مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۸ دی ۱۳۳۴ نشست ۱۹۷
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری هجدهم | تصمیم‌های مجلس | قوانین برنامه‌های عمرانی کشور مصوب مجلس شورای ملی |
روزنامه رسمی کشور شاهنشاهی ایران
شامل: کلیه قوانین مصوبه و مقررات - گزارش کمیسیون‌ها - صورت مشروح مذاکرات مجلس - اخبار مجلس - انتصابات - آگهی‌های رسمی و قانونی
شماره
شنبه ماه ۱۳۳۴
سال یازدهم
شماره مسلسل
دوره هجدهم مجلس شورای ملی
مذاکرات مجلس شورای ملی
مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی، دوره۱۸
جلسه: ۱۹۷
صورت مشروح مذاکرات مجلس روز پنجشنبه ۲۸ دی ماه ۱۳۳۴
فهرست مطالب:
۱- تصویب صورت مجلس
۲- مذاکره در ماده واحده اجازه اجرای گزارش کمیسیون برنامه راجع به برنامه هفت ساله
۳- ختم جلسه به عنوان تنفس
مجلس یک ساعت و سه ربع پیش از ظهر به ریاست آقای اردلان (نائب‌رئیس) تشکیل گردید.
۱- تصویب صورت‌مجلس
نائب رئیس- صورت غایبین جلسه قبل قرائت می‌شود (به شرح زیر قرائت شد)
غایبین با اجازه- آقایان: محمودی- خزیمه‌علم. موسوی. گیو. صفاری. دکتر آهی. اخوان. پیراسته. ثقةالاسلامی. قراگزلو. فرید اراکی. صارمی. دکتر سعید حکمت. پناهی. محمود افشار. کاشانیان. صدقی. مهندس جفرودی. یارافشار. غضنفری. حمیدیه. خلعتبری. اورنگ. سلطانی. سرمد.
غایبین بی‌اجازه- آقایان: نراقی. مهندس شاهرخ‌شاهی. اریه. شفیعی. قوامی. امیرتیمور کلالی. مرتضی حکمت. تربتی. نقابت. اکبر.
دیرآمدگان و زودرفتگان با اجازه- آقایان: صراف‌زاده. بزرگ ابراهیمی. خاکباز. بهادری. معین‌زاده. دکتر پیرنیا. فرود. عبدالحمید بختیار. دکتر حمزوی
نائب رئیس- به صورت‌مجلس اعتراضی نیست؟ آقای نورالدین امامی
نورالدین امامی- عرض کنم آن روز که بودجه مجلس مطرح بود (استدعا می‌کنم آقایان رفقا توجه بفرمایند) بعضی چیزها در ستون ملاحظات نوشته شده بود که بنده عرض کردم اینها یک مطالبی است که اگر لازم باشد و قوانین مالی و سابقه امر اجازه بدهد در هیئت‌رئیسه اقدام می‌کنیم یک موضوعی را فراموش کردم که تذکر بدهم در صفحه ۱۴ در ستون ملاحظات راجع به کارگران چاپخانه نوشته شده که از منافع یک حقی به آنها داده شود مطابق آیین‌نامه کارگری این پورسانتاژ پیش‌بینی شده و بایستی پرداخت شود این راخواستم تذکر بدهم که اگر آقایان نمایندگان تأیید می‌فرمایند (صحیح است) چون مربوط به کارگرها است آقایان تأیید بفرمایند که این کار بشود (صحیح است- صحیح است)
نائب رئیس- از منافع خالص؟
نورالدین امامی- بله از منافع خالص.
نائب رئیس- همان‌طور که آقای امامی فرمودند و آقایان تأیید فرمودند این قسمت هم از طرف مجلس در تعقیب بودجه ابلاغ می‌شود.
(صحیح است) که از منافع خالص پرداخت شود. دیگر اعتراضی به صورت‌مجلس نیست؟ (اظهاری نشد) صورت‌جلسه قبل تصویب می‌شود، امروز سؤالات باید مطرح شود ولی اجازه بفرمایید که وارد دستور شویم (صحیح است)
عبدالرحمن فرامرزی- ما حرفی نداریم که دستور باشد ولی مجلس چرا به ما کاغذ می‌نویسند که امروز سؤالات است.
نورالدین امامی- در هر صورت که می‌بایستی در مجلس حاضر می‌شدید.
عبدالرحمن فرامرزی- ولی می‌نویسند برای سؤالات است.
نائب‌رئیس- آقا توجه بفرمایند هیئت‌رئیسه بنا به وظیفه‌اش ابلاغ می‌کند که امروز سؤالات است حالا هم به نظر مجلس است اگر مجلس نخواهد که دستور باشد البته سؤالات مطرح می‌شود و حالا اگر کسی مخالف است بفرمایید (اظهاری نشد) پس وارد دستور می‌شویم. آقای صدرزاده
۲- مذاکره در ماده‌واحده اجازه اجرای گزارش کمیسیون برنامه راجع به برنامه هفت ساله
صدرزاده- آنچه امروز مجلس شورای ملی با آن روبرو است و در حقیقت موضوع مذاکره و مباحثه ما است لایحه عمرانی هفت ساله دوم کشور است. و روی‌هم‌رفته کمیسیونی که از طرف مجلس مأمور مداقه و رسیدگی باین لایحه شد از ثلث نمایندگان محترم مجلس تشکیل یافت و در عین حال که هر یک در کمیسیونی از کمیسیون‌های ذی‌ربط مجلس عضویت داشتند به اعتبار حوره انتخاباتی هم می‌توان گفت که از هر استان یکی دو نفر نماینده در این کمیسیون بود و من به مناسبت عضویتی که در این کمیسیون داشتم درخور فهم و اطلاع خود و استفاده‌ای که از افکار همکاران محترم خود نمودم بر این لایحه و مواد آن وقوف یافته و لازم دانستم که نظریات خود و همکاران را در این باب به عرض مجلس برسانم:
بدواً باید یک مسائلی را تشریح و بعد از این‌که این مسائل منطقی و قابل‌قبول به نظر رسید باید گزارش کمیسیون را با آن سنجید و سپس روی آن تصمیم گرفت. یکی از اهم آن مسائل کشاورزی است- تقریباً نزدیک به دو ثلث از جمعیت ایران یعنی ۱۲ میلیون در بخش‌ها و قصبات و دهستان‌ها به سر می‌برند که به کار کشاورزی اشتغال دارند ولی متأسفانه با مرارت زیاد و به طرز هزار سال پیش کار فلاحت را انجام می‌دهند و اکثرًّ با سختی حداقل معشیت خود را تأمین می‌کنند و به همین جهت بعضی از سالها دولت ناچار شده که آذوقه کشور را از خارج و از ماورای اقیانوس‌ها با خارج ساختن مقدار زیادی ارز و اسعار بیاورد و نتواند از اراضی حاصل‌خیز استفاده کند که این خود برای یک مملکتی که سابقه چند هزار ساله در فلاحت و کشاورزی دارد به هیچ‌وجه زیبنده نیست پس باید کاری کرد که سطح کشت در ایران وسعت پیدا کند و کشاورزان حداکثر استفاده ممکنه را از زمین و نیروی بازوی خود ببرند و تولیدات و صادرات کشاورزی افزایش یابد و این کار میسر نخواهد شد مگر با ترویج و تعلیم اصول کشاورزی جدید و بستن سد و ایجاد قنوات جدید و تعمیر قنوات بایر و حفر چاه‌های عمیق و استفاده از آب‌های تحت‌الارضی و به کار انداختن ماشین‌های زراعتی و تهیه بذر مرغوب و کود شیمیایی و امثال آن ...
دوم مسئله فرهنگ و بهداشت عمومی است که باید روستاییان و کارگران را هر چه زودتر به خواندن و نوشتن آشنا ساخت و از لحاظ تعلیمات عالیه هم باید هر چه زودتر دانشگاه تهران و دانشکده‌های شهرستان‌ها را تقویت کنیم و توسعه دهیم و وسائل تعلیمات عالیه و تخصص به ویژه در رشته‌های کشاورزی و فنی و پزشکی در اختیار جوانان با استعداد مملکت بگذاریم تا همه در داخل کشور تحصیل کرده و مملکت را به نور علم و معرفت خود بهره‌مند سازند. الان به حکم لزوم و اجبار در حدود چند هزار نفر دانشجوی ایرانی در خارج از ایران به تحصیل مشغول هستند که حداقل مخارج آنها در سال در حدود چندین میلیون ریال است که نیمی از آن را اولیای آنها و نیمی دیگر از خزانه عمومی پرداخت می‌شود به اضافه مبلغ هنگفتی که در هر سال از برای هیئت‌های سرپرستی و مخارج ایاب و ذهاب از کیسه مردم و خزانه عمومی به خارج می‌رود و باید هرچه زودتر کاری کرد که وسایل تعلیم و تعلم در خود مملکت به حد کافی به وجود آید و مردم و بودجه عمومی را از تحمل یک چنین مبلغ خطیری بی‌نیاز سازیم.
