مذاکرات مجلس شورای ملی ۳۰ تیر ۱۳۳۰ نشست ۱۷۱
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری شانزدهم | تصمیم‌های مجلس | تصمیم‌های مجلس شورای ملی درباره نفت و گاز |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره شانزدهم
قانون راجع به واگذاری چهارده میلیون لیره از ارز موجود در حساب پشتوانه به اختیار دولت قانون مربوط به اعطای یک درجه بالاتر به افسران و درجه‌داران و سربازان شهید |
روزنامه رسمی کشور شاهنشاهی ایران
شامل: کلیه قوانین مصوبه و مقررات - گزارش کمیسیون‌ها - صورت مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی – اخبار مجلس - انتصابات - آگهی‌های رسمی و قانونی
سال هفتم – شماره ۱۸۷۷
۱شنبه ۶ امرداد ماه ۱۳۳۰
دوره شانزدهم مجلس شورای ملی
شماره مسلسل ۱۷۱
مذاکرات مجلس شورای ملی
مشروح مذاکرات مجلس ملی، دوره ۱۶
جلسه: ۱۷۱
صورت مشروحه مذاکرات مجلس روز یکشنبه ۳۰ تیر ماه ۱۳۳۰
فهرست مطالب:
۱ - تصویب صورت مجلس
۲ - بیانات قبل از دستور آقای رئیس دایر به ابراز تأثر از قتل مرحوم اعلیحضرت ملک عبدالله پادشاه هاشمی اردن
۳ - بیانات قبل از دستور آقایان: دکتر شایگان - فقیه‌زاده - دکتر بقایی.
۴ - قرائت نامه آقای ابوالقاسم امینی و اعلام برکناری ایشان از نمایندگی مجلس شورای ملی
۵ - قرائت نامه واصله راجع به دعوت آقای لسانی به جای آقای بوشهری به مجلس سنا
۶ - بیانات آقای محمدعلی مسعودی طبق ماده ۳۶ آیین‌نامه
۷ - طرح و تصویب گزارش راجع به اعطای یک درجه به افسران شهید
۸ - بیانات آقای وزیر کشور راجع به خاتمه حکومت نظامی در تهران.
۹ - طرح گزارش راجع به اجازه گذاردن ۱۴ میلیون لیره از پشتوانه اسکناس به اختیار دولت.
۱۰ - تعیین موقع و دستور جلسه بعد - ختم جلسه
مجلس ساعت نه و چهل و پنج دقیقه صبح به ریاست آقای رضا حکمت تشکیل گردید.
رئیس - صورت غایبین جلسه پیش قرائت می‌شود.
(به شرح زیر قرائت شد)
غایبین با اجازه - آقایان: یوسف شکرایی. محمدرضا آصف. عسکر صاحب‌جمع. آرام بوداغیان. رضا آشتیانی‌زاده. غلامرضا فولادوند. امیرقاسم فولادوند. فتحعلی افشار. شهاب خسروانی. محسن طاهری. حسین کوراغلی. دکتر مظفر بقایی. حسین مکی. دکتر سیدعلی شایگان. صدر میرحسینی. اورنگ.
غایبین بی‌اجازه - آقایان: محمود محمودی. حسین خاکباز. دکتر مصباح‌زاده. خسرو قشقایی. ابوالقاسم امینی. ابوالفضل تولیت. حسن اکبر. غلامحسین ابتهاج. ابوالحسن رضوی. ابوالفضل حاذقی. صمد سودآور. جواد مسعودی. غلامحسین امیری‌قراگزلو.
دیر آمدگان با اجازه - آقایان: سید مهدی پیراسته - محمدعلی منصف.
دیر آمدگان بی‌اجازه - آقایان: محمد هراتی. محمدتقی برومند.
۱ - تصویب صورت مجلس
رئیس - آقای حائری‌زاده
حائری‌زاده - آقایان اطلاع دارند که بنده در مقام تضییع وقت برای تصحیح صورت جلسات کم‌تر بر می‌آیم و اگر اصلاحی داشته باشد تصحیح می‌کنم و می‌دهم به اداره مربوطه ولی نظر به این که در جراید مختلف، نطق جلسه سابق من طور نوشته شده بود که برادران مسلمان ما که فداییان اسلام باشند شب جمعه ساعت ۵/ ۹ آمدند سراغ من و گله داشتند که تو گفته‌ای که ماها انگلیسی هستیم و یک عده‌ای را هم در محبس بدون جهت نگاه داشته‌اند و شما که در اطراف بشقاب شکستن شمشیری در مجلس صحبت می‌کنی در موضوع فداییان اسلام و این که من غیر حق ما را محبوس کرده‌اند صحبت نمی‌کنی و به علاوه چرا می‌گویی که ما انگلیسی هستیم دو ساعت من صحبت کردم و آنها را قانع کردم گفتم حکم غیابی دادن معنی ندارد، عبارتی را که من در مجلس گفتم مفهوم این معنی نبوده که فداییان اسلام انگلیسی بوده‌اند همچو چیزی نگفتم بلکه فداییان اسلام مجاهدین اسلام و سایر دسته‌جاتی که موقع انتخابات به من کمک کردند مردمان پاک طینت پاکدل و صحیح و با ایمان هستند البته دسته‌های مربوط به سیاست خارجی همیشه بین اینها تفتین و فساد می‌کنند و سوء استفاده می‌کنند اگر این را من در جلسه قبل گفتم مربوط به این نیست که من گفته باشم که فداییان اسلام انگیلسی هستند بلکه آنها را من می‌شناسم که در انتخابات به من کمک کرده‌اند حالا از ولایات یک اشخاصی آمده باشند ممکن است من نشناسم آنهایی را که من می‌شناسم مسلمان و علاقمند به مملکت می‌باشند و این سوء تعبیر و تفسیر شده است در صورت مجلس، اگر همچو چیزی هست باید تصحیح بشود در صورتی که همچو چیزی نبود در صورت مجلس و جناب آقای وزیر کشور هم که اینجا تشریف دارند خواهش می‌کنم که راجع به تعیین تکلیف اشخاصی که محکمه تبرئه کرده است تصمیم بگیرند که تعیین تکلیف شده باشد این وضعیت باقی نماند بسیار بد است (صحیح است) و در این که آنها جهلی، نقصی دارند مثلاً مرحوم سید حسین امامی یا خلیل طهماسبی موقع انتخابات می‌دیدم که با یک فداکاری مواظبت می‌کرد که شهربانی صندوق را عوض نکند چون یک مرد با ایمانی است حالا یک جریاناتی اتفاق افتاده که مربوط به او باشد یا نباشد به عقیده من ادله‌ای هست که مربوط به او نیست و او بی‌جهت به این عنوان گرفتار شده است از این جهت خواهش می‌کنم زودتر در این باب تعیین تکلیف بشود.
رئیس - آقای فرامرزی نسبت به صورت مجلس اعتراضی است.
فرامرزی - نسبت به صورت مجلس از این جهت اعتراض دارم که یک ماه تابستان ما باید تعطیل بکنیم ولی به صورت جلسات که نگاه می‌کنم می‌بینم که از تعطیل خبری نیست.
رئیس - راجع به تعطیل صحبت می‌کنم از روز پانزدهم مرداد شروع می‌شود با موافقت آقایان از روز پانزدهم مرداد تعطیل می‌شود (یک نفر از نمایندگان - چطور است از اول مرداد شروع بشود) آقای سعید مهدوی (گفته شد - نیستند) دیگر نظری نسبت به صورت مجلس نیست (گفته شد خیر) صورت مجلس تصویب شد
۲ - بیانات آقای رئیس دایر به ابراز تأثر و تأسف از قتل مرحوم علیحضرت ملک عبدالله پادشاه کشور هاشمی اردن.
رئیس - خاطر آقایان نمایندگان محترم از فاجعه تأسف آوری که روز جمعه
برای اعلیحضرت ملک عبدالله پادشاه کشور هاشمی اردن در بیت‌المقدس رخ داده است مستحضر می‌باشد بنده از طرف خود و آقایان نمایندگان محترم مجلس شورای ملی از این واقعه فاجعه اظهار تأثر و تألم می‌کنم (صحیح است) پادشاه فقید از خاندان جلیل‌هاشمی فرزند مرحوم ملک حسین شریف و برادر مرحوم ملک فیصل اول بوده‌اند روابط و مناسبات کشور ما با کشور همسایه عراق وهاشمی اردن همواره بر پایه و داد و صمیمیت و علایق مذهبی استقرار داشته (صحیح است) و این واقعه مؤلمه موجب نهایت تأثر و تأسف گردیده است (صحیح است) از خداوند متعال آمرزش روح آن مرحوم را مسألت نموده و صبر جمیل برای خاندان سلطنتی‌هاشمی خواستارم (صحیح است)
۳ - بیانات قبل از دستور آقایان: دکتر شایگان - فقیه‌زاده - دکتر بقایی.
رئیس - آقای دکتر شایگان
دکتر شایگان - بنده از طرف هیئت مختلط و مع‌الواسطه از طرف نمایندگان محترم مجلس و ملت ایران مأموریت داشتم که به لاهه بروم و در امر رسیدگی به درخواست دولت بریتانیا نظارت کنم وظیفه بنده مثل هر مأمور دیگری این است که گزارش کار خود را به عرض آمرین برساند. خاطر محترم آقایان مسبوق است که دولت انگلستان ابتدا عرض‌حالی علیه دولت ایران تقدیم کرد که دولت ایران جواب داد نظر به عدم صلاحیت محکمه و نظر به عدم اهلیت اقامه‌کننده دعوی من شرکتی در محاکمه نمی‌کنم و جوابی نمی‌دهم معذلک مطابق مقررات اساسنامه دیوان بین‌المللی دادگستری لاهه ما فرصت داشتیم که جواب مفصلی بعد به همین درخواست انگلستان بدهیم زیرا در اساسنامه نوشته شده است که ترتیب محاکمه مخصوصاً وقت محاکمه را با مشورت طرفین دعوی تعیین می‌کنند و معمولاً ین کار دو سه ماه یا لااقل دو ماه طول می‌کشد ولی دولت انگلستان به این عرض‌حال اکتفا نکرد بلکه یک عرض‌حال ثانوی داد به عنوان درخواست اقدامات تأمینه قاعده برای رسیدگی به همین درخواست هم بایستی مطابق منطق قضایی و منطق ساده وقت کافی به طرف داده شود که بیاید و حرف‌هایش را راجع به این تقاضایی که طرف کرده است بگوید این وقت کافی داده نشد و یکی از ایراداتی که به محکمه می‌شد و اشخاص بی‌طرف مکرر اظهار کردند همین بود که محکمه عجله کرده است در تعیین روز محاکمه دولت ایران به سرعت تمام جوابی راجع به همین درخواست اقدامات تأمینه تهیه کرد و تا وقتی که این جواب تهیه شد و ترجمه‌اش حاضر شد سه ساعت بعد از نصف شب پنجشنبه ششم تیر بود سر شب به بنده امر شد که بایستی این عرض‌حال را که می‌برند من آنجا باشم و توضیحاتی به طور غیر رسمی برای قضات بدهم و ذهن قضات را روشن بکنم ساعت چهار بعد از نصف شب یعنی چهار صبح روز جمعه بود که ما حرکت کردیم به لاهه با هواپیمای مخصوص این هواپیما به واسطه این که برای این قبیل مسافرت‌ها حاضر نبود به جای این که ما را در ظرف شانزده ساعت به آنجا برساند در ظرف ۲۷ ساعت ما را به آنجا رسانید به طوری که وقتی که به لاهه رسیدیم بیش از دو سه ساعت، دو ساعت و نیم بیشتر به موقع محاکمه باقی نمانده بود طبعاً فکر ما این شد که فقط رئیس محکمه را ببینیم چون رئیس محکمه هم سابقاً استاد بنده بود با او آشنایی داشتم و این رجحان پسندیده بود رفتم خدمت ایشان او برای این که در مظان تهمت نباشد یعنی انگلیس‌ها تصور نکنند و ایراد نکنند که شاید مذاکرات محرمانه داشتند ما را تنها نپذیرفت یعنی وقتی که بنده وارد شدم فرستاد رئیس دفتر محکمه را که قاضی محترمی است و جزو قضات می‌نشیند ایشان هم حاضر شدند وزیر مختار ایران هم همراه ما بود بنده آنچه در قدرت داشتم با او صحبت کردم از قرارداد دارسی گرفته تا قرارداد ۳۳ مظالمی که شرکت نفت کرده و عکس‌العملی که از این مظالم شرکت حاصل شده است و بالاخره تصمیم قطعی ملت ایران را راجع به ملی کردن صنعت نفت و این که ملی کردن صنایع از حقوق مسلم هر ملتی است همه را به تفصیل به عرض ایشان رسانیدم در نتیجه ایشان گفتند که من خیلی روشن شدم ولی چرا شما خودتان نمی‌آیید در محکمه و این جواب‌ها را در محکمه بدهید بنده گفتم من مأمور دولت نیستم و من یک آدم عادی، فرد عادی هستم منتهی از طرف هیئت مختلط نظارت نفت مأمورم و عنوان رسمی ندارم و این حرف زدن به من مورد ندارد شما اگر حرفی دارید با خود دولت ایران بزنید ولی می‌توانم بگویم که دولت ایران چرا شرکت نکرده برای این است که آنها محکمه را صاحب صلاحیت نمی‌دانستند و علت عدم صلاحیت را به عرض ایشان رساندم و در آخر اصل قضیه را برای ایشان توضیح دادم برای این که در آن وقت مسأله ورود در ماهیت دعوی مطرح نبود اصل قضیه عبارت از این بود که بنده به ایشان بگویم که شما قبل از این که راجع به صلاحیت یا عدم صلاحیت قراری صادر کنید نمی‌توانید در باب اقدامات تأمینه قراری صادر کنید (صحیح است) بنده به ایشان گفتم که نظر قضایی من این است که شما بایستی ابتدا مسأله صلاحیت را حل بکنید بعد البته قراری اگر لازم باشد برای اقدامات تأمینیه می‌شود این را مخصوصاً گفتم که نظر قضایی شخص خودم البته او هم گفتم که ملاحظه خواهد شد بعد گفتم که ما اعتمادمان این است که از اولی که این مؤسسه ایجاد شده است ملت ایران عقیده داشته است که این مؤسسه یک مؤسسه است که حق را خواهد گفت و پا روی حق نخواهد گذاشت وقتی که حرف‌مان تمام شد و بلند شدم دست مرا فشرد و گفت مطمئن باشید از قبیل آن مطمئن باشید که آن جلاد به کسی که می‌خواست سرش را ببرد گفتم هیچ غم نداشته باشد مثل گل سر تو را خواهم برید این رئیس محکمه هم مثل گل یک چنین حکمی داد، گفت بیایید در محکمه بنشینید گفتم در محکمه به عنوان مستمع آزاد مانعی ندارد می‌آیم می‌نشینم و محکمه در ساعت ده و نیم صبح شنبه تشکیل شد جای نمایندگان ایران آنجا خالی بود بنده و رفقایم در جزو نمایندگان سیاسی جزو تماشاچی‌ها نشستیم محکمه با ابهت و جلال ظاهری تام و تمام تشکیل شد آقایان قضات مطابق معمول اروپا لباس رسمی داشتد قضات انگلستان هم علاوه بر لباس رسمی با گیسوان مصنوعی آن روز آمدند رئیس محکمه گفت به آن نماینده‌ای که دولت انگلستان تعیین کرده بود بیاید و بیان مطلب کند او گفت بیان مطلب را مدعی‌العموم کل خواهد کرد توضیح آن که نماینده دولت انگلستان در این محکمه مدعی‌العموم تمیز انگلستان بود (آزاد - با تمام اینها حکم بر علیه ما صادر شد) بلی این مقدمه برای این بود که بنده عرض کنم که آنجا شرکتی نداشتم که دفاعی بکنم او هم لایحه را قبلاً تهیه کرده بود و در پشت میکروفون مثل بلبل تمام را خواند تنها بیانی که گاهگاهی می‌کرد عبارت از این بود که اظهار خستگی می‌کرد و می‌گفتم محکمه اجازه بدهد من بنشینم و بعد در خلال این احوال منشی و مترجم آن را ترجمه می‌کرد این لایحه لابد به عرض آقایان رسیده است مطلب مهمی ندارد یعنی در ابتدا شرحی از همین پیش‌آمدهای ایران در باب ملی شدن نفت و مکاتباتی که بین دولت و شرکت شده آنها را ذکر می‌کند بعد به این قضیه مشکله وارد می‌شود آن قضیه مشکله عبارت از این است آیا محکمه قبل از این که در باب صلاحیت نظری بدهد آیا می‌تواند اقدامات تأمینه را در ضمن قرار صادر کند یا خیر؟ آقایان حقوقدان‌ها مسبوق هستد که نه در منشور ملل متحد نه در اساسنامه دیوان بین‌المللی دادگستری و نه در آیین‌نامه چیزی که مشعر بر این معنی باشد بالصراحه نیست بنابراین جای بحث و ارجاع به رویه قضایی است تمام آن لایحه را از آن قسمت مختصر اول که راجع به تاریخچه است صرف‌نظر بفرمایید راجع به این است که آقای مدعی‌العموم می‌گوید که می‌شود قبل از نظر دادن راجع به صلاحیت ما اقدام تأمینیه را از شما بخواهیم و شما هم حکم و رأی را صادر کنید البته این دلایل مثل بیت عنکبوت مثل خانه عنکبوت سست است ولی رفع سستی آن را چیزهای دیگر کرده بود. بعد از آن که محکمه تعطیل شد البته صبح و عصر بود یک ساعت بعد از ظهر تعطیل شد سه ساعت و نیم بعد از ظهر مجلس تشکیل شد و ساعت ۵/ ۵ بعد از ظهر مجلس تعطیل شد پس از آن که رئیس محکمه ختم جلسه اعلام کرد گفتم که اگر من صحبتی داشته باشم یعنی تحقیق بخواهم بکنم از طرفین دعوا خواهم کرد روز اعلام رأی را بعد اعلام خواهم کرد و ضمناً عرض کنم که لایحه ما اصلاً قرائت نشد نه تنها قرائت نشد اشاره‌ای هم جز در بیان آقای مدعی‌العموم در آن لایحه به آن شد در خروج از جلسه محاکمه خبرنگاران و مخبرین جراید آمدند که من مطالب بگویم بنده هم اصول مطالبی را که آنجا گفتم این بود که اولاً چرا دولت ایران شرکت نکرده است در ثانی چرا محکمه صلاحیت ندارد مطالب روی همین مسأله دور می‌زد این مطالب را تمام روزنامه‌ها نوشتند حتی فیلم ناطقی هم از بنده برداشتد که همین مطالب را در همان فیلم گفته‌ام که جزو سینما آکتو البته معمولاً آنجا پخش می‌شود بعد از محاکمه کاری که به نظر بنده رسید این بود که آقای وزیر مختار و بنده قضات را ببینم و آنها را روشن بکنیم که یک دفعه نامه دولت ایران را بخوانند و بدبختانه به واسطه این که پیش‌بینی و شاید به آنها گفته شده بود آنها در خانه نشسته‌اند و در زیج نشستند و کسی آنها را نتواند ملاقات بکند یعنی آنها در تعطیل بودند و محکمه در حقیقت تعطیل بود آنها برای آن خواسته بودند که چنین حکم را بدهند و بروند حتی وزیر مختار که خیلی مرد وطن پرست و مطلعی است سعی کرد که در مجامع رسمی شاید آنها را ببیند در مجامعی که ملکه هلند بود یکی دو مرتبه آنجاها رفت و آنها را ندید تا صبح پنجشنبه صبح پنجشنبه اعلام کردند که امروز محکمه رأی خود را اعلام خواهد کرد البته همه ایرانی‌هایی که آنجا بودند خیلی نگران بودند تا ساعت ۳/۵ بعد از ظهر رفتیم آنجا و همین رأی را که می‌بینید جلومان گذاشتند بنده در خروج از محکمه تأمل نکردم و بلافاصله به مخبرین گفتم که این
رأی بی‌اثر و باطل است (صحیح است) و مطمئنم که ملت ایران هیچ گونه ترتیب اثری به این رأی نخواهد داد (صحیح است) بعد هم رفتم به سفارت و مخبرین که آنجا حاضر نبودند پشت سر هم تلفن می‌کردند همین مطالب را متحدالمال به آنها گفتم و چون دیر بود و میسر نبود همان روز مصاحبه بشود تقاضا کردیم که فردای آن روز بیایند و بنده با مخبرین جراید مصاحبه کنم پس از حضور آنها البته همین مطالب را برای آنها گفتم که چطور این تقاضای دولت مبتنی است بر حق حاکمیت و چطور این از صلاحیت محکمه خارج است و چطور دولت انگلستان اهلیت اقامه دعوی ندارد این مطالب را به تفصیل گفتم تا آنجا که بنده گفتم محکمه تحت نفود سیاسی دولت انگلستان قرار گرفته است مطلب بر دو نفر از مخبرین جراید که فرانسوی بودند نظر به این که رئیس محکمه فرانسوی است خیلی گران آمد و حمله کردند که آقا شما توهین به محکمه می‌کنید به این محکمه کسی تا به حال در این باب توهین نکرده کسی بی‌طرفی آنها را مورد بحث قرار نداده است.
رئیس - آقای دکتر شایگان وقت شما تمام شده است.
حائری‌زاده - گزارشی است ایشان می‌دهند.
رئیس - چون گزارش به عنوان نطق قبل از دستور بوده است بایستی رأی گرفته شود چون وقت ایشان تمام شده است البته مجلس هم موافقت خواهد کرد چقدر طور می‌کشد
دکتر شایگان - ۲۰ دقیقه
چند نفر از نمایندگان - هر چقدر طول بکشد مانعی ندارد.
رئیس - آقایانی که موافقند گزارش را ایشان تمام کنند قیام بفرمایند (اکثر برخاستند) تصویب شد. بفرمایید.
دکتر شایگان - تشکر می‌کنم عرض کنم حضور آقایان، البته حق همیشه طرفدارانی دارد بعضی از آنها مهلت ندادند که من جوابی بدهم خود آنها همین مخبرین گفتند در باب پاناما این مطلب گفته شد به هر حال بعد از ایرادات نیش غولی که به بنده گرفته شد که نسبت به استادت چرا این طور صحبت می‌کنی من گفتم که احترام من نسبت به وطنم که به منزله مادرم هست باید بیشتر باشد خصوصاً این که استادم نسبت به این قضیه بر طبق نظر من حرف حق را نزده است این هم خیلی انتشار پیدا کرد همه نوشتند بعد قضیه دیگری را پیش کشیدم و گفتم که شما از نظر مالی و اقتصادی به این مطلب نگاه می‌کنید و حال این که ملت ایران به نظر دیگری نگاه می‌کند از نظر سیاسی و ملت و استقلال ملی ما بیشتر مورد نظر است تا مسأله اقتصادی بعد اشاره کردم و گفتم از طرف الآن دولت ایران به من اطلاع دادند که در اسناد مکشوفه سندی به دست آمده است از انگلیس‌ها که روشن کرده آنها مداخله می‌کرده‌اند مضمون آن را هم گفتم و اضافه کردم که اصل آن سند نرسیده است بعد که اصل رسید به شما می‌دهم بعد که رسید عکس برداری کردم و نسخ متعدد تهیه و به آنها داده شد پس از رأی محکمه دیگر بنده کار نداشتم همین مصاحبه بود و مصاحبه دیگری هم روز بعد به عمل آمد که آن را وزیر مختار به عنوان خودش دعوت کرد در آن مصاحبه اصل نامه رسیده بود عکس برداری کرده بود به آنها دادم بنده انتظار دیگری نداشتم و منتظر اطلاع از طرف هیئت مختلط بودم که برگردم ولی در این ضمن دنبال اطلاعات راجع به حمل و نقل نفت بودم یکی راجع به تقاضاهای متعددی بود که برای این کار می‌شد متخصصین که می‌خواستند بیایند به ایران و دیگر تقاضای خرید بود و خریدارانی بودند که می‌خواستند نفت را خریداری بکنند و حتی حاضر بودند که خودشان هم وسیله نقلیه فراهم کنند تقاضای این مشتری‌ها زیاد نبود زیرا اولاً ما چند روزی بیشتر آنجا نماندیم و ثانیاً اعلان دولت منتشر نشده بود و ثالثاً هلند یک مملکت کوچکی است و بنابراین آن مقدار تقاضایی که می‌رسد مقدر معتنابهی نمی‌شود یعنی در حدود چند میلیون تن بیشتر نمی‌شود بنده میل داشتم که برای همین مطالب بروم تحقیقاتی بکنم یعنی به سایر پایتخت‌های اروپا هم بروم چون که به رم رسیدم آقای منصورالملک هم تلفن کرده بود که شما بیایید من در همین باب‌ها می‌خواهم صحبت بکنم نظر من این بود که به پاریس و رم بروم تلگراف رسید که مراجعت کنم البته پاریس رفتم حتی با آقای ابتهاج به تقاضاها رسیدگی کردیم و اقداماتی هم که ایشان کرده بودن بنده خلاصه‌اش را در هیئت مختلط به عرض رساندم و این که ما آنجا مکرر گفته‌ایم که محکمه صلاحیت ندارد راجع به عدم صلاحیت هم اشکالی نبود در آن مصاحبه‌ها بنده این را گفتم که دیوان لاهه دیوان دادگستری یک دیوان حکمیت است نه دیوان یعنی محکمه تام و تمام که بدون این که طرفین به او مراجعه بکنند صلاحیت داشته باشد، صلاحیت او در همان حدودی است که ممالکت آن را پذیرفته باشند و ما در اعلامیه ۱۳۱۲ که صلاحیت محکمه را قبول کردیم مواردی را استثناد کرده‌ایم.
