مذاکرات مجلس شورای ملی ۳۰ آذر ۱۲۸۸ نشست ۲۳

مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری دوم

تصمیم‌های مجلس مجلس شورای ملی مذاکرات دوره قانونگذاری دوم

درگاه انقلاب مشروطه

نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری دوم

مجلس شورای ملی ۳۰ آذر ۱۲۸۸ نشست ۲۳

مجلس شورای ملی ۳۰ آذر ۱۲۸۸ نشست ۲۳

جلسه ۲۳ صورت مذاکرات یوم چهارشنبه هشتم شهر ذیحجه الحرام ۱۳۲۷

مجلس دو ساعت و بیست دقیقه قبل از غروب منعقد و خلاصه مذاکرات جلسه قبل را معاضد الملک قرائت کردند.

وکیل التجار ـ دیروز هم در صورت مجلس نوشته بود که پنج نفر وکیل انتخاب شوند و نشد خوب بود علت تعطیل و اینکه انتخاب نشد نوشته می‌شد.

رئیس ـ به واسطه ضیق وقت ممکن نشد موضوع مذاکره امروز اولاَ لایحه حضرت رئیس الوزراء در باب کشف معدن فیروزه دوم قرائت کاغذ انجمن ارامنه در باب تعیین یک نفر نماینده سیم انتخاب پنج نفر نماینده و قرائت تلگرافات واصله از نجف اشرف در راپورت کمیسیون اعتبارنامه‌ها در باب وکیل قشقائی و بعد اگر وقت شد قرائت نظامنامه داخلی ـ در این موقع لایحه رئیس الوزراء را قرائت کردند.

رئیس ـ بلی آن سنگها را البته آقایان در آن اطاق چه تراشیده و چه نتراشیده ملاحظه فرموده‌اند اینجا مطالب دو تا است یکی آنکه حضرت رئیس الوزراء اطلاع می‌دهند که معدنی در ساوه پیدا شده به ترتیبی که در اینجا مرقوم فرموده‌اند و واقعاً باعث خوشبختی است ولیکن برای بعدها که آن معدن چطور عمل شود شفاهاَ و کتباَ از طرف مجلس اظهار شد یا خودشان یا هر کس یا کمپانی برای کار کردن در فیرزه حاضر هستند این مطلب را به وزارت فوائد عامه پیشنهاد نمایند پس از اینکه وزارت فوائد عامه ملاحظات خود را کرد ترتیبات آن را با شرایطی که لازم است پیشنهاد مجلس خواهند کرد که موافق آن عمل شود عجالتاَ مقصود این بود که رئیس الوزراء یک زحمتی کشیده‌اند و از خودشان یک خرجی کرده‌اند گویا اول باور نمی‌کردند و بعد که محمد جعفر میرزا که در علم معدن شناسی مهارت تامه دارند با یک جهد و سعی فرستاده‌اند آنجا لکن این یک معدنی است که صد سال قبل کار کرده‌اند چون در این معادن بد کار کرده بودند غالب آنها مسدود شده بود و یک دو پارچه از آنها را سیل برده بوده است در دره و یک شبانی پیدا کرده است و این اسباب شده است که خود معدن را کشف کرده‌اند و امروز هم باید پنج نفر نماینده به موجب نظامنامه انتخابات انتخاب شوند لکن چنانچه ملاحظه می فرمائید یکی از آنها که شاهزاده یحیی میرزا باشد چون قبل از افتتاح مجلس مرحوم شده است پس مجلس نمی‌تواند عوض او را راساَ انتخاب کند باید تهران معین کند وآن چهار نفر دیگر که سه نفر از آنها استعفا داده‌اند که دو نفر آنها از وکلای تهران و یک نفر آقای مشیر الدوله وکیل استرآباد است و یک نفر هم آقای حسام الاسلام که وکیل خراسان و مرحوم شده‌اند عوض آن ۴ نفر هم در مجلس علنی موافق نظامنامه انتخابات انتخاب خواهد شد در خصوص آن یک نفر دیگر باید به وزارت داخله اظهار کرد موافق معمول همان ۴۵ نفر منتخبین درجه اول حاضر شوند در عوض آن یک نفر را انتخاب کنند.

محمدهاشم میرزا ـ در قانون اساسی مرقوم شده است هر یک از اعضاء ۳ ماه قبل از انقضاء دوره مرحوم یا مستعفی شود عوض آن را مجلس انتخاب نماید اگر مقصود از اعضاء پس از افتتاح مجلس است یعنی پذیرفته بشود به عضویت که حسام الاسلام هنوز پذیرفته نشده بود و باید عوض ایشان را حوزه انتخابیه خراسان انتخاب نماید.

وکیل التجار ـ این انتخاب فردی خواهد بود یا جمعی (گفته شد جمعی) آقا شیخعلی ـ اگر عوض یحیی میرزا را طهران باید انتخاب کند عوض حسام الاسلام را هم باید حوزه انتخابیه خراسان انتخاب نماید.

لسان الحکما ـ اما در باب انتخاب جمعی که فرمودید چون اینجا بایدنماینده هر ایالت و ولایت معین باشد زیرا که مثلاَ عوض نماینده خراسان معلوم باشد کیست که مجلس انتخاب کرده و آنها نماینده خودشان را بشناسند و اگر بنا شود مجلس به انتخاب جمعی پنج نفر را انتخاب نمایند آن وقت اهالی خراسان تصور می‌کنند که آنها در مجلس وکیل ندارند به این جهت بنده عقیده‌ام این است که انتخاب فردی کنند تا معین باشد که منتخب خراسان کیست.

