مذاکرات مجلس شورای ملی ۲ اسفند ۱۲۸۶ نشست ۲۳۹
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری نخست | تصمیم‌های مجلس | قانون اساسی مشروطه و متمم آن |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری نخست |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۲ اسفند ۱۲۸۶ نشست ۲۳۹
وقایع مذاکرات روز شنبه نوزدهم شهر محرم الحرام دارالشورای ملی
رئیس – مطرح مذاکره امروز تحصیل پول است برای رفع احتیاجات مملکت حالا باید دید وکلاء محترم چه راهی بنظرشان رسیده.
شرف الدوله – راهی بنظر بنده رسیده می‌نویسم میدهم.
آقا میرزا مرتضی قلیخان – صبح باندازه که لازم بود مقدمة مذاکرات بعمل آمد و در بین اینکه از ملت اعانه گرفته شده یا تأسیس بانک ملی بشود یا استقراض از خارج کرد و مذاکره بود و باعتقاد بنده اصل استقراض از صرافهای دول بیطرف خیلی خوبست باین معنی که قرض دولتی نباشد و اما تأسیس بانک ملی از واجبات و بدیهیات است واین مسئله ملت واین مجلس را بالمره از اهمیت انداخت و در اکثر ثمرات روزنامه مجلس اگر بدقت نظر نماییم می‌بینیم که تمام مذاکرات مجلس در این خصوص بوده است ولی بواسطه مذاکره که در آن وقت در خصوص استقراض شد این مسئله را بتأخیر انداخت و آن وجهی که در خزانه بود واین استقراض داخله که شد اگر سرمایه بانک می‌کردند تاکنون بانک تأسیس و مردم هم مبلغی داده بودند و شاید سرمایه بالغ بچند کرور می‌شد و اشخاصی هم که وجود خود را مخفی داشته‌اند اطمینان حاصل کرده پول ببانک میدادنددر هر صورت بعقیده بنده اعم از اعانه از ملت و استقراض از داخله یا از خارجه بهر اسم بشود باید باسم بانک شده وبانک تأسیس شود که فایده اینکار لاتعد و لاتحصی است آقا شیخ حسین تحصیل پول برای این مملکت لازم ونهایت وجوب را دارد اگر هر قدر کمتر در این باب اهمال شود باز زیاد است و بهیچوجه نباید در تحصیل پول مسامحه شود و ما این ملت را باقسام مختلف امتحان نمودیم و گفتگوها کردیم یکدفعه گفتند قانون اساسی تمام نشده پس از آنکه تمام شد گفتند بصحه نرسیده بعد از رسیدن بصحه اظهار داشتند که امنیت نیست و بعد گفتند که ماها باین مؤسس بانک اطمینان نداریم یعنی اساس این بانک باید از روی ترتیب صحیح باشد حالا خوبست این مسئله را هم امتحان نماییم یعنی تأسیس بانک بطور صحیح بشود آنوقت ببینیم پول میدهند یا نه.
رئیس التجار – ما وکلا همین قدر از خارج میدانیم که پول لازم است ولی اینکه چقدر لازم است و قرض خارجی ما چقدر است نمیدانیم پس باید وزرا بیایند آنچه بنظرشان در انیباب رسیده پیشنهاد نمایند که چقدر قرض کلی لازم دارند و چقدر قرض فوری لازم است تا معلوم شود و اگر حضور آنها نباشد گفتگوی ما هیچ نتیجه نخواهد داشت آقا میرزا محمود اول باید بدانیم که چه مقدار پول این ملت را از خسارت و کسالت بیرون می‌آورد که آنوقت ملاحظه شود بدانیم آن مبلغ از داخله فراهم می‌آید یا نه اگر بقدر بیست و پنج کرور یا سی کرور باشد این مبلغ در داخله پیدا نمی‌شود واگر معادل دو سه کرور است امکان دارد ولی می‌ترسیم از اینکه مبلغی باسم بانک و غیره قرض بکنند و در فشاری واقع بشویم که نتوانیم از عهده آن بیرون بیاییم باید این مطلب را وزراء درست توضیح بدهند.