اما درخصوص بهداشت یک جمله بیشتر عرض نمی‌کنم و آن این است که تا کی می‌توان تحمل کرد که دیگران به قصد اهانت و تحقیر بگویند که بسیاری از مردم این مملکت آب لجن می‌خورند و هر آن به حیثیت ملی ما حمله کنند.
مسئله سوم- راجع به صنایع جدید و اکتشافات معادن است که در کشور ما مراحل اولیه و ابتدایی را می‌پیماید- شک نیست که در مدت کوتاهی ما نمی‌توانیم به پای ممالکی که قرن‌ها در صنایع جدید سابقه دارند برسیم ولی لااقل باید در ظرف چند سال مایحتاج خود را از قند و شکر و سیمان و منسوجات و آهن در داخله کشور فراهم سازیم.
آقایان اگر علاقه‌ای به شنیدن این نظریات ندارید بنده مرخص می‌شوم (نمایندگان- خیر آقا بفرمایید) والا اگر دارید چرا گوش نمی‌دهید با ایجاد هر کارخانه قند مقداری از اراضی این مملکت تحت کشت قرار می‌گیرد و مایحتاج مردم به دست و بازوی کشاورزان به دست می‌آید و مملکت را هم از فرستادن ارز به خارج بی‌نیاز می‌سازیم و به این ترتیب توازنی هم بین صادرات و واردات که امروز صورت عجیبی به خود گرفته برقرار می‌شود- و در قدم اول باید صنایع موجود را تقویت کرد و گناه است که ما کارخانه‌جات و صنایع موجود را به دست تعطیل و ویرانی بسپاریم و از کمک و توسعه آنها مضایقه کنیم و دنبال کارخانه جدیدی برویم نهایت هر کمکی که می‌شود باید مقید به این شرط باشد که صاحبان کارخانه منافع خود را محدود سازند و این کمک را وسیله اجحاف به مصرف‌کننده بی‌چاره قرار ندهند.
مسئله چهارم- ارتباطات است که هم از لحاظ امور اجتماعی و هم از لحاظ امور تولیدی کمال لزوم را دارد اگر شهرهای ایران به وسیله تلفن و تلگراف و جاده‌های شوسه و آسفالته و راه‌آهن و هواپیما مرتبط نباشد گذشته از این‌که با دنیای خارج ارتباط نخواهیم داشت از ارتباط با یکدیگر نیز بی‌بهره خواهیم ماند ما در دنیایی زندگی می‌کنیم که به فاصله چند روز از قاره‌ای به قاره دیگر پرواز می‌کنند آخر چگونه و تا کی می‌توان از شهری به شهر دیگر با شتر و الاغ مسافرت کرد.
اما درخصوص هزینه برنامه روی عوائد نفت به مبلغ ۷۰۰۰۰ میلیون ریال پیش‌بینی شده و این بر اثر تصمیم عاقلانه مجلس شورای ملی است که درآمد نفت را به امور عمرانی کشور تخصیص داد و اگر غیر از این کرده بود خواهی‌نخواهی تا دینار آخر به مصرف حقوق و پاداش و فوق‌العاده و هزینه سفر می‌رسید و بجای این‌که نیروی جوانان ما در راه ازدیاد تولید و آبادی کشور صرف شود در پشت میزهای اداری به بطالت و احیاناً مزاحمت به دیگران می‌گذشت مسئله دیگر این است که باید یک دستگاهی باشد که از تحولات و تغییرات سیاسی و تشریفات خسته‌کننده برکنار باشد مأمور مطالعه و تهیه نقشه و تمرکز اطلاعات و امور مالی باشد تا کار را به مرحله اجرا برساند و سپس در اجرا نظارت و مراقبت کند تا برسد به مرحله بهره‌برداری و البته راجع به وظایف ارکان سازمان از مدیرعامل و شورای عالی و هیئت نظارت هم باید مقرراتی وجود داشته باشد که اگر بخواهم در جزئیات آن وارد شوم وقت زیادتری لازم دارد. و بالجمله اگر این مسائل را قبول دارید آنها را و حداقل کارهای لازمی که باید در این مملکت بشود می‌دانید تماماً در فصول چهارگانه این گزارش پیش‌بینی شده و بالملازمه مورد قبول آقایان قرار خواهد گرفت و احتیاطات لازمه نیز در این گزارش مراعات شده و علاوه از هیئت نظارت که از طرف مجلس برگزیده می‌شود در بسیاری از موارد تصویب کمیسیون برنامه که طبعاً بخشی از مجلس خواهد بود قید شده مخصوصاً در قسمت نقل از فصلی به فصلی که مورد انتقاد جناب آقای افشار واقع گردیده در ماده ۵ و ۶ تصریح شده است.
به علاوه در این برنامه یک نکته جدیدی موجود است که در برنامه سابق وجود نداشت و آن در عملیات شهرسازی است که سازمان برنامه نصف باید به شهرداری‌ها کمک کند و به شهرداری‌هایی که توانایی مالی آنها کم است تا پانصدهزار ریال هم قرض طویل‌المدت و بدون بهره بدهد که فرمول این قسمت در سو کمیسیونی که بنده هم عضویت آن را داشتم تهیه و مورد قبول کمیسیون محترم واقع گردید و امیدواریم که همه شهرها لااقل از آب آشامیدنی و برق و سایر حوائج ضروری بهره‌مند شوند.
و اما انتقاداتی که بعضی از آقایان به دوره گذشته سازمان می‌گیرند تا حدی به حق می‌دانم و رد کردن همه انتقادات را نوعی از بی‌انصافی می‌دانم کما این که اگر بگوییم که در دوره گذشته هیچ کاری نشده نیز از انصاف دور است و کارخانه قند تربت‌حیدریه و رضاییه و فسا و تصفیه‌خانه ورامین و کرمان و توسعه کشت چغندر در نقاط مزبور و همچنین کمک به آسایشگاه مسلولین مشهد و شیراز و دانشگاه و هنرستان‌ها و سایر مؤسسات فرهنگی و همچنین سیمان ری و سیمان فارس که به کوشش مردم فارس و لوله‌کشی آب کرمانشاه و راه‌آهن تبریز و مشهد و آبیاری دشت مغان و کمک به لوله‌کشی آب تهران و سد کرج و از همه مهم‌تر سد کوهرنگ شواهد زنده‌ای است بر عملیات سازمان برنامه و اما آثار این عملیات نیز مشهود است ملاحظه فرمایید تنها سیمان که در بازار سیاه تنی ۴۵۰ تومان بود و به سختی گیر می‌آید امروز تنی ۲۲۰ تومان یعنی به نصف و تقریباً به قدر کافی در اختیار مصرف‌کنندگان قرار گرفته و همچنین از تولید قند و شکر علاوه از این که یک دسته از کشاورزان در نواحی مربوطه به کشت چغندر مشغول شده‌اند کشور هم معادل محصول این کارخانه‌جات از آوردن قند و شکر بی‌نیاز شده و اما سد کوهرنگ به طوری که جناب آقای دولت‌آبادی نماینده محترم اصفهان و جناب آقای سلطان‌مراد بختیار و جناب آقای برومند فرمودند ارزش واقعی آن هزار برابر مخارجی است که در این کار شده و سطح تولیدات کشاورزی اصفهان را به مقدار معتنابهی بالا برده است.