رئیس ـ آقایانی که می‌خواهند مذاکره فرمایند توجه کنند که اول باید این مطلب معلوم شود که عوض آقا میرزا باقر مرحوم را مجلس باید انتخاب نماید یا حوزه انتخابیه خراسان.

کاشف ـ این وظیفه بزرگی است که به عهده مجلس وارد است و تا به حال این مسئله به مجلس نیامده بود و این اول دفعه است که به مجلس آمده است و بنده در خصوص انتخاب وکلای حوزه انتخابیه خودشان بتوانند انتخاب کنند پس راجع به وکلای تهران می‌شود خوب است حالا چند نفری را به مجلس پیشنهاد کنند چون اگر اشخاص را ما در نظر داشته باشیم چون هر کدام از یک جا آمده شاید اتفاق بین ما حاصل نشود پس راجع به وکلای تهران که اشخاصی را انتخاب نمایند که از برای ملت سرمشق باشد که بدانند چه قسم اشخاص را باید انتخاب نمود و چنانچه خود هیئت رئیسه هیئتی را اینجا پیشنهاد نماید بهتر است برای اینکه شاید ما اشخاصی را بنویسیم که اکثریت حاصل نکند.

ارباب کیخسرو ـ در خصوص آقای حسام الاسلام مذاکره شد آن وقتی مجلس می‌تواند نماینده را انتخاب کند که آن نماینده معرفی شده و اعتبارنامه او رسیدگی شده باشد و چون اعتبارنامه ایشان به مجلس نیامده و این مجلس اطلاع ندارد مجلس نمی‌تواند انتخاب کند.

منتصرالسلطان ـ در خصوص نماینده خراسان آن چیزی که در خصوص نمایندگان از خراسان به طور متحد المال نوشته شده بود اسم ایشان هم در توی آن ذکر شده بود و تقریباَ مثل این است که آن اعتبارنامه بوده است و چون ایشان بعد از افتتاح مجلس به رحمت ایزدی پیوستند عوض ایشان را باید مجلس انتخاب نماید و در خصوص انتخاب فردی و جمعی چون مجلس عجالتاَ نماینده سی کرور ملت ایران است به این ملاحظه باید انتخاب جمعی باشد نه انتخاب فردی.

وکیل الرعایا ـ بنده آنچه در قانون دیده‌ام ایناست که نوشته وکیلی که سه ماه به آخر وقت مجلس باقی مانده باشد دیگر ننوشته که به مجلس آمده باشد یا خیر پس این یک چیزی است که هر شکل مجلس امروز قرار بدهد صحیح است و هر چه مجلس بگوید مجری است اما اینکه فرمودید در خصوص یک نفری که عوض مرحوم شاهزاده یحیی میرزا اعلی الله مقامه الشریف باید از آن ۴۵ نفر انتخاب شود چون یک مسئله هم در ضمن است که یک نفری است که فراموش شده بود خوب است او را انتخاب کنند و چون هر کس می‌تواند درباره کسی که بصیرت دارد انتخاب بکنند بالآخره او را انتخاب خواهند کرد و چون وکلایی که تازه تشریف آورده‌اند بصیرت تامه ندارند خوب است مجلس قبول کند که راجع به همان جا شود به هر حال اکثریت تام کار خودش را خواهد کرد.

محمد هاشم میرزا ـ بنده عرضی که کردم باید رجوع به نظامنامه فرمائید و جواب مسکت بدهند که بنده قانع شوم.

میرزا داودخان ـ مرحوم یحیی میرزا قبل از افتتاح مجلس به رحمت ایزدی پیوست و اعتبارنامه اش هم به مجلس نیامده است و مرحوم حسام الاسلام بعد از افتتاح مجلس مرحوم شده‌اند و اعتبارنامه ایشان هم در جزو اعتبارنامه‌های خراسان به مجلس رسید پس آن مرحوم جزء اعضاء مجلس بوده است و عوض او را مجلس باید انتخاب نماید.

وکیل التجار ـ البته معلوم است که عوض مرحوم حسام الاسلام و شاهزاده یحیی میرزا را مجلس باید معین کند ولی اینکه گفته می‌شود اشخاص باید معرفی شوند به همین جهت بود که در هفته قبل خبر کردند سه شنبه آتیه انتخاب پنج وکیل خواهد شد که هر کس می‌خواهد تحقیقات خودش را درباره کسی که می‌خواهد انتخاب کند بنماید.

اسدالله میرزا ـ عرض می‌کنم اینجا دو مسئله قانونی است که باید آن دو مسئله را حل کرد و بعد شروع کرد به انتخابات می‌بینم عقاید مختلف است در این دو مسئله به جهت اینکه در دو جای قانون تصریح کرده که انتخابات وکیل را می‌بایست فردی کرد و یا آنکه اگر یک وکیلی فوت کند چه باید کرد و اینکه گفته می‌شود انتخاب جمعی باشد بنده که در هیچ جای قانون نمی‌بینم این مسئله باشد و هیچ راه حلی برای او نمی‌بینم اما در باب وکلای آذربایجان که استعفاء کردند و عوض ایشان را انتخاب کردیم بنده عرض می‌کنم در آن موقع ناچار بودیم از این مسئله برای تکمیل عده ولی امروز نمی‌توانیم به آن پروسدان عمل کنیم آن روز یک اقدامی بود کردیم و گمان می‌کنم هر مجلس هم تصدیق نکنید و اگر امروز مجلس رأی می‌دهد که عوض مرحوم شاهزاده یحیی میرزا را مجلس انتخاب کند این رأی صحیح است و اگر هم رأی می‌دهد که همان چهار پنج نفر جمعی و فردی باز هم عقیده بنده این است که بسته برای مجلس است بعضی‌ها عقیده شان این است که فردی باشد به جهت اینکه نماینده هر ولایتی باید معلوم باشد این هم دلیل صحیحی است ولی بعضی هم می گویند که این نماینده مملکت است و حق مجلس است که باید انتخاب کند این هم یک دلیلی است ولی چون قانون نه عقیده این دسته را تصریح کرده و نه آن دسته را مصدق این دو رأی به عقیده بنده مجلس است (گفتند صحیح است) رئیس ـ دو مسئله انتخاب جمعی و فردی در مجلس سابق عمل به انتخاب جمعی کردیم.

آقا شیخعلی ـ خوب است همان طور که شاهزاده اسدالله میرزا اظهار کردند رأی گرفته شود.

افتخار الواعظین ـ اعتبارنامه‌های خراسان در هر اعتبارنامه اسامی پانزده نفر نوشته شده بود بلکه تجدید انتخاب هم در آنجا نوشته شده و مرحوم حسام الاسلام هم بعد از افتتاح مجلس فوت شده محققاَ جزء اعضاء مجلس معرفی شده است و باید عوض او را مجلس معین کند ولی عرض که دارم این است که ما وکلای خراسان که در اینجا هستیم چند نفر را در خراسان می‌شناسیم و نشان می‌دهیم و اسامی آنها را می‌نویسیم ولی چون می دانیم که ۶ نفر یا ۷ نفر اکثریت نخواهد شد پس استدعا م یکنم که این کار بزرگ را خود هیئت رئیسه در عهده بگیرند یعنی اشخاص را که قابل و سزاوار می دانند معرفی بکنند که ما هم آن را بنویسیم و آراء ما هدر نرود و اکثریت تام باشد.

کاشف ـ در هر صورت اگر هیئت رئیسه معرفی نکنند بنده تصور می‌کنم اشخاصی که از اطراف آمده‌اند هر کدام یکی دو نفر را می‌شناسند و اگر هر کدام آنهای را که می شناسندو قابل می دانند بنویسند اکثریت پیدا نخواهد کرد و باز راجع می‌شود به وکلای تهران پس خوب است هیئت رئیسه و وکلای محترم اشخاص را انتخاب کنند که از برای سایرین سرمشق صحیحی باشد.

میرزامرتضی قلیخان ـ بنده این قانون را به جهت آقایان وکلا می‌خوانم ماده ۶۲ هرگاه یکی از اعضای مجلس استعفا کردند یا فوت نمایند و بیش از سه ماه به انقضای دوره مجلس باقی باشد مجلس یک نفر به اکثریت تام به جای او انتخاب خواهد کرد اگر این ماده صحیح است به جهت اینکه می‌گوید اگر وکیلی سه ماه به انقضای مجلس مانده فوت شد لابد باید خود آن دوره انتخاب نماید و این حق مجلس است اما در باب انتخاب جمعی و فردی بنده عرض می‌کنم انتخاب فردی اسهل است و نقص قانون چه جمعی باشد چه فردی از هیچکدام نخواهد شد.

فهیم الملک ـ این مسئله را که اسدالله میرزا فرمودند که در قانون مطرح نیست بنده گمان می‌کنم که مطرح است به جهت اینکه اگر یکی از وکلا تا وقتی که مجلس افتتاح نشده فوت یا استعفا نماید مجلس در کار نیست که آنها عضو باشند مگر اینکه مجلس افتتاح شود و مدت انتخاب هر وکیلی را معین نماید یکی دیگر اینکه سه ماه می گویند اما در باب انتخاب جمعی و فردی معین است فرد فرد وکلا که در مجلس آمده‌اند نماینده کل ملت هستند در این صورت همان انتخاب جمعی صحیحتر است.

محمد هاشم میرزا ـ گویا عرض بنده را بعضی از آقایان ملتفت نشدند عرض بنده این بود که چون اعتبارنامه مرحوم حسام الاسلام به مجلس نیامده بود راحع به حوزه انتخابیه خراسان شود و در خصوص سایرین به هر ترتیبی که در مجلس سابق رفتار شده حال هم همان طور عمل شود.

مؤتمن الملک ـ در باب انتخاب جمعی و فردی گفته شد در قانون تصریح نشده یا اینکه انتخاب حمعی آسان و فردی مشکل است ما نباید ملاحظه آسانی یا اشکالش را بکنیم باید ببینیم هر کدام محمول بر صحت است آن را محمول بداریم و اینکه گفته می‌شود نماینده نماینده سی کرور ملت است این طور نیست برای این که هر ولایتی بعضی منافع محلی دارد و آن منافع محلی را باید به توسط نماینده آن محل پیشنهاد بشود و او نماینده آن ولایت است و از آنجائی که بایستی منافع عموم را ترجیح بدهد به منافع محلی این است که گفته می‌شود نماینده سی کرور ملت است پس اگر ما امروز یک شخصی را معین کنیم این کافی نیست باید بدانیم که این نماینده نماینده کدام ولایت است و در قانون قید شده نماینده کافی که بعد از انعقاد مجلس برسند باید به ترتیب به شعبات تقسیم شوند اگر ما انتخاب جمعی بکنیم نخواهیم فهمید که به کدام شعبه باید برود و حال آنکه اگر به انتخاب فردی باشد یک نفر را اول معین می‌کنیم به جای مرحوم حسام الاسلام و اگر او می‌آمد و به مجلس می‌رسید می افتاد به شعبه اول و همین طور برای دیگران پس معلوم است نظر به انیکه بتوانیم ملاحظه نظامنامه را کرده باشیم نماینده‌هایی که بعد از انعقاد مجلس می‌رسند باید به ترتیب میان شعبات تقسیم بشوند نباید انتخاب جمعی بشود باید انتخاب فردی بشود یکی هم برای اینکه معلوم شود این نماینده نماینده کدام ولایت است این هم گفته خواهد شد که هنوز نظامنامه ما تمام نشده است و ما شعبات نداریم اما می‌ترسیم که اگر انتخاب جمعی بشود چون سابق هم انتخاب جمعی بوده است این یک سابقه بشود برای بعدها برای اینکه این سابقه نشود حالا خوب است انتخابات فردی باشد.

آقا شیخ محمد ـ در خصوص اینکه انتخاب جمعی باشد یا فردی باید رأی گرفته شود و این را هم باید معین کرد که اگر قانون نداشتیم که مجلس را اجازه داده باشد برای انتخاب خوب بود همه انتخابات را به ملت واگذار می‌کردیم به جهت اینکه اگر وکیل وکیل ملت باشد برای آنها هیچ اشکال ندارد و گمان من این است که مرحوم حسام الاسلام داخل مجلس نبود برای اینکه محض اینکه اسم او در اعتبارنامه هاست اینکفایت نمی‌کند از اینکه اعتبارنامه او از مجلس گذشته است ولی محض اینکه اسم او را در اعتبارنامه‌ها ببینیم لازم است او را به عضویت بشناسیم و عوض او را هم مجلس انتخاب بکند.

وکیل التجار ـ این طور که گفته می‌شود صراحت ندارد لازم است اینجا بیان و شرح بدهیم بعضی را شرح داده‌ایم ولی عمل به هر چه شده است او خودش تصویب است در باب مرحوم یحیی میرزا ما همه عمل کرده‌ایم و قبل از انعقاد مجلس آقایانی که او را پذیرفته‌اند مثل این است که تصویب کرده‌ایم و مجلس هم پذیرفته است و عقیده بنده این است این را که عمل کرده‌ایم دیگر جای گفتگو نیست و در مسئله ثانوی هم همین طور باید عمل کنیم به جهت اینکه مرحوم حسام الاسلام جزو حضار برای افتتاح شمرده شده است آن روزی که می‌خواستیم مجلس را افتتاح کنیم از طرف وزارت داخله و از طرف مجلس نوشتیم عده حضار را مرحوم حسام در جزو آن اشخاص بوده است فقط به واسطه ناخوشی نتوانست که روز افتتاح در مجلس حاضر شود و پس از افتتاح مجلس او جزو وکلای حاضر بود که او را می‌شناختیم و می‌دانستیم که اگر ناخوش نبود و مریش نبود همه روزه اینجا حاضر بود فقط علت مزاج او را مانع بود این است که در مسئله انتخاب بنده شخصاَ انتخاب فردی را بهتر می دانم به جهت اینکه خیلی ملاحظات دارد.

وکیل الرعایا ـ بنده گمان می‌کنم تمام قانون را باید عملاَ به تمام مملکت نشان داد تا فراموش نکنند و بدانند که وکلای مجلس نه فقط از ایالات و ولایات و بلوکاتی که آنها را انتخاب می‌کنند وکالت دارند بلکه از طرف سی کرور ملت وکیل هستند و این را باید بدانند که در استرآباد هم اگر بنده را می‌شناسند می‌توانند منافع خودشان را از این راه به مجلس برسانند اما برای اینکه اطلاعات برای وکیل لازم است ما هم البته اشخاص را خواهیم انتخاب کرد که اطلاعات محل داشته باشند این با قانون انتخابات ما مطابق است اما برای اینکه آنها باید به شعبات بروند این هم البته در وقتی که مجلس او را انتخاب نکند این ملاحظه را خواهد کرد خوب است مجلس در این خصوص زود رأی بدهد و شروع به انتخاب کند که وقت زیاده بر این تلف می‌شود.

اسدالله میرزا ـ بنده که اول عرض کردم این مسئله قانونی است خوب است رجوع کنیم به رأی مجلس برای انتخاب فهیم الملک می‌فرمایند مرحوم یحیی میرزا را نمی‌شود گفت جزو اعضای مجلس هستند آقایان هم بعضی تصدیق کردند ولی بنده این را قبول نمی‌کنم آن ساعتی که یک وکیلی را به وکالت انتخاب کردند آن ساعت آن نماینده نماینده و اعضای مجلس است و مزایا و خصوصیاتی که به وکلا تعلق می‌گیرد به او هم یا تعلق می‌گیرد یا نمی‌گیرد و این یک مسئله قانونی است شما این مملکت را نمی‌توانید به سایر ممالک قیاس کنید برای اینکه در هیچ مملکتی نیست که سه ماه یا چهار ماه بلکه شش ماه مردمش مشغول انتخاب باشند ده روز پانزده روز منتها یک ماه وقتی که اعلان کردند وکلای ایشان منتخب شده در مجلس حاضر می‌شوند بنده خودم در مجلس سابق نماینده بودم و تا چهار ماه وارد مجلس نشده بودم این خودش یک مطلبی است و هر حکمی که در این مورد جاری است درباره مرحوم حسام الاسلام هم جاری است نمی‌شود تفکیک کرد پس به عقیده بنده این است که می‌توان این حق را به مجلس داد که عوض مرحوم حسام الاسلام و مرحوم یحیی میرزا را انتخاب بکند و اگر بعضی‌ها می گویند ما یک سابقه داریم که بعضی‌ها استعفاء کردند و عوض آنها را آن چهل و پنج نفر انتخاب کردند این جواب خیلی سهل است و اینکه وکیل الرعایا می‌فرمایند که استرآباد وکیل خودش را در مجلس بشناسد لازم نیست وکیل خودش را بشناسد بنده این را به کلی منکر هستم به جهت اینکه این حق مجلس است همان موکلین که این وکلا را انتخاب کرده‌اند و وقتی که مجلس عوض آنها را انتخاب کند مثل این است که خودشان انتخاب کرده‌اند.

رئیس ـ چون بعضی از آقایان اجازه نطق خواستند و اگر بخواهیم بحث کنیم مطلب طول خواهد کشید خوب است زیاده بر این ده نفری که اجازه گرفته‌اند در این باب کسی اجازه نطق نخواهد.

صدیق حضرت ـ بنده بر ضد انتخاب فردی هستم و امروز هم هیچ صحیح نمیدانم به جهت اینکه بعضی‌ها در دوره اول ده نفر را می‌نویسند به خیال اینکه سایرین هم خواهند نوشت و سایرین اشخاص دیگری را می‌نویسند و بهتر این است که انتخاب جمعی باشد و به این ترتیب اکثریت نسبی هم به دست نخواهد آمد.

وکیل الرعایا ـ بنده عرض می‌کنم اینطور که نوشته شده وکیل باید اطلاعات محلی داشته باشد مثلاً حضرت اشرف مشیرالدوله در استرآباد آنقدر که لازم است مطلع باشند حالا مجلس لازم است یکی را برای استرآباد منتخب کند که تمام قوانینی را که خودش گذاشته لااقل بتواند از عهده برآید یا غیر آنجا از جاهای دیگر و مقصود اصلی بنده این بود که نمی‌دانستم آیا باید ملت وکیل استرآباد را انتخاب کند یا مجلس حالا معلوم می‌شود باید مجلس انتخاب کند که بتواند از عهده تکالیف وکالت برآید.

فاتح الملک ـ بنده عقیده‌ام این است که عرض می‌کنم هر کی نماینده ملت شد و مطابق قانون انتخاباب اعتبارنامه معتبر در دست داشت از آن روزی که منتخب شد نماینده ملت است چون موافق قانون انتخاب شده است چه مجلس تشکیل شود به مجلس بیاید و چه اینکه بسا هست تا مدتی بعد از انتخاب مجلس منعقد نشود یا به مجلس بیاید در صورت صحت اعتبار نامه وکالتش صحیح است و وکیل ملت است و نمی‌توان گفت چون به مجلس نیامده از وکالت عاری است همین قدر که او موافق قانون انتخاب شد او را می‌توانیم وکیل بگوئیم و اما در باب انتخاب جمعی و فردی وکلای این پارلمان وکیل تمام ملت ایران هستند و عرض می‌کنم وکیل اصفهان همان وکیل تهران و کرمان و غیره است ولی عوض فلان استرآبادی یا اهالی استرآباد که وکیل انتخاب کردند حال که استعفا داد گمان می‌کنند وکیل ایشان رفت و دیگر وکیل ندارند باید وکیل انتخاب کرد و اسمش را گذاشت به آنها هم نوشت که این شخص وکیل شما است.

تقی زاده ـ بنده عرض می‌کنم در اینجا سه مطلب پیدا شده و مباحثه می‌شود یکی در باب موحوم حسام الاسلام که بعد از انعقاد مجلس مرحوم شده است یکی مسئله یحیی میرزا که قبل از انعقاد فوت شده است یکی دیگر انتخاب جمعی و فردی و حالا می‌خواهم در باب هر یک عقیدة خود را عرض کنم.

رئیس ـ بلی همین طور است مطلب منقسم به چهار جزء شده است یکی انتخاب مرحوم حسام الاسلام یکی یحیی میرزا یکی انتخاب جمعی و فردی یکی اینکه باید انتخاب به هفتة بعد بماند و یا خیر و باید هر یک تکلیفش معلوم شود.

تقی زاده ـ بلی عرض می‌کنم چون یکی یکی گفته شده اصلاحات هر کدام با مجلس است ولی در باب مرحوم حسام السلام اولاُ باید اعتبارنامه اش دیده شود تا بعد معلوم شود و اما در باب مرحوم شاهزاده یحیی میرزا بنده هم با عقیده شاهزاده اسدالله میرزا شریکم و عرض می‌کنم وکیل از همان روز که انتخاب شد عضو مجلس است و اگر بخواهند این را معین کنند رجوع به حقوق مجلس کنند فقط چیزهایی که راجع به نظامنامة داخلی است باید مطابق شود از قبیل حقوق و غیره باز عرض می‌کنم در باب یحیی میرزا از اعتبار نامه ایشان بعضی اطلاعات خارجی هم داریم انتخاب یک نفر به جای او از حق مجلس است و اما در باب انتخاب جمعی و فردی بنده عقیده به جمعی دارم و باید جمعی باشد و در مجلس گذشته هم همینطور به جمعی انتخاب شد اگر بگویند که مجبور با آن نظامنامه هستیم بنده عرض می‌کنم این عمل داخل با اعمال آن مجلس نیست هر وقت که رئیس بعد از رای اظهار کرد که فلان کس با اکثریت آراء به وکالت مجلس منتخب شد وکالت او موافق این اعلان ممضی و صحیح است و اینکه میگویند انتخاب با وکلای محل است عرض می‌کنم اگر قانون این حق را به آنها داده بلی بنده هم قبول دارم ولی وقتی قانون اجازه نمی‌دهد پس باید مجلس انتخاب کند و در باب انتخاب هم بنده همان عقیده به انتخاب جمعی دارم در آنجاها که استثناء شده است.

مؤتمن الملک ـ اولاً عرض کنم اینکه میگویند هر وکیل عموم ملت است این را نمی‌توان گفت برای اینکه وکیلی که در استر آباد انتخاب شده همان وکیل تهران این به هیچ وجه صحیح نیست بلکه این اصطلاح است و اینکه گفته می‌شود برای این است که وکیل مجلس شورای ملی می‌تواند در باب کارهای عموم ملت و اصلاحات مملکت رای بدهد و ابداً مجلس نمی‌تواند هر وکیل را وکیل سی کرور فرض کند و اما در باب انتخاب جمعی فردی بنده عرض می‌کنم انتخاب جمعی تقریباً تا بیست سال قبل معمول بوده ولی از آنجا که بعضی اشکالات دیدند از این جهت از بیست سال قبل به این طرف غالباً انتخاب فردی معمول است از آن جمله طایفة ارتجاعیون سابقاً از طایفه خود عده‌ای رامی نوشتند در آن عده دو سه نفر اشخاص کافی را طرف اعتماد ملت بودند اول ورقه می‌نوشتند چون مردم اسم آنها را میدیدند باقی را هم قبول می‌کردند به این جهت انتخاب جمعی موقوف شد و گمان می‌کنم بهتر انتخاب فردی است و اما اینکه میگویند در مجلس سابق به طور جمعی انتخاب کردیم عرض می‌کنم بسا هست که در مجلس سابق بعضی بی قانونی‌ها هم شده و بعضی اعمال بر خلاف قانون هم اجراء شده ما نباید آنطور رفتار نمائیم تکلیف ما این است که از روی این نظامنامه که برای مجلس نوشته شده عمل کنیم و گمان می‌کنم برای انکه موافق نظامنامه خودمان عمل کرده باشیم بهتر این است انتخاب به طور فردی باشد.

رئیس ـ آقایان وکلا اگر مذاکرات را کافی میدانند رای گرفته شود

(عده‌ای گفتند بلی کافی است).

رئیس ـ حالا رای گرفته می‌شود به این طور که عرض می‌کنم اشخاص که تصویب می‌کنند انتخاب این پنج نفر برای یک هفته بعد بماند قیام نمایند

(در این موقع بیست و چهار نفر قیام نمودند چون اکثریت نبود تصویب نشد).

رئیس ـ معلوم می‌شود باید امروز انتخاب شود ولی چون فرداً فرد را در یک مورد فرض کردند چون مرحوم شاهزاده یحیی میرزا قبل از انعقاد مجلس مرحوم شده است و آقای حسام الاسلام بعد از انعقاد مجلس فوت کرده باید یکی یکی را بگیریم به این طریق اولاً رای می‌گیریم در باب شاهزاده یحیی میرزا هر کس عقیده دارد که باید عوض او را مجلس انتخاب کند برخیزد.

(در این وقت از ۵۶ نفر ۳۶ نفر قیام نمودند).

رئیس – در ۵۶ نفر از ۳۶ نفر با اکثریت رای گرفته شد و معلوم شد عوض یحیی میرزا را مجلس باید انتخاب کند حالا در باب مرحوم حسام الاسلام رای می‌گیریم.

(عده‌ای گفتند آنکه مسلم است محتاج به رای نیست).

رئیس ـ خیر رای می‌گیریم به این طریق هر کس تصویب می‌کند که یک نفر به جای حسام الاسلام مجلس باید انتخاب نماید قیام کند.(از ۵۶ نفر ۵۲ نفر رای دادند).

رئیس ـ با اکثریت آراء از ۵۶ نفر ۵۲ نفر رای دادند معلوم شد که عوض حسام الاسلام را مجلس باید یکنفر انتخاب کند حالا رای می‌گیریم در اینکه هر کس رای به انتخاب جمعی دارد قیام کند.(در این موقع ۵۳ نفر قیام نمودند).

رئیس ـ با اکثریت آراء از ۵۶ نفر ۵۳ نفر رای دادند در اینکه انتخاب جمعی بشود پس با انتخاب جمعی امروز ۵ نفر نماینده انتخاب می‌کنیم.(غالباً اظهار همراهی کردند).

رئیس ـ حالا عرض می‌کنم اگر در دو دفعه اکثریت تام حاصل نشده در دفعه ثالث اکثریت نسبی کافی است.(جمعی اظهار کردند خیر باید رای گرفته شود).

هاشم میرزا ـ بنده عرض می‌کنم قانون بر ما حکم می‌کند که باید با اکثریت تام انتخاب بشوند چگونه گفته می‌شود که با اکثریت نسبی در مرتبه ثالث انتخاب می‌شود.

وکیل الرعایا ـ بلی در صورتیکه قانون می‌گوید که باید با اکثریت تام شود چطور می‌توانیم با اکثریت نسبی قبول نمائیم.

تقی زاده ـ بنده می‌گویم البته هر چه بیشتر باید در صدد باشیم که اکثریت تام پیدا شود دیگر اینکه ممکن است که اگر امروز اکثریت تام پیدا نشده باشد از برای روز دیگر و کذالک هر چه با اکثریت تام معلوم شد قبول شود و باقی بماند برای وقت دیگر تا هر وقت طول بکشد.

میرزا اسمعیل ـ در صورتیکه قانون بر این است که باید با اکثریت تام انتخاب کنیم چگونه می‌توانیم با اکثریت نسبی انتخاب کنیم.

رئیس ـ این معلوم است که اکثریت تام مناط اعتبار است و اگر در دفعة ثالث اکثریت تام به دست نیامده آنوقت با اکثریت نسبی قبول خواهد شد اعتقاد بنده این است (بعضی گفتند در این باب رای باید گرفت).

شیخ اسمعیل ـ در ماده ۶۲ مطرح است که انتخاب وکیل باید با اکثریت تام باشد.

رئیس ـ هر کس با اکثریت تام انتخاب شد وکیل مجلس شورای ملی است.

(در این موقع ثانیاً ماده ۶۲ و ۱۷ خوانده شد).

شیخ اسمعیل هشترودی ـ قانون موافق این ماده تصویب کرده است که باید اکثریت تام باشد.

تقی زاده ـ اولاَ اینکه گفته می‌شود که باید در این باب رای گرفته شود بنده عرض می‌کنم مواقعی هست که ممکن است ما مجبور با اکثریت تام شویم چطور که در اول همین نظامنامه داخلی در باب انتخاب دئیس نوشته شده است و عرض می‌کنم از این جاها خیلی بسیار است که نمایندگان مجبورند اکثریت تام به دست بیاورند و اگر بخواهیم این نظامنامه را با اینطور که میگویند درست کنیم باید بر آن ماده که نوشته شده است با اکثریت تام انتخاب شود یک ماده دیگر وصل کنیم ما صغری و کبری درست می‌کنیم صغری را در اینجا داریم ولی یک کبری مفصلی لازم است که آنرا نداریم از این جهت همیشه گمان می‌کنم اکثریت تام در بعضی جاها اجباری شود.

عز الملک ـ در نظامنامه انتخاب تصریح شده است بنا بر این ماده ۱۹ که نظامنامة داخلی است می‌توان اگر در دو مرتبه انتخاب اکثریت تام به دست نیامد اکثریت نسبی را قبول کرد.

میرزا اسمعیل ـ اینکه می‌فرمایند در نظامنامه سابق تصریح شده است ما باید مطابق نظامنامة این دفعه عمل نمائیم آنجا را کار نداریم اینطور که میگویند ما می‌خواهیم در واقع یک قانون را نقض کنیم و این ممکن نیست.

اسدالله میرزا ـ بنده عرض نمی‌کنم فرمایشات آقایان قانونی نیست ولی می‌گویم همین نظامنامه حل این مشکلات را خواهد کرد و این مسئله در این نظامنامه قید شده است و فرستاده شده است به انجمن آذربایجان و در واقع این نظامنامه حاصل افکار یک ملت است ملت این ماده را تصویب کرده است درست است نماینده باید با اکثریت تام انتخاب شود ولی در نظامنامه نوشته شده است که اگر نشد با اکثریت نسبی قبول خواهدشد فرمایش آقای تقی زاده خیلی خوب است و صحیح ولی عرض می‌کنم من نمی‌توانم دیگری را مجبور کنم به اینکه در باره فلان رای بدهد و بالاخره گمان می‌کنم بهتر این است که همانطور که جناب رئیس فرمودند در دو دفعه با اکثریت تامه باشد و اگر نشد در دفعة ثالث با اکثریت نسبی انتخاب می‌شود.

محمد هاشم میرزا ـ اگر بخواهیم در این باب رای بگیریم باید اولاً در قبول اکثریت نسبی لایحه قانونی بیاید قبل از ۲۴ ساعت به وکلا داده شود آن وقت رای می‌گیریم.

نوبری ـ بنده نمیدانم ما نباید در مطالب اجتهاد کنیم شخصاً در باب انتخاب نماینده همین ماده است که باید با اکثریت تام انتخاب شود و به غیر از این صحیح نیست چه اگر با یکماه یا دو ماه دیگر هم طول بکشد باید تامل کرد تا اکثریت تام درباره هر یک از منتخبین یافت شود اما اینکه میگویند من نمتوانم کسی را مجبور کنم با اینکه فلان کس را بنویسد این صحیح است باید هر کس آنکه را که قابل میداند همان را موافق وجدان خود بنویسد.