حاج محمد اسمعیل آقا – گویا وکلا فراموش کرده‌اند آنچه لازم بود استقراض برای دولت و گمانم این است که توضیحات وزراء هم همین باشند که یک قرض دوازده کرور یا کمتر یا زیادتر که به بانکها و غیره دولت دارد و موعد آنها منقضی شده باشد باید بدهند و صورت آنرا هم جناب ناصرالملک داده بودند و بالاخره قرار شد که منافع آن داده شده و سه ساله استمهال شود وتا تدارک پول شده داده شده داده شود این یک وجهی است که برای دولت لازم است یک وجهی هم بجهت مخارج اتفاقیه است از قبیل تجهیز قشون برای نظم داخله و مخارج دیگر و این هم تا پنج کرور لااقل لازم است و اما فرض کلی گمان نمی‌کنم در خارجه این طور پول حاضر باشد که بدون ارائه اعتبار و اطمینان بدهند مگر بهمان طور که جناب صنیع الدوله گفتند که آن محل تصویب شده بیست کرور یا سی کرور گرفته شود اما عقیده بنده این هم باز طول می‌کشد و شاید یک سال یا شش ماه مدت لازم داشته باشد و محض رفع اتهام که امروزه برای مملکت یک پولی لازم است گفته شد که ملت یعنی هر کس که این مملکت را وطن خود میداند یک اعانه بدهد ولی نه بطور هوا بدون اسم و رسم باشد بلکه باسم بانک ملی بدهند این بود که مذاکره شد بانک ملی تأسیس شود و بعد آن ترتیب پیش آمد که همه اطلاع دارید و حال آن موانع را گفتن لزومی ندارد وامروزه بعقیده بنده هر دو مسئله لازم است یکی اینکه وزراء از راهیکه استقراض و اصلاح می‌دادند پیشنهاد مجلس نمایند و یکی دیگر اینکه بتمام ملت مسئله استقراض اعلان شود که فردا نگویند چرا بما اطلاع ندادید واز بابت بانک ملی هم مستشاریکه از خارجه خواسته‌اند همین روزها وارد خواهد شد و اگر اطمینان ملت بهمان حاصل می‌شود که آنهم می‌آید و آنچه در قوه دارند بجهت تأسیس بانک بدهند و ما امروزه دو فقره وجه لازم داریم یکی بجهت چند فقره قرضهای سابق دولت که موعد آنها منقضی شده و از آنهاییکه استقراض شده حالا مهلت بدهند یا مطالبه بکنند در هر صورت باید فکری کرد یکی هم بجهت مخارج فوق العاده اتفاقیه در این موقع لایحه از جناب شرف الدوله قرائت شد که مشعر بود بر مساعدت مالکین که چهار ساله مالیات خودشان را مساعدت بدهند.
حاج سید نصرالله – در اینکه برای این مملکت پول لازم است حرفی نیست پس هر کس در این خصوص آنچه بنظرشان می‌رسد از اعانه یا تأسیس بانک یا استقراض از خارجه بگویند و آنچه سهل تر و بهتر است اظهار دارند واین طور که آقای شرف الدوله اظهار کردند مالکین مالیات هذه السنه خود را نداده‌اند چگونه مساعده خواهند داد و آن طوری هم که آقا شیخ حسین گفتند باز پول لازم است بهر حال هر کس از برای سهولت اینکار رأیی دارد اظهار کند.
