مذاکرات مجلس شورای ملی ۳۰ دی ۱۳۳۸ نشست ۳۷۳
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری نوزدهم | تصمیم‌های مجلس | قوانین برنامه‌های عمرانی کشور مصوب مجلس شورای ملی |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری نوزدهم |
مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی، دوره ۱۹
جلسه: ۳۷۳
صورت مشروح مذاکرات مجلس روز پنجشنبه سی‌ام دی ماه ۱۳۳۸
فهرست مطالب:
۱ ـ تصویب صورت‌مجلس
۲ ـ بیانات قبل از دستور آقای نورالدین امامی
۳ ـ اعلام تصویب صورت‌مجلس
۴ ـ اخذ رأی و تصویب در دستور گذاردن لایحه ۲۵ میلیون دلار وام برای راه‌سازی
۵ ـ طرح و تصویب یک فوریت و مذاکره و در اصل گزارش کمیسیون بودجه راجع به دریافت ۲۵ میلیون دلار وام از بانک عمرانی امریکا جهت راه‌سازی
۶ ـ معرفی آقای محمدعلی هنجنی به معاونت وزارت دارایی به وسیله آقای وزیر دارایی
۷ ـ بقیه مذاکره و تصویب گزارش کمیسیون بودجه راجع به دریافت ۲۵ میلیون دلار وام از بانک عمرانی امریکا جهت راه‌سازی
۸ ـ تعیین موقع جلسه بعد ـ ختم جلسه
مجلس ساعت ده و بیست دقیقه صبح به ریاست آقای دکتر موسی عمید (نایب‌رئیس) تشکیل گردید.
۱ ـ تصویب صورت‌مجلس
نایب‌رئیس ـ صورت غایبین جلسه قبل قرائت می‌شود.
(به شرح زیر خوانده شد)
غایبین بااجازه ـ آقایان: کوروس ـ کدیور ـ محمودی ـ خلعتبری ـ دیهیم ـ بهادری ـ سعیدی ـ دکتر سید امامی ـ ذوالفقاری ـ عامری ـ پناهی ـ دکتر حسن افشار ـ علامه وحیدی ـ اعظم زنگنه ـ دکتر شاهکار ـ ابتهاج ـ دکتر نفیسی ـ دهقان ـ سنندجی ـ صادق بوشهری ـ حشمتی ـ اورنگ ـ دکتر دیبا ـ مهندس شیبانی.
غایبین بی‌اجازـ آقایان: دکتر طاهری ـ قرشی.
نایب‌رئیس ـ در صورت‌جلسه اعتراضی نیست؟ (اظهاری نشد) پس از حصول اکثریت تصویب صورت‌جلسه اعلام می‌شود.
۲ ـ بیانات قبل از دستور آقای نورالدین امامی
نایب‌رئیس ـ نطق قبل از دستور شروع می‌شود. آقای نورالدین امامی
نورالدین امامی ـ عرض کنم در بعضی از جراید و همچنین چند نفر از رفقا راجع به این جدول انتخابات که امروز هم چاپ شده و در خدمت همکاران عزیز تقدیم شده (دکتر امین ـ سر تا پا اشتباه است) یک موضوعاتی نوشته شده و حتی نسبت به شخص بنده و مصاحبه‌ای که با بنده شده اظهاراتی فرمودند. بنده خواستم اینجا نظر خودم و همچنین نمایندگان محترم را به عرض برسانم بنده دو مرتبه پشت این تریبون که امروز سومش است عرض کرده‌ام استدعا می‌کم آقایان این عرض بنده را گوش بدهید توجه بفرمایید یک مرتبه هم بنده اینجا این جمله را گفته‌ام که اگر خدای نکرده بعضی‌ها می‌خواهند دروغ بگویند این دروغ را به نفع خودشان و به نفع کشورشان می‌گویند ولی ما آمده‌ایم دروغ گفته‌ایم به ضرر خودمان و به ضرر کشورمان و این مربوط به موضوع سرشماری است. جناب آقای نخست‌وزیر قبلاً فرمودند مکرر هم فرمودند شاهد زنده این است که منزل ایشان برای سرشماری کسی نرفته است در حوزه انتخابیه شخص خود بنده به خدا قسم چهارصد، پانصد هزار نفر را اصلاً سراغ‌شان نرفته‌اند و سرشماری نکرده‌اند اصلاً به دهات و به تمام حوزه عشایر مرزنشین نرفته‌اند (صحیح است) حوزه خود بنده عشایر حوزه بنده حتی یک نفر به خانه‌شان برای سرشماری نرفته. نه بین خوی و ماکو و ماکو رفته‌اند نه بین خوی و شاپور رفته‌اند نه به قطر رفته‌اند نه به این دست رفته‌اند و نه به قسمت رضائیه، نه به قسمت مهاباد که جناب آقای بزرگ‌ابراهیمی اینجا تشریف دارند کسی پایش را نگذاشته آذربایجان شش میلیون بیشتر نفوس دارد ما راجع به این جدول انتخابات عرضی نداریم ما نمی‌گوییم حق زید را شما بگیرید به ما بدهید من عرض می‌کنم سرشماری کامل بکنید دویست هزار نفر را یک وکیل بدهید اما سرشماری روی آمار دقیق برومند غیر عشایری هم همین طور است (غضنفری ـ لرستان هم همین طوراست) بدبختانه همه‌اش همین طور است این یک موضوع و موضوع دیگر این که جناب آقای موسوی رئیس کمیسیون کشور باید توجه بفرمایند (موسوی ـ اطاعت می‌کنم) تقسیم‌بندی غلط شده مثلاً گردنه تیر را همه شنیده‌اند تیر اردبیل این آقای مهندس خسرو هدایت اینجا تشریف دارند مدتی هم رئیس راه آذربایجان بوده‌اند باید از گردنه تیر رد شوند بروند اردبیل آستارا کجا واقع شده ملاحظه بفرمایید گردنه چند فرسخی اردبیل است آن وقت تیر را گذاشته‌اند روی آستارا. بایستی از آستارا بیایند به اردبیل و از اردبیل رد شوید از حوزه اردبیل رد شوید بروید به نیر که جزو آستارا شده انتخابات بکنید توجه بفرمایید این یکی دو تا در آذربایجان است. این را استدعا می‌کنم کمیسیون کشور با حضور نماینده دولت توجه کند از آقایان نمایندگان هم تقاضا بشود که نظریات‌شان را با ادله مرقوم بفرمایید به کمیسیون کشور بفرستند به یک جایی که جمعیتش پنجاه هزار نفر است یک نفر می‌دهید جایی هم که جمعیتش دویست هزار نفر است یک نفر اینها را یک جا بکنید و دو نفر بدهید عرض بنده این است شاپور کوچک است پارسال یکی از بخش‌های خوی بود برداشته‌اند مستقل کرده‌اند خیلی هم بالای چشم من است همشهری من هم هستند خیلی هم مردمان خوبی هستند اما نمی‌شود که از این دروازه وسط رد شد و رفت آنجا و یک وکیل داد این را توجه بفرمایید باید یک کاری بکنید که حوزه‌ها به هم متصل باشند، باید هر حوزه، هر بخش و شهرستانی توی هم باشند از اینجا به شیراز برویم وسط کار اصفهان را ول کنیم عرض بنده این بود و باید در این قسمت توجه کامل بشود و الّا باز همان آش است و همان کاسته
۳ ـ اعلام تصویب صورت‌مجلس
نایب‌رئیس ـ چون اکثریت حاصل است تصویب صورت‌جلسه اعلام می‌شود.
۴ ـ اخذ رأی و تصویب در دستور گذاردن لایحه ۲۵ میلیون دلار وام برای راه‌سازی
نایب‌رئیس ـ وارد دستور می‌شویم. نامه‌ای از آقای نخست‌وزیر رسیده که قرائت می‌شود.
(به شرح زیر قرائت شد)
ریاست محترم مجلس شورای ملی
متمنی است دستور فرمایند لایحه قانونی ۲۵ میلیون دلار وام از صندوق وام‌های عمرانی برای راه‌سازی که به تصویب کمیسیون‌های بودجه و راه و خارجه رسیده است خارج از نوبت در دستورجلسه روز یکشنبه ۲۶ دی ماه قرار دهند. نخست‌وزیر
نایب‌رئیس ـ مستلزم رأی است برای این که در دستور قرار گیرد مخالفی نیست؟ (اظهاری نشد) رأی گرفته می‌شود آقایانی که موافقند قیام فرمایند (اکثر برخاستند) تصویب شد.
۵ ـ طرح و تصویب یک فوریت و مذاکره و در اصل گزارش کمیسیون بودجه راجع به دریافت ۲۵ میلیون دلار وام از بانک عمرانی امریکا جهت راه‌سازی
نایب‌رئیس ـ گزارش کمیسیون بودجه راجع به دریافت ۲۵ میلیون دلار وام مطرح است قرائت می‌شود.
(به شرح ذیل قرائت شد)
گزارش از کمیسیون بودجه به مجلس شورای ملی
در اثر پیشرفت‌های علمی و فنی که در ساختمان انواع وسایط نقلیه موتوری به ظهور رسیده است احتیاج به ساختن راه‌هایی که رفت و آمد این گونه وسایط نقلیه سریع‌السیر را تأمین نماید روز به روز بیشتر می‌گردد.
کشورهایی که از ترقیات فنی نیم قرن اخیر برای آماده ساختن راه‌ها و تأمین حمل و نقل ارزان و مطمئن و سریع استفاده کرده‌اند توانسته‌اند از فرصت‌ها و امکانات توسعه اقتصادی و بازرگانی حداکثر بهره‌برداری را بنمایند و به بالا بردن سطح زندگی افراد کشور کمک کنند. اما کشورهایی که به جهاتی نتوانسته‌اند برای تأمین ارتباطات خود قدم مؤثری بردارند امروز با مشکلات اقتصادی و بازرگانی فراوانی دست به گریبان هستند.
عدم وجود یک سیستم ارتباطی کامل در تمام شئون یک ملت اعم از اقتصادی، اجتماعی، بازرگانی مؤثر است تا موقعی که بازرگان صادرکننده نتواند کالای صادراتی خود را به هزینه کم و وسیله سریع و مطمئن به بازارهای دنیا عرضه کند امکان رقاب با کالاهای مشابه و توسعه صادراتی کشور میسر نیست و تا موقعی که کشاورزان و سایر تولیدکنندگان نتوانند کالاهای تولیدی خود را با وسیله ارزان به مراکز مصرف برسانند برای ازدیاد تولید سرمایه‌گذاری نخواهند کرد. سرمایه‌های موجود نیز در راه مأمور غیر تولیدی مصرف خواهد شد.
کشور ایران به واسطه پهناوری خاک و پراکندگی مراکز جمعیت بیش از سایر کشورها احتیاج به طرق ارتباطی دارد و با در نظر گرفتن این موقعیت طبیعی و جغرافیایی ناگزیر سهم بیش‌تری از درآمد ملی باید به مصرف ساختن راه‌ها برسد.
اغلب کارشناسان اقتصادی داخلی و خارجی نیز لزوم ساختن راه‌های اصلی و فرعی را برای تسریع در امر توسعه اقتصادی و عمرانی توصیه و تأکید کرده‌اند.
با توجه به این حقایق در برنامه هفت ساله دوم موضوع راه‌سازی در درجه اول اهمیت قرار داده شد و ساختمان و تعمیر متجاوز از ده هزار کیلومتر از راهای کشور به عهده سازمان برنامه گذارده شد. قسمتی از این راه‌ها از اعتبارات سازمان توسط وزارت راه ساخته می‌شوند و قسمت دیگر تحت نظر مهندسین مشاور سازمان برنامه انجام می‌گردند. برای ساختن در حدود ۲۴۷۰ کیلومتر از شاهراههای کشور که تحت نظر مهندسین مشاور ساخته می‌شوند و تعمیر ۴۴۰ کیلومتر راه بین خلف‌آباد و شیراز مبلغی معادل ۱۸۵ میلیون دلار هزینه پیش‌بینی شده است. از این مبلغ بانک بین‌المللی توسعه و ترمیم موافقت کرده است ۷۲ میلیون دلار برای تأمین هزینه‌های ارزی بپردازد. قانون استفاده از این وام به تصویب رسیده و سازمان برنامه مشغول استفاده از این وام می‌باشد.
نظر به این که با توجه به کاهش سهم سازمان از عواید نفت اعتبارات موجود تکافوی تأمین کلیه هزینه راه‌سازی برنامه دوم را نمی‌کند از چندی قبل دولت به استناد و اجازه قانون برنامه برای جبران کمبود اعتبارات سازمان با صندوق وام‌های عمرانی نیز وارد مذاکره شد.
پس از مکاتبات و مطالعات لازم صندوق وام‌های عمرانی موافقت کرده است که فعلاً مبلغ ۲۵ میلیون دلار برای تأمین هزینه ریالی ساختمان راه بین آوج و اندیمشک که قسمتی از راه سرتاسری ایران است بپردازد و به تدریج نیز انتظار می‌رود که تا حدود ۱۱۲ میلیون دلار از این صندوق وام دریافت گردد تا کلیه هزینه ریالی ۲۴۷۰ کیلومتر راه که ساختمان آن تا آخر برنامه دوم به اتمام خواهد رسید تأمین گردد.
برای مزید اطلاع آقایان نمایندگان محترم به عرض می‌رساند که ۲۴۷۰ کیلومتر از شاهراههای کشور که از محل وام بانک بین‌الملل و صندوق وام‌های عمرانی ساخته می‌شوند عبارت اند از:
۱ ـ شاهراه سرتاسری خرمشهر ـ بندر پهلوی که تقریباً ۱۲۰۰ کیلومتر طول آن است این راه به منزله شریان حیاتی کشور است. چون بنادر جنوبی را به سواحل حاصل‌خیز بحر خزر متصل می‌کند و در حدود هفتاد درصد کالاهای وارده به کشور از این راه به نقاط مختلف فرستاده می‌شود. کلیه قطعات این راه به پیمانکاران واگذار شده است.
۲۵ میلیون دلار وام صندوق وام‌های عمرانی که لایحه آن تقدیم شده است برای تأمین قسمتی از مخارج ریالی این راه بین اندیمشک و آوج در حدود ۵۸۳ کیلومتر به مصرف خواهد رسید.
۲ ـ راه همدان ـ کرمانشاه به طول ۳۷۷ کیلومتر که منطقه حاصل‌خیز کرمانشاه را به خط سرتاسری خرمشهر ـ بندر پهلوی متصل می‌کند.
۳ ـ شاه‌آبد ـ ملاوی ـ کرمانشاه ـ سقز یکی دیگر از راه‌هایی است که از محل وام بانک بین‌الملل و تحت نظر مهندسین مشاور ساخته می‌شود با اتمام ساختمان این راه مسافت بین تبریز و بنادر جنوب بیش از ۲۵۰ کیلومتر کوتاه‌ترخواهد شد.
علاوه بر این که محصولات آذربایجان به وسیله این راه به آسانی به بنادر جنوب حمل می‌گردد. نفت کرمانشاه نیز به سهولت و با مخارج کم‌تر به ایالت آذربایجان فرستاده می‌شود و هر سال مبالغ هنگفتی از این راه در هزینه حمل و نقل صرفه‌جویی خواهد گردید.
۴ ـ راه دیگری که تهران را از طریق رودهن به بابل متصل می‌کند (۱۷۲ کیلومتر) مسافت بین تهران و سواحل بحر خزر را در حدود ۱۰۰ کیلومتر کوتاه‌تر خواهد کرد و به این وسیله ارسال خواربار از این نواحی به شهر تهران تسهیل خواهد شد.
۵ ـ بندر شاهپور به وسیله راهی به طول ۱۵۰ کیلومتر به اهواز متصل خواهد شد. بندر شاهپور که دومین بندر بزرگ کشور است امروز فقط به وسیله راه‌آهن به سایر نقاط کشور اتصال دارد راهی که سر بندر را به خلف‌آباد و شیراز متصل می‌کند. بندر شاهپور را مسقیماً به شاهراه سرتاسری کشور مرتبط می‌سازد و این بندر را برای ورود و خروج کالا آماده می‌کند.
۶ ـ علاوه بر راه‌های فوق ساختمان راه دیوان‌دره ـ بیجار (۵۵ کیلومتر) و تعمیر و مرمت راه خلف‌آباد ـ شیراز (۴۴۰ کیلومتر) و همچنین تهیه طرح و خدمات مقدماتی مهندسی جهت اجرای برنامه راه‌سازی بعدی و تهیه مقامات ساختمان راه‌های روستایی از محل وام‌های خارجی تأمین می‌گردد.
چنان که در فوق اشاره شد جمع کل مخارج این راه‌ها در حدود ۱۸۵ میلیون دلار است. مخارج ارزی آن که در حدود ۷۲ میلیون دلار می‌شود از محل بانک وام بین‌الملل توسعه و ترمیم تأمین شده است.