و به طوری‌که جناب آقای دولت‌آبادی در این یادداشت برای بنده مرقوم فرموده‌اند قسمتی که احتیاج به زه‌کشی دارد در لنجان است که سابقاً هم آب به مقدار کافی داشته است در صورتی‌که آب کوهرنگ که حداکثر بیش از سی مترمکعب آب است علاوه بر توسعه زراعت نواحی غربی سطح کشت دهستان‌های ماربین- کرارج- برآن- قهاب- رود شتین- را به دو برابر خواهد رسانید و در تمام این دهستان‌ها که زراعت صیفی محدود و ناچیز داشته مقدار معتنابهی باغات و اشجار میوه ایجاد خواهد کرد به علاوه پنبه- دانه‌های روغنی و علوفه بسیار به دست خواهد آمد و منصفانه باید اعتراف کرد که احداث تونل کوهرنگ و الحاق آن به زاینده‌رود مهم‌ترین و اساسی‌ترین کار عمرانی کشور بوده است که ارزش واقعی آن هزار برابر هزینه‌اش می‌باشد. تنها چیزی که می‌توان گفت در دوره گذشته در آن مدت هفت سال و با پولی که در اختیار داشت بیشتر از این و بهتر از این زودتر می‌توانست نتایجی به مردم تحویل دهد و اگر نداده نقص از قانون دوره پانزدهم نبوده بلکه از عدم‌مراقبت و یا مسامحه بعضی از مسئولین و متصدیان امر بوده که بالنتیجه بسیاری از نواحی کشور سازمان برنامه را فقط در روزنامه دیده یا از رادیو شنیده‌اند ولی اثری از آن به چشم ندیده‌اید به هر حال امیدوارم که آینده برخلاف گذشته باشد.
به نظر من انتقادکردن به این که ممکن است وسایل و وسائط ارتباطیه ما خدای‌نخواسته مورد استفاده دیگران واقع و به زبان ما تمام شود ناشی از سوءظن و یک نوع حس بدبینی است. یک روز حادثه شومی به این کشور روی نمود و نه تنها این کشور بلکه خیلی از کشورها هم از آتش جنگ و تجاوز زیان مالی و جانی دیدند و از خداوند مسئلت می‌داریم که دنیا دیگر چنین روز تلخی را به خود که نبیند ولی به هر حال بر اساس این نظریات نمی‌توان دست روی دست گذارد و در قرنی که دیگران درصدد استفاده از نیروی اتم در خدمات اجتماعی هستند ما قدم از قدیم بر نداریم و ملت با استعداد ایران را در یک تاریکی از یأس و بدبینی نگاه داریم.
و این نکته ناگفته نماند که این قسمت چهارم که مسئله ارتباطات باشد گذشته از این که خودش جنبه عمرانی دارد در قسمت کشاورزی و صنایع و بهداشت و فرهنگ و بالاخره امنیت و انتظام کشور اثر به سزایی دارد محصولات کشاورزی و صنعتی و معدن وقتی به دست آید باید به وسیله راه‌آهن و سایر وسایل ارتباط آن را از شهری به شهر دیگر و از کشور و بنادر خودمان به کشورهای خارج بفرستیم والا از افزایش تولید نتیجه‌ای نخواهیم برد و باید در این قسمت مبلغ بیشتری منظور شود زیرا که این قسمت با این‌که بیشتر مورد لزوم بوده کمتر از سایر قسمت‌ها داریم این مملکت سی‌هزار کیلومتر راه لازم دارد اما نه مثل راه قم که چندین برابر خرج تعمیر برده و هنوز راه نیست.
یک بهدار به شیرازی که از سرباز
به ایران شهر رفته بود چندین روز پیش برای من تعریف می‌کرد که جز شتر وسیله‌ای برای پیمودن راه به دست نیاوردم بدبختی این است که عناصر مؤثر مملکت در تهران به سر می‌برند و حتی مأمورین درجه دوم مرکزی هم حاضر نیستند به این نقاط دوردست بروند تا آن چیزهایی که ما نمایندگان شهرستان‌ها می‌گوییم بفهمند.
اما در باب مدت برنامه شک نیست که انجام این همه کار از مرحله مطالعه تا برسد به مرحله انجام و بهره‌برداری با در نظر گرفتن این‌که عایدات ما از نفت سالیانه و تدریجی است و به علاوه در حال حاضر نیروی انسانی هم خیلی زیاد نداریم و یا کارخانه‌ای بطلبند و نصب کنند و بهره‌برداری نمایند و یا درختی را غرس کنند تا بعد میوه برسد فرصتی می‌خواهد و روی‌هم‌رفته از آغاز تا انجام به طوری که مطلعین اظهارعقیده می‌کنند لااقل در حدود هفت سال وقت لازم دارد و اما راجع به مطالعه و کسب نظر از متخصصین فنی: این مطلب برای سازمان برنامه در حال حاضر به صورت یک نقطه‌ضعفی درآمده در بدو امر که من عضویت کمیسیون را پیدا کردم تحت تأثیر همین انتقادات نسبت به این قسمت توجه خاص نمودم و بالاخره پس از یک سلسله مباحثات که در کمیسیون شد و آقایانی مانند جناب آقای مهندس جفرودی و جناب آقای مهندس قباد ظفر که تخصص فنی داشتند اظهارعقیده کردند که در بعضی از موارد فنی متخصص درجه اول نداریم و در بعضی قسمت‌ها داریم ولی از تمام همین عده موجود هم سازمان برنامه استفاده نکرده و علت این بود که اغلب ار متخصصین ترجیح داده‌اند که در خارج به کار آزاد بپردازند تا این‌که بیایند خدمت دولت را با حقوق کمی به عهده بگیرند. متخصص فنی چیزی نیست که مانند اشیاء مثلی باشد که بتوان از طریق مناقصه به دست آورد بلکه ارزش او متناسب با میزان معلومات و لیاقت و درستی اوست عیناً مثل طبیب و استاد است که برای درمان و تدریس باید بهترین و داناترین را انتخاب کرد نه ارزان‌ترین را و تا متخصصین داخلی هم وجود دارد استفاده از خارجی گناه عظیم است.
به هر حال سازمان برنامه چه درگذشته و چه در حال و چه در آتیه در مقابل دولت مسئول و دولت هم نسبت به اعمال آنها در مقابل مجلسین و ملت ایران مسئول بوده و هست و به هر اعتراضی و انتقادی که می‌شود باید جواب دهد. در پایان عرض می‌کنم جناب آقای نخست‌وزیر شما یکی از رجال شریف این کشور هستید و من می‌بینم که حتی مخالفین شما در گفتار و کردار خود جانب احترام شما را ملحوظ می‌دارند بنابراین برای حفظ نام و موقعیت خود به این مذاکرات خیرخواهانه من توجه بفرمایید.
اول آن‌که سازمان برنامه را از هر گونه سیاستی دور و منزه نگاه‌دارید که صرفاً یک دستگاه کار و فعالیت برای عمران و ازدیاد تولید کشور باشد (صحیح است).
دوم آن‌که تا متخصصین داخلی وجود دارد از آنها استفاده شود و هر گاه به حکم لزوم و اجبار به استخدام خارجی مبادرت شود سعی نمایید که از وجود آنها در ترتیب یک کادر فنی ایرانی استفاده نمایید (صحیح است) سوم آن‌که دستگاه‌های اجرایی را هم‌آهنگ سازید اگر وزارت بهداری با جدیت هر چه تمام‌تر در مقام منع کشت تریاک برمی‌آید و می‌خواهد این سم مهلک و اعتیاد به آن را براندازد باید با همان سرعت و جدیّت وزارت کشاورزی هم در مناطق تریاک‌خیز به تعویض کشت و کمک به کشاورزان مبادرت کند (صحیح است) و همین‌طور که سازمان برنامه شروع به کارهای صنعتی و کشاورزی می‌کند و به موازات آن وزارت فرهنگ هم مدارس حرفه و روستایی تأسیس کند و دانش‌آموزانی برای نگاه‌داری مؤسسات صنعتی و کشاورزی تربیت کند.
چهارم آن‌که تهران سهم خود را از خزانه مملکت گرفته اینک نوبت شهرستان‌ها و نقاط دوردست کشور است. جناب آقای امید سالار الان یادداشتی راجع به وضعیت آباده فرستاده‌اند و جناب آقای ارباب مهدی هم هر روز در مجلس راجع به وضعیت بندرعباس مطالبی می‌فرمایند به هر حال این نقاط دوردست را هر چه زودتر دریابید که اگر از این دوره دوم برنامه هم خیری ندیدید خدا دانا است که چه عواقبی برای کشور به بار خواهد آورد من یقین دارم که شاهنشاه معظم ما از صمیم قلب طرفدار این فکر یعنی توجه به شهرستان‌ها می‌باشند و اگر توجهی نشود به ساحت مقدس ایشان هم خیانت شده است اگر این تذکّرات را قبول بفرمایید می‌توانیم با وجدانی راحت و آرام به این گزارش کمیسیون که با کمال دقت تنظیم شده است رأی بدهیم.