وکیل التجار – اولا ما دو قسم احتیاج داریم یکی احتیاج فوری است ویکی برای بعدها و برای احتیاج فوری که داریم نمی‌شود مدتها فکر نموده و پول تحصیل کرد واز برای رفع این قسم احتیاج گمان می‌کنم که باید اقدام در دو مسئله کرد اولا همین طور که مذاکره شده از ملت اعانه بخواهیم اگر باندازه کافی شد که بسیار خوب واگر زیاد آمد برای رفع احتیاجات بعد خواهد ماند و اقدامی که در کار دومی باید کرد این استکه باید از وزیر داخله و وزیر مالیه خواست که در وصول بقیه مالیات نهایت جد و جهد را بنمایند و بزودی وصول کنند.
رئیس- در باب مالیات که صحیح میگویید باید سعی و جد کرد.
احتشام الاطباء – بطریقی که شرف الدوله گفتند صحیح است ملت که باید اعانه بدهد لابد باید استطاعت و مستقلات داشته باشد که مالیات می‌دهد پس باید بملت اینطور اعلان داد که هر کس مثلا ۴ تومان می‌دهد تاچهار سال از بابت مالیات بدهی او محسوب می‌دارند و تأسیس بانک هم خیلی لازم است.
حسام الاسلام – بنده عرض می‌کنم که چلیپا نباید نوشت باید از یک خط مستقیم پیش رفت امروز هم بانک غلط است هم استقراض باید اعانه از ملت خواست و آنها را یادآوری نمود که همچو فرض کنید مالیات بمصرف رسیده و حالا باز پول لازم است ملت باید بدهد.
سید الحکماء – عقیده بنده هم در اعانه گرفتن از ملت است و راهش هم این استکه باید بتمام انجمنها و علماء و سایر طبقات تمام ولایات اعلان کنند که اگر مملکت می‌خواهید و دین می‌خواهید باید اعانه بدهید.
آقا شیخ حسین – گفته شد هر کس در باب تحصیل پول هر چه بنظرش می‌رسد بگوید بنده از شب عید باین طرف می‌گفتم که باید یک پولی از خارجه قرض کرده و بدردهای لازمه مصرف بشود اما حالا که عقیده بعضی بجهت اصلاحات فوری این استکه اعانه لازم است پس خوب است ترتیب آنرا این طور قرار دهند که یک بلیطی باسم بلیط شرافت از پنج تومانی الی پنجاه تومانی چاپ شود وهر کس می‌خواهد اعانه بدهد از آن بلیطها بگیرد.
وکیل الرعایا – آن پولی که محل احتیاج ما است باید شرکت داشته باشد با بانک ملی و بانک ملی هم تشکیل می‌شود بنده مأیوس نیستم ولی آن پول که امروز ما می‌خواهیم قرض کنیم برای رفع احتیاجات آتیه است نه برای خرج تراشیهای سابق اما این وجه اعانه را باید خواست و در باب استقراض هم باید با یک صرافخانه بی طرفی که ابداً مقصود پولتیکی در او نباشد طرف شد و از او یک مبلغ معتنی به استقراض نمود که تمام خرابیهای ما را درست کند وآنچه ما را از استقراض ترسانده این است که در آن قرض سابق بمصرفهای بی محل و هواهای نفسانی رسید والا هر مملکت ده مقابل و صد مقابل ما مقروض هستند پس بیاید ملاحظه شرایط و محل مصرف آنرا کرد که بمصرف صحیح برسد و عقیده بنده این است با ترتیب صحیح امروز استقراض بشود و مشغول کار بشوند بهتر از فرداست.
آقای حاج امام جمعه – ما هم پول لازم داریم و هم بانک ملی پس خوب است مطلب در هم نشده و هر یک علیحده صحبت بشود اما استقراض از قرار تقریر وکلا گویا اکثر هم رأی هستند که باید یک استقراض بشود حال بعضی میگویند از داخله و بعضی میگویند از خارجه باعتقاد بنده اگر مبلغ قرض معین شود این اختلاف هم برداشته می‌شود مثلا اگر وزراء پیشنهاد نمایند که مثلا سی کرور لازم است بدیهی است که از داخله نخواهد شد و قرض هم دو مقدمه لازم دارد که اگر آن دو مقدمه نباشد من که صلاح ندانسته و رأی نمی‌دهم صحیح است که ملت ما را وکیل کرده‌اند که در امورات گفتگو نماییم ولی این مسئله استقراض مسئله علیحده است یکی از آن دو مقدمه این است که خرج و مصرف پول همین شده و بتوسط اوراق چاپی بعموم ملت اطلاع دهید و اگر اطلاع داده نشود گمانم این است صلاح نباشد و یکی دیگر ایکه به حجج اسلام عتبات دراین موارد زود می‌توانند القاء شبهه کنند پس باید قبل از وقت تفصیل استقراض بخدمت ایشان هم اطلاع داده شود و بدون این دو مقدمه مسئله استقراض بعقیده بنده صحیح نیست اما مسئله اعانه باید صیغه او معلوم شود که برای چیست و البته وقتی ملت بداند اعانه برای چه می‌خواهند با کمال جد و جهد خواهند داد و شاید مایحتاج خود را بفروشند و بدهند ولی آنهم حالا موقعش نیست.
احسن الدوله – سالها بود که ما مردم مثل زالو بجان یکدیگر افتاده بودیم و همدیگر را می‌مکیدیم و گمان می‌کنم که این ملت قوه بعضی ترتیبات را نداشته باشد پس اگر باید وجه اعانه از مردم گرفت باید وزراء بنشینند و فکری کنند و راه این مسئله را پیدا کنند.
آقا سید علینقی- اگر پول در این مملکت باشد تشکیل بانک بهتر از اقسام دیگر است اما اگر اساس بانک را از روی قاعده صحیح تشکیل کنند و نمیدانم که آن ترتیب بانک که ابتدا صحبت می‌کردند صحیح بود یا نبود وانشاءالله صحیح بود بهر حال اگر بانک از روی قاعده صحیح تشکیل شود باز ملت نجیب ایران کمال مساعدت را نموده و پول خواهند داد و شاید بعضی از خارج قرض می‌کنند میدهند و بعقیده بنده این قسم بهترین اقسام است.
آقا میرزا حسین – بنده عقیده‌ام اینست در صورتیکه بمردم اعلان بدهید و بگویید برای چه مصرف می‌خواهیم همه خواهند داد.
ارباب جمشید – عقیده بنده همان است که وکیل الرعایا گفتند بنده یکی از اجزاء بانک بودم هزار و پانصد تومان بمن داده بودند پانصد تومان او را پس گرفتند و هزار تومانش هم باطلاع حاجی امین‌الضرب بمصرف رسیده باعتقاد بنده باین طور بخواهید تهیه وجه نموده اصلاح مملکت را بنمایید نخواهد شد.
آقا میرزا آقا مجاهد – صحبت در سه چیز است یکی قرض داخله و یکی قرض از خارجه و بدیهی است برای قرض یک اطمینانی لازم است و باید این را وزرا بنشینند و فکر کنند و بعد پیشنهاد نمایند اما قرض داخلی که عبارت از بانک ملی است باین زودی بدرد ما نخواهد خورد و نمی‌شود از مردم بزور یا بموعظه پول گرفت باید بلیط چاپ کرده و بتدریج فروخت اما قرض از خارجه را باید وزرا پیشنهاد نمایند تا ببینیم بچه ترتیب صلاح دانسته‌اند و یک راه دیگر هم این است که بر عایدات مملکتی بیفزاند از قبیل تذکره و غیره والا اعانه باین زودی فراهم نخواهد شد.
