مذاکرات مجلس شورای ملی ۲ خرداد ۱۲۸۹ نشست ۹۶
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری دوم | تصمیم‌های مجلس | درگاه انقلاب مشروطه |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری دوم |
مجلس شورای ملی ۲ خرداد ۱۲۸۹ نشست ۹۶
جلسه ۹۶
صورت مشروح روز سه شنبه ۱۴ شهر جمادی الاولی ۱۳۲۸
مجلس دو ساعت و نیم قبل از غروب آفتاب خصوصی و مقارن غروب به ریاست آقای مستشار الدوله علنا تشکیل شد.
صورت روز شنبه ۱۱ را آقای معاضد الملک قرائت کردند.
رئیس ـ راجع به صورت مجلس ملاحظه هست؟
ارباب کیخسرو ـ در اینجا نوشته روسای کمیسیونها فردا قبل از ظهر جمع شده ترتیبی برای اوقات کمیسیونها بدهند میخواستم سئوال کنم که حاضر شدند یا خیر.
رئیس ـ بلی برای کمیسیون عرایض قرار شد یک نفر کسر آن را از شعبه اول انتخاب نمایند و برای کمیسیون عدلیه و داخله هم بعضی قرارها داده شده بعد از اینکه به عمل آمد اطلاع داده خواهد شد پیشنهادی است که آقای متین السلطنه کرده اند خوانده میشود(آقای معزز الملک پینهاد ذیل را قرائت کردند.)اولین شرط مشروطیت تفکیک قوای مقننه و قضائیه و مجریه است از یکدیگر اگر چه در اصل ۲۸ قانون اساسی مطرح است که قوای ثلاثه مزبوره از یکدیگر ممتاز و منفصل خواهد بود ولی اصل ۳۲ موهم است که بدون داشتن وظیفه ممکن است یکی از وکلا در ادارات دولتی بتواند مصدر خدمتی شود در صورتی که مسلما قصد مقنن این نبوده و لازمه تفکیک قوا سلب دخالت اعضاء یکی از این قوا در امور قوه دیگر است لهذا این بنده ماده ذیل را پیشنهاد میکنم که در آن رأی گرفته شود.
(هر یک از وکلا نمیتوانند غیر موظفا ماموریتی در ادارات دولتی داشته باشند مگر آنکه مجلس شورای ملی تصویب نموده باشد.(امضاء متین السلطنه و هیجده نفر دیگر از نمایندگان.)
متین السلطنه ـ در خصوص مطالبی که در جلسه قبل عرض کردم لازم است که این پیشنهاد از مجلس بگذرد و به علاوه به موجب ماده ۳۵ نظامنامه داخلی لازم میدانم و تقاضا میکنم بدون این که به کمیسیون مبتکرات برود در مجلس مطرح شود.
نوبری ـ چون میخواهید در قابل توجه بودن آن رأی بگیرید لازم میدانم عرایض خود را در این باب اظهار بدارم بنده یک نفر نمیتوانم در قابل یک اصل قانون اساسی میشود که مینویسد موظفا نمیتوانند داخل خدمت شوند شما میخواهید اینجا بگوئید غیر موظفا هم نمیتوانند داخل خدمت شوند مجلس چه طور میتواند به یک ماده قانون اساسی چیزی بیفزاید.
