مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۹ مهر ۱۳۳۳ نشست ۵۹
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری هجدهم | تصمیم‌های مجلس | قوانین برنامه‌های عمرانی کشور مصوب مجلس شورای ملی |
روزنامه رسمی کشور شاهنشاهی ایران
شامل: کلیه قوانین مصوبه و مقررات - گزارش کمیسیون‌ها - صورت مشروح مذاکرات مجلس - اخبار مجلس - انتصابات - آگهی‌های رسمی و قانونی
شماره ۲۸۳۳
۳شنبه ۱۱ آبان ماه ۱۳۳۳
سال دهم
شماره مسلسل ۵۹
دوره هجدهم مجلس شورای ملی
مذاکرات مجلس شورای ملی
جلسه ۵۹
صورت مشروح مذاکرات مجلس روز پنجشنبه ۲۹ مهر ماه ۱۳۳۳ نشست ۵۹
مجلس دو ساعت و بیست و پنج دقیقه قبل از ظهر بریاست آقای رضا حکمت تشکیل گردید. فهرست مطالب:
مذاکرات مجلس شورای ملی ایران صورت مشروح مذاکرات مجلس روز پنجشنبه ۲۹ مهر ماه ۱۳۳۳ فهرست مطالب: ۱- تصویب صورتمجلس جلسه ۲۷ مهر. ۲- بقیه مذاکرات در گزارش کمیسیون خاص راجع بقرارداد نفت و تصویب آن. ۳- اخذ رأی و تصویب لایحه اضافه اعتبار ۱۳۳۳ وزارت فرهنگ. ۴- تعیین موقع و دستور جلسه بعد. ختم جلسه.
- تصویب صورتمجلس جلسه ۲۷ مهر
(۱- تصویب صورتمجلس جلسه ۲۷ مهر)
رئیس- صورت غائبین جلسه قبل قرائت می‌شود (بشرح زیر قرائت شد)
غائبین با اجازه، آقایان: دکتر سید امامی، بیات ماکو، حائریزاده، مصطفی ذوالفقاری، احمد صفائی، جلیلوند، اکبر. غائبین بی اجازه، آقایان: کدیور، دکتر جزایری.
دیرآمدگان و زودرفتگان با اجازه، آقایان: صادق بوشهری، پیراسته، دکتر پیرنیا، میراشرافی، محمودی، عرب شیبانی، اریه، علم جلیلی، صراف زاده، صفاری.
دیرآمدگان و زودرفتگان بی اجازه، آقایان: نقابت، سهرابیان.
رئیس- نسبت بصورت مجلس جلسه سه شنبه ۲۷ مهر ما ه اگر نظری هست بفرمائید چون صورت مجلس جلسه دیروز هنوز توزیع نشده، آقای اردلان
اردلان- در صفحه ۵ یک اشتباهی شده که بنده خدمتتان عرض کردم و خواهش می‌کنم دستور فرمائید بیان بنده و فرمایش آقای رئیس را اصلاح نمایند.
رئیس- اصلاح می‌شود. آقای کاشانی.
کاشانی- در جلسه گذشته مقام ریاست اظهار لطفی ببنده کردند که کمال تشکر را دارم و ضمناً سؤالی است از دولت که تقدیم می‌کنم.
رئیس- آقای دکر افشار.
دکتر افشار- بنده در ضمن توضیحاتی که بعرض مجلس رساندم بهیچوجه قصد اهانت نسبت بهیچیک از آقایان همکاران نداشتم (صحیح است) و اگر از این لحاظ توهمی برای آقای درخشش ایجاد شده‌است کاملا برخلاف حقیقت است و بنده ایشان را در این عملی که انجام دادند تصور می‌کنم که خواسته‌اند بمملکت خدمت کنند و هیچوقت قصد اهانتی بایشان نداشته‌ام (احسنت).
رئیس- دیگر نظری نسبت بصورت مجلس نیست؟ (اظهاری نشد) صورت مجلس جلسه ۲۷ مهرماه تصویب شد.
- بقیه مذاکره درگزارش کمیسیون خاص راجع بقرارداد فروش نفت و تصویب آن
(۲- بقیه مذاکره درگزارش کمیسیون خاص راجع بقرارداد فروش نفت و تصویب آن.)
رئیس – عرض می‌کنم بنده لازم است مطلبی را بعرض آقایان نمایندگان برسانم مجلس شورای ملی در حقیقت خانه آقایان نمایندگان است و آقایان وزرائی هم که می‌آیند در حقیقت بخانه ملت و نزد وکلای ملت می‌آیند طبق آئین نامه واصل اخلاق و تربیت خانوادگی که الحمدالله همه دارند باید مقام طرفین محفوظ باشد (صحیح است) و بنده از طرز مذاکرات جلسه پیش شخصاً ناراضیم (صحیح است) و تمنی می‌کنم همه آقایان در مذاکراتشان آنچه پسندیده‌است و سزاوار است ذکر کنند و همینطور از طرف وزرا چون باید احترام همه محفوظ بماند چون همه جزءهیئت حاکمه کشور هستیم و بنابراین می‌خواهم چیزیکه مناسب نیست گفته نشود (صحیح است) (شوشتری: همه تشکر می‌کنیم) وارد دستور می‌شویم بقیه مذاکره در گزارش کمیسیون خاص است آقای امیر تیمور فرمایشی دارید؟ (امیرتیمور: بلی عرضی دارم) بفرمائید.
امیر تیمور- بنده یک تذکر خیلی مختصری می‌خواهم بعرض برسانم و تذکر بنده از چند مورد خارج نیست و چونکه ممکنست چند دقیقه اوقات همکاران عزیز را تضییع کرده باشم قبلا و بطور مقدمه معذرت می‌خواهم نظر بغاینکه همه آقایان استحضار دارند (جمعی از نمایندگان: بلندتر بفرمائید) شرکت سابق نفت انگلیس و ایران برای احتیاجات ریالی خودش در ایران یعنی برای پرداخت اجرت عمله، کارگر و پرداخت حقوق مهندس و کارمند هر ماه احتیاج داشت که مقداری لیره بریال تبدیل کند تا بتواند حقوقات را پرداخت کند (صحیح است) و آنچه بنده اطلاع دارم سالی در حدود ۲۵ میلیون لیره پولی بود که شرکت می‌آورد و بریال تبدیل می‌کرد و می‌توانست حقوقات را پرداخت کند. تا قبل از شهریور ۱۳۲۰ که وضعیت اقتصادی کشور در تحت نظر مستقیم شاه فقید بود مراقبت کامل بعمل می‌آمد که از این بابت تجاوزی بخزانه کشور و ببانک نشود بنابراین نرخ ارز و نرخ لیره تا شهریور ۲۰ آنچه بخاطر دارم گویا پنج تومان و ۷ قران یا شش تومان و ۷ قران بود. شهریور ۲۰ که پیش آمد و آن وضعیت شد غفلتاً نرخ لیره به ۱۴ تومان بالا رفت و تقریباً در هر لیره ۹ تومان تفاوت عمل برای ما پیدا کرد که در حقیقت شاید سالی دویست میلیون تومان باعتقاد بنده بخزانه مملکت ضرر وارد شد یا بعبارت اخری پولی را که شرکت سابق از یکطرف بعنوان حق الامتیاز می‌داد با دست دیگر از خزانه مملکت می‌گرفت و این وضعیت تا خلع ید ادامه داشت. ماده ۳۱ این قرارداد یک جمله‌ای دارد که این جمله اسباب نگرانی شده‌است و در اینهم نوشته شده که دولت قبول می‌کند که لیره‌ای که آنها عرضه می‌کنند بنرخ بازرگانی ریال بکنسرسیوم بپردازد حالا ما فرض می‌کنیم اگر احتیاجات کنسرسیوم هم معادل احتیاجات شرکت سابق باشد یعنی زیادتر هم نباشد حداقل معادل سالی ۲۵ میلیون لیره خواهد بود که کنسرسیوم عرضه خواهد داشت و باید طبق این تعهد ریال آن بنرخ بازرگانی پرداخته شود نرخ بازرگانی لیره امروز ۲۳ تومان است در صورتیکه نرخ رسمی ۹ تومان است. بنده حساب کردم در هر لیره با وضع فعلی با این دو نرخ ۱۵ تومان بخزانه مملکت خسارت وارد می‌شود یعنی در هر لیره‌ای ما ۱۵ تومان از نرخ رسمی علاوه تر باید بپردازیم.
رئیس – آقای ارباب از موضوع خارج نشوید.
ارباب- موضوع دیگری که در کفایت مذاکرات مؤثر است و تذکرش را در اینجا لازم میدانم آن شبی که رئیس دولت سابق آمد در جلس و خواست نقشه را عوض کند شخص شخیص جناب آقای حائری زاده بود که قدعلم کرد و با کمال شجاعت گفت اینجا برای چه آمده‌اید و وضع موجود مرهون یک قسمت مهمی از آن شجاعت و فداکاری جناب آقای حائری زاده‌است زیرا در آن محیط و با آن شرایط و با آن محیط وحشت و ترور آقای حائری ز اده بود که این قیام را کرد.
رئیس – آقای ارباب در کفایت مذاکرات بفرمائید.
ارباب – این عرض بنده در خاتمه مذاکرات مؤثر است که دیگر تکرار نشود زیرا ایشان تابع هیچ سیاستی نیستند جز سیاست ایران.
رئیس- آقای دکتر شاهکار.
دکتر شاهکار- بنده آقایان اگر با کفایت مذاکرات مخالفت کردم زنهار فکرم این نیست که تعیین تکلیف قرارداد نفت و رفع این مشکلی که چند وقتی است که گریبانگیر ما شده‌است بتویق بیفتد (احسنت) و هرگز فکر نمی‌کنم که از راه مثبت عملی خارج بشویم با بالهای خیالی در آسمان تصور و تخیل پرواز کنیم بنده عقیده دارم که تز اقتصاد بدون نفت از نظر سیاسی و اقتصادی و مخصوصاً حیثیت و پرستیژ ملی ما از این سه جهت مردود است (صحیح است) و آن رساله‌ای که منتشر شد و بعد هم تکذیب شد از هر مقام و هر موضعی که می‌آمد جز اباطیل و سفسطه چیز دیگری نیست از نظر اقتصاد بحث اینکه نفت ما باید حل شود واین مشکل از پیش پای ملت ایران برداشته شود چون اظهخر من الشمس است و وقت من هم کم است وارد این بحث نمی‌شوم و از نظر پرستیژ ملی ما هم که دارای غرور ملی هستیم و بگذارنامه خودمان و برگ شناسنامه خودمان افتخار می‌کنیم که ما ایرانی هستیم باید ثابت کنیم که اگر سایه ارباب از سر ما کم بشود خود قادریم که نفتمان را داره کنیم از اینجهت باید نشان بدهیم که ما هم قادریم که خودمان کار خودمان را انجام بدهیم و اما از نظر سیاسی، دوست و همکار عزیز من جناب ارسلان خلعتبری فرمودند که این قرارداد از نظر اقتصادی باید مورد توجه قرار بگیرد کاملا این نظر صحیح است (مهندس جفرودی: صحیح نیست) ولیکن موقعیت ما طوری است که جنبه سیاسیش زنهار نمیشود یک لحظه از نظر دور بشود آقایان ممکن است بجای ۵۰ میلیون لیره یک میلیارد لیره بدست بیاید جنا آقای اردلان توجه خواهند فرمود ولکن ما وقتی عقیده داریم با بدست آوردن پولی که نفت برای ایران باشد نه ایران برای نفت (صحیح است) ما وقتی علاقمنیم که نفت ما بمرحله مثبت درآمد برسد که برای ما ایران بماند نه ایرانستان ما در این شرایط و برای این موضوع و باین فکر هستیم که تن باین قرارداد می‌دهیم (صحیح است) و با این قرارداد موافقت می‌کنیم من هیچوقت فراموش نمی‌کنم چیزی که رئیس دولت مثل یک سرباز اشک در چشمش درآمد گفت که اگر من با دولت من می‌توانست ۵ درصد یا سه درصد از زیر بار این قرارداد بیرون بیاید من هرگز زیر بار این قرارداد نمی‌رفتم هرگز باین قرارداد تن در نمی‌دادم معنای این حرف این است که من سربازم مملکت را باید نگه بدارم ایران باید برای شما بماند تا برای شما ۵۰ میلیون یا صد میلیون بدرد بخورد بخدای لایزال قسم من و رفقای من از آنجا تا آنجای مجلس این آقایانی که نشسته‌اند جز وطنپرستی، جز مملکت داری، جز ایراندوستی، هیچ نظری نداریم و نباید تصور کرد که وطنپرستی در انحصار یک دسته‌ای است اینطور نیست که ما با تمام قدرتما با تمام توانائیمان فکرمان این است که برای این ملت گرسنه. برای این ملت و مردم که خواب شوم و سهمناک دیده بودند ببهانه نفت، ببهانه‌ای که برویم آنجائیکه بمقدسات ما توهین کردند و شاه ما را می‌خواستند ریشه کن بکننند ریشه کن کردن شاه یعنی ریشه کن کردن مملکت (صحیح است) در اینموقع من بحث نمی‌کنم که آقا فلانجای ماده بد است یا خوب است من باید قادر شوم تا بتوانم مملکتمان را حفظ کنم من میدانید چرا با کفایت مذاکرات مخالفت کردم، بگذارید این مطالب گفته شود.
رئیس- در حدود وقت قانونیتان صحبت کنید.
دکتر شاهکار- بسیار خوب هر وقت وقتم تمام شد بفرمائید من می‌روم بگذارید این مطلب بعرض ملت ایران برسد که آقایان ما میدانیم واقفیم رئیس دولتمان شرافتمندانه گفت وزیر دارائیمان هم گفت که ما این تز را داریم در مقابل آن تز بدون نفت که درست است افراد این مملکت همانهائی هم که نشسته‌اند آنجا خائن باین مملکت نیستند ولی یک فرق است یک عده‌ای مرد و مردانه قد علم می‌کنند پیه همه گونه تهمت و افترا را به تن خودشان می‌مالند و روی زمین راه می‌روند وبرای مردم کار می‌کنند یکعده دیگر هم از غلاف جزم و احتیاط بیرون نمی‌آیند بیشتر بفکر خودشان هستند تا بفکر مملکت من می‌توانم بگویم که هر دو هدف واحد دارند ولی با یک اختلاف که یک نفر تحمل می‌کند که بهش همه گونه تهمتی بزنند آنهم بشرطی که موفق بشود برای خدمت بمام میهن برای خدمت بمملکت یکعد ه‌ای میگویند خیر اول من بعد مملکت این است طرز اختلاف فکر این است علتی که من عرض کردم آقایان بگذارید اگر هم یکقدری طول می‌کشد این مطالب گفته شود شما را بخدا آقای میراشرافی اگر بچه جنابعالی یا بچه سایر آقایان از شما بپرسد که آقا این همه ۱۴ آذر، ۱۵ مرداد، ۱۷ آذر، خیابان ۵۶ فروردین چی آورد برای این مملکت؟ (شوشتری: اولاد استوکس) ما چه می‌توانیم جواب بدهیم در مقابل این مطالب ما باید خومان را در مقابل این مطالب ما باید خودمان را قوی بکیم کیسه تهی نمی‌تواند سرپا بایستد اگر کیسه خالی را بخواهید نگاه بدارید نمیشود همینطور می‌افتد این است که با وقوف بمطلب با ورود بامر من چطور وارد ماهیت این قرارداد بشوم چگونه بیایم بگویم بند واوش اینطور است، بند یایش اینطور است و حال آنکه رئیس دولت و رئیس هیئت نمایندگی ایران آمدند و گفتند که شرایط زمان و مکان را از نظر دور ندارید بنده یک کلمه دیگر عرض می‌کنم و مرخص می‌شوم در مورد سیاسی قضیه این است که مرد سیاستمدار غیر از قاضی است قاضی دلایل طرفین را می‌سنجد میگوید خوبست یا میگوید بد اما مرد سیاسی مصلحت زمان را می‌سنجد میبیند با چه وضعی مملکت موفق می‌شود هیچ فکر می‌کنید که در هیچ زمانی طرز فکر مرحوم روزولت با طرز فکر مرحوم استالین با یکدیگر بسازد ممکن نیست با هم بسازند اما یکوقتی مصلحت ایجاب می‌کرد که این مرد اقیانوسها را طی کند و بیاید دست دشمن را یک دشمن کامن ولت را فشار بدهد و با هم قرارداد مودت ببندند و میلیاردها دلار امریکائی صرف بشود از برای ارتش سرخ از برای اینکه خطر دویچ لند اوبرآلس از بین برود بمحض اینکه این خطر مرتفع شد دور رفت مالنکف و ژنرال آیزنهاور بجائی رسید که صحبت از قطع روابط دوستانه‌است، باین میگویند مصلحت، باین میگویند سیاستمداری۰۰۰۰
رئیس- آقا از موضوع خارج نشوید.
دکتر شاهکار- عرضم تمام شد امروز ما در موقعی هستیم که باید مملکت را از سقوط حتمی نجات بدهیم تا در مقابل ملت ایران و مقابل اهالی طهران این حرف را بزنم که من این افتخار را خواهم داشت که یک جزء کوچکی بودم که در نتیجه فعالیت شبانه روزی دولت و مخصوصاً بسرپرستی شخصی که در موقعی که خلع ید شد بآقای سفیر کبیر انگلیس گفت که اگر یک سرباز انگلیسی وارد آباد ان شود من اول کسی هستم که در صف مقدم سرباز ایرانی برای مملکت جنگ می‌کنم این حرف محمد رضا شاه پهلوی است (صحیح است) این حرف بود، قدرت این حرف بود که توانست ما را نگاهدارد آقایان فراموش نفرمائید که تلگرافی که جناب آقای دکتر مصدق از نیویورک بتهران کرد عبارت از این بود که موفقیت نهضت ملی ایران مرهون فداکاری و خدمات اعلیحضرت همایون شاهنشاهی است (صحیح است) این اعلیحضرت همایون شاهنشاهی با تمام فکرش با تما م قوایش برای ابقا و استقلال مملکت شب و روز کار می‌کند ما هم دنبال او هستیم وامیدواریم که دولت صالح موفق شود منویات اینمملکت را انجام بدهد اگر مطالب کافی است رأی بکفایت مذاکرات بدهید واگر کافی نیست رأی ندهید (احسنت).
رئیس- رأی گرفته می‌شود به پیشنهاد کفایت مذاکرات آقایانی که موافقند قیام کنند (اکثر برخاستند) تصویب شد. آقای تیمورتاش شما بفرمائید.
تیمورتاش- بنده یک توضیح مختصری از جناب آقای وزیر دارائی می‌خواهم. جمعی از نمایندگان- مذاکرات کافی شده دیگر نمیشود.
رئیس – از همانجا بفرمائید. تیمورتاش- از اینجا که نمیشود اجازه بفرمائید بیایم پشت تریبون وعرض کنم (همهمه نمایندگان).
رئیس- بفرمائید میبینید که اجازه نمی‌دهند (عده‌ای: آئین نامه اجازه نمی‌دهد).
تیمورتاش- عرض کنم اشتباه می‌کنند آقایانی که می‌فرمایند آئین نامه اجازه نمی‌دهد بآئین نامه آشنا نیستند تازه بحث در کلیات و کفایت مذاکرات تمام شده بحث در جزئیات هنوز هست اشتباه نفرمائید. رئیس – نه دیگر بحثی ندارد حالا آقایان موافقت بفرمائید که ایشان یک توضیحی بدهند (همهمه نمایندگان) (زنگ رئیس، دعوت بسکوت) تیمورتاش- بنده بهیچوجه منظورم این نیست که عرایض بنده موجب تشنج بشود اگر اجازه نفرمائید می‌روم مینشینم و عرایض بنده معمولا زیاد مضر نیست عرض کنم که آقایان محترم بخاطر دارند که بنده راجع باین قرارداد قبلا بیاناتی کرده بودم و ایراداتی داشتم و بدو دلیل از این ایرادات صرفنظر کردم و آن بیانات را هم امیدوارم حالا تعدیل کنم دلیل اول حسن نیت دولت بود در مذاکرات که بیش از پیش بمناسبت مشارکتی که در کمیسیون نفت کرد ثابت شد ولی دو موضوع برای بنده خیلی خیلی اهمیت داشت در این قراداد، یکی موضوع ابهامی که بعد از ۳ سال اول قرارداد بود و دیگر موضوع موجودی آبادان موضوع موجودی آبادان را دولت مذاکره کرد و می‌توانم بگویم که آنرا بای نحو ممکن حل کرد و موضوع ((لاری: اشتباه میفرمائید مربوط بخزانه مملکت نیست) آقا مجال و فرصت هست تشریف می‌آورید میفرمائید. و در حقیقت ۲۵ میلیون ۱۵ تومان که در سال ۳۷۵ میلیون تومان می‌شود تفاوت این عمل است که بخزانه مملکت خسارت وارد می‌شود که در ۴۰ سال ۱۵ هزار میلیون تومان خواهد بود که بخزانه مملکت ضرر وارد می‌آید (عبدالصاحب صفائی: چنین تعهدی نشده که ۴۰ سال اینطور لیره بفروشند) بطوریکه جناب آقای وزیر دارائی در جلسه دیرز طی بیاناتشان فرمودند وعده فرمودند که نسبت بنرخ ارز اقدام و توجهی خواهند کرد که بخزانه مملکت ضرر و خسارتی وارد نشود بنده معتقدم که این ماده زائد است و لزومی ندارد که ما تعهدی بکنیم و بهتر بود که آنها لیره خودشان را می‌آوردند مطابق عرضه و تقاضا بطوریکه در تمام دنیا معمول است پولش را می‌گرفتند ولی حالا هم باید در اینمورد فکری بشود والا یک ضرر و خسارت هنگفتی که در سال طبق حسابی که عرض کردم ۳۷۵ میلیون تومان می‌شود باین کشور بیجهت وارد می‌شود از این موضوع که بگذریم یک تذکر دیگری درام که اینرا خواهش می‌کنم جناب آقای دکتر امینی توجه بفرمایند بنده جزء (ب) ماده ۴۷ را مکرر خواندم که الان هم می‌خوانم آقای دکتر توجه بفرمایند میگوید «بدون اینکه این جزء تأثیری در مقررات جزء (ب) ماده ۴۱ این قرارداد داشته باشد (همهمه و مذاکره خصوصی نمایندگان) (صدرزاده: آقا ما نمی‌شنویم بلندتر بفرمائید) جزء (ب) ماده ۴۷ حاکیست بدون اینکه این جزء تأثیری در مقررات جزء (ب) ماده ۴۱ قرارداد داشته باشد در موردی که هر یک از طرفهای مذکور بالا تعهدی را که بموجب مقررات این قرارداد نموده در نتیجه اطاعت از هر نوع قوانین یا احکام یا مقررات یا تصویبنامه‌های دولتی نتواند انجام دهد عدم انجام تعهد مزبور بعنوان بعنوان قصور در انجام مقررات این قرارداد تلقی نخواهد شد مشروط بر اینکه ثابت شود که عدم انجام تعهد مزقبور نتیجه لازم اجرای قانون یا حکم یا مقررات یا تصویبنامه مربوطه بوده باشد» توضیحاً عرض می‌کنم طبق ماده ۴۱ مقرر شده که دولت ایران هیچ اقدام قانونگذاری یا غیر قانونگذاری برای الغاء این قرارداد بعمل نخواهد آورد و این تعهد را دولت ایران کرده اما اینجا در مقابل ذکر کرده‌است که اگر آنها از اقدامات خودشان تخلف کردند مطابق جزء (ب) برای آ“ها ایرادی نیست یعنی اینجا بطوریکه ذکر می‌کند میگوید در موردی که هر یک از طرفها تعهدی که در نتیجه اطاعت از هر نوع قوانین یا احکام یا مقررات یا تصویبنامه‌های دولتی نتوانند انجام دهند بطور مثال یکی از شرکتها باین عذر متوسل می‌شود که حکومت متبوعه من دستور داده‌است که من سرمایه‌ام را بکشور مرکزی منتقل کنم و نتوانستم وظیفه خود را انجام بدهم بنابراین تعهدی در مقابل ندارم اگر اینطور باشد که بنده استنباط می‌کنم این تعهد حقیقتاً یکطرفه‌است برای اینکه شما تعهد کردید که کشور ایران حق اقدام و عملی را برای الغای این قرارداد ندارد در صورتیکه طرف اینجا برای خودش حق می‌گیرد که اگر طبق دستور مقامات مربوطه خودش این قرارداد را انجام نداد ایرادی نداشته باشد واین تعهد یکطرفه‌است و باعتقاد بنده باید مطلب روشن بشود یک موضوع دیگری هم که می‌خواهم عرض بکنم طبق قرارداد سابق بنده نمیدانم در ماده پنج یا شش بود یک ماده‌ای بود که لیره تضمین بطلا شده بود زیرا در موقعیکه قرارداد ۱۹۳۳ منعقد شد تصور می‌شد که ممکن است بواسطه جریانات بورسی قیمت لیره از مقداری که هست پائین و بالا برود و چون لیره کاغذی پشتوانه ارزی ندارد و پشتوانه خودش را از دست داده بود و تصور می‌شد که قیمت بالا و پائین برود بنابراین در قرارداد ۱۹۳۳ یک ماده‌ای بود که آن لیره را بنسبت طلا تضمین کرده بود یعنی اگر لیره از یک قیمتی پائین می‌آمد دولت حق داشت که طلا را مطالبه بکند کمااینکه دولت ایران در یک مواردی بود که عین طلا را مطالبه می‌کرد گو اینکه اینجا آقای دکتر خواهند فرمود که آن امتیاز بود واین قرارداد فروش است و حاصل فروش را بشما می‌دهند ولی این در صورتی است که حاصل فروش را با همان ارزی که فروش می‌شود بشما داده شود در صورتی که شما متأسفانه قبول کردید که ارز لیره انگلیسی را بشما بدهند واین نگرانی در مورد لیره باز هم هست.
رئیس- آقای وزیر دارائی.
وزیر دارائی- بنده تصور می‌کردم که با عرایض مفصل دیروز بنده که شاید تا اندازه‌ای هم خسته کننده بود جناب آقای امیر تیمور متقاعد شده باشند ایشان فرمودند که در شرکت سابق اینطور رسم بود واینطور عمل می‌شد و یک درآمدی از آن ممر داشتیم بنده می‌خواهم عرض کنم که اولا آن قرارداد در بین نیست و یک قرارداد جدیدی است با یک شرایط و کیفیت معینی و همنیطور که عرض کردم در قیمت لیره اینجا نرخ ثابتی در نظر گرفته نشده فرمودند مطابق عرضه و تقاضا باشد اینهم طابق عرضه و تقاضا است یعنی همیشه و بعد از اجرای این قرارداد بانکملی روی همان عرضه و تقاضا یعنی میزان درآمد ارزی و مخارج ارزی قیمت لیره و دلار را تعیین می‌کند بنابراین خارج از عرضه وتقاضا نیست ولی اگر عرضه و تقاضا را اینطور بفرمائید که روی عرضه و تقاضای بازار باشد این بسیار خطرناک است دیروز عرض کردم دو جور کالا هست یکی کالای درجه یک است که بانک نرخ ارز آنرا تعیین می‌کند و می‌خرد و می‌فروشد و یکی کالای درجه دو است که در بازار است اما آنچه ذکر شده نرخ ارز صادراتی و کالای درجه یک است وا ین همان نرخی است که بانک ملی تعیین می‌کند بنابراین آنروز هم خدمت آقایان عرض کردم که تعیین نرخ ارز با خود ماست و مسلماً نرخ ارز پائین خواهد آمد واینرا می‌خواستم بآقای امیر تیمور اطمینان بدهم که دقت لازم خواهد شد که ضرر و زیانی از این قسمت برای مملکت پیدا نشود (عبدالرحمن فرامرزی: شما آنوقت دو نره ارز ندارید؟ یکی آزاد و یکی رسمی؟) نخیر نداریم (خرا زی: ما برای نرخ ارز اتخاذ سند می‌کنیم از فرمایش جناب آقای وزیر دارائی.) و اما راجع بماده ۴۷ می‌خواستم توضیح عرض بکنم که از نظر قرارداد یک وقت یک قراردادی بواسطه پیشامد فرس ماژور است و مخصوصا در اینجا آقایان فرس ماژور را خیلی وسیع در نظر گرفته بودند و ما محدود کردیم بترتیبی که اگر در جزء الف دقت بفرمائید محدودیتش را متوجه می‌شوید واگر جزء ب را هم با جزء ج تلفیق بفرمائید آنجا پیش بینی شده که اگر بنا باشد که این کمپانیها در اثر اقداماتیکه لازمه- اش این خواهد بود که نتوانند تعهد خودشان را انجام بدهند متخلف شناخته می‌شوند و ما در جزء ج نوشتیم که اگر در اثر این پیشامدها اجرای قرارداد غیرممکن شد ما می‌توانیم بحکم مراجعه بکنیم و تقاضا کنیم از حکم و قرارداد را فسخ کنیم اما آن قسمتی که راجع بقانونگذاری است و برای آقایان سوء تفاهم ایجاد کرده‌است هیچوقت کسی حق قانونگذاری را از آقایان سلب نکرده و هر موقع ممکنست با یک قیام و قعود یک قراردادی را فسخ بفرمائید اما بایستی نتایج حقوقی این فسخ را در نظر گرفت این طرف یک دولت است ودولتی است که هر تصمیمی بگیرد برای تمام لازم الرعایه‌است آنها هم حرفی نمی‌زنند میگویند اگر تصمیمی گرفته شد نتایج حقوقی که بر این مترتب است باید در نظر گرفته‌است و سلب حق از کسی بهیچوجه من الوجوه در بین نیست وعرض کردم این جزء ج را هم توجه بفرمائیداز این حیث نگرانی در بین نیست.
رئیس- پیشنهادی که راجع بکفایت مذاکرات رسیده قرائت می‌شود (بشرح زیر قرائت شد.)
- مقام محترم ریاست مجلس شورایملی. چون بحد کافی مذاکره راجع بموضوع قرارداد نفت شده‌است پیشنهاد کفایت مذاکرات را می‌نمایم. ارباب.
محمدعلی مسعودی (منشی) – وری همین زمینه آقایان مکرم، بوربور، قراگزلو، خرازی، امیر احتشامی، توماج، نقابت و چند نفر دیگر هم پیشنهاد کفایت مذاکرات داده‌اند.
رئیس- آقای ارباب بفرمائید و مختصر و درهمین زمینه صحبت بفرمائید.
ارباب- چشم یکربع اجازه بفرمائید مطابق آئین نامه. آقایان محترم، سه سال حرف زدیم انتقاد زیاد شد و راه حل نشان داده نشد(شوشتری: ارباب چهار سال)اوقات گرانبهای کشور بمردم فریبیها، هوسرانیها، خودخواهیها، هرج و مرج طلبیها وقوع قتها گذشت، ناامنی بحد کمال رسید. ملت ایران تحمل انواع محرومیتها را نمود مردم ایران را بجان هم انداختند بنیه مالی کشور ضعیف شد اعتماد رخت بربست ای بسا سرمایه‌ها بخارج کشور انتقال یافت کار بجائی رسید که ملت بردبار ایران روی مخازن ثروت و گنجهای فراوان دست بگریبان عسرت و فقر مالی گردید کار بجائی رسید که ملت آقا و مهمان نواز ایران دست استمداد بطرف دیگران دراز کرد و طوری شد که هر چند یکمرتبه یک چک دلار بما کمک کنند وضع امور اداری کشور شاید مختل ماند امتحانات کافی نمودیم و نتوانستیم حلقه محاصره اقتصادی نفت را بشکنیم فاقد وسایل فنی بودیم حوادث و عوارض ناشی از قضیه نفت بیش از اهمیت موضوع شد دستخوش انواع تحریکات و دسایس سیاسی و تبلیغات مضر شدیم کار حل قضیه نفت ابوالهولی شد که هیچ مرد سیاسی جرأت نزدیک شدن بآن نمی‌کرد وضع عمومی طوری شد که دیگر قابل دوام نبود دولت تیمسار سپهبد زاهدی دامن همت و شجاعت را بکمر زد وارد قضیه گردید جناب آقای دکتر امینی با کمال شهامت و ازخودگذشتگی بدون توجه بارعاب و تخویف مجاهدت نمود شش ما سلب آسایش از خود کرد تا منتهی بقراردادی شد که در مجلس مطرح است مکرر دولت تصریح کرد که این قرارداد ایده آل نیست بنده هم می‌گویم نیست، ولی جه باید کرد مملکت را که نمیشود باینحال باقی گذاشت و بیشتر بحال فقر و پریشانی نگاهداشت بعقیده بنده دیگر بیشتر جای صحبت ندارد در حال حاضر دولت قادر بکار بیشتر و خدمت بیشتر واهتمام بیشتری نیست در این قضیه مقدرات کشور را باید به بی تصمیمی و حرف و ا نتقاد و وعده‌های توخالی سپرد یا با توجه باینکه جلوی ضرر را هر کجا بگیرید نفع است با آنچه دولت توانسته و کرده‌است موافقت نمائیم تا برود و شروع بمرمت خرابیها کند بنده هم امیدوارم یک عینک دوربین برای دولت بخرم تا وضع رقت بار بندرعباس و بنادر جنوب و خرابیهای جزایر را از دور نگاه کند. دوم هم راجع بماده ۲۰و ۲۱ بود که در کمیسیون نفت قبلا صحبت شد جناب آقای دکتر امینی فرمودند که نامه هائی مبادله شده‌است و این نامه‌ها را هم در کمیسیون خواندند بنده صلاح میدانم و صلاح مملکت را این میدانم که این نامه‌ها در اینجا خوانده شود و توضیح داده شود برای اینکه اتخاذ سند بشود (مسعودی: چاپ شده‌است آقای تیمورتاش) و بنظر بنده هیچ اشکالی ندارد که خوانده شود و موضوع روشن شود و اما نکته اساسی را که باید عرض کنم اینستکه این پرده شکی که اخیراً دریده شده و خعلوم شد که تا چه حد و چه پایه کار این مملکت از نقطه نظر عناد و دشمنی بیگانگان در جریان بوده‌است بهترین دلیل است که ناگزیر هستیم باینکه این مشکل را که مشکل نفت باشد از سر راه خودمان برداریم برای اینکه بعد بتوانیم بکارهای عمرانی بپردازم واقعاً صلاح مملکت در اینست (احسنت).
رئیس- آقای قنات آبادی مطابق ماده ۸۷ می‌خواهند مذاکره‌ای بکنند مانطوری که اول مجلس من عرض کردم اگر بیاناتشان خوب تفسیر نشده توضیح بفرمایند.
قنات آبادی- بنده همانطور که بمقام رایست عرض کردم و بآقایان دوستان عزیزم هم گفته‌ام، همانطوری که رویه دیرین من بوده بشهادت صورت مذاکرات مجلس در دوره ۱۸ و ۱۷ و بشهادت مندرجات روزنامه ملت ما هیچوقت در زندگی سیاسی اهل فحش دادن و دشنام دادن نبوده و نخواهم بود زیرا احتیاجی ندرام باینکار زیرا همیشه سعی کرده‌ام دنبال حق بروم و حق بگویم و کسانیکه پیرو حق هستند و حق میگویند احتیاجی بدادن دشنام ندارند اما آن کسانیکه برخلاف حق زندگی می‌کنند برخلاف حق حکومت می‌کنند و برخلاف حق مقامات را غصب می‌کنند با تمام دستجات چپ و راست، شمال و جنوب، دیکتاتوری، آزادیخواهی با همه سازش می‌کنند اینها هستند که وقتی حق را می‌شنوند و حق گفته می‌شود بگوششان خیلی ثقیل می‌آید و درصدد برمیآیند که حق را بعنوان فحش تلقی کنند. آئینه چون نقش تو بنمود راست خودشکن آئینه شکستن خطاست. بنده در خلال عرایضم هیچوقت از قدرت انگلستان صحبت نکردم و نمی‌کنم و برخلاف جناب آقای دکتر ارسنجانی (میراشرافی: آقای امینی نه دکتر ارسنجانی) ببخشید معذرت می‌خواهم دکتر امینی خیلی معذرت می‌خواهم (خنده نمایندگان) (کریمی: ارسنجانی دکتر نیست) معذرت می‌خواهم اشتباه لپی بود دکتر امینی آمدم بگویم گفتم ارسنجانی خیلی معذرت می‌خواهم (یکی از نمایندگان: تعمداً گفتید) بنده اهل تعمد نیستم جنابعالی فرمودید که مخالفین مقداری از قدرت انگلستان صحبت کردند مقداری از قدرت فلان قدرت فلان قدرت فلان و حال آنکه بنده در عرایض مفصلی که در مجلس شورای ملی کردم راجع بقدرت انگلستان صحبتی نکردم و معتقدم ملت ما یک ملت بسیار بسیار مقتدری است بدلیل اینکه در طول ۳ یا ۴ یا ۵ هازر سال در مقابل تمام حوادث ایستادگی کرده و در هیچ حادثه‌ای هضم نشده بلکه همه حوادث بزرگی که سر ملت ما آمده‌است ملت ما آن حوادث را هضم کرده‌است و از بین برده‌است (صحیح است) اما یک عده از رجال هم حالا این منحصر بمملکت ما نیست سایر جاها هم هست اینها هستند که در مقابل قدرتهای بیگانه ضعف و زبونی نشان می‌دهند و خودشان را می‌خواهند بفروشند و اگر من درصدد فحش دادن بودم می‌آمدم و تاریخ مشروطیت ایران را بقلم جناب آقای دکتر ملک زاده نوشته شده‌است یک مقدارش را که مربوط به خاندان ۰۰۰
رئیس- آقای قنات آبادی آنوقت باید ایشانهم از خودشان دفاع کنند همانطور که عرض کردم اینها را توجه بفرمائید.
قنات آبادی- چشم اگر در صدد بودم که باشخاص حمله کنم مطالبی را که در تاریخ بقلم نویسندگان محقق و دانشمند نسبت باشخاص درج شده‌است بیان می‌کردم آنوقت حق داشتید بگوئید که حمله شخصی شده‌است نه، من درصدد بیان این مطلب نبودم و نیستم آنچه که در باره یک طبقه برخوردار گفته‌ام هنوز هم روی عقیده خودم باقی هستم بعلاوه باز یک مطلبی که لازمک است عرض کنم اینست که جناب آقای دکتر امینی در خلال فرمایشاتشان که عرایض ما را می‌خواستند رد بکنند استناد کردند بصورت جلسات کمیسیون نفت برای اینکه در صورتجلسه باقی بماند من مخیواهم عرض بکنم که از لا الله الاالله فقط به لاالله استناد فرمودند و الاالهش را کنار گذاشتند بعلاوه دیروز وقتی که ایشان فرمایشاتی فرمودند بنده دومرتبه از ایشان سؤال کردم و در خلال عرایضم هم از ایشان استدعا کردم که جناب آقای دکتر امینی خواهش می‌کنم شما اینجا در پشت تریبون برای مجلس معنی کنید جمله صنعت نفت یعنی چه ایشان از جواب این مطلب ابا واستنکاف کردند و مطلب دیگری که خواستم عرض کنم اینست که جناب آقای دکتر امینی من و شما و همه رفتنی هستیم و هیچکدام از این صحبتها و عرایض بنده و شما بمیل و مطابق ذوق ما نمی‌تواند در اجتماع منعکس شود بلکه این اجتماع است که آنچه خودش می‌خواهد میفهمد و قضاوت می‌کند وقتی که فرمایشات جنابعالی بدون سانسور منتشر می‌شود وعرایض ما کلیه سانسور می‌شود و خراب می‌شود و منتشر می‌شود شکسته بسته بدست مردم می‌رسد یا روزنامه هائی که از جنابعالی و فکر شما و مطالبی که شما ازش حمایت می‌کنید مردم مطالعه می‌کنند یا روزنامه هائیکه از ما دفاع می‌کنند مرد جرأت می‌کنند و می‌خوانند آنوقت مردم قضاوت می‌کنند که ما فحش می‌دهیم یا جنابعالی علی ای حال بدانید که مرا از فحش دادن عار باشد که فحش آئین سردم دار باشد.
رئیس- آقایان که در این چند جلسه حوصله بخرج دادید و ثابت کردید که با کمال آزادی مجلس بکارها رسیدگی می‌کند و برای ناطقین مخالف همه نوع آزادی عمل و همه نوع ارفاق قائل شدید کاری کنید که هیچگونه شبهه‌ای باقی نماند. آقای کاشانی هم باز وقت می‌خواهند اجازه بدهید ماده ۸۷ را قرائت کنند که ایشان ببیند مفهومش چیست نه اینکه بیایند حرفهای خارج از موضوع بزنند.
عبدالصاحب صفائی- این صحیح نیست مطابق آئین نامه نیست.
رئیس- تشخیص اجرای آئین نامه با من است (عبدالصاحب صفائی: بنده یک فردی هستم آئین نامه را باید رعایت کنم) هر نماینده‌ای می‌تواند از خودش دفاع بکند آقای کاشانی خیلی مختصر بفرمائید اجازه بدهید اول ماده ۸۷ را قرائت کنند. (بشرح زیر قرائت شد.)
- ماده ۸۷- اگر در ضمن مذاکرات صریحاً یا تلویحاً نسبت سوئی بیکی از نمایندگا داده شود یا عقدیه واظهار او را برخلاف واقع جلوه دهند و نماینده مذکور برای رد آن نسبت یا رفع اشتباه اجازه نطق بخواهد بدون رعایت نوبت باو اجازه داده می‌شود و نطق او نباید از مدتیکه در فقره ۴ بند لف ماده قبل معین شده تجاوز نماید.
مسعودی- این مدت هم پنج دقیقه‌است ولی آقای وزیر دارائی چیزی نگفت.
عبدالصاحب صفائی- کسی بایشان توهین نکرده‌است.
کاشانی- آقایان رفقای ما در هر جلسه حتی هنگام اعتراض بصورتجلسه استفاده می‌کنند و صحبت می‌کنند یکوقتی یکمطلبی پیش می‌آید که باید صحبت بشود (عبدالصاحب: مذاکرات کافی شده دیگر نمیشود صحبت کرد)آقای صفائی شما دارید تعیین تکلیف برای رئیس مجلس می‌کنید.
رئیس- فقط شما در حدودی که ماده ۸۷ معین کرده می‌توانید توضیح بدهید. کاشانی- بنده از تمام عرایضی که می‌خواستم استفاده بکنم و صحبت بکنم صرفنظر می‌کنم و اما آن مطلبی که نمی‌توانم صرفنظر بکنم راجع بملی شدن صنعت نفت است.
رئیس- آقای کاشانی اگر تحریف شده باشد باید بفرمائید دیگر مطالب خارج نگوئید.
کاشانی- عرایض بنه تحریف شده‌است من از همه حرفهایم صرفنظر کردم که این موضوع را بگویم (عمیدی نوری: دیگر نمیشود صحبت کرد این برخلاف آئین نامه سات) عرایض بنده تحریف شده‌است فقط درسه دقیقه می‌گویم ومیروم (عمیدی نوری: آقا نمیشود این برخلاف آئین- نامه‌است.) (زنگ رئیس).
رئیس- آقای عمیدی نوری ساکت باشید همین عمل شما هم برخلاف آئین نامه‌است آئین نامه حق تشخیص را برئیس می‌دهد.
مشایخی – آقای رئیس طبق ماده ۸۷ باید توضیح بدهد. عبدالصاحب صفائی- چرا صحبت می‌کند؟ (زنگ رئیس).
کاشانی- یکی از مطالبی که بنده عرض کردم موضوع ملی شدن صنعت نفت است که تحریف شده‌است فقط سه دقیقه وقت بدهید.
رئیس- بیشتر هم وقت می‌دهم اما فقط اگر تحریف در بیان شما شده‌است صحبت کنید.
کاشانی- مطلب همین است من از موضوعی که بخودم اهانت شده صرفنظر کردم.
رئیس- اگر توهینی بشما شده مانعی ندارد دفاع کنید. کاشانی- یکی تحریف بیانات بنده‌است و یکی موضوع اهانت.
رئیس- با این وضعی که پیش آمده شما نمی‌توانید صحبت کنید.
کاشانی- این مطلب را عرض می‌کنم در ظرف سه دقیقه چون تحریفاتی در بیانات بنده شده‌است بدینوسیله توضیحات زیر را بعرض مجلس شورایملی میرسانم قانون ملی شدن صنعت نفت در سراسر کشور (همهمه نمایندگان)۰۰
رئیس- نمیشود نمیشود۰۰۰۰
کاشانی- تحریف شده عرایض بنده. رئیس – از موضوع دارید خارج می‌شوید.
کاشانی- این خطرناک است برای مملکت آقا (همهمه نمایندگان: زنگ رئیس.)
رئیس- اگر در تعبیر بیان جنابعالی تحریف شده بفرمائید.
کاشانی – این اصل مسلم باید گفته بشود قانون ملی شدن صنعت نفت از مجلس شرای ملی گذشته اکتشاف و استخراج و بهره برداری را مجلس تصویب کرده‌است.
رئیس- نمی‌گذارند شما صحبت کنید مرا بمحظور می‌اندازید میبینید که مجلس مساعدت نمی‌کند.
کاشانی- قانون ملی شدن صنع نفت از مجلس شورای ملی گذشته و قابل انکار نیست باین ترتیب که نمیشود رأی گرفت ۰۰۰
رئیس- پیشنهادهای رسیده که رأی با ورقه گرفته شود قرائت می‌شود (پیشنهاد بشرح زیر قرائت شد).
- ریاست مجلس شورای ملی. پیشنهاد می‌کنیم بلایحه نفت رأی با ورقه گرفته شود. سیدمصطفی کاشانی، دکتر افشار، درخشش، شمس قنات آبادی، صدقی.
رئیس – ماده واحده قرائت می‌شود و با ورقه رأی گرفته می‌شود (بشرح زیر قرائت شد.)
- ماده واحده – مجلس شورای ملی قرارداد ضمیمه را که قسمت اول آن مشتمل بر ۵۱ ماده ودو ضمیمه مربوط بخرید و فروش نفت وگاز و طرز اداره عملیات مشروحه در آن می‌باشد و بامضاء ایران و شرکت ملی نفت بعنوان طرف اول و بامضاء شرکتهای مفصله الاسلامی زیر: کالف اویل گوریورینشن، سوکونی و اکیوئوم کمپانی اینکوریوریتد استاندارد اویل کمپانی، استاندارد اویل کمپانی اف – کالیفورینا، ذی تکساس کمپانی، انگلو ایرانین اویل کمپانی لیمیتد – ن و – ه با- تافشه پترولئوم ماتشایای و کمپانی فرانسز دیترول بعنوان طرفهای دوم (و بامضای شرکتهای عامل بر طبق ماده ۳ قرارداد) رسیده‌است و قسمت دوم آن مشتمل بر پنج ماده مربوط بغرامت بامضای ایران و شرکت ملی نفت ایران از یکطرف و انگلوایرانین اویل کمپانی لیمیتد از طرف دیگر رسیده‌است تصویب نموده و بدولت اجازه اجراء و مبادله قرارداد مزبور را می‌دهد. کلیه قوانین و مقرراتی که با این قانون مباینت داشته باشد ملغی است.
رئیس- رأی گرفته میشودنسبت بماده واحده با ورقه از سمت راست اسم یکی یکی آقایان خوانده می‌شود آقایان رأی می‌دهند. (اسامی آقایان نمایندگن بترتیب ذیل بوسیله آقای مسعودی (منشی) اعلام ودر محل نطق حاضر و رأی دادند.) آقایان: شوشتری، قنات آبادی، بوداغیان، نورالدین امامی، حمیدیه، دکتر بینا، دکتر عدل، صفاری، تجدد، کریمی، کاشانی، پناهی، محمود افشار، مهندس اردبیلی، موسوی، باقر بوشهری، احمد فرامرزی، امید سالار، میراشرافی، پورسرتیپ، محمود رضائی، عبدالرحمن فرامرزی، عبدالصاحب صفائی، مکرم، محمودی، مهندس جفرودی، تفضلی، حائری زاده، مهندس ظفر عباسی، دکتر حمزوی، پیراسته، عماد تربتی، امیرتیمور، داراب، کاشانیان، عاملی، اورنگ، شیبانی، ایلخانی زاده، دکتر وکیل، سنندجی، شفیعی، کیکاوس، افشار صادقی، صارمی، صدرزاده، بزرگ نیا، شادمان، غضنفری، ارباب، دکتر مشیرفاطمی، نراقی، قراگزلو، دولتشاهی، امیراحتشامی، بوربور، اردلان، اعظم زنگنه، خاکباز، سهرابیان، حمید بختیار، صادق بوشهری، سرمد، شاهرخشاهی، دکتر سعید حکمت، توماج، دکتر نیرومند، مشایخی، تیمورتاش، قرشی، مهدوی، لاری، معین زاده، شادلو، سعیدی، اکبر، سلطانی، درخشش، خرازی، دکتر شاهکار، خلعتبری، دکتر عمید، بهبهانی، دکتر افشار، برومند، بهادری، اسکندری، بزرگ ابراهیمی، عمیدی نوری، نقابت، هدی، نصیری، دکتر آهی، دکتر پیرنیا، سالار بهزادی، سلطانمراد بختیار، مرآت اسفندیاری، دهقان، استخر، مرتضی حکمت، قوامی، رضا افشار، جلیلی، صراف زاده، عرب شیبانی، خزیمه علم، محمودذوالفقاری، افخمی، ارباب، گیو، اخوان، کی نژاد، یارافشار، ثقه الاسلامی، مسعودی، فرود، فرید اراکی، دولت آبادی، اریه. (پس از اخذ آراء و شماره اوراق نتیجه بقرار زیر بود.) ورقه سفید موافق ۱۱۳، ورقه کبود مخالف ۵، ورقه سفید بی اسم علامت امتناع یک ورقه.
رئیس- ماده واحده با ۱۱۳ رأی موافق از ۱۲۰ نفر عده حضار تصویب شد.
اسامی موافقین، آقایان: مشیر فاطمی، پیراسته، عبدالرحمن فرامرزی، مرآت اسفندیاری، بختیار، بزرگ ابراهیمی، دکتر پیرنیا، سالار بهزادی، هدی، دکتر عدل، دکترآهی، رضا افشار، دکتر سعید حکمت، بزرگ نیا، عزیز اعظم زنگنه، دکتر حمزوی، تفضلی، نراقی، تجدد، صدرزاده. عاملی، عمیدی نوری، شوشتری، عبدالصاحب صفائی، غضنفری، دکتر افشار، داراب، قریشی، توماج، محسن اکبر، فرود، ایلخانی زاده، سنندجی، مهندس جفرودی، اورنگ، دکتر وکیل، مرتضی حکمت، عباسی، کیکاوسی، مهندس شاهرخشاهی، حبیب پناهی، مهندس اردبیلی، اخوان، مشایخی، نقابت، دهقان، کی نژاد، گیو، صارمی، دکتر بینا، خرازی، بوشهری، محمودی، موسوی، قوامی، استخر، افشار صادقی، کیقباد ظفر، شیبانی، برومند، بوشهری، امید سالار، دولتشاهی، صفاری، خاکباز، اردلان، شفیعی، ارباب، لاری، سعیدی، احمد فرامرزی، تربتی، مهدوی، مکرم، دکتر نیرومند، قراگوزلو، بوداغیان، شادلو، نصیری، جلیلی، فرید اراکی، بوربور، محمود افشار، یار افشار، ثقه الاسلامی، محمدعلی مسعودی، اریه، میراشرافی، دکتر شاهکار، کاشانیان بهادری، رضائی، معین زاده، حمیدیه، نورالدین امامی، کریمی، دولت آبادی، امیراحتشامی، خزیمه علم، افخمی، صرافزاده، سهرابیان، اسکندری، بختیار، محمود ذوالفقاری، سلطانی، دکتر عمید (از لحاظ ضرورت موافقم). بهبهانی(موافقت دارم در موقعیت فعلی کشور چاره‌ای بنظر نمی‌رسد.) تیمورتاش(فقط بخاطر بقای ایران باین لایحه رأی می‌دهم)، شادمان (برای بقای ایران)، سرمد (برعایت مصلحت بزرگتر)، خلعتبری (من باب ضرورت موافقم)، پورسرتیپ (بخاطر بقای مملکت و بخلاف خواسته‌های کمونیستها.)
اسامی مخالفین، آقایان: درخشش، قنات آبادی، امیرتیمور، کلالی، کاشانی، حائری زاده. ورقه سفید بی اسم علامت امتناع: یک برگ.
رئیس- آقای نخست وزیر بفرمائید.
نخست وزیر- بنده می‌خواهم از آقایان محترم اظهار تشکر کنم که حقاً وظیفه‌ای که ما در مقابل آقایان نمایندگان محترم و ملت ایران انجام دادیم با تصویبی که فرمودید و رأیی که دادید تأیید فرمودید برای ما همین کافی است امیدوارم که توفیق بیشتری برای خدمتگذاری بملت ایران پیدا کنیم (نمایندگان: انشاء الله) و بتوانیم بیش از پیش رضایت خاطر آقایان نمایندگان محترم مجلس شورای ملی را فراهم کنیم و بملت ایران نشان بدهیم که وظیفه مان را خوب انجام می‌دهیم (نورالدین امامی: تیمسار برای پابرهنه‌ها فکری بکنید) (محمد علی مسعودی: از فردا فکرمیکنند.)
رئیس- آقای وزیر دارائی بفرمائید.
وزیر دارائی- بنده خواستم بسهم خودم چون ناظر زحمات شبانه روزی کمیسیون خاص مجلس بودم و حتی جلسه علنی تشکر و امتنان خودم را تقدیم حضور آقایان نمایندگان محترم بکنم و مخصوصاً از آقایان موافقین که بار بنده را در دفاع فوق العاده سبک کردند و با بیانات فصیح و بلیغ این قرارداد بسیار مشکل را تشریح فرمودند تشکر بکنم و بنده خیال می‌کنم با این ژستی که مجلس شورای ملی و بردباری و متانتی که بخرج داد نهایت رشد اجتماعی مملکت ما را ثابت کرد و امیدوارم که این امر در تاریخ دوره ۱۸ مجلس شورای ملی ثبت شود ضمناً بنده خواستم نسبت بشخص خودم مختصر عرضی بکنم بتصدیق دوستان و رفقای بنده و بحکم تربیت اجتماعی و خانوادگی که دارم هیچوقت اهل اهانت و توهین باحدی نیستم (صحیح است) و اگر در مجلس شورای ملی بحث وانتقادی می‌شود و احیاناً بنده در بیان خودم زیاده روی کردم خیلی عذر می‌خواهم و مخصوصاً نسبت بآقایان مخالفین که بنده خوم ارادت دیرینه دارم و بهشان هم قول می‌دهم که ابداً در دل بنده چیزی نمی‌ماند از این جهت عذرخواهی می‌کنم و البته وظیفه مملکتی و اجتماعی و همچنین دینی که بنده نسبت بمملکت دارم اقتضا می‌کند که اگر احیاناً نسبت ببنده هم توهینی می‌شود آنرا تحمل بکنم و بنده شهادت جناب آقای نخست وزیر را می‌خواهم که هیچوقت بنده دنبال وزارت نرفته‌ام و ایشان خود بهترین شاهد هستند که دنبال من فرستادند واگر بنده وزارت را قبول کردم برای این است که نسبت باین مردم ومملکت دین فوق العاده سنگینی دارم بنده از طبقه هستم که از نعمات بسیار زیادی در این مملکت برخوردار هستم و بهمان نسبت هم وظیفه‌ام سنگینتر است هر وقت از بنده دعوت شده برای انجام یک کاری با نهایت میل آنکار را قبول کرده- ام برای اینکه انجام وظیفه‌ای بکنم و در این قسمت هم باحدی منت ندارم وظیفه مملکتی و وظیفه وجدانی بنده بوده و در این مملکت بنده یک سرمایه معنوی دارم که این قابل صادرات بهیچ کشوری نیست (صحیح است) و بنابراین بنده در این قسمت ایمان قاطع دارم که نسبت بمردم این مملکت دین سنگینی دارم و خیال می‌کنم که از سهم خودم یک مقدار خیلی کوچکی از این دین را ادا کرده‌ام.
اخذ رأی و تصویب لایحه اضافه اعتبار ۱۳۳۳ وزارت فرهنگ
(۳- اخذ رأی و تصویب لایحه اضافه اعتبار ۱۳۳۳ وزارت فرهنگ.)
رئیس- اجازه اعتبار وزارت فرهنگ از مجلس سنا برگشته‌است نامه مجلس سنا قرائت می‌شود و بعد از آن رأی گرفته می‌شود. (بشرح زیر قرائت شد.) ریاست محترم شورای ملی. عطف بمراسله شماره ۴۹۶، ۵ر۷ر۱۳۳۳ راجع بلایحه شماره ۳۷۴۹۲، ۳ر۶ر۱۳۳۳ دولت مربوطه باضافه اعتبار سال جاری وزارت فرهنگ که برای اظهار نظر بمجلس سنا ارسال شده بود اشعار می‌دارد: لایحه مزبور در جلسه شنبه هفدهم مهر ماه ۱۳۳۳ مطرح و با اظهار نظر موافق عیناً بتصویب مجلس سنا رسید. رئیس مجلس سنا- ابراهیم حکیمی.
رئیس- چون لایحه مالی است رأی با ورقه گرفته می‌شود آقایان موافقین ورقه سفید بدهند. (اسامی آقایان نمایندگان بترتیب ذیل بوسیله آقای مسعودی(منشی) اعلام ودر محل نطق اخذ رأی بعمل آمد). آقایان: امیر تیمور کلالی، حمیدیه، دکتر بینا، دکتر عدل، صفاری، عماد تربتی، کریمی، امامی، محمود افشار، دکتر سعید حکمت، مهندس اردبیلی، موسوی، کی نژاد، پورسرتیپ، باقر بوشهری، مهندس شاهرخشاهی، افشار صادقی، عزیز اعظم زنگنه، میراشرافی، امیدسالار، داراب، شادمان، قنات آبادی، عبدالصاحب صفائی، جلیلی، اورنگ، عبدالرحمن فرامرزی، کاشانیان، معین زاده، سالار بهزادی، محسن اکبر، مهندس جفرودی، تجدد، محمودی، مهندس ظفر، عباسی، تیمورتاش، ایلخانی زاده، افشار، دکتر وکیل، دولتشاهی، سنندجی، بوداغیان، دولت آبادی، کیکاوسی، شفیعی، دکتر افشار، صارمی، صدرزاده، بزرگ نیا، پناهی، احمد فرامرزی، پیراسته، شوشتری، نراقی، قره گزلو، بوربور، میراحتشامی، سلطانمراد بختیار، فرید اراکی، حائری زاده، افخمی، اردلان، سهرابیان، حمید بختیار، صادق بوشهری، سرمد، سعید، بهادری، دکتر حمزوی، توماج، دکتر امیر نیرومند، مشایخی، خاکباز، دکتر مشیر فاطمی، غضنفری، مکرم، تفضلی، قرشی، مهدوی، شادلو، لاری، سلطانی، درخشش، کاشانیان، خرازی، خلعتبری، دکتر شاهکار، بهبهانی، دکتر عمید، برومند، اسکندری، بزرگ ابراهیمی، سعید نوری، نقابت، هدی، نصیری، دکتر آهی، خزیمه علم، دکتر پیرنیا، دهقان، استخر، مرتضی حکمت، قوامی، اریه، صراف زاده، محمود ذوالفقاری، اخوان، فرود، ثقه الاسلامی، یارافشار، محمدعلی مسعودی. (پس از شماره اوراق مأخوذه نتیجه بقرار ذیل بود.) ورقه سفید موافق ۱۱۳، ورقه کبود مخالف: یک ورقه.
رئیس- اضافه اعتبار وزارت فرهنگ از ۱۱۵ نفر حضار با ۱۱۳ رأی موافق تصویب شد.
اسامی موافقین، آقایان: دکتر حسین پیرنیا، دکتر حمید آهی، بزرگ ابراهیمی، اعظم زنگنه، قوامی، خاکباز، کیکاوسی، بوربور، اخوان، شوشتری، پناهی، سعیدی، دکتر وکیل، مشایخی، دکتر حکمت، سنندجی، مهدوی، دکتر مشیر فاطمی، غضنفری، عباسی، شادلو، سالار بهزادی، عمیدی نوری، دکتر حمزوی، امیر احتشامی، میراشرافی، سرمد، بهادری، محمود رضائی، تیمورتاش، جلیلی، پورسرتیپ، نورالدین امامی، عبدالصاحب صفائی، رضا کی نژاد، کریمی، عبدالرحمن فرامرزی، رضا افشار، بوداغیان، مرتضی حکمت، نصیری، محمود ذوالفقاری، دهقان، مکرم، افشار صادقی، مهندس اردبیلی، موسوی، ایلخانی زاده، امید سالار، تربتی، دکتر عدل، محمود افشار، اسکندری، خرازی، قنات آبادی، محسن اکبر، دکتر افشار، هدی، باقر بوشهری، صدرزاده، نقابت، کاشانی، استخر، داراب، قرشی، صرافزاده، درخشش، یارافشار، اردلان، گیو، مهندس جفرودی، قراگزلو، مهندس ظفر، صفاری، صارمی، توماج، خزیمه علم، عاملی، اورنگ، برومند، معین زاده، دکتر برومند، افخمی، حائری زاده، دولتشاهی، مسعودی، ثقه الاسلامی، ارباب، بزرگ نیا، شادمان، بهبهانی، دکتر شاهکار، دکتر عمید، ارسلان خلعتبری، سلطانی، سلطانمراد بختیار، سهرابیان، اریه، احمد فرامرزی، تجدد، نراقی، محمودی، دولت آبادی، دکتر بینا، شفیعی، پیراسته، عبدالحمید بختیار، یارافشار، حمیدیه، فرود. مخالف: آقای جهانگیر تفضلی.
- تعیین موقع و دستور جلسه بعد. ختم جلسه
(۴- تعیین موقع و دستور جلسه بعد. ختم جلسه.)
رئیس – جلسه را ختم می‌کنیم، جلسه آینده روز پنجشنبه آینده خواهد بود زیرا سه شنبه وفات حضرت رسول صلی الله علیه واله وسلم است روز یکشنبه هم شاید مجلس سنا جلسه داشته باشد بنابراین روز پنجشنبه ششم آبان جلسه خواهد بود ساعت ۹ و دستور هم اعتبار ساختمان شهرستانهاست و لایحه دکتر مصدق که از سنا برگشته. (مجلس یکساعت پیش از ظهر ختم شد.)
رئیس مجلس شورای ملی – رضا حکمت.