نائب رئیس- پیشنهاد کفایت مذاکرات رسیده قرائت می‌شود (به شرح زیر قرائت شد) پیشنهاد می‌کنم بعد از دو نفر مخالف و دو نفر موافق کفایت مذاکرات اعلام گردد. قنات‌آبادی
نائب‌رئیس- آقای قنات‌آبادی
قنات‌آبادی- اصولاً در مواردی ادامه مذاکره درباره موضوعات و لوایح ضرورت پیدا می‌کند که در صورت ادامه مذاکره یک مبهمی روشن شود و یا یک پیشنهادی و یا یک مطلب بهتری جای مطلب سابق جایگزین شود، من فکر می‌کنم در این لایحه‌ای که تقدیم مجلس شده است اساساً اجمال و ابهامی وجود ندارد که برای روشن شدن آن اجمال و آن ابهام بیش از این مذاکره ضرورت پیدا کند زیرا اساس این لایحه این است که یک مقداری عایدی مملکت پیدا کرده و فکر کردند که این عایدی باید صرف عمران و آبادانی کشور بشود به دنباله این فکر یک عده‌ای که صلاحیت داشتند و وارد بودند و تخصص داشتند مدت‌ها نشسته‌اند و این عایدی و این درآمد را قسمت‌بندی کرده‌اند من فکر می‌کنم جناب آقای تیمورتاش شما که مخبر هستید اگر بنده اعتراضی باین لایحه می‌کنم برای این‌که توجه ندارید نخواهید توانست دفاع کنید.
نائب‌رئیس- آقای قنات‌آبادی شما فرمایش خودتان را بکنید.
قنات‌آبادی- چشم، این هم جزو عرایض بنده بود این بودجه‌ای که به دست آمده با مراعات این امر عده‌ای آمده‌اند و قسمت‌بندی کرده‌اند که صرف امورات عمرانی کشور بشود حالا اگر این مذاکره ادامه پیدا کند و صاحب عقیده‌ای، صاحب نظریه‌ای بیاید و با دلایل متقن ثابت کند که این مقدار بودجه که برای امور آبیاری معین شده است ضرورت ندارد و باید صرف یک محل دیگر بشود، یا یک کسی بیاید پشت تریبون و یک نقشه بهتر یک پیشنهاد بهتر و عالی‌تری تقدیم کند و بگوید که این بودجه و این پولی که به دست آمده باید صرف این امورات بشود و این امورات بهتر از این موادی است که در این لایحه گنجانده شده در این صورت‌ها امکان ادامه مذاکرات مطلوب بود اما اگر مذاکرات فقط در حول و حوش این مطلب دور بزند که من بیایم پشت این تریبون بگویم که در گذشته سازمان برنامه آنچه که باید بکند نکرده است و در آینده این راهی که می‌رود ممکن است به نتیجه مطلوب نرسد یعنی یک انتقاد از گذشته بکنیم و یک دری از یأس و ناامیدی به روی آینده بگشاییم من فکر می‌کنم که این گونه مذاکره و این‌گونه صحبت ضررش بسیار بیشتر است از منفعت او زیرا اگر بنا باشد درباره یک مطلبی و یک لایحه‌ای بحث شود اگر این بحث نکات مبهم را روشن کرد و یک راه بهتری را برای یک عمل صحیح‌تری انجام داد و ارائه کرد آن بحث مطلوب است اما اگر نباشد بحث روی انتقاد از گذشته که ما اصلاً این جا محاکمه تشکیل نداده‌ایم که کسانی که در گذشته بد کرده‌اند محاکمه کنیم و معتقدم که اصولاً توی این مملکت باید این اعمال را کرد نه این‌که به حرفش قناعت کرد فقط بحث و انتقاد از گذشته بشود و بگوییم که در آینده این‌طور نخواهد شد نمی‌توانید و موفق نمی‌شوید و از این رویه نتیجه مطلوب به دست نمی‌آید و حال این‌که اگر ما عوض این همه فشاری که روی مطالب معینی می‌آوریم برویم دنبال این‌که بگوییم راه را برای آینده باز کردیم ما کمک می‌کنیم ما همت می‌کنیم ما همه از طبقه متخصص مملکت و مهندسین و آن کسانی که مشغول ایجاد نقشه‌ها و پروژه‌ها برای آبادانی و عمران مملکت هستند جداً حمایت می‌کنیم، آنها را تشویق می‌کنیم نتیجه مطلوب‌تری به دست خواهد آمد. بنابراین بنده می‌خواهم عرض کنم و از نمایندگان محترم هم به دلایلی که عرض کردم و به این دلیل که حق عرض بنده است که ادامه مذاکرات مطلبی برای ما روشن نخواهد کرد، ادامه مذاکرات مطالب بهتری به دست ما نخواهد داد، ادامه مذاکرات ماده بالاتر و رساتر و جامع‌تری به جای این ماده نخواهد گذاشت (صحیح است) به این دلایل از آقایان استدعا می‌کنم که رأی به کفایت مذاکرات بدهید.
نائب‌رئیس- آقای شوشتری.
مشایخی- بنده مقدم هستم.
نائب‌رئیس- اجازه‌ها را نمره گذاشته‌اند اول آقای شوشتری. دوم آقای مشایخی. سوم آقای بزرگ ابراهیمی و فقط یک نفر می‌تواند حرف بزند آن هم به طور اختصار.
بسم الله الرحمن الرحیم- با بیانات جناب آقای قنات‌آبادی و همان ادله من عقیده دارم در این موضوع مهم که از نظر تبلیغات بعضی بیانات در مجلس شد که ممکن است در اذهان ساده شبهه و دودلی و ضعف و ناامیدی ایجاد کند هنوز آن مطالب را جواب نگفتیم باید بگوییم و مذاکرات ادامه پیدا بکند یکی از بدبختی‌های این مملکت آن است که هر مخالف با دولتی هی گذشته را به رخ بکشد و نقطه‌ضعف را روی خیال خود ثقفه خود هی بیاید بگوید و اذهان را مشوّب کند آقایان نمایندگان اول قدمی که بر ما لازم و حتم است که برداریم و بر دولت‌های خدمت‌گزار لازم و واجب است باید مردم را تشجیع کرد از ضعف و از گذشته آنها را بیرون آورد و نگفت که این زمام‌داران همان‌ها هستند و این سازمان برنامه همان افراد بودند که سابق بوده‌اند بله قبل از رضاشاه کبیر اینها زمام‌دار بودند و اینها رجال بودند اما وقتی مواجه با رضاشاه کبیر شدند که دیدم کل یوم هو فی شأن من خودم راجع به سیاست مزبور دویست سال در این مجلس صحبت کردم هی بگویید که صدوپنجاه سال دیگران ما را ضعیف و فقیر نگاه داشته‌اند نه فقیر نگاه نداشته‌اند، خواب غفلت ما فرسودگی ما ناامید شدن ما بی‌سبب و بی‌جهت عدم‌توجه به قوانین ملی و شجاعت
ایرانی ما را به فقر درآورد اگر ما همان روز هم قیام می‌کردیم ابداً این‌طور نمی‌شد، مگر دولت وقت روی هر مصلحتی به همین جناب آقای اعلا نگفت از شورای امنیت تقاضایت را پس بگیر و نگرفت چرا نگرفت برای این که حس وطن‌خواهی و وطن‌دوستی، روی علاقه به مملکت نگذاشت پس بگیرد آقایان شما می‌آیید انتقاد می‌کند، انتقاد صحیح است باید بفرمایید باید تذکر بدهید در قراردادها دولت باید توجه بکند ولی این حرف باید طوری گفته شود که در مردم روح ایمان را تضعیف نکند، روح ملیّت را تضعیف نکند، روح منفی‌بافی را تشجیع نکند ما باید به طرف ملت برویم ما باید خودمان را نشان بدهیم به دنیای فانی که یک ملت باهوش و یک ملت قوی‌الاراده هستیم و به همین ادله من عقیده دارم مذاکرات ادامه پیدا کند آقای جعفر بهبهانی نماینده محترم رئیس کمیسیون بودجه است در ستون مخالف اسم نوشته گرچه تشریف ندارند چون تشریف ندارند ان‌شاءالله این شبهه نرود آخر این در خارج سوءاثر دارد تصور می‌کنند که چون آقای جعفر بهبهانی رئیس کمیسیون بودجه مخالف هستند پس یک مطالب مهمی است آقایان اجازه بدهید مخالفین بیایند حرف‌هایشان را بزنند موافقین هم جواب بگویند که در خارج چیزی نگویند یک جلسه هم بیشتر طول بکشد چه مانعی دارد شما که رأی به فوریت داده‌اید بگذارید هر کس هر چه می‌خواهد بگوید ما هم استدلال داریم ما هم می‌فهمیم چه بگوییم می‌آییم و جواب می‌دهیم پس بنا به دلیلی که عرض کردم عقیده دارم که این ماده‌واحده با موادی که در ذیلش است راجع به برنامه هفت ساله بهترین قدمی بوده که برداشته شده و بیش از این امروز نمی‌شده و پیش از این تمول نداشتیم بگذارید هر منتقدی هر انتقادکننده‌ای بیاید حرفش را بزند ما جواب می‌دهیم ما را که دهن‌مان را نبسته‌اند ما هم اهل منطق و استدلال و فضل هستیم می‌فهمیم چه می‌گوییم بنا علی‌هذا بنده معتقدم این قدم مفیدی را که می‌خواهید بردارید برای آبادی مملکت این را بگذارید هر منتقدی بیاید حرفش را بزند و هر منتقدی بیاید جواب بگوید از این جهت باکفایت مذاکرات مخالفم.