آقا میرزا حسین شهیدی – آنچه را که بنده تصور کرده‌ام اغلب آنرا آقایان گفته‌اند ولی اجمال عرض می‌کنم که این اعانه را از که باید گرفت یا از متمولین باید گرفته شود یا از عموم آنهم یا باجبار است یا بمیل خاطر آنها اگر بطور اجبار باشد گمان نمی‌کنم که در اینجا کسی این مطلب را تصویب نماید و اگر بر گذار بمیل خاطر خود مردم بشود آنهم با این اغتشاشات و انقلابات ولایات و پریشانی عموم مردم مشکل است که وجه صحیحی عاید گردد.
آقا شیخ یوسف – واقعاً اگر ملت ایران بدانند اگرچه هنوز درست نمیدانند ولی همین قدر که فهمیدندامروزه بقای این مملکت و استقلال ملیت آنها بدادن پولست که خودشان باید بدهند خواهند داد و بانک ملی بعقیده بنده چنانچه اگر از روی اساس صحیحی بنا شود ملت پول خواهند داد چنانچه یکنفر از بزرگان بمن گفته بودند که اگر اساس بانک ملی از روی اساس صحیح باشد من یک نفر تمام دارائی خود را فروخته و ده کرور ببانک سرمایه خواهم داد پس باید اساس این بنا را از روی شالوده صحیح ریخت که اسباب اطمینان خلق بشود.
آقا میرزا سید علینقی – این طور که آقا شیخ یوسف گفتند بنده تحسین می‌کنم ما بخطر مملکت قائلیم اما تسلیم نداریم اگر تسلیم داشتیم البته ابداً در همراهی و رفع احتیاجات مملکت کوتاهی نمی‌کردیم بعقیده بنده این مسئله باید چند روز متوالی مذاکره شده تا نتیجه گرفته شود.
آقا میرزا سید حسن – اینکه استقراض خارجه را وکلا صراحتاً رأی نمی‌دهند بجهة اینست که وکلا مبلغ وجه استقراض را نمیدانند اگر وزرا تعیین مبلغ را پیشنهاد مجلس نمایند گمانم اینست که آنوقت تکلیف معین شود.
اسدالله میرزا – عقیده بنده این است که اول باید شروع باستقراض از خارجه نمود همانطور که جناب صنیع الدوله گفته‌اند و با آن دوستی که ما با دول خارجه داریم این استقراض ضرری ندارد و اینکه چشم ما از استقراض ترسیده است برای آن بود که در آن استقراض سابق شرایط سخت داشت وهر گاه این استقراضی را که می‌خواهیم بنماییم شرایط سخت نداشته باشد به آن مناسبت و دوستی که با دول خارجه داریم هیچ ضرری نخواهدداشت و باید این مسئله را اقدام نمود هر گاه دیدیم که در این مورد هم برای ما شرایط سخت پیشنهاد کردند آنوقت ناچاریم که بملت غیور اعلام نماییم بر این که بملت غیور اعلام نماییم بر این که شما که همه وقت از برای حفظ این مملکت و استقلال قومیتشان همه قسم حاضر بودید امروزه ما محتاج بپول هستیم و دول خارجه هم باما در شرایط سخت گیری می‌کنند البته آن وقت ملت همه قسم از برای حفظ مملکت خودشان در دادن پول کوتاهی نخواهند کرد.
حاج سید نصرالله – از سخت گیری وزرا چنین معلوم می‌شود که خیلی احیاج بپول دارندو باید وزرا در ین باب آرای خودشان را تصفیه نموده اظهار نمایند تا معلوم شود که آنها چه فکری از برای تحصیل پول نموده‌اند و همین طور که آقای حاج امام جمعه فرمودند در باب استقراض باید بتوسط اوراق چاپی اینمطلب را بعموم ملت اخطار نموده تا آنها هم نظریات و ملاحظات خودشان را اظهار نمایند بسیار خوب است ولی استقراض از برای ما علاج فوری نمی‌کند.
آقا میرزامرتضی قلیخان – نتیجه که از این مذاکرات حاصل مشود بعقیده بنده همان تشکیل بانکملی است که خواه باستقراض از داخله یااز خارجه این بانک باید تشکیل شود.