برای تأمین بقیه ۱۱۳ میلیون دلار مخارج ریالی سازمان برنامه با صندوق وام‌های عمرانی امریکا مذاکراتی کرده است که قرارداد ۲۵ میلیون دلار فعلی قسمتی از این وام است که دولت امیدوار است بتواند بقیه این مبلغ را نیز از صندوق وام‌های عمرانی در سنوات بعد دریافت کند تا طرح‌های راه‌سازی را که در برنامه دوم پیش‌بینی شده است اجرا نماید و به این ترتیب امیدوار است که کلیه طرح‌های راه‌سازی فعلی تا آخر برنامه دوم به اتمام برسد و کارشناسان سازمان مشغول مطالعه برنامه راه‌سازی‌های بعدی می‌باشند.
مزایای وام صندوق وام‌های عمرانی امریکا
به طور کلی وام‌هایی که به مصرف ازدیاد تولید و عمران کشور می‌رسند چون به توسعه اقتصادی و افزایش درآمد ملی کمک می‌کنند در موقع استرداد تحمیلی به منابع کشور نخواهد بود و عواید مستقیم و غیرمستقیم این گونه وام‌ها کافی برای استهلاک اصل و بهره وام می‌باشد.
وام‌هایی که از صندوق وام‌های عمرانی امریکا دریافت می‌گردد، به واسطه تسهیلاتی که این صندوق برای کشورهای استفاده‌کننده قائل شده است بر سایر وام‌های خارجی دارای چندین مزیت است.
۱ ـ چون این وام باید به مصرف تأمین مخارج ریالی راه‌سازی برسد، کلیه این مبلغ در داخله کشور خرج خواهد شد و ۲۵ میلیون دلار مستقیماً به بانک ملی فروخته می‌شود و در نتیجه کمک مؤثری به جبران کمبود ارز خارجی کشور خواهد کرد.
۲ ـ بهره این وام فقط سه و نیم درصد است و نرخ آن نسبت به سایر وام‌های خارجی کم‌تر است.
اصل و بهره وام در ۳۴ قسط شش ماهه پرداخت خواهد شد و اولین قسط یک سال پس از اولین پرداخت وام پرداخت می‌شود. ضمناً به استحضار آقایان نمایندگان محترم می‌رساند سازمان برنامه برای تأمین کمبود و اعتبارات برنامه ۷ ساله دوم وجوه زیر را وام گرفته است.
۱ ـ از بانک بین‌الملل ۷۵ میلیون دلار که این مبلغ کلاً (اصل و فرع) تا پایان برنامه ۷ ساله دوم یعنی تا مهر ۱۳۴۱ مستهلک خواهد شد.
۲ ـ از صندوق بین‌الملل پول ۵/ ۱۷ میلیون دلار که اصل و فرع آن کلاً تا مهر ۱۳۴۱ مستهلک خواهد شد
۳ ـ از بانک بین‌الملل ۷۲ میلیون دلار جهت تأمین هزینه‌های ارزی راه‌سازی که این وام بعد از مهر ۱۳۴۱ مستهلک خواهد شد.
۴ ـ از صندوق وام‌های عمرانی امریکا ۵/ ۴۷ میلیون دلار جهت تأمین هزینه طرح‌های مختلف عمرانی برنامه هفت ساله دوم که قسمت عمده اصل و بهره آن بعد از مهر ۱۳۴۱ مستهلک می‌گردد.
۵ ـ از صندوق وام‌های عمرانی امریکا ۲۵ میلیون دلار وام موضوع این گزارش که اصل و بهره آن بعد از مهر ۱۳۴۱ مستهلک خواهد شد.
در پایان توضیح می‌دهد که لایحه مورد بحث در کمیسیون بودجه با حضور آقای خسرو هدایت وزیر مشاور و قائم‌مقام نخست‌وزیر در سازمان برنامه مورد رسیدگی واقع و تصویب گردید و اینک ماده واحده برای تصویب تقدیم مجلس شورای ملی می‌گردد.
ماده واحده ـ دولت مجاز است در اجرای ماده ۲ قانون مصوب ۲۹ اسفند ماه ۱۳۳۶ و قسمت آخر بند ب ماده واحده بودجه سال ۱۳۳۷ کل کشور مبلغ ۲۵ میلیون دلار از صندوق وام‌های عمرانی امریکا به موجب قرارداد ضمیمه برای قسمتی از هزینه راه‌سازی بین آوج ـ اندیمشک از طریق همدان ـ ملایر ـ بروجرد ـ خرم‌آباد، وام دریافت دارد.
مخبر کمیسیون بودجه ـ مشایخی
گزارش از کمیسیون راه به مجلس شورای ملی
کمیسیون راه با حضور آقای وزیر مشاور و قائم‌مقام نخست‌وزیر در سازمان برنامه لایحه دولت راجع به اجازه تحصیل مبلغ ۲۵ میلیون دلار وام را مورد رسیدگی قرار داده و پس از شور و مداقه با خبر کمیسیون بودجه موافقت نمود. اینک گزارش آن را به مجلس شورای ملی تقدیم می‌دارد.
به جای مخبر کمیسیون راه ـ علامه وحیدی
گزارش از کمیسیون امور خارجه به مجلس شورای ملی
کمیسیون امور خارجه در جلسه ۱۶ دی ماه ۱۳۳۸ لایحه دولت راجع به اجازه تحصیل مبلغ ۲۵ میلیون دلار وام را با حضور آقای وزیر مشاور و قائم‌مقام نخست‌وزیر در سازمان برنامه مطرح و پس از مذاکرات لازم ماده واحده پیشنهادی دولت و قرارداد مربوطه را تصویب و اینک گزارش آن را در تأیید خبر کمیسیون بودجه به مجلس شورای ملی تقدیم می‌دارد.
به جای مخبر کمیسیون امور خارجه ـ دکتر امیر حکمت
نایب‌رئیس ـ پیشنهادی رسیده قرائت می‌شود.
(به شرح زیر قرائت شد)
ریاست محترم مجلس شورای ملی
پینشهاد می‌نماید لایحه ۲۵ میلیون دلار وام باقی یک فوریت مطرح شود.
دولت‌آبادی ـ بزرگ‌نیا ـ بوربور ـ دیهیم ـ برومند ـ کاظم شیبانی ـ موسوی ـ احمد مهران ـ توماج ـ نورالدین امامی و تعدادی امضا دیگر.
نایب‌رئیس ـ فوریت مطرح است. آقای دولت‌آبادی بفرمایید توضیح بدهید.
دولت‌آبادی ـ بنده در اطراف فوری این لایحه که پیشنهاد شده است توضیحات مختصری دارم زیرا همه آقایان موافقند که امر راه‌سازی مملکت یک مسئله اساسی است و امیدواریم ضمن پیشرفت‌هایی که در تمام امور مملکت ما تحت حمایت اعلیحضرت همایون شاهنشاهی همه ما ناظر و شاهد آن هستیم، کار راه‌سازی مملکت هم پیشرف مؤثری داشته باشد. زیرا راه‌ها شریان حیاتی مملکت‌اند و نداشتن راه هیچ گونه اصلاح اساسی در مملکت تحقق پیدا نخواهد کرد. این مطلب اصلی و اساسی است که مورد توجه همه آقایان هست. مطلب دیگر هم این است که این وام‌ها به طور کلی یک فرمول مطالعه شده‌ای دارد که چند مرتبه نظایر آن را به مجلس شورای ملی تصویب کرده است و امری است که باید با موافقت طرف قرارداد اجرا بشود. بنابراین پیشنهادی را که عده‌ای از دوستان امضا کرده بودند بنده خودم هم با اعتقاد به اصل آن امضا کردم و امیدواریم مورد توجه مجلس واقع شود که زودتر به اصلاح راه‌های مملکت بپردازند مخصوصاً که مصرف اساسی این وام کار راه‌سازی است.
صدرزاده ـ خدا کند به همین سرعتی که این لایحه تصویب می‌شود کار راه هم زودتر بگذرد.
نایب‌رئیس ـ اعلام رأی می‌شود. رأی گرفته می‌شود به پیشنهاد فوریت آقایانی که موافقند قیام کنند (اکثر برخاستند) تصویب شد کلیات لایحه مطرح است. آقای بزرگ ابراهیمی موافقید؟ (بزرگ ابراهیمی ـ موافقم) آقای صدرزاده (صدرزاده ـ موافقم) آقای موسوی ـ مخالفید؟ بفرمایید.
موسوی ـ برای جلب توجه همکاران محترم عرض می‌کنم که هم بنده و هم همه آقایان بی‌شک با امر راه‌سازی منتهای موافقت را داریم زیرا امر راه‌سازی از بهترین و اساسی‌ترین اقدامات عمرانی و اقتصادی و کمک به امور تولیدی مملکت محسوب می‌شود منتهی از نقطه‌نظر تذکر و اشاره‌ای که جناب آقای صدرزاده فرمودند و با توجه به عبارت ماده واحده بنده خواستم چند قسمت را تذکر یادآوری بکنم و از جناب آقای وزیر مشاور تقاضا می‌کنم که به این مسائل توجه بفرمایند. در عبارت ماده واحده نوشته شده است برای قسمتی از هزینه راه‌سازی بین آوج و اندیمشک از طریق همدان ـ ملایر ـ بروجرد ـ ملاوی الی‌آخر تردیدی نیست که این قسمت‌ها از شاهراههای مهم تجارتی مملکت است و تکمیل ساختمان آن بسیار لازم است اما چون اینجا اشاره شده است (قسمتی از این راه) برای بنده این نگرانی حاصل است که چون تکلیف قسمت دیگر این راه در لایحه معلوم نشده است این وام را ما بگیریم و به مصرف برسانیم و تکلیف آن قسمت غیرمعلوم و مجهول بماند و از خرج این مبلغ هم آن استفاده اساسی که برای تکمیل راه‌سازی باید بشود نکنیم و بسیار ضرورت دارد که محل آن قسمت غیرمعلوم این هزینه و تکمیل این برنامه برای مجلس شورای ملی معلوم باشد که آیا قسمتی از این مبلغ غیرمعلوم تأمین شده است یا بعدها تأمین خواهد شد. اگر تأمین شده است، به نظر من باید معلوم شود و اگر تأمین نشده است به نظر بنده جای کمال نگرانی است و مورد تردید خواهد بود که این پول را بگیریم و به مصرف برسانیم و این قسمت از راه‌سازی مملکت باز ناتمام بماند. همان که مکرر ما دیده‌ایم برنامه‌هایی متأسفانه بدون پیش‌بینی قبلی و قطعی از نظر تأمین اعتبار از طرف سازمان برنامه شروع شده است و برای مطالعات هزینه‌های هنگفتی خرج شده است و بعد به واسطه نداشتن اعتبار آن برنامه‌ها یا نیمه تمام مانده است یا اصلاً از بین رفته است. مثلاً در مورد خوزستان که چند پروژه و برنامه مورد تأیید و تصویب مقامات مؤثر و ذیصلاحیت قانونی و اجرایی قرار گرفته بود مثلاً کارخانه کود شیمیایی البته این را عرض می‌کنم از تأسیس این کارخانه در شیراز بنده و همه همکاران کمال خوشحالی را داریم (صحیح است) ولی با وجود این که یک برنامه مصرفی بود به واسطه پیش‌بینی نشدن اعتبار در موقع خود آن برنامه از بین رفت و برنامه دیگری برای تأسیس کارخانه پلاستیک سازی و استفاده از مشتقات نفت برای خوزستان تنظیم شد و مبالغ هنگفتی خرج تنظیم آن پروژه و مطالعات آن به خارج و داخل داده شد ولی متأسفانه به واسطه عدم تأمین اعتبار و پیش‌بینی نکردن اعتبار آن برنامه از بین رفت. با تأسف بیشتر عرض می‌کنم برنامه بسیار مفیدی از نقطه‌نظر کشت نیشکر و تأسیس کارخانه تصفیه در خوزسان تنظیم شد و مبالغ هنگفتی به مصارف تنظیم برنامه رسید (صادق بوشهری ـ بیست میلیون دلار) به طوری که آقای صادق بوشهری می‌فرمایند بیست میلیون دلار و کار هم شروع شده و با وجود این که زمین‌های خالصه دولت به مقدار کافی و از نوع مرغوب در خوزستان وجود داشت سازمان برنامه از اراضی اشخاص با دادن پول مقداری زمین خریداری کرد (مهندس سلطانی ـ خیانت شخص ابتهاج بود) نسبتاً کار هم در آنجا پیشرفت کرد هم چنان که از نظر از بین رفتن آن دو برنامه کود شیمیای و کارخانه پلاستیک اظهار تأسف و انتقاد شدید عرض کردم این قسمت را هم عرض می‌کنم که این برنامه راجع به کشت نیشکر با اختلاف نظری که از نقطه‌نظر نحوه کار بین بنده و سازمان برنامه بوده و الان هم هست عرض می‌کم زیرا بنده معتقد بودم که هم چنان که کشت چغندر قند و تهیه آن در تمام مناطق مملکت به عهده مردم واگذار بوده است و این کار را به خوبی انجام داده‌اند، حق بود که کشت و تهیه نیشکر به عهده مردم در خوزستان باشد. ولی متأسفانه این کار را خود دولت در دست گرفت که به نظر بنده هم گران‌تر تمام می‌شود و هم معلوم نیست نتیجه آن بهتر باشد که البته دلایلش را در موقع دیگری عرض می‌کنم اما با وجود این اختلاف نظر خود پروژه به نسبت پیشرفت خوبی کرده است. چون میل دارم که حقیقت را بگویم چنان که راجع به آن قسمت انتقاد کردم این قسمت را هم عرض می‌کنم تا آنجایی که الان این قسمت از برنامه در خوزستان پیشرفت کرده رضایت بخش است اما متأسفانه خبر تأثرآوری راجع به همین برنامه‌هایی که به خوبی پیشرفت کرده است هست و آن این است که سازمان برنامه به واسطه نداشتن پول قصد دارد که قسمتی از این کار را به اشخاص سرمایه‌دار واگذار کند. البته منظور بنده مخالفت با سرمایه‌گذاری نیست زیرا مملکت ما مملکت سرمایه‌داری است و کارهای اساسی جز با سرمایه و سرمایه‌داری نمی‌شود انجام بگیرد ولی بنده عرض می‌کنم اگر چنانچه این نظر بود چرا از ابتدای امر شروع نشد که هم کار ارزان‌تر تمام بشود و هم دولت در این باره خرجی نکند و حالا که خود دولت شروع کرده است، برای یک مبلغی که شاید نسبت به هزینه‌های سازمان برنامه رقم قابل ملاحظه‌ای نباشد چه ضرورت و الزامی هست که در وسط کار با یک شرایطی که بنده نمی‌دانم چیست قسمتی از اجرای این کار را به اشخاص واگذار بکنند. بنده معتقد هستم که دولت چون هزینه‌های هنگفتی برای مطالعه و انجام این پروژه به عهده گرفته است و همان‌طور که عرض کردم خوب هم پیشرفت کرده است این پروژه را خود دولت اجرا کند. زیرا بنده این تردید را دارم که اگر چنانچه به اشخاص واگذر بشود پروژه منتهی می‌شود فقط به تصفیه و کشت نیشکر در خوزستان از بین برود و پیش‌بینی می‌شود که عدم پیشرفت در خوزستان وسیله و بهانه بشود برای آن کسی که این کار را می‌خواهد به عهده بگیرد و مجوز داشته باشد همیشه شکر خام از خارج وارد بکند و تصفیه کند و منظور اصلی که زراعت نیشکر است در مملکت منتفی بشود از این جهت است که بنده و نمایندگان خوزستان مصراً تقاضا داریم جناب آقای وزیر مشاور توجه بفرمایند که
این برنامه را خود سازمان برنامه هم چنان که به عهده گرفته است کماکان ادامه بدهد. اما نگرانی که در مورد این ماده واحده عرض کردم چون موقع توضیح آقای وزیر مشاور تشریف نداشتند حالا تکرار می‌کنم که در این جا نوشته است برای قسمتی از راه‌سازی است این توهم است چون محل قسمت دیگر نامعلوم است ما پول را بگیریم خرج بکنیم و این راه‌ها تمام نشود و اعتبار آن قسمت دیگرش همان طور که موارد و مشابه آن را عرض کردم پیش‌بینی نشده باشد. بنابراین به نظر بنده برای رفع نگرانی مقتضی است که توضیح بفرمایند که قسمت دیگر تأمین شده است و یا می‌خواهند تأمین بفرمایند و اگر ممکن است توضیح بفرمایند چون مثل این که یک بار فرمودند این راه شروع شده است این قسمت راه‌هایی که در این جا به آن اشاره فرموده‌اید در چه تاریخ پایان می‌یابد. آخرین عرضم در این باره یادآوری به نحوه راه‌سازی جان‌مولم است که نمی‌خواهم آن خاطره را تجدید و یادآوری کنم، ولی امیدوارم در واگذاری این راه‌ها توجه کاملی بشود که آن رفتار و وضع زشتی که خاطره بدی برای ما گذاشته به وجود نیابد و به نظر بنده بهترین راه عمل در این مورد و موارد مشابه استفاده از مهندسین و مؤسسات ایرانی است (صحیح است) که به عقیده بنده افراد شایسته و تحصیل‌کرده ما جناب آقای مهندس جفرودی توجه بفرمایید (پرفسور اعلم ـ واردند خودشان) بنده می‌خواهم واردتر بشوند. عرض آخر بنده این است که برای این که آن نگرانی‌های قبلی جان مولم تکرار نشود توجه بشود و بهترین راه برای رسیدن به این منظور هم به عقیده بنده استفاده از مهندسین ومؤسسات ایرانی است که از مؤسسات خوب ایرانی تا حداکثر امکان استفاده بشود. جناب آقای باقر بوشهری به بنده فرمودند که یادآوری بکنم که آیا بوشهر جزو بنادر ایران نیست؟ قطعاً تصدیق خواهند فرمود که بوشهر ازجاهایی است که از نقطه‌نظر اهمیت اقتصادی برای جنوب ایران و مملکت دارای اهمیت زیادی بوده است و به همین لحاظ هم بود که قانونی از مجلس شورای ملی گذشت برای تأسیسات بندری، آنجا که متأسفانه بنده از شروع کارهای لازم و مفید در بنادر اطلاعی ندارم استدعا می‌کنم دولت در این مورد توجه بفرمایند که آن قانونی که گذشته است زودتر به موقع اجرا در بیاید (احسنت)
نایب‌رئیس ـ آقای بزرگ‌ابراهیمی
بزرگ‌ابراهیمی ـ بنده یک توضیحاتی در تکمیل بیانات همکار محترم عرض می‌کنم و بیانات همکار محترم موجب شد که بنده از عرایض اولیه‌ام منحرف شوم (موسوی ـ شما منحرف نمی‌شوید) از عرض اولیه‌ام ولی در ارادتم هم چنان باقی هستم و قابل انحراف نیست. به عقیده بنده هر قسمت از این راه‌ها ساخته شود به نفع مملکت است (صحیح است) و با هر وضعی ما می‌توانیم جلب یک اعتبار و یک سرمایه‌ای بکنیم و راه در این مملکت بسازیم. به عقیده بنده نتیجه این خواهد بود که آن راه برای ما خواهد ماند این فرمایش که فرمودید که قسمتی از این راه می‌ماند و پیشرفت نمی‌کند، بنده با وجود شخص مهندس هدایت در رأس سازمان برنامه خیال نمی‌کم که این قدر بی بند و بار باشد که این راه را ول کند (موسوی ـ بنده هم می‌خواهم که تأیید بفرمایند) آقای مهندس هدایت این کمیلیمان جنابعالی است نمی‌خواهم کمیلیمان بگویم بنده به شخص آقا معتقدم به برادرت هم معتقدم این ایمان بنده است. بنده معتقد هستم این راه ساخته می‌شود مازادش را هم ایشان الان خودشان توضیح خواهند داد که اعتبارش از چه محل است و می‌سازند و به این ترتیبی که در این لایحه آمده ما رأی می‌دهیم به دست ایشان می‌سازیم و آن وقت از ایشان می‌خواهیم این راه‌ها را درست بکنند و چون موضوع به ایشان مربوط است و ایشان باید جواب بدهند من به همین مختصر قناعت می‌کنم.