نائب رئیس- رأی می‌گیریم در کفایت مذاکرات آقایانی که موافق هستند قیام بفرمایند (اکثر برخاستند) تصویب شد حالا پیشنهاد سکوتی است که از طرف آقای بزرگ ابراهیمی رسیده قرائت می‌شود (به شرح زیر قرائت شد) اینجانب پیشنهاد می‌کنم که لایحه مسکوت بماند. بزرگ ابراهیمی
نائب رئیس- آقای بزرگ ابراهیمی
بزرگ ابراهیمی- بنده در این مدتی که این لایحه در کمیسیون مطرح بود همه‌اش مواظب بودم چون موضوع حیاتی است آیا یک دقت‌های بیشتری می‌شود در یک موضوعات مهم‌تری، برنامه اقتصادی چیزی نیست که اگر ما به همین آسانی گرفتیم رفتیم به موازات هم برود اگر هم خدای‌نخواسته به موازات هم نرفت بدبختی‌هایی بوجود می‌آورد یکی از چیزهایی که در کمیسیون و در پیشنهادات این لایحه اصولاً مورد نظر واقع نشده موضوع کارگر است که ما ببینیم که با چه مقدار کارگر و از کدام محل با چه قدرت و نیرویی می‌توانیم این کار را انجام بدهیم من این موضوع را به طرز خصوصی با بعضی از آقایان وزرا صحبت کردم که پشت تریبون نیایم جناب آقای وزیر مالیه فرمودند که راه‌ها و تأسیسات آمریکا را چینی‌ها و امثالهم ساخته‌اند من هم تصدیق می‌کنم اما در همسایگی ما ممالک مجاور ما هر کدام مشغول ایجاد یک مؤسسات اقتصادی و یک برنامه خیلی وسیع هستند که آنها بیش از ما محتاج به کارگرند و بنده مژده می‌دهم که یک قسمت از کارگران ما در عراق دارند کار می‌کنند در مؤسسات نفتی کویت و بحرین دارند کار می‌کنند اگر ما به کمی کارگر برخورد کنیم دولت برای این گریز چه فکری کرده است آقای وزیر کار که الان تشریف ندارند که بگویند اصلاً ما چه‌کار خواهیم کرد می‌گوید مملکت ما ۲۲ میلیون جمعیت دارد پانزده میلیون آن زارعین هستند و با این عده زارع نمی‌توانیم مردم را سیر کنیم و از آمریکا گندم می‌خریم می‌آوریم اگر آمدیم در اثر ایجاد کار این زارعین که حداکثر قوه تولیدشان سه میلیون است یک میلیون از اینها کشیده شدند به کار تکلیف چیست این یک موضوع و موضوع دوم مسئله ریال است برای تبدیل به مزد، ما یک میلیارد و دویست تومان اسکناس داریم که همه‌اش پیش مولدین اولیه مضبوط مانده و برنگشته به بانک الان بانک دویست میلیون اسکناس دارد و مصرف نشده است (احمد فرامرزی- وضع کار بانک ملی بسیار خوب است) من که نگفتم بد است ببخشید گوش بدهید به عرض بنده من چیز دیگر می‌گویم شما فردا اسکناس برای این کار ندارید من می‌گویم دولت برای این کار فکری بکند من می‌گویم دولت اسکناس برای این کار برای تولید چاپ بکند در مقابل همان تأسیساتی که می‌خواهد عمل کند اگر نکرد نمی‌تواند احتیاج ریالی خود را تأمین کند این بود عرایض بنده که پیشنهاد سکوت دادم و چون آقای میراشرافی مخالف پیشنهاد بنده بودند اگر اجازه بفرمایند پس می‌گیرم و اگر اجازه نمی‌فرمایید پس نمی‌گیرم.
نائب رئیس- پس گرفتید.
بزرگ ابراهیمی- آقا می‌فرمایند پس نگیر (اشاره به آقای میراشرافی) برای این‌که می‌خواهند حرف بزنند (نمایندگان- پس بگیرید) پس گرفتم.
نائب رئیس- آقای مشایخی ۳ شب متوالی است در مجلس مانده‌اند و راجع به این موضوع مطالعاتی کرده‌اند و می‌خواهند که یک تذکراتی بفرمایند ولی ما خواهش می‌کنیم که برای سرعت در کار صرف‌نظر بفرمایند.
مشایخی- بنده چون طرفدار کار مثبت هستم و علاقه دارم که کار عمرانی در مملکت زودتر انجام شود بنابراین از بحث صرف‌نظر می‌کنم (احسنت- احسنت)
نائب رئیس- آقای تیمورتاش
تیمورتاش (مخبرکمیسیون برنامه)- گرچه بنده بالقوه مدافع این لایحه هستم ولیکن این را نمی‌توانم کتمان کنم که شخصاً زیاد موافق این که این لایحه به عنوان ماده‌واحده مطرح شود نبودم دلیلش هم فقط و فقط این است که عقیده‌مندم در امور مهم مملکتی و در کارهایی که واقعاً با سرنوشت کشور بازی می‌کند هر چقدر بحث و مذاکره بیشتر بشود و نکاتی که به عقیده برخی تاریک است روشن شود بهتر است مع‌الوصف آرای موافق آقایان این طور مقرر فرمودند که ماده‌واحده مطرح شود بنده هم حرفی ندارم اجازه می‌خواهم قبلاً چند نکته‌ای را که در نطق آقایان مخالفین محترم موجود بود به عرض مجلس شورای ملی برسانم و بعد هم توضیحات خیلی‌خیلی مختصری راجع به متن لایحه بدهم خلاصه بیانات آقای حائری‌زاده مخالف محترم بر این بنا استوار بود که چون که دستگاه دیگری مطالعاتی راجع به امر برنامه کرده است چه بسا لازم نبود که مطالعات بیشتری در این زمینه بشود بنده اجازه می‌خواهم مثل خیلی پیش‌پاافتاده و مختصری در این زمینه به عرض برسانم فرض بفرمایید که آقایان می‌خواهید یک خانه‌ای بسازید در مرحله اول باید مطالعه بشود که این کار به فراخور قدرت مالی شما و همچنین به فراخور کاری که لازم دارید و استفاده‌ای که از این خانه می‌خواهید بکنید چه نوع این خانه باید ساخته شود این یک مطالعات مقدماتی است ولی بعد از این مرحله گذشت شما باید تازه تصمیم بگیرید راجع به این‌که چه نقشه‌ای اجرا بشود چند اطاق می‌خواهید چند طبقه می‌خواهید و غیر هم غیر هم به عبارت اخری در امور اجرایی از آغاز عمل تا انتها مطالعات مختلفی قطعاً لازم است شرکت مهندسین مشاور ماورای بحار یعنی همان موریسن نودسن آمده‌اند یک مطالعاتی مقدماتی در این کار کرده‌اند به این معنی که معلوم کردند که اگر شما می‌خواهید در عمران مملکت بکوشید چه چیزهایی را باید بهش توجه بفرمایید ولکن وقتی این فکر و نقشه می‌خواهد از قوه به فعل بیاید طبیعتاً باید مطالعات دقیق‌تر و عمیق‌تری راجع به نحوه اجرا و برآورد کار و غیر هم غیر هم بشود این مرحله‌ای است که فعلاً مهندسین مشاور ما مشغول‌اند اما چون اساس مطالب جناب آقای حائری‌زاده این بود بیش از این راجع به این موضوع عرضی ندارم و اما راجع به بیانات جناب آقای افشار به قراری که اطلاع حاصل کردم دولت در نظر دارد جوابی راجع به ایرادات فنی که از قراردادها گرفته‌اند بدهد البته باید همین‌طور هم باشد چون طبق مواد هشت و نه قانون فعلی برنامه که یعنی همان قانون برنامه اول که