وکیل الرعایا ـ بنده داخل به مذاکرات یان پیشنهاد نشده یک حقی که دارم نمیخواهم استفاده آن حق را بکنم آن این است که در ضمن یک پیشنهاد آقای متین السلطنه نسبت به بی قانونی به بنده داده شده است که در آنجا مخصوص اسم بنده برده شده از روزی که بنده نمایندگی این ملت را قبول کردم تصور میکردم که هر چه منافعی که راجع ملت است با یک امری از مجلس و تصویب دولت و با مراعات اصل لایتغیر قانون اساسی که جلو تمام اشتباهات را گرفته است که غیر موظفا بتوانند کار بکنند و نظر به آنکه کسی بر خلاف مسلحت کار نمیکند مگر اینکه نظرش به پول باشد که بگوید اگر نکردم به آن پول نمیرسم که
نماینده با این ترتیبات میتواند اقدام در هر قسم خدمات نافعه ملیه بنماید بنده بر حسب تصویب کمیسیون عالی و امر محکم مجلس برای یک امر مخصوص بعضی اقدامات در وزارت مالیه کرده ام اولاً اقرار مینمایم که بنده وظیفه ندارم جزء یک وظیفه دیگری را هم ادا کرده ام که تقریبا ۳ کرور بر عایدات این مملکت افزوده ام و امروز لازم میدانم مجلس رأی خودش را در حق بنده اظهار بدارد که بنده هیچ ماموریتی جزء وکالت ندارم چون مسئله بنده درباره مجلس مسئله ایاز است مادامی که به من میگویند کار کن تا نگفته است بایست کار میکنم حالا خواهشمندم که مجلس همین امروز به خصوص رأی خودش را در حق بنده معلوم نماید اگر آن فرمانی را که به بنده داده است امتداد میدهد حاضرم در صورتی که به فضل خدا آن کارهائی را که بنده دارم مانع از حضور در مجلس نمیدانم و تا روزی که مسئله گندم نبوده بنده در کمیسیون بودجه آمد ای آقایان بیست هزار خورار گندم با بی اسبابی و وضع حالیه مملکت شما از پنجاه فرسخی و پنجاه و پنج فرسخی حمل کردن به تهران وارد نمودند البته میدانید کار کوچکی نیست و البته یک پولی لازم است که متفرق بشود و در دهات برای جمع آوری گندم و تهیه این پول یک وقتی لازم دارد و بنده آن روزی که در اینجا اظهار کردم که فلان مقدار گندم وارد میکنم و عرض کردم اگر آقایان اجازه میدهند این گندم را وارد کنم و اول امید هم به خداست بعد به شما نمایندگان ملت و منتظر این طور اظهارات نبودم و حال که نتیجه بر عکس بخشید بنده هیچ گله مند نیستم لکن با این همه گرفتاریهای فوق العاده این خدمت آخری را که با اجازه مجلس قبول کردم و انجام دادم این اعتراض آقای متین السلطنه درباره بنده که در پیشنهاد خودشان اسم شخص بنده را بردند و بنده را موضوع بحث قرار دادند تا اندازه خارج از انصاف میدانم و خواهش دارم که مجلس رأی خودش را در حق من معلوم نماید که بکنم یا نکنم و اگر معلوم مکنند وظیفه خودم میدانم مشغول خواهم بود به جهت اینکه عرض کردم مسئله بنده مسئله ایاز است تا مجلس نفرموده است بایست کار میکنم.
معزز الملک ـ در باب قانون اساسی ممکن است نظرها مختلف باشد بعضیها نظرشان به روح قانون است و بعضیها به صورت قانون به عقیده بند نظر مقنن به صورت قانون نبوده که میگوید کسانی که غیر موظفند میتوانند و غرض مقنن این نبوده است که یک نفر از اداره پول بگیرد اما معایبی که متصور است در خدمت وکلا در ادارات از چند راه است که لازم است عرض کنم یکی این است که شغل نمایندگی شاید وقت زیادی لازم داشته باشد تا اینکه نماینده از عهده خدمتی که به او رجوع شده است براید به جهت اینکه خیلی کارها در کمیسیونها است که باید بگذرانند به علاوه مطالعه در اموری بکنند که باید در مجلس مطرح شود که نماینده باید تاملی کرده نظر صحیحی در آن باب تحصیل کند و در مجلس اظهار بدارد اینها اوقات زیادی لازم دارند و یک نظر دیگر که ملاحظه میشود رئیس بودن مرئوسیت است نماینده از انجائی که از طرف هیئت مبعوث و منتخب میشود چون سمت رسمی دارد نمیتواند در یک اداره مرئوس رئیس آن اداره بشود و هم ممکن است تصور کرد وقتی که نماینده در یک اداره هست شاید یک وقتی طرفداری از آن اداره نماید و بنده مخالفم با آقای نوبری که میگویند این یک چیزی است و در مقابل یک ماده قانون اساسی و قابل توجه نیست این ماده بر قانون اساسی افزوده نمیشود بلکه این قانونی است که مجلس شورای ملی بر حسب مقتضای وقت وضع میکند این اگر مجلس شورای ملی میخواست تغییری در قانون اساسی بدهد مثل اینکه بگوید موظفا هم میتواند چون این تغییر در قانون اساسی است به این جهت نمیشود به جهت اینکه مجلس اگر آقای ارباب اجازه بدهند هنوز تغییر دهنده مشروطیت ندارد پس به این جهت نمیشود به این جهت معلوم نیست که مجلس بتواند تغییر بدهد قانون اساسی را یا اینکه چیزی بر او اضافه نماید این یک قانون دیگری است که امروزه مجلس وضع میکند و تعیین مینماید که غیر موظفا هم نمایندگان نمیتوانند در ادارات خدمت کنند و در قانون اساسی هم همچو اجازه داده نشده است یعنی ساکت است و بالاخره بنده پیشنهاد آقای متین السلطنه را خیلی صحیح و قابل توجه میدانم و اهمیت میدهم و عرض میکنم خیلی لازم است که مجلس یک چنین قانونی وضع نماید و جلوگیری کند از اینکه نمایندگان در ادارات مداخله نمایند و این استثنا را هم کرده است که در بک موقعی با اجازه مجلس نماینده میتواند در یکی از ادارات مداخله نماید مثل اینکه آقای وکیل الرعایا خیلی خدمت میکنند و به تصویب مجلس شورای ملی است و این منافاتی هم با این قانون نخواهد داشت.
فهیم الملک ـ آقای متین السلطنه از این پیشنهاد یک مقصودی داشته اند و به یک شکل دیگری جلوه میکند همان طور که آقای نوبری فرمودند که در قانون اساسی این طور است که نباید موظفا در ادارات خدمت نمایند حالا ما اگر یک ماده قانونی وضع کنیم که غیر موظف هم نمیتوانند خدمت نمایند این به مقابل آن اصل قانون اساسی خواهد بود و حال اینکه مقصود ایشان این نیست بلکه مقصود ایشان این بود که گفتیم بعضی از اعضاء کمیسیونها با اعضاء مجلس بعضی کارهای خارجی پیدا کرده اند و مانع از تشکیل کمیسیونها و اسباب اتلاف وقت مجلس میشود این بود که این پیشنهاد شد و این مسئله ربطی به این گفتگو ندارد مقصود این پیشنهاد این است که اعضای مجس در موقع جلسات و موقع کارشان در کمیسیونها حارض شوند و نباید به هیچ مانعی غیبت نمایند مگر اینکه عذر مسموعی داشته باشند پس خوب است یک ماده به همین عبارت نوشته شود تا ما را دچار محظوراتی که در موقع الحاق به قانون اساسی روی میدهد بنماید و تصور میکنم که آقای متین السلطنه هم تا این اندازه را تصور بکنند که برود به کمیسیون و در آنجا یک ماده بنویسند که وکلا از جلسات و کمیسیون ها غیبت نکنند و اگر غیبت کردند شرط دیگری بگذارند ولی یک چیز دیگری هم هست و او این است که ما باید فقط در جلسات مجلس و کمیسیونها شرط قرار بدهیم والّا نمیشود وکیل را مجبور کرد که شب هم در خانه خود کاری بکند و اگر یک چیزی به نظرش رسید مثلاً یک قانون برای یک اداره نوشت نمیتوان گفت مداخله کرده است در یک کاری یا اگر از او کیفیت یک اداره را سئوال کنند جواب بگوید مقصود این است که بستگی به اداره پیدا بکند که در موقع همراهی و طرفداری از آن اداره بنماید و در سایر ممالک معاونین هم که جزء مجلس هستند و هم منصب دولتی دارند حالا ما چون در آن ترتیب نمیتوانیم داخل شویم به جهت اینکه در قانون اساسی معین شده است پس باید همان طوری که عرض کردم فقط در جلسات کمیسیونها و مجلس مذاکره کنیم والّا سایر اوقات وکیل را نمیشود مخالفت کرد که به هیچ کار دیگر نبایست برسی بلی اگر در یک وزارت خانه دیگری رفته و کاری به جهت خودش معین کرده است دیگر در غیر اوقات مجلس من نمیروم آنجا و مانع از حضور من در جلسات کمیسیونها و مجلس نخواهد بود آن را باید منع کرد لکن اگر این طور نباشد به عقیده بنده من عیب ندارد و بیش از این هم صحیح نمیدانم نماینده را محدود کنیم.
متین السلطنه ـ بلی این اول دفعه است که نیت و قصد یک نفر را یکی دیگر بهتر از خودش فهمیده است و چنانچه آقای فهیم الملک معلوم میشود نیت و قصد بنده را بهتر از بنده فهمیده اند این مطلب که اعضاء در جلسات کمیسیونها و مجلس حاضر شوند یا دیر بیایند در نظامنامه داخلی به اندازه لازم پیش بینی شده است بعد هم پیشنهاد شده و به کمیسیون مبتکرات رفته است و عنقریب اقداماتی هم در مجس مقدس خواهد شد که مجبور کند آقایان را که در وقت جلسه در کمیسیون و مجلس حاضر شوند ولی مقصود بنده این بود که معلوم شود نمایندگان غیر موظف در ادارات دولتی میتوانند خدمت بکنند یا نمیتوانند و خود بنده به قدر کفایت استدلالات خود را عرض کردم که روح قانون و مقصود مقنن این بوده است که نمایده مداخله در اجرائیات ننماید و مواد اصل قانون اساسی را شاهد اوردم از آن تجاوز کرده قانون انتخابات و انجمههای ایالتی و ولایتی و بلدی را شاهد اوردم که در تمام آنها مشهود است که مقنن یعنی اشخاصی که قبل از ما این قانون را نوشته اند این بوده است که نماینده موظفا یا غیر موظفا نمیتواند در اداره دولتی خدمت نماید حالا یک نوع تردیدی درباره پیشنهاد بنده برای نمایندگان حاصل شده و گمان میکنند اگر این تصویب شود تغییری در قانون اساسی داده خواهد شد به طوری که آقای معزز الملک فرمودند که در واقع فرمایش صحیحی بود هیچ لازم نیست که این ماده را جزء قانون اساسی نمایند این یک ماده ای است علی حده که مجلس چنانچه فرموده اند
بر حسب اقتضای وقت وضع میکند این است که به سایر وکلا این نقطه را واگذار میکنیم و اجازه میخواهم که یکی دو کلمه در جواب آقای وکیل الرعایا عرض کنم و آن این است که خود بنده شخصا همیشه فوق العاده احترام و خوش بینی از فرط دیانت و زیرکی آقای وکیل الرعایا داشته ام و انیکه اسم ایشان را بردم و اظهاراتی نسبت به شخص ایشان کردم نه این است که قصد سوئی نسبت به شخص ایشان داشتم بلکه خواستم ایشان را شاهد بیاورم و از برای اثبات مدعای خود و اما چار ایشانرا شاهد اوردم که با تاسف این بهانه بود که خود ایشان به دست دادند که قانون روده یا اینکه یک مطلبی که هنوز از کمیسیون نگذشته است در حراید اعلان میکنند و ما را دچار منظور مینمانید تقصیر از من نبود و اما استقرار ایشان را در این کاری که فعلا دارند اگر بنا بشود دو مرتبه انتخاب شوند بنده اول کسی هستم که رأی میدهم درباره ایشان لکن کار ایشان در هئیت مدیره شده است نه در مجس تجدید رأی شد بایستی برای ایشان هم بشود و نشده است یعنی بنده خاطر ندارم اگر شده است خواهند فرمود که متذکر شوم و البته اگر در مجلس خواهند فرمود که متذکر شوم و البته اگر در مجلس انتخاب ایشان واقع شده است معذرت خواهم خواست ولی برای این کار که فعلا در دست دارند نظر به خدمات بزرگی که کرده اند و نظر به عایدات بزرگی که اگر برای ملت معین نموده و اوقات خود را از صبح تا شام صرف کرده اند البته گمان میکنم که اگر بنا شود یک نفر با یک عده از وکلا برای این کار معین شوند ایشان اولویت دارند و از هر جهت شایسته ترند.
رئیس ـ خوب مذاکره در این باب کافی است عجالتا این را رجوع میکنیم به کمیسیون مبتکرات که ملاحظات آن کمیسیون نیز ضمیمه آن شده به مجلس پیشنهاد شود.
متین السلطنه ـ بنده تقاضا مینمایم که در قابل توجه بودن او رأی بگیرند(عده بر خلاف اظهار کردند که بفرستید به کمیسیون چون محل اختلاف شده بود بالاخره رئیس رجوع به کمیسیون نمود راپورت کمیسیون قوانین مالیه و قانون محاسبات عمومی قرائت شد ماده اولی که قرائت شد گفتند فائده در خواندن مواد آن نیست.)