نایب‌رئیس ـ آقای امیدسالار مخالفید؟ بفرمایید.
امیدسالار ـ مخالفت بنده از نظر اصل راه‌سازی نیست، برای این منظور چنان که جناب آقای دولت‌آبادی فرمودند هم مجلس و هم تمام ایرانی‌ها در این باره مذعن و معترف‌اند و به علاوه در این لایحه سه صفحه تمام از مزایا و منافع راه‌سازی بیان شده که همه درست است و بنده اضافه می‌کنم که نه تنها از لحاظ اقتصادی و بازرگانی که در این جا ذکر شده است، بلکه از نظر تأمینیه هم بسیار مفید و مؤثر است که راه‌های ایران هرچه زودتر و هر چه بهتر ساخته بشود و حتی مخالفت بنده از نظر اصل قرضه و وام نیست، چون این پول را با یک شرایط خوبی می‌گیریم و در مملکت خودمان به یک کارهای مفید و عام‌المنفعه‌ای صرف می‌کنیم. (جناب آقای ارباب هم اجازه خواهند داد) اما مخالف بنده راجع به این قسمت است که هر چه در اینجا صحبت می‌شود از نظر اتصال راه بندر شاه و بندر شاهپور است مثل این که راه ایران تقریبا منحصر شده است به این قسمت. بنده در لایحه ۷۲ میلیون دلار وام هم عرض کردم و جناب آقای مهندس هدایت هم با روش متین خاصی که دارند تأیید فرمودند، ولی نمی‌دانم باز چرا راه بین بندر پهلوی و بندر بوشهر از قلم افتاده است. بین بندر شاه و بندر شاهپور الان یک رشته بسیار خوب ما راه‌آهن داریم که با کمال خوبی کار می‌کند و یک قسمت مهمی از امور حمل و نقل ما را تأمین می‌کند، در صورتی که اگر این راهی که ما می‌گوییم بین بوشهر و بندر پهلوی یک خط شوسه بسیار خوبی ایجاد بشود، علاوه بر این که یک قسمت شمال ایران به جنوب همان‌طوری که عرض کردم بحر خزر به خلیج فارس از راه دیگری که جدید است اتصال پیدا می‌کند، تمام شهرهای استان هفتم و دهم همین طور، استان‌های مرکزی تهران و استان‌های شمالی از این راه بیشتر و بهتر استفاده می‌کنند. همان‌طور که جناب آقای بوشهری تذکر دادند و بنده خودم یادم هست سابقاً که به بوشهر رفته بودم هفتاد هزار جمعیت داشت و بسیار شهر آبادی بود و مؤسسات بزرگی داشت و واقعاً شهر آبادی بود، در این سفر که بنده خودم در اروپا بودم یک اتومبیل کوچک خریده بودم می‌خواستم به ایران حمل کنم که از طریق بوشهر در شیراز تحویل بگیرم ولی وسیله برای حمل به بوشهر نبود بالاخره مجبور شدم از طریق خرمشهر حمل بکنم حتی شرکت‌های بیمه هم از بیمه ماشین به بوشهر خودداری می‌کنند. چرا؟ برای این که وسیله نیست همین جناب تیمسار سرلشگر ضرغام که مورد تأیید و احترام ما هستند یک مرتبه قول دادند راجع به کار بوشهر و نمی‌دانم چه اقدامی کرده‌اند بنده خودم اطلاع دارم.
الان که ما لایحه تحدید مالکیت را در دستور داریم و انشاءالله عمل خواهد شد، برای این کار احتیاج داریم تراکتور و وسایل مکانیزه فلاحتی در نقاط مختلف مملکت و دهات و شهرهای دور دست داشته باشیم. قیمت نفت سیاه در شهر شیراز هر بشکه‌ای ۲۴ تومان است در اهرم ۷۷ تومان است، برای این که راه نیست حالا با این وسیله آقا فکر می‌کنید که ما بتوانیم در اهرم و سایر نقاط وضع کشاورزی را مکانیزه کنیم یا فاصله بندر لنگه و لار که هفتاد فرسخ است با ماشین جیپ باید هفت شبانه روز بروید خوب با این وضعی که ما داریم و با این احتیاجاتی که ما داریم تصدیق می‌فرمایید که ساختمان این راه آقا کمال اهمیت را دارد و بنده باز اضافه می‌کنم همان‌طور که در موقع طرح لایحه ۷۲ میلیون دلار وام به عرض رساندم موضوع بسیار مهمی که در درجه اول اهمیت است از نظر حفظ پرستیژ مملکت جشن دو هزار و پانصدمین سال شاهنشاهی ایران است که موجبات آن فراهم می‌شود. ما الان راه نداریم و راه در درجه اول اهمیت است، بنده مخصوصاً توجه دولت را جلب می‌کنم به این موضوع مخالفت بنده از نظر اصول راه‌سازی و یا وام نبود، از نظر نحوه خرج کردن است که به نظر من از این وامی که می‌گیریم برای ایجاد راه بین بندر بوشهر و بندر پهلوی اگر خرج شود یک خرج بسیار مفید و مؤثری خواهد بود (صحیح است)
نایب‌رئیس ـ آقای مهندس هدایت وزیر مشاور فرمایشی دارید؟
مشایخی ـ (مخبر کمیسیون) آقایان دیگر هم فرمایشات خود را بفرمایند آن وقت ایشان خواهند فرمود.
نایب‌رئیس ـ البته میل خودشان است. آقای صدرزاده
صدرزاده ـ عرض کنم که یک قسمت عملیات عمرانی و تولیدی در این مملکت شده این را باید گفت و باید از توجه شاهنشاه و هیئت محترم دولت تشکر کرد. این در درجه اول اما یک مطلبی را باید در این جا گفت فلسفه وجودی سازمان برنامه که در دوره ۱۵ قانون آن گذشت آقایانی که در آن دوره بودند می‌دانند این نظر بود که نقشه‌ها و طرح‌هایی را آن دستگاه تهیه کند و از کار سیاست و وضع‌های دیگر برکنار باشد و تمام همش را صرف انجام آن برنامه بکند. الان مدتی است برنامه اول تمام شده و برنامه دوم هم تجدید شد کارهای مهمی که در این برنامه مورد نظر بود یکی ذوب‌آهن و یکی راه‌آهن و همچنین تجهیز بنادر ـ نساجی ـ صنعت قند و صنعت سیمان بود. انصافاً راجع به صنعت نساجی و حتی صنعت قند و صنعت سیمان سازمان برنامه و دستگاه‌های دولت پیشرفت‌هایی کرده‌اند این را واقعاً باید گفت و تشویق کرد. ولی در قسمت راه‌آهن و تجهیز بنادر آن طور ی که ما انتظار داشتیم هنوز عمل نشده شاید زمان و پولی را که داشتیم کافی نبوده. این را هم باید در نظر بگیرید که چه مقدار زمان و چه مقدار پول لازم است. با این پول و در طی این زمانی که داشتیم خیلی بیشتر از این می‌شد کار کنیم و بنده نمی‌خواهم خاطره جان‌مولم را در اینجا تکرار بکنم. ولی از این خاطره‌ها مکرر داریم در این خاطره تلخ ما فارسی‌ها هم شرکت داریم در راه اهواز به شیراز مطالعات زیادی شد، پول‌های زیادی خرج شد و تأسف بیشتر این است که وقت زیادی هم تلف شد. آن پول‌ها را ممکن است از طریقی جبران کرد ولی زمان حتی یک لحظه و لمحه‌اش به دست نمی‌آید. من بیشتر تأسف وقت را دارم مسئله ذوب‌آهن با توجهات شخص اول مملکت و مساعی این دولت حاضر و وزیر صنایع وارد به مرحله عمل وارد می‌شود و ما در صنایع هم ذوب‌آهن است. تا ما ذوب‌آهن نداشته باشیم صنایع ما اصالت ندارد و صنایع ما وقتی اصالت خواهد داشت و اصیل خواهد بود که ما ذوب‌آهن داشته باشیم. اما راجع به راه‌آهن من اینجا مکرر عرض کردم و توجه جناب آقای وزیر مشاور را به این مطلب جلب می‌کنم الان نقشه مملکت و دولت این است که تولیدات کشاورزی ما را زیاد بکنند تولیدات و محصولات کشاورزی کثیرالحجم است و باید وسیله ارزان قیمت برای حمل و نقل داشته باشد یکی از مراکز پربرکت و مستعد مملکت منطقه فارس است، الان با این که اقدامات زیادی برای توسعه امر فلاحت شده است به آن اندازه‌ای که شایسته است
به واسطه نبودن راه، نبودن و نداشتن راه‌آهن، کشاورزان ما هنوز نمی‌توانند که استفاده بکنند. بنده می‌خواهم خاطر جناب آقای وزیر مشاور را به این مسأله جلب بکنم که تا راه‌آهن فارس کشیده نشود، یعنی از طرفی به دریای جنوب و از طرفی به اصفهان و تهران امتداد پیدا نکند، بنیه اقتصادی مردم فارس ممکن نیست بهبود پیدا بکند و به همین وضعی که هست همین‌طور خواهد ماند. همین راه اهواز به شیراز که گویا در دست عمل است ولی باید به سرعت انجام بگیرد ما هرچه قانون راجع به راه آمده است و حتی وام تصویب کردیم با این که حقاً خیلی تمایل به وام نداریم حتی در اینجا گفتیم که برای ما شجاعت نیست که پول قرض بکنیم البته یک مملکتی که دارای وضع ثابت سیاسی هست همه دولت‌ها پول بهش می‌دهند اما ما باید اصلاً از این پول‌ها و این قرض‌ها بتوانیم استفاده بکنیم و آن استفاده وقتی خواهد شد که ما بتوانیم با آن، راه‌های مملکت را درست بکنیم. صنایع اصلی مملکت را پیشرفت و ترقی بدهیم و وقتی به تمام نقاط مملکت راه‌آهن داشته باشیم علاوه بر این که در حمل و نقل محصولات کشاورزی مملکت حسن تأثیر داردف از یک جهت دیگری هم با صرفه است. ملاحظه بفرمایید هر سال ما چقدر احتیاج به خرید ماشین‌های سواری و غیرسواری داریم ولی وقتی راه‌آهن داشته باشیم از این خرج به آسانی می‌شود راحت شد. بنده همیشه معتقد هستم هر وقت لایحه‌ای به مجلس می‌آید این بخل را ندارم که چرا راه خرمشهر و فلان نقطه مملکت ساخته بشود، بشود آن نقطه هم جزو مملکت است آن نقطه هم که آباد بشود ما هم بالطبع بی‌بهره نخواهیم بود از آبادی آن حرفی نداریم ولی من می‌خواهم عرض کنم که چطور است که نسبت به ناحیه جنوب آن توجهی که باید نمی‌شود و آن توجهی که در خور استعدادش هست نمی‌شود. الان ملاحظه بفرمایید بندر بوشهر که در اینجا تذکر داده شد نه وضع بندرش تکمیل شده است و نه راه بوشهر تکمیل شده است، تیمسار محترم در چندین جلسه قبل در جواب تذکر بنده وعده صریح فرمودند که که در این باب توجه مخصوصی مبذول بفرمایند اکنون هم از جناب ایشان تقاضا می‌کنم که در این باب یک توجه مخصوصی مبذول بفرماید و مردم فارس را بعد از بیست، سی سال خوشحال کنند. نکته دیگری که می‌خواهم عرض کنم جشن دوهزار و پانصدمین سال شاهنشاهی ایران در پیش است که قریباً در شهر شیراز در مقر پادشاهی سابق برقرار خواهد شد. از اطراف و اکناف عالم مردم به آنجا خواهند آمد این راه تهران به شیراز باید هرچه زودتر ساخته بشود که قابل عبور و مرور باشد و این مساعی به یک نتیجه صحیحی برسد. این بود تذکری که بنده می‌خواستم در این باب حضور جناب آقای وزیر محترم دارایی و جناب آقای معاون نخست‌وزیر به عرض برسانم و توجه آقایان محترم را نسبت به این کارهای عمرانی که در فارس باید بشود و بعضی از آنها شروع شده است معطوف بدارم (احسنت)
نایب‌رئیس ـ آقای وزیر مشاور
وزیر مشاور (مهندس خسرو هدایت) ـ آقایان محترم توجه دارند که این لوایح و قوانین که تقدیم مجلس می‌شود بر اثر اجازه‌ای است که ازخود مجلس کسب شده است. پس از این که در تقسیم عایدات نفت تغییری دادند و سهم سازمان برنامه را کم‌تر کردند این منجر به این شد که آن مبلغی که برای عملیات عمرانی پیش‌بینی می‌شد کم شد و مجلس برای جبرانش اجازه داد که بروند مذاکره بکنند وسایل امر را فراهم بکنند. باری اقدامات عمرانی ما فوراً برای اخذ وام به دو مرجع مراجعه کردیم یکی بانک بین‌المللی و دیگری صندوق وام‌های عمرانی امریکا، بانک بین‌المللی یک مؤسسه‌ای است که ۵۸ مملکت و اخیراً ۶۰ مملکت عضوش هستند و از جمله خود ایران است که اساس‌نامه‌اش به تصویب همین مجلس رسیده است و برای این که ممالکی که در حال توسعه هستند و احتیاج به کمک دارند از این بانک استفاده بکنند. بنابراین مراجعه به بانک بین‌المللی مراجعه به یک مرجع بین‌المللی که خود ما عضویتش را داریم ودر خور شأن هر کشوری است که می‌خواهد از یک چنین مؤسسه‌ای که برای این کار به وجود آمده وام بگیرد. ما از بانک بین‌المللی وام طویل‌المدت ۷۲ میلیون دلار را گرفتیم در حالی که میزان وامی که دولت هندوستان تا این تاریخ از بانک گرفته ۵۰۷ میلیون دلار است و حال این که ما یک ۷۲ میلیون دلار گرفتیم و الان هم مشغول مذاکره هستیم که برای سد دز که حداکثرش ۴۰ میلیون دلاراست بگیریم. بنابراین اگر چنین لوایح وامی به مجلس تقدیم می‌شود بر اثر همین است که مجلس شورای ملی اجازه داده ولی جناب آقای موسوی فرمودند که این برای قسمتی از راه‌ها است و یک قسمت‌هایی نیست البته این مطلب صحیح است و آنچه که ما الان در دست ساختمان داریم همین ۲۴۷۰ کیلومتر است و البته یک برنامه‌های طویل و دورتری هم هست که سایر راه‌ها هم ساخته بشود. الان در تمام این راه‌هایی که در اینجا به عرض رسید مشغول کارند مثلاً راه خرمشهر ـ اندیمشک که مناقصه‌اش چند ماه پیش انجام شد ۴۵ کیلومتر از اندیمشک به سمت اهواز در آخر اسفند ماه حاضر می‌شود (مهندس سلطانی ـ زیر سازیش خراب شده است) آنچه خراب شده باشد تا موقعی که تحویل نشده اصلاح می‌کنند. منتها اشکال این خواهد بود که بعد از این که ساخته شد و تحویل شد آن وقت خوب نگهداری بشود و رفت و آمد کامیون‌ها به طریقی باشد که منجر به خرابی راه نباشد. الان در تمام این قسمت‌ها مشغول راه‌سازی هستند اگر قرار بود که به جای این ۲۴۷۰ کیلومتر در ده هزار کیلومتر کار می‌کردند اولاً موضوع اعتبار بود، دوم موضوع توانایی انسانی بود یعنی ما واقعاً این همه وسایل و آدم نداریم که بتوانیم در آن واحد این همه کار کنیم. ولیکن علت این که توجه زیادی به این راه شد یکی از دلایلش این بود که هفتاد درصد واردات ایران از خرمشهر است. بنابراین راه را هم در درجه اول برای این می‌سازند که مملکت بتواند واردات و صادرات داشته باشد در آنجا هم این واردات بود و راه‌آهن به تنهایی کفاف حمل و نقل را نمی‌کند کما این که الان نمی‌کند. بنابراین این یک امر ضروری است که بیش از هر کار دیگری لازم است و باید این راه ساخته بشود (موسوی ـ این قمست با این مبلغ تمام می‌شود؟) این را هم عرض می‌کنم چنان که آقایان استحضار دارند این ۷۲ میلیون دلار وامی که برای همین راه گرفتیم برای مخارج ارزیش بود. بانک بین‌المللی می‌گوید مخارج ساختمان این راه ۲ درصدش ارزی است برای ماشین‌آلات و بعضی از لوازمی که باید از خارج بیاورند. بنابراین ۷۲ میلیون دلار برای ۳۵ درصد است ما این وامی که می‌گیریم برای آن ۶۵ درصد است به این جهت که در اینجا قید شده برای قسمتی از آن و مسلماً این طور نیست که راه بین آوج و اندیمشک بعد از گرفتن آن وام یک مترش ناقص بماند، صد در صد تمام می‌شود و این ذکر کلمه قسمتی مقصود این قسمت ارزیش بود و قسمت ریالی آن تأمین است. همان طوری که در مقدمه به عرض آقایان رسیده ما آن چه که از صندوق وام‌های عمرانی برای راه‌سازی خواسته‌ایم ۱۱۳ میلیون است منتها بودجه صندوق وام‌های عمرانی را سال به سال کنگره امریکا تصویب می‌کند. از بودجه‌ای که در ۵۹ تصویب کرده ۲۵ میلیون داده است در سال ۶۰ امیدواریم ۳۰ میلیون باشد ضمناً با انجام برنامه هفت ساله دوم ما امیدواریم ۱۱۳ میلیون بگیریم. بنده اینجا باز به اطلاع آقایان می‌رسانم که مبلغی که همین صندوق وام‌های عمرانی به دولت هندوستان وام داده است ۶۰۰ میلیون دلار است و ما تا به حال ۷۲ میلیون دلار گرفته‌ایم و این ۲۵ میلیون دلار این وامی که شرایطش به عرض آقایان رسید یک شرایطی است که بنده در حقیقت می‌خواهم بگویم خوب است و یک شرایطی است که از جنبه وام گرفتن خارج می‌شود (صدرزاده ـ البته دولت وام گیرنده هم معتبراست) البته مبلغی را ۲۰ ساله وام می‌دهند و ۵/۳ درصد بهره می‌گیرند این شرایطی است که در اینجا ذکر شده به تمام دولی که داده‌اند البته وضع‌شان را تحقیق کرده‌اند. این وام در یک شرایطی است که انصافاً قابل رقابت نیست و بایستی از این مؤسسه که برای کمک به وجود آمده استفاده کرد و توانست یک عملیاتی که سرعت دارد آن را انجام داد و بعد هم مسترد داشت. در ضمن فرمایشات جناب آقای موسوی اشاره کردند به نیشکر خوزستان یقیناً خیلی از بنده بهتر استحضار دارند که کشت نیشکر در هزار سال قبل در خوزستان خیلی عالی بود مثل گندم ورامین، ولی بر اثر چه عواملی تهاجم با چه بوده از بین رفته و در زمان اعلیحضرت رضاشاه کبیر آنجا یک اقداماتی شد و ما حالا این را روی یک مقیاس بزرگی شروع کردیم و آنچه را که ما در موقعی که کارخانه نصب خواهد شد تحت کشت خواهیم داشت شش هزار هکتار است. الان ۲۰۰ هکتار تحت کشت بود که به کار رفت برای دو هزار هکتار و در مهر سال ۱۳۳۹ دو هزار هکتار زیر کشت خواهد بود و در مهر ۱۳۴۰ چهار هزار هکتار و در آن موقع کارخانه هم نصب شده است ولکن مطابق مطالعاتی که در منطقه خوزستان با کمال دقت شده است آن میزان زمینی که قابل کشت نیشکر است ۱۳۰ یا ۱۴۰ هزار هکتار است. بنابراین برای این که اشخاص خصوصی بیایند و شروع بکنند به کشت نیشکر و منجر به این بشود که یک روزی صد هزار هکتار یا بیشتر زیر کشت نیشکر باشد، ضرورت داشت که در مرحله اول دولت این کار را تصدی بکند و ما معتقدیم که این کار را ادامه بدهم و این را هم عرض کنم که برای شروع، برای اشخاص خصوصی شایدآاسان هم نبود. چون ما آنجا یک مخارجی هم کردیم که شاید یک مالک و یا چند نفر خورده مالک نتوانند انجام بدهند. کانال‌هایی که ما آنجا کشیدیم، استاسیون‌های پمپاژ که ما آنجا نصب کردیم و موجباتی که فراهم کردیم کارهایی بود که ابتدا حتماً می‌بایست دولت می‌کرد که مردم ببینند و تشویق بشوند که ما الان در خوزستان دو برنامه داریم یکی ساختمان سد دز است و یکی هم این برنامه کشت نیشکر و این دو برنامه حتماً اجرا خواهد شد و به پایان می‌رسد بدون این که کم‌ترین وقفه‌ای در آن رخ بدهد. منتها چون نظر این است که کارهای صنعتی به طور کلی به خود مردم واگذار بشود و ما کارخانه نیشکر را خریداری کرده‌ایم، الان شاید قسمتی رسیده و نصب خواهد شد. این فکر پیش آمد که اگر یک کسانی باشند که حاضر بشوند همین قراردادی که ما با استورک داریم که استورک یک مؤسسه هلندی است که برنده این مناقصه بوده، این قرارداد را منتقل به آن اشخاص بکنیم به طوری که استورک کارخانه را به آنها بدهد و ما هم پول کارخانه
را بگیریم و به استورک بدهیم و این به مؤسسات خصوصی داده بشود با این ترتیب ما حاضریم ولی به این شرط که ما عمل نیشکر کاری را ادامه بدهیم و به آنها تضمین بدهیم که وقتی کارخانه دایر شد نیشکر مورد احتیاج را تحویل کارخانه خواهیم داد. یک کسانی آمدند صحبت کردند به نتیجه‌ای نرسیدیم، حال هم عرض می‌کنم اگر کسانی پیدا شوند اشخاص خصوصی، شرکت‌های خصوصی که بخواهند این قرارداد را به خودشان منتقل کنند و صاحب کارخانه بشوند ما موافقت داریم. تضمین هم می‌کنیم که نیشکر مورد احتیاج را به ایشان بدهیم و آن مقداری هم که تا به حال به استورک پرداخته‌ایم، قرض آنها خواهد بود و به عهده خریداران خواهد بود که به ما به اقساط بدهند. بنابراین تمام شرایط را به وجود می‌آوریم که شرکت‌های خصوصی تشکیل بشود و صاحب کارخانه بشوند و ما هم نیشکر بدهیم و ما سعی داریم این کارخانه که دایر شد، کارخانه‌جات دیگر هم دایر بشود و توسعه پیدا خواهد کرد ولی این را خدمت‌تان عرض کنم که قبول نداریم کارخانه‌هایی که ما از این کارخانه استورک خریدیم گران تمام شده است. به دلیل این که قبل از این که قیمت‌ها برسد و مناقصه به عمل آید بنده شخصاً قیمت‌ها را با قیمت کارخانه تصفیه نیشکری که الان در اهواز دایر است و مشغول کار است مقایسه کردم و خود صاحبان کارخانه تصفیه نیکشر اهواز اظهار داشتند که قیمت‌ها مناسب است. چون اشاره فرمودید گران‌تر است در این مورد لازم دانستم این توضیحات را عرض کنم. این را هم عرض بکنم که اگر کشت چغندر به توسعه رسیده درست است به وسیله اشخاص خصوصی بوده ولی این موقعی بوده که ما همه جور برای این کار اقدام کردیم بهشان کمک کردیم، پیش پرداخت دادیم و بالاخره مخیر به این شده است که توسعه پیدا کرده و بنده یقین دارم که در مورد نیشکر هم همین ترتیب انجام خواهد گرفت و نتیجه حاصل خواهد شد. در اینجا جنابعالی و یکی از آقایان محترم دیگر اشاره به نحوه راه‌سازی جان‌مولم کردید. بنده می‌خواهم عرض کنم جان‌مولم راه‌سازی نکرد که خوب یا بد باشد جان‌مولم مهندس مشاور بود و مأمور مطالعات بود و این مطالعات را در یک جاهایی مرحله مقدماتی‌اش را انجام داد، در بعضی جاها جلوتر رفت و حتی رسید به جایی که مقاطعه کار مشغول کار شد و از آن مطالعه‌ای که به دست جان‌مولم صورت گرفت، ما الان برای ساختمان راه استفاده می‌کنیم. یعنی پس از این که جان‌مولم رفت و جانشینش تعیین شد آن مطالعاتی که او کرده بود جانشینش ادامه داد. بنابراین تکرار عمل نشد و از آنچه که به دست ما رسیده بود آن استفاده‌ای که مقدور بود به عمل آمد. چنانچه الان عملیاتی که بین شیراز و خلف‌آباد می‌شود یا بین شیراز و بوشهر خواهد شد، باز با استفاده از آن مطالعات مقدماتی است که جان‌مولم کرد. راجع به بندر بوشهر فرمودید ما الان توسعه دو بندر را در دست داریم که بندر خرمشهر و بندر شاهپور است و در نیمه اول سال ۱۳۳۹ یعنی شش، هفت ماه دیگر تمام می‌شود و اگر یک روزی آقایان گذارشان به بندر شاهپور و خرمشهر افتاد، ملاحظه خواهند فرمود کاری که به این کیفیت انجام گرفته و این اسکله‌هایی که از بتون‌آرمه در خرمشهر و بندر شاهپور ساخته شده بسیار خوب صورت گرفته. ولی در برنامه ما بوشهر و بندرعباس هم بود ولی خود آقایان محترم آمدید ۲۸۰ میلیون دلار از آنچه که طبق قانون اولی می‌بایستی به سازمان برنامه داده می‌شد حذف فرمودید.
(صدرزاده ـ پیشنهاد دولت بود) البته به پیشنهاد دولت بود و تصویب مجلس و نتیجه این بود که ۲۸۰ میلیون دلار از آنچه که به ما در بدو امر قرار بود بدهند حذف شد. قبلاً از حذف آن ۲۸۰ میلیون بود که گفته بودند بوشهر و بندرعباس ساخته بشود و چون در آن موقع خرمشهر در دست ساختمان بود، بندر بوشهر و بندرعباس جزو برنامه‌هایی است که متوقف مانده است. ما الان درصدد کسب اعتبار هستیم که این دو بندر را هم ترتیب کارش را بدهیم و تیمسار ضرغام وزیر محترم دارایی هم علاقه کامل به این امر داشتند. وقتی وزیر گمرکات بودند و حالا هم دارند و چه بهتر که بادست با لیاقت ایشان این کار انجام بگیرد. بنده از حسن توجه جناب آقای بزرگ‌ابراهیمی خیلی متشکرم و تذکراتی که فرمودند کامل بجا است و بنده امیدوارم که نظر ایشان تأمین بشود. البته جناب آقای امیدسالار هم تعجب کردند که چرا هر کاری که می‌شود بین بندر شاهپور و بندرشاه است، لابد ایشان اشاره‌شان به راه‌آهن بود ولی عرض کردم علت خاصی برایش نمی‌شود قائل شد جز این که واقعاً تراکم حمل و نقل در آن منطقه زیاد است و بنده می‌خواستم به استحضار مجلس برسانم که ما مطالعه راه اصفهان به شیراز را الان مشغول شدیم از محل همان وام ۷۲ میلیون دلار بانک بین‌المللی برای آنجا راه اساسی از طریق آباده ساخته خواهد شد. جناب آقای صدرزاده در ضمن این که توجه مجلس را جلب کردند به این که یک قسمتی از نکاتی که در برنامه هفت ساله دوم مورد نظر بوده است صورت نگرفته و یا به حد کمال صورت نگرفته. بنده می‌خواستم به عرض‌شان برسانم این راه‌آهنی که اشاره فرمودید البته توجه داشتید که راه‌آهن تهران به مشهد و تهران به تبریز با پول همین برنامه انجام گرفته و بنادر خرمشهر و شاهپور هم بوده. راجع به صنعت سیمان خواستم عرض کنم که در سال ۱۳۳۴ محصول سیمان کشور ۹۰ هزار تن بود، امروز ۹۰۰ هزار تن شده است یعنی در ظرف چهار سال ده برابر شده است. صنعت قند هم در ۱۳۲۰ محصول قند ۲۲ هزار تن بود در سال ۳۷ یک صد و هفت هزار تن بود. بنابراین اینها می‌رساند که کارخانه‌ها توسعه پیدا کرده مقدارش زیاد شده و کشت نیشکر زیاد شده و راه اهواز و شیراز هم قرار شده وزارت راه انجام بدهد و ما هم برای این راه سیصد هزار دلار اعتبار داده‌ایم و دو اکیپ ماشین‌آلات داده‌ایم و بنده امیدوارم این راه اهواز و شیراز را وزارت راه به زودی تمام خواهد کرد، راه بندر هم ساخته خواهد شد. و به این ترتیب شیراز متصل به بندر شاهپور خواهد شد. صرف‌نظر از این که با ساختن بندر بوشهر، خودش هم دارای بندر مجهزتری خواهد شد. بنده بیش از این وقت محترم آقایان را نمی‌گیرم فقط عرض می‌کنم که ما واقعاً در تلاش هستیم که این کارهایی که شروع کرده‌ایم به پایان برسانیم. الان ما سد کرج را در دست داریم که در سال دیگر این موقع تمام شده، سد سفیدرود در اوایل سال ۴۰ تمام می‌شود، سد دز در اواخر ۴۱ تمام خواهد شد، زرینه‌رود را وزارت کشاورزی مشغول است ادامه می‌دهد (مهندس اردبیلی ـ در آذربایجان خبری نیست) وزارت کشاورزی مناقصه گذاشته و ساخته خواهد شد. این راه‌هایی که تمام صحبت آن است در سال ۱۳۴۰ تمام خواهد شد یعنی راهی نیست که در سال ۴۰ ناقص مانده باشد و برای این که واقعاً این کارها صورت بگیرد این عملیات مطابق برنامه‌ای که تنظیم می‌شود انجام بشود اجبار داریم کسب اعتبار بکنیم و آسان‌ترین و ارزان‌ترین آن از لحاظ نتیجه تشخیص شده است که یکی وام‌های عمرانی امریکا است و یکی هم بانک بین‌المللی توسعه و ترمیم است والا مؤسساتی هستند می‌آیند می‌گویند آقا این راه را بدهید ما خودمان بسازیم و اعتبارش را هم ده ساله حساب کنید ولی یک قیمت‌هایی می‌خواهند و یک ربح‌هایی می‌خواهند که واقعاً نمی‌ارزد. این است که ما بهترین طریق را انتخاب کردیم و آن همین طریقی است که تمام ممالک مورد استفاده قرار داده‌اند از جمله هندوستان و عرض کردم تلاش ما فقط برای همین است که همه این کارهای‌مان را تمام کنیم و در مهر ۴۱ این برنامه‌هایی که مورد تأیید آقایان است و می‌خواهند که تمام بشود واقعاً صورت عمل پیدا کند و خاتمه یافته باشد. (احسنت)
نایب‌رئیس ـ پیشنهاد کفایت مذاکرات رسیده است که قرائت می‌شود.
(به شرح زیر خوانده شد)
پیشنهاد می‌نمایم مذاکرات کافی است. دکتر بینا
نایب‌رئیس ـ آقای دکتر بینا
دکتر بینا ـ بنده تصور می‌کردم فقط در آذربایجان راه نیست، معلوم شد در جنوب هم راه نیست، در بنادر هم راه نیست، در مرکز هم راه نیست، در غرب هم راه نیست، در شرق هم راه نیست. (عمیدی نوری ـ پس کفایت مذاکرات چرا؟) اجازه بدهید، البته در ایران واقعاً کار می‌شود و کارهای عمرانی بسیاری انجام می‌شود ولی من نمی‌فهمم این وزارت راه چه کاره است؟ اصلاً یک کیلومتر راه این وزارتخانه کجا ساخته (عمیدی نوری ـ پس اجازه بدهید بحث بشود) من نمی‌فهمم این راه‌ها کجا است و کجا درست خواهد شد؟ (چند نفر از نمایندگان ـ مشغول مطالعه هستند) تمام اعتبارات راه مصرف می‌شود بدون این که یک کیلومتر راه در یکی از استان‌ها ساخته بشود. شش سال تمام است که بنده راجع به این راه بازرگان صحبت می‌کنم و هر سال بدتر می‌شود و یک وقت این راه اثری از راه داشت حالا از راه اثری هم نمانده است. بنده نمی‌دانم پس وزارت راه چه کاره است؟ (ارباب ـ تعارف می‌کنید) اگر تعارف می‌کند بنده پیشنهادم را پس می‌گیرم. بنده پیشنهادم را پس گرفتم فقط خواستم تذکر بدهم که راه بازرگان هم ساخته نشده.
نایب‌رئیس ـ آقای عمیدی نوری مخالفید؟
عمیدی نوری ـ بله
نایب‌رئیس ـ بفرمایید.
عمیدی نوری ـ بنده از توضیحات جناب آقای مهندس خسرو هدایت استفاده کردم یک بیاناتی راجع به موضوع کارهای سازمان برنامه راه‌سازی‌ها فرمودند ولی بنده فکر می‌کنم به چیزی که بحث تا به حال نشده در بحث کلیات به موضوع خود قرارداد وام است یعنی موضوعی که ما می‌بایستی امروز مطرح کنیم و رویش تصمیم بگیریم و رأی بدهیم. حتی موقعی که این گزارش کمیسیون نبود که حاکی از قرارداد باشد این بود که قرارداد را خواستم و خوشبختانه موجود بود و یکی از این ضمائم به دستم رسید و البته یک مطالعه کلی هم در این قرارداد کردم. البته یکی از محاسن جناب آقای مشایخی مخبر محترم کمیسیون بودجه این است که گزارش‌شان را تا حدی مفصل مرقوم می‌فرمایند و تا حدی سوابق امر را روشن می‌فرمایند و به همین جهت است که از گزارش‌شان استفاده کردم، مطالعه کردم و دیدم بر این که در قسمت صفحه ۲ اینجا تصریح فرمودند که برای ساختن در حدود ۲۴۷۰ کیلومتر از شاهراههای کشور که تحت نظر مهندسین مشاور ساخته می‌شود و تعمیر ۴۴۰ کیلومتر راه بین خلف‌آباد و شیراز مبلغی معادل ۱۸۵ میلیون دلار هزینه پیش‌بینی شده است. از این مبلغ بانک بین‌الملل توسعه و ترمیم موافقت کرده است ۷۲ میلیون دلار برای تأمین هزینه‌های ارزی بپردازد بعد بلافاصله
می‌رسیم به جمله بعد که می‌گوید نظر به این که با توجه به کاهش سهم سازمان برنامه از عواید نفت اعتبارات موجود تکافوی تأمین کلیه هزینه راه‌سازی برنامه دوم را نمی‌کند. عرض بنده اینجا است ما با مطالعات مهندسین مشاور که یکی از آنها به نحوی که جناب آقای مهندس خسرو هدایت فرمودند جان مولم بود که مهندس مشاور بود و فرمودند مطالعاتی کرد که البته آن مطالعات هم ۱۳۰ میلیون دلار برای ما تمام شد نتیجه آن مطالعات به اینجا رسید که ما ۱۸۵ میلیون دلار بایستی خرج این ۲۴۷۰ کیلومتر بکنیم و آن وقت بانک بین‌المللی یک قرضه ۷۲ میلیون به ما داد و ۲۵ میلیون هم حال می‌دهد آن وقت بعد در صفحه بعد خود جناب آقای مخبر این طور نتیجه می‌گیرند که ما درحدود ۱۱۳ میلیون دلار کسر داشیم که خواستیم قرض کنیم و بعد از مکاتبات زیاد که جناب آقای وزیر محترم مشاور هم تشریف بردند به امریکا و واقعاً مساعی ایشان مؤثر واقع شد و بالنتیجه این وام ۲۵ میلیون دلار را به دست آوردند. پس آن نگرانی که جناب آقای موسوی فرمودند در ماده واحده که اینجا نوشته است قسمتی از راه بقیه چه می‌شود به نظر من با خود این گزارش و مقدمه قرارداد چون در قرار داد که لایحه دولت است آن هم این را تأیید می‌کند که به همین منظور مبلغ ۷۲ مییون دلار برای هزینه‌های ارزی راه‌سازی از بانک بین‌المللی وام گرفته و قانون آن به موقع خود گذشت برای بقیه هزینه‌های راه‌سازی احتیاج به مبلغ ۱۱۳ میلیون دلار وام است که از صندوق وام‌های امریکا تقاضا شده است. این صندوق با اعطای ۲۵ میلیون دلار در سال ۵۹ موافقت کرد و به امضا رسید. پس پیدا است که این برنامه ۱۸۵ میلیون دلار که برای انجام این راه‌هایی که واقعاً ضروری است لازم است و در اصل ساختن راه هم کسی بحثی ندارد بنده در وام‌های دیگر سازمان برنامه به شهادت آقایان مخالفت می‌کردم به دلیل این که موضوع وام‌ها روشن نبود چی هست، اما این وام لااقل موضوعش روشن است که برای راه‌سازی است، یعنی برای کاری است که اگر خوب انجام بشود و به نتیجه برسد لااقل منفعت اقتصادی تا حدی در آن هست. برای این که راه شریان مملکت است نتیجه این می‌شود که ما با این ۲۵ میلیون دلار قسمتی از راه‌سازی آوج به اندیمشک را بتوانیم انجام بدهیم و آن وقت برای بقیه‌اش تا ۱۱۳ میلیون چه می‌شود و آیا به چه کیفیت قسمت دیگر راه‌سازی تأمین می‌شود. از این نظر بود که بنده هنوز روشن نشدم که این موضوع ۱۱۳ میلیون دلار که فقط ۲۵ میلیون دلارش به این کیفیت فعلاً تأمین می‌شود بعد چه خواهد شد؟
موضوع دوم این است که البته این قرارداد مفصل است شاید الان مجال نبود که اغلب آقایان به دقت مطالعه بکنند و البته در کمیسیون آقایان به تفصیل قرائت فرموده‌اند. در این قرارداد خیلی شروط قید کرده و البته حق هم همین است کسی که پولی قرض می‌دهد مقررات منجز و محکمی می‌گذارد که در استرداد وجهش اشکالی پیش نیاید. این قطعی است به همین جهت هم هست که یک موادی در این قراردادها دیده می‌شود که یک تشدیدی در وصول مطالبات خودش به وجود بیاورد که مثلاً اینجا یک فصلی دارد در فهرستی که بنده دیدم فصل چاره‌جویی‌های صندوق وام‌های عمرانی با قسمی از عمل سازمان برنامه که تأثیر آن متوجه وام گیرنده می‌شود می‌گوید (در صفحه ۲۴ است) وام‌گیرنده موافقت می‌نماید که قصور سازمان برنامه در مورد هر اقدامی که طبق این قراداد بایستی از طرف وام‌گیرنده به عمل آید یا قصور در انجام هر اقدامی که از طرف وام‌گیرنده به منظور ایفای حقوق و تعهدات وام‌گیرنده که به موجب این قرارداد به سازمان برنامه محول گردیده، قصور وام‌گیرنده در اجرای مقاصد این قرارداد تلقی خواهد شد و وام‌گیرنده مسئول جبران خسارات وارده به صندوق وام‌های عمرانی خواهد بود. البته یک همچون موادی هم هست که اگر یک قصوری از طرف سازمان برنامه بشود قصور دولت ایران می‌شود و بالنتیجه ملت ایران مسئول تمام خسارات وارده هست و باز در جای دیگری هست که شاید بنده در صفحه ۱۹ دیده باشم راجع به منافع خرید کالا است که ۵۰ درصد از این منافع خرید کالا البته کالاهایی است که با کشتی‌های کشور امریکا حمل می‌شود، البته همین طور در موضوع سررسیدها که اگر تأخیری بشود در پرداخت سفته‌ها حق دارند تمام این سفته‌ها را دفعه واحده بگیرند. البته از این نوع چیزها در مواد این قرارداد خیلی هست و البته صحیح است که حق وام‌دهنده را باید تأمین کنند و باز یک قصوری هم به گردن وام‌گیرنده می‌اندازد و به این کیفیات است که ما می‌خواهیم عمل راه‌سازی خودمان را انجام بدهیم و آن قسمت‌هایی که در صفحه ۲۱ در موضوع این وام هست و برای اجرای طرح است که همین طرح باشد که البته تعلیمات و مطالعات و تسهیلات راجع به این پروژه‌ها هم تا حدی مربوط به این صندوق می‌شود که به ما قرض خواهند داد که مجموع آنها را خواستم در اینجا تذکر بدهم. که بار سنگینی را به دوش سازمان برنامه ما می‌گذارد و ما انتظار داریم که سازمان برنامه در مقابل یک چنین قیودی و یک چنین قراردادهایی که هست مراقبت داشته باشند. فراموش نمی‌کنم متن نطق آقای هرتر وزیر امور خارجه امریکا را که خوشبختانه این متن‌ها را برای بعضی از آقایان می‌فرستند در یکی از نطق‌های ایشان که حقیقاً باید تشکر کرد از این دیپلمات‌هایی که با صراحت بیان می‌کنند و صراحت بیان‌شان همیشه قابل استفاده است. در متن یکی از نطق‌هایی که بنده مطالعه می‌کردم دیدم از نقطه نظر تاریخ هم مفید است و بنده در رونامه خودم منتشر کردم، گفته است ما به کشورهای توسعه نیافته وام‌هایی که می‌دهیم و یا این مؤسساتی که وام می‌دهند برای این است که بتوانیم وجوه خدمات و کالاهای صادراتی خودمان را تأمین کنیم که آن وجوه پرداخت بشود. حقاً هم باید همین باشد هر کشوری باید کمک کند تا صادراتش برود بالا و برای توسعه صادرات خود سعی کند وسایل و تسهیلاتی فراهم کند که بازارها رونق پیدا کند. بنابراین بدیهی است در این گونه قراردادها همیشه غیر از این نمی‌شود تصور کرد که خدمات و کالاها و حمل‌ها کمک می‌کند به موضوع صادرات کشور وام‌دهنده. این اصل هست و ما فقط باید سر مشق بگیریم از این گونه کشورها و این دیپلمات‌ها که این جور حقوق مالی خودشان را حفظ می‌کنند و برای حفظ حقوق مالی خودشان وام می‌دهند و کمک‌هایی می‌کنند که کشورهای توسعه نیافته و یا کم توسعه یافته بازارهای وسیع‌تری برای آنها باشند که بتوانند از این رقابت اقتصادی حیاتی موفق بشوند. فقط نکته‌ای که هست این است که ما هم باید پند بگیریم ما هم باید توجه کنیم که یک روز کشوری بشویم که وام‌های خودمان را همان‌طور که راه‌آهن ساختیم بدون این که قرضه خارجی بگیریم که شاید با افزودن صد دینار یا صد شاهی عوارض بر قند و شکر خودمان و آن راه‌آهن سرتاسری ایران را ساختیم (مهندس اردبیلی ـ گندم هم صادر می‌کردیم) ولی امروز که ما متکی هستیم به بزرگ‌ترین عایدات ملی خودمان که موضوع نفت است و در آن روز عایدی نفت ناچیز بود و منحصر بود فقط برای خرید اسلحه که شاید آقای سرلشکر شفایی بودند که آن وقت ما به ایشان اسماعیل آقا می‌گفتیم، ایشان مأمور بودند و می‌رفتند از محل درآمد نفت از خارج اسلحه ارتش ما را می‌خریدند و امروز برای این که از عایدات نفت خودمان لااقل راه خودمان را بتوانیم بسازیم مجبور شدیم در نتیجه عدم گشایش کارها حتی اضافه بر عایدات نفت هم یک مقداری وام به این جوری و به این شکل که الزام هم داریم باید راه بسازیم بایستی خودمان را آماده کنیم به دست بیاوریم. بنده خواستم بگویم همان طوری که دیگران فکر می‌کنند خیلی خوب است که ما هم بیشتر دقت کنیم و زندگی خودمان را به همین کیفیات حفظ کنیم. از این نظر بود که در این جا خواستم این نکته را تذکر بدهم مثلاً بنده نمی‌دانم من که عضو کمیسیون سازمان برنامه هستم، رئیس کمیسیون برنامه الان به عنوان پیشنهاد کفایت مذاکرات فرمودند که راه‌های ما خراب است و البته وظیفه‌شان این بود که در کمیسیون برنامه از دولت بخواهند و بگویند این اقلامی که در اینجا هست راجع به راه‌آهن و این خرج‌هایی که می‌کنیم این راه‌ها چه جور ساخته می‌شود. بنده مثلاً یک وقتی از یک کسی شنیدم که می‌گفتند بعضی از واحدهای راه‌سازی را در سازمان برنامه شاید کیلومتری ۷۰۰ هزار تومان تمام می‌کنند در آن موقع بود که وزارت راه می‌گفت همان راه را ما کیلومتری سیصد هزار تومان می‌سازیم بنده این مطلب را چند روز پیش از یکی از مقامات عالیه سازمان برنامه و شاید ناظر خودمان باشد شنیدم که گله می‌کرد می‌گفت یک قدری هم تقصیر خودمان است گفتم چرا، گفت شما نمایندگان مجلس شورای ملی هستید و ما را به عنوان ناظر از طرف خودتان انتخاب کرده‌اید یک دفعه از ما پرسیدید که نظارت شماها در سازمان برنامه چه می‌شود که ما جریان کار را به شما بگوییم؟ من حق دادم به او به همین جهت است که من استفاده می‌کنم تذکر می‌دهم و حتی به او گفتم که شنیدم در راه‌سازی بعضی از کیلومترها به ۷۰۰ هزار تومان تمام می‌شود، گفت نه آقا از یک میلیون تومان هم تجاوز می‌کند. راه‌سازی‌هایی است که هر کیلومتر از یک میلیون تومان هم تجاوز می‌کند (مهندس جفرودی ـ راه‌های مازندران) راه‌های مازندران هر راهی بنده مازندران و رشت و جنوب را نمی‌دانم من به نام یک فرد ایرانی از نظر بودجه کل مملکتی از نظر نظارتی که وظیفه همه ما است و باید در دخل و خرج مملکت نظارت داشته باشیم عرض می‌کنم که در ساختمان راه‌ها مخصوصاً موقعی که پای قرضه به میان می‌آید و مخصوصاً موقعی که خیلی مسائل در اطراف قرضه‌ها است که دقت آقایان را در قرائت مواد مفصل این قرارداد جلب می‌کنم شاید برای خودتان یک نظریه بیش‌تری به وجود می‌آورد که فعلاً نه وقت بحث مفصل آن است و نه این که بنده توانسته‌ام قبلاً تجزیه و تحلیلی بکنم، ما بایستی خیلی سعی در نظارت و وظیفه خودمان بکنیم از نظر خرج و وجوهی که با قرض به دست می‌آوریم. مثلاً بنده در مقدمه دیدم که جناب آقای مخبر خوب توضیح فرموده‌اند که در حال حاضر ما دو سیستم راه‌سازی داریم، یک قسمت‌هایی را سازمان برنامه می‌سازد و یک قسمت‌هایی هم وزارت راه می‌سازد. من اصلاً این را نفهمیدم یعنی چه؟ مگر در یک کشوری که سیستم راه‌سازی هست که یک قسمتی دولت یعنی وزارت راه و یک قسمتی را سازمان برنامه به وجود می‌آورند آن وقت یک کیلومتری ۳۰۰ هزار تومان و یکی هم کیلومتری ۷۰۰ هزار تومان بسازد بعد بشود یک میلیون تومان این برای چیست؟ ما معتقدیم مهم‌ترین امر اقتصادی‌مان در حال حاضر موضوع راه است. چون اگر راه نباشد هیچ چیزی نیست چرا در موضوع راه ما نباید یک
تمرکز کامل و مجهز از نظر پروژه، از نظر ساختمان، از نظر مطالعه داشته باشیم که با این تمرکز و مطالعه دقیق بیشتر بتوانیم صرفه‌جویی در کارمان بکنیم و راه بهتری بسازیم. بنده این را نفهمیدم بنده شنیدم مثلاً یکی از این راه‌ها را یکی از کمپانی‌های خارجی یا داخلی آمدند شرکت کردند و پیشنهاد دادند بدون مناقصه و یک مرتبه بعد از این که یک قدری نسبت به قیمت آن فشار آوردند چند میلیون دلار مثلاً بیست میلیون دلار گفت کم می‌کنیم این قسمت را من از مهندسین وزارت راه شنیدم. شاید از مهندسین صلاحیت‌دار وزارت راه بود راجع به طرز راه‌سازی در قسمت سازمان برنامه که حتی بحث مناقصه نبود و این که همیشه می‌نالیم که مناقصه بد است و مناقصه بد است بر عکس، بنده می‌گویم اصل مناقصه و مزایده اصل صحیحی است ولی باید خوب اجرا بشود و بهترین نتیجه‌ای که از مزایده گرفتیم قانون نفت است که اگر مسأله بهره‌برداری و اکتشاف و عملیات مطالعاتی مناطق آزاد نفت غیر از اصول مزایده بود آیا این توفیقاتی که در این چند قراردادی که به مجلس شورای ملی؟ خوب در غیر آن همان امتیاز و همان بساط سابق امتیاز بود و متأسفانه در تاریخ ایران هم می‌خوانیم موقعی که بارون راستر آمده بود می‌خواست امتیاز بگیرد به بعضی از افراد چند اشرفی می‌داد و امتیاز می‌گرفت. آن وقت که مسائل مملکتی روی جریان مناقصه و مزایده نبود و به صورت آزاد بودم که هر کس بتواند برود شرکت کند نبود و به همین جهت است که من همیشه طرفدار مناقصه و مزایده هستم ولی با شرط صحت اجرای آن. حالا بد اجرا می‌شود دلیل بدی اصل موضوع نیست، آن وقت این جریان با این قرض‌های البته بزرگ که بایستی منت بکشیم از ۱۱۳ میلیون دلار به ما ۲۵ میلیون دلار بدهند که هر وقت باز احتیاجی پیدا کردیم از نظر اقدامات سیاسی و مطبوعاتی باز مناسبت‌مان را بهتر جلوه بدهیم تا بتوانیم باز هم قرض بکنیم که همه آنها قابل تقدیر است از طرف این دولت و از طرف آقای وزیر مشاور که این اقدامات را می‌کنند حق این است که چون مسأله راه‌سازی است و این قروض هم مربوط به امر راه‌سازی است، نظر دیگری اتخاذ کنند یک کاری بکنند حالا که این گونه قروض که باز هم ادامه خواهد داشت یعنی تا ۱۱۳ میلیون دلار بایستی بقیه‌اش را تأمین بشود و بتوانیم کار راه‌سازی را خوب اجرا کنیم و راهمان را به نحو صحیح و بهتری بسازیم این بود که بنده خواستم این نکات را در این بحث کلیات به عرض برسانم.
نایب‌رئیس ـ پیشنهادی رسیده قرائت می‌شود.
(به شرح ذیل قرائت شد)
پیشنهاد می‌کنم که مذاکرات در کلیات کافی است. مهدی ارباب
(چند نفر از نمایندگان اجازه می‌خواستند)
نایب‌رئیس ـ چون یک مرتبه دیگر پیشنهاد کفایت مذاکرات داده شد (یک نفر از نمایندگان ـ پس گرفتند) و پس گرفتند و برای مرتبه دوم رسیده است دیگر بحثی ندارد. رأی گرفته می‌شود به پیشنهاد. آقایانی که موافقند قیام بفرمایند (اکثر قیام نمودند) تصویب شد.
۶ ـ معرفی آقای محمدعلی هنجنی به معاونت وزارت دارایی به وسیله آقای وزیر دارایی
نایب‌رئیس ـ آقای وزیر دارایی فرمایشی دارید بفرمایید.
وزیر دارایی (سرلشکر ضرغام) ـ آقای محمدعلی هنجنی که از صاحب‌منصبان عالی‌رتبه خوش‌نام و جوان وزارت دارایی هستند (صحیح است) به عنوان معاونت پارلمانی وزارت دارایی به مجلس شورای ملی معرفی و امیدوارم که با این انتصاب و سایر انتصاباتی که در وزارت دارایی شده است بتوانم نظریات مجلس شورای ملی را در تأمین دارایی مملکت انجام داده باشم (احسنت ـ مبارک است)
۷ ـ بقیه مذاکره و تصویب گزارش کمیسیون بودجه راجع به دریافت ۲۵ میلیون دلار وام از بانک عمرانی امریکا جهت راه‌سازی و ارسال به مجلس سنا
نایب‌رئیس ـ شور در کلیات تمام شد ماده واحده مطرح است قرائت می‌شود.
(به شرح زیر خوانده شد)
ماده واحده ـ دولت مجاز است در اجرای ماده ۲ قانون مصوب ۲۹ اسفند ماه ۱۳۳۶ و قمست آخر بند به ماده واحده بودجه سال ۱۳۳۷ کل کشور مبلغ ۲۵ میلیون دلار از صندوق وام‌های عمرانی امریکا به موجب قرارداد ضمیمه برای قسمتی از هزینه راه‌سازی بین آوج ـ اندیمشک، از طریق همدان ـ ملایر ـ بروجرد ـ خرم آباد، وام دریافت دارد.
نایب‌رئیس ـ آقای ارباب بفرمایید.
ارباب ـ قبل از عرض مطلب به طور کلی در حسن‌نیت و خدمتگزاری جناب آقای مهندس خسرو هدایت تردید ندارم به خصوص این که در کارهای عمرانی تشریفات زائد را هیچ وقت در عمل پیروی نکرده‌اند و خیلی خلاصه و بدون تشریفات آنچه مقدور بوده کارهای خود را تعقیب کرده‌اند. اما مخالفت بنده برای تبعیضی است که در کار راه‌سازی و سایر کارهای عمرانی غالباً دیده می‌شود. در مقدمه لایحه در تعریف این که برای راه‌هایی که قصد ساختن آن را دارند کرده‌اند از جمله این است که به منزله شریان حیاتی کشور است بنده نمی‌دانم آقایان راه بندرعباس به کرمان و راه ساحلی به منزله شریان غیرحیاتی کشور است چرا توجه نمی‌شود؟ آقا ۵ سال پیش وزارت راه یک کتابچه خیلی زیبایی منتشر کرد راجع به برنامه راه‌سازی کشور که آقایان نمایندگان مجترم نظر بدهند همه هم نظر دادند از لحاظ الاهم و فالاهم، عقیده خودشان را اظهار کردند. متأسفم که هزینه طبع آن کتابچه‌هایی که عقیده به اجرای آن نداشتند به ضرر خزانه دولت تمام شد. آنچه می‌نویسند و می‌گویند غالباً نمی‌خواهند بکنند قصد عمل و انشا کم‌تر در کار هست. آقایان اهمیت خلیج فارس خیلی بیشتر از این است که بیان بنده قادر باشد توصیف کنم ایران است و خلیج فارس و بنادر و جزایر مشرف به خلیج‌فارس اینها همه محتاج راه‌اند، بندرند که بالنتیجه کشور را احیا می‌کنند، آباد می‌کنند. مکرر اینجا عرض کرده‌ام برای ساختن راه کرمان جز با ساختن راه بندرعباس و راه آنجا ممکن نیست احیا بشود. الان با عدم وسیله، با نبودن بندر، با خرابی راه، کالایی که به مقصد بندرعباس حمل می‌شود یک ماه زودتر به بازار تهران و اصفهان و حتی خراسان می‌رسد یک راه کوتین یک چنین راه مفید را من نمی‌دانم چرا سهمی به آن نمی‌دهند؟ یقین دارم این رویه در مرحله اول خلاف عقیده جناب آقای مهندس خسرو هدایت وزیر محترم مشاور است برای این که ایشان را مرد شریف و منصفی می‌شناسم و می‌دانم که مملکت باید همه جا یک نواخت آباد شود. بنده ایرانی هستم هر وقت که می‌شنوم هر کجا که می‌بینم یک قسمت مملکت کارهای عمرانی به جریان می‌افتد لذت می‌برم از طرفی هم متأثرم که چرا این جور تبعیض در کار هست. بنده اینجا زیاد نمی‌خواهم وقت آقایان را بگیرم ولی این تبعیضات یک چیزی است که جواب مردم را نمی‌شود داد اهمیت راه بندرعباس به کرمان فکر نمی‌کنم کم‌تر از این راه‌هایی است که در مرحله اول و مقدم قرار می‌گیرد و البته مخالف با آن هم نیستم آنها هم بایستی ساخته بشود این تناسب هم حدی دارد، انصاف هم یک حدودی دارد، رعایت هم باید کرد. مردم آنجا هم احتیاج دارند حق دارند از همین وام‌هایی که گرفته می‌شود یک قسمت از عواید را تخصیص به همین مردمی که سهم نمی‌برند بدهند چرا نباید خودشان سهم ببرند (صحیح است)
ما دو دستگاه داریم یکی سازمان برنامه، خوب هرجا تصمیم بگیرند کارهایی انجام می‌دهند، یکی وزارت راه است که سابقاً برای فورمالیته اگر یک نامه‌ای می‌نوشتیم جواب را به موقع می‌دادند حالا دیگر جواب به موقع هم نمی‌دهند گویا با توجه به این که آخر دوره است نباید جواب داد و جواب را دوره ۲۰ خواهیم داد البته از لحاظ ادب و تعارف و احترام و اینها آنچه میل داشته باشید رعایت می‌شود ولی راه ساخته نمی‌شود. آنجا که وضع ما این است اینجا هم که تبعیض می‌شود تمنا می‌کنم توجه کنید فکری کنید از یک راه و طریق دیگری از یک وام دیگری برای بندرعباس و کرمان و راه ساحلی خلیج فارس فکری بکنید.
نایب‌رئیس ـ آقای دشتی موافقید؟ بفرمایید.
دشتی ـ بنده از دو سه جهت با لوایح دولت موافقم. یکی این که در صف اکثریت و مسلماً شأن پارلمانی هم این است که اکثریت با لوایح دولت موافق باشند، دوم با این دولت و دولت‌هایی که با نظر صائب شخص اعلیحضرت همایونی معین می‌شوند و مولود مجلس است مسلماً باید موافق باشیم. اما یک عقاید شخصی هم دارم عقاید شخصی من این است که هر وقت دولت نسبت به امور فرهنگی، نسبت به امور بهداشت و همچنین امور عمران یا عمرانی هر دو درست است پیشنهاد و یا نظریاتی داشته باشد ما بایستی با کمال میل و رغبت برنامه و راهنمایی برای او تهیه کنیم و در دسترس بگذاریم تا این که کارش را انجام بدهد. از این جهت هیچ وقت اخلال یا چوب شکنی و این کارها را نمی‌کنم خاصه که بنده مفتخر به عضویت کمیسیون بودجه هستم و در آنجا در این لایحه بحث مستوفایی شد و آنچه لازم بود گفتیم و شنیدیم و حل کردیم. توضیحاتی که جناب آقای مهندس خسرو هدایت دادند ما را قانع کردند که منظور از این وام چیست و برای چه منظوراست و فرمایشاتی که امروز اینجا فرمودند و بنده خودم اصحاب دعوا هستم به طوری که جناب آقای موسوی و بعضی دیگر فرمودند اول کسی که باید در این باب حرف بزند بنده هستم زیرا که بنده همه چیز داشته‌ام و امروز هیچ ندارم ملتفتید، آقایان بوشهر همه چیز داشته و حالا هیچ ندارد در صورتی که همین طور که آقای ارباب فرمودند بنادر و خلیج فارس سرتاسر به تمام معنی مورد اهمیت و توجه دولت بوده و هست. همیشه، هرجا با مردم بحث از بنادر است هرجا برویم بحث از خلیج‌فارس است بنابراین این مسلم است که مورد نظر و توجه است علاوه بر آن سوابق تاریخی‌اش را بگویم که چه بودیم و چه کردیم آنها بماند. لیکن ما همه را می‌خواهیم اما بنده این فکر را ندارم که بگویم چرا دیگری دارد و من ندارم می‌گویم خوب الحمدالله آن دیگری دارد داشته باشد، به من هم بدهید. ثانیاً مناعت فارسی‌گری آن مناعتی که در مردم جنوب هست هیچ وقت دست تکدی دراز نمی‌کند، التماس هم نمی‌کند، خاصه که بنده یک روزی عرض کردم بنده به یک مبدا تقاضا و التماس دارم
که مسلماً یک روزی می‌رسد که آن شخص بزرگ و رئیس ملت این کارها را انجام بفرمایند. سرلشکر ضرغام رفت یک روزی آمد اینجا البته روز خوبی آمد خوب هم آمد من نفهمیدم که چطور در جا زد آمد و گفت من بندر بوشهر را درست می‌کنم، وعده داد، البته من در این انتظار هستم البته او خودش که نگفته جای دیگری فرموده‌اند و مسلماً آن شخص خواهد کرد از این جهت من سعی ندارم که نسبت به وضعیت یک جایی که نمی‌دانم کجا است اندیمشک و کجا و آنجاها را می‌خواهند درست کنند که بنده مخالفت کنم. ثانیاً آقایانی که وام می‌خواهند بگیرند برای ماتیک و اسباب میزتوالت و این حرف‌ها که نیست می‌خواهند راه بسازند چرا من مخالف باشم امسال این کار را می‌کنند چند ماه دیگر جناب آقای خسرو هدایت لایحه می‌آورد که من می‌خواهم راه بوشهر و شیراز و تهران و اصفهان را بسازم چرا برای این که هر کجا از ماورای‌بهار جناب جناب آقای مشایخی از آسمان‌ها از زمین‌ها آنجا می‌آیند می‌گویند می‌خواهیم برویم شیراز و اصفهان این راه برای شما واجب از هر راهی است. دیگر این که جشن ۲۵۰۰ سال تشکیل سلطنت که البته تاریخ سلطنت خیلی بیش از اینها است عنقریب شروع می‌شود. جناب آقای خسرو هدایت بنده این را می‌خواستم عرض کنم چرا این راه را شروع نمی‌فرمایید این کار باید در اردیبهشت ماه انجام بشود این کار مهمی است و لازم هم نیست که آقای وزیر راه درست کنند یا جنابعالی، کمپانی‌ها، شرکت‌های داخلی و خارجی مهندسین ایرانی اینها را راه بیندازید به هر حال خیلی میل ندارم در این باب صحبت کنم اما از بوشهر که صحبت شد شما اگر راه بوشهر را بسازید این مشکلات سیاسی و این حرف‌هایی که گاه‌گاهی زمزمه می‌شود زیاد نمی‌شود، زیرا که بوشهر یک بندر بزرگی است و مساحتش هم خیلی طولانی است دریایش وسیع است راه زیاد دارد همه چیز دارد.