حاج امام جمعه – بعقیده بنده بانک بی پول مثل راندن کشتی در خشکی است و گفتن این حرف بدون وجود وجه صحیح نیست و این که جناب حاجی سید نصرالله گفتند که وزراء آراء خود را پیشنهاد نمایند این مطلب چند روزی طول خواهد کشید و همچنین تا بتوسط اوراق چاپی بعموم ملت اطلاع داده شود آن هم بیست روز الی یکماه طول خواهد کشید و تا آنوقت بعضی کارهای فوری ما فوت خواهد شد پس زودتر بملت اطلاع داده بشود و گمان نکنید که عقلای ملت منحصر باین مجلس است بلکه اشخاص عاقل کافی در میان ملت هم هست خصوصا آنهایی که در خارجه هستند بصیرت و اطلاعات صحیحه دارند همین قدر که به آنها اطلاع داده شود که مجلس و وزراء احساس احتیاج باستقراض را ازبرای مملکت نموده‌اند آنها هم راهنماییهای صحیح کرده بلکه ازراه همت ووطن پرستی نصف دارایی خود را در این راه صرف نظر می‌نمایند.
حاج معین التجار – هیچکدام از این سه مطلب منافات با هم ندارد این مملکت هم بانک و هم اعانه وهم استقراض هر سه را لازم دارد اما اعانه برای معالجات فوری است که دیگر ملت نگویند که چرا مجلس بما اعلام نکرده است اما بانک ملی آنهم یک تجارت ملی است و باید تشکیل شود ولی این بانک مستغنی از استقراض نیست منتهی یک اندازه بدولت کمکی می‌شود اما استقراض از خارجه برای اصلاحات کلیه مملکتی است و باید این استقراض طوری باشد که فایده بما عاید کند نه اینکه در عوض بخواهیم مملکت را بباد بدهیم و معلوم نیست که فعلا دول خارجه بخواهند قرض بما بدهند بدون اینکه یک صرفه عمده را ملاحظه نمایند پس از برای معالجات فوری اعانه لازم است واین اعانه گرفتن هم برای دولت نقصی نیست سایر دول هم در اینگونه مواقع اعانه از ملت می‌گیرند و امروز برای نظم داخلی این اعانه لازم و البته ملت بمال و ثروت خودش خودو مملکت و وطن خودرا باید حفظ نماید.
امین التجار- تقریبا حال یکسال و نیم است که مملکت ایران مشروطه شده است و صاحب پارلمان می‌باشد و اینهم بدیهی است که پارلمان تنها نمی‌تواند کار بکند بلکه به همدستی وزراء باید کار کند و هر وقت کاری که راجع بوزراء شد عذر آوردند که پول لازم است و در این مدت هر وقت از بابت بانک و غیره که صحبت شد نتیجه نبخشید حالا هم یک مدتی در اینجا گفتگوی اعانه می‌کنیم و آخر هم نتیجه حاصل نخواهد شد پس استقراض از داخله صورت نخواهد گرفت باید از خارج فکر پول کرد.
حسام الاسلام – از برای تنظیم داخلی و وصول مالیات اخذ اعانه از ملت لازم است که باید از کسبه و اصناف اعانه گرفت و با این اعانه واز آن کسانی که مالیات نمی‌دهند اخذ مالیات کرد.
آقا شیخ حسین – این که آقای حاج اما جمعه فرمودند که این مطلب را بتوسط اوراق بعموم ملت اعلان کنند که اذهان آنها مسبوق شود تا بعد بوکلا ایراد نکنند حرف صحیحی است ولی افسوس که یکی از شهرهای ما در آن زمان که مذاکره بانک بود گفتند دو کرور پول برای بانک حاضر است و می‌دهیم در صورتی که همان شهر امروز میداند که این پول برای چه مصرف لازم است با این حال مالیات خودشان را نمی‌پردازند بنده می‌گویم که از اعانه و استقراض داخلی باید صرف نظر کرد و از خارجه پولی قرض کرد تا رفع احتیاجات بشود.
آقا شیخ محمد علی- اول باید از مردم مطالبه اعانه کرد و فهماند که از برای چه مصارفی است اگر از این راه وجه کافی عاید نشد آن وقت باید استقراض نمود بترتیب صحیح و شرایط سهل.
آقا میرزا مرتضی قلی خان – بنده در باب بانک عرض کردم و جناب آقای حاج امام جمعه گفتند که نمی‌شود بنده عرض می‌نمایم که بانک پیز مایه ایست برای تحصیل ثروت نمی‌گویم که حتما اول ده کرور پول لازم است تا اینکه بانک تشکیل شود چنانچه از پارسال تاکنون مبالغی مالیات گرفته شده است و بعلاوه یک میلیون از وجوه اشرفی نقد واستقراض داخلی بمصرف رسیده ولی هیچ فایده نبخشید اگر با همین مبلغ بانک را تأسیس می‌نمودیم تا حال مبالغی ثروت تحصیل کرده بودیم.
وکیل الرعایا- متمولین و سرمایه داران فرانسه چه دیدند که قرض دادن بدولت روس را مایل شدند. هیچ علتی نداشت غیر از مراجعه با همان اشخاص طرف می‌شویم که همین ملاحظه را با ما نموده و ابداً مقصود پلتیکی نداشته باشند ازآنها قول می‌گیرم ولی بعد از آن که دیدم در شرایط استقراض بما سخت‌گیری کردند البته آن وقت ملت بر حسب اسلامیت و قومیت تمام دارایی خود را فروخته و پول خواهند داد ولی در صورتیکه شروط سخت نباشد جهة چیست که ما ثروتی از خارج داخل مملکت خود نکنیم اما باید مواظبت در خرج و مصارف آن نموده نه اینکه بمصرف خرج تراشیهای سابق برسد و بنده باین لحاظ که گفتم استقراض از خارجه را تجویز می‌کنم و اهمیت هم میدهم.
حاج معین التجار – یک مسئله‌ایست که مشتبه شده در چهارده ماه قبل جناب مخبرالسلطنه آمدند اینجا و گفتند چهار کرور پول لازم است و فوراً باید استقراض شود والا تمام امورات دولتی و ادارات مختل خواهد ماند مجلس دراین خصوص رأی نداد و الان این چهارده ماه گذشته بدون استقراض و امورات هم دایر بود اما اگر این مخارج فوق العاده نبود باز ما محتاج باستقراض نمی‌شدیم اما در باب بانک بهمان طوری که دستخط شده و مجلس هم تصویب کرده و نظامنامه هم نوشته شده بعقیده بنده این بانک تأسیس خواهد شد و آن کسی که پول بده است خواهد داد و کسی که نمی‌دهد و دروغ می‌گوید ایراد خواهد گرفت مثل اینکه گفته شد که اساس بانک اگر صحیح می‌شد یکنفر ده کرور می‌داد این شخص اگر راست می‌گوید لازم نیست که ایراد بگیرد کسی که ده کرور می‌دهد خودش اقدام می‌نماید واساس آن را هم صحیح می‌کند و نظامنامه این بانک را هم وزرا مثل جناب مخبرالسلطنه وغیره نوشته‌اند از روی اساس بانک آلمان و اگر کسی هم نظری دارد باز ممکن است که بگوید و همان را اصلاح نموده مجلس تصویب کند تا اینکه این بانک تشکیل شود.
حاج میرزا علی آقا- ما از جانب خدا مکلفیم ببعضی تکالیف که باید بآن عمل نماییم هرگاه کسی بخواهد نماز نخواند و یا زکات ندهد باید او را وادشت که این فرایض را ادا نماید همینطور حفظ نظام و حفظ مملکت هم از فرایض است که باید بصرف اموال او را حفظ کرده اگر ما توانستیم که از ملت پول بگیریم فبها والا آنهایی که صاحبان تمول هستند باید بقوه جبریه از آنها پول گرفت و مملکت را حفظ کرد.
آقا شیخ یوسف- چون امروز مذاکره مجلس برای تهیه پول بوده است خوب است که موضوع مذاکره مجلس بعد را هم همین مسئله قرار بدهند که تا نتیجه گرفته شود.
رئیس- بلی فردا هم مذاکره در همین خصوص است. مطلب دیگر اینکه پسر جناب رئیس الوزراء فوت کرده است خوب است فردا طرف صبح یک هیئتی مرکب از شش نفر ازطرف مجلس برای تعزیت وتسیت بروند. مسئله دیگر در خصوص آن لایحه حصن السلطنه است که در سابق مذاکره شده بود آیا رأی مجلس در این خصوص چیست باید برود یانه.
آقا میرا مرتضی قلی خان – در چند روز قبل این مطلب مذاکره شد که دو سال سالی هزار و پانصد تومان باو بدهند و بخارجه رفته تحصیلات خود را کامل کنند و مراجع نماید آنوقت اگر خدمت کرد باو مواجب بدهند والا اصل مواجب او را هم ندهند و وزارت جنگ و وزیر علوم هم تصویب کرده‌اند.
حاجی علی آقا – اول باید تحصیل پول را تصویب کرد بعد این مطلب را.
حاجی سید محمد – دو ساعت در اینجا صحبت قرض شد و گمان نمی‌کنم که باین ترتیب ملت بتواند پول بدهد.
وکیل الرعایا – اگر این اشخاص را یک قدری زودتر فرستاده و پول می‌دادیم تحصیل می‌کردند حال دچار این اشکالات نمی‌شدیم این شخص می‌گوید که من سالی هشتصد تومان مواجب دارم در سال سالی هزار و پانصد تومان بدهند و بعد از آمدن اگر مستوجب مواجب شدم بدهند.
امان الله میرزا – این شخص فلان صاحب‌منصب کافی است دراین مورد او راکجا می‌فرستید خوب است او را فوج بدهید سوار بدهید و به سرحد بفرستید و بیش از این که او تحصیل کرده ما امروز لازم نداریم.
معاضدالسلطنه – چقدر معلم نظامی از خارج اوردند و وجود آنها عاطل و باطل می‌ماند با اینکه مبالغی پول بآنها داده می‌شود و این شخص دوازده سال تحصیل کرده بعقیده بنده بهمین طور که اظهار کرده دو سال سالی هزار و پانصد تومان باو داده شود که برود دو سال تحصیل خود را تمام کند و برگردد بد نیست و البته وجود چنین اشخاص برای مملکت لازم است.
امان الله میرزا – بنده عرض می‌کنم آنچه او امروز تحصیل کرده برای ما کافی است کجا می‌گذارید برود منتهی این است او را بیکار نگذارید فوج باو بدهید و خدمت از او بخواهید.
رئیس- یک مسئله دیگر هم هست که چون از جانب وزارت خارجه نوشته شده بود که در مدرسه آلمان داخل شود و تحصیل خود را تمام نماید لهذا در برلن هزار تومان مقروض شده بودند و معادل این مبلغ هم از طرف دولت اتمام داده شده و برات آنهم صادر شده دردست اوست و چون جزو حقوق پارساله است و تومانی پنجهزار تصویب شده داده شود اگر باین ترتیب باشد قرض او بزمین خواهد ماند و مطالبه می‌نمایند حال اگر مجلس تصویب می‌کند تومانی تومان داده شود که قرضش را ادا نماید.
آقا میرزا محمود – چون در حقیقت این کار را وزیر مختار ما کرده باید ملاحظه آبروی او را نموده و تمام حقوق او را پرداخت.
(مجلس ختم شد).