رئیس ـ لابد تمام آقایان ملاحظه فرموده اند پس حالا شروع به شور در کلیات این میکنیم.
مؤتمن الملک ـ این قانون که پیشنهاد شده است دارای دو قسمت است یک قسمت قوانین محاسبات عمومی است که وزیر مالیه پیشنهاد کرده است و قوانین است یک قسمت ترتیبات ادارات است که مستشار الدوله مالیه به وزیر مالیه پیشنهاد کرده است آن قسمت لازم نیست در مجلس مطرح شود.
فهیم الملک ـ مقدمه عرض میکنم قبل از اینکه شروع به مذاکرات کلی این قانون بشود البته آقایان تصدیق میفرمایند که اساس اصلاحات ممکن راجع به اصلاحات عایدات مملکتی است و فقط اصلاحات مالیه مملکت این نیست که بر عایدات مملکت بیفزائیم بلکه مقدم بر آن این است که آنچه دولت عایدی دارد به یک ترتیب صحیح جمع آوری شده آن را به ترتیب صحیح به مصرف برسانیم عجالتا یک قانون پیشنهاد شده است برای اداره کردن کلیه عایدات دولت گر چه قانون مفصلتر از این هم هست لکن عجالتا به همان اندازه که ما میتوانیم امروزه عمل نمائیم این چند ماده به مجلس پیشنهاد شده و استدعا میکنم از آقایان از مجلس بگذرد به جهت اینکه مادام که از مجلس نگذشته عایدات مملکتی تصور نفرمائید که به یک شکل صحیح اداره خواهد شد بلکه یک بودجه صحیحی وزارت مالیه نمیتواند به مجلس بفرستد و این قانون همان طور که آقای مؤتمن الملک فرمودند یک قسمتی راجع به دستور العملی است که در اداره لازم است و کمیسیون هم ملتفت بودکه این یک قانون نیست که از مجلس بگذرد ولی به ملاحظه اینکه بر داشتن یک ترتیب غلطی از یک وزارت خانه و گذاشتن یک قانون جدیدی خوب است به مجلس بیاید که هم خاطر آقایان مستحضر باشد و هم شاید در این خصوص هم به نظرشان چیزی برسد به این جهت به مجلس فرستاده شد.
تقی زاده ـ این قانون خیلی اهمیت دارد و از برای وزارت مالیه به منزله قانون اساسی است و خیلی خیلی خوب است یکی وقتی که از وزارت مالیه به کمیسیون قوانین مالیه فرستاده شد در کمیسیون پاره ای تغییرات داده شد و در آن تغییرات وزیر مالیه حاضر نبود و نتوانست در آن مدت حاضر شود و لازم است که در موقع قرائت در مجلس وزیر حاضر باشد که آن تغییرات را قبول نماید حالا اگر در دستور چیز دیگری هست او را مطرح قرار دهند این بماند تا وزیر حاضر شود.
رئیس ـ جناب وزیر مالیه حاضر بودند لکن به واسطه کسالتی که حاصل شد برای ایشان رفتند حالا در کلیات صحبت میکنیم.(اغلب گفتند در کلیات مذاکره لازم نیست.)
رئیس ـ رأی میگیریم که داخل شور مواد شویم.
افتخار الواعظین ـ در کلیات که مخالفی نیست در شور مواد هم چنانچه اظهار شد و خود وزیر لازم است و وزیر حاضر نیست پس فایده ندارد رأی گرفتن.
رئیس ـ دو شور خواهد شد در شور ثانی وزیر حضور پیدا خواهد کرد حالا چون عده کافی نیست از برای اخذ رأی میماند به جلسه آتیه با حضور وزیر آقای وحید الملک سئوالی داشتند از معاون وزارت خارجه در خصوص نشریات مطبوعات خارجه.