از جزو موارد استثنایی یکی همین موردی است که راجع است به اعمال حق حاکمیت و این مسأله چون مربوط به نفت است و ملی شدن نفت هم راجع است به حق حاکمیت و دول معظمه هم شناخته‌اند که ملی کردن صنایع جزو اعمال حق حاکمیت است محکمه صلاحیت ندارد بعد هم در باب اهلیت نداشتن صحبت کردم بعد در باب اعتراض که به حکم بود اعتراض عمده‌ای که به حکم بود اولاً وقت نداده است به طرف که تا بتواند سر فرصت جواب بدهد در ثانی اهم اعتراضات بر سر این بود که محکمه‌ای که از او قرار خواسته‌اند آمده است به جای قرار داخل در ماهیت دعوا شده است یعنی آمده است یک ترتیبی برای بهره‌برداری تعیین کرده که به نظر آقایان رسیده است البته آنهایی که بی‌طرف بودند این عرایض بنده در آنها مؤثر واقع شد آن که بی‌طرف نیست اگر قرآن هم نازل می‌شد باز در ضدیت خودش باقی می‌ماند جزو مطالبی که بنده آنجا گفتم یکی این بود که این قرار محکمه تأثیر بدی برای محکمه دارد و آن تأثیر عبارت از این است که گفتم ملل کوچک تصور می‌کردند اوضاع سابق در هم پیچیده شده است و ممالک قوی می‌خواهند با ممالکت نسبتاً کوچک از روی موازین عدالت رفتار کنند ولی این اقدامی که شما کردید می‌رساند که وضع فعلی همان وضع است فقط لباس عوض کرده‌ایم عرض کنم به حضور نمایندگان محترم که این اقدام فوری و جدی دولت ایران که تأملی نکرد در این که لغو و باطل بودن این قرار را اظهار کرد و متعاقب بر او گفت که من از دیوان خارج می‌شوم لطمه بزرگی به دیوان وارد آورد به طوری این لطمه شدید بود که در ملاقاتی که بعد دست داد البته من دیگر به ملاقات آقای بادوان رئیس محکمه نرفتم وزیر مختار ما که رفته بود می‌گفت این شخص به قدری متأثر بود و به قدری خشمگین بود که حرفش را نمی‌توانست بزند و بعد از این که من دلایلی را ذکر کردم و اعتراضات دولت ایران را شدیداً بیان کردم و آن لایحه منطقی را مستدلی که اینجا تهیه شده بود و از آن بهتر حقیقت نمی‌شود تهیه کرد آن لایحه را دادم به خشم و ناراحتی فراوانی افتاده بود و در نتیجه نظریاتی که من داده بودم و اعتراضی که کرده بودم خیلی ناراحت شده بود وقتی که با او دست می‌دادم برای این که جای صلحی باقی گذاشته باشد می‌گفتم امیدوارم که روابط من و شما ربطی به این اعتراضات نداشته باشد گزارش بنده در این قسمت از لحاظ قضایی همین است ولی باید استفاده کنم از این موقع و بگویم این اقدام دولت ایران چه تأثیری در دنیا داشته است اقدامی که دولت ایران در امر ملی شدن نفت کرده است دولت ایران را یکی از دولت مهم مورد توجه دنیا قرار داده است و به آبروی ملت ایران و ایران یک بر هزار افزوده است ملتی که صحبتش در هیچ جای دنیا نبود امروز سرمقاله‌های روزنامه‌های مهم دنیا تمام بحث در همت و شجاعت و اقدامات فوق‌العاده ملت ایران است کاری که مجلس شورای ملی کرده است کاری که دولت ایران به کمک مجلس شورای ملی و به کمک ملت ایران کرده است به قدری طرف توجه است که اگر بنده وقت آقایان را تا آخر وقت امروز بگیرم کافی برای بیان مطلب نیست سفارتخانه‌های ایران که سال به سال کسی به سراغ‌شان نمی‌رفت حالا مرجع و محل اجتماع تجار درجه اول که یک دقیقه وقت‌شان میلیون‌ها قیمت دارد واقع شده است همه مراجعه می‌کنند همه تقاضا دارند همه می‌خواهند به یک نحوی وارد این قضیه نفت شوند در روزنامه‌ها حتی دشمنان می‌نویسند که این اقدام دولت ایران، ملت ایران باعث اعجاب دنیا است بنده شنیده‌ام که بعضی یک نگرانی‌هایی دارند برای رفع این نگرانی‌ها بنده عرایضی دارم که متکی است به روزنامه‌های انگلیسی و فرانسوی و امریکایی به قدر یک کارتن ضخیم شاهنامه مانند بنده این اسناد را با خود همراه آوردم اینها مقالاتی که می‌نویسند بعد از اظهار اعجاب نسبت به امر ایران می‌گویند دولت انگلستان غیر از این که با مسالمت رفتار کند با دولت ایران راهی ندارد و ضمناً عرض کنم که در موقعی که در لاهه بودم آقای امامی هم آمدند آنجا من منتظرشان شده بودم یک قدری که تأخیر کردم برای این بود که ایشان را ببینم و از نظرهای ایشان هم استفاده کنم آنها می‌نویسند که راهی جز مسالمت نیست نه یکی، نه دو تا، عرض کردم عرایض بنده متکی است به اسنادی که همراه دارم می‌گویند غیر از اقدام مسالمت آمیز انگلستان یعنی اقدام غیر مسلحانه غیر هر اقدامی ممکن است دلایل‌شان هم این است که اولاً این کار اشکالات بین‌المللی لاینحلی ایجاد خواهد کرد و یک دولتی که با ما حالا در حال صلح به سر می‌برد وارد جنگ خواهد شد در ثانی این که مسأله اشغال قسمتی از ایران مسأله فرستادن چند صد نفر یا چند هزار نفر قشون و کار یک هفته از قبیل اینها نیست بلکه ما باید قوای کافی بفرستیم که آنجا را برای مدت بسیار مدیدی اشغال کنیم و فعلاً این عرضی که می‌کنم طرفداران خود انگلستان می‌گویند ما وسائل این کار را نداریم (شوشتری - انشاالله همه وقت نخواهند داشت) انشاالله هیچ وقت نخواهند داشت می‌نوشتند که وسائل کافی نداریم و اسباب بی‌آبرویی ما خواهد شد. (نریمان - بیایند حساب‌شان را می‌رسیم) و اما دلیل سوم آنها را بند از روی روزنامه های انگلیسی عرض می‌کنم دلیل سومی که اظهار می‌کنند این است که اشغال ایران یعنی قسمت آبادان برای خاطر حفظ پرستیژ و حیثیت مملکت انگلستان این حرف‌های پوچی است ما اگر می‌روم آنجا باید برویم برای استفاده مسلم است که با این روح ملی که فعلاً ملت ایران دارد و با این احساسات وطن پرستانه‌ای که در ملت ایران و در نمایندگان مجلس و دولت ایران است ما موفق نخواهیم شد ولو این که چندین هزار سرباز آنجا پیاده کنیم استفاده از منابع نفت بکنیم چون کارگر ایرانی مگر به رضای دولت خودش دیگر برای ما کار نخواهد کرد حال قدر این احساسات ملی را آقایان متوجه می‌شوند که از قشون چندین هزار نفری اثرش بیشتر است اینها را عرض کردم برای این که یک دغدغه‌ای در خاطر بعضی از مستضعفین (در مجلس هم نیستند) در خارج پیدا نشود که این حرف‌ها از آن حرف‌های بی‌معنی و شوخی و مغازله‌ای است که بین جراید سبکسر و مردم انگلستان می‌شود اگر شده باشد و اما مردم دنیا همه به نظر تحسین نگاه می‌کنند در مکالماتی که با ما می‌کنند یعنی می‌کردیم چه در هلند و چه در بلژیک و چه در فرانسه آنهایی که بی‌طرفتند یعنی استفاده این مستقیماً از شرکت نمی‌برند می‌گویند چه کار خوبی کردید از این بهتر چیست و تخطئه می‌کنند انگلستان را که این انگلستان به نا حق از اوایل قرن نوزدهم تسلط مصنوعی بر دنیا ایجاد کرد در صورتی که چه از حیث جمعیت و چه از حیث آب و خاک و چه از حیث استعداد اقتصادی چنین سلطه‌ای برای او ممنوع بود ولی با وسائل و تدابیر مخصوصی که به خرج داده بود برای خودش سلطه‌ای پیدا کرده بود و کهنه کارهای آنجا هم خیال می‌کنند که دنیا همان دنیای سابق است و می‌خواهند ملل دیگر را ضعیف بگذارند چون بسیار کار خوبی کردند که این کار را کردند در هلند علاوه بر این نظرهای کلی یک کینه‌ای هم نسبت به انگلیس‌ها دارند و آن کینه راجع به اندونزی است که می‌گویند وقتی صحبت اندونزی بود ما را سرگرم می‌کردند و می‌گفتند یک ملتی باید مستقل باشد حالا چه شده است که وقتی ملتی می‌خواهد صنایع خود را ملی کند که بتواند از صنایع خودش بهتر استفاده کند اینها داد و بی‌داد می‌کنند و دادشان بلند شده است البته عرض می‌کنم اینها راجع به آن اشخاصی است که به نحوی از انحا از طرف دولت انگلستان استفاده‌ای (البته شرکت نفت مقصود است استفاده‌ای) نمی‌کرد و الا جراید آنها دائماً تبلیغات علیه ایران می‌کنند تبلیغایت که علیه ایران می‌کنند عبارت از این است که می‌گویند ما وا خواهیم ماند می‌گویند که مجلس ممکن است جدا بشود از دولت می‌گویند که ملت ممکن است جدا بشود از مجلس این صحبت‌ها و همه امیدشان اینجا است هر مقاله‌ای که می‌نوسند ترجیع بندش عبارت از این است که یا این اوضاعی که در ایران هست با این حکومت ملی که می‌شود گفت اولین حکومت ملی است که روی کار آمده است و تکیه‌اش به مجلس شورای ملی است و به ملت ایران امید پیشرفتی برای کار شرکت نیست بنابراین بایستی تمام قوای‌مان را صرف کنیم که دکتر مصدق و دولت دکتر مصدق را بیندازیم حتی در بعضی جراید جانشین‌هایی هم تعیین می‌کنند برای این که داخل شخصیات نشوم بنده وارد این موضوعات نمی‌شوم و اسم آنها را نمی‌برم یعنی آنها می‌گویند تنها چاره ما عبارت از این است که مجلس ایران سلب اعتماد بکند از دولت دکتر مصدق و این دولت برود و اشخاصی بیایند که از آنها اسم می‌برند تا این که آنها بتوانند با ما کنار بیانید و الا راه دیگری نیست نتیجه اتفاق ملت ایران و نتیجه رأی متحد مجلس شورای ملی و کمکی که مجلس شورای ملی به دولت کرده است باعث ایجاد این امور برای ملت ایران شده است و من مطمئن هستم که تمام مشکلات با این اتحاد و اتفاق رفع خواهد شد (صحیح است) مشکل ایران مشکل دادگاه بین‌المللی لاهه نیست مشکل ایران مشکلی که دولت انگلستان مراجعه بکند به سازمان ملل نیست حتی عرض می‌کنم که در این قسمت الآن به سازمان ملل نمی‌تواند مراجعه بکند چرا؟ برای این که این حکم نیست قرار است و قرار هم قابل ارجاع نیست حکم اگر اجرا نشد آنها می‌روند مراجعه می‌کنند که وسایل اجرایی را فراهم بکنند و آن وسایل اجرایی را هم فراهم نمی‌توانند بکنند و حالا بنده وارد نمی‌شوم صحبت دولت ایران عبارت از هیچ یک از اینها نیست اما صحبت از آن وقتی است که در اثر این تبلیغات زهرآگین دشمنان این مملکت تفرقه‌ای بین دولت و مجلس بیندازند آن وقت روز شادی و خوشی آنها است کارها بایستی در خود این مملکت حل شود خوف این که از خارج به ما فشاری بیاید برای حل قضایا نیست خوف این که مداخله مسلحانه در این مملکت بشود نیست ولی خوف این که در خود ما تفرق بیندازند و به حرف‌های پوچ که فلان روز به فلان آقا من حرفی زدم او را تحریک بکنند که بیاید حرفی بزند و خدای نخواسته وضع به هم بخورد آن وقت است که آنها به کلی به آن آرزو و مقصودشان نایل بشوند دنبال همین مطالب است که بنده عرض می‌کنم تکیه‌گاه ما در این که انشاالله این کار را به سلامت به انجام خواهیم رساند چند چیز است یکی این است که عرض کردم این اقدامات خارج از ایران به جایی نمی‌رسد و یکی دیگر این است که ما حس کرده‌ایم که این اقدامات به جایی نمی‌رسد و امر سوم عبارت از این است که آنها نمی‌توانند از نفت ایران صرف‌نظر بکنند احتیاج مبرم آنها به نفت مانع این خواهد شد که اقداماتی بشود که نتوانند نفت از ایران ببرند بنابراین آنها منتهای سعی خودشان را خواهند کرد که به نحوی کار نفت در ایران راه بیفتد و در دنبال آن عرایضی که کردم راجع به آن که بحمدالله اتحاد و یگانگی ملت و دولت و مجلس شورای ملی ما را به این نتایج رسانده است امروز صبح که مطلع شدند که بنده اینجا عرایضی می‌کنم سه طبقه از مردم یک عرایض مفصلی نوشته‌اند که بنده خدمت جناب آقای رئیس مجلس تقدیم می‌کنم اینها هر کدام چندین هزار امضا دارد مطلبش هم یک چیز بیشتر نیست و آن این است که تقاضا کرده‌اند این وحدت‌نظر را آقایان نمایندگان محترم حفظ کنند یکی مربوط به اصناف و تجاز بازار است که حضور جناب رئیس تقدیم می‌کنم در این باب یک عرض کوچکی هم دارم یکی از آقایان به عنوان این که امضای من جعل شده است رفته است و گفته است که من امضا نکرده‌ام امضای او هم جعل نشده است آن هم حق دارد کسی که امضا کرده اطلاع داده که به واسطه تشابه اسمی ان‌البقر تشابه این سوء تفاهم حاصل شده و گفته که من هستم در روزنامه خواهم نوشت و در رادیو هم گفته شد دوم این نامه‌ای است که باز در همین خصوص از اهالی خیابان قزوین رسیده همین مطالب را باز گفته‌اند و از آقایان تقاضا و تمنا کرده‌اند که تفرقه نیفتد و سوم باز نامه‌ای است از اهالی ساکن سه راه ژاله رسیده آنها هم نوشته‌اند و مخصوصاً باز تقاضا کرده‌اند که طوری نکنند دولت متزلزل بشود در اینجا نام نامی آقای آزاد را ذکر کرده‌اند و از ایشان تقاضا کرده‌اند که مخالفت‌های خودشان را طوری بکنند که به دولت صدمه‌ای وارد نیاید.
محمدعلی مسعودی - بنده اخطار دارم طبق ماده ۳۶
رئیس - اخطارتان راجع به چیست
محمدعلی مسعودی - ماده ۳۶ آیین‌نامه می‌گوید هر کمیسیون باید ماه به ماه گزارشی از عملیات خود به مجلس شورای ملی تقدیم دارد و این گزارش پس از قرائت در مجلس بدون مذاکره در روزنامه رسم چاپ خواهد شد اجازه بفرمایید توضیح بدهم.
رئیس - حالا چطور شده؟
محمدعلی مسعودی - اجازه بدهید توضیح بدهم کمیسیونی که ما انتخاب کردیم به نام کمیسیون مختلط ...
رئیس - هنوز نطق قبل از دستور است اخطار را بگذارید وقتی که وارد دستور شدیم آقای برومند.
نمایندگان - ایشان نیستند
دکتر بقایی - ایشان نوبه خودشان را به بنده داده‌اند.
رئیس - راجع به این موضوع چیزی ننوشته‌اند آقای فقیه‌زاده.
فقیه‌زاده - چنانچه خواطر آقایان مستحضر است هر نماینده گذشته از مسئولیت‌های جمعی و عمومی کشو تعهداتی هم برای انجام وظایف شهرستان‌ها و موکلین مستقیم خود دارد که شانه خالی کردن از آن تعهدات و مسئولیت‌ها هر چند مغادیر موجه داشته باشد غیر مقدور است.
بنده وجداناً نزد خود و خدای خود بسی سربلندم که در انجام وظیفه محوله عمومی که در دوره شانزدهم محصور به امر نفت بودجه در مجلس وجه در کمیسیون افتخار عضویت آن را داشتم ذره قصور نکرده و انحراف نجستم و خوشبختانه اکثر پیشنهادات بنده به تصدیق تمام اعضای محترم کمیسیون و رفقای همکار مجلس مورد توجه و قبول و خوشبختانه‌تر آن که مورد تأثیر کلی در وضع قانون قرار گرفته خیلی از این بار سنگین که بر دوش این مرد بزرگ و این وجدان نامی عصر خویش گذاشته‌ایم مستحضرم و نمی‌خواهم تا آخرین مرحله انجام مقصود هواس ایشان را پریشان و معطوف به امور عادی و جزئیات حوائج ضروری دیگر کنم ولی از آنجایی که نمی‌توان امور مملکت را تعطیل کرد و رشته امور را از هم گسیخت و می‌باید مهمات امور کشور بر نتیجه کفایت و لیاقت سایر آقایان وزرا حل و فصل پذیرد و راه استقامت گیرد تا در معنی امنیت خاطر جمع شود و اصل مقصود جناب آقای نخست‌وزیر در واقع تقویت شود و ضمناً حوائج ضروری موکلین ما تأمین شود و تا حدی تعهدات اخلاقی و وظیفه نمایندگان انجام پذیرد و رو سیاهی برای ما بار نیاید تمام این مملکت می‌داند که یکی از ادبارات شهرستان قزوین بی‌آبی است من از روز اول تشخیص دادم که اگر استدعای توجه سد بندی و تونل و آوردن آب شاهرود کنم ممکن است حمل سنگ بزرگ و نشانه نزدن باشد این بود تقاضا را کوچک گرفتم و حفر چند حلقه چاه عمیق آرتزین و احداث چند نهر سنتی یا لوله کشی از آب رودخانه‌ها را عملی دانستم و در تمام این مدت وکالت خود مصراً کوشیدم ولی متأسفانه نه از برنامه هفت ساله خبری دیدم و نه از مواعید دولت‌های وقت نتیجه گرفتم آنچه برنامه تاکنون وعده داده همه‌اش دروغ و به حرف گذشته لاغیر فقط از مراحم و عواطف شاهنشاه کریم‌النفس و سخی‌الطبع باید شکرگزار باشم که باز لااقل از برکت سخاوت ایشان شهر قزوین دارای دبیرستان و احداث چاه آب و تکمیل مریضخانه پنجاه تختخوابی گردید که مردم استفاده
می‌نماید و به دعا گویی ذات شاهانه اشتغال دارند.
حتی از دو میلیون و پانصد هزار تومان که کمیسیون برنامه سهم قزوین قرار داده ششصد و پنجاه هزار تومان برای حفر چند حلقه چاه و نهر سازی قرار داده شد و شورای برنامه هم تصویب نمود چند ماه از تصویب آن می‌گذرد و مردم ستم دیده قزوین از تشنگی جان می‌دهند ابداً اقدامی برای حفر چاه نمی‌کند.
راه قزوین به عمالو و دیلمان و لاهیجان شصت هفتاد کیلومتر راه دریای خزر را کوتاه‌تر می‌ساخت و نقشه آن در برنامه هفت ساله آمده بود جامه عمل به خود نپوشید فقط راه رودبار الموت و راه زهرای قزوین در دست عمل است و می‌توان از آقای وزیر راه تشکر کرد که اتمام آن را در برنامه راه سازی پنج ساله منظور نموده‌اند استعدای دیگر از ایشان اتمام راه طالقان است که ناتمام مانده و همچنین سه فرسخ راه آب گرم معروف به یله گنبد را جزو برنامه راه سازی قرار دهند و همچنین از آقای وزیر بهداری سپاسگزارم که کتباً به این جانب ابلاغ نموده‌اند که عمل سم پاشی مالاریا را همین چند روزه در بلوکات قزوین شروع و انجام خواهند داد از جناب آقای وزیر پست و تلگراف که وعده تأسیس دفتر پست در قصبه شال و تأسیس دستگاه تلگراف در بلوک زهرای قزوین داده‌اند متشکرم و تقاضا دارم هر چه زودتر به وعده خود وفا کنند امیدورام که از نظر محو نشود.
ولی باز معتقدم که در برابر دشمنی محیل و قدار حاضریم هر محرومیتی را متحمل شویم و بر هر سختی و مصیبتی صبر پیشه گیریم تا به خواست خداوند راه فرج گشوده شود و راه نجات باز گردد.
در خاتمه عرض می‌کنم که چهارصد هزار نفر مردم شهرستان بیدار قزوین از تمام توطئه‌ها آگاه و از صمیم قلب پشتیبان دولت آقای دکتر مصدق هستند و عملاً هم نشان دادند و هر صدای مخالفی هم که از گلوی دشمنان این کشور به راهنمایی اجنبیان یا اجنبی پرستان برآید خفه و خاموش می‌کنند به حول قوه الهی از جناب آقای دکتر مصدق استدعا می‌کنم و تمنا دارم اهالی قزوین را از تشنگی نجات دهند و یادگاری از خود بگذارند و به برنامه دستور دهند به فوریت در حفر چند حلقه چاه اقدام نمایند.
یادداشتی هم جناب آقای نریمان به بنده مرقوم فرموده‌اند که یک تلگرافی از خرم آباد رسیده است تقاضا فرمده‌اند که این تلگراف را بنده قرائت کنم
(به شرح زیر قرائت نمودند)
حضرت آیت‌الله کاشانی پیشوای معظم روحانی رونوشت توسط سفارت امریکا جناب آقای هاریمن رونوشت توسط آقای محمود نریمان مجلس شورای ملی این روزها که به فضل خداوند متعال و رهبری و تدابیر آنجناب و جناب آقای دکتر مصدق ملت ایران موفق به پاره کردن قید اسارت گردیده و می‌خواهند با در دست گرفتن مقدرات خویش و جلوگیری از تصرف بیگانگان در امور داخلی به زندگی ملال آور و پر محنتی که در اثر مداخلات نا به جای بیگانگان ایجاد شده و تحمل آن از طاقت بشر خارج و ادامه آن غیر مقدور است خاتمه دهند چون استعمارگران و عمال شرکت سابق نفت و نوکران بی‌شرم داخلی آنها به انواع وسائل متشبث با تلاش‌های مذبوحانه می‌خواهند در موفقیت ملت ایران اخلال کنند و چون با دست زدن به اقداماتی که روح ملت ایران از آن بی‌زار است می‌خواهند جنبش ما را در نظر دنیای آزاد خلاف واقع مجسم کنند تنفر خود را از این اقدامات و آمادگی خود را در راه اجرای منویات آنجناب و جناب آقای دکتر مصدق تا پای جان اعلام می‌داریم ما و همه ملت ایران بارها پشتیبانی کامل خود را از دولت جناب آقای دکتر مصدق اعلام داشت و باز هم برای هر گونه فداکاری دادن قرضه ملی کمک بلاعوض تحمل هر نوع سختی دیگر تا به موفقیت کامل حاضر می‌باشم ما از نظر مذهبی و با دانستن حقیقت مرام کمونیسم از هر جنبش کمونیستی به هراسم و عنوان متنفر و بی‌زاریم ما به نمایندگی از طرف لرستانی‌ها به اخلال گران، از کلای مجلس و سایر افراد مسئول و غیر مسئول که بالطبع همه آنها را شناخته‌ایم تذکر می‌دهیم که اگر دست از خرابکاری و ایجاد تشتت حملات ناروا به دولت و کارمندان خدمتگزار برندارند و خدای نخواسته کوچک‌ترین وفقه یا تأخیری در اجرای کامل قانونی نفت در اثر اخلال آنها حادث شود همه دست از کار کشیده و در هر جا که باشند ابتدا به حساب آنها خواهیم رسید ما و ملت ایران مراتب تشکر و سپاسگزاری خود را از زحمات و خدمات گران‌بهای افراد جبهه ملی و اعضا کمیسیون نفت و کمیسیون مختلط و هیئت اعزامی به آبادان و جناب آقای مکی فرشته مأمور نجات نفت از دست شیطان به پیشگاه‌شان تقدیم می‌داریم ما برای هر مقام بین‌المللی و دولت و ملت دیگری که برای احساسات ما ارزش قائل نباشد و خواسته ما را ندیده بگیرند ارزشی قائل نخواهیم شد نفت مال ایران و باید به دست ایران اداره و سود آن برای ایران باشد پایند باد ایران زنده باد پیشوایان سیاسی و مذهبی ایران بازرگانان و اصناف خرم آباد مرشدیان و تعدادی امضای دیگر این تلگراف را عیناً تقدیم مقام ریاست می‌کنم با رونوشتی که برای آقای نریمان رسیده است (احسنت) و همچنین از مقام ریاست استدعا می‌کنم که لایحه کمیسیون نظام راجع به شهدا در دستور قرار گیرد (سعید مهدوی - کاری هم ندارد) در هر صورت تقاضا دارم که جزو دستور قرار گیرد.
رئیس - آقای معاون وزارت جنگ هم تقاضا کرده‌اند وقتی که وارد دستور شدیم باید رأی گرفت که جزو دستور قرار گیرد آقای برومند وقت‌شان را به آقای دکتر بقایی داده‌اند بفرمایید آقای دکتر بقایی.
دکتر بقایی - بنده چندین مطلب را می‌خواستم به عرض آقایان محترم برسانم یکی راجع به حملات ناجوانمردانه‌ای است که نسبت به حزب زحمتکشان ملت ایران شده و می‌شود و یکی هم راجع به گزاش مسافرتی که اخیراً به خوزستان کردم قسمت اول را مقدم می‌دارم و اگر فرصتی شد قسمت دوم را به عرض می‌رسانم در این اواخر خود بنده و حزب زحمتکشان ملت ایران و سازمان نظارت ملی که برای نظارت در خلع ید و اداره صحیح شرکت ملی نفت به وجود آمده از چند طرف مورد حمله واقع شده‌ایم خود من مدتی درباره علل و موجبات این جملات کثیراً به جوانب فکر کردم که آیا به مناسبت انحراف از وظیفه نمایندگی مورد حملات جدی روزنامه‌های معلوم‌الحال چپ نما و راست واقع شده‌ایم یا به مناسبت این که اصولی‌ترین مبارزه را برای ادای وظیفه مقدسی که در انتخابات گذشته مردم رشید به ما واگذار کردند و در اینجا باید بگویم مردم تهران از دو لحاظ رشید هستند یکی به این معنی که رشد سیاسی پیدا کرده‌اند و راه را از چاه تشخیص می‌دهند و یکی به علت رشادتی که در موارد مختلف برای دفاع از خودشان نشان داده‌اند در موقعی که رزم‌آرا ما را محاصره کرده بود در چاپخانه و اخیراً در روز یکشنبه که بنده خودم در تهران نبودم در حزب ما در مقابل حملات توده‌ای‌ها دفاع کردند، بیشتر سر مقاله‌ها و محتویات روزنامه‌های مخفی و آشکار توده‌ای‌ها فحش و ناسزا و تهمت به حزب زحمتکشان و شخص بنده و اعضای حزب ما است در حدود نصف روزنامه‌های نفتی یعنی آنهایی که در حکومت دکتر مصدق و جبهه ملی را سخت مورد حمله قرار می‌دهند مربوط به شخص اینجانب و حزب زحمتکشان است اغلب روزنامه‌هایی که منتسب به جناج‌های مختلف هیئت حاکمه‌اند، هماهنگ با روزنامه‌های مخفی و آشکار توده در روزنامه‌های نفتی حملات خودشان را متوجه حزب ما و شخص بنده می‌کنند یک توجه ساده به این حملات نشان می‌دهند که حتی در موقعی هم که جبهه ملی حمله می‌کنند حزب زحمتکشان و خود بنده به طور مشخص‌تری مورد حملات دشمنان ایران قرار می‌گیریم من و تمام افراد حزب زحمتکشان ملت ایران جدی‌ترین پشتیبانی را از دولت آقای دکتر مصدق کرده‌ایم و کوچک‌ترین انتظاری هم از دولت نداشته‌ایم و عملاً هم مطابق وعده‌ای که در بدو زمامداری آقای دکتر مصدق دادیم به مناسبت وظیفه بزرگ و سنگینی که ایشان برعهده گرفته‌اند از هر نوع مداخله در کار ایشان خودداری کردیم و در انتخاباتی که به عمل آورد کاملاً دست ایشان را آزاد گذاشتیم علت این حملات که در بسیاری از موارد می‌توانم عرض کنم حملات ناجوانمردانه است این است که ما در دو جبهه و با تجهیزات کاملاً متناسب و برنده جنگ می‌کنیم ما در مقابل توده‌ای‌ها در مدت کمی یک نیروی زیادی در دانشگاه و فرهنگ و در میان مردم و در کارخانه‌ها به وجود آوردیم و برای اولین مرتبه در تاریخ مبارزه با حزب توده ما با اسلحه منطق و مبارزه ایدئولوژی مبارزه فکری متوسل شدیم تحلیل منطقی و علمی اشتباهات و خیانت‌های حزب توده روشن کردن ذهن پیروان و طرفداران و فریب خوردگان حزب توده و باز در کنار چشم بسیاری از اینها از خدمات درخشانی است که سازمان‌های ما و حزب ما و مطبوعات ما انجام دادند و ما به خوبی می‌دانستیم که حزب و سازمان‌های ما به مناسبت این مبارزه منطقی و اصولی بی‌سابقه به مناسبت نفوذ در توده‌های زحمتکشان در معرض جدی‌ترین و ناجوانمردانه‌ترین تهمت‌ها و افتراها قرار خواهد گرفت و در عرض این مدت کم ما توانسته‌ایم بسیاری از سازمان‌های دانشجویان و دبیران و آموزگاران و سایر فرهنگیان اتحادیه‌های مختلف کارگران را از زیر نفوذ توده‌ای‌ها بیرون برویم آنچه را که آنها به مردم و به توده‌های ایران وعده دادند و عمل نکردند ما مصمم هستیم بدون وعده دادن برای طبقات زحمتکش ایران تحصیل کنیم اولین مبارزه ما مبارزه ضد استعماری بود که تحت رهبری و پیشوایی جبهه ملی و سایر مردم و نمایندگان وطن پرست در مجلس به وقوع پیوست روزنامه‌های ما اولین مطبوعات و عناصری بودند که حس کردند این عمال بیگانه یعنی توده‌ای‌ها توده نماها در کار مبارزه ملت ایران برای ملی کردن نفت اخلال می‌کنند و با رزم‌آرا همکاری می‌کنند ما همیشه سعی کرده‌ایم که جوانان فریب خورده را متوجه حقایق سازیم و هرگز از حدود منطق و مبارزه اجتماعی تجاوز ننمودیم توده‌ای‌های مدعی مترقی بودن با تمام مخالفین خود تا امروز با منطق جنگیدند ولی در مقابل منطق مبارزه ما غیر از توسل به تهمت و افترا و تحریم مطبوعات و سوزاندن و پاره کردن روزنامه‌ها و کتابهایی که ما منتشر کردیم کار دیگری
نکردند روزنامه شاهد افتخار این را دارد که یک سلسه مقالات بر رد توده‌ای‌ها چاپ کرد که بسیاری از توده‌ای‌ها را وادار کرد که حزب توده را ترک بکنند برای این که در مقابل حملات منطقی که شده بود رهبران توده جوابی نداشتند بدهند و تنها جوابی که می‌دادند این بود که کتاب ما را می‌گرفتند پاره می‌کردند و یا آتش می‌زدند و اینها را آقایان می‌دانند که علامت ضعف و عجز است ما احتیاج به چاقو و کشتی گیری و مرده باد و زنده باد نداریم ما همیشه اعضای سازمان‌ها و حزب خودمان را متوجه کردیم که از حدود روش مبارزه شرافتمندانه تجاوز نکنند و مخصوصاً به افراد فریب خورده و جاهلی که منحرف شده‌اند با محبت و مهربانی و برادرانه وارد مبارزه و احتجاج و استدلال بشوند یکی از نمونه‌هایش همین است که در یکی از کنفرانس‌های اخیری که در سازمان دانشجویان ما تشکیل بود و دوست عزیز من جناب آقای دکتر شایگان سخنرانی می‌کردند متوجه شدیم که عده‌ای از این جوانان یک تمایلی دارند که تمام توده‌ای‌ها را خیانتکار بدانند و مخصوصاً به آنها تذکر دادیم که اینها دو دسته هستند یک دسته هستند که می‌دانند چکار بکنند دستور خودشان را از آنها می‌گیرند و با وسائلی که ما ثابت خواهیم کرد از شرکت نفت الهام می‌گیرند و کمک می‌گیرند یک دسته هم روی حرف‌های فریبنده تبلیغات آنها منحرف شده‌اند و یکی از ظایف ما این است که آن اشخاصی که منحرف شده‌اند و آلوده شده‌اند آنها را به راه راست هدایت بکنیم برای این که خیانتکاران همیشه پشت پرده و در خفا کار می‌کنند و هرگز وارد میدان نمی‌شوند ولی یک عده اشخاص ابله و نادان را به میدان می‌فرستند به طوری که همکاران محترم اطلاع دارند بنده یک هفته قبل از وقایع تأسف آورد ۲۳ تیر به خوزستان مسافرت کرده بودم به اعضای حزب که در تظاهراتی که در نظر داشتند تحت عناوین مختلف هواداران صلح و سازمان‌های مبارزه ضد استعماری و مبارزه با بی‌سوادی و اینها که در باطن همه می‌دانند یک هدف دارند در این تظاهرات به هیچ وجه نزدیک نشوند و شرکت نکنند و عین این دستور هم دو روز قبل از ۲۳ تیر در روزنامه منعکس شده بود و به طور دستور حزبی به کلیه اعضا داده شده بود برای این که دستور مبارزه ما فعلاً حفظ سکوت و آرامش و در عین حل مهیا نمودن برای مبارزه با اجانب است و آقایان محترمی که از نزدیک شاهد مبارزات بنده و دوستان بنده بوده‌اند می‌دانند که همیشه و همیشه در صدر تمام دستورهای سازمانی و حزبی ما فقط نظم و آرامش و متانت بوده است و همیشه این دستور در سرلوحه دستورات ما بوده است (صحیح است) در روز ۲۳ تیر اگر ما می‌خواستیم مبارزه کنیم می‌توانستیم جمعیتی در کلوب حزب و اطراف آن جمع آوری کنیم به طوری که کسی نتواند اصلاً از آن اطراف عبور کند ولی همین طور که عرض کردم به وسیله اعلان به همه گفتیم که به هیچ وجه ما دخالت نمی‌کنیم و آن روز هم وضعیت حزب ما عیناً مثل سایر روزهای عادی بوده است و دستور داده شده بود که اعضای حزب اصلاً در مسیر این تظاهرات قرار نگیرند ولی با وجود همه اینها بی‌شرمانه‌ترین تهمت‌ها را به حزب ما چه شفاهاً چه کتباً زدند و متأسفانه در بعضی از روزنامه‌ها نوشته شده که گویا اعضای حزب زحمتکشان و بلندگوی آن حزب جملات تحریک آمیز گفته است در صورتی که در آن روز در حزب ما بلندگویی وجود نداشته علتش هم این بوده است که حزب ما چون دارای بنیه مالی نیست هنوز نتوانسته است بلندگویی تهیه بکند و فقط در روزهای کنفرانس عمومی یک بلند گویی اجاره می‌کنیم و چون آن روز روز سخنرانی عمومی نبوده به طریق اولی ما بلندگو نداشتیم و اصلاً از این گذشته ما هیچ وقت بلندگویی که در خیابان شاه‌آباد صدا بکند نداشته‌ایم بلندگوی ما در بالای سردر جنوب واقع است که در همان خیابان وزارت فرهنگ می‌تواند کنفرانس ما را منتشر کند و آنجا هم در مسیر این جنگ طلبان و مبارزین نبوده است.
رئیس - آقای دکتر بقایی وقت شما تمام شد.
دکتر بقایی - اجازه بفرمایید چند دقیقه دیگر صحبتم تمام می‌شود
رئیس - محتاج به رأی است اگر بخواهید صحبت کنید باید رأی بگیریم.
دکتر بقایی - کسی مخالف نیست.
رئیس - معهذا باید مجلس رأی بدهد و حالا عده برای رأی کافی نیست پس صبر کنید تا عده کافی شود (پس از چند دقیقه انتظار عده به رأی کافی نشد)
دکتر بقایی - پس فعلا صرف‌نظر می‌کنم از بقیه مطالبم حال که اجازه نمی‌فرمایید ولی بعد از دستور بنده اخطار ماده ۹۰ دارم.
۴ - قرائت نامه آقای ابوالقاسم امینی و اعلام بر کناری ایشان از نمایندگی مجلس شورای ملی.
رئیس - بعد بفرمایید وارد دستور می‌شویم یک نامه‌ای است از آقای امینی رسیده قرائت می‌شود
(به شرح زیر قرائت شد)
مقام معظم ریاست مجلس شورای ملی
پاسخ مرقومه شماره ۱۵۲۴۱ مورخ۳۰/۴/۲۰ که از هیئت محترم رئیسه مجلس شورای ملی صادر شده است لازم می‌دانم مراتب زیر را که برای روشن شده موضوع ضروری است به استحضار هیئت رئیسه و نمایندگان محترم مجلس برسانم.
روز هفتم تیر ماه جاری در حدود یک ساعت بعد از ظهر تیمسار سرلشگر زاهدی وزیر کشور تلفناً به اینجانب اطلاع دادند برای امر مهم و فوری به هیئت دولت که در آن ساعت در منزل جناب آقای نخست‌وزیر تشکیل می‌شود حاضر شوم به محض ورود در هیئت دولت جناب آقای نخست‌وزیر فرمودند عموم اعضای هیئت دولت از شما تقاضا دارند که به اصفهان بروید زیرا وضع آنجا آشفته است و باید شما با ما همکاری کنید و خواهش دارم فردا صبح به اصفهان حرکت نمایید جواب دادم برای من نهایت افتخار است که بتوانم در دولت شما منشا خدمت و انرژی باشم ولی جواب موکلین خود را چه بدهم؟ باید راهی اندیشید که پس از اجرای منویات دولت بتوانم به خدمت خود در مجلس ادامه دهم جناب آقای دکتر مصدق فرمودند این راه را خودتان با همکاران مجلس پیدا کنید من دو روز مهلت خواستم که گزارشات مربوط به اصفهان را در وزارت کشور مطالعه نمایم تا اگر وسائلی برای پیشرفت کار لازم باشد به هیئت دولت پیشنهاد کنم دو روز بعد که مجدداً به هیئت دولت برای رفع مشکلات مراجعه کردم جناب آقای نخست‌وزیر از تأخیر حرکت اینجانب بسیار متأثر و ملول شدند و حتی شاید تصور فرمودند که در اجرای منظورشان تعلل می‌ورزم و از انجام کاری که به عقیده هیئت دولت از اینجانب ساخته است دریغ می‌نمایم این بود که بدون داشتن هیچ وسیله جدیدی برای رفع مشکلات پس از شرفیابی به حضور ملوکانه بلافاصله حرکت کردم از بدو ورود به اصفهان به مناسبت سوابق خدمتگزاری به قدری از طبقات مختلفه این شهر مهر و محبت دیدم که اگر تمام عمر به اصفهان و اصفهانی خدمت کنم جبران آن همه نیکی‌ها نخواهد شد شکر خداوند متعال را که با همکاری عموم اهالی این استان آن طوری که منظور نظر بود کارها رو به راه شد و در حال حاضر به پیشرفت امور اطمینان پیدا نمودند به هر تقدیر اینجانب به عنوان نماینده فوق‌العاده دولت و سرپرست استان دهم بدون دریافت دیناری حقوق و یا حق‌الزحمه مشغول کار هستم و در حقیقت خدمت اینجانب موظف نیست اگر بنده خدمتی برای دولت آقای مصدق‌السلطنه که برگزیده ملت ایران و مورد اعتماد اکثریت تام مجلس شورای ملی ایران است انجام داده‌ام و قسمتی از حساس‌ترین نقاط مملکت را که مرکز تحریکات و عقاید و افکار گوناگون است سر و سامانی بخشیده‌ام نه برای این بوده است که خدمت خود را به نمایندگان محترم جلوه دهم که اگر مخالف صریح قانون اساسی باشد مرا در مجلس نگاهدارند من به محبت‌های اهالی اصفهان مدیونم و می‌دانم به محض این که آنها از نظم امور اطمینان کامل حاصل کنند گردش کارهای اقتصادی و اجتماعی آنان مرتب خواهد شد کما این که روز ۲۳ تیر ماه نقشه دامنه‌داری برای به هم خوردن اصفهان ترسیم شده بود و از آن جلوگیری به عمل آمد و نظم این شهر تاریخی با رشادت عموم مأموران انتظامی حفظ گردید سیل تلگرافات امتنان و تشکر از عموم طبقات جاری شد و روز بعد مدیران فراری کارخانه نور خود را معرفی کرده و اظهار داشتند حالا که در این شهر می‌توان بدون خوف و ترس کار کرد ما تعهد می‌کنیم فوراً کارخانه را به کار انداخته و هفتصد نفر کارگر بی‌کار مجدداً مشغول کار شوند من به زودی وضع اصفهان را به طوری رو به راه خواهم کرد که پس از من انشاالله جریان به صورت عادی در آمده و پیشرفت کار آسان گردد و البته به تهران مراجعت می‌کنم ولی به هیچ وجه حاضر نیستم که در قانون اساسی برای خاطر من خللی وارد شود و هرگز نمی‌توانم طرفدار بر هم خوردن اصول باشم و در مراجعت از اصفهان اگر هم در مجلس راه نداشته باشم از خدمت به موکلین عزیز و محترم خود در گیلان دریغ نکرده و به خدمتگزاری آنان اشتغال خواهم داشت فقط استدعا دارم مقرر فرمایید این مشروحه را در جلسه علنی مجلس قرائت کنند که در صورت مجلس رسمی مجلس منعکس شود.
ابوالقاسم امینی
رئیس - آقای امینی در دوره نمایندگی خود مخصوصاً وقتی که عضویت هیئت رئیسه را با سمت کارپردازی داشتند همیشه با نهایت صداقت کار کرده‌اند (صحیح است) حالا هم که دولت آقای دکتر مصدق وجود ایشان را برای خدمت در اصفهان و حفظ نظم آن استان مفید دانسته‌اند مجلس شورای ملی هم برای حفظ اصول قانون اساسی خدمت ایشان را تأیید می‌کند و انشاالله ایشان هم موفق بشوند در خدماتی که در اصفهان انجام می‌دهند (یکی از نمایندگان - پس استاندار هستند؟) بله گفتم مجلس شورای ملی خدمت ایشان را تأیید می‌کند که موفق بشوند بنابراین
دیگر سمتی در مجلس شورای ملی نخواهند داشت (صحیح است) این را هم برای اطلاع آقایان می‌گویم مطالبی که مربوط به هیئت رئیسه است یک جریانی دارد که باید طی بشود چون از وزارت کشور به من چیزی نرسیده بود که ایشان مأموریت دارند من ناچار بودم بپرسم بنابراین باید جوابی به من برسد که تکلیفش معین بشود (صحیح است)
اسلامی - دیگر تمام کارها درست شد؟ با حل این مشکل تمام معضلات حل شد؟
رئیس - کارهای مجلس رو به راه است معضلی ندارد.
۵ - قرائت نامه واصله راجع به دعوت آقای لسانی به جای آقای بوشهری در مجلس سنا.
رئیس - یک نامه دیگری هم هست که قرائت می‌شود
(به شرح زیر قرائت شد)
ساحت مقدس مجلس شورای ملی آیین‌نامه مجلس سنا در دوره یازدهم مجلس شورای ملی به تصویب نمایندگان محترم رسیده است و در ماده ۳۴ آیین‌نامه تصریح گردیده که چنانچه تا یک سال به دوره مجلس سنا مانده یکی از کرسی‌های نمایندگان انتخابی خالی گردد نفر بعدی که دارای اکثریت نسبی است دعوت خواهد شد.
آقای ابوالفضل لسانی که از نویسندگان معروف و قضات عالی مقام این کشور می‌باشند و اینک مدتی است که به وکالت دادگستری اشتغال دارند در انتخابات درجه دوم تهران نفر شانزدهم شده‌اند که البته با خالی شدن یک کرسی از منتخبین تهران می‌بایستی ایشان فوراً به مجلس سنا دعوت شوند و با این که جناب آقای جواد بوشهری که از منتخبین تهرانند متجاوز از ۳ ماه است کرسی مجلس سنا را ترک کرده و وزیر شده‌اند معذلک تاکنون ریاست محترم مجلس سنا آقای لسانی را دعوت نفرموده‌اند با این که قانون اساسی کشور قوای ثلاثه تشکیل دهنده مشروطیت را از هم منفک و مجزی نموده و با این که ماده ۳۲ متمم قانون اساسی که در خصوص حقوق اعضای مجلسین مندرج است به خوبی مسلم می‌دارد که نمایندگان هیچ یک از مجلسین شورای ملی در شانزده دوره پارلمانی بر آن ساری و جاری بوده که قوه مجریه و قوه مقننه باید از یکدیگر منفک باشد و هیچ وقت اصل اختلاط و امتزاج قوا را به پذیرفته معذلک متأسفانه این موضوع در مجلس سنا مدتی است مورد بحث قرار گرفته و یا این که ظاهراً حتی یک نفر طرفدار فکر قابل جمع بودن نیست باز هم اتخاذ تصمیم و اعلام نتیجه به دفع‌الوقت می‌گذرد
شوشتری - این را کی نوشته
رئیس - این و اوراق دیگری که رسیده همه به کمیسیون عرایض فرستاده می‌شود. عرض کنم در دستور امروز دو تقاضا هست از دولت یکی موضوع ۱۴ میلیون لیره پشتوانه است که در جلسه پیش آقای وزیر دارایی از دولت تقاضا کرده‌اند (چند نفر از نمایندگان اجازه می‌فرمایید) اینجا برگ مخالف و موافق است.
محمدعلی مسعودی - آقا بنده اخطار داشتم.
رئیس - اخطار شما هم محفوظ است یکی هم آقای معاون وزارت جنگ گزارش راجع به افسران شهید را تقاضا کرده‌اند جزو دستور قرار گیرد بنابراین اول باید رأی گرفته شود ولی چون عده کافی نیست آقای مسعودی اخطارشان را می‌کنند آقای مسعودی بفرمایید.
۶ - بیانات آقای محمدعلی مسعودی طبق ماده ۳۶ آیین‌نامه.
محمدعلی مسعودی - اخطاری که بنده کردم طبق ماده ۳۶ آیین‌نامه است که می‌نویسد هر کمیسیون باید ماه به ماه گزارشی از عملیات خود به مجلس شورای ملی تقدیم دارد و این گزارش پس از قرائت مجلس بدون مذاکره در روزنامه رسمی چاپ خواهد شد. ما یک کمیسیونی انتخاب کردیم به نام کمیسیون مختلط نفت ۵ نفر از مجلس انتخاب شده‌اند آقای دکتر شایگان آقای دکتر معظمی که متأسفانه هیچ کدام اینجا تشریف ندارند شاهدند که بنده چقدر کوشش کردم نسبت به آقای دکتر معظمی و آقای دکتر شایگان و سایرین حقیقتاً نهایت کوشش را کردیم ما این آقایان را انتخاب کردیم بروند آنجا بیایند نمایندگان محلس را هم در جریان بگذارند نه این که خودشان بروند بنشینند هر عملی که هست همین طور مخفی نگهدارند و به ما گزارش ندهند بنده از جناب آقای قائم مقام رئیس کمیسیون امور خارجه که باید مطلع از جریان امور باشند با این که سؤال نماینده از نماینده بر طبق آیین‌نامه ممنوع است سؤال می‌کنم که شما از جریان نفت اطلاع صحیح دارید تو را به خدا؟ (قائم مقام رفیع - ابداً) سایرین اطلاع دارند آقایان نمایندگان (دکتر بقایی - کمیسیون خارجه هم گزارش نداده همه کمیسیون‌ها باید گزارش بدهند) اجازه بدهید بنده در کمیسیون خارجه عضو هستم چون گفتند مذاکرات سری است اما مذاکرات چه بوده (فرهودی - اگر سری بوده که نگویید) بنده می‌خواهم بگویم موضوع سریش چیست؟ جوابی است که فرض بفرمایید به تذکاریه سفارت انگلیس داده است که در تمام روزنامه‌ها قبل از این که به کمیسیون خارجه برود چاپ شده است این مذاکرات سری ما در این حدود بود یا جواب به دیبر سازمان ملل می‌خواستم آقایان روشن بشوند بدانند که جمعاً مذاکرات سری چی بوده است بنده حتی پیشنهاد کردم که در کمیسیون خارجه باید صورت جلسه باشد و باید این مذاکرات ثبت بشود رأی هم گرفتیم و آقای رئیس هم از جلسه بعد دستور دادند که مذاکرات به فرض این که سری است برای کمیسیون خارجه سری نیست باید نوشته شود.
اما راجع به این کمیسیون جناب آقای اردلان یکی از گزارش‌دهندگان بودند که بنده به شرافت و وطن پرستی ایشان اعتماد و اعتقاد دارم (صحیح است) یعنی نسبت به همه تردیدی ندارم ایشان رفتند، آمدند یک گزارش دادند اما نه گزارش رسمی بود و نه کامل بنده اینجا کاری ندارم که کی با کی خوب است و کی با کی بد است آقای دکتر متین دفتری هم با آقای اردلان رفتند و گزارشی ایشان دادند که به نظر بنده جامع‌ترین گزارش آقای دکتر متین دفتری بوده که تمام مطالب را روشن کرده شاید هم خودشان نوشته‌اند که یک قسمت را باید مطالعه بکنیم.
گزارش ایشان با این که عرض کردم گزارش آقای اردلان صادقانه بود و مال ایشان خیلی مفصل بود ما هیچ اطلاعی نداریم فقط می‌شنویم که خلع ید شده است بعد هم تمام شد و رفت ما هیچ خبر نداریم بعد هم چیزهایی می‌خوانیم که این جور شده آن جور شده و یک روز هم می‌خوانیم می‌گویند ۵۰۰ کشتی نفت کش شرکت پاناما حاضر است در اختیار ما بگذار بعد می‌بینیم خبری نشد متخصصین آلمانی و ایتالیایی می‌آیند دیگر خبری نمی‌شود.
رئیس - آنچه که بیان کردید کافی است دیگر اینها وارد نیست.
مسعودی - بگذارید من اخطارم را تمام کنم.
رئیس - اخطارتان معلوم شد.
مسعودی - بنابراین ما الآن با یک موضوع فوق‌العاده مهمی مواجه شده‌ایم و آن آمدن هریمن است که به عنوان یک مهمان عزیزی وارد مملکت ما شده است و ما اصلاً هیچ نمی‌دانیم که چه می‌گویند و چه نمی‌گویند (صحیح است) ما هم اهل این مملکتیم، این تماشاچی‌ها این روزنامه نویس‌ها، این مردم خارج حسابند (صحیح است) فقط ده، پانزده، بیست نفر که عقل کل نیستند که بنشینند، مخفیانه مذاکرات کنند هی می‌گویید که ما سنگ می‌گذاریم جلوی پای شما، ما شما را همان طوری که تأیید کردیم باز هم تأیید خواهیم کرد اما موضوع مملکت است هر کس چه وکیل مجلس، چه سناتور، چه خرد چه بزرگ چه مردم کوچه و بازار هم نمی‌دانند باید بیایند اینجا مذاکراتی که کرده‌اند رسماً گزارش بدهند همچنین مذاکراتی که با هریمن شد، باید گزارش آن را هم بدهند و ما را روشن بکنند تا ما بتوانیم نظر صریح روشن خودمان را بدهیم (صحیح است)
رئیس - آقایان رؤسای کمیسیون‌ها و همین طور مخبرین باید دقت بکنیم مطالبی که در کمیسیون‌ها هست گزارشش را هر ماهه به مجلس بدهند.
اردلان - اجازه بدهید آقای رئیس من توضیح بدهم.
رئیس - گزارش رسمی تهیه کنید بعد بدهید مجلس
اردلان - آقای رئیس بنده اخطار نظامنامه‌ای دارم طبق قانونی که تصویب شده برای هیئت مختلط نوشته است که در ظرف مدت سه ماه گزارش خودش را بدهد این یک قانون خاصی دارد نظامنامه قبل از آن قانون است اجازه بدهید من بیایم یک کلمه توضیح بدهم.
رئیس - حالا باید رأی گرفته شود به این که لایحه وزارت دارایی در دستور قرار بگیرد که عده هم کافی است:
۷ - طرح و تصویب گزارش راجع به اعطای یک درجه به افسران شهید.
رئیس - آقای معاون وزارت جنگ
معاون وزارت جنگ - چون لایحه شهداءدر مجلس به تصویب رسید و فقط یک رأی نهایی لازم دارد دو دقیقه هم بیشتر وقت لازم ندارد اگر اجازه بفرمایید اول به آن رأی گرفته شود.
رئیس - بسته به نظر دولت است آقای وزیر دارایی موافقند؟ (وزیر دارایی – موافقم)
پس با اجازه آقایان و موافقت خود آقای وزیر دارایی رأی می‌گیریم اول به این لایحه شهدا که جزو دستور قرار بگیرد آقایانی که موافقند قیام کنند (اکثر قیام نمودند) تصویب شد قرائت می‌شود (به شرح زیر قرائت شد)
گزارش از کمیسیون نظام به مجلس شورای ملی
کمیسیون نظام با حضور آقای معاون
وزارت جنگ به گزارش مصوب مجلس سنا راجع به اعطای یک درجه بالاتر به افسران شهید برای شور دوم رسیدگی نموده و گزارش مجلس سنا را عیناً تأیید و به عنوان گزارش کمیسیون نظام برای تصویب تقدیم می‌نماید ضمناً کمیسیون معتقد بود که چون لایحه مزبور مالی بوده فقط مجلس شورای ملی صلاحیت رسیدگی به آن را داشته تشخیص صلاحیت را به عهده مجلس شورای ملی واگذار می‌نماید.
لایحه مربوط به اعطای یک درجه بالاتر به افسران و درجه داران و سربازان شهید
ماده واحده - افسران و درجه داران و سربازان کادر ثابت ارتش و هم ردیفان آنان و سایر کارمندان ارتش که از سوم شهریور ماه ۱۳۲۰ به مناسبت انجام وظیفه به هر نحو در وقایع عملیات جنگی مقتول و یا معدوم شده یا بشوند شهید تلقی و یک روز قبل از شهادت با حفظ ارشدیت درجه فعلی به میزان بعد از سال ۱۳۲۴ به یک درجه و یا رتبه بالاتر مفتخر خواهند شد.
مستمری وراث قانونی این شهدا طبق حقوق و مزایای درجه یا رتبه اعطایی (به میزان حقوق و مزایای فعلی افسران و درجه‌داران و سربازان کادر ثابت ارتش و همردیفان آنان و سایر کارمندان ارتش) از تاریخ تصویب این قانون قابل پرداخت می‌باشد.
تبصره - افسران و پایه‌وران و افراد ژاندارمری و شهربانی که در واقعه شهریور ۱۳۲۰ و غائله آذربایجان شهید شده‌اند مشمول ماده فوق هستند وظیفه مأمورین شهربانی از صندوق تقاعد کشوری پرداخته خواهد شد.
گزارش از کمیسیون بودجه به مجلس شورای ملی
کمیسیون بودجه از نظر مالی لایحه شماره ۱۰۴۸۴ دولت راجع به افسران شهید را که به تصویب مجلس سنا رسیده و کمیسیون نظام هم موافقت نموده است مطرح نموده موافقت خود را از نظر مالی اظهار می‌دارد
مخبر کمیسیون بودجه فرهودی
رئیس - برگ موافق و مخالف ندارد بنابراین باید رأی گرفت چون مالی است با ورقه باید رأی گرفت
نورالدین امامی - استدعا می‌کنم این تذکر را بدهید که این لایحه با لایحه‌ای که از طرف سنا برگشته اختلاف جزیی دارد ما یک دفعه رأی نهایی را داده‌ایم
رئیس یک تبصره‌ای مجلس سنا اضافه کرده است کمیسیون نظام هم موافقت کرده قرائت می‌شود
شوشتری - اگر تبصره مربوط به شهربانی است موافقیم
(به شرح زیر قرائت شد)
تبصره افسران و پایه‌وران و افراد ژاندارمری و شهربانی که در واقعه شهریور ۱۳۲۰ و غائله آذربایجان شهید شده‌اند مشمول ماده فوق هستند وظیفه مأمورین شهربانی از صندوق تقاعد کشوری پرداخته خواهد شد
رئیس - اعلام رأی می‌شود چون مالی است با ورقه رأی گرفته می‌شود آقایان موافقین ورقه سفید می‌دهند
اسامی آقایان نمایندگان به شرح ذیل به وسیله آقای ناظرزاده (منشی) اعلام و در محل نطق حاضر و رأی دادند
آقایان: مکرم، فرهودی، صدری، اردلان، محمدعلی مسعودی، دکتر مجتهدی، پناهی، سنندجی، بهادری، محمد ذوالفقاری، جمال امامی، دکتر هدایتی، دکتر طبا، آزاد، عزیز اعظم‌زنگنه، ناصر ذوالفقاری، حکیمی، شوشتری، صفوی، موسوی، وهاب‌زاده، گنجه، دکتر راجی، دولتشاهی، سرتیب‌زاده، پالیزی، نصرتیان، دکتر نبوی، آبکار، افشار صادقی، ارباب، گنابادی، نبوی، عماد تربتی، مهدوی، اسلامی، دکتر کاسمی، دکتر جلالی، بهبهانی، ملک‌مدنی، حمیدیه، ثقه‌الاسلامی، ظفری، نورالدین امامی، تیمورتاش، عباسی، قرشی بزرگ‌نیا، قبادیان، صفایی، غضنفری، خزیمه علم، گرگانی، عرب‌شیبانی، ابریشمکار، دکتر علوی، امیرنصرت اسکندری، رفیع، منصف، شادلو، کهبد، مخبرفرهمند، صاحب‌جمع، دکتر کیان، قهرمان، سالار بهزادی، معین‌زاده، دهقان، مرتضی حکمت، سلطانی، معدل، گیو، کوراغلی، هراتی، دکتر برال، فقیه‌زاده، دکتر سیدامامی، صدرزاده، ناظرزاده.
آرا مأخوذه شماره شد و نتیجه به این قرار بود.
ورقه سفید موافق ۷۴ ورقه سفید بی‌اسم علامت امتناع ۴ ورقه
رئیس - لایحه وظیفه شهدای ارتش به اکثریت ۷۴ رأی موافق تصویب شد.
اسامی موافقین - آقایان: عزیز اعظم‌زنگنه - مهدوی – سالار بهزادی - خزیمه علم - کهبد - فقیه‌زاده – صاحب‌جمع - سلطانی – علی‌محمد دهقان - دکتر علوی - قرشی - مرتضی حکمت - گیو - دکتر کاسمی - نبوی - دکتر نبوی - افشار صادقی - گنابادی - دکتر جلالی - حمیدیه - سرتیپ‌زاده - شوشتری - دولتشاهی - عباسی - قهرمان – ملک‌مدنی - مخبرفرهمند - دکتر کیان - کوراغلی – عرب‌شیبانی - نورالدین امامی - صفوی - گنجه - اسلامی - معین‌زاده - دکتر هدایتی - وهاب‌زاده - ناصر ذوالفقاری – ابریشمکار – ثقه‌الاسلامی - تیمورتاش - نصرتیان - پالیزی - بهبهانی - ناظرزاده - منصف - دکتر سیدامامی - پناهی - دکتر طبا - صدری - حکیمی - آبکار - قبادیان - ارباب - هراتی - شادلو - ظفری - عماد تربتی - موسوی - صدرزاده - بهادری - دکتر راجی - معدل - دکتر برال - گرگانی - اسکندری - محمد ذوالفقاری - جمال امامی – بزرگ‌نیا - اردلان - مکرم - سنندجی - دکتر مجتهدی - محمدعلی مسعودی.
ورقه سفید بی‌اسم - ۴ ورقه
۸ - بیانات آقای وزیر کشور راجع به خاتمه حکومت نظامی در تهران.
رئیس - آقای وزیر کشور بیانی دارید بفرمایید
وزیر کشور – به طوری که در جلسه گذشته به عرض آقایان محترم رساندم دولت جناب آقای دکتر مصدق به هیچ وجه مایل نیست که حکومت نظامی در هیچ جای ایران برقرار باشد دولت جناب آقای دکتر مصدق با پشتیبانی مجلسین و اتکا و افکار عمومی بر اوضاع مسلط و به هیچ وجه نگرانی از وضعیت ندارد (صحیح است) و جلوگیری از هر پیش آمد و اخلال نظم را قادر و مصمم است اگر اتفاقاً اشخاص آشوب طلب بخواهند وضعیت مملکت را دچار اخلال بکنند هر طور که مقتضی باشد البته در موقع خود حکومت نظامی اعلام خواهد کرد و به عرض مجلسین خواهد رسانید ضمناً اشخاصی که در روز یکشنبه مرتکب خلاف شده بودند تحت تعقیب قانونی قرار گرفتند و به زودی تکلیف آنها معلوم و متخلفین و کسانی که خلاف کرده‌اند مجازات خواهند شد (صفایی - پس دیگر حکومت نظامی نیست؟) نه خیر (احسنت - احسنت) از امروز ظهر دیگر حکومت نظامی در تهران نخواهد بود.
۹ - طرح گزارش راجع به اجازه گذاردن چهارده میلیون لیره از پشتوانه اسکناس به اختیار دولت.
رئیس - آقای وزیر دارایی تقاضا نمودند گزارش ۱۴ میلیون لیره در دستور مقدم باشد و مطرح شود اعلام رأی شد راجع به این موضوع ولی فعلاً عده کافی نیست برای رأی
اسلامی - کی‌ها در خارج هستند؟ بفرمایید بیایند.
رئیس - گفتم
شوشتری - پس آقایان جبهه ملی خودشان کجا هستند، ما رأی بدهیم آنها ندهند (صفایی - آنها معافند) آقا جان بعد از امروز یک روز دیگر هم هست
رئیس - آقای وزیر دارایی کتباً تقاضا کرده‌اند که این لایحه جزو دستور باشد ما هم جزو دستور گذاشتیم حالا محتاج به رأی است ولی عده کافی نیست اعلام رأی شده آقایان قدری تأمل بفرمایید شاید اکثریت حاصل بشود (پس از چند لحظه اکثریت برای رأی حاصل شد) رأی گرفته می‌شود به این که لایحه ۱۴ میلیون لیره جزو دستور قرار گیرد آقایانی که موافقند قیام کند (اکثر قیام نمودند) تصویب شد
گزارش کمیسیون‌ها قرائت می‌شود
(به شرح ذیل خوانده شد)
گزارش از کمیسیون بازرگانی و پیشه و هنر به مجلس شورای ملی
کمیسیون بازرگانی و پیشه و هنر لایحه شماره ۳۰۶۱۱ دولت راجع به چهارده میلیون لیره از ارزهای موجود پشتوانه را که در اختیار دولت گذاشته شود با حضور آقای وزیر دارایی و آقای معاون وزارت بازرگانی و پیشه و هنر مطرح نموده با توضیحات مفصلی که آقای وزیر دارایی بیان نمودند ماده واحده پیشنهادی مورد موافقت کمیسیون واقع و اینک گزارش آن برای تصویب مجلس شورای ملی تقدیم می‌شود
ماده واحده – به هیئت نظارت اندوخته نشر اسکناس اجازه داده می‌شود تا مبلغ چهارده میلیون لیره از ارزهای موجود در حساب پشتوانه را در صورتی که ضرورت ایجاب کند جهت رفع مضیقه ارزی کشور که در نتیجه اجرای قانون ملی شدن صنعت نفت ممکن است ایجاد بشود در اختیار دولت بگذارد - دولت مکلف است حداکثر در ظرف مدت یک سال آن مبلغ را از محل درآمدهای ارزی دولت و شرکت نفت ملی ایران لیره تضمین شده به طلا به حساب اندوخته نشر اسکناس مسترد نماید.
گزارش از کمیسیون دارایی به مجلس شورای ملی
لایحه شماره ۳۰۶۱۱ دولت راجع به چهارده میلیون لیره از ارزهای پشتوانه دولت در کمیسیون دارایی با حضور آقایان وزیر دارایی و وزیر کار مطرح گردید پس از مذاکراتی با لایحه دولت موافقت حاصل اینک گزارش آن تقدیم می‌شود
گزارش از کمیسیون بودجه به مجلس شورای ملی
کمیسیون بودجه لایحه شماره ۳۰۶۱۱ دولت راجع به استفاده از ۱۴ میلیون لیره از
ارزهای موجود در حساب پشتوانه را با حضور آقای وزیر دارایی مطرح نموده با توضیحاتی که آقای وزیر داریی بیان نمودند عین ماده واحده پیشنهادی که در گزارش کمیسیون بازرگانی و پیشه و هنر تصریح شده تصویب و اینک گزارش آن را تقدیم مجلس شورای ملی می‌نماید
رئیس - آقای کشاورزصدر
صفایی - تابلو که گذاشته نشده روی چه اصلی آقای کشاورزصدر صحبت کنند.
رئیس - تابلو گذاشته شده و آقایان هم آمده‌اند اسم نوشته‌اند
صفایی - آقای کشاورز صدر شما مخالفید یا موافق به چه عنوانی صحبت می‌کنید؟
کشاورزصدر - مخالف مشروط بنده به عنوان مخالف مشروط در این لایحه اسم نوشته‌ام و شرط بنده هم این است که آقای وزیر دارایی همان طور که در کمیسیون بودجه در مقابل اظهاراتی که جناب آقای فرهودی فرمودند و تعهد کردند به این که در کوتاه‌ترین مدت همان طور که در قانون ذکر شده است جای این ۱۴ میلیون لیره را تأمین بکنند اگر اینجا فرمودند و این تعهد را کردند بنده به این لایحه رأی خواهم داد و بنده مخالفت دیگری با این لایحه نخواهم داشت و چیزی که بنده را وادار کرد که به طور مشروط مخالفت کنم و اگر این امر بود البته شبهه و تردیدی هیچ یک از نمایندگان محترم مجلس که من به حسن نیت همه آنها ایمان و عقیده دارم ندارند که ما در یک وضعی قرار گرفته‌ایم که ما از لحاظ اقتصادی از لحاظ سیاسی و از جهات دیگر چه در خارج از ایران و چه در داخل ایران شرکت سابق نفت که به ما زورگویی کرده است در مضیقه سیاسی و اجتماعی گذاشته است و بر ما واجب و لازم است چه کسانی که در داخل مجلس و چه کسانی که در خارج هستند دست به دست هم بدهیم (فرامرزی صحیح است) و نگذاریم نقشه محیلانه کسانی که باز به عنوان استعمار به دوش ما می‌خواهند سوار شوند همان طوری که آقای دکتر شایگان فرمودند چون دنیا اجازه نمی‌دهد که شرکت سابق نفت قشون به ایران بفرستد و سر نیزه به کار برد تنها به تهدیدی قناعت کرده‌اند ناگزیر آنها برای حفظ منافع خودشان و تضییع حقوق ما به تضییقات اقتصادی ما پرداخته‌اند چرا؟ برای این که اگر ده روز دیگر ۲۰ روز دیگر گذشت و دیگر مخازن نفت ما گنجایش نگاهداری نفت را نداشت و تصفیه‌خانه تعطیل شد کارگران بدون حقوق بمانند چوب لای چرخ دولت باشد تا از داخله خودمان خلل در کارمان پیدا بشود من اطمینان و یقین دارم که اگر یک سال کارگر شرکت نفت گرسنه بماند علف بیابان خواهد خورد و به نفع شرکت نفت صدا بلند نخواهد کرد با تمام این احوال بر ما واجب و لازم است که در جلوگیری از این کار شکنی‌ها دولت را تقویت کنیم من می‌بینم که برخلاف نظری شاید در خارج برای پاره‌ای از اشخاص شبهه حاصل بشود که بعضی از نمایندگان ممکن است موافق دولت نباشند همان اشخاص خیلی از بنده که قداره بند دولت هستم در مصالح مملکت علاقه‌مندتر و به حفظ آرامش کشور علاقه دارند در تقویت دولت برای کوتاه کردن دست اجنبی کوشاترند همین آقای شوشتری که در مقابل بنده نشسته است اطمینان دارم که اگر روی مقتضی باشد ایشان یک دانه اتومبیلی را که دارند می‌فروشند و قرض‌هایی که بابت اتومبیل دارند نمی‌دهند و آن قرض‌ها می‌ماند باز هم می‌روند و قرض می‌کنند و می‌آورند و کمک می‌دهند برای این که چرخ دولت در مقابل خارجی نخوابد در این من تردیدی ندارم (ثقه‌الاسلامی - صحیح است) بنابراین این قسمت را هم من با از باب اطلاع در امور اقتصادی صحبت کردم وقتی ما با چندین صد میلیون لیره به اعتقاد خودمان و بیش از صد میلیون لیره به اعتقاد همین شرکت منحله سابق نفت طلب کاریم و این را نمی‌دهند آن را دنیا پشتوانه اسکناس می‌داند ما اگر الآن مالیره‌ای توی بانک ملی نگذاشته‌ایم این دلیل این نیست که حق نداشتیم آمریکا و انگلستان و شوروی و همه دنیا می‌دانند که ما این اعتبار را داریم منتهی یک طرف حساب بد حسابی داریم که امروز و فردا می‌کند و رو نشان نمی‌دهد که پول را بدهد بالنتیجه ولی بالمآل این لیره‌ها را خواهد داد و پشتوانه اسکناس ما هست و نگرانی برای ما نیست که چهارده میلیون لیره اگر آمدیم و به دولت اجازه دادیم با این قیود دقیق دولت استفاده کند برای شکستن چوب اخلالی که لای چرخ دولت یک مقام اجنبی و خارجی می‌گذارد و نقصی در وضع ما پیدا شود بنده از کسانی هستم و از کسانی بودم که هیچ اعتقادی به این که اجازه نشر اسکناس بدهیم نداشتم و ندارم و این مطلب هم مربوط به نشر اسکناس نیست اجازه‌ای است مثل این می‌ماند که ما تضمین دادیم در مقابل بدهی که بنده به آقای فرهودی دارم (فرهودی انشا الله) که ایشان خانه بنده را و باغ بنده و فرض کنید یک قطعه زمین من در وثیقه ایشان باشد بعد من بروم یک ده شش دانگی بسیار بزرگی را تملک کنم آن وقت اجازه بخواهم که آقای فرهودی اجازه می‌فرمایید که این خانه کوچک را که در وثیقه شما است و ۲ هزار تومان قیمت دارد من برای این که بروم ده خود را تحویل بگیرم خانه ۲ هزار تومانی را بفروشم و ده یک میلیونی برای تأدیه حساب شما وثیقه باشد
مسلماً و محققاً قبول می‌کند این امر به همین ترتیب است بنده قطع و یقین دارم که نمایندگان وطن پرست و شریف مملکت برای تقویت بنیه اقتصادی دولت برای این که نتواند خارجی تحریک و اخلال بکند با این لایحه موافقت خواهند کرد و به قین دارم که آقای وزیر دارایی هم خواهند آمد و اطمینان می‌دهند که در نزدیک‌ترین و کوتاه‌ترین وقت جبران بکنند و ترتیب این کار را بدهند الآن من به خلاف بعضی از اشخاص منفی باف یا اشخاص اشکال تراش و اشخاص بد بین اعتقاد راسخ دارم آقایان نمایندگان محترم و هیچ ایرانی در مملکت ما و هیچ ایرانی در خارج از مملکت ما راضی نمی‌شود به استقلال و حاکمیتش لطمه بخورد (صحیح است) راضی نمی‌شود که نفوذ خارجی در کار کشورش برقرار بماند من محقق و مسلم می‌دانم همین طور که این طومارها را می‌دهند به همین ترتیب و به همین کیفیت تمام ملت ایران منتهی دهاتی‌ها کاغذ و قلم ندارند که بنویسند می‌دانم که منتهی آرزوی‌شان کوتاه کردن دست شرکت خارجی است دست‌های کثیفی که فرد فرد نمایندگان فداکار اینجا گفته‌اند آن اشخاص هم که پشت تریبون نیامده‌اند و به طور ساکت موافقت کرده‌اند همین درس را دادند و من امیدوارم آن روزی که خدا نکند بیاید اگر بنا باشد که شمشیر ببندند و جهاد کنند اشخاصی که حرف نزدند مثل من و نشسته بهتر از ما جهاد کنند و در صف اول قرار بگیرند (صحیح است) این است که بنده تردید ندارم و شبهه ندارم یک تلگرافی آقایان تجار محترم خرم آباد کرده بودند جناب آقای نریمان دادند آقای فقیه‌زاده دوست گرامی بنده اینجا قرائت کردند صدها تلگراف از عشایر لرستان و از افراد شهری رسیده است که ما چون نخواستیم وقت مجلس را بگیریم در اینجا نخواندیم به آقای نخست‌وزیر تقدیم شد و ایشان هم قدردانی کرده‌اند نرسیدن تلگراف از پاره‌ای نقاط و نخواندن اینجا دلیل بر این نیست که آنهایی که تلگراف نکرده‌اند کم‌تر از آنهایی که تلگراف کرده‌اند علاقه دارند خیر این طور نیست من استدعایم از حضور نمایندگان محترم این است از آقایان محترم مخصوصاً آقایان نمایندگان عزیزی که شاید یک قدری ناراضی از پاره‌ای از جهات دولت باشند از آنها توقعم این است که آنها بیایند جلو من یقین دارم این کسی که اینجا نشسته این آقای جمال امامی این همان کسی است که در جلسه خصوصی برخاست و گفت تنها کسی که می‌تواند کشتی شکسته مملکت را در این موقع به ساحل برساند دکتر مصدق است که همه دست زدند حالا بنده البته مجبورم عرض کنم (جمال امامی - خودم کردم که لعنت برخودم باد) حالا من نمی‌دانم آقای جمال امامی رنجشی پیدا کنند از من یا از کار دولت دکتر مصدق ناراضی باشند ولی باید حالا هم همان طور که آن روز گفتی برخیزی بیایی اینجا بایستی و دفاع کنی و به هر کاری که به نفع مملکت است عمل کنی
جمال امامی - من از عمل دفاع می‌کنم نه از حرف
صفایی – به شرطی که اجازه بدهید و مجال بدهید که مخالفین هم نظرشان را بگویند
رئیس - آقای اسلامی
اسلامی - آقای صفایی جنابعالی هم می‌خواستید زودتر تشریف بیاورید و زودتر اسم بنویسید تا موقعی که این موضوع مطرح می‌شود صحبت کنید مراقب باشید و زودتر اسم بنویسید
صفایی - تابلو را نگذاشته بودند
اسلامی - بنده چون به عنوان موافق در این لایحه اسم نویسی کردم قبل از بیان مطلبم ناگزیر به ذکر یک مطلبی هستم البته همه آقایان مکرر پشت این تریبون فرمودند که آقای دکتر مصدق البته به این عبارت نفرمودند تقریباً مفهومش این بود که نه آجیل بگیر است به اصطلاح و نه آجیل بده و باز هم بنده اضافه می‌کنم که به شرافتم قسم در هیچ دوره‌ای از ادوار به اندازه این دولت اوضاع حوزه انتخابی بنده از حیث اموری که باید داشته باشد مختل نبوده و بنده به هیچ وجه من‌الوجوه کاری که داشته باشم در بین وزرا هیچ وقت به این ترتیب نبوده که انجام نشود بلکه در دولت مرحوم رزم‌آرا که به او رأی ندادم کارهایم بهتر انجام می‌شد ولی به شهادت آقایان عرض می‌کنم و به شرافتم قسم که حالا که آقای دکتر مصدق رئیس‌الوزرا هستند وزرای ایشان هم مردمان خوبی هستند اگر شمر هم بود که کار نفت را می‌خواست
انجام بدهد بنده همین دفاع را می‌کردم حالا اگر ایشان بروند و دیگری بیاید و شاید بنده با او مخالف باشم ولی خواهید دید که همین زحمتی که آقای دکتر مصدق به عهده گرفته‌اند اگر او انجام دهد بنده از او حمایت خواهم کرد (شوشتری - اما از شمر حمایت نکنید) عرض کردم آقای شوشتری اگر بنا بشود بعضی از آقایان گفته‌اند که چطور شده شما شمشیر از رو بسته‌اید بنده قبل از این که آقایان جبهه ملی تشریف بیاورند به مجلس یعنی به نمایندگی از طرف مردم تهران انتخاب بشوند به شهادت صورت جلسات بنده راجع به نفت و این سیاستی که الآن تعقیب می‌کنیم همان موقع بنده اینجا بعضی بیاناتی می‌کردم و صورت جلسات هست که هر دفعه که می‌آمدم پشت تریبون آقایان می‌گفتند که باز بوی نفت می‌آید بنابراین یک عقیده و یک چیز تازه‌ای نیست که بنده پیدا کرده‌ام مطلب دیگری که بنده اینجا عرض کردم این است که آقایان مکرر می‌فرمایند که ما با آقای دکتر مصدق و دولت ایشان موافقیم و در کار نفت هر لایحه بیاورد و هر کاری بخواهد بکند ما پشتیبانی می‌کنیم ولی متأسفانه باید عرض بکنم من حالا کارهای پس پرده را عرض نمی‌کنم و به اینها هیچ اهمیت نمی‌دهم هر که مرد است بیاید اینجا رأی مخالف و کبود بدهد من به این کار ندارم اما موضوع اینجا است که بعضی آقایان یک چیزهای خیلی جزئی را بهانه می‌کنند من که دو دوره است که وکیل هستم و می‌دانم که اینها بهانه است و غیر مستقیم به آن سیاست مرموزی که بنده اینجا عرض کردم خدمت می‌کند برای این که بنده یک بار اینجا گفتم و باز هم تکرار می‌کنم که شرکت سابق نفت یا به عبارت اخری دولت انگلستان در این پنجاه سال قرن اخیر که انواع و اقسام صحنه‌های گوناگون برای ما پیش آورده هیچ وقت قشون نمی‌آورد که با ما جنگ بکند همین اختلافات را ایجاد می‌کند (فرامرزی - قشون هم آورد) بله قشون هم آورد ولی همین بازی‌هایی که می‌کند نامردانه بود با ایجاد اختلاف بین عشایر و تهدید و تطمیع و انواع و اقسام حیل که شنیدیم و خواندیم و دیدیم به این طریق کارهای خودش را پیش می‌برد (قبادیان - عشایر وطن پرست به هیچ وجه آلوده به ننگ نمی‌شوند و در این کارها دخالت نمی‌کنند) صحیح است اتفاقاً همین طور است برای این که بنده یکی از نگرانی‌هایم این بود که در موقعی که این قانون تصویب می‌شد در بین عشایر ایجاد اختلاف بکنند واقعاً بنده از طرف آقایان اگر اجازه بدهند از طرف تمام نمایندگان ملت صمیمانه از عشایر سپاسگزاری می‌کنم و واقعاً جای سپاسگزاری است (صحیح است) این روشن است ولی وقتی که آقایان اینجا می‌فرمایند که ما با دولت موافقیم در کار نفت و انصافاً هم دیدیم که هیچ کس لوطی میدان نبود که بیاید و ب پ را پاک کند این کلمه بریتیش پبرول یا بنزین پارس که می‌گویند این را پاک بکند و این کار را بکند ما الآن در خارج تا لغت ملی شدن نفت را می‌گوییم اغلب رجال ما که در خارج هستند گوش‌شان را می‌گیرند غالب رجال ما این طوری هستند هنوز نمی‌توانند قبول بکنند می‌گویند مگر می‌شود این کار را کرد وقتی یک کسی می‌آید اینجا و این کار را می‌کند ما باید تقویتش کنیم اواخر عمر این شخص است و انشاالله خدا عمر طبیعی بهش بدهد می‌خواهد هر چه زودتر به این کار خاتمه دهد خدا شاهد است که کار بنده از همه آقایان خراب‌تر است و بنده یک دفعه از ایشان تقاضا نکردم که فلان کار را بکنند هیچ تقاضایی نکردم فقط صحبت از این موضوع ما نحن فیه است بنابراین وقتی بنده اینجا صحبت می‌کنم می‌خواهم عرض کنم با آنچه که بعضی از آقایان می‌فرمایند و با آنچه که به وسیله بعضی‌ها در مجلس مانور داده می‌شود فرق می‌کند آقای شوشتری مانور عرض کردم و به جنابعالی خطاب کردم اشتباه کردم با آن درآمدی که بعضی‌ها می‌کنند فرق دارد بنابراین اگر آقایان واقعاً موافقند که کار نفت را از پیش ببرد آقای ابوالقاسم امینی الآن هم وکیل است و هم استاندار خوب آقا استاندار نباشد وکیل باشد فردا می‌آید اینجا آقایان فریاد می‌کنند مخالف اصول است و راهش نمی‌دهند این درد مملکت را دوا نمی‌کند این همه اصول زیر پا گذاشته می‌شود چرا فریاد نمی‌کنند مجلس سنا بسیاری از حقوق مجلس شورای ملی را زیر پا گذاشته هیچ کس توجهی نکرد به محض این که این موضوع پیش آمده است آقایان می‌گویند خلاف اصول است ممکن است اکثر آقایان با ابوالقاسم امینی رفیق باشند ولی این ممکن است خودش مخالفتی باشد با دولت اینها برای دولت چیزی نمی‌شود و دولت به این چیزها تضعیف نمی‌شود اگر با دولت مخالفید بیایید اینجا و ورقه کبود بدهید به این که کمیسیون گزارش نداده اینجا آقای اردلان فرمودند بنده هم اینجا خواستم بگویم هیچ کس توجه نکرد باید بعد از سه ماه کمیسیون گزارش بدهد و تمدید مهلت بکند آقایان آمدند قبل از سه ماه می‌گویند چرا کمیسیون گزارش نداده (دکتر معظمی - کمیسیون مأمور شد که خدمتی بکند نه این که هر روز جنجال بکند) اینها نیست آقای دکتر معظمی بنده متأسفانه باید تکرار کنم که اینها یک مانور است در مقابل دولت (تیمورتاش - منظور شما دفاع از دولت است یا دفاع از لایحه) آقای تیمورتاش وکیل آزاد است که هر چه می‌خواهد بگوید و بنده حق دارم که صحبت بکنم جنابعالی بفرمایید اینجا و بگویید که درست نیست آقای تیمورتاش بنده از این حرف‌ها از میدان در نمی‌روم.
رئیس - آقای اسلامی خارج از موضوع صحبت نکنید
اسلامی - بنده اینها را می‌خواهم مقدمه کنم برای موضوع و آن این است آقای تیمورتاش یکی از چیزهایی که آقا می‌فرمایید ولی به شما نمی‌آید این موضوع را من خصوصی هم به شما گفتم که شما اگر آن طرف باشید بهتر از این ور است آن طرف برای شما بهتر است همین. اینجا آقایان فرمودند ما برای پیشرفت کار دولت در این که بتواند قانون را اجرا کند با تمام قوا حاضریم آقا هم فرمودند یکی از چیزهایی که مربوط می‌شود به کار نفت همین قانون است که بایستی دست دولت باز باشد همین لایحه است به چه دلیل؟ شما آقا دست به یک کاری زدید که حالا آیندگان و فرزندان ما قضاوت خواهند کرد ما حالا نمی‌فهمیم برای این که ما غرق در پیشرفت و خوشحالی هستیم (صحیح است) و متوجه نیستیم آیندگان متوجه اهمیت این موضوع خواهند بود ولی یک همچو کاری موقعی که دارد انجام می‌شود بایستی تمام جوانب و اطراف کار را بگیریم که از هیچ گوشه‌ای درز و سوراخی پیدا نکند البته دولت آن عوایدی که بایستی بگیرد از نفت نمی‌گیرد و از طرفی باید حق کارمندان و کارگران پرداخت شود اوضاع مالی را هم این دست نامرئی در این ۵۰ سال اخیر طوری کردند که پیش‌بینی می‌کردند برای یک چنین روزی خراب کردند از طرفی شما احتیاج دارید بخرید قند و شکر و قماش این چیزها که مایحتاج اولیه توده پایین است یعنی آن طبقه پایین هم چای می‌خورد آقای میلیونر هم چای می‌خورد میلیونر اگر قند سیری ۱۵ ریال بشود می‌خورد اما یک فقیر بیچاره یک کارگر ۴ تومانی نمی‌تواند قند بخرد منی ۲۰ تومان یا پارچه بخرد متری ۵۰ تومان این لایحه را از آن جهت آوردند که ما حساب کردیم دولت سالی ۱۸۰ میلیون قند و شکر و قماش بایستی بخرد از خارج وقتی که پول نباشد می‌دانید نمی‌تواند بخرد اول سال باید پیش‌بینی این خرید را بکنید اینجا خود آقایان مکرر می‌فرمودند همین آقای کهبد یادم می‌آید که یک موقع تذکر دادند اول موسم خرید قند و شکر ارزان است وقتی که تأخیر افتاد گران می‌شود شما همیشه دولت‌ها را استیضاح می‌کنید که چرا نخریدند و ۴۵ لیره را ۶۰ لیره خردیده‌اند دولت الآن ارز ندارد این لایحه را آورده که قند و شکر و قماش مملکت را ۶ ماه اقلاً تأمین کند کسی که می‌خواهد بجنگد دولتی که الآن آمده یک چنین فداکاری می‌کند باید وسائل داشته باشد و این یک چیزهایی است که فراهم کردن مایحتاج طبقه پایین مردم است و باز هم اگر آقایان نظرشان باشد شرکت نفت در دوره پانزدهم موقع طرح لایحه گس - گلشاییان مضیقه شکر را پیش آورد خاطرتان رفته است تمام مردم فکرشان این بود که شکر تهیه کنند این مضیقه‌هایی بود که شرکت پیش آورد این پیش بینی است که دولت کرده است و ما هم اینجا تأیید کرده‌ایم که آقای دکتر مصدق و دولت ایشان نظری ندارند و با حسن نیتی که آقایان به آقای دکتر مصدق دارند این آقای وارسته وزیر داریی که واقعاً هم وارسته است نظری ندارد و نمی‌تواند گفت که نظری دارد باید این لایحه را آقایان لطف بفرماید تصویب بشود بنده از حالا پیش‌بینی می‌کنم ممکن است مخالف دیگری بیاید و صحبت بکند و بگوید اگر ما این لایحه را تصویب کنیم ممکن است که اجناس گران بشود بنده اینجا می‌خواستم عرض کنم و این عرایضم در صورت جلسه ثبت و ضبط خواهد شد اگر ما این را تصویب نکنیم اجناس گران خواهد شد برای این که دولت نمی‌تواند شکر وارد کند (صحیح است) و بعضی از کسبه و تجار را هم که می‌شناسید که آنها به محض این که یک چنین احساسی کردند که شکر کم شده فوراً یک تومان را ۱۰ تومان می‌کنند (ابریشمکار - جلویش را باید گرفت) تا بخواهند بگیرند شلاق بزنند فلان نماینده می‌آید و می‌گوید که نکن (ابریشمکار - کی می‌آید می‌گویند؟) بنده و شما مثل این که جنابعالی تازه از سویس تشریف آورده‌اید (دکتر بقایی – نه خیر از اهواز آمده‌اند) این مملکت است و این اوضاع ما و خودمان هم که همه مباشرت داریم در تمام کارها (دکتر کاسمی - مخصوصاً شما) و مخصوصاً بنده به قول آقای دکتر کاسمی (صفایی - بهتر نبود که اول ادله مخالفین را می‌شنیدید و بعد می‌فرمودید) آقای صفایی بنده که گناه نکردم ادله مخالفین
را نشنیدم ما خیلی چیزها از شما شنیده‌ایم این را هم می‌شنویم عرض کنم حضور جناب آقایان نمایندگان محترم و جناب آقای تیمورتاش که بنده به هیچ وجه جسارتی در محضر نمایندگان محترم ملت نکرده‌ام بنده همیشه کمال احترام را به نمایندگان مجلس و آقایان محترم دارم و همیشه از طرف بعضی از دسته‌جات یا روزنامه‌ها اگر حملاتی می‌شد بنده اینجا مدافع آقایان نمایندگان و رفقا بوده‌ام. در خاتمه یک نکته‌ای است که بنده باید عرض کنم هم ما هم تماشاچی‌ها هم مدیران جراید هم مخبرین و هم مردم خارج می‌بینند همه چشم دارند اینجا هستند و می‌بینند وقتی که ما با دولت موافقیم که کار نفت را به انجام برساند نباید عملی بکنیم که یک معنای جور دیگری از آن استنباط شود این است ک من از آقایان استدعا می‌کنم که اطمینان داشته باشند که یکی از ارکان مهمی که بایستی همگی دولت را برای پیشرفت و اتمام قانون ملی شدن نفت کمک بکنیم همین لایحه است (فرامرزی - تمام لوایح دولت) به همه آنها می‌رسیم این یکی از آن لوایحی است که اگر خدای نخواسته تصویب نشود دولت نمی‌تواند شکر و قند و قماش را که هر سه از ضروریات اولیه طبقه پایین مردم است خریداری کند بعداً قیمت این اجناس با یک وضع خیلی عجیبی قوس صعودی خواهد گرفت هیچ کس هم قادر نخواهد بود که جلوگیری بکند بنده از آقایان تمنا می‌کنم به این لایحه دولت رأی موافق بدهند و این لایحه را معطل نکنند تا به کارهای دیگر برسیم
۱۰ - تعیین موقع و دستور جلسه بعد - ختم جلسه.
رئیس - نوبت آقای شوشتری است اگر آقایان اجازه بفرمایند جلسه را تعطیل کنیم جلسه آینده روز سه‌شنبه دستور دنباله همین لایحه خواهد بود
(مجلس بیست و پنج دقیقه بعد از ظهر ختم شد)
رئیس مجلس شورای ملی - رضا حکمت