وکیل الرعایا ـ بنده عرض می‌کنم مجلس اکثریت نسبی را می‌تواند قبول کند ولی بعد از آن که این مطلب قانونی شود ولی در قانونی که امروز ما در دست داریم بایستی این منتخبین را با اکثریت تام انتخاب کنیم.

اسدالله میرزا ـ در همین نظامنامه این مطلب معلوم شده است و از روز آن باید عمل کنیم.

هشترودی ـ اینکه میفرمائید در قانون نوشته شده است می‌توانند نیمساعت نگاه کنند پیدا و معلوم کنند تا تکلیف معلوم شود.

اسدالله میرزا ـ ماده‌ای را که جناب عزالملک خواندند همین مطلب است محتاج به نیم ساعت تأمل نیست و اینکه میگویند نماینده مجلس با نماینده ملت فرق دارد بنده عرض می‌کنم این را باید تشریح کنند نماینده هر طور که باشد نماینده ملت است و در باب این ماده هم بنده عرض می‌کنم باید موافق آن عمل کنیم این مطلبی است که راجع شده است به افکار عامه تقریباً و یکی از قوانین اساسی است نمی‌توان گفت که آن تغییر داده شود من این موافق آراء ملت است و اینطور که میگویند یا باید تغییر را قائل شد یا اکثریت تام را.

کاشف ـ در صورتیکه در نظامنامه ما قید شده است پس می‌توان بعد از دو مرتبه با اکثریت نسبی انتخاب شود.

شیخ محمد ـ اینکه آقایان این ماده را راجع به آن ماده می‌کنند ما نمی‌توانیم ماده را مفسر مادة دیگر قرار دهیم و مخصوصاً در صورتیکه آن ماده صریح است به انتخاب تام نمی‌توان مادة دیگر بر این قرار داد و اینکه میگویند نماینده ملت با نماینده مجلس فرق دارد عرض می‌کنم فرق از این هست که یکوقت نماینده ولایات است که از ولایات انتخاب می‌کند یکوقت است که خود مجلس انتخاب می‌کند.

هشترودی ـ بنده تأییداً به قول آقای شیخ محمد عرض می‌کنم همیشه مفسر باید بعد از مفسر باشد و بنده می‌بینم آن ماده، مادة ۶۲ است و این مادة ۱۹ چطور می‌توان این ماده را مفسر قرار داد و مقصود از وکیل ملت و مجلس همان است که آقا فرمودند.

اسدالله میرزا ـ اما جواب آقا که میگویند این ماده ۶۲ است و مستقل است عرض می‌کنم قبول نیست در قوانین بسا از این قبیل هست مثلاً در قانون اساسی می‌نویسد قضات محاکم عدلیه را نمی‌توان به هربهانه معرفی کرد و در جای دیگر مینیسد هر کس را نمی‌توان قاضی محکمه کرد باید قاضی دارای شرایط معلومه باشد از این قبیل بسیار هست که ما مجبوریم بعضی از مواد را راجع به مواد دیگر بدانیم.

(در این موقع یک ربع تنفس شد و بعد مجلس منعقد شد).

رئیس ـ بعضی از آقایان این ماده را شامل میدانند بعضی شامل نمیدانند به عبارت اخری بعضی میگویند به موجب مادة ۱۷ در مرتبه ثالث اکثریت نسبی کافی است پس ما حالا انتخاب می‌کنیم یکی دو نفر را ولابًد با اکثریت تام خواهدشد والباقی را استمهال می‌کنیم تا چند روز بعد شاید موافقت بین آقایان حاصل شده با اکثریت تام آن چند نفر باقی مانده انتخاب شود.(در اینموقع ورقه رای توزیع و رای گرفته شد)(عدة حضار ۵۵ نفر) جناب دکتر علیخان با ۳۰ رای و سلیمان میرزا با ۲۸ رای با اکثریت تام منتخب شدند.

رئیس ـ الباقی می‌ماند برای جلسة آتیه چون وقت تنگ است و دیروز قرار گذاشتیم مجلس را برای غروب ختم کنیم.

وکیل الرعایا ـ این مطلب که جز نظامنامة داخلی نشد خوب است آن سه نفر دیگر را هم امشب انتخاب کنیم شاید با اکثریت تام انتخاب شدند.

رئیس ـ وقت تنگ است وعجالتاً چیزیکه باید قرائت شود راپورت کمیسیون اعتبار نامها است.(راپورت کمیسیون اعتبار نامه را در تصدیق انتخاب حاجی محمد کریم خان وکیل ایل جلیل قشقائی ذکاءالملک قرائت کرد).

رئیس ـ موافق راپورت کمیسیون اعتبار نامها وکالت حاجی محمد کریم خان وکیل ایل جلیل قشقائی را تصدیق کرده است هر کس مطابق این راپورت تصدیق کرده می‌کند وکالت ایشان را قیام نماید.(تمام وکلا قیام نمودند).

رئیس ـ اتفاق تام حاصل است و جلسة آتیه فردا سه ساعت به غروب مانده است موضوع مذاکرات اول انتخاب سه نفر نمایندة دیگر است بعد قرائت تلگرافات واصله از نجف اشرف و کاغذ انجمن ارامنه و انتخاب هیئتی از برای تشرف به حضور حضرت اقدس آقای نایب السلطنه از برای تبریک روز عید.

(مجلس نیمساعت از شب گذشته ختم شد).