فعلاً در دست اجرا است تصویب قراردادها با شورای عالی برنامه است و در واقع کمیسیون برنامه در این کار مداخله مستقیم دارد (دکتر جزایری- اصلاً یک امر اجرایی است) پس بنابراین دولت در زمینه امور فنی جواب خواهد داد و بنده فقط دو سه نکته را می‌خواهم بهش اشاره کنم آن هم به طور خیلی مختصر یکی آن‌که ناطق محترم با حالت استعجاب و تحیّر فرمودند که چرا فعلاً بیش از گذشته خرج شده است به نظر من آقایان شان حل مشکل نفت که سازمان برنامه بر این پایه استوار است این است که به علت ازدیاد درآمد بیشتر بتوانیم خرج کنیم (پورسرتیپ- آن وقت پول نداشتیم حالا داریم) بنده در موقع گزارشم نوشتم و مخصوصاً این نکته را یادآور شدم که در طی ۷ سال عمر برنامه اول از مجموع اعتباراتی که برای این برنامه در نظر گرفته شده بود بنده مخصوصاً تومان می‌گویم برای این‌که آقایان بهتر توجه بفرمایند بالغ بر ۲۷۰۰ میلیون تومان یا ۲۷ میلیارد ریال بود (وزیر دارایی- چرا به ریال که پول رسمی است می‌فرمایید؟) برای این‌که آقای وزیر دارایی موافقت بفرمایند به ریال هم عرض می‌کنم فقط ۶۵۰ میلیون تومان یا ۶۵۰۰ میلیون ریال خرج شده یعنی فقط ربع آن آقایان این را توجه داشته باشند علت این‌که فقط یک ربع از اعتبارات خرج شده است نه این است که نتوانسته‌اند خرج کنند بلکه نبوده است که خرج بکنند (امید سالار- ولی خاصه خرجی زیاد شده است) عرض کنم که بنده اجازه می‌خواهم تمام درآمدی که سازمان برنامه در ظرف هفت سال ازش مستفید و مستفیض شده به عرض آقایان برسانم و بنابراین ملاحظه می‌فرمایید که یک قسمت زیادی ناظر بر درآمدی است که پس از حل مشکل نفت به دست آمده است در آمد نفت سال‌های ۲۸ تا ۳۰ یعنی قبل از بحران نفت ۳۷ میلیون و ۵۱ هزار لیره انگلیسی درآمد نفت بوده بعد از آن تا تاریخ ۳۰ آذر ۳۳ یعنی از کنسرسیوم ۱۷ میلیون و خرده‌ای لیره دریافت شده از محل سود بازرگانی چهارصد و چهل و سه میلیون و نه‌صد و بیست و پنج‌هزار ریال (۴۴۳۹۲۵۰۰۰) دریافتی از دولت بابت پانصد میلیون ریال پشتوانه اسکناس ۱۱۹ میلیون ریال از محل کمک دولت آمریکا ۲۳۵ میلیون ریال بابت تفاوت فروش ارزیک میلیارد و ۷۸ میلیون ریال و با درآمد متفرقه جمعش می‌شود شش میلیارد و هشتصد و دو میلیون ریال کلاً و طراً در ظرف تمام هفت سال سازمان برنامه
درآمد داشته و از این مبلغ در حدود شش‌صد و شصت میلیون تومان یعنی ۶۶۰۰ میلیون ریال خرج کرده است پس اگر بیش از این خرج نکرده علتش این بوده است که نداشته است که خرج بکند (دکتر بینا- خوب خرج نکرده‌اند آقای مشرف‌الدوله کارش را کرد) و اما این‌که راجع به مهندسین مشاور فرمودند خدا بیامرزد شاعر شیرین زبان خراسانی مرحوم ایرج‌میرزا یک بیتی دارد که می‌گوید چون نیک کم از بد فزون به ذی‌فن به جهان زدی فنون به یعنی به عبارت اخری از تاریخی که تخصص در دنیا رخنه کرد و تخصص مبنای امور فنی شده طبیعتاً مهندسین مشاور یعنی کسانی که در یک امر به خصوص تخصص داشته باشند محلی در دنیا برای خودشان باز کرده‌اند بنده خیال می‌کنم آن نظامنامه و آیین‌نامه مربوط به مهندسین مشاور ناظر بر ۶۰ سال پیش باشد پس بنابراین چیزی که مربوط به ما و ایران باشد نیست کاری که وسعت داشته باشد و کاری که یک قدری تخصص بخواهد طبیعتاً مهندس مشاور می‌خواهد حالا فکر می‌کنید که این متخصص اسمش حسن باشد یا حسین ادوارد باشد یا پی بر آن یک بحث جداگانه‌ای است که از حیطه این مثال خارج است و بنده در آن زمینه عرضی نمی‌کنم ولی مسلماً برای کار فنی و بزرگ مهندسین مشاور لازم است (صحیح است) و اما یک کم‌لطفی راجع به یکی از این مهندسین مشاور که به قول اهل‌فن یک گذشته پُرسابقه و درخشانی در ایران دارد یعنی کامپساکس فرمودند که بنده وظیفه خودم می‌دانم که عرض کنم که کادر فنی ایران خودش را مدیون به کامپساکس و تعلیماتی که کامپساکس داده است می‌دانید و این یک حقیقتی است که نمی‌شود اغماض کرد (وزیر دارایی- اگر شما نمی‌فرمودید بنده می‌گفتم) و این مدرسه و مکتبی بود برای این‌که جوان‌های ما همین جوان‌های ما که با استعدادی که دارند قادر رفتند همه کارها را بکنند و تمام امور فنی انجام بدهند اینها کامپساکس برایشان هم کتبی بود و واقعاً اظهار این مطلب جای تأسف بود و اما یک چیزی که جناب ایشان فرمودند و بنده لازم می‌دانم که توضیح بدهم این است که فرمودند مهندسین مشاور مختار خواهند بود در این‌که هر نحوی که بخواهند عمل بکنند بنده ناگزیر باید عرض کنم که این طور نیست سازمان برنامه همیشه و در تمام مراحل نظارت کامل و دقیق دارد و در قانون این طور نوشته است که نظارت کامل و دقیق باید داشته باشد در این کارها در ماده ۱۰ قانون در نحوه اجرای این عمل و نظارتی که سازمان برنامه دارد مخصوصاً صریح است حتی در کمیسیون بنده تعجب می‌کنم که جناب آقای افشار خوشبختانه تشریف داشتند و باید به خوبی واقف باشند که هنگامی که ماده ۱۰ مطرح بود همین موضوع که حدود اختیار مهندسین مشاور تا چه اندازه است موضوع بحث طولانی شد حتی مورد مذاکره خود بنده قرار گرفت بالاخره در ماده ۱۰ هم تصریح شده است که مهندسین مشاور در تحت کنترل و نظارت همیشگی سازمان برنامه هستند تمام نقشه‌های‌شان و تمام برنامه اجرایی‌شان باید به تصویب سازمان برنامه برسد سازمان برنامه هم معذالک یک دفتر فنی (بوروتکنیک) برای همین نظارت برای اعمال همین عمل که بتواند ما فوق بر این مهندسین مشاور باشد تشکیل داده است که در آنجا متخصصینی از کشورهای مختلف دنیا هستند خیال می‌کنم آن آقای پرود هم کانادایی است یک نفر مسیو ژیرون فرانسوی است و یک نفر انگلیسی است و گویا یک نفر هم قرار است که از کشورهای دیگر استخدام بکنند برای این‌که اینها مافوق بر این مهندسین مشاور باشند و در واقع کسانی باشند که اعمال نظارت بر کار این مهندسین مشاور بکنند و اما از این مراحل که گذشتیم بنده یک نکته خیلی اساسی را به عرض آقایان می‌رسانم یکی ناظر بر