وحید الملک ـ بنده میخواستم مقدمه عرض بکنم و دو مسئله خیلی مهم را خاطر نشان آقایان کرده باشم یکی اینکه هر ملتی که افکار عمومی در عالم تمدن عالیه دارد آن چیزهائی را که در قدیم الایام به زور شمشیر و قوه استبدادی ممکن بود گرفته شود این روزها به واسطه آزادی اقلام و نطق و پخته کردن افکار آن چیزها را به دست میاورند بدون اینکه شمشیری در کار بیاورند و مخصوصا اهمیت افکار عمومی راجع به مشروطیت ایران خیلی اهمیت پیدا کرده است برای سهولت جریان امور یاد شده مخصوصا یکی از تکالیف عمده نمایندگان دولت خودمان را در دربار دولت دیگری هم این میبینم که حتی المقدور سعی کند که افکار عمومی آن مملکت و ملت را راجع به مملکت و ملت خودش تهیه بکند و نگذارد سو عقاید و افکاری نسبت به ملت و دولت خودش در آن مملکت پیدا شود و بدبختانه میبینم در این اواخر مخصوصا از شروع به دولت جدید افکار عموم مخصوصا در مطبوعات خارجه نسبت به مشروطیت ایران و این دولت جدید داده میشود و این نشریات خیلی سو استفهامات راجع به این مملکت تولید میکند و وقت است که از این گونه نشریات جلوگیری شود و بنده از عمده تکلیف نمایندگان و سفرای خودمان در خارجه این گونه سوء تفاهمات نسبت به دولت ما پیدا شود و جلوی این نشریات را بگیرند و نگذارند این مطالب بی اصل که افکار عامه را نسبت به دولت تغییر میدهد پیدا شود و بنده از معاون محترم وزارت خارجه سئوال میکنم نشریات را بگیرند و نگذارند سوء استفهامات نسبت به دولت جدید پیدا شود.
معاون وزارت امور خارجه(نصر الملک) ـ در این باب وزارت خارجه همیشه مراقبت کرده است که اگر یک چیزی برخلاف آن چه را که آقای وحید الملک فرمودند در روزنامجات اروپ ببینند فورا تکذیب بکنند مثل این است که هر وقت در جراید اروپ یک چیزی به دولت ایران مضر است دیده شده فورا به توسط سفرا تکذیب شده و مخصوصا در چندی قبل یک لایحه متحد المال نوشته شد به تمام سفرا که در این باب مراقبت داشته باشند پاره ای اخبارات که در مطبوعات نشر میشود تکذیب کنند و پاره ای وسایلی که ممکن است و البته آنچه را هم که وزارت خارجه نوشته است به سفرا رسیده میبینید آنچه که سابق در جراید مینوشتند کمتر شده است و بنده این را از اثر تعلیماتی میدانم که وزارت خارجه به سفرای خود داده است و مخصوصا به موجب اطلاعی که وزارت خارجه پیدا کرده است خیلی مراقبت دارند و اگر بخواهید سواد آن لایحه را ملاحظه فرمائید حاضر است اجازه بفرمائید ارائه بدهم.
وحید الملک ـ خیلی ممنونم از اظهاری که معاون وزارت خارجه کرده اند که اقدامات در این خصوص از طرف وزارت خارجه شده است و نتیجه آن هم ظاهر شده است یا خواهد شد ولی بنده میبینم که این مطلب روز به روز به سوی تزاید است و بنده اصلاع ندارم که تاکنون یک تکذیب رسمی از این گونه انتشارات شده باشد البته شاید بعض از آقایان خواسته که از جزئیات این انتشارات مستحضر شوند جزئیات این انتشارات خیلی فوق العاده است بلکه بعضی از چیزها است که اصلا هم یکی از ما ها اطلاع ندارم و میبینیم که در خارجه نقشه اش را میکشند مثلاً گاهی امتیاز خط آهن تهران را به فلان دولت میدهند یا فلان دریاچه را امتیاز میدهند یا آن که راه ها را نا امن و غیر منظم مینویسند و اعمال دولت و مجلس را به طور دیگر جلوه میدهند که
ابدا روح ما از آن انتشارات اطلاعی ندارد و عرض میکنم خوب است یک جدیت فوق العاده در این کار شود که جلوگیری از این مطبوعات که راجع به استقلال این مملکت است بشود و امیدواریم که همین اقدامی که کرده اند نتیجه آن به خوبی ظاهر شود.
معاون وزارت خارجه ـ اقدامی وزارت خارجه کرده اند به شرحی است که به عرض رسانیدم و حالا هم آقای وحید الملک میفرمایند تاکیدات بشود و اطلاعات میکنم.
رئیس ـ آقای ادیب التجار سئوالی داشتند از معاون وزارت خارجه در خصوص رفتار قونسول بادکوبه.
ادیب التجار ـ شرحی مفصل محترمین تجار ایرانی مقمیمین بادکوبه از سؤ اقدامات ساعد الوزرا قنسول آنجا و حرکات زشت مامورین او به مجلس مقدس نوشته بودند کارهای زشتی نوشته بودند که امضاء کنندگان تجار نمره اول ایران هستند که گمان نمیکنم دروغ باشد و اطلاعات آقای ناصر الملک را در این خصوص شاهد گرفته اند مینویسند از آن ساعتی که نامزد شده است به مأموریت قونسولگری بادکوبه همان قسم حرکاتی را که ارفع الدوله در اسلامبول مرتکب شده و شیوه و شیمه خود قرار داده بود پیش گرفته و در این موقع باریک ما بین آنها اختلاف بزرگی انداخته اند دیگر آنکه مدرسه موسوم اتحاد ایرانی که ایرانیان مقیم آنجا تاسیس کرده بودند در یک همچو جائی که جالب توجه است و باید مامور وزارت خارجه تشویق بکند بر عکس در مقام تعطیل آن مدرسه بر آمده و مدیر آن را با چوب زده دیگر آنکه آقا بابای قلی اوف نام که به شرارات معروف است به مساعدت ایشان با جمعی از اشرار وسط روز به کاروانسرای حاجی شیخ علی که مینویسند قریب سی نفر از تجار ایرانی در آنجا مسکن دارند در حالی که شش لول دستشان بوده است به آنجا حمله برده و چیزی نمانده بوده است که چند نفر کشته شود بعد که حکومت محلی در مقام ممانعت بر آمده فرمان شیر و خورشید را به استظهار خود و استخلاص از چنگال حکومت روس ارائه داده است و نوشته اند که شرح این واقعه به وزارت خارجه هم نوشته شده میخواهم سئوال کنم از معاون وزارت خارجه که در این باب تحقیقات و اقدامات عاجل کرده اند که جالب توجه عموم باشد و مجلس هم از این اقدامات مطلع باشد یا خیر؟
معاون وزیر خارجه ـ عریضه که در این باب به مجلس رسیده بود که دو سه روز قبل از وصول عریضه آنها به وزارت خارجه و در همان روز یا روز بعد جناب آقای وکیل التجار این فقره را به من اطلاع دادند و بنده دیگر منتظر این نشدم که از بادکوبه عرض حالی به وزارت خارجه بیاید فورا تلگراف کردم به او که تجار شکایت دارند و این منافات با حسن ظن و اطمینانی است که وزارت خارجه به شما دارد امروز تلگرافا جواب داده بود که شرح آن را به توسط پست مینویسم به وسایل دیگر هم پاره تحقیقات شده است منظر هستیم که ببینیم از آنجا ها هم چه جواب می آید و البته بعد از رسیده جواب و معلوم شدند حقیقت مطلب نتیجه به عرض مجلس خواهد رسید.
رئیس ـ آقای کاشف در خصوص اموال غارت شده یکی خوی و تبریز که رحیم خان و اتباع او غارت کرده اند سئوالی داشتید از معاون وزارت خارجه.
کاشف ـ لازم است مقدمه ای چند کلمه ای عرض کنم که اذهان آقایان مسبوق باشد در بدو انقلاب آذربایجان راجع به تجار ایرانی از راه طرابوزان مقداری مال التجاره به سرحد ایران وارد شده و در آن هنگام چون راهها خیلی مغشوش بود مالها را لازم بود که در هر جا هست توقیف کنند لکن در سر حد ایران ایستگاهی نبود که مرکز تجارت باشد بالاخره مال ها به سلامت از راه گمرک خوی رسید و به واسطه اغتشاش تبریز و راه بین تبریز و خوی قریب سیزده ماه همین طور توقیف بود حتی یک زمان که اطمینان به راه داشتند حضرات تجار راضی شدند که اموالی را که باید تبریز برود بیرون آورده حق گمرک او را داده در همان حوالی به فروش برسانند رئیس گمرگ خوی مانع شد و گفت اگر شما اطمینان دارید من اطمینان ندارم تا یک زمان که از فتوحات سردارات و مجاهدین راهها امن شده بود رئیس گمرک به تجار اطلاع داده بود که حالا میتوانید مالهای خود را به تبریز حمل کنید حضرات هم چون مال کلی بود مگاری از هر طرف توانستند فرستادند و آنها را حمل کردند ولی قبل از ورود به مرند دستخوش چپاول رحیم خان و اتباح او شد و این بارها که تمام اقشمه و به طور انتخاب بود و هر ک دام مال یک نفر بود چهارصد و سی و هشت عدل آن را بردند و چیزهائی را که نمیتوانستند ببرند و سبک قیمت بود گذاشتند و این دفعه خسارت زیادی به تجار آذربایجان و ایرانیانی که مقیم اسلامبول هستند وارد شده و اکثری مقروض بودند بعضی از آن اموال شاید راجع به بعضی آقایانی باشد که در این مجلس هستند این تجار از ابتدای دولت جددی به هر جائی که توانستند شکایت کردند که دولت رفع پریشانی آنها را بکند ولی به واسطه آنکه هنوز ترتیب ادارات ما به جائی نرسیده بود رفع تعدی از آنها نشد و بنده اطلاع دارم که خیلی از تجار به واسطه این خسارت فوق العاده به کلی محو و پریشان شده اند میخواستم از معاون وزارت خارجه سئوال کنم بعد از اینکه متحمل این همه صدمات شدند و از طرف دولت مامور فرستادند و رحیم خان به روسیه فرار کرد و او را مراجعت به ایران ندادند به اسم اینکه مقصر پلتیکی است ولی در باب این مال التجاره و نسبت به این تجار بیچاره چه اقدامی کرده اند و هر گاه اقداماتی نموده اند شرح آن را بیان بفرمایند.
معاون وزارت خارجه ـ چندی قبل از طرف تجار آذربایجان عرض حالی به مجلس مقدص رسیده بود و بر طبق آن هم از ایالت آذربایجان تلگرافی به وزارت خارجه شده بود و در این خصوص ما بین وزارت خارجه و سفارت روس مذاکرات و مکاتبات زیاد شد تا اینکه سفارت جواب نوشت که رحیم خان وقتی که آمد به خاک روسیه جزء گاو و گوسفند چیز دیگر نداشته و در جواب نوشتیم که از قراری که ارائه شده است دویست قالی بزرگ و بعضی چیزهای دیگر را برده و این خود میتواند بفهماند که این اظهاری را که او به سفارت کرده است به کلی بی اصل است و چیزهای دیگر را هم برده است دوباره سفارت نوشته بود که او میگوید پیش از این با من نبوده در جواب وزارت خارجه نوشت در اینکه رحیم خان یک میزان زیادی متجاوز از دو کرور سه کرور غارت برده هیچ جای شبهه نیست اینها را اگر نبرده است چه کرده است و در کجا امانت سپرده است نزد هر کس هست صورت بدهد که گرفته شد به صاحبان آن رد شود جواب این فقره هنوز نیامده است مطالبه میشود و نتیجه به هر جا رسید به عرض مجلس میرسد.
کاشف ـ به موجب فرمایش آقای معاون مدت ها است که شکایت شده حتی آن که به مجلس هم رسیده است بنده اطلاع دارم که رحیم خان در موقع ورود به روسیه مبالغ زیادی از اموال همراه داشته و خیلی هم صاحب ثروت است چنانکه یک مقداری از این اموال که در راه برده شده است از یک نفر تجار ایرانی مقیم اسلامبول بوده و خود او این سفر بعد از مراجعت از تهران به تفلیس رفته و به هر طریفی که میدانسته است آن اموال را پس گرفته پس معلوم میشود که آن اموال پیش او است و همان طور که گفته اند اگر نبوده است نزد کی است باید معلوم کند و به جهت این بیچاره ها یک اقدامی شود که این خسارتی که به ما وارد شده است جبران شود به جهت اینکه آن مالی که از این مالها کمتر قیمت داشته است هر عدلی پنجاه لیره قیمت آن بوده است با این تفصیل ملاحظه بفرمائید که چهارصد و سی و هشت عدل قیمت آن چه قدر میشود و چه قدر خسارت به این تجار بیچاره وارد آمده است استدعا میکنم نتیجه اقدامات را زودتر بفرمائید که اسباب آسایش آنها بشود.
معاون وزارت خارجه ـ اطاعت میکنم.
رئیس ـ جلسه آتیه روز پنج شنبه و دستور آن از این قرار است شور اول در مواد قانون محاسبات عمومی و راپورت کمیسیون بودجه در باب اصلاح کشتیهای خلیج فارس.(مجلس یک ساعت از شب گذشته ختم شد.)