فقط یک امعان‌نظر لازم دارد شما یک امعان‌نظر به آنجا داشته باشید همه این کارها درست می‌شود. انتظار هم داریم از این جهت هیچ گونه حسدی هم ندارم زیرا حسد در بنده نیست بلکه غبطه دارم. امیدوارم همان طوری که شما امروز می‌گویید اندیمشک و کجا را می‌سازید چند روز دیگر هم شما بیایید اینجا و بگویید که راه شیراز به اصفهان و از شیراز به بوشهر را درست می‌کنم از این جهت اگر عرایضی می‌کنم نه از جهت حسد است برای این که ما شأن‌مان حسد بر جاه و مقام نیست بلکه دل‌مان می‌خواهد آنچه که دیگران دارند داشته باشیم. استدعا می‌کنم آقایان موافقت بفرمایید که این لایحه زودتر تصویب بشود.
نایب‌رئیس ـ آقای آقایان مخالفید؟ بفرمایید.
آقایان ـ وقت دیر است بنده. عرایضم را خیلی کوتاه می‌کنم ولی شک نیست که تأمین ارتباطات قبل از هر چیز در درجه اول بندر می‌خواهد مقدم بر هر چیز بندر است، بعد هم راه است اما این راه را برای چه می‌خواهیم؟ که از تمام مزایایی که جناب آقای مشایخی اینجا نوشته‌اند استفاده کنند. در این که مصدع آقایان می‌شوم برای این بود که تذکر بدهم که این جاده‌ها را طوری نسازند تا آن استفاده‌ای را که امروز به ما می‌گویند بتوانند از آن بکنند فکر می‌کنم که همه آقایان هم مشاهده کرده باشند که جاده‌ها وضعش خیلی خیلی خراب است یک موقعی می‌گفتند که پول ندارند ولی سال‌ها گذشت دیگر آن حرف‌ها نبود آمدند نشستند و گفتند در مقابل این ایرادای که گرفته می‌شود چه بگوییم به مردم، گفتند این خرابی جاده‌ها از سنگینی کامیون‌ها است صد در صد این یک عذری است بدتر از گناه که ما خودمان نشستیم اختراع کردیم و به قدری این عذر را خودمان تکرار کرده‌ایم که الان داریم خودمان باور می‌کنیم جاده‌ها خراب است برای این که کامیون‌ها سنگین است. در صورتی که هیچ همچون چیزی نیست و قبل از جنگ در زمان اعلیحضرت فقید تمام کامیون‌های وایت ۱۰ ۱۲ تن فابریکی بود که ۱۵ و ۱۶ تن بار می‌برد امروز ممکن است که یک کامیون‌هایی باشند که بیشتر بار ببرند اما حجم لاستیک بیشتر است و فشاری که روی جاده می‌آید بیشتر نیست بنابراین این عذر موجه نیست. بنده چند بار جناب آقای صدرزاده در وین رفته‌ام در هیچ جای دنیا ماشین‌آلات راه‌سازی به نسبت صد هزار کیلومتری که ما جاده داریم به اندازه ایران نیست، والله نیست، در نیویورک هم نیست. البته ما پول داریم و ماشین‌آلات هم داریم و این که فرمودند که یک قسمتی از بودجه سازمان برنامه کم شده است درست است ولی عوضش هم رفته‌اند قرض گرفته‌اند. بنابراین این عذر هم موجه نیست لذا بنده می‌خواستم بگویم که این موضوع راه با شاخص قیمت‌های زندگی ارتباط مستقیم دارد و اگر قرار باشد که باز هم یک جاده‌ای بسازند و بگویند این کامیون ۲۰ تن است ۲۲ تن است در روی باسکول بکشند قیمت‌ها ارزان نخواهد شد و گران‌تر هم می‌شود. بایستی از امروز آقایان مهندسین مشاور پیش‌بینی کنند که این جاده‌ها استطاعت عبور این کامیون‌های بزرگی که امروز هست هیچ، بلکه کامیون‌هایی که ده سال دیگر هم ساخته می‌شود آنها را هم داشته باشند. اما اینجا موضوع نیشکر عنوان شد و سرور گرامی بنده جناب آقای مهندس هدایت یک دفاعی فرمودند که بنده آن را زیاد نپسندیدم و آن این بود که یکی از شاهکارهای سازمان برنامه این بود که قبل از این که نیشکرش تأمین شود رفته‌اند کارخانه تصفیه‌اش را خریده‌اند و یا این که قبل از این که محل اعتبار سد دز تأمین شود رفته‌اند موتور ژنراتور دستگاه مولد برق را خریده‌اند. این قضاوتش خیلی آسان است، گفته‌اند این نقد است فعلاً می‌کنم و آن ساخته شود و یا نشود می‌ماند بعد اینها مطالب علیحده‌ای است این کارخانجات این ماشین‌آلات باید چندین سال در بنادر بماند و انبارداری بدهیم برای این که یک کاری کرده‌ایم که نمی‌بایستی می‌کردیم. بنابراین بنده امیدوارم که این را بتوانند بفروشند ولو این که به نصف قیمت باشد برای این که این نیشکری که این کارخانه را راه می‌اندازند نیست مگر این که بروند سراغ کشتش و کشتش هم چندین سال طول می‌کشد و تا این کشتش درست شود امیدوارم همه موفق شوند.
نایب‌رئیس ـ پیشنهادی رسیده قرائت می‌شود.
(به شرح زیر قرائت شد)
پیشنهاد می‌کنم در ماده واحده مذاکرات کافی است. محمدعلی مسعودی
نایب‌رئیس ـ آقای محمدعلی مسعودی
محمدعلی مسعودی ـ عرض کنم که بنده دیدم جناب آقای ارباب و آقای دشتی همین‌طور آقای فلیکس آقایان نظریاتی داشتند و گفتند و واقعاً یک قسمتش مربوط به این ماده بود و یک قسمتش هم مربوط نبود. ولی به هر حال تذکرات بسیار مفیدی بود این لایحه برنامه‌اش در اینجا تشریح شده که این پول به چه مصرفی خواهد رسید و یک راه اساسی که واقعاً یک شریان حیاتی است برای مملکت که حقیقاً نمی‌شود منکرش شد راه خرمشهر و بندر پهلوی است (صحیح است) که آرزوی هر ایرانی است که این راه هرچه زودتر ساخته شود البته راه‌های دیگر را هم همه علاقه‌مندند مثلاً راه کرمانشاه که در این است راه مازندران که هست (مهندس اردبیلی ـ را بازرگان هم) راه شیراز به بندر بوشهر امتداد پیدا کند، همین طور راه‌های دیگر، راهی که از شیراز به بهبهان می‌رود و سایر راه‌ها. ولی بایستی دید که حقیقتاً در دنیای امروز هر کاری را بدون وسیله و پول نمی‌شود انجام داد آنجا راجع به وزارت راه صحبت شد بنده هر وقت مراجعه کردم به وزارت راه دیدم در حد مقدورش وزیر راه یا مدیر کل راه تا آنجا که توانسته‌اند عمل کرده‌اند ولی اصلاً پولی وزارت راه نداشته است واقعاً حساب کنیم برای حفظ این راه‌ها که الان بعد از شهریور بیست به این طرف ساخته شده چه مقدار راه علاوه شده است و نگهداری این راه‌ها چه مخارجی دارد؟ از وزارت راه واقعاً نمی‌توانیم توقعی داشته باشیم برای این که اگر حساب کنیم در جاهای دیگر راجع به راه‌ها چه بودجه‌هایی و چه جور مراقبت و محافظت راه‌ها می‌شود. آقای صدرزاده، در هر بیست کیلومتر به بیست کیلومتر یک دستگاهی دارد وزارت راه برای این که اگر یک قسمتی از راه فرورفتگی پیدا کرد فوری تعمیر کنند تا دچار خرابی بیشتر نشود اصلاً وزارت راه ما هیچ کدام از این چیزها یعنی پولش را ندارد و در هر حال خواستم تذکر بدهم نظریات رفقا همه صحیح بود ولی بهتر این بود که ما به کفایت مذاکرات رأی بدهیم که این برنامه را انشاءالله آقای وزیر مشاور عملی کنند که زودتر به نتیجه برسد.
نایب‌رئیس ـ آقای مهندس جفرودی مخالفید؟ بفرمایید.
مهندس جفرودی ـ مخالفت بنده به این علت است که چند تذکر در مورد اصل لایحه باقی مانده است که درباره آنها تذکراتی داده نشد به علاوه در اینجا مطالبی بیان شد که اگر بلاجواب بماند به اعتقاد من صحیح نیست چون در مذاکرات مجلس باقی می‌ماند.
جناب آقای عمیدی نوری فرمودند اختلاف قیمت‌های فاحشی در انواع راه‌ها است این صحیح است، خدمت‌شان عرض کنم راهی را که از تهران به مازندران می‌سازند و بسیار هم صحیح است و باید ساخته شود، هر کیلومترش بیش از یک میلیون تومان برای سازمان برنامه تمام می‌شود دلیلش هم آسان است. یک تونل که در راه وجود داشته باشد (عمیدی نوری ـ در راه‌های مشابه) فقط برای انجام عملیات خاکی در مقطع تونل در هر متر طول باید دو هزار و چهارصد تومان خرج کرد یعنی هر کیلومتر دو میلیون و چهارصد هزار تومان فقط باید برای عملیات کوه‌بری یک متر طول تونل خرج کرد ۳۶ متر سطح مقطع را بگیرید و حال این که در یک کیلومتر طول راه بدون تونل شاید صدهزار تومان بیشتر خرج نخواهد شد. این مطلبی بود که خواستم عرض کنم نمونه‌ای که فرمودند به ایشان گزارش کردند که راه‌هایی می‌سازند با سیصد هزار تومان و نمونه‌اش راه تهران و قزوین است که کیفیتش را آقایان همه می‌دانند و چند بار این راه را ساخته‌اند و چه مبلغی خرج شده است و به این جهت در کفایت مذاکرات مخالفم، این یکی ـ یکی دیگر در این قرارداد ملاحظه بفرمایید در صفحه هفدهم در بد ج در شرایط اضافی قبلی برای پرداخت می‌نویسد که قرارداد یا قراردادهای مربوط به اجرای طرح با مؤسسه مهندسین مشاور که متقابلاً مورد قبول سازمان برنامه بانک بین‌الملل و صندوق وام‌های عمرانی بوده الی آخر، در اینجا آقایان می‌دانند که مهندسین مشاوره مستخدم سازمان برنامه هستند از سازمان برنامه حقوق می‌گیرند اعتقاد بنده این است که نمی‌بایستی مهندس مشاور نامش و اظهارنظرش به صورت شرط در یک قرارداد وام بیاید برای این که یک مهندسی است یک مؤسسه‌ای
است که در اختیار یک سازمان ملی است و نباید برای وام گرفتن نام او به عنوان شرط وارد شود این صحیح نیست، فردا این مهندسین مشاور ممکن است در مقابل اراده یک مؤسسه داخلی مقاومت کنند. این یک مسأله‌ای است البته وام‌دهنده شرایطی را ممکن است پیشنهاد کند تکلیف کند ولی وام‌گیرنده نباید هر شرطی را بپذیرد این به عقیده بنده یکی از مواردی است که سازمان برنامه نمی‌بایستی بپذیرد که اظهارنظر مهندسین مشاور خودش در این قرارداد به عنوان یک شرط وام دادن تلقی شود و حال این که مهندسین مشاور مستخدم یک سازمان داخلی است مثل این که یک منهدسی را شما استخدام کردید از یک کشور خارجی برای یکی از وزارتخانه‌های ایران بعد اگر بخواهید وامی بگیرید اظهارنظر او شرط بشود این است که به عقیده بنده مذاکرات کافی نیست و باید توضیح داده شود نه از نقطه‌نظر این قرارداد بلکه از نقطه‌نظر قراردادهایی که بعدها به عنوان وام تهیه می‌شود متصدیان توجه داشت باشند و نظر مجلس ایران را بدانند.
نایب‌رئیس ـ آقای صدرزاده بفرمایید.
صدرزاده ـ عرض کنم یک صحبتی اینجا شد و جناب آقای عمیدی نوری فرمودند و بنده همیشه به نظریات ایشان کمال احترام را قائل هستم و آن راجع به مقایسه وضع زمان اعلیحضرت فقید بود با وضعی که ما اکنون داریم. من هم می‌خواهم الان یک مقایسه‌ای بکنم شک نیست که در زمان اعلیحضرت فقید عملیات عمرانی شد نظم و آرامشی حکم‌فرما بود یک ترقیاتی هم شد ولی در زمان اعلیحضرت حاضر هم نباید فراموش کرد با این که حادثه جنگ بین‌المللی به وجود آمد (صحیح است) که وضع ما را به کلی در هم ریخت و ما را به کلی به عقب برگرداند. در ظرف چند سال این وضع آرامش به وجود آمد البته ترقیات مستلزم یک خرج زیادتری است و باید بشود این نکته را خواستم تذکر بدهم که حقی ضایع نشود اما راجع به این قرارداد و این قرارداد مشابهش چند بار دیگر هم بوده است ولی نباید فراموش کرد که آن صندوق بین‌المللی پول یک دولی را جمع‌آوری کرده و به قرض می‌دهد او درحقیقت حکم یک امینی را دارد و البته به آن اشخاص و دولی که پول می‌دهد امانت او اقتضا می‌کند که مراقبت کند این پولی که خرج می‌شود درست خرج شود. در هر مملکتی که خرج شود او که نمی‌توان برود اجرائیه صادر کند، باید مراقبت کند که این پول در آن مملکت به خوبی مصرف شود تا نتایج خوب بدهد و آن دولت بتواند دینش را بپردازد و یک از شرایطش هم این است که آن مهندسینی که نظر می‌دهند مورد قبول باشند، یعنی هم از طرف قرض‌گیرنده و هم از طرف قرض‌دهنده و گمان نمی‌کنم این عیبی باشد. بنابراین در مورد این لایحه چون صحبت کافی شد مذاکرات کافی است و اما فارسی‌ها هم درددل خودمان را عرض کردیم و حالا وقت است که دیگر مذاکرات را خاتمه بدهیم و هرچه زودتر تصمیم گرفته شود و به همین نوعی که ما قانون می‌گذرانیم انشاءالله سازمان برنامه هم در ساختن راه همین سرعت را به کار ببرد.
نایب‌رئیس ـ رأی گرفته می‌شود به این پیشنهاد کفایت مذاکرات آقایانی که موافقند قیام کنند (اکثر برخاستند) تصویب شد. چون پیشنهادی نرسیده رأی گرفته می‌شود به ماده واحده. آقایانی که موافقند قیام کنند (اکثر برخاستند) تصویب شد کلیات آخر مطرح است. آقای مشایخی
مشایخی ـ بنده امساک می‌کردم در این که باعث تضییع وقت آقایان بشود (احسنت) چون اصل لایحه به تصویب رسیده بنابراین موردی برای صحبت از طرف مخبر نمی‌ماند (صحیح است) اما نظر به این که جناب آقای عمیدی نوری نسبت به گزارش کمیسیون تذکراتی دادند و باز هم ارتباطی با انجام وظیفه مخبر کمیسیون خواهد داشت به این جهت است که این توضیح را به عرض ایشان می‌رسانم. بر اساس این لایحه‌ای که تقدیم مجلس شورای ملی شده است در حدود ۲۴۷۰ کیلومتر راه‌سازی به شرح شش قسمت که در گزارش منعکس شده باید انجام شود که انشاءالله انجام خواهد شد. اعتبار راجع به امر راه‌سازی قبلاً در قانون برنامه هفت ساله دوم کشور پادار شده بود این آقایانی که برای من می‌نویسند بلندتر، بدانند که من بلندتر حرف نمی‌زنم. همیشه هر وقت من حرف می‌زنم این یادداشت می‌آید عرض کنم ولی بعد از این که قانون برنامه هفت ساله دوم تصویب شد از نظر نیازمندی کشور و از نظر کمک به بودجه کشور از سهمی که از عواید نفت به سازمان برنامه تخصیص داده شده بود مبلغی کسر گردید و به موجب قانون مخصوصی قرار شد کمبود اعتبار از راه وام تأمین شود هزینه‌های راه‌سازی دو قسمت است قسمتی هزینه ارزی و قسمت هزینه‌های ریالی است آن مبلغی که برای هزینه ارزی لازم بود از صندوق بین‌المللی وام دریافت کرد که معادل است با ۷۲ میلیون دلار و آن مبلغی که برای هزینه‌های ریالی لازم است در حدود ۱۱۳ میلیون دلار است که این مبلغ از صندوق عمرانی امریکا قرض گرفته شده. اشاره شد که این مبلغی که فعلاً وام گرفتیم برای انجام یک جزئی از کار است و برای بقیه اجزا چه خواهیم کرد؟ چون صندوق مربوط به وام عمرانی باید بودجه‌اش به تصویب کنگره برسد. بنابراین وام‌هایی که می‌دهند برای یک سال است از این نقطه‌نظر برای اجرای برنامه‌های راه‌سازی ما در سال جاری تشخیص شده است که مقدار احتیاج ما در حدودی است که قبلاً تقاضای وام کرده‌ایم و صندوق موافقت کرده است. برای سال ۱۹۶۰ و ۱۹۶۱ هم از محل آن ۱۱۳ میلیون دلار تقاضی وام خواهد شد البته بانک نمی‌توانسته است تمام ۱۱۳ میلیون دلار را یک جا تصویب کند زیرا مثل بودجه ما که باید هر سال به تصویب مجلس شورای ملی برسد بودجه وام‌های عمرانی هم باید هر سال به تصویب کنگره برسد. به این جهت است که در سال‌های بعد هم مقداری که مورد نیاز است تقاضای وام خواهد شد چرا برای این که بر اساس مندرجات این قرارداد آنها نظارت در اجرای این قرارداد خواهند کرد، یعنی این پول را می‌پردازند برای راه‌سازی و علاقه دارند که این پول استرداد بشود. اگر یک جزء از این هزینه را پرداخت کنند و جزء دیگر را تصویب نکنند و نپردازند راه ساخته نخواهد شد، بنابراین برای استرداد پول خودش منفعتش در این است که اقساط دیگری را که از محل ۱۱۳ میلیون دلارها تقاضا کردیم در سال ۶۰ و ۶۱ پرداخت کنند. اما اعتراضاتی که راجع به مواد قرارداد می‌شود تذکراتی بود باید به عرض برسانم که این قرارداد یک قرارداد فرمولی است یعنی کلیه وام‌هایی که بانک بین‌الملی پرداخت می‌کند بر اساس مواد مندرج در این قرارداد است. این وام، وام قرارداد برای طرفین لازم‌الاجرا است. بانک می‌تواند امیدوار باشد که این پول به مصرف واقعی خودش می‌رسد به این جهت به نحوی که آقای مهندس جفرودی تذکر دادند و اینجا می‌گوید برای اجرای طرح‌ها باید نظریه مهندسین مشاوری که مورد قبول وام‌گیرنده و مورد قبول وام‌دهنده است، مورد قبول طرفین است من این احتیاط‌ها را خیلی مفید می‌دانم نه تنها مضر نمی‌دانم، بلکه انعقاد این قرارداد را با شرایطی که در این قرارداد ذکر شده است از نظر تأمین اجرای کار صد در صد مفید می‌دانم. یکی از اعتراضاتی که در مجلس شورای ملی کراراً شده است این بوده است که راه‌های ما خوب ساخته نمی‌شود یعنی مقاطعه‌کاران تعهدات خودشان را خوب انجام نمی‌دهندف یعنی طبق مفاد قرارداد زیرسازی‌ها تنظیم نمی‌شود، یعنی قشر روسازی‌ها نازک است. در این قراردادهای وام نظارت خواهد شد که به بهترین وجهی راه‌سازی اساسی به عمل بیاید بنابراین مواد این قرارداد در درجه اول از نقطه‌نظر استرداد وام و در ثانی از نقطه‌نظر انجام کار به نظر بنده قانون مساعدی و مفید است (صحیح است)
نایب‌رئیس ـ آقای وزیر مشاور بفرمایید.
مهندس خسرو هدایت ـ بنده مختصر عرض می‌کنم تذکرات جناب آقای مهدی ارباب را بنده یادداشت کردم (مهندس اردبیلی ـ ما هم تذکراتی دادیم) و نسبت به فرمایشات جناب آقای عمیدی نوری یک ماده قرارداد را کافی است. بنده می‌خوانم که می‌گوید تأمین هزینه‌هایی که ممکن است به پول ایران پرداخت شود از محل وجوه قرارداد پرداخت می‌شود بنابراین آن ۲۵ میلیون قابل خرج ریالی است بنابراین ما چیزی نمی‌خریم که قابل این باشد که با کشتی‌های امریکایی راجع به راه‌سازی گفته شد ۵ ۱۸ میلیون دلار می‌خواهیم گفتم کیلومتر است این را تقسیم بکنیم می‌بینید که یک میلیون تومان هم نمی‌شود یک کیلومتر راه همان طوری که فرمودند اگر تونل باشد می‌شود دو میلیون و اگر صاف باشد سیصد هزار تومان آنچه که بنده عرض می‌کنم در اینجا این است که بنده آن جور راه‌هایی که اشاره شد نمی‌سازم. بنده می‌خواهم آن جور راهی بسازم که اقلاً بیست سال دوام پیدا کند (احسنت) این حالا هرچه تمام بشود راهی که ما می‌سازیم به طریقه‌ای است که در ممالک مترقی می‌سازند و بنده از این طریقه عدول نمی‌کنم برای این که یک کجا چه کار کرد. اما این که فرمودید می‌آیند قراردادی می‌بندند و بعد تخفیف می‌دهند ما یک قیمتی داریم و یک قیمتی هم مهندس مشاور معیین می‌کند که این راه ممکن است این قدر تمام شود و می‌آیند مقاطعه‌کاران شرکت می‌کنند منتهی از آن قسمت زیادتر بنده نمی‌پذیرم بنده مهندس مشاورم که مورد اعتمادم است آمده حساب کرده که این راه این قدر تمام می‌شود در مناقصه اگر کم‌تر از این دادند به او می‌دهیم و اگر بیشتر دادند نمی‌دهیم اگر کسی که برنده است آمد و تخفیف داد و رساند به آن مبلغ قبول می‌کنیم. پس این که باید مورد قبول جنابعالی باشد اما الان که در این مورد فرمودید ۱۲۰ میلیون تومان بود بزرگ‌ترین راهی که داشتیم ۱۲ میلیون دلار است و به زحمت صد میلیون تومان می‌شود پس تخفیفش که نمی‌شود بیست میلیون اما راجع به فرمایشات آقای آقایان نمی‌دانم ایشان تشریف دارند یا خیر، ایشان فرمودند که چندین بار دور دنیا رفته‌اند ولی در این چندین بار کار راه‌سازی را ندیده‌اند برای این که آنچه در مورد راه‌سازی فرمودند اشتباه بود می‌فرمایند که باید راه خوب باشد، کامیون‌ها هرچه می‌خواهد باشد، در امریکا راه که حساب کرده‌اند برای ۸ تن است یعنی هر محوری ۸ تن است ما آمده‌ایم راه ساخته‌ایم برای ۱۳ تن ما درحقیقت جزو ممالکی هستیم که منحصر هستیم. حتی وقتی بانک بین‌المللی ۷۲ میلیون دلار را به ما وام می‌داد می‌گفت که شما چرا برای ۱۳ تن می‌سازید و تعجب می‌کردند وزن کامیون بیش از آنچه باشد که کارخانه حساب کرده راه را خراب می‌کند
و وقتی در موقع سرعت ترمز می‌کند یک قدرتی به وجود می‌آید به نام فرس تانژانسیل که راه را می‌کند. بنابراین واقعاً من معتقدم خود آقایان کامیون‌داران هم به خوبی به نتایج حاصله از افزایش بار پی می‌برند. برای این که راه خودشان خراب می‌شود راه مال دیگری که نیست فرمودند که برای ده سال دیگر پیش‌بینی کنید ما برای صد سال پیش‌بینی می‌کنیم ممکن است کامیون‌هایی بسازند که ظرفیت کامیون سیصد تن باشد در این صورت باید هشتاد محور بسازند الان هم کامیون‌هایی هست که تانک حمل می‌کند ولی ده محور دارد و این وزن تقسیم می‌شود به هر حال در هر محور فلان مقدار تن تجاوز نباید بکند. ما که محور را کرده‌ایم ۱۳ تن در دنیا منحصریم و در امریکا ۸ تن است بنده از حسن‌ظن آقایان محترم کمال تشکر را دارم و آنچه که می‌توانم حضور آقایان اطمینان می‌دهم که آن جوری که آقایان دل‌تان بخواهد ما تلاش می‌کنیم اگر نتوانستیم غفلت نکرده‌ایم لایق نبوده‌ایم.
نایب‌رئیس ـ آقای مهندس اردبیلی مخالفید؟ بفرمایید.
مهندس اردبیلی ـ البته رفقای محترم راجع به این لایحه آنچه لازم بود تذکراتی دادند. بنده هم اینجا نه از نقطه‌نظر مخالفت صرف، فقط از نقطه‌نظر دادن تذکراتی است که با استفاده از وجود آقای مهندس هدایت این شخص محترم که بنده خودم شاهد هستم آن موقع که در آذربایجان مأمور بودند چه خدمات بزرگی را انجام دادند و باور بفرمایید این راه‌آهن که به آذربایجان رسید در نتیجه مساعی این آقا است که واقعاً خدمت بزرگی کرد. البته در رأس تمام کارهای عمرانی شخص شاه است که همیشه توجه مخصوصی مبذول می‌فرمایند ولی خواستم از وجود آقای مهندس هدایت در مجلس استفاده بکنم چون زیاد در سازمان برنامه مزاحم ایشان نیستم از آقایان وزرایی که در مجلس تشریف می‌آورند گاه‌گاهی مزاحمت فراهم می‌کنم. آقای مهندس در لایحه‌ای که به مجلس تقدیم کرده‌اید راجع به راه آذربایجان فقط شاه‌آباد و ملایر و کرمانشاه و سقز که دویست و پنجاه کیلومتر راه‌های آذربایجان را کوتاه می‌کند از نقطه‌نظر حمل نفت در طول کرمانشاه است ولی عمده نظر ما آذربایجانی‌ها راه بازرگان به تبریز است که فوق‌العاده اهمیت دارد و امروز این راه یکی از دروازه‌های مهم اروپا به ایران است و اغلب سیاحان از این راه وارد آذربایجان می‌شوند و متأسفانه وضع این راه خوب نیست و احتیاج مبرمی برای مرمت و تسطیح دارد و راجع به کارخانجات قند صحبت شد، البته راجع به کارخانه نیشکرسازی صحبت شد چون بنده در قسمت کشاورزی اطلاعات بسیار مختصری دارم خواستم تذکراتی اینجا بدهم من شخصاً معتقدم که دولت نباید کارخانه‌چی باشد، کارخانجات کلاً باید در دست ملت باشد یک کارهای سنگینی هست که باید در دست دولت باشد چون به تجربه ثابت شده که دولت نه کارخانه‌چی خوبی است و نه زارع و نه تاجر خوبی است و باید این کارها به دست زارعین و کشاورزان یعنی به دست ملت درست شود. الان ملاحظه بفرمایید که کارخانه قندی که در خراسان درست کرده‌اند خواهید دید که از نقطه‌نظر هزینه خیلی کم‌تر از هزینه‌هایی است که دولت در کارخانجات قند دولتی صرف می‌کند و خیلی هم قند با صرفه‌تر تمام خواهد شد و به همین جهت است که باید در صنعت نیشکرسازی همان طور که همکار محترم ما مخصوصاً تذکر دادند باید این کارها را به دست ملت بسپارید و از آنها کمک بخواهیم. من یک موضوع خیلی ساده‌ای را می‌خوام خدمت آقایان عرض کنم دیروز من را دعوت کرده بودند به یک محلی که درآن جا گاوهای هلندی تربیت می‌کنند من دیدم سه نفر هستند که هر سه نفر از کارمندان بازنشسته اداره دامپروری هستند از هلند گاوها را وارد کرده‌اند با طیاره و هر گاو ده هزار تومان تمام شده و هر گاوی در شکم اول ۲۷ لیتر شیر می‌دهد واقعاً خیلی تعجب کردم یک چنین مأموری توانسته است در ایران همچون قدم بسیار بسیار بزرگی در امر کشاورزی بردارد و بعد من خیلی خوشحال شدم به من گفتند از این بالاتر نشان بدهم گفتند تربیت طیور است گفتم کجا است، گفتند در منظریه است. بعد مرا بردند در منظریه معلوم شد که شاهنشاه با تدبیر ما و شاهنشاه عمران‌طلب ما وقتی‌که آنجا پیش‌آهنگی دایر بود مردی به اسم محمدحسین روشن ضمیر، از شاهنشاه اجازه گرفته است که به من اجازه بدهید در اینجا تربیت طیور بکنم بنده مخصوصاً از آقایان تقاضا می‌کنم که بروند ببینند پنجاه هزار مرغ در منظریه دارد.
نایب‌رئیس ـ آقای مهندس اردبیلی راجع به این لایحه بفرمایید.
مهندس اردبیلی ـ در منظریه آقایان تشریف ببرند ببینند ایشان می‌گفت که اگر دولت به من کمک کند من خواهم توانست تا دویست هزار مرغ در تهران نگاه دارم و این مرغی که امروز هر کیلو مرغ ۷۰ ریال تمام می‌شود (زنگ رئیس)
نایب‌رئیس ـ این مطالب ارتباطی با راه‌سازی ندارد.
مهندس اردبیلی ـ بنده خواستم مثالی بیاورم، تمام کردم. می‌گفتم حتی حاضرم تا دویست هزار مرغ درست کنم و مرغ را از کیلویی ۷ تومان ۲ تومان پایین بیاورم.
نایب‌رئیس ـ با ورقه به این لایحه رأی گرفته می‌شود. آقایان موافقین ورقه سفید خواهند داد. (در این موقع اسامی آقایان نمایندگان توسط آقای دکتر دادفر (منشی) اعلام و به این ترتیب آقایان نمایندگان برای دادن رأی در محل خطابه حاضر شدند)
آقایان: صدرزاده ـ مسعودی ـ مهندس بهبودی ـ باقر بوشهری ـ اریه ـ موسوی ـ صادق بوشهری ـ قوام ـ دولت‌آبادی ـ ساگینیان ـ دکتر عدل ـ رستم امیربختیار ـ دکتر مشیر فاطمی ـ امیدسالار ـ بزرگ‌ابراهیمی ـ مهندس اردبیلی ـ بوربور ـ مشایخی ـ دشتی ـ کاظم شیبانی ـ مشار ـ اکبر ـ مهندس سلطانی ـ افخمی ـ مهندس جفرودی ـ مهندس هدایت ـ مرتضی حکمت ـ دکتر وکیل ـ غضنفری ـ پردلی ـ دکتر بینا ـ مهدی ارباب ـ دکتر اسدی ـ دکتر امین ـ دکتر فریدون افشار ـ هدی قبادیان ـ مهندس فروهر ـ سراج حجازی ـ دیهیم ـ جلیلوند ـ دکتر اصلان افشار ـ یارافشار ـ فخر طباطبایی ـ توماج ـ دکتر امیر نیرومند ـ برومند ـ مهران نصیری ـ دکتر آهی ـ دکتر پیرنیا ـ عرب شیبانی ـ استخر ـ مهندس دهستانی ـ دکر دادفر ـ فولادوند ـ بیات ماکو.
آرای مأخوذه شماره شده، ۵۴ رأی موافق و ۲ رأی مخالف و یک ورقه سفید علامت امتناع شمرده شد.
نایب‌رئیس ـ لایحه با ۵۴ رأی موافق تصویب شد به مجلس سنا ارجاع می‌شود.
اسامی موافقین ـ آقایان: مهندس سلطانی ـ مرتضی حکمت ـ بیات ماکو ـ دکتر مشیر فاطمی ـ افخمی ـ جلیلوند ـ پردلی ـ مشایخی ـ اریه ـ اکبر ـ محمدعلی مسعودی ـ عبدالله دشتی ـ مهندس جفرودی ـ فخر طباطبایی ـ یارافشار ـ دکتر اصلان افشار ـ مهران ـ مهندس دهستانی ـ دکتر دادفر ـ باقر بوشهری ـ برومند ـ توماج ـ بهبودی ـ بزرگ‌ابراهیمی ـ دولت‌آبادی ـ دکتر فریدون افشار ـ قبادیان ـ ساگینیان ـ مهندس فروهر ـ دکتر عدل ـ سراج حجازی ـ دیهیم ـ مهندس اردبیلی ـ دکتر بینا ـ صادق بوشهری ـ امیدسالار ـ دکتر آهی ـ قوام ـ رستم امیربختیار ـ بوربور ـ فولادوند ـ نصیری ـ مشار ـ ارباب ـ دکتر وکیل ـ استخر ـ دکتر امیر نیرومند ـ مهندس هدایت ـ دکتر اسدی ـ مهدی صدرزاده ـ موسوی ـ دکتر شفیع امین ـ غضنفری ـ کاظم شیبانی.
ورقه سفید علامت امتناع یک برگ.
مخالفین آقایان: دکتر پیرنیا ـ عرب شیبانی.
۸ ـ تعیین موقع جلسه بعد ـ ختم جلسه
نایب‌رئیس ـ جلسه را ختم می‌کنیم. جلسه آینده روز یکشنبه آینده خواهد بود دستور هم لوایح موجود.
(مجلس پنج دقیقه بعد از ظهر ختم شد)
نایب‌رئیس مجلس شورای ملی ـ دکتر موسی عمید