یادداشتی است که دوست گرامی من جناب آقای امید سالار اینجا فرستادند و آن این است که سازمان برنامه در فلان حوزه عمل کاری نکرده و یا نمی‌کند بنده در مقدمه‌ای مه عرض کرده‌ام کوشش کرده‌ام یک نکته را متذکر باشم و آن این‌که آقایان محترم برادران عزیز و ملت ایران ما وقتی که راجع به امور مملکتی فکر می‌کنم بحث می‌کنم می‌خواهم تصمیم بگیریم واقعاً حق این است که وسعت‌نظر بیشتری داشته باشیم (صحیح است) (شوشتری- آباده خودش آباد می‌شود) واقعاً حقی است که امور را از دریچه چشم یک مملکتی که تمام خطه‌ها و تمام مناطق در آن مستتر است در آن مستهلک است و مجموع آنچه که ما و شما و همه به او سر تعظیم به او فرود می‌آوریم یعنی پرچم ایران را تشکیل می‌دهد ناظر بر آن باشد بنابراین ما نخواستیم و این هم تعهد نشده است برای این‌که نخواستیم راجع به فلان شهرستان راجع به فلان استان راجع به فلان شهر تصمیم بگیریم ما آنچه را که مطالعه کردیم آنچه را که بررسی کردیم ناظر بر یک کلیات مملکتی است (امید سالار- بعضی جاها اسم برده شده است) آن در جزء است که راجع به قسمت آبیاری ناگزیر باید یک محلی را باید اسم رویش گذاشت برای قسمت سدسازی و آبیاری فقط نه برای کار دیگر پس این است که فکر ما ناظر بر جمع بود و ناظر به یک نقطه به خصوصی نبود عرض دومی این است که استدعا دارم توجه به این نکته بفرمایند اگر هر فردی از افراد ایران توقع داشته باشد که در ظرف ۷ سال و با این مبلغ ناچیز بنده صریح عرض می‌کنم با این مبلغ ناچیز تمام احتیاجاتی که ملت ایران دارد با این مبلغ ناچیز ایران بهشت برین بشود واقعاً خطای محض و اشتباه است من وظیفه خودم می‌دانم این را درروز اول عرض بکنم برای این که تصور تغافل و غیر هم نشود احتیاجات مالاتعدولا تحصی است مخارجی که برای این کارها لازم است خیلی بیشتر از اینها است مخصوصاً به علت بُعد مسافت و کمی جمعیت بنابراین واقعاً آنچه را که کوشش شده است این است که با این مبلغی که داریم یک برنامه نسبتاً موزونی به وجود بیاوریم و ماده دوم این قانون که مخصوصاً ناظر بر همین قسمت است بنده اجازه می‌خواهم که چند رقم عرض بکنم که توجه بفرمایید جنبه عمرانی مطلب که بیشتر قسمت کشاورزی و آبیاری است از یک‌طرفه و جنبه عمومی مطلب که فرهنگ و بهداشت است از طرف دیگر رعایت شده است برای آبیاری و سدسازی مبلغ ۶۶۹۴ میلیون ریال پیش‌بینی شده است برای دفع آفات که این واقعاً جنبه عمرانی قطعی دارد مبلغ ۱۱۱۹ میلیون ریال پیش‌بینی شده برای دفع آفات حیوانی و امور دام مبلغ ۱۱۵۰ میلیون ریال پیش‌بینی شده که مجموع قسمت کشاورزی و آبیاری و دام و دفع آفات حیوانی ۱۸۲۱۸ میلیون ریال است و اما راجع به بهداشت واقعاً خیال می‌کنم که جناب آقای وزیر بهداری که تشریف ندارند باید خیلی متشکر باشند از سازمان که خیلی در این زمینه کمک شده است چون که ۶۲۲۶ میلیون ریال برای امور بهداشتی پیش‌بینی شده است برای فرهنگ ۲۷۵۷ میلیون ریال تخصیص داده‌اند اما یک نکته‌ای که باید توجه بفرمایید (بنده معذرت می‌خواهم از اطاله کلام) یک نکته‌ای که باید توجه بفرمایید این است که سازمان برنامه رأساً به هیچ‌وجه مجری این عملیات نخواهد بود مگر در صورتی که دولت واقعاً هیچ‌گونه دستگاه دیگری نداشته باشد که به وسیله آن این عملیات را انجام بدهد والا سازمان برنامه طبق صریح ماده ۴ و ماده ۱۰ همین قانون جنبه‌های اجرایی را به عهده نخواهد داشت مگر در صورتی که عرض کردم دستگاهی نباشد که بتواند این کار را انجام بدهد ماده ۸ مربوط به درآمد نفت و تقسیم آن بین دولت و سازمان برنامه است در سه سال اول شصت درصد از درآمد نفت متعلق به سازمان برنامه و چهل درصد متعلق به دولت است و این را بنده ناگزیرم عرض کنم که در ۳ سال اول پس از انجام تمام مخارج و حوائج شرکت ملی نفت مازادی که باقی بماند در اختیار وزارت دارایی خواهد بود و در ۴ سال بعد ۸۰ درصد متعلق به سازمان برنامه و ۲۰ درصد به همان ترتیب که عرض کردم متعلق به دولت خواهد بود البته اگر جناب آقای وزیر دارایی مقتضی بدانند خودشان بیان خواهند فرمود و بنده هم در اختیار آقایان هستم و هر یک از آقایان که امری داشته باشند حاضرم ماده ۱۱ تشریح وضعیت ارکان سازمان است مخصوصاً تصریح شده است که هیئت نظارت که موجود و مخلوق مجلس است این عرض را می‌کنم که اختیاراتش کم نشود و با همان اختیاراتی که در قانون سابق داشته است نظارت کلی داشته باشد.
مواد ۱۶ و ۱۷ این لایحه در واقع ژوریس پرودانس است یکی راجع به خرید اراضی است که دولت احیاناً برای عمران و آبادانی لازم دارد (دکتر جزایری- بسیار ماده خوبی است) دیگری مربوط به اضافه بها است این را باید عرض کنم که ژوریس پرودانس در ایران سابقه زیادی نداشته و بسیار بسیار دقت شده است و این را جزو مواد مترقی این لایحه باید دانست اگر آقایان توضیحات بیشتری لازم داشته باشند بنده عرض خواهم کرد در ماده ۱۸ تصریح شده است که به محض این که عملیات تمام شود سازمان برنامه آنچه را که تمام کرده است به اختیار دولت برای بهره‌برداری می‌گذارد و اینجا ناگزیرم عرض کنم که سازمان برنامه به هیچ‌وجه مجاز نیست که در قسمت بهره‌برداری از آنچه که می‌سازد و می‌پردازد مداخله بکند البته آقایان خواهند فرمود که پس این کارخانه‌هایی که دارد چیست؟ این را بنده ناگزیرم عرض کنم که این بقایای بانک صنعتی است و سازمان برنامه من حیث وارث سهام دولت یعنی مخبر سهام دولت عمل می‌کند نه من حیث سازمان برنامه و به همین لحاظ است که بودجه شرکت‌های تابعه سازمان برنامه جزو بودجه کل اداری سازمان برنامه نیست و ما مخصوصاً مقید بودیم که این موضوع در این قسمت تصریح بشود عرض دیگری ندارم و اگر آقایان هر امری داشته باشند و هر توضیحی بخواهند با کمال‌میل حاضرم عرض کنم.
نائب رئیس- آقای وزیر دارایی (حائری‌زاده- ماده ۸۷ بنده فراموش شده) آقای وزیر دارایی اجازه خواستند.
حائری زاده- بعد از ایشان فراموش نشود.
وزیر دارایی- (دکتر سجادی)- دوره ۱۸ تفنینیه به اعتقاد بنده یکی از ممتازترین و پرثمرترین ادوار قانونگذاری مجلس شورای ملی به شمار می‌رود آقایان با منتهای حسن‌نیت با علاقه‌مندی تام و کامل توجه فرمودید یک موضوعی که برای مملکت صورت معمّا پیدا کرده بود و به نام مسئله نفت نامیده می‌شد با لیاقت و کاردانی و توجه آقایان به حمدالله ختم شد مطلب دومی که بسیار قابل اهمیت بود و همین سرنوشت را پیدا کرد موضوع تعیین سیاست خارجی دولت بود که با تأیید افکار عمومی ملت ایران آقایان سیاست خارجی بسیار روشن دولت را تصدیق و تأیید فرمودند (صحیح است) خوشبختانه امروز مرحله متمم و مکمل آن اقدامات گذشته است آقایان دعوت شده‌اید که در یک لایحه بسیار مهم و مفیدی بررسی کرده و این لایحه را تصویب بفرمایید بر کسی
پوشیده نباشد که لایحه سازمان برنامه لایحه بسیار ضروری و امری طبیعی است که تصویب شود وجود برنامه در زندگی افراد مؤثر است در زندگی مملکت‌ها و ملت‌ها به طریق اولی بنده هر چه در اظهارات آقایان مخالفین تفرس کردم چیز مهمی دستگیرم نشد جناب آقای حائری‌زاده راجع به عملیات گذشته بیاناتی فرمودند صحیح هم بود ایشان فرمودند در گذشته به دست کمپانی‌های مختلفی از جمله موریسن نودسن و شرکت یا هیئت ماورای بحار مطالعاتی برای برنامه هفت ساله به عمل آمده بود ما هم تصدیق می‌کنیم اما همان‌طوری که آقای مخبر توضیح دادند مطالعات مختلف است یکی مطالعات مقدماتی است برای این‌که تحقیق بکنیم این کار ضروری است انجام بشود یا خیر مرحله دوم مطالعات فنی است در این مطالعات فنی تمام کارها باید روشن بشود آیا ساختن این سد که قبلاً ضروری تشخیص کرده‌ایم به چه صورتی انجام بشود؟ خاکی باشد؟ سنگی باشد؟ بتنی باشد؟ ارتفاع دیوار سد چقدر باشد آیا باید بعد از جمع شدن آب از آن استفاده انرژی کرد یا خیر آیا صرفه دارد یا نه اینها مطالعاتی است که باید به دست اهل‌فن بشود (صحیح است) ممکن نیست بدون چنین مطالعات اساسی و عمیقی دست بکار شد بنده خیال می‌کنم که ایشان هم با این فکر مخالف نباشند که این کار محتاج بمطالعه است در قسمت بیانات جناب آقای افشار یک قسمت تنقیدی است راجع به اجرای قراردادها که آن البته عنداللزوم از طرف همکاران دیگر بنده راجع به قسمت فنی آن جواب گفته خواهد شد اما نکته‌ای که بنده لازم به جواب می‌دانم این بیانات ایشان است می‌گویند مطلقاً تصور نمی‌رفت که روزی این بنگاه اقتصادی یعنی سازمان برنامه وزارتخانه‌های ما را به صورت دو اثر تابعه درآورده و خود نیز مورد استثمار سیاسی و اقتصادی اجانب واقع گردد (حائری‌زاده- حقیقت این است) کمال تأسف است از چنین فکری اگر تصور برود سازمان برنامه دوایر دولتی را تحت نفوذ قرار دهد قضیه معکوس است. دولت خودش را در مقابل مجلس مسئول سازمان برنامه می‌داند و همچنین سازمان برنامه در مقابل دولت مسئول است ممکن نیست غیر از این ما تصور بکنیم چطور می‌فرمایید استثمار، استثمار یعنی چه؟ در تمام دنیا ملاحظه بفرمایید در ممالکی که صددرصد استقلال آنها محرز است و موجودیت‌شان سال‌های طولانی و قرون متمادی هست از متخصصین خارجی استفاده می‌کنند در مملکت سوئیس شما انگلیسی می‌بینید که کار می‌کند در انگلستان شما آمریکایی می‌بینید آنچه در انگلستان و آمریکا مورد استفاده است چطور وجود چند نفر متخصص خارجی ممکن است ما را به این فکر بیندازد که بگوییم استثمار، این اشتباه است ما چنین چیزی را اصلاً قبول نداریم (دکتر عدل- اشتباه فرمودند) آقای بزرگ ابراهیمی فرمودند که شما آیا فکر کرده‌اید تأثیر اجرای این برنامه را در شئون اقتصادی این کشور؟ فرمودند بیم این می‌رود که کارگر به حد کافی نداشته باشیم عرض کردم به ایشان اولاً شما می‌خواهید چون این احتمال ضعیف می‌رود که در موقع توسعه کارگر نداشته باشیم ما دست به کار نزنیم؟ آیا واقعاً باید این طور فکر کرد چون محتمل است که مثلاً سال ششم عده کارگران فعلی مملکت برای انجام برنامه کافی نباشد ما ابداًّ دست به کار عملی نشویم (حشمتی- آرزوی همه این است خدا کند این طور باشد) آرزوی همه این است به ایشان عرض کردم در ممالک دیگر دنیا این قبیل مسائل حل شده است تمام اینها راه‌حل دارد و تصور هم نفرمایید که ما آمدیم چنین برنامه‌ای تدوین کردیم بدون این‌که انعکاس اجرای عملیات برنامه را در سایر شئون اقتصادی مملکت از نظر دور داشته باشیم بنده در موقعی که افتخار خدمت‌گزاری در زمان شاه فقید داشتم در سه سال اخیر سلطنت آن فقید ۸۳ هزار کارگر در روز برای کارهای ساختمان راه‌آهن و راه شوسه کار می‌کردند ما امیدواریم که این ۸۳ ضرب در ده بشود و واقعاً موقعی برسد که دیگران تقاضای کار از مملکت ما بکنند چرا ما نگران باشیم به طور مطلق و مجمل خواستم به ایشان عرض کنم که این جنبه‌های قضیه کاملاً مورد بررسی بنده است بنده استفاده می‌کنم از این موقع و خطاب به کلیه قوای عامله و فعاله مملکت از کارمندان و خدمت‌گزاران، صنعت‌گران و کشاورزان، بازرگانان و کارگران عرض می‌کنم بیاییم دست‌به‌دست هم بدهیم با اتحاد و علاقه کامل تحت راهنمایی‌های حکیمانه و تعلیمات مدیرانه شاهنشاه خودمان سرنوشت خودمان را به سرنوشت مملکت و به سرنوشت ایران عزیز مربوط و متصل کنیم (صحیح است) با یک روح همکاری و وحدت بیاییم کشتی سعادت ایران را به ساحل رستگاری، به ساحل رفاه و آسایش ملت ایران برسانیم (احسنت) بنده یک کلمه را در خاتمه می‌خواستم عرض بکنم و آن این است که در لایحه از طرف دولت ذکر کمیسیون برنامه به طور مطلق شده است مراد دولت از کمیسیون برنامه کمیسیون برنامه مجلسین است در هر کجا ذکر شده است کمیسیون برنامه مراد کمیسیون برنامه مجلسین است (یک نفر از نمایندگان- همچون چیزی نداریم) عرض کنم مراد دولت از ذکر کمیسیون برنامه مجلسین بوده است (شوشتری- یعنی قوه مقننه) صحیح است و چون مسلم است که این لایحه پس از تصویب آقایان به سنا هم برود و در آنجا مودر تصویب قرار بگیرد بنده خواستم این نکته در اینجا تذکر داده شود که در موقع خودش در خود لایحه این مطلب توضیح و تبیین شود.
نائب رئیس- پیشنهادات را قرائت کنید.
دکتر جزایری- طبق ماده ۱۴۳ آیین‌نامه مجلس بنده اخطار دارم.
نائب رئیس- ماده را بخوانید.
دکتر جزایری- اخطار راجع به منافی بودن طرح‌ها و لوایح با قوانین کشور.
نائب رئیس- بفرمایید.
دکتر جزایری- خود آقایان محترم می‌دانند که من به اسم موافق اسم نوشته بودم و عرایض خودم را عرض کردم بنابراین بنده با اجرای برنامه با خوب اجراکردنش با خدمت به مملکت و نتایج مفید آن در مملکت حرفی ندارم تصور می‌کنم یکی از موضوعاتی که باید کاملاً مورد توجه مجلس و دولت سنا یعنی مجلسین قرار بگیرد آن هم با بودن شخص جناب آقای اعلا که مورد توجه و مورد احترام همه ما هستند (صحیح است) و یقیناً از این جهت محترم هستند که مجری قانون هستند (صحیح است) و مخصوصاً نسبت به قانون اساسی کشور ایشان توجه خاصی دارند اجازه نفرمایند یک مطلبی در مجلس گفته شود که خدای ناکرده با قانون اساسی منافات پیدا کند این شأن آقای اعلا و اعضای محترم دولت ایشان نیست شأن سنا نیست برای این‌که سنا از عده‌ای از محترمین ......
نائب رئیس- از موضوع خارج نشوید ماده اخطارتان را بخوانید.
دکتر جزایری- عرض کردم راجع به منافی بودن طرح‌ها و لوایح با قوانین کشور عرض کنم آقا بزرگ‌ترین قانون در مملکت قانون اساسی است (صحیح است) اگر در مجلس شورای ملی مطلبی خدای‌نکرده گفته شود که با قانون اساسی منافات داشته باشد بنابراین بایستی این تذکر داده شود عرض کنم چون فرمودند جناب آقای وزیر دارایی که این لایحه‌ای که ما آورده‌ایم به مجلس مقصود از مجلس قوه مقننه است من خواستم تذکر جناب آقای وزیر دارایی را چوری اصلاح بکنم که منافات با قانون اساسی نداشته باشد من چیزی خلاف قانون نمی‌خواهم بگویم من می‌خواهم تأیید بکنم و روشن بکنم.
نائب رئیس- در این مورد پیشنهاد رسیده و موافق و مخالف صحبت خواهند کرد این اخطاری که شما می‌کنید باید ماده‌اش را بخوانