتروشیمی که بین شرکت ملی صنایع پتروشیمی و شرکت‌های ایرانی یا خارجی منعقد می‌گردد پس از تأیید شورای‌عالی صنایع پتروشیمی و مجمع عمومی شرکت ملی نفت ایران و هیئت وزیران و تصویب کمیسیون‌های شرکت اقتصاد و دارایی مجلسین به مورد اجرا گذارده خواهد شد شرکت ملی صنایع پتروشیمی در تاریخ ۲۳ آذرماه ۱۳۴۴ قراردادی با شرکت الاید کمیکال به منظور تولید گوگرد- آمونیاک- مایع- اوره فسفات و سایر کودهای شیمیایی منعقد نموده است قرارداد مذکور در جلسه موخ دوم دی ماه ۱۳۴۴ به تأیید شورای‌عالی صنایع پتروشیمی و در جلسه مورخ دهم بهمن ماه ۱۳۴۴ به تأیید مجمع عمومی شرکت ملی نفت ایران و در جلسه مورخ سیزدهم بهمن ماه ۱۳۴۴ بتأیید هیئت‌وزیران رسیده است. اینک قرارداد فوق‌الذکر جهت طرح و تصویب در کمیسیون‌های مشترک اقتصاد و دارایی مجلسین به پیوست تقدیم می‌گردد.
پیشنهاد دیگری که تقدیم حضور آقایان می‌شود مربوط به بودجه وزارت جنگ است که به موجب تبصره ۱ قانون بودجه سال جاری می‌بایستی به تفکیک برنامه‌ها و فعالیت‌های اصلی به تصویب برسد این بودجه تفصیلی تهیه شده است که به موجب تبصره یک تقدیم کمیسیون محترم بودجه می‌شود که تصویب و ابلاغ بفرمایند تقاضای دیگری است برای استفاده از دیون بلامحل بودجه کل کشور که آن هم به موجب تبصره قانون بودجه استفاده از آن محل بایستی با اجازه و تصویب کمیسیون بودجه باشد تقدیم مقام ریاست می‌شود و استدعای ارجاع به کمیسیون بودجه دارد.
رئیس- به کمیسیون بودجه فرستاده می‌شود.
۸- طرح گزارش شور دوم کمیسیون آب و برق راجع به حفظ و حراست آب‌های زیرزمینی تا ماده ۱۲
رئیس- گزارش شور دوم راجع به حفظ و حراست منابع آب‌های زیرزمینی کشور مطرح است قرائت می‌شود.
(به شرح زیر خوانده شد)
گزارش شور دوم از کمیسیون آب و برق به مجلس شورای ملی
کمیسیون آب و برق با حضور آقای مهندس ظهیری معاون وزارت آب و برق لایحه شماره ۳۲۳۷۴- ۱۲/۱۰/۱۳۴۲ ارسالی از مجلس سنا راجع به حفظ و حراست منابع آب‌های زیرزمینی کشور را که گزارش شور اول آن به شماره ۱۴۰۸ چاپ گردیده بود برای شور دوم مورد رسیدگی قرارداد و با توجه به پیشنهادات واصله گزارش شور اول را با اصلاحاتی به شرح زیر تصویب نمود. اینک گزارش آن را تقدیم مجلس شورای ملی می‌نماید.
قانون حفظ و حراست منابع آب‌های زیرزمینی کشور
ماده ۱ـ حفظ و حراست منابع و ذخایر آب‌های زیرزمینی و نظارت در کلیه امور مربوط به آن به وزارت آب و برق محول می‌گردد. وزارت نامبرده مکلف است تدریجاً نیروی انسانی و وسایل کار را فراهم سازد تا بتواند با جمع آوری آمار و مشخصات چاه‌ها و قنات‌ها و چشمه‌ها و رودخانه‌ها و سایر عملیات فنی وضع آب‌های زیرزمینی استفاده شده یا نشده هر منطقه را مشخص سازد و راهنمایی‌های فنی لازم را به عمل آورد.
ماده ۲- وزارت آب و برق مجاز است در مناطقی که با بررسی‌های فنی و علمی معلوم شود که سطح سفره آب زیرزمینی در اثر ازدیاد مصرف یا علل دیگر پایین می‌رود و یا در مناطقی که طرح‌های آبیاری از طرف دولت باید اجرا گردد از تاریخ اجرای طرح برای مدتی با حدود و مشخص حفر چاه عمیق و نیمه عمیق و قنات را ممنوع نماید وزارت آب و برق چاره‌جوئی‌های لازم نسبت به تقویت منابع آب‌های زیرزمینی معمول خواهد داشت.
ماده ۳- در مناطقی که وزرات آب و برق مقتضی بداند می‌تواند با اعلام قبلی حفر چاه عمیق و نیمه عمیق قنات را موکول به تحصیل اجازه نماید.
تبصره- در مناطقی که حفر چاه محتاج به تحصیل
پروانه می‌شود حفر چاه در محل مسکونی یا باغچه برای مصرف شرب و درختکاری به شرط آنکه بهره‌برداری در شبانه‌روز از صد متر مکعب بیشتر نباشد احتیاج به کسب اجازه ندارد ولی باید قبل از اقدام به حفر چاه مراتب را کتباً به وزارت آب و برق اطلاع دهند.
ماده ۴- وزارت آب و برق موظف است بنا به تقاضای درخواست کننده به منظور راهنمایی‌های فنی متخصصین خود را به محل اعزام و امکان حفر چاه یا قنات را از لحاظ فنی مورد بررسی قرار داده و راهنمایی کند و پنجاه درصد هزینه کارشناسی به عهده متقاضی خواهد بود شرکت‌های تعاونی روستایی از پرداخت حق کارشناسی معافند.
ماده ۵- از تاریخ اجرای این قانون اشخاص یا شرکت‌ها یا سازمان‌هایی که حرفه آنها حفاری است و با وسایل موتوری اقدام به حفر چاه عمیق و نیمه عمیق و قنات می‌کنند باید پروانه از وزارت آب و برق تحصیل نمایند بدون داشتن پروانه افراد یا سازمان‌ها یا شرکت‌ها مجاز به انجام عملیات حفاری با وسایل موتوری نخواهند بود.
اشخاص و افرادی که پروانه دریافت داشته‌اند موظفند کلیه شرایط مندرج در پروانه مربوط به چاه‌ها و یا قنات‌هایی را که حفر می‌نمایند رعایت نمایند و در صورت تخلف پروانه آنان برای مرتبه اول به مدت ۶ ماه و در صورت تکرار برای همیشه از طرف وزارت آب و برق لغو می‌شود. پروانه حفاری از طرف وزارت آب و برق مجاناً صادر خواهد شد.
ماده ۶- برای جلوگیری از اتلاف آب‌های زیرزمینی خصوصاً در فصولی که احتیاج به بهره‌برداری از آب زیرزمینی نباشد مالکین چاه‌های آرتزین موظفند از طریق نصب شیر و دریچه از تخلیه مداوم آب زیرزمینی خودداری نمایند. مأمورین وزارت آب و برق در صورت عدم رعایت این مواد به مالکین چاه‌ها تذکر می‌دهند و به آنان اخطار می‌نمایند که در مهلت مناسب طبق آئین‌نامه اجرایی این قانون اقدام نمایند.
ماده ۷- در چاه‌های آرتزین که از آنها آب زیرزمینی به خودی خود از سطح زمین خارج می‌شود و در چاه‌های نیمه آرتزین که در آنها سطح‌ایست آبی بالاتر از سطح اولیه برخورد به آب است مالکین چاه مکلفند به وسیله پوشش جداری و یا طرز مناسب دیگری به تشخیص وزارت آب و برق از نفوذ آب مخزن تحت فشار در قشرهای خشک جلوگیری نمایند.
ماده ۸- در مورد مواد ۶ و ۷ اگر به اخطار وزارت آب و برق ترتیب اثر داده نشود خود وزارت آب و برق اقدام می‌کند و مخارج آن را از طرف می‌گیرد.
ماده ۹- وزارت آب و برق مجاز است در هر موردی که ضروری دانست به هزینه خود وسایل اندازه گیری میزان آب ده و کنترل سطح سفره آب زیرزمینی در سر هر چاه عمیق یا آرتزین و یا نیمه آرتزین و یا قنات نصب کند.
ماده ۱۰- اشخاص و مؤسسات خصوصی و دولتی طبق آئین‌نامه اجرایی این قانون موظفند برای جلوگیری از آلوده شدن مخازن آب زیرزمینی احتیاط‌های بهداشتی لازم را به عمل آورند و تذکرات و راهنمایی‌های مأمورین وزارت آب و برق را در این زمینه رعایت و عمل نمایند.
ماده ۱۱- قنوات و چاه‌هایی که چهار سال متوالی بایر و بدون آب جاری مانده یا بماند در صورتی که با اخطار قبلی وزارت آب و برق به مالک یا مالکین و تعیین مهلتی که از یک سال تجاوز نخواهد کرد مالک یا مالکین نسبت به دایر کردن قنات یا بهره‌برداری از چاه اقدام ننمایند متروکه تشخیص داده شده و احداث چاه یا قنات در حریم آنها با اجازه وزارت آب و برق مجاز خواهد بود.
ماده ۱۲- در صورت تخلف از مواد ۲ و ۳ این قانون وزارت آب و برق می‌تواند با مراجعه به مأمورین انتظامی محل از ادامه کار جلوگیری نماید و ذی‌نفع نیز می‌تواند از تعطیل کار به دادگاه شکایت کند.
در مورد این لایحه هر گاه وزارت آب و برق تقاضای صدور دستور موقت نماید از دادن تأمین معاف است و در صورتی که وزارت آب و برق محکوم به بی‌حقی شود مسئول جبران خسارت وارده به صاحب حق خواهد بود.
ماده ۱۳- هر گاه برای اجرای طرح‌های وزارت آب و برق جهت توسعه استفاده از منابع آب‌های زیرزمینی و سطحی احتیاج به اراضی اشخاص یا صاحبان مؤسسات خصوصی باشد به نحو مقرر در ماده ۳ قانون تعیین حریم دریاچه احداثی در پشت سدها عمل خواهد شد و در صورتی که در نتیجه اجرای طرح آبی که صاحبان قنوات و چاه‌های عمیق و نیمه عمیق موتوری یا آرتزین و چشمه و آب و جاری سیاه آب داشته‌اند نقصان پیدا کند یا به کلی خشک شود علاوه بر جبران خسارت طبق ماده مذکور وزارت آب و برق مکلف است به قدر نقصان آب که به مصرف شرب اهالی و دام‌ها در فصول زراعی به مصرف زراعت می‌رسیده برای مشروب کردن باغ و بستان و اراضی زراعتی از منبع یا منابع تأسیسات خود آب در اختیار آنان بگذارد و بهای آن را طبق مقررات و شرایط وزارت آب و برق بدون احتساب سود سرمایه دریافت کند.
تبصره- وزارت آب و برق مکلف است قبل از شروع به اجرای طرح‌های لازم در هر ناحیه مقدار آب قنوات و چاه‌های عمیق و نیمه عمیق و آرتزین- چشمه سارها- آب‌های جاری سیاه آب آن ناحیه را دقیقاً اندازه‌گیری نموده و فرم‌های مخصوصی تهیه نماید.
ماده ۱۴- آئین‌نامه اجرایی این قانون از طرف وزارت آب و برق تهیه و پس از تصویب هیئت وزیران به مورد اجرا گذارده خواهد شد.
ماده ۱۵- وزارت آب و برق مأمور اجرای این قانون است.
مخبر کمیسیون آب و برق کسرایی
گزارش شور دوم از کمیسیون دادگستری به مجلس شورای ملی
کمیسیون دادگستری با حضور آقای مهندس ظهیری معاون وزارت آب و برق لایحه شماره ۳۲۳۷۴- ۱۲/۱۰/۱۳۴۲ ارسالی از مجلس سنا راجع به حفظ و حراست منابع آب‌های زیرزمینی کشور را برای شور دوم مورد رسیدگی قرار داد و گزارش کمیسیون آب و برق را در این مورد تأیید و تصویب نمود. اینک گزارش آن را به مجلس شورای ملی تقدیم می‌دارد.
نایب رئیس کمیسیون دادگستری- هاجر تربیت
مهندس ریاحی- به استناد ماده ۱۳۱ و تبصره ۴۵ اخطار آیین‌نامه‌ای دارم.
رئیس- بفرمایید.
مهندس ریاحی- لایحه‌ای که امروز مطرح است در حد چنان اهمیتی است که بنده فکر می‌کنم همکاران محترم عنایت بیشتری بفرمایند که انشاءالله این لایحه که در حد خودش لایحه مفیدی ات خالی از نقص و عیب به دست دولت داده شود اخطار نظامنامهای که دارم به استناد تبصره ذیل ماده ۴۵ است بنده عیناً قرائت می‌کنم خواهش می‌کنم دوستان توجه کنند «لوایح و طرح‌هایی که جنبه‌های مختلفی داشته و علاوه بر
کمیسیون‌های اصلی به کمیسیون‌های دیگری هم ارتباط پیدا نماید پس از طرح در کمیسیون اصلی (کمیسیون مادر) به کمیسیون‌های مربوط دیگر هم که از طرف رئیس مجلس تذکر داده شده است ارجاع می‌شود تا نسبت به قسمتی که مربوط به آن کمیسیون‌ها است شور و مداقه به عمل آمده و گزارشی در مورد قسمت‌های مربوط تهیه و به کمیسیون اصلی ارسال نمایند تا به انضمام گزارش کمیسیون اصلی برای طرح در مجلس تقدیم گردد» موقعی که این لایحه در شور اول مطرح بود بنده اینجا مطالبی عرض کردم که در صورت جلسه شماره ۱۸۲ ضبط است، یادداشتی از دوستان محترم رسیده که توجه دادند که این لایحه مربوط به کشاورزی هم می‌شود چون آب اهم مصرفش در کشاورزی است درست است که ما از نظر نیرو هم از آن استفاده می‌کنیم و این در صورت جلسه ۱۸۲ مورخ ۱۳ خرداد ۴۴ منعکس است و مورد تأیید مجلس هم قرار گرفته است و بنده می‌خواهم اینجا اضافه کنم که روزی که این لایحه به مجلس تقدیم شد اولاً این لایحه جزء تصویب‌نامه‌های زمان فترت است و در آن روز وزیر کشاورزی وقت این لایحه را تقدیم کرده و در آن روز اصولاً وزارت آب و برقی وجود نداشته است بعداً به موجب قانون وزارت آب و برق ایجاد شده است و کار این لایحه
به هر دو وزارتخانه یعنی وزارت آب و برق و وزارت کشاورزی مربوط می‌شود چون در حال حاضر ۷۵ درصد از مردم مملکت ما در کشاورزی اشتغال دارند و این لایحه هم بستگی دارد با سرنوشت تمام این افراد و جا دارد در این مورد توجه بکنیم و بنده هم از جناب آقای رئیس استدعا دارم که این مسئله و این اخطار نظامنامهای را توجه کنند و اجازه بدهند که در کمیسیون کشاورزی هم مورد مداقه و اظهار نظر قرار گیرد خصوصاً که ایرادات و مطالب دیگری هست که اگر قرار شد ایراد شود خواهم گفت.
رئیس- به نظر بنده اخطار آقای مهندس ریاحی وارد نیست برای این که اگر قبلاً این امر در وزارت کشاورزی رسیدگی می‌شد از نظر این بود که بنگاه آبیاری جزء وزارت کشاورزی بود و حالا بنگاه آبیاری جزء وزارت آب و برق است که حفظ و حراست منابع آب‌های زیرزمینی با این وزارتخانه است البته اگر آبی به سطح زمین رسید کشاورزی از آن استفاده می‌کند به علاوه خود ایشان در کمیسیون تشریف داشته‌اند و در حدود سه ماه راجع به این موضوع بحث کرده‌اند و بنده خیال می‌کنم هیچ نوع خطایی نشده ماده اول مطرح است، قرائت می‌شود.
(به شرح زیر خوانده شد)
ماده ۱- حفظ و حراست منابع و ذخایر آب‌های زیرزمینی و نظارت در کلیه امور مربوط به آن به وزارت آب و برق محول می‌گردد. وزارت نامبرده مکلف است تدریجاً نیروی انسانی و وسایل کار را فراهم سازد تا بتواند با جمع آوری آمار و مشخصات چاه‌ها و قنات‌ها و چشمه‌ها و رودخانه‌ها و سایر عملیات فنی وضع آب‌های زیرزمینی استفاده شده یا نشده هر منطقه را مشخص سازد و راهنمایی‌های فنی لازم را به عمل آورد.
رئیس- آقای حکمت یزدی راجع به این ماده فرمایشی دارید؟
حکمت یزدی- در ماده دوم اسم نوشته‌ام.
رئیس- آقای دکتر مبین بفرمایید.
دکتر مبین- اگر خاطر خانم‌ها و آقایان محترم باشد تاریخ صدور این لایحه ۱۳/۷/۴۲ بود بعد در کمیسیون این مطلب بحث شد و گویا به این نتیجه رسیدند که از سنا توضیح خواسته شده که نحوه رسیدگی به این لایحه چه بوده و آنجا گفته شده است که این لایحه، لایحه عادی تلقی شده یعنی خارج از کادر ماده واحده ۲۰ آذر ۴۲ رسیدگی شده بنده می‌خواهم جناب آقای وزیر آب و برق توضیح بفرمایند که اگر قرار است که لایحه عادی باشد در صورت‌جلسه قید شود که رسیدگی مجلس در کادر ماده واحده نیست بلکه خارج از کادر ماده واحده و مثل سایر لوایح عادی دیگر است.
رئیس- آقای دکتر معتمد وزیری بفرمایید.
دکتر معتمد وزیری- بنده عرایضم یک قسمت بحث کلی است و صرفاً مربوط به ماده یک نمی‌شود ولی تصور می‌کنم طبق نظام‌نامه داخلی مجلس بی‌اشکال باشد.
رئیس- در کلیات آخر هم می‌توانید صحبت کنید.
دکتر معتمد وزیری- آن به جای خود محفوظ است بنده فکر می‌کنم این لایحه لایحه بسیار مهمی است و وضع یکی از منابع طبیعی ثروت ملی و خداداد ما را در این مملکت در حقیقت روشن می‌کند و حائز کمال اهمیت است با کمال تأسف در خیلی از قسمت‌ها و موادش بنده در مطالعه‌اش به مطالب برخورد می‌کنم که یا مطالبی بسیار کلی و تا حدود زیادی مبهم و یا یک مشت تعارف است و موادی است که قدرت اجرایی و ضمانت اجرایی را در این لایحه از وزارت آب و برق به کلی سلب می‌کند و بنده فکر می‌کردم اگر اخطار نظامنامهای وارد تشخیص داده شود این لایحه مجدداً به کمیسیون برگردد و در آن مطالعه بیشتر شود و ایرادات اساسی که وارد هست برطرف شود اخطار نظامنامهای آقای مهندس ریاحی را مقام ریاست وارد ندانستند و نتیجه این شد که بحث ادامه پیدا کند در اینجا خواستم توجه مجلس و مقام محترم ریاست را به این ایرادهائی که از لحاظ کلی وارد است به طور خلاصه جلب کرده باشم و اگر موافقت بفرمایید برگردد به کمیسیون و اگر به صورت تصویب‌نامه قبلاً اجرا شده تصور می‌کنم از لحاظ اجرا هم اشکالی در عمل برای وزارت آب و برق ایجاد نکند من باب مثال در ماده دو می‌گوید «از تاریخ اجرای طرح برای مدتی با حدود مشخص حفر چاه عمیق و نیمه عمیق و قنات را ممنوع
نماید» هیچ معلوم نیست حدود مشخص یعنی چه؟ در ماده پنج می‌گوید «اشخاص و افرادی که پروانه دریافت داشته‌اند موظفند کلیه شرایط مندرج در پروانه را اجرا کنند» خیلی از شرایط ممکن است ضرورت پیدا کند که طی آئین‌نامه بیاید و اینها باید مکلف به رعایت هر نوع نظام‌نامه یا آئین‌نامه یا مقررات که درباره کارشان وضع می‌شود شود نه تنها شرایطی که در آن پروانه آمده است در ماده شش می‌گوید که «مأمورین وزارت آب و برق در صورت عدم رعایت این مواد (نه تنها این ماده یعنی تمام مواد لایحه) به مالکین چاه‌ها تذکر بدهد این جنبه تعارف دارد که در مهلت مناسب طبق آئین‌نامه اجرایی عمل کند ضمانت اجرایی شما چیست که رفتار کند. در ماده ده می‌گوید: «اشخاص و مؤسسات خصوصی و دولتی طبق آئین‌نامه اجرایی این قانون موظفند برای جلوگیری از آلوده‌شدن مخازن آب زیرزمینی احتیاط‌های بهداشتی لازم را به عمل آورند (این تعارف است) و تذکرات و راهنمایی‌های مأمورین وزارت آب و برق را در این زمینه رعایت و عمل نمایند.» اگر نکرد چه؟ ضمانت اجرا ندارد با بهداشت و تندرستی ۲۳ میلیون جمعیت این مملکت سر و کار دارد و این طور که اینجا گفته می‌خواهیم به تعارف برگذار کنیم اگر نکرد چه می‌شود مهم نیست؟ از جمله تعارفاتی که حتی به نظر من جنبه مضحکی به خودش می‌گیرد تبصره ماده ۱۳ است که می‌گوید «وزارت آب و برق مکلف است قبل از شروع به اجرای طرح‌های لازم در هر ناحیه مقدار آب قنوات و چاه‌های عمیق و نیمه عمیق و آرتزین- چشمه سارها- آب‌های جاری سیاه آب آن ناحیه را دقیقاً اندازه‌گیری نموده و فرم‌های مخصوصی تهیه کند» بنده در هیچ کجای دنیا ندیده‌ام که قانون بنویسند که فلان وزارتخانه باید فرم تهیه کند حالا اگر چنانچه این فرم جنبه فنی خاص داشته باشد لازمه‌اش این است که به طور کلی ذکر شود.
رئیس- آقای دکتر معتمد وزیری این لایحه از مجلس سنا آمده است و مرتبه دوم است که در مجلس شورای ملی مطرح می‌شود.
دکتر معتمد وزیری- بله پیشنهاد بنده این است که این لایحه را اجازه بفرمایید برای بررسی بیشتر به کمیسیون‌ها برگردد و لازم بود که این توضیح را عرض کنم که چرا این نظر را دادم بقیه بسته به نظر جنابعالی و مجلس است.
رئیس- آقای مهندس روحانی بفرمایید.
مهندس روحانی (وزیر آب و برق)- بنده تشکر می‌کنم از جناب آقای دکتر معتمد وزیری که راجع به اهمیت و لزوم دقت در این لایحه فرمودند اگر قبول بکنیم که آب یکی از منابع اصلی مملکت ما است بهتر است تسریع بکنیم در گذراندن این لایحه ولو این که کمال مطلوب نباشد این لایحه به طول دو سال است که رویش بحث و غور می‌شود در مجلس سنا رویش بحث شده و در کمیسیون‌های متعدد و با حضور دوستان عزیز بحث کرده‌ایم و بالاخره به این نتیجه رسیده‌ایم بنده نمی‌خواهم جواب عرض کنم در مورد این که مواد این لایحه قدرت اجرایی ندارد ماده ۱۲ شامل براین است که هر کدام از مواد این لایحه دچار تحولاتی شد که ما بتوانیم تقاضای تأمین موقت در دادگستری بکنیم و جلوی تخلف را بگیریم و به قدر کافی قدرت و قوت درش هست و برای اجرای آن این یک زمینه خواهد بود برای آزمایش که در آینده بتوانیم قانون جامع‌تر بیاوریم بنده اصرار دارم و استدعا می‌کنم از دوستان‌مان که موافقت بفرمایند که هر چه زودتر این لایحه تصویب شود تا ما بتوانیم از سال ۱۳۴۵ آن را اجرا کنیم امروز در سراسر مملکت درباره آب کشت و کشتار می‌شود و هر روز از طرف نمایندگان محترم فشار می‌آورند که چرا دخالت نمی‌کنید و در یزد هر روز منبع آب زیرزمینی رو به اتمام است در کرمان همین وضع است و در کاشان هم همین‌طور است و بنده استدعا دارم هر چه زودتر این لایحه به تصویب برسد انشاءالله. اگر به مشکلات برخورد کردیم آقایان تشریف دارید ما می‌آییم خدمت‌تان و رفع مشکل می‌کنیم در مورد مطلبی که آقای دکتر مبین فرمودند که این لایحه از نظر دولت ابلاغ شده است برای اجرا و دولت این را یک لایحه قانونی می‌شناسد اغراق شده است و دولت
آن را یک لایحه عادی می‌شناسد و وزارت آب و برق ناگزیر نمی‌توانیم برخلاف تصویب‌نامه قانونی عملی بکنیم در مجلس سنا و مجلس شورای ملی بحث شده که این تاریخ یازده، دوازده یا سیزده است یا تاریخ اجرا یا تاریخ صدور است و به هرحال ما به موجب قانون تأسیس وزارت آب و برق بند ج از ماده ۱ حق نظارت حق نظارت در آب‌های زیرزمینی را داریم و اگر اقدامی کرده‌ایم در حدود بند ج ماده ۱ آن قانون است و امیدواریم این قانون به زودی تصویب شود که ما بتوانیم اقدامات قاطع‌تری بکنیم.
رئیس- آقای میرافضل بفرمایید.
میرافضل- همکاران محترم در خصوص کلیات لایحه و پاره‌ای از موادش مخصوصاً جناب آقای دکتر معتمد وزیری توضیحات مفصل و کافی دادند.
رئیس- آقای میرافضل ماده اول مطرح است راجع به ماده اول بفرمایید.
میرافضل- اجازه بفرمایید بنده منحصراً راجع به ماده یک مطالبی که دارم این است که خواستم توجه بدهم به همکاران محترم که فرمایشات همکار عزیزمان جناب دکتر معتمد وزیری که بسیار دقیق فرمودند به خصوص در ماده یک اجازه بفرمایید قرائت می‌کنم «حفظ و حراست منابع و ذخایر آب‌های زیرزمینی و نظارت در کلیه امور مربوط به آن به وزارت آب و برق محول می‌گردد» بنده فکر می‌کنم برای ماده یک کافی باشد حالا بقیه‌اش را که به نظر بنده زائد است می‌خوانم «وزارت نامبرده مکلف است تدریجاً نیروی انسانی و وسایل کار را فراهم سازد تا بتواند با جمع آوری آمار و مشخصات چاه‌ها و قنات‌ها و چشمه‌ها و رودخانه‌ها و سایر عملیات فنی وضع آب‌های زیرزمینی استفاده شده یا نشده هر منطقه را مشخص سازد و راهنمایی‌های فنی لازم را به عمل آورد» این وظیفه وزارت آب و برق است جمع‌آوری مشخصات احتیاج ندارد که ذکر کنیم وزارتخانه‌ها این کارها را بکنند وزارتخانه‌ها کارمند دارد هر روز می‌روند دفتر حضور و غیاب را امضا می‌کنند کار می‌کنند فرم تهیه می‌کنند آمار تهیه می‌کنند این احتیاجی نیست که ما در قانون بنویسیم آمار و مشخصات تهیه کند و تعداد چاه‌ها را معین کند و بیاورد و گزارش بدهد به عقیده بنده از نظر قانونگذاری همان پاراگراف اول که ذکر کردم فکر می‌کنم کافی باشد بسته است به نظر مقام ریاست و همکاران محترم.
رئیس- آقای میرافضل در شور اول راجع به این موضوع پیشنهادی داده‌اید؟
میرافضل- خیر قربان.
رئیس- پس قابل طرح نیست نظر دیگری در ماده اول نیست؟(اظهاری نشد) به ماده اول رأی می‌گیریم خانم‌ها و آقایانی که موافقند خواهش می‌کنم قیام فرمایند (اکثر برخاستند) تصویب شد. ماده دوم مطرح است قرائت می‌شود
(به شرح زیر خوانده شد)
ماده ۲- وزارت آب و برق مجاز است در مناطقی که با بررسی‌های فنی و علمی معلوم شود که سطح سفره آب زیرزمینی در اثر ازدیاد مصرف یا علل دیگر پایین می‌رود و یا در مناطقی که طرح‌های آبیاری از طرف دولت باید اجرا گردد از تاریخ اجرای طرح برای مدتی با حدود و مشخص حفر چاه عمیق و نیمه عمیق و قنات را ممنوع نماید وزارت آب و برق چاره‌جویی‌های لازم نسبت به تقویت منابع آب‌های زیرزمینی معمول خواهد داشت.
رئیس- آقای حکمت یزدی فرمایشی دارید بفرمایید.
حکمت یزدی- به طوری که خاطر نمایندگان مستحضر است بنده در شور اول این لایحه وضع یزد را تشریح کردم قنوات در اثر حفر چاه‌های عمیق در حال خشک شدن است (مصطفوی- کاملاً صحیح است) بنده توضیح دادم و نمایندگان مستحضر هستند و مقام ریاست مرحمت فرمودند تا این لایحه به شور دوم رسید و بنده باید از وزارت آب و برق تشکر بکنم که وضع یزد روشن شود ولی موضوعی که می‌ماند قنواتی است که در اثر حفر چاه‌های عمیق خشک شده یا در حال خشک شدن است و با مذاکراتی که شده گفته‌اند که وزارت دادگستری باید رسیدگی کند البته وزارت دادگستری با تشریفات اداری که دارد زود منظور عملی نیست خواستم در این قسمت
فکری شود که مردم راحت شوند (احسنت).
رئیس- آقای دکتر مبین بفرمایید.
دکتر مبین- بنده به عنوان این که دولت تقدیم این لایحه را چطور تلقی می‌کند و تصویب‌نامه جایگزین قانون تلقی می‌کند یا به طریق دیگر بنده وارد این مطلب نمی‌شوم آن نظری است که دولت دارد ولی مجلس این طور تشخیص داده که این لایحه در کادر ماده واحده نیست یعنی جزء تصویب‌نامه‌های زمان فترت است که در کادر ماده واحده شود رسیدگی کرد نیست و یک لایحه عادی تلقی می‌شود تا موقعی که به تصویب نهایی نرسد مفادش قابل اجرا نیست در صورتی که در روزنامه کیهان نوشته است وزارت آب و برق با استفاده از ماده دو این لایحه در نقاط یزد ممنوع کرده حفر چاه را قبل از این که اجازه داده شود به وزارت آب و برق یعنی قبل از این که لایحه تبدیل به قانون شود و موجبات اجرایش فراهم باشد وزارت آب و برق دستوری نمی‌تواند صادر بکند بنده سؤالی تهیه کرده‌ام که به ضمیمه این روزنامه تقدیم می‌کنم که اولاً تأیید بکنند که چنین دستوی داده شده از طرف وزارت آب و برق یا نه و اگر دستور داده شده کدام مجوز را داشته چون این لایحه فعلاً مجوز نیست تا پایان کار خودش یعنی تا پایان کار و تشریفاتش به صورت قانون تلقی نمی‌شود و بنابراین بنده سؤالی تقدیم می‌کنم تا جناب آقای وزیر آب و برق در فرصت کافی جوابی برای این مطلب تهیه بفرمایند.
رئیس- آقای حبیبی بفرمایید.
حبیبی- در ماده دو نوشته شده است که وزارت آب و برق مجاز است در مناطقی که با بررسی‌های فنی و علمی معلوم شود بنده چون یک خاطره روشن و تلخی دارم خواستم عرض کنم که بررسی فنی و علمی یعنی چه خودم چاهی حفر کرده‌ام قبلاً رفته‌ام در اداره آبیاری استان مازندران اطلاع دادم که می‌خواهم چای حفر کنم آمدند بررسی کردند و به قول خودشان اجازه دادند و ما چاه را حفر کردیم و الان در آن مانده‌ایم به هیچ‌وجه آقا اطلاع علمی و فنی ندارد و اگر با همین بررسی‌های علمی و فنی شما کشاورزی چاهی حفر بکند و مثل بنده مخارج گزاف متحمل شود بعد غلط دربیاید مسئول کیست یک کشاورز مگر چقدر سرمایه دارد بانک کشاورزی به او وام می‌دهد سر سال باید وام را پرداخت کند با همین وام اگر مبادرت به حفر چاه بکند اگر این چاه غلط دربیاید که یک مبلغ زیادی ضرر و زیان وارد شود مسئول کیست؟ در اینجا باز هم نوشته شده است یا به علل دیگری آب پایین برود بنده خودم زراعت کار هستم در موقعی که زراعت برنج نیمه کاره شده یعنی نشا زده شد زردی شالی به سیاهی تبدیل شد آن موقعی که آب زیاد احتیاج دارد و کوهستان‌ها هم در اثر گرمای هوا مقداری از آب را از دست می‌دهد و مسلماً آب پایین می‌رود اینجا نوشته شده است فوراً جلوگیری بکنید تکلیف من زارع چیست که با یک مشت زارع پا برهنه می‌خواهم بروم کار بکنم این قدر سرمایه‌گذاری بکند آن وقت هیچ، بنابراین به طور کلی با این لایحه مخالف هستم چون در این راه تخصص دارم استدعا می‌کنم از نمایندگان محترم مجلس شورای ملی که این لایحه به کمیسیون برگردد تا نظر سایر نمایندگان در این‌باره خواسته شود.
رئیس- آقای مهندس ریاحی بفرمایید.
مهندس ریاحی- بنده هم این مطلب را در اینجا تکرار می‌کنم با این که اساس این فکر، فکر بسیار خوبی است اما به علت نقایصی که در این لایحه دیده می‌شود انسان دچار تردید می‌شود که به چه شکلی وظیفه خودش را انجام بدهد در حالی که مسایلی هست که مبتلا به مردم می‌باشد و مورد توجه قرار نگرفته و آقای دکتر معتمد وزیری هم در اینجا عنوان کردند که در این لایحه مقداری به تعارف برگزار شده است بنده هم می‌خواهم همین مطلب را مجدداً یادآوری کنم که در ماده دو آنجا که مربوط به اعمال حاکمیت دولت هست یک حکم صریح و قطعی هست که از طرف دولت و از تاریخ اجرای طرح برای مدتی با حدود مشخص حفر چاه عمیق و نیمه عمیق و قنات را ممنوع می‌نماید، این حکمی است که برای خود دولت می‌کنند این عملی است بسیار مفید ولی آنجا که مربوط به مردم است آنجا را چطور حکم می‌کند «وزارت آب و برق چاره‌جویی‌های لازم نسبت به
تقویت منابع آب‌های زیرزمینی معمول خواهد داشت» بنده می‌خواهم عرض کنم یکی از منابع آب‌های زیرزمینی ما در حال حاضر قنوات است به خاطر حفر بی‌رویه چاه‌های عمیق در سال‌های اخیر و به خاطر این که ارشاد و هدایتی نبوده و به جهت این که احقاق حق نشده و به خاطر این که خرده مالک مورد تجاوز واقع شده و تشریفاتی که این کار دارد موجب ضرر و زیان زارع و خرده مالک که در صدر انقلاب ششم بهمن می‌باشند و برای اینها انقلابی شده و ما نمایندگان انقلاب آمده‌ایم در مجلس و وظیفه‌مان پاسداری انقلاب است یعنی پاسداری حداقل ۷۵% ملت ایران که از این وسایل ارتزاق می‌کنند اینجا که گرفتاری‌های اینها مطرح می‌شود می‌گویید چاره‌جویی‌های لازم معمول خواهد داشت تقویت منابع آب‌های زیرزمینی که یکی قنات است تنها این نیست که بگویید چاه دیگری نزنید اگر چاه دیگری نزنند به همین وضع باقی می‌ماند تقویتش را به چه شکل انجام می‌دهید تمام گرفتاری‌های این آقایان از این است تمام داد و فریادی که آقای حکمت یزدی و آقای مصطفوی و بیشتر آقایان دارند تمام از اینجا ناشی می‌شود که به خاطر حفر بی‌رویه و به خاطر این که قوانین قبلی ناقص بوده است یعنی کسانی که می‌خواهند چاه بزنند با رعایت قانون حریم چاه می‌زنند تا اینجا هیچ ضرری نشده و در قانون حریم قنوات اصل لاضرر هم مطمح نظر است کاری هم نکرده‌اند اما در قانون حریم و قنوات مسئله خسارت قابل تأمل هست، پس از این که ضرری حاصل شد حالا زارع هست و ما در مرحله دوم قانون اصلاحات ارضی باید توجه داشته باشیم که امروز وقتی صحبت می‌کنیم از کار کشاورزی صحبت از خرده مالک و صحبت از زارع و دهقان خرده مالکی می‌شود که در ده صاحب شش‌دانگ نیستند از کسانی صحبت می‌کنیم که یک سهم از هزار سهم دارند توجه بفرمایید نحوه مراجعه اینها به داگستری چطور است تصور می‌کنم آقایان قضاتی که در این مجلس تشریف دارند صدق عرایض بنده را تصدیق می‌فرمایند (صحیح است) برای این که نه آن بضاعت مالی را دارند و نه آشنایی به قوانین را که بتوانند مراجعه و احقاق حق نمایند نتیجتاً می‌خواهم عرض کنم که درست است پس از انجام کار جانب حق و عدالت را رعایت کرده و حکم به نفع مظلوم صادر کرده است اما توجه داشته باشید تشریفات رسیدگی که به اقتضای امر قضاوت که بایستی دقت و صرف وقت و رعایت تمام تشریفات شود فرصت زیاد می‌خواهد و در امر آبیاری از این فرصت باید استفاده کرد باید فکری کرد دولت هم خودش معتقد و معترف است کجای این قانون چاره‌جویی لازم را کرده که به قنوات دیگر که مورد تجاوز قرار گرفته و خشک شده توجه شود البته در این مورد هم بنده بعداً صحبت خواهم کرد جناب آقای مهندس روحانی اینجا مطالبی که عنوان کردند که فکر می‌کنم بنده و سایر آقایان می‌بایستی در اینجا گفته باشیم فرمودند کشت و کشتار می‌شود و حق می‌دهم همین‌طور است اما چطور جلوی این کشت و کشتار را می‌شود گرفت شما می‌گویید چاه حفر نشود یعنی کسی دیگر چاه نزند و به زارع دیگر ضرر نزند در حال حاضر است که این ضرر استمرار دارد و چون رسیدگی در مراجع قضایی طولانی است خواه ناخواه مردم به عصیان و سرکشی کشیده می‌شوند خواه ناخواه جنگ و نزاع می‌شود خواه ناخواه کشتار می‌شود این وضع را باید تغییر داد، خوب دادگستری چه موقع وارد کار می‌شود وقتی که جراحی واقعی شده است آن وقت می‌گوید من به جرم رسیدگی می‌کنم حق هم می‌گوید برای این که او به جرم رسیدگی می‌کند آمده‌اند غارت و تخریب کرده‌اند آن وقت به این کار رسیدگی می‌کنند ولی بنده می‌خواهم ببینم آن زارع بیچاره چه گناهی کرده این سرمایه‌داری که رفته با کدیمین و عرق جبین زحمتی کشیده است و پولی آورده است و حالا آمده‌اند و همه را برده‌اند او چه گناهی کرده که باید دائماً باید در دلهره و ناراحتی باشد در حالی که توی خانه‌اش نشسته است برای او خبر بیاورند بیست نفر از زارعین رفته‌اند و خراب کرده‌اند زارع چرا باید برود و خراب بکند برای این که او به تمام مراجع متوسل می‌شود ولی می‌بیند که حقش به طور مستمر در معرض تهدید و تضییع است و این را به چشم می‌بیند آقایان چند نمونه را به شما ارائه می‌دهم که قنواتی خشک شده صرفاً به خاطر همین این را هم
عرض کنم آنها از اول تجاوز نکرده‌اند بلکه آنان رعایت قانون حریم را کرده‌اند بعد که ضرری ایجاد شده رسیدگی به ضرر به قدری طولانی بوده که وقتی حکم داده‌اند دیگر نتیجه نداشته است، آن کسانی که می‌توانسته‌اند سرمایه‌گذاری بکنند و کرده‌اند آنها همه روز در معرض تهدید هستند در حالی که در اول تهدید نبوده ما در اینجا واقعاً با این مشکلات مواجه هستیم و باید مشکلات موجود را چاره‌جویی کنیم و آن‌قدر سعه فکر و وسعت نظر داشته باشیم تا جایی که دانش و بینش ما کمک می‌کند کاری بکنیم و مقررات و ترتیباتی راجع به آینده بدهیم که لااقل قسمتی از آینده را از حالا فکر کنیم بنده باز هم تقاضا می‌کنم و تکرار می‌کنم نقایصی در این لایحه هست و اگر کسی به عناون مخالف صحبت می‌کند نه برای اینست که این لایحه خوب نیست بلکه ضمن این که تأیید و تقدیس می‌کنیم این عمل دولت را که بایستی خیلی زودتر انجام می‌شد و حالا آنها که آورده‌اند شایسته تقدیس هستند و بنده تشکر خودم را تقدیم حضورشان می‌کنم ولی این مانع از این نخواهد بود که بگوییم نقایصی در این لایحه وجود دارد و مطالبی هست که شاید مقتضی نباشد اینجا عرض کنم و اگر ریاست مجلس شورای ملی ترتیبی بدهند که بنده بتوانم مطالبم را عرض کنم آن وقت شاید بهتر و بیشتر این مطالب عنوان شود و مورد تأیید شما هم قرار گیرد (مهندس معینی زند- شما آزادید مطالب‌تان را بفرمایید) بله بنده آزاد هستم ولی می‌خواهم بگویم که یک مقدار مشکلات هست که اگر بگویم وقت مجلس را می‌گیرد و شاید ضرورت دارد که خارج از وقت جلسه علنی گفته شود و بنده از این نظر می‌گویم که وقت مجلس محدود است و هم شایسته نیست در عین این که مطالب مهم است همه مطالب اینجا گفته شود العاقل یکفیه اشاره.
رئیس- آقای مهندس کسرایی بفرمایید.
مهندس کسرایی (مخبر کمیسیون آب و برق)- در مورد پیشنهاد جناب آقای مهندس ریاحی (مهندس ریاحی- بنده پیشنهاد ندادم) در کمیسیون آب و برق و دادگستری قریب ۱۳۰ ساعت یا ۱۵۰ ساعت در این‌باره صحبت شد و بیشتر وقت این دو کمیسیون که تقریباً پنج، شش‌ماه است گرفته شد و بیشتر این وقت در مورد فرمایشات جناب آقای مهندس ریاحی گذشت ملاحظه می‌کنید که عنوان این لایحه چیست عنوان این لایحه حفظ و حراست آب‌های زیرزمینی است پیشنهاد این است که قانون عطف به ماسبق شود اگر یک روش‌های نامطلوبی در گذشته بوده است وزارت آب و برق باید جلوی این کار را بگیرد. ملاحظه کنید الان مدت‌ها است این لایحه معوق مانده و این یک کار بزرگ مملکتی است همه آقایان اطلاع دارند چه مشکلی در یزد پیش آمد کرده و این واقعاً وظیفه وجدانی فرد فرد افراد این مملکت است که در حفظ آب‌های زیرزمینی نهایت دقت و سعی و کوشش را بنماید جنابعالی آنجا تشریف آوردید استدلال کردید و دو کمیسیون که ۳۶ نفر از نمایندگان محترم عضویت دارند و تخصص‌شان در این مورد است و حقاً هم صلاحیت دارند قانع شدند و واقعاً هم از عهده وزارت آب و برق ساخته نیست که بتواند رویه‌های نامطلوب که در گذشته در مورد حفر چاه‌های عمیق و نیمه عمیق شده جلوگیری کند و این قانون برای این است که از این رویه نامطلوب جلوگیری شود و اگر بخواهیم این لایحه به عهده تعویق بیفتد روزبه‌روز گرفتاری مملکت بیشتر می‌شود (دکتر عدل- حریم چاه‌های عمیق باید بیشتر شود این نکته اساسی است) حریم در اینجا جناب آقای دکتر عدل به هیچ‌وجه مورد بحث نیست ولی از لحاظ فنی مشکل است و در این مورد وزارت آب و برق باید یک قانون کامل به مجلس بیاورد این لایحه از نظر حفظ و حراست آب‌های زیرزمینی است (حبیبی- اگر به این لایحه رأی بدهید این به ضرر کشاورزان است به هیچ‌وجه نفعی برای کشاورزان ندارد) شما باید تشریف بیاورید اینجا استدلال کنید چون این لایحه از روی مطالعه و دقت و سعی و کوشش و با توجه به نکات علمی و فنی تهیه شده و اگر مفاد این قانون اجرا نشود آن وقت ظلم شده است به کشاورزان.
حبیبی- اگر مقام ریاست اجازه بفرمایند بنده باز هم در این مورد توضیح می‌دهم.
رئیس- آقای دکتر بقایی بفرمایید.
مهندس ریاحی- بنده اخطار نظامنامهای دارم.
رئیس- جنابعالی امروز دایم اخطار می‌فرمایید.
مهندس ریاحی- اجازه بفرمایید چون مطالب بنده تحریف شده است طبق آئین‌نامه اخطار دارم و اخطار مقدم است.
رئیس- بسیار خوب بعد از بیانات آقای دکتر بقایی بفرمایید.
دکتر بقایی یزدی- بنده قبل از این که راجع به ماده ۲ این قانون صحبت کنم وظیفه خودم می‌دانم چند کلمه با اجازه ریاست مجلس مطالبی به عنوان مقدمه عرض کنم، هر قانونی که ما تا حالا وضع کرده‌ایم اگر با دید موشکافی دقت نکنید خواه ناخواه از گوشه و کنارش می‌شود عیب پیدا کرد (صحیح است) به نظر من قانون بایستی یک مجوزی بدهد به دست عناصر صالح دولتی که به نفع مردم وارد خدمت شوند (صحیح است) بقیه بستگی دارد به همت مجریان قانون اگر نخواهند بکنند حقیقت این است که بهترین قانون، قانون آسمانی را هم اجرا نمی‌کنند و اگر بخواهند بکنند با دو کلمه می‌شود گفت وزارت آب و برق خودت برو درست کن (صادق احمدی- حسن نیت لازم است) من دیدم یک مسئله‌ای را که آقای دکتر مبین عنوان فرمودند خیلی جالب است همکاران محترم این قانون باید بیست سال پیش از این از مجلس گذشته باشد (صحیح است) من الآن که اینجا دارم صحبت می‌کنم و جناب آقای حکمت که قبلاً صحبت کردند فکر می‌کنم در مظلوم‌ترین منطقه‌ای هستیم که به علت نبودن این قانون بی‌نهایت به مردم کشاورز ما ظلم شده است (صحیح است) می‌توانم عرض کنم در ظرف این چند سال ۲۰۰ چاه عمیق بدون مطالعه فقط برای سودجویی یک عده‌ای حفر شده است (صحیح است) ما در حدود صد هزار کشاورز آواره و در بدر و سرگردان دادیم به علت نبودن این قانون (دکتر کیان- کسانی هم که چاه‌ها را حفر کردند سود نبردند آنها هم بدبخت شدند) آن هم بدتر چندی پیش شرکتی به نام شرکت سیترا مأمور شد که آب‌های زیرزمینی یزد را بررسی کند آمد و حق‌الزحمه خودش را پس داد و گفت این منطقه قابل مطالعه نیست و شرکت فرانسوی با امکانات بسیار وسیع گفت حتی شرق این منطقه تا ۳۰ سال دیگر به کلی خشک خواهد شد و علتش وجود این ۲۰۰ چاه عمیق است که بدون مجوز و بدون مطالعه حفر شده است و از یک سفره محدود تا حدی که ممکن بوده آب‌ها را کشیده‌اند و خیار و هندوانه کاشته‌اند و امروز تمام اشجار ما در معرض خشکی است حتی نگران هستیم که در آینده کارخانجات و صنایع ما دچار بی‌آبی شود ببینید نبودن این قانون چه فاجعه‌ای برای ما به بار آورده اما مسئله‌ای که می‌گویند تا مجوزی نباشد چرا دولت اقدام می‌کند به نظر من فلسفه وجود دولت این است که هر کجا در حق یک واحد اجتماعی بخواهد ظلم شود دولت دستش را بیاورد و جلو ظلم را بگیرد این قانون کلی است و قانون نمی‌خواهد لازم به قانون نیست از یک دولت مقتدر دولتی که امروز باید انقلاب سفید را حمایت کند این توقع را داریم یک روز یک عده آمدند توی تلگرافخانه یزد متحصن شده بودند نمی‌دانم آقای حکمت هم تشریف دارند نظرشان هست یا خیر؟ (حکمت یزدی- بله صحیح است) که فلان گردن کلفت آمده بالای سر قنات ما دارد چاه حفر می‌کند ما متوسل شدیم به این طرف و آن طرف گفتند ما قانون نداریم قانون نداریم بنده جلو مرحوم منصور را در این راهرو گرفتم آقای حکمت هم تشریف داشتند (حکمت یزدی- صحیح است) گفتم آقا شما می‌بینید الان در این مملکت جلو چشم‌تان یک منطقه هزار خانواری ذلیل و بیچاره می‌شوند یک نفر با استفاده تز قانون حریم به حریم مردم تجاوز می‌کند حریم یک قانون ناقص و بی‌ربطی است یک روز می‌گفتند اگر در سه کیلومتر یک چاه حفر بکنند مانعی ندارد ما امروز مطالعه کرده‌ایم در ۶۰ کیلومتر فاصله چاه می‌زنند در قنات اثر می‌گذارد (صحیح است) در خود یزد چاه حفر کرده‌اند بعد از سه سال امروز مردم را ذلیل و بیچاره کرده است با استفاده از این قانون (مهندس صائبی- اگر از مسیر آب بیاورد) همین است
بنده به آقای منصور عرض کردم حضرتعالی به عنون رئیس دولت می‌توانید امر بکنید که بروند جلو حفر چاهش را بگیرند گفتند می‌رود به دادگستری شکایت می‌کند گفتم شما می‌توانید به دادگستری جواب بدهید که من در مقابل دولت مسئول حفظ جان و مال مردم هستم (صادق احمدی- ولی در حدود قوانین جناب آقای دکتر بقایی فرمایش جنابعالی صحیح نیست بدعت نگذارید که رئیس دولتی برخلاف قوانین دستوری بدهد) چنین چیزی نیست خدا نکند هیچ وقت من نمی‌گویم دولت از حدود قوانین تجاوز بکند اما تصدیق می‌کنید که بعضی از قوانین کوتاه است اگر خواستند از این نقطه ضعف استفاده کنند و حقوق مردم تجاوز بکنند دولت چکار باید بکند دستش را روی هم بگذارد؟ (ریگی- قانون بیاورد) قانون آورده یک سال و نیم است که با این قانون دارد این‌طوری بازی می‌شود تا این قانون رسیده به این مجلس در عرض یک سال و نیم ده هزار خانوار مردم یزد ذلیل و بدبخت شده‌اند می‌گویید چرا دولت امر کرده؟ درست است این کار جهات اجرایی محکمی ندارد بنده باید متوسل بشوم به جناب آقای مهندس روحانی که آقا مردم آمده‌اند در تلگرافخانه یک کاری بکنید اسمی بگذارید منطقه ممنوعه ما پریشان شده‌ایم اگر تا تصویب قانون معطل شویم «تا تریاق از عراق آورده شود مار گزیده مرده باشد» (حبیبی- همه مناطق مثل یزد نیست) آقای حبیبی درد دل یک کشاورز باید برای ما و برای شما تأثرانگیز باشد (یک نفر از نمایندگان- همین‌طور است) وقتی ما اینجا نشسته‌ایم ذلت یک خانواده باید برای ما دردناک باشد اینجا جای بحث در کلیات نیست و بحث در این مطالب به نظر من درست نیست من در این ماده ۲ هرچه می‌خوانم می‌بینم عیبی ندارد اگر عیبی داشته باشد در آینده از طرف مجریان است آقایان اگر به مجریان اعتماد دارید مجوز دست‌شان بدهید بروند و درد مردم را دوا بکنند و اگر اعتماد ندارید اگر یک کتاب قانون هم بنویسید محال و ممتنع است که کاری شود بنده بیشتر عرضی ندارم به نظر می‌رسد که ماده دوم این قانون اگر همین‌طور که نوشته‌اند با حسن ظن عمل شود هرگز ایجاد اشکال نمی‌کند باید هرچه زودتر این قانون از مجلس بگذرد خدا می‌داند اگر یک ساعت زودتر از این مجلس بگذرد ۱۰۰ خانواده را نجات داده‌ایم الان در حال حاضر در دهات یزد دارند مردم را در معرض خشکی می‌گذارند (حکمت یزدی- منتظر تصویب این لایحه هستند والا باز می‌آیند و در مجلس متحصن می‌شوند) من تمنی می‌کنم از آقایان لطف بفرمایند در حق خانواده‌هایی که در یزد در حال فنا هستند و بیشتر از این روی کلمات بازی نکیند.
رئیس- آقای مهندس ریاحی بفرمایید.
مهندس ریاحی- همکار محترم بنده جناب آقای مهندس کسرایی مخبر کمیسیون آب و برق در اینجا در پاسخ مطالبی که بنده عرض کردم مطالبی ایراد فرمودند که البته ناشی از حسن ظن و توجه‌شان به عرایض بنده در کمیسیون بود ولی در این مورد بنده نه پیشنهادی را مطرح کرده بودم و نه در مورد پیشنهادم صحبت کردم چون همان‌طوری که خودشان اظهار داشتند پیشنهاد بنده در مورد ماده ۱۳ بود و به موقعش در مجلس مطرح خواهد شد در مورد کار کمیسیون که فرمودند قریب به ۲۰۰ ساعت کار کمیسیون صرف شد و ما به حرفهای شما گوش دادیم بنده این را تأیید نمی‌کنم به این دلیل که شور اول این لایحه در تاریخ ۱۳/۳/۴۴ در مجلس مطرح شد از همان روز تا حالا هشت ماه و نیم است از این مدت هشت ماه و نیم، سه ماه که تعطیلات مجلس بود باقی می‌ماند پنج ماه و نیم اگر در این مدت پنج ماه و نیم جلسات کمیسیون آب و برق هم مرتب هفته‌ای دو مرتبه تشکیل شده باشد جمعاً می‌شود ۴۸ یا ۴۷ دفعه و اگر در هر دفعه ۲ ساعت یا ۳ ساعت کمیسیون رسیدگی کرده باشد ملاحظه می‌فرمایید برای بنده که یک پیشنهاد داشتم و در جمع کمیسیون ۱۸ نفری اگر فرض کنیم که پیشنهاددهنده دیگری نبوده با بنده یکی می‌شود جمعاً ۱۹ نفر آیا بنده به تنهایی ۲۰۰ ساعت وقت کمیسیون را گرفته‌ام بنده البته مطالبی داشتم که در آنجا به عرض رسانیدم کمیسیون هم خیلی با دقت کارش را انجام داد ولی همه مدت رسیدگی کمیسیون هم خیلی با دقت کارش را انجام داد ولی همه مدت رسیدگی کمیسیون آب و برق به شهادت صورت جلسات کمیسیون جمع صحبتش به این مقدار بالغ نمی‌شود عرایض بنده تنها ممکن است
دو ساعت، سه ساعت وقت گرفته باشد و مطالبی که داشته‌ام به عرض رسانده‌ام چون فرمایشات‌شان با عملی که شده بود مغایرت داشت بنده از جهت توضیح خواستم ذهن مجلس را روشن بکنم.
رئیس- نظر دیگری در ماده دوم نیست؟ (اظهاری نشد) به ماده دوم رأی می‌گیریم خانم‌ها و آقایانی که موافقند خواهش می‌کنم قیام فرمایند (اکثر برخاستند) تصویب شد. ماده سوم قرائت می‌شود
(به شرح زیر خوانده شد)
ماده ۳- در مناطقی که وزرات آب و برق مقتضی بداند می‌تواند با اعلام قبلی حفر چاه عمیق و نیمه عمیق قنات را موکول به تحصیل اجازه نماید.
تبصره- در مناطقی که حفر چاه پروانه می‌شود حفر چاه در محل مسکونی یا باغچه برای مصرف شرب و درختکاری به شرط آنکه بهره‌برداری در شبانه‌روز از صد متر مکعب بیشتر نباشد احتیاج به کسب اجازه ندارد ولی باید قبل از اقدام به حفر چاه مراتب را کتباً به وزارت آب و برق اطلاع دهند.
رئیس- آقای دکتر کیان بفرمایید.
دکتر کیان- به نظر بنده مطالب ماده ۳ با روح ماده ۱ مطابقت ندارد ماده ۱ حفظ و حراست آب‌های زیرزمینی را به عهده وزارت آب و برق محول می‌کند ولی در ماده سه می‌گوید «در مناطقی که وزرات آب و برق مقتضی بداند می‌تواند با اعلام قبلی حفر چاه عمیق و نیمه عمیق قنات را موکول به تحصیل اجازه نماید» به ترتیبی که آقای دکتر بقایی و سایر دوستان اینجا ذکر کردند و خود آقای وزیر آب و برق بهتر می‌دانند که حفر بی‌رویه چاه‌های عمیق و نیمه عمیق چه به سر مردم کشاورز آورده است (صحیح است) خوب بود که اصولاً حفر هر گونه چاه یا قنات را موکول به تحصیل پروانه از وزارت آب و برق که از این به بعد مسئول حفظ و حراست آب‌های زیرزمینی است می‌کردند تا این که یک مقام مسئولی باشد که مردم بتوانند به آن مراجعه کنند الان ملاحظه بفرمایید با این ترتیبی که هست و متأسفانه این خشکسالی که در چند ساله اخیر دامن‌گیر تمام مردم مملکت ما و حتی قاره آسیا شده که همه مردم شتاب‌زده و با عجله می‌روند و اقدام به حفر چاه می‌کنند چون آب قنوات رو به نقصان است بدون مطالعه و بدون در نظر گرفتن هیچ شرط فنی و بدون این که بتوانند آب مورد احتیاج خود را تأمین کنند قنات خودش را هم که اقدام به حفر چاه کرده می‌خشکاند من خودم شاهد صدها از این واقعه بوده‌ام و خیلی به جا بود که وزارت آب و برق در اینجا منحصراً حفر چاه عمیق و نیمه عمیق را موکول به دریافت پروانه از وزرات آب و برق می‌کرد و ضرورت داشت که هر کسی می‌خواهد در مملکت اقدام به حفر چاه برای کشاورزی باشد موظف باشد از وزارت آب و برق اجازه بگیرد زیرا در حال حاضر که این ضرورت نیست فقط باید از طریق محاکم صالحه متوقف کرد و آنجا هم تا بخواهیم شرایط قانونی را اجرا کنیم متأسفانه همان‌طوری که گفته شد «تا تریاق از عراق آورده شود مار گزیده مرده باشد» و بنده باز عرض کنم در ظرف پنج شش سال تا این تاریخ که بنده حضور آقایان هستم بیش از ۵۰ رشته قنات در شهرضا به کلی به خاطر این بی‌تریتبی از بین رفته است بنده معتقدم که این لایحه خیلی دیر تقدیم شده و تشریفات قانونی به طول انجامی‌ده، از همکاران محترم تقاضا می‌کنم هر چه زودتر نسبت به تصویب این لایحه و رفع نواقصی که هست و الان یک مقدار از آنها تذکر داده شد اقدام بفرمایند بلکه بتوان به کمک این لایحه حفاظت آب‌های زیرزمینی مخصوصاً قنات‌ها که به عقیده بنده هنوز مملکت ما از نظر زراعی قائم به وجود قنات است، حفظ نمود آقای مهندس روحانی تصور نفرمایید که قنوات محکوم به فنا است این عقیده را هم اگر بعضی از متخصصین به شما تلقین کرده‌اند یا خودتان عقیده دارید این به مصلحت مملکت نیست، هنوز زراعت این مملکت به وسیله قنات باید اداره شود تا انشاءالله هر وقت این کشور صنعتی شد و خودمان موتور ساختیم و برق کافی در اختیار کشاورزان گذاشتیم آن وقت می‌شود قنوات را از بین برد، امروز آنها را نگاه دارید و بدانید که بقای امور زراعی کشور بسته به وجود قنات است (احسنت).
رئیس- آقای آموزگار بفرمایید.
آموزگار- بنده هر وقت موضوع آب و آبیاری پیش می‌آید بیشتر به یاد مردم تشنه و بی‌آب بنادر جنوب می‌افتم نمی‌دانم این لایحه کمکی به آنها می‌کند یا نه ولی یک مشکل به وجود می‌آورد که جناب وزیر آب و برق اگر این مشکل را با بیانات خودشان حل کنند بنده عرضم را پس می‌گیرم، در ماده دوم این قانون اجازه داده شده است که حفر چاه عمیق و نیمه عمیق در مناطق معینی ممنوع شود وقتی گفتیم حفر چاه عمیق و نیمه عمیق در مناطقی ممنوع شود و وزارت آب و برق اقدام کرد هیچ کس نمی‌تواند در آنجا هیچ نوع جاهی بزند این متن قانون است و اگر غیر از این بکند متخلف است، در ماده ۳، همین ماده‌ای که الان مطرح است باز اختیار داده شده است که در مناطق معینی حفر چاه نیمه عمیق موکول به تحصیل پروانه است، در تبصره این ماده برای مصرف شرب و درختکاری تحت شرایط معینی حفر چاه نیمه عمیق را مجاز دانسته‌اند، این اجازه شامل مناطقی است که در ماده ۳ قید شده یعنی اگر بنا شد برای مصرف شرب بخواهند و چاه بزنند باید بروند و اجازه بگیرند از وزارت آب و برق البته در مناطقی که آنها می‌توانند اجازه بدهند و اعلام ممنوعیت نشده، در این صورت شامل آن مناطقی که ممنوع شده است نخواهد بود پس با این ترتیب مشکلی که به وجود می‌آید این است که اگر احیاناً در یکی از مناطق جنوبی بنادر خلیج‌فارس که آب خوردن وجود ندارد وزارت آب و برق محلی را جزء مناطق ممنوعه اعلام کرد و مردم آنجا نمی‌توانند حتی چاه معمولی برای شرب خودشان حفر کنند و از آب شور استفاده کنند، به نظر بنده در هر قانونی باید به مردم مملکت حق استفاده از آب زیرزمینی برای شرب و درختکاری و مصرف دام داده شود و به هیچ‌وجه این حق نباید از مردم سلب شود، در اینجا اگر جناب آقای وزیر آب و برق اعلام بفرمایند که در مناطق ممنوعه مندرج در ماده ۲ مردم می‌توانند برای مصرف خود و دام و درخت چاه حفر و از آن استفاده کنند شاید مشکل حل شود یا این که اعلام بفرمایند چاه نیمه عمیق که در این قانون ذکر شده چاه معمولی نیست و چاه نیمه عمیق چاهی است که آب زیاد از آن استخراج و استفاده شود و آن چاهی که مردم برای مصرف خودشان و دواب‌شان از آن استفاده می‌کنند چاه نیمه عمیق نیست در این صورت مشکل حل می‌شود، دیگر عرضی ندارم.
رئیس- آقای مهندس روحانی بفرمایید.
مهندس روحانی (وزیر آب و برق)- مطالبی که آقای دکتر کیان فرمودند بنده بحثی راجع به آن ندارم و تأیید نمی‌کنم، در کمیسیون دادگستری صحبت شد که اصل بر این باشد که مردم آزاد باشند برای حفر چاه مگر این که یک خطری آب‌های زیرزمینی را تهدید بکند و بنا به مقتضیات وزارت آب و برق دخالت کند و برای حفر چاه موقتاً پروانه بدهد بعداً هم جلوی حفر چاه‌ها را بگیرد، ما هم قبول کردیم برای این که این لایحه زودتر به مجلس بیاید و بحث مفصلی نشود و بیش از این تأخیر نشود ولی بنده به استحضار مجلس می‌رسانم که بعد از آنکه این قانون تصویب شد به فوریت ما تمام مناطق مملکت را جزء مناطقی اعلام خواهیم کرد که بایستی پروانه و اجازه بگیرند برای این که متأسفانه راجع به آب‌های زیرزمینی اطلاعات ما آن‌چنان است که چاه‌های زیرزمینی ولو این که در حریم ۵۰۰ و ۶۰۰ متر دورتر از حریم کنده شود باز تأثیر کلی در قنوات دارد و لازم است که رسیدگی شود در مورد مطلبی که جناب آقای آموزگار فرمودند بنده عرض می‌کنم و تأیید می‌کنم که آب مشروب در درجه اول اهمیت برای زندگی مردم است ولو این که یک جایی منطقه ممنوعه باشد برای آب مشروب نمی‌شود مردم را تشنگی داد و بایستی به هر قیمت شده برایشان آب مشروب تهیه کرد ولو این که کندن یک چاه برای آب مشروب باعث شود و در این موارد دولت دخالت خواهد کرد که مردم دچار تشنگی نشوند و بنده عرض می‌کنم که این تبصره عمومیت خواهد داشت و بنده امیدوارم که این توضیحات کافی باشد.
رئیس- نظر دیگری در ماده سوم نیست؟ (اظهاری نشد) رأی می‌گیریم به ماده ۳ خانم‌ها و آقایانی که موافقند
خواهش می‌کنم قیام فرمایند (اکثر برخاستند) تصویب شد. ماده چهارم قرائت می‌شود.
(به شرح زیر خوانده شد)
ماده ۴- وزارت آب و برق موظف است بنا به تقاضای درخواست کننده به منظور راهنمایی‌های فنی متخصصین خود را به محل اعزام و امکان حفر چاه یا قنات را از لحاظ فنی مورد بررسی قرار داده و راهنمایی کند و پنجاه درصد هزینه کارشناسی به عهده متقاضی خواهد بود شرکت‌های تعاونی روستایی از پرداخت حق کارشناسی معافند.
رئیس- در ماده ۴ نظری نیست؟ (اظهاری نشد) به ماده ۴ رأی می‌گیریم خانم‌ها و آقایانی که موافقند خواهش می‌کنم قیام فرمایند (اکثر برخاستند) تصویب شد. ماده پنجم قرائت می‌شود.
(به شرح زیر خوانده شد)
ماده ۵- از تاریخ اجرای این قانون اشخاص یا شرکت‌ها یا سازمان‌هایی که حرفه آنها حفاری است و با وسایل موتوری اقدام به حفر چاه عمیق و نیمه عمیق و قنات می‌کنند باید پروانه از وزارت آب و برق تحصیل نمایند بدون داشتن پروانه افراد یا سازمان‌ها یا شرکت‌ها مجاز به انجام عملیات حفاری با وسایل موتوری نخواهند بود.
اشخاص و افرادی که پروانه دریافت داشته‌اند موظفند کلیه شرایط مندرج در پروانه مربوط به چاه‌ها و یا قنات‌هایی را که حفر می‌نمایند رعایت نمایند و در صورت تخلف پروانه آنان برای مرتبه اول به مدت ۶ ماه و در صورت تکرار برای همیشه از طرف وزارت آب و برق لغو می‌شود. پروانه حفاری از طرف وزارت آب و برق مجاناً صادر خواهد شد.
رئیس- در ماده ۵ نظری نیست؟ (اظهاری نشد) به ماده ۵ رأی می‌گیریم خانم‌ها و آقایانی که موافقند خواهش می‌کنم قیام فرمایند (اکثر برخاستند) تصویب شد. ماده ششم قرائت می‌شود.
(به شرح زیر خوانده شد)
ماده ۶- برای جلوگیری از اتلاف آب‌های زیرزمینی خصوصاً در فصولی که احتیاج به بهره‌برداری از آب زیرزمینی نباشد مالکین چاه‌های آرتزین موظفند از طریق نصب شیر و دریچه از تخلیه مداوم آب زیرزمینی خودداری نمایند. مأمورین وزارت آب و برق در صورت عدم رعایت این مواد به مالکین چاه‌ها تذکر می‌دهند و به آنان اخطار می‌نمایند که در مهلت مناسب طبق آئین‌نامه اجرایی این قانون اقدام نمایند.
رئیس- در ماده ۶ نظری نیست؟ (اظهاری نشد) به ماده ۶ رأی می‌گیریم خانم‌ها و آقایانی که موافقند خواهش می‌کنم قیام فرمایند (اکثر برخاستند) تصویب شد. ماده هفتم قرائت می‌شود.
(به شرح زیر خوانده شد)
ماده ۷- در چاه‌های آرتزین که از آنها آب زیرزمینی به خودی خود از سطح زمین خارج می‌شود و در چاه‌های نیمه آرتزین که در آنها سطحی است آبی بالاتر از سطح اولیه برخورد به آب است مالکین چاه مکلفند به وسیله پوشش جداری و یا طرز مناسب دیگری به تشخیص وزارت آب و برق از نفوذ آب مخزن تحت فشار در قشرهای خشک جلوگیری نمایند.
رئیس- در ماده ۷ نظری نیست؟ (اظهاری نشد) به ماده ۷ رأی می‌گیریم خانم‌ها و آقایانی که موافقند خواهش می‌کنم قیام فرمایند (اکثر برخاستند) تصویب شد. ماده هشتم قرائت می‌شود.
(به شرح زیر خوانده شد)
ماده ۸- در مورد مواد ۶ و ۷ اگر به اخطار وزارت آب و برق ترتیب اثر داده نشود خود وزارت آب و برق اقدام می‌کند و مخارج آن را از طرف می‌گیرد.
رئیس- در ماده هشتم نظری نیست؟ آقای مهندس ریاحی بفرمایید.
مهندس ریاحی- در این ماده قید شده است که اگر نسبت به ماده ۶ و ۷ به اخطار وزارت آب و برق ترتیب اثری داده نشود خود وزارت آب و برق راساً اقدام می‌کند و مخارج را از طرف می‌گیرد بنده خواستم عرض کنم
که اصل بسیار صحیح است ولی قیدی که گذاشته شده موجب اعمال بی‌قیدی از طرف مردم می‌شود چون اینجا گفته شده که اگر نکردند خود وزارت آب و برق خواهد کرد لااقل بایستی یک جریمه‌ای یک چیز اضافه‌ای باشد والا این که مردم را تشویق به این که به نظرات وزارت آب و برق توجهی نداشته باشند (مهندس ارفع- از این جریمه صرف نظر بفرمایید بگذارید به نفع کشاورزان این کار انجام شود) این را جناب آقای مهندس ارفع توضیح عرض کنم نوشته است در مورد چاه‌های آرتزین و احداث چاه‌های زیرزمینی برای کی؟ آب زیرزمینی که آب کشاورزی برای اهم آب ما از قنوات تأمین می‌شود پس موضوع آب برای کشاورز در اینجا مطرح نیست بنده می‌خواهم عرض کنم که در اینجا معمولاً آنچه که هست و آنچه که نظر دولت است جنابعالی خودتان لایحه صندوق کشاورزان را مطالعه فرمودید ما می‌خواهیم کشاورزی به صورت وسیع و مکانیزه را به وسیله شرکت‌ها توسعه بدهیم جناب آقای روحانی توجه بفرمایید برای این قبیل اشخاص شما می‌فرمایید اگر این اشخاص به اخطار ما توجه نکنند ما خودمان انجام می‌دهیم شما در عین حال دستگاهی هستید که ارزان‌تر و بهتر می‌توانید تمام بکنید (صادق احمدی- این فرمایش چیست دولت کی یک کاری را ارزان‌تر تمام کرده است که این بار هم بکند) فرمایشات سرکار به جای خود محفوظ ولی به هر حال اگر توجه به این نکته بفرمایید بهتر است بنده می‌خواهم عرض کنم انجام یک عمل که شما می‌خواهید به قایم‌مقامی از طرف مالک انجام بدهید یک نفر مالک نوعی (کسرایی- آقای مهندس ریاحی شما در این مورد پیشنهادی داده بودید؟) نه قربان این مشکلی که بنده در اینجا دیدم باید توضیح بدهم البته صحبت در کلیات است که در اینجا می‌توانم توجه بدهم که اگر راهی است که بنده نمی‌دانم چه راه رسیدگی برای این مطلب از طرف مجلس هست به این کار رسیدگی شود و این را می‌خواهم عرض کنم که خود این قید باعث می‌شود که مردم توجه به اخطار نکنند و توصیه شما را گوش نکنند برای این که چیزی از دست نمی‌دهند پولی که امروز می‌خواهند بدهند لااقل می‌گذارند شش ماه دیگر می‌دهند این عرض بنده است.
رئیس- آقای دکتر حسینی بفرمایید.
دکتر حسینی- علاقه جناب آقای مهندس ریاحی در حفظ و حراست آب‌های زیرزمینی قابل تقدیر و تحسین است ولی بنده خواستم عرض کنم نظر جنابعالی تأمین است چون همین تکلیفی که در این ماده تعیین شده که دولت این کار را بکند مردم برای این که یک وقت خدای نخواسته دولت با هزینه گزافی این کار را نکند خودبه‌خود سعی می‌کنند تکلیف قانونی خودشان را انجام بدهند این است که می‌خواستم تذکر بدهم نظر جنابعالی تأمین است (احسنت).
رئیس- نظر دیگری در ماده ۸ نظری نیست؟ (اظهاری نشد) به ماده ۸ رأی می‌گیریم خانم‌ها و آقایانی که موافقند خواهش می‌کنم قیام فرمایند (اکثر برخاستند) تصویب شد. ماده نهم قرائت می‌شود.
(به شرح زیر خوانده شد)
ماده ۹- وزارت آب و برق مجاز است در هر موردی که ضروری دانست به هزینه خود وسایل اندازه‌گیری میزان آب ده و کنترل سطح سفره آب زیرزمینی در سر هر چاه عمیق یا آرتزین و یا نیمه آرتزین و یا قنات نصب کند.
رئیس- در ماده ۹ نظری نیست؟ (اظهاری نشد) به ماده ۹ رأی می‌گیریم خانم‌ها و آقایانی که موافقند خواهش می‌کنم قیام فرمایند (اکثر برخاستند) تصویب شد. ماده دهم قرائت می‌شود.
(به شرح زیر خوانده شد)
ماده ۱۰- اشخاص و مؤسسات خصوصی و دولتی طبق آئین‌نامه اجرایی این قانون موظفند برای جلوگیری از آلوده شدن مخازن آب زیرزمینی احتیاط‌های بهداشتی لازم را به عمل آورند و تذکرات و راهنمایی‌های مأمورین وزارت آب و برق را در این زمینه رعایت و عمل نمایند.
رئیس- در ماده دهم نظری نیست؟ (اظهاری نشد) به ماده دهم رأی می‌گیریم خانم‌ها و آقایانی که موافقند خواهش می‌کنم قیام فرمایند (اکثر برخاستند)
تصویب شد ماده یازدهم قرائت می‌شود.
(به شرح زیر خوانده شد)
ماده ۱۱- قنوات و چاه‌هایی که چهار سال متوالی بایر و بدون آب جاری مانده یا بماند در صورتی که با اخطار قبلی وزارت آب و برق به مالک یا مالکین و تعیین مهلتی که از یک سال تجاوز نخواهد کرد مالک یا مالکین نسبت به دایر کردن قنات یا بهره‌برداری از چاه اقدام ننمایند متروکه تشخیص داده شده و احداث چاه یا قنات در حریم آنها با اجازه وزارت آب و برق مجاز خواهد بود.
رئیس- آقای مهندس ریاحی فرمایشی دارید؟
مهندس ریاحی- در این ماده بند اسم نوشته بودم.
رئیس- بفرمایید.
مهندس ریاحی- اجازه صحبت بنده در مورد این ماده برای این بود که البته اساس این فکر که یک قناتی که چهارسال متوالی متروکه باشد بعد از این که وزارت آب و برق اخطار بکند راهی باشد برای این که در حریم این شود کشاورزی کرد در واقع با این اجازه در این ماده ما حق حریم را ساقط می‌کنیم برای مالکین آنجا بنده قبلاً توضیح عرض کردم که اهم یعنی قسمت عمده چاه‌های ما، قنات‌های ما که متروکه شده است قنواتی است که در همین سال‌های اخیر بر اثر اقدامات بی‌رویه و تجاوزی از این نظر از بین رفته و برای استفاده از چاه‌ها، اینها که متروکه شده حق این هست که دولت لااقل در این مورد که صاحبان این‌گونه قنوات که کشاورزان و دهقانان و خرده مالکین هستند و به علت وظایف قانونی که عرض کردم نتوانستند به موقع استیفای حق کنند ناچار منجر به خشک شدن این چاه‌ها شده است بنابراین حالا که بناست این ماده در اینجا باشد لااقل به ترتیبی عمل بکند که حق تقدم را برای زارعین و خرده مالکین گذاشته باشد و حتی موجباتی فراهم بکنند که اینها در درجه اول خودشان حق تقدم در احیای اینجا داشته باشند نه این که با حکم این ماده ما حریم را در اینجا از بین ببریم ناچار به اشخاص دیگری اجازه می‌دهیم که در آنجا چاه بزنند و استفاده کنند این است که بعداً امکان احیای این را از بین می‌بریم، بنده خواستم این تذکر را داده باشم که این موضوع را جناب آقای مهندس روحانی توجه داشته باشند که مقدم همین دهقانان و کشاورزان خواهند بود و در این‌باره ترتیبی داده شود.
رئیس- نظر دیگری در ماده یازده نظری نیست؟ (اظهاری نشد) به ماده ۱۱ رأی می‌گیریم خانم‌ها و آقایانی که موافقند خواهش می‌کنم قیام فرمایند (اکثر برخاستند) تصویب شد. ماده ۱۲ قرائت می‌شود.
(به شرح زیر خوانده شد)
ماده ۱۲- در صورت تخلف از مواد ۲ و ۳ این قانون وزارت آب و برق می‌تواند با مراجعه به مأمورین انتظامی محل از ادامه کار جلوگیری نماید و ذی‌نفع نیز می‌تواند از تعطیل کار به دادگاه شکایت کند.
در مورد این لایحه هر گاه وزارت آب و برق تقاضای صدور دستور موقت نماید از دادن تأمین معاف است و در صورتی که وزارت آب و برق محکوم به بی‌حقی شود مسئول جبران خسارت وارده به صاحب حق خواهد بود.
رئیس- آقای مهندس صائبی بفرمایید.
دکتر معتمد وزیری- مخالف صحبت می‌کنید یا موافق؟
مهندس صائبی- بنده پیشنهادی داده بودم راجع به آن پیشنهاد عرض می‌کنم اولاً یک اصلاح کلمه‌ای دارد که نوشته شده «در مورد مواد این لایحه» در حالی که «در مورد مواد این قانون» صحیح است و گویا اشتباه شده است. در این ماده اختیاری داده شده به وزارت آب و برق که قبل از این که داگاه به موضوع رسیدگی کند به موجب ماده ۲ و ۳ که باید از یک محلی پروانه گرفت و مبادرت به حفر چاه کرد مأمورین اگر جلوگیری از کار بکنند و طرف هم شکایت کند در صورتی که شکایت وارد بود و وزارت آب و برق محکوم به بی‌حقی شد از خزانه دولت باید خسارت طرف را بدهند یعنی مأمور یک عملی می‌کند بعد خسارت را باید دولت بدهد بنده یک سابقه‌ای دارم از جریان یک کار دولتی که یک مأموری دستوری داده بود در سال‌های گذشته و بعد دولت بعد از ۱۰
پانزده سال محکوم شد به پرداخت چندین میلیون تومان به خاطر دستوری که آن مأمور داده بود و پرونده در جریان رسیدگی است بنده این پیشنهاد را دادم که خسارت را باید دستور دهنده بدهد در کمیسیون هم بحث شد گفتند اگر این ترتیب باشد ممکن است هیچکس از این ماده استفاده نکند یعنی مأمور اگر عمل خلافی هم دید از ترس این که پرداخت خسارت متوجه خودش شود اقدام به جلوگیری از اعمال خلافی که مخالف ماده ۲ و ۳ انجام شده نخواهد کرد و اگر هم منتظر رأی دادگاه شود خسارت متوجه خواهد شد بنده فکر می‌کنم چون این یک اختیار وسیعی است که به مأمورین داده می‌شود و بعد ممکن است از این اختیار خدای نکرده بعضی از مأمورین دولت استفاده بکنند و دولت را متضرر کنند اینجا فقط وزیر یا معاونین وزارت آب و برق اختیار داشته باشند و این اختیار را به اشخاص متفرقه و حتی کارشناس‌ها هم ندهند حتی به رؤسایی که در ادارات هستند بنده خواستم که جناب آقای وزیر آب و برق اینجا یک توضیحی بدهند و وضع را روشن کنند که در صورت مجلس باقی باشد که بعدها خزانه دولت بدون جهت متضرر از دستور بلاجهت این مأمورین نباشد.
رئیس- آقای مهندس روحانی بفرمایید.
مهندس روحانی (وزیر آب و برق)- اگر توجه بفرمایید در ماده ۲ و ۳ یکی از موادش ماده ۲ مربوط به این است که ما مناطقی را ممنوعه اعلام کنیم ماده ۳ مربوط به این است که هر جا که وزارت آب و برق مقتضی بداند دریافت پروانه را تجویز می‌کند بنابراین ملاحظه می‌فرمایید برای مأموری که در محل است اختیاری باقی نمی‌ماند مأمور محل به محض این که دید در یک منطقه ممنوعه یک کسی آغاز به حفر چاه می‌کند ممنوعه شدن یک منطقه متکی به مطالعات و بررسی‌های قبلی است و این در سطح وزارتخانه‌ها و در سطح متخصصین این عمل انجام می‌شود بنابراین مأمور محل هیچ وظیفه‌ای ندارد جز این که برود در پست ژاندارمری یا دستگاه انتظامی محل و درخواست جلوگیری از حفر چاه بکند مأموری که اجرای قانون را می‌کند اجرای وظیفه‌ای که بهش محول شده می‌کند نمی‌تواند مسئول پرداخت خسارت آن شخص باشد قاعدتاً اگر کسی رفت شکایت کرد در دادگاه اضافه شدن این مطلب که اشخاصی می‌توانند در دادگاه شکایت کنند که از روحیه قانون‌پرستی و از حسن عدالت مجلس محترم شورای ملی است که اضافه فرمودند در اینجا والا هر کسی می‌تواند در دادگاه شکایت بکند این یک تأکیدی است یک مطلبی است که همه بدانند می‌توانند شکایت کنند به هر ترتیب مأمور مربوط تصمیم بزرگی اتخاذ نمی‌کند آن چیزی است که در سطح عالی وزارتخانه‌ها و از طرف متخصصین تعیین شده که دستور بدهند مثلاً در منطقه یزد چاه نزنند او می‌رود و به مأمور ژندارمری می‌گوید که دارند در این منطقه چاه می‌زنند و مأمور ژاندارمری جلوی او را می‌گیرد و می‌گوید به موجب این دستور وزارتخانه حفر چاه در این منطقه ممنوعه اعلام شده است بنده به آقایان اطمینان می‌دهم که این کار از طرف وزیر و معاونین و متخصصین بسیار عالی‌رتبه خواهد شد و به یک مأمور محلی این اجازه را نمی‌دهیم که یک محلی را همین‌طوری بگوید که ممنوعه است ولی اگر منظور این است که آن مأمور نتواند وظیفه خود را انجام بدهد و برای جلوگیری از حفر چاه در مناطقی که ممنوعه اعلام شده به جای این که نزد رئیس ژاندارمری محل برود و درخواست توقیف بکند به بنده مراجعه بکند این کار را معطل می‌کند و باعث تأخیر در کارها می‌شود امیدوارم این توضیح جناب آقای مهندس صائبی را قانع کرده باشد.
رئیس- نظر دیگری در ماده ۱۲ نظری نیست؟ (اظهاری نشد) به ماده ۱۲ رأی می‌گیریم خانم‌ها و آقایانی که موافقند خواهش می‌کنم قیام فرمایند (اکثر برخاستند) تصویب شد. در ماده ۱۳ دو پیشنهاد هست که طرح این دو پیشنهاد ممکن است قدری طول بکشد با اجازه خانم‌ها و آقایان بقیه این لایحه به جلسه بعد موکول می‌شود.
۹- قرائت دستور و تعیین موقع جلسه بعد- ختم جلسه
رئیس- دستور جلسه آینده قرائت می‌شود.
(به شرح زیر خوانده شد)
دستور جلسه ۲۴۳
روز پنجشنبه ۵/۱۲/۱۳۴۴
۱- گزارش کمیسیون محاسبات راجع به تفریغ بودجه سال ۱۳۴۳ مجلس شورای ملی. شماره چاپ ۱۷۲۶.
۲- گزارش کمیسیون آموزش و پرورش راجع به دانشجویانی که خارج از کشور به تحصیل اشتغال دارند. شماره چاپ ۱۷۲۷.
رئیس- با اجازه خانم‌ها و آقایان جلسه امروز را ختم می‌کنیم جلسه آینده ساعت ۹ صبح روز پنجشنبه خواهد بود.
(نیم‌ساعت بعد از ظهر جلسه ختم شد)
رئیس مجلس شورای ملی- مهندس عبدالله ریاضی
سؤالات
ریاست محترم مجلس شورای ملی
خواهشمند است مقرر فرمایید به جناب آقای نخست‌وزیر اطلاع دهند در جلسه علنی به سؤال زیر پاسخ لازم لطف فرمایند.
۱ـ قرارداد پتروشیمی منعقده با شرکت الاید کمیکال کورپوریشن با توجه به کدام اجازه قانونی امضا شده است؟
۲- اگر با توجه به قوانین مربوطه است آیا مقررات آئین‌نامه معاملات دولتی و مزایده رعایت شده است یا خیر؟
۳- اگر رعایت نشده است طبق کدام مجوز قانونی بوده است؟
دکتر مبین
ریاست محترم مجلس شورای ملی
خواهشمند است مقرر فرمایید به جناب آقای وزیر آب و برق اطلاع دهند در جلسه علنی به سؤال زیر پاسخ لازم لطف فرمایند:
۱ـ مندرجات روزنامه کیهان مورخ ۱/۱۲/۴۴ راجع به ممنوع شدن حفر چاه آب در کلیه نقاط یزد مورد قبول و تأیید وزارت آب و برق می‌باشد یا خیر؟
۲- اگر مورد قبول ایشان می‌باشد صادرکننده دستور که بوده و طبق کدام ماده قانونی این مجوز صادر شده است؟
دکتر مبین