مذاکرات مجلس شورای ملی ۳۱ امرداد ۱۲۸۹ نشست ۱۳۲
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری دوم | تصمیم‌های مجلس | درگاه انقلاب مشروطه |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری دوم |
مجلس شورای ملی ۳۱ امرداد ۱۲۸۹ نشست ۱۳۲
جلسه ۱۳۲
صورت مشروح روز سه شنبه ۱۷ شهر شعبان المعظم
مجلس دو ساعت و سه ربع قبل از ظهر به ریاست آقای ذکاءالملک تشکیل شد.
صورت مجلس روز شنبه را آقای معاضدالملک قرائت کرد.
رئیس ـ در باب صورت مجلس ملاحظاتی اگر هست بفرمائید.
(اظهاری نشد رئیس صورت مجلس را امضاء نمود.)
رئیس ـ آقایان روسا و محترمین کمیسیون ها را یادآوری میکنم که بر حسب قراردادی که شده است که هر هفته روزهای پنج شنبه راپورت انعقاد جلسات کمیسیونها و کسانی که غایب میشوند یا اینکه دیر میایند در مجلس قرائت شود پس فردا که روز پنج شنبه است منتظریم راپورت خودشان را بدهند.
(آقا میرزا ابراهیم خان ماده ۹ قانون اداری معارف را قرائت نمود پس از جزئی مذاکره کلمه (انجمن معارف) برداشته شد و در عوض آن (هیئت مشاوره) گذاشته شد به عبارت ذیل تصویب شد: ماده ۹ وظایف اداره محاسبات:
۱ـ ترتیب و نگاهداری کتب ودفاتر واوراق لازمه برای حقوق اجزا وزارتخانه و حساب کلیه وجوه عایده اداره معارف و اوقاف . ترتیب صورتهای ماهیانه از برای هیئت مشاوره و صورتهای شش ماهه و روزنامه ماده ۱۰ وظایف هیئت مشاوره :
- ۱. حل غوامض معارف
- ۲. تسویه اختلافات بین مکاتب و مدارس
- ۳. رد و قبول تألیفات معینه برای مدارس و مکاتب
- ۴. مشورت در تدارک نواقص تعلیمات و لوازم تحصیلات ثلثه از وجوه اعانه و غیره و ترجیح بعضی تدارکات به مقتضیات حال
- ۵. تعیین مصرف وجوه فوق العاده که برسم هدیه و اعانه میرسد و وجوه موقوفات که به اختیار وزارت معارف گذارده شده باشد
- ۶. معاونت فکری وزیر در هر نوع مسئله و مشکلی که به آن هیئت رجوع شود.
( در این ماده مذاکرات زیاد شده آقای افتخارالواعظین اظهار کرد مراد از تعیین مصرف وجوه موقوفات که در اینحا نوشته اند از وظایف این هیئت مشاوره است لابد موقوفاتی خواهد بود که متولی مخصوص ندارد و اداره آن در عهده وزارت اوقاف است و موقوف علیه مطلق مصارف بها است اگر مراد این است خوب است توضیح شود معاون وزارت علوم جواب داد که چون بعد از این شاید بعضی اشخاص موقوفاتی را معین کنند که منافع آن صرف مکاتب شود و متولی آن را وزارت اوقاف قرار بدهد از این جهت در اینجا تعیین مصرف ومصارف آن در عهده این هیئت گذارده شده و مراد این قسم از موقوفات است آقای حاج سید نصرالله اظهار نمود کلمه ( حل غوامض مصارف ) را ملتفت نشد اگر مراد حل غوامض علمی است که این راجع به وزارت معارف نیست و اگر مراد حل غوامض کارهای وزارت معارف است باید حل غوامض امور معارف نوشته شود گفتند صحیح است و به همین عبارت ( حل غوامض امور معارف ) تصویب شد بعد در خصوص اینکه این هیئت مشاوره عبارت خواهد بود از هیئت مشاوره اداری معارف مذاکره شد معاون وزارت علوم اظهار نمود آن هیئت علی حده خواهد بود که مرکب است از رؤسای ادارات وزارت معارف که هر شعبه در ترتیب ادارات مذاکره خواهند کرد و این هیئت از برای مشاوره در ترتیب پروگرام و رد و قبول تألیفاتی که باید در مدارس تدریس شود می باشد اظهار شد پس خوبست این مسئله توضیح شود مذاکرات زیاد در این باب نشده بالاخره آقای مشیر الدوله به عبارت ذیل پیشنهاد نمود در قابل توجه بودن آن اخذ رأی شده به اکثریت قابل توجه شده با ماده ۱۰ رجوع به کمیسیون گردید ( وظایف مجلس مشاوره اداره تسویه اختلافات بین مکاتب و مدارس ومداقه در امور اداره که رجوع آن را به مجلس مشاوره لازم بداند ).
وظایف هیئت مشاوره علمی موافق فقرات اول و سوم و چهارم و پنجم و ششم ماده ۱۰ فصل سوم ترتیب ادارات معارف و اوقاف وایالات .
ماده ۱۱ برای ایفای به وظایف مذاکره علاوه بر ادارات مرکزی در ایالات و ولایات نیز شعبه تأسیس میشود تفصیل ذیل:
- ۱ـ ادارات ایالتی معارف و اوقاف در ایالات آذربایجان . خراسان . فارس . کرمان .
- ۲ـ ادارات ولایتی نمره اول در ولایات اصفهان . گیلان . مازندران . قزوین . همدان . زنجان . عراق . یزد . کرمانشاه . شوشتر . بنادر فارس.
- ۳ـ ادارات ولایتی نمره دوم در ولایات اردبیل . ارومی . استراباد . شاهرود . سبزوار . نیشابور . بروجرد . کاشان . قم . خرم آباد . سمنن . دامغان . دزفول . سنندج . مراغه . خوی .
- ۴ـ ادارات ولایتی نمره سوم در ولایات ساوجبلاغ . سلماس . میانج . قوچان . تربت . بجنورد . قاین . بیرجند . بم . بمپور . ساوه . ملایر . آباده . ماکو . سراب . خلخال
در تقسیم ایالات و ولایات ترتیب فوق محل اختلاف شده اکثریت مجلس بر خلاف آن بود پس از مذاکره از نمایندگان به ترتیب ذیل پیشنهادی نمودند و اقا میرزا ابراهیم خان قرائت نموده .
۱ـ آقای میرزا مرتضی قلیخان : بنده پیشنهاد می کنم که از روی عده نفوس درجات ثلث معین شود. از دویست هزار نفر و زیادتر درجه اول از صدهزار الی دویست هزار نفر درجه دوم از صد هزار نفر کمتر در سیم .
۲ـ آقای حاج عزالممالک : بنده پیشنهاد میکنم که فقط ماده ۱۱ برای ایفا به وظایف مذکوره علاوه بر ادارت مرکزی در ایالات و ولایات شعبه ها تأسیس میشود نوشته شود و اسم ایالت و ولایات برده شود.
۳ـ آقای میرزا ابراهیم خان : بنده پیشنهاد می کنم در عوض این ماده این عبارت نوشته شود ( وزارت معارف در هر یک از ایالات و ولایات و بلوکات بر حسب اقتضای وقت تإسیس ادارات خواهد نمود ) پس از مقداری مذاکره آقای میرزا مرتضی قلیخان پیشنهاد خود را مسترد داشته پس از آن در پیشنهاد آقای عزالممالک به اضافه کلمه بر حسب لزوم قبل از کلمه شعبه ها تأسیس می شود اخذ رأی شده به اکثریت تصویب شد ماه ۱۱ به طوری که تصویب شد .
برای ایفا به وظایف مذکوره علاوه بر ادارات مرکزی در ایالت و ولایات نیز بر حسب لزوم شعبه ها تأسیس میشود.
وحیدالملک ـ دو ماده از این قانون برگشته است به کمیسیون که اصلاح شود و از برای روز شنبه حاضر خواهد شد یعنی فردا یک جلسه داریم واز برای روز پنجشنبه راپورت آن را میدهم و اگر ایرادی نیست روز شنبه جزء دستور شود که زودتر این قانون از مجلس بگذرد.
رئیس ـ جزء دستور هست همین قدر که راپورت آن از کمیسیون برگردد موضوع مذاکره خواهد شد لازم نیست مجدداً جزء دستور شود.
معاون وزارت علوم ـ لوایحی را که به مجلس فرستادیم شامل دو قسمت بود یکی قانون ادای معارف و یکی قانون وزارت فوائد عامه و در مجلس این دو قانون را از هم مجزا کردند حالا که تقریباً کمیسیون معارف وظیفه خود را در این کار انجام داده است تمنائی که دارم این است که آن قسمت دیگر هم که راجع به قانون وزارت فوائد عامه است زودتر به کمیسون رجوع شود که راپورت داده شود و قوانین این دواداره با هم از مجلس بگذرد.
منتصرالسلطان ـ قانون وزارت فوائد عامه به کمیسیون رجوع شده و انشاءالله راپورت آن را به زودی تقدیم می کنیم .
( در این موقع هیئت وزراء به استثنای وزیر امور خارجه به مجلس تشریف آوردند )
رئیس ـ در جلسه گذشته مذاکره در مرام نامه معوق ماند و قرار شد که د راین جلسه اقایانی که در آن جلسه اجازه نطق خواسته بودند به ترتیب به ایشان وقت داده شود آقای ادیب التجار .
ادیب التجار ـ یکی از عرایض بنده در باب افواج قدیمه بود که آقای میرزا اسدالله خان سئوال کردند واقای وزیر جنگ جواب دادند مسئله دیگر نبده این بود که هر مستخدم برای وزارت جنگ که اخمیتش خیلی آیت و همچنین برای وزارت معارف قید نفرمودندویک نکته هم هست راجع به آقای رئیس الوزرا که وزیر علوم و معارف را برای چه تا به حال به مجلس معرفی نکرده اند ( گفته شد این اظهار شما خارج از مذاکره پروگرام است ).
ادیب التجار ـ مذاکره پروگرام نیسصت یادآوری می کنم به حضرت رئیس الوزرا که چرا وزیر معارف را معرفی نکرده اند اعتراض نکنید اگر خارج از از موضوع باشد حضرت رئیس اخطار می کند مملکت باید وزیر معارف داشته باشد نه این که بی علم و معرفت و جاهل باشد و برای چه
- 2
تشکیل آن تمام میشود و در باب بودجه هم وزارتخانه ها بودجه های خودشان را حاضر کرده اند بودجه وزارت مالیه هم حاضر شده است و یکی دو ماه طول دارد که مرتب شده و به مجلس بیاید .
بهجت ـ این مرامنامه را که وزرای محترم تقدیم مجلس کرده اند اگر تمام مواد آن به شکل لایحه قانونی در می آمد خیلی خوب بود مثل اینکه در باب مستخدمین خارجه لایحه آن را فرستادند و ما دانستیم که به چه ترتیب است و همچنین در سایر مواد آن هم لوایح قانونی پیشنهاد می کردند و ما درست می فهمیدیم و رأی هم میدادیم ولی موادی که این جا ذکر شده است تماماً مواد اولیه است نه مواد ثانویه که بتوان به آن رأی داد به جهت اینه این مواد یک بی رنگی است که با هر رنگی میسازد مثلاً نوشته اند اصلاحات در ادارات معلوم است که ما هر اداره را که خواسته باشیم نظم بدهیم دو شکل است یک وقت این است که می خواهیم توسعه بدهیم و یک وقت می خواهیم تضییق کنیم حالا این جا بنده نمیدانم مراد از این اصلاحاتی که پیشنهاد کرده اند توسعه ادارات است یا تضییق آنها این باید توضیح شود که ما بدانیم حالا همینقدر میتوانم تشکر کنم از هیئت وزرای خودمان که مطلب مضریرا در این پروگرام ننوشته اند ولی سایر مواد آن چون واضح نیست به این طور نمیتوانیم رأی بدهیم وعرض می کنم اگر سایر این مواد مثل همین ماده جلب مستخدمین خارجه است که منبعد در باب هر کدام آن لوایحی را پیشنهاد خواهند کرد که عجالتاً از مذاکره در آن سکوت مینمایم ( گفته شد البته لایحه آنها را پیشنهاد می کنند ) و حرفی نداریم واگر لوایحی نخواهند داد ممکن نیست این طور که این مواد ابهام دارد آنها را تصویب کنیم به جهت اینکه ممکن است یک هیئت وزرائی بعد بیایند که مسلک آنها بر خلاف مسلک این کابینه باشد ولی با همین پروگرام اتخاذ نمایند به جهت اینکه اصلاح ادارات ممکن است بهتوسعه بشود و ممکن است به تضییق بشود پس ما نمیتوانیم پیش از اینکه نظریات وزراء د رترتیب اجرای این مواد بدانیم رأی بدهیم و می خواهم بدانم در باب این مواد لوایحی به ما پیشنهاد خواهند کرد یا خیر و یکی هم مسئله اصلاحات امور وزارت خارجه است که حضرت والّا شاهزاده اسدالله میرزا فرمودند لازم نیست در پروگرام ذکر شود بنده جداً این اظهار ایشان را تکذیب میکنم و ثابت میکنم که ذکر آن در پروگرام واجب بود که خود ایشان هم تصدیق کنند به جهت اینکه بزرگترین ادارات وزارتخانه ها در هر مملکتی وزارت امور خارجه است که روابط خارجی را تکمیل می کند که باید اجزا کافی چه در مرکز چه در نقاط خارجه برای آن تحصیل نمود که حدود وظایف خود را بشناسند که هم روابط مملکت را با سایر ممالک تکمیل کنند و هم اینکه حفظ حقوق تبعه آن دولت را بنمایند و در این خصوص همین قدر که این را جزء پروگزام بنمایند دیگر حرفی نداریم یک مطلب دیگر بنده ایناست که میخواهم بدانم مطالبی را که در این پروگرام نوشته اند به تمام ولایات تعمیم خواهند داد یا خیر به جهت اینکه از ۱۵۰ سال قبل که ابتدای دولت قاجاریه بوده است نظر به اینکه خانواده قاجاریه در شمال ایران بوده اند تمام نظر دولت و اولیا امور به طرف شمال مصروف بوده و پشتشان به جنوب و به این واسطه هیچ قسم اصلاحاتی در سمت جنوب نشده است از کردستان گرفته تا بلرستان همین طور امور آنها مختل بود بدبختانه از ابتدای دولت جدید هم به واسطه اینکه اولیا اموران گرفتاریها را داشتند توجهی به آن طرف نکرده اند و الان بعضی ولایات آن هست که هیچ حاکم و نایب الحکومه ندارد مثل لرستان که مرکزش خرم آباد است وهمین طور سایر ولایات .
رئیس ـ در پروگرام مذاکره بفرمائید این بیانات خارج از موضوع است .
بهجت ـ راجع به پروگرام است می خواهم بدانم این مسئولیتی را که وزرای جدید مطابق این پروگرام قبول می کنند مثل دولت سابق و کابینه سابق خواهند رفتار کرد که به هیچ وجه نظری به سمت جنوب نداشته یا اینکه عطف نظری به سمت جنوب خواهند کرد من جمله مالیات عربستان است که در سال گذشته گرفته شد و معلوم نشد بهچه مصرفی رسید م یخواهم بدانم کابینه جدید می توانند به ما اطلاع بدهند.
رئیس ـ این فرمایش شما استیضاح است اگر در پروگرام نظریاتی دارید بفرمائید خارج از موضوع نشوید.
بهجت ـ استیضاح نیست سئوالی است راجع به پروگرام می خواهم بدانم نظریات این کابینه به تمام ولایات تعمیم خواهد داتش یا خیر و بعد از آنکه نطق ما آزاد شد سایر مطالب خودم را عرض می کنم .
رئیس ـ این چه ربطی به آزادی نطق دارد البته نطق آزاد است و خارج از موضوع که نمیشود مذاکره کرد.
متین السلطنه ـ بودن اسم بنده در این صورت ( ورقه که اسامی اشخاصی که اجازه نطق می خواهند نوشته می شود ) بهترین ثبوت است از برای اینکه بنده هم یکی از اشخاصی بودم که دیروز اجازه خواسته ام وغرضم این بود که عرض کنم این مطلب را ختم نمائید ولی چون حالا اسم بند هدر ابتدا واقع شده است و از طرف دیگر رعایت مخالف و موافق هم نمیشود یعنی مخالی نیست و هر چه هست موافق است لازم است چند کلمه عرض کنم این پروگرام خیلی خوب است واصلاح هر مملکتی خصوصاً ایران بسته به پروگرام کابینه وزرای آن مملکت است ولی کسی که می تواند تشخیص بدهد می داند که این یک پروگرام عملی نیست به جهت اینکه اگر این پروگرام عملی میبود بایستی مجملا صورت اقدامات کابینه در آن نوشته شده باشد مثلاً می بایستی در باب اصلاحات دو اثر امنیه ونظمیه مینویسند این کابینه در نظر دارد که ده هزار نفر یا پانزده هزار نفر برای امنیه یا نظمیه مرتب نماید آن وقت ممکن بود که ما از این عده بکاهیم و بگوئیم یک مقداری از آن به عده قشون بیفزائید یک قسمت از این پروگرام که واقعاً عملی و ثابت می کند که میتوان بین پروگرام عملی و پلتیکی تمیزی داد و فرق گذاشت به ما میگوید همین طوری که د رماده اصلاحات نظام نوشته شده که این اردو مرتب خواهد بود از اسلحه ثلثه و .... باید سایر مواد هم همین طور تشریح شود و مخصوصاً بنده استدعا می کنم جرح و تعدیل شود معلوم است مملکتی که بودجه اش کسر دارد به دو طریق ممکن است کسر آن را پوشاند یکی قرض و یکی تکثیر عایدات پس خوب بود این را در اینجا قید م یکردند که این کابینه کدام یک از این دو قسم میخواهد کسر بودجه خود را بپوشاند تا اینکه این جا نظریات نمایندگان هم معلوم شود که با کدام یک از آن همراهند مثل این که الان شاید یک عده از آقایان باشند که قرض کردن را بهتر بدانند وشاید هم عده دیگر تکثیر را ترجیح بدهند این نظریات بنده است بعد که بنده از اینحا ( محل نطق ) رفتم ممکن است تشریف بیاورند جواب بنده را بفرمایند در مسئله اختیارات تامه دادن به وزارت عدلیه تعجب می کنم که مطلب به این صحیحی را اغلب ایراد می کنند ما امروز می دانیم که اغلب از اعضاء ادارات و وزارت عدلیه ما قابل نبوده اند و داخل شده اند و وزیر عدلیه اگر اختیارات نداشته باشد که بتواند تغییری د رانها بدهد دیگر چگونه ما متوقع خواهیم بود که در آن اصلاحات به عمل بیاید چیزی که هست این است که هیچ لزومی نداشت این مسئله در پروگرام قید شود البته وزیر عدلیه باید اختیارات داشته باشد که از عهده مسئولیت خود بتواند براید و بنده از قراری که می بینم اکثر از نمایندگان موافقت می کنند در اینکه این پروگرام مبهم است و بدهیم است چیزی که مبهم است نمیتوان آن را مطرح مذاکره نمود یا درباره آن رأی داد پس بنده استدعا میکنم هیئت وزرای عظام این پروگرام را مسترد بفرمایند و بعد مواد آن را تصریح و تشریح نموده پیشنهاد نمایند مثل اینکه در خصوص جلب مستخدمین خارجه لایحه پیشنهاد کردند و به ما نمودند که نقطه نظر ایشان چیست همین طور در باب اصلاحات دو اثر نظمیه وامنیه و تعدیل مالیات تشریح کنند که نظریات ایشان از چه قرار است که مجلس هم ملاحظات خود را کرده رأی بدهد و این پروگرام را چون تا اندازه پروگرام عملی نمیدانم مذاکره در آن را اتلاف وقت میدانم و تقاضا می کنم که بیش ا زاین در آن مذاکره نشود.
وزیر داخله ـ در خصوص امنیه و نظمیه مکرر گفته میشود که خوب بود مفصل ذکر می شد بنده این را ملتفت نمیشوم پس بفرمائید که بودجه آنها را هم باید در پروگرام نوشته عرض کردم و مکرر هم گفته شد که در پروگرام اصول مطالب نوشته میشود ما در اینجا نوشته ایم اصلاح امنیه و نظمیه و الان هم در وزارت داخله مشغول اجرای اصلاحات د رادارات آن هستیم ومیدانید که شرط عمده اصلاحات آن بودجه است که ما باید قبلا بودجه آن را ببینیم و بدانیم ادارات ما چقدر است و چقدر صاحب منصب لازم دارند بعد از آن که از ترتیب به خوبی مسبوق شدیم آن وقت موافق صلاح مملکت ترتیبی برای آن قرار خواهیم داد و اگر بخواهیم این ترتیبات را در پروگرام ذکر کنیم یک کتابی خواهد شد ما در اینجا فقط مرام خودمان را نوشته ایم که می خواهیم اصلاحات در دوائر نظمیه بکنیم .
افتخارالواعظین ـ این اصلاحات از روی چه مقیاسی است ادارات آنها را کم می کنید یا زیاد.
وزیر داخله ـ البته زیاد میشود به جهت اینکه ما تا به حال فقط در مرکز نظمیه داشتیم و بعدها مسلماً در فارس اصفهان و سایر جاها ادارات نظمیه خواهیم داشت ما تا به حال در امنیه صاحب منصب صحیح نداشتیم بعدها صاحب منصبهای صحیح خواهیم داشت این یک چیزی است معلوم و مسلم و اگر بخواهیم این مطالب را در پروگرام بنویسیم کی کتابی خواهد شد.
وزیر پست و تلگراف ـ بنده در تکمیل فرمایشات حضرت والّا چند کلمه لازم می دانم عرض کنم و تعجب می کنم از آقای متین السلطنه که بعد از دو روز برمی خیزند و می فرمایند خوبست این پروگرام را مسترد بدارند و ثانیاً مواد آن را مفصلا پیشنهاد کنند این طور نیست به جهت اینکه در باب هر یک از این مواد بعد ا زاین لوایح پیشنهاد خواهد شد و اگر بخواهیم تمام آنها را در ضمن پروگرام ذکر کنیم یک کتابی خواهد شد پروگرام اصول اساسی لوایحی است که بعد از این به مجلس پیشنهاد شود همچو نیست که به مجرد اینکه این از مجلس گذشت دیگر مواد آن به مجلس نباید اینها تمام لوایح دارد مثلاً در باب نظمیه همین قدر نوشتیم که باید اصلاحات بشود وقتی که مجلس تصویب کرد لایحه آن تقدمی میشود اگر عده آن کم است مجلس زیاد می کند و اگر زیاد است کم میکند همچنین د رباب مالیه اصلاحاتی که باید بشود مفصلاً پیشنهاد میشود و به تصویب مجلس اقدام خواهد و اینکه د ردادن اختیار تام به وزیر عدلیه اعتراض می کنند که لازم ندارد پریروز عرض کردم ممکن است وزیر عدلیه یک نفر از رؤسای محاکم را تغییر بدهد آن وقت در مجس برخیزند استیضاح کنند که قانون اساسی نقض شده است و از روی چه قانونی این رئیس را تغییر دادید به این جهت این کابینه تقاضا کردند که این اختیار تا به وزیر عدلیه داده شود که اگر یکی از رؤسای محاکم را یک وقتی لازم بداند تغییر بدهد دیگر نروند در خانه این وکیلو آن وکیل و بگویند اصل قانون نقض شده است شما نشسته اید و جلوگیری نمی کنید و اغلب این مذاکرایتی کهمی شود مکررات است تقاضا می کنم رأی گرفته شود و مذاکرات ختم شود .
(در این موقع پیشهاد ذیل را آقا میرزا ابراهیم خان اطرف خود قرائت نمود :
بنده پینشهاد می کنم که چون مواد این پروگرام را اساساً نمایندگان محترم تصدیق دارند مذاکرات در آن ختم بفرمائید تا تصریح و تشریح آن را وزرای محترم نوشته به مجلس بیاورند).
کاشف ـ وقتی که در این پروگرام رأی گرفته شد کلیت تمام عبارات آن تصویب شده است و ما دیگر نمیتوانیم کلمات آن را تغییر بدهیم از این جهت بنده در جلسه گذشته اجازه خواسته بودم به واسطه اینکه موقع گذشته بود نتوانستم عرایض خود را عرض کنم و حالا لازم می دانم چند کلمه عرض کنم اینکه در اینجا نوشته شده است در سایر ولایات قشون به طرز قدیم تشکیل شود این کی کلمه است که ما ابداً نمی توانیم آن را تصویب کنیم بهجهت اینکه ترتیب قدیم این بوده است که یک جمعی عمله را به اسم قشون ترتیب می دادند و مواجبش میرفت به جاهائی ه هیج به در نمی خورد و امروز که ما می خواهیم داخل دوره تجدد بشویم و پا در جاده ترقی بگذاریم باید یک ترتیب صحیحی معین کنیم که هم قشون مرتب داشته باشیم و هم حقوق معین کافی به آنها داده شود و یا این ترتیبی که الان در باب حقوق قشون پیش امدهدر همه جا قشون فراری شده اند به غیر از یک عده که در مرکز جمع است و به عقیده بنده چنانچه این کلمه باشد و به این پروگرام رأی گرفته شود این ماده خیلی ناقص خواهد بود و تقاضا می کنم این کلمه را بردارید و اینکه آقای وزیر جنگ فرمودند که اگر آقای افتخار الواعظین اصلاحاتی دارند بگویند ایشان از ترتیب نظام چه اطلاعای دارند ایراد ما فقط این است که این کلمه ( قدیم ) را از اینجا بردارند و این مطلبی را هم که آقای وزیر عدلیه در خصوص توسط فرمودند یکی دو مرتبه است که این مطلب در اینجا گفته شده است ولی بنده خواهش میکنم که دیگر ایناظهار در اینجا نشود و چنانچه مانعی دارند علناً بگویند که بدانیم و رفع نمائیم البته اگر ادارات عدلیه محتاج به اصلاحات باشد باید وزیر عدلیه شروع نماید و کسی که نمی تواند توسط کنند و در خاتمه عرض خودم لازم می دانم عرض کنم که در باب تجارت وزیر تجارت و این پروگرام هیچ اسمی برده نشده است استدعا میکنم که در این باب هم اسمی برده شود که نظریات این کابینه از چه قرار خواهد بود.
وزیر جنگ ـ آقای کاشف گویا فرق بین تشکیل قشون به طرز جدید و قدیم را به این دانسته اند که د رمرکز یک قشون ترتیب خواهد شد که حقوق و لباس و جیره آنها به طور کافی داده خواهد شد و در ولایات یک قشونی خواهیم داشت که نه لباس داشته باشد نه حقوق و نه تفنگ این طور نیست فقط نظر کابینه به این است که در مرکز یک اردوئی تشکیل خواهد شد به ترتیب اروپائی که تمام لوازم آنها از غذا و غیره اماده باشد که هر موقعی که مسافرت و مأموریتی برای آنها پیش بیاید فورا در ظرف دو سه ساعت حرکت کنند و اگر بخواهیم در ولایات هم به این طور تشکیل بدهیم ممکن نمی شود به جهت اینکه طرز جدید مخارج و ترتیباتی دارد کههیج نمی تواند مالیه دولت کفایت آن را بنماید پس باید فعلا همان طرز قدیم را در ولایات معمول داشت و چندان فرقی هم ندارد منتهی این است که سرباز تا سن ۲۵ قبول میشود در ولایات تا ۳۵ گرفته میشود با اصلاحات لازمه دیگر و لباس و حقوق هم به آنها داده خواهد شد و گمان میکنم آن عبارتی را که بنده نوشته ام خیلی عبارت خوبی است و محتاج به این قدر مذاکرات مخواهد بود.
رئیس ـ پیشنهادی شده است از طرف وزراء و هم از طرف نمایندگان که مذاکرات ختم شود اگر مجلس موافقت داشته باشد در تصویب آن اخذ رأی شود.
وحیدالملک ـ پیشنهادی که شده است تقریباً برای اخذ رأی ساکت است و رأی که درباره پروگرام گرفته شود باید رأی مثبت یا منفی باشد دیگر اینکه یک ایرادی شد درباره پروگرام وزراء جواب داده اند که این پروگرام عملی است پلتیکی نبده می خواستم در این باب دو کلمه عرض کنم ولی چون مذاکرات زیاد شده رأی بگیرید چنانچه تصویب شد بنده هم عرض ندارم .
رئیس ـ رأی می گیریم در اینکه مذاکرات را ختم کنیم یا خیر به جهت اینکه اگر بخواهیم مذاکرت نکنیم یک عده هستند که اجازه خواسته اند و تا نوبت آنها بگذرد دیگران اجازه خواهند خواست و بالاخره در مذاکرات نتیجه گرفته نخواهد شد حالا کسانی که تصویب می کنند که مذاکره در پروگرام ختم شود قیام نمایند ( عده قیام نمودند ).
رئیس ـ اکثریت است ( عده گفتند : اکثریت است ).
محمد هاشم میرزا ـ رأی گرفتن در اینکه مذاکرات ختم شود یعنی چه بنده این را نمی فهمم.
رئیس ـ یک وقتی که بنده نمی توانم تشخیص بدهم که مجلس می خواهد مذاکرات را ختم نماید یا خیر چه بکنم باید رأی بگیرم ببینیم مجلس ختم مذاکرات را تصویب می کند یا خیر حالا چون دفعه اول نتیجه مشکوک بود مجدداً رأی می گیریم کسانی که تصویب می کنند مذاکرات را در پروگرام ختم کنم قیام نمایند .
( در این مرتبه نیز عده قیام نمودند و نتیجه معلوم نشد ).
رئیس ـ دو مرتبه به قیام و قعود رأی گرفتم نتیجه مشکوک شد این دفعه با اوراق رأی می گیریم کسانی که رأی شان این است که مذاکرات ختم شود ورقه سفید خواهند انداخت
( ورقه رأی اخذ و استخراج شد ).
معاضد الملک ـ عده حضار ۷۰ . ورقه سفید ۳۰ . ورقه آبی ۳۱ . امتناع ۹ .
رئیس ـ معلوم میشود ختم مذاکرات تصویب نشده است پس ثانیاً شروع به مذاکرات میشود.
معزز الملک ـ به عقیده بنده تمام این اختلافاتی که در اینجا میوشدتمام عیبش این است هر کدام درباره پروگرام یک معنی را تصور میکنم زیرا اگر معنی پروگرام را می دانستند این ایرادات را نمی کردید و اعلب این ایرادات مرتفع میشد همه میدانند در هر مملکتی از ممالک مثل امروزه مملکت ایران که تازه پا به جاده ترقی گذاشته وداخل تمدن جیدد شده است مطالب اساسی به قدری زیاد است که هیچ نمیتوان یک ترتیبی و یک تقدم تأخری برای آن تصور شود که یک فرقه سیاسی یا یک هیئت دولتی یا یک مجلس شورای ملی یکی از ترتیبات را اتخاذ نمایند حالا باید دید که این هیئت وزراء یا این مجلس شورای ملی کدام یک از مطالب اسای را برای اصلاح مملکت صلاح می دانند این وزراء که این پروگرام را پیشنهاد کردند این یک نقشه است که به مقام مقنن پیشنهاد میکندد و می گویند در ظرف فلان مدت یک سال یا دو سال یا سه سال مطابق این پروگرام خودمان عمل می کنیم اگر تصویب شد آن وقت هیئت دولت داخل اجرای آن مواد میشوند واگر تصویب نکردند آن وقت در مواد آن پروگرام تغییر می دهند حالا بعضی از آقایان نمایندگان می گویند که چرا فلان مطلب جزو پروگرام نشده است در حالی که ممکن بود بگوئیم آن مطالب جزو نظریات وزراء بوده باست که در لایحه علیحده بایستی پیشنهاد کنند پس همین طور که عرض کردم نظر این هیئت این است که این پروگرام یک اصول کلی است که به مجلس پیشنهاد شده است و اگر نظر ما هم این باشد دیگر تصور نمی کنم حق با اقایانی باشد که می گویند مواد آن تشریح بوده به جهت اینکه هیچ وقت معمول نیست که در جزئیات مواد یک پروگرامی گفتگو شود تمام این مطالب اصولی است که اول تصویب میشود بعد از آن جزء پروگرام نوشته می شود هیچ محتاج نیت سکه قید شود که از کجا مستخدمن می خواهند بیاورند یا آنکه چند نفر خواهند آورد خودشان می دانند که از کجا باید بیاورند هیئت وزراء سئوال می کنند لازم میدانید که امور مملکت به توسط مستخدمین خارجه اصلاح شود یا خیر باید بگویند بلی باید اصلاح شود یا نه دیگر محتاج به شرح جزئیات نیست آن وقت بر عهده هیئت وزراء است چنانچه پیشنهاد کرده اند پیشنهاد نمایند که به چه شکل باید صورت بگیرد و در این صورت گمان نمی کنم که محتاج به تفصیل جزئیات شودمثلا در پذروگرام نوشته شد هاست اصلاحات امنیه و نظمیه اصلاحات امنیه منحصر به یکی نیتس ممکن است برای اصلاحات امنیه و نظمیه طرق مختلفه باشد یککی تکثیر عده و یکی جلوگیری از مواد فساد چنانچه شد و یکی هم نظمیه که مثلاً بگویند ده هزار نظمیه لازم داریم پس اگر حالال می گفتند نظر ما این است که اصلاح امنیه و نظمیه را به این خواهم کرد که عده اش را منحصر میکنیم به ۱۵ هزار یا ۱۶ هزار ممکن بود ولی این را باید در لایحه علیحده پیشنهاد کنند پس تمام نواقص را وزراء در این مدت که وزارت می کنند حق دارند رفع نمایند مطابق همین پروگرام ولی کی از مطالب خیلی اساسی که در واقع روح مملکت بسته به آن است و خیلی خیلی مهم است به نظر بنده رسیده است شاید به نظر آقایان یک مسئله خیلی کوچکی باشد ولی به نظر من بزرگ و قابل تحسین است و تصور بکنند که یک مسئله است که همه تمجید کنند نه این طور نیست شاید هم تصدیق نکنند به جهت آنکه دیدیم آن وضع سابق یعنی آن وضع حکومت انفعالی را که بر عکس ممدوولد مواد فساد بودند پس این کابینه وزراء که امروز پروگرام خودشان را تقدیم مجلس می کنند می گویند ما مصمم شد هایم که به هر نحوی باشد رفع مواد فساد این مملکت را بنمائیم در باب مالیه که یکی از آن مواد پروگرام بعضی را عقیده آن است که داخل در جزویات آن نشدیم به عقیده من اصولاً داخل در جزئیات شده است که آن عمل اصلاحات امور مالیه است و خیلی هم قابل تحسین است و کافی است و در تحت همین کی کلمه همه چیز داراست دیگر لازم نیست که گفته شود که این عمل مالیات را به چه نحو باید تعدیل کرد در فلان ده چند نفر ممیز باید فرستاد پنج نفر یا شش نفر چقدر همین کافی است یعنی دارا و جامع است تمام کلماتی را که مملکت امنیه لازم دارد نظمیه لازم دارد و ... و تمام در تحت همن کلمه است و محتاج به تحقیقات هم نیست که عرض کنم یکی از اقدامات آنها دیوان محاسبات است که در جز پروگرام هیچ یک از کابینه ها نیامده است و همچنین دیگر از اقدامات آنها تکثیر عایدات و تقلیل مخارج است و اینها قابل تمجید است اینجا یکی از نمایندگان محترم ایراد کردند به طرز قدیم و طرز جدید که قشون جدید باید در همه جا تشکیل شود چنانچه آقای وزیر جنگ تشریح فرمودند بنده میخواهم فرمایش ایشان را تایید بکنم طرز قشون گیری قدیم غیر از طرز قشون گرفتن جدید است قشون گیری قدیم وضع دیگر داشت و حالا وضع دیگر دارد مثلاً ترتیب منزل دادن غذا دادن تعیین مدت خدمت تعیین حقوق آنها اینها مسائلی است که میتواند ما به الامتیاز باشد ما بین طرز جدید و قدیم و من شخصا چون یک مقداری از علم نظامی اطلاع دارم خیلی تشکر دارم از این وزراء که در پروگرام خودشان ۶۶۰۰ نفر قشون به طرز جدید بیشتر پیشنهاد نکرده اند به جهت اینکه سنگ بزرگ برداشتن نشانه نزدن است هر کس عقیده اش این باشد که در آن واحد ممکن است کار مملکت را اصلاح کرد این عقیده را قابل توجه نباید دانست بلکه باید او را تگذیب کرد بلی ممکن است در مدت زمانی به تدریج امور را اصلاح کرد (اگر موفق نشویم با این بی اسبابی که داریم) باید دانست که فقط این را نباید تصور کرد که اصلاح قشون فقط به دادن پول است بلکه اول چیزی که لازم است صاحب منصب عالم است و ما بدبختانه به اندازه تشکیل این شش هزار صاحب منصب نداریم تا چه رسد به سی یا چهل هزار نفر و بنده خیلی از وزراء متشکرم که زیادتر نفرمودند و به اندازه فرمودند که از عهده آن میتوانند بر ایند و شاید همین صاحب منصبان حاضره بتوانند از عهده این خدمت برایند و به عقیده بنده میخواستم یک تقاضائی بکنم از هیئت وزراء و آن این بودکه عرض کنم که یک عطف نظری بکنند به مدرسه نظامی که خیلی اهمیت دارد اهمیتش این است که ما صاحب منصبهای لایق نداریم و صاحب منصب لایق هم درست نمیشود مگر در مدرسه نظامی پس اگر اصلاحات مدرسه نظامی را هم در نظر میگرفتند خیلی خوب بود.
رئیس ـ میفرمائید در پروگرام بنویسند.
معززالملک ـ بلی در جزء پروگرام یادداشت شود - بعضی از آقایان ایراد کردند که چرا اختیار تامه به ووزیر عدلیه داده شود و نباید این جزء پروگرام باشد گویا آقایان فراموش کرده اند که در کابینه سابق همین تقاضا شد و هیچ کس در آن وقت ایراد نکرد که این اختیارات واضح است و نباید خواست و همین طور کابینه جدید هم خواسته اند که این اختیارات داده شود بالاخره تصور میکنم که این پروگرام به قدری لازم است که به هیچ وجه محل ایراد نیست و تصور میکنم که این پروگرام مورد اکثریت مجلس واقع شود.
فهیم الملک ـ تمام مذاکراتی که در جلسه سابق و امروز شده است بنده زائد و خارج از موضوع میدانم و تعجب میکنم از اقایانی که میفرمایند این موادی را که نوشته اند دیپلوماسی به خرج داده اند و در صددند که از آنها ایراد بگیرند و همچنین از اقایانی که میفرمایند تصور نمیکردیم پروگرامی به این خوبی پیشنهاد شود ما منتظر آن بودیم که یک پروگرامی بیاید که از آن ایراد بگیریم بنده که منتظر بودیم بیشتر از این محل تحسین واقع شود و این قدر هم در آن مذاکره نشده بدون ایراد و مذاکره از مجلس بگذرد یعنی مطالب لازمه با اصلاحات مملکتی که خیلی لازم است اگر بخواهید تشریح بدهند خیلی معطل خواهند شد حالیه مجلس گفتگوئی که باید بکند این است که بگوئید یک ماده در این جا بیفزائید مثل اینکه آقا معزز الملک فرمودند یک ماده راجع به مدرسه نظامی افزده شود خیلی خوب است و من این را خیلی مناسب دیدم با اینکه یک چیزی را حذف و کم کنیم هیئت وزراء متعهد میشوند که اینجا قشون نوشته اند شاید مقصودشان چیزی دیگر بود و مورد تعرض قرار بدهیم بنده این را صلاح نمیدانم هر روزه مجال گفتگو نیست فقط ما باید بگوئیم اینها را که نوشته اند قبول دارند یا خیر البته باید قبول آنها هم باشد اگر امروز به این پروگرام رأی بدهیم معنیش این نیست که به میل خودشان یکی از یکی از مواد این پروگرام را اجرا کنند بلکه باید لوایح هر یک را به مجلس بیاورند و در آنها گفتگو و شور شود بعد از آن که تصویب شد به موقع اجرا بیاید و ایراداتی که ماها کرده ایم بنده تصور میکنم که تمام خارج از موضوع است ولی در باب عدلیه به عقیده بنده لازم است مجلس در این خصوص یک قدری عطف نظری بنماید که اختیار نامه در تجدید انتخاب روسای عدلیه است.
اسدالله خان ـ بنده اخطار نظامنامه داخلی دارم میبینم با این ضیق وقتی که داریم رعایت نظامنامه داخلی نمیشود دو ساعت است که آقای معزز الملک با این شیرین بیانی فرمایشاتی کردند و حالا سرکار موافق ایشان هستید و وقت مجلس را بی جهت تلف میکنید حالا آقای بهجت حق دارند که بفرمایند تبعیض میشود.
فهیم الملک ـ یک فقره دیگر را هم لازم است عرض کنم که اظهار میشود اجزای عدلیه را نمیشود تغییر داد اعضاء دو قسم اند یکی اعضائی باید به موجب فرمان منصوب شوند و دیگر آن که به موجب فرمان انتخاب نمیشوند اعضائی را که به موجب فرمان منصوب شده اند البته وزیر عدلیه اختیار دارد که اگر خلافی از آنها ببینید تغییر بدهد و عزل کند این اختیار فعلا برای آنهائی است که عزل و نصب آنها باید به موجب قانون باشد.
ناصرالاسلام ـ از موضوع پروگرام خارج است یک استدعائی ادیب التجار دارد همه گفتیم از موضوع خارج است.
فهیم الملک ـ یک استدعائی هم از آقایان وزراء میکنم بودجه در جزء پروگرام ذکر نشده است و تا بودجه کل نگذرد بعضی مخارجات است که وزراء به مسئولیت خودشان خواهند کرد مثل فرستادن مامورین از قراری که اغلب آنها را بنده شنیدم.
حاجی سید ابراهیم ـ بنده فقط در کلمه اختیارات تامه عدلیه ایراد دارم و اگر این اختیارات را بدهیم شاید باز هم دچار اشکالات شویم از این جهت این عبارت را خوب است مقید به اختیار قانونی بکنیم تا شکل قانونی پیدا بکند.
محمد هاشم میرزا ـ بنده فقط یک سئوال داشتم که تعدیلی که نوشته شده است تعدیل علمی است یا غیر علمی خوب است مقید شود که علمی باشد و دیگر اینکه خوب است به صورت مشروح مجلس نگاه کنید آخر مکرر گفتن هم مثل موافق است تمام این مذاکرات در صورت مجلس نیست در یک مطلبی ممکن است چهار جلسه مذاکره کرد و باز هم مذاکرات تمام نشود خوب است رأی گرفته شود که مذاکرات کافی است یا خیر اگر رأی دادند که کافی نیست دوباره مذاکره شود.
وکیل التجار ـ بنده در اجمال یکی دو تا ماده این پروگرام عرض دارم که لازم میدانم عرض کنم یکی در مسئله تعدیل مالیات این ایراد وارد نیست مالیات باید تعدیل شود و ممیزی علمی همان طوری که پیشنهاد کرده ام شاید تا دو سال دیگر طول بکشد و مخصوصا نظرم می آید که به بنده ایراد کردند عنوان تعدیل مالیات یکی از مهمترین چیزهاست و به عقیده بنده میتواند خیلی از مهمات ما را اصلاح نماید و مخارجات ما را بدهد تعدیل مالیات میتواند اهالی مملکت را اسوده بکند از بعضی تعدیاتی که نسبت به یک قسمت عمده مملکت میشود نشود و آنهائی که بی ترتیب مالیات میدهند آنها هم مالیات خود را بدهند و یک درجه رعایای فقیر بیچاره از این ظلم اسوده میشوند و یکی دو مطلب را هم که لازم میدانستم که عرض کنم چون در این پروگرام بود و همین طور مسامحه شده است حالا تعقیب شود یکی دیوان محاسبات است که اینجا نوشته اند این یک چیزی است که خیلی لازم است زودتر بایستی قانون آن از مجلس بگذرد و مطابق آن هیئت وزراء اعضاء آن را انتخاب کنند که هر چه زودتر ترتیب محاسباتی ددولتی یک صورتی پیدا کند و یکی هم در مسئله اختیار تامه میخواهم عرض کنم اگر واقعا اصلاح میخواهیم در صورتی که هیچ قانونی وضع نکرده ایم مسلما باید وزیر عدلیه دارای اختیارات تامه باشد وانگهی اختیار فقط در انتاب اعضاء شده است و هیچ وزیری نمی آید یکی نفری را که خدمت کرده است و هیچ تقصیری از او سر نزده است معزول کند پس در انتخاب اعضاء برای اصلاح خیلی لازم است یک همچو اختیاری داده شود به جهت اینکه چنانچه عرض کردم هنوز ما یک قانونی برای اعضاء عدلیه وضع نکرده ایم که وزیر عدلیه ما از روی آن رفتار نماید همین ترتیبات عدلیه بود که یک وقتی مجبور کرد مجلس شورای ملی را که یک کمیسیونی تشکیل بدهد که اصلاحات در اداره عدلیه بنماید این بود که آن کمیسیون هم مدتی وقت خود را صرف کردند و بالاخره هیچ ترتیبی ندادند و حالا هم میدانیم اگر این اصلاحات نشود باز افکار و انظار عامه متوجه این وزارت خانه شده ما را وادرا به بعضی اقدامات خواهند کرد به جهت اینکه بیشتر امورات مردم با عدلیه است پس به عقیده بنده اگر طالب اصلاحات هستیم باید اختیار به وزیر داد که جلوگیری از مواد فساد آن اداره بنماید.
وزیر داخله ـ بنده مجبور شدم که یک مطلبی که به نظرم آمد عرض کنم این اعتراضاتی که میکنید غالبش اعتراض لفظی است و هیچ در فکر اساسی نیستند چنانچه گفته شد این اصول مطلالب است در این پروگرام نوشته است و هر کدام ذیل ها دارد و تمام به مجلس می آید قشون است بودجه اش می آید به مجلس کم است زیاد میشود زیاد است کم میشود نظمیه است بودجه اش می آید به مجلس زیاد است کم میکنند کم است زیاد میکنند امروز باید کارها را زود تمام کرد امروز تمام ولایات شما مغشوش است میدانید در لرستان و کردستان چه خبر است امروز حال فارس شما در نهایت اعتشاش است و ما اینجا نشسته ایم و به الفاظ چسبیده ایم وزیر عدلیه یک وقتی است که شما به او اعتماد دارید که او را به وزارت قبول کرده اید و حالا برای اصلاحات اداره خود تقاضای یک نوع اختیار را کرده است با این تفصیل میبینیم که یک روز اختیار را کرده است با این تفصیل میبینیم که یک روز از صبح تا ظهر در خصوص عدلیه حرف میزنیم و حالا اینکه همه او نمیرود یک شخص صحیحی را مثل شیخ جلال بیخود از عدلیه بیرون کند اگر مخالفتی دید بیرون میکند والّا نمیکند ما اوقات خودمان را در لفظ میگذرانیم و هیچ داخل در معنا نمیشویم.
ناصر الاسلام ـ اینکه میفرمائید اعتراضات متوجه به الفاظ است همچو معلوم میشود که ایشان یک کتاب از معانی و عملیات را به مجلس داده اند که ما باید از عملیات و معانی و صحبت کنیم اولاً بنده اسما اطلاعات حضرت عالی وزیر داخله را تکذیب میکنم ما که در این مجلس هستیم میدانیم که اوضاع ولایتی ما هیچ مغشوش نیست زیرا اگر مغشوش میشد مجلس شورای ملی که کعبه امال ایرانیان است از تمام آنها اطلاع پیدا میکرد و این اغتشاش به که به این نحو اهمیت میدهند وکلا مسبوق میشدند و اظهار میداشتند ما میگوئیم وزارت امور خارجه که حیات مملکت بسته به اصلاح آن است میخواستم عرض کنم که این وزارت خانه مهم خیلی اصلاحات لازم دارد و مدتها بود که استدعا میکردم یک پروگرام مشروحی به جهت این وزارت خانه نوشته شود چرا در این پروگرام ذکری نشده است ما نمیگوئیم پروگرام مشروح مفصلی باید نوشته شود یک کتابچه باشد ولی نمایندگان حق دارند که بگویند یک ماده زیادی است یا اینکه یک ماده کم است باید اضافه شود چنانچه سابقا عرض کردم مسئله وزارت امور خارجه یک مسئله مهمی است که اصلاح لازم دارد و متاسفانه میبینم که در امورات راجعه به نظمیه و عدلیه اسم میبرند از مالیه اسم میبرند ولی از وزارت امور خارجه به این مهمی اسمی نمیبرند شاهزاده اسدالله میرزا وزیر پست و تلگراف از طرف هیئت وزراء یک اظهاری میکند که ما را هیچ قانع نمیکند اگر وزیر امور خارجه تشریف داشتند که جواب بگویند قانع میشدیم ولی اینکه فرمودند یک مسلکی دارد و محققا با آن مسلکش رفتار خواهد کرد این مرا هیچ قانع نخواهد کرد.
وزیر پست و تلگراف ـ مقصود حضرت عالی وزیر داخل این است که یک مسائل اساسی است و یک مسائلی است که در واقع فروع است و هیئت وزراء مسائل اساسی را پیشنهاد کرده اند اگر امروز ما میخواستیم بپردازیم به فروعات بایستی یک کتاب بزرگی بنویسیم کابینه که محل اعتماد واقع شد وظیفه هر نماینده است که با او همارهی کند تا کارهای او پیشرفت نماید و اگر میخواستیم یک پروگرامی بنویسیم که تمام فروع و لوایحی را که متعلق به هر ماده از مواد آن است دارا باشد عقیده من این است که یک سال هم اگر در آن مذاکره میکردیم از اینجا خارج نمیشد و خیلی مباینت داشت با آن پروگرامی که دو روزه باید در آن مذاکره کرد حالا اگر موافقت میکنید با رأی هیئت دولت رأی میدهند که به موقع اجرا گذاشته شود حالا یکی میگوید وزارت خارجه روح مملکت است یکی دیگر میگوید وزارت تلگراف طرف توجه مملکت است باید خرابیهای او را اصلاح کرد در صورتی که دولت باید مستقیم باشد این کارها را اصلاح نماید معلوم است که تمام وزارت خانه ها اهمیت دارد و هیچ کس منکر آن نیست هر یک از وزارت خانه ها اهمیت دارد نهایت یکی میگوید اول با اصلاح مالیه شروع کنند یکی میگوید عدلیه یکی میگوید خارجه من میخواهم اساساً این را بدانم وزارت مالیه و عدلیه اهمیتش بیشتر است یا خارجه در سابق هم عرض کردم اقدامات در ترتیب وزارت خانه ها شده است که از اجزا و مخارج حتی المقدور کسر وشد که بودجه صحیح به مجلس بیاید و عقیده ما وزراء این است آن قدری که اصلاح در امورات وزارت خانه ها در نظر است به عمل بیاید و یک قوا و قدرتی باید در مملکتداشته باشیم که از هیچ کس صدا بیرون نیاید موقع مملکت ما یک موقعی است که نباید به جزئیات پرداخت و موقع این مذاکرت نیست ما باید حتی الامکان در صدد این باشیم که پول تحصیل کنیم و تامین مملکت را فراهم کنیم در تعدیل بودجه این قدر فوری نخواهد بود و مشغولند که یک ترتیب صحیحی بدهند دولت در صدد است پول پیدا کند در صدد است قوه پیدا کند و جلوگیری از آتیه کند و اینکه در باب اغتشاش ولایات فرمودند مقصودشان این نبود که امنیت در مملکت دایر نیست بلکه مقصودشان این است که محتمل است از بعضی جاها صدا بلند شود مثل اینکه در بعضی جاها اختلاف است جلوگیری از آنها که میکنند استعداد قشون قابل یک مسئله دیگری است که آقایان میفرمایند ما باید اینجا بنویسیم مسئله پول پیدا کردن است که این پول را از کجا پیدا میکنیم همه چیز را که نمیتوانیم در اینجا بگوئیم شاید دولت بخواهد از جائی پول پیدا کند که کسی نداند از کجا است ما هم الان مشغول نوشتن بودجه هستیم و خواهید دید که بودجه که کابینه سابق پیشنهاد کرده بود با بودجه که این کابینه پیشنهاد مینماید چه قدر فرق دارد یک قدری غور بفمائید و بدانید که در مقابل این مخارج لازم است که فرضا یک مقداری عایدات قرار داد یا آنکه به عنوان دیگر مجبورند که یک چیزی را پیشنهاد بکنند که عایدات را زیاد کند اینکه میگویند باید قرض کرد ولی هر سالی که نمیشود قرض کرد باید بودجه را تعدیل کرد ولی یک چیزی هست پیشنهاد کردند پول لازم است اینجا هم نوشته اند پول لازم است حالا بگوئیم پول از کجا پیدا خواهیم کرد اساساً باید بعضیها این را تصویب نکنند و اینکه میگویند وزیر امور خارجه حکما مسلک خودش را با دول خارجه معین کند از کسانی که دو سال سه سال در پارلمان بوده اند خیلی تعجب دارم که میگویند باید در پروگرام ذکر شود که وزارت خانه با فلان دولت چه طور رفتار خواهد کرد یا با انگلیس ائتلاف خواهد داشت این جور نیست این مطالبی است که نباید در مجلس علنی اظهار داشت و اگر بخواهند در پروگرام هر یک که چیزی به نظر کسی برسد بگوید این پروگرام نخواهد بود بلکه یک کتابی خواهد بود برابر مثنوی که باید بیاورند برای شما بخوانند و آن وقت گذشته از آنکه موفق نمیشویم به اجرای آن شما هم موفق نخواهید شد که رأی بدهید میگوئید که این پروگرام مبهم است اجرا خواهد شد خود من هم تصدیق میکنم که ترتیب وزارت خانه ها به هیچ وجه کامل نیست.
ناصر الاسلام ـ بنده هیچ اسم پست و تلگراف نبردم و اینکه این ایراد و اعتراضها که مینمایند در تعیین مسلک حضرت عالی معلوم میشود خیلی زود فرامش میکنند و در خاطر ندارند در کابینه سابق فراموش آن وقتی را که ایشان سمت نمایندگی داشتند مجلس یک هیئتی را تعیین کرد برای تعیین مسلک از برای کابینه قدیم و گفتند اگر مسلک وزارت خارجه معین نشود هیچ موفق به پیشرفت کاری نخواهیم شد حالا به کلی فراموش کرده اند و این را هیچ اهمیتی نمیدهند و یکی دیگر اینکه یک عقیده دارم راجع به وزارت خانه اگر طرف توجه اکثریت مجلس شد باید در اینجا قید شود و اکثریت تصویب نکرد نباید ذکر شود و ایشان هم در کمال آزادی میتوانند عقاید خودشان را اظهار در اینجا وکیل حق تعرض به وزیر را ندارد وزیر هم حق تعرض به وکیل را ندارد که چرا چنین کلمه را گفتی این تعرضات خیلی خیلی بی جاست.
وزیر پست و تلگراف ـ اما در خصوص پروگرام عرض کردم که آزادند هر چه رأی مجلس است بفرمائید و اگر رأی دولت هم در مقابل رأی یک نفر نماینده مضمحل است آن را هم بفرمائید و دیگر اینکه چیزهائی را که در مجلس خصوصی گفته میشود نباید در مجلس علنی ذکر کرد و ایشان الان در مجلس علنی گفتند و این بر خلاف ترتیب است مسئله تعیین مسلک در کابینه سابق از مطالبی بود که در مجلس خصوصی مذاکره شد نه اینکه امروزه شما میفرمائید باید در پروگرام نوشته شده و در مجلس علنی مطرح شود وزارت پست و تلگراف را هم من باب مثل گفتم نه اینکه شما در واقع اسم برده اید.
لسان الحکماء ـ بنده اخطار نظامنامه دارم و آنچه بنده حس کرده ام موافق نظامنامه رفتار نمیشود اگر چه بعضی از آقایان معنی پروگرام را این طور فرمودند که پروگرام اصول اساسی لوایحی است که باید به مجلس بیاید ولی این کلمه معنی بسیار دارد یکی از آن معانی لایحه قانونی است و ما اگر به ترتیبی که در لایحه قانونی داخل میشویم این پروگرام مذاکره میکردیم دچار این محظورات نمیشدیم یعنی آقای رئیس اول به طوری که در لایحه قانونی مقرر میشود اعلام میکرد که اول به طور کلی در این پروگرام مذاکره میشود البته کسی که در کلیات آن مخالفی نبود پس از آن داخل میشدیم به مواد و میگفتند در ماده اول که جلب مستخدمین خارجه باشد کسی حرفی دارد ابدا کسی اظهار نمیکرد و اگر هم کسی حرفی میزد بعد از یکی دو مخالف و موافق مذاکره ختم میشد بعد میرفتیم به ماده دوم و همین طور ماده ۳ و ۴ تا آخر به خوبی از مجلس میگذشت و ابدا محتاج به این قدر مذاکره نمیشدیم که بی جهت این اندازه از وقت مجلس را تلف کنیم پس چنانچه در سابق عرض کردم باز هم عرض مرکنم که معنی اتحاد متابعت نظامنامه داخلی است به مقصود رسیدن وقتی است که موافق نظامنامه داخلی مذاکره کنیم البته وقتی که از دایره قانونی و نظامنامه خارج نشویم هیچ وقت با اینگونه اعتراضات برنمیخوریم حالا استدعا میکنم اگر مذاکرات ختم نشده از فردا که حرف نمیزند اول شروع کنند و به طور لایحه قانونی در این مذاکره کنید.
رئیس ـ بنا بر سابقه که داشتیم معمول نبود که پروگرام وزراء را به ترتیب قانونی از مجلس بگذرانیم بنده به همان سابقه عمل کردم حالا اگر باید در پروگرام هم ترتیب لایحه قانونی عمل شود حرفی است علیحده و بسته است به رأی مجلس.
لسان الحکماء ـ گذشته از پروگرام هر چیزی که وارد پارلمان میشود باید از راه قانونی داخل شد و بنده هم توضیح دادم که یکی از معانی پروگرام لایحه قانونی است پس بنابر این خوب است در آن هم به ترتیب قانونی رفتار شود.
رئیس ـ چند فقره پیشنهاد شده است قرائت میشود.
آقا میرزا ابراهیم خان دو فقره پیشنهاد ذیل را قرائت نمود.
۱. از طرف آقای افتخار الواعظین بنده پیشنهاد میکنم که درباره پروگرام اخذ رأی شود تا تکلیف معلوم شود.)
۲. از طرف آقای حاجی عزالممالک بنده پیشنهاد میکنم که در کلیه پروگرام وزراء اخذ رأی شود تا بعد در مواد آن مذاکره شود.)
وحید الملک ـ در کلیه رأی گرفته شود بعد در مواد شور گذاشته شود یعنی چه.
رئیس ـ دو فقره پیشنهاد شده یکی از آقای افتخار الواعظین و یکی از آقای حاجی عزالممالک در هر یک از آن دو رأی میگیریم هر کدام تصویب شد به همان عمل میشود.
حاجی عزالممالک ـ چون میبینیم اغلب اختلافات راجع به مواد پروگرام است این است که پیشنهاد کردم اول در کلیه آن رأی گرفته شود بعد شروع به شور در مواد شود چنانچه بعضی هستند که مخالف اختیارات دادن به وزارت عدلیه هستند باید معلوم باشد که اکثریت دارد یا ندارد حالیه تقاضا میکنم در کلیه این پروگرام رأی گرفته شود بعد در هر یک از مواد آن رأی گرفته میشود.
متین السلطنه ـ مطلب دارد یک قدری مشتبه میشود و موضوع از بین میرود پروگرام هیچ ربطی به این ندارد که اتحاد با وزراء داریم یا نداریم البته با هیئت وزراء کمال همراهی و اتحاد را داریم بعضی از آقایان هستند مثل آقای وزیر پست و تلگراف تشریف میبرند در محل نطق و میگویند که شما همین را اجاره بدهید و ما اجرا بکنیم ممنون باشید معلوم است که ایشان این قدر را خیلی کم میدانند و حال اینکه همین هم خیلی است و از برای صد سال ایران کافی است ایراد این است به یک چیزی مبهمی که نمیشود رأی داد.
افتخار الواعظین ـ بنده حس میکنم که بعضی از مواد این پروگرام مبهم است و یک قدری تفصیل لازم دارد چنانچه خواسته باشیم گفتگو کنیم به این زودیها تمام نخواهد شد پس خوب است این پیشنهاد را رأی بگیرید چنانچه با اکثریت تصویب شد رفع این گفتگو ها میشود و اگر تصویب نشد ترتیب دیگری برای آن داده شود مقصود بنده این است که به این پروگرام رأی گرفته شود که معلوم شود این پروگرام قبول مجلس است یا اینکه به واسطه اینکه بعضی از مواد آن باید تغییر نماید باید برگردد به هیئت وزراء.
رئیس ـ حال رأی میگیریم بر پیشنهاد آقای افتخار الواعظین کسانی که تصویب میکنند مذاکرات در پروگرام را ختم کنیم قیام نمایند.
(اکثر قیام نمودند تصویب گردید.)
رئیس ـ پس حالا موافق پیشنهاد افتخار الواعظین در تصویب این پروگرام رأی گرفت ولی بعضی از آقایان پیشنهاد کرده اند که با ورقه رأی گرفته شود.
صورت پیشنهاد: بنده پیشنهاد میکنم که در باب مرامنامه وزراء به ورقه رأی علنی گرفته شود.
میرزا مرتضی قلیخان - میرزا رضا خان - معاضد الملک - عزالملک - میرزا ابراهیم خان - حاجی شیخ الرئیس - صدر العلما - نیر السطان - شیبانی - فاتح الملک - مصدق الممالک - معتمد التجار - ادیب التجار - محمد هاشم میرزا.
رئیس ـ رأی میگیریم در باب پروگرام وزراء کسانی که این پروگرام را به این ترتیب که نوشته شده تصویب میکنند ورقه سفید خواهند انداخت.(ورقه رأی اخذ و استخراج شد.)
معاضد الملک ـ عده حضار ۶۶ ورقه سفید ۴۵ آبی ۶ امتناع ۱۵.
اسامی تصویب کنندگان:
نجات - معتمد التجار - شیخ رضا - شیخ الرئیس - محمد هاشم میرزا - شیخ علی خراسانی - ضیا الممالک - فاتح الملک - زنجانی - وکیل الرعایا - وحید الملک - لسان الحکماء - دکتر امیر خان - دکر حیدر میرزا - شیخ اسدالله - معین الرعایا - ادیب - سردار اسعد - فهیم الملک - ابو القاسم میرزا - شیخ اسمعیل هشترودی - سلیمان میرزا - محمد کریم خان - دکتر علیخان - حسن علی خان - میرزا احمد - منتصر السلطان - شیخ غلام حسین - صنیع الدوله - سید جلیل - عبد الحسین - سید حسین کزازی - تربیت - سید حسین اردبیلی - معاضد الملک - شیخ علی شیرازی - مرتضی قلیخان - ذکاءالملک - میرزا ابراهیم خان - معززالملک - مشیرالدوله - صدیق حضرت.
اسامی رد کنندگان:
نیرالسلطان - مستشار الدوله - دهخدا - لواءالدوله - محمد بروجردی - شیبانی.
رئیس ـ بعضی از آقایان برای فردا تقاضای تشکیل مجلس خصوصی کرده اند ولی در اینکه صبح یا عصر منعقد بشود محل اختلاف است در این باب رأی می گیریم .
دکتر علیخان ـ اقایانی که میگویند صبح نباشد برای این است که شاید مذاکرات قدری طول بکشد و آقایان دیر تشریف بیاورند.
رئیس ـ حالا رأی می گیریم کسانی که موافقند به اینکه طرف صبح جلسه خصوصی منعقد شود قیام نمایند ( اکثراً قیام نمودند ).
رئیس ـ دستور روز پنجشنبه بقیه دستور سابق است .
( مجلس نیم ساعت بعد از ظهر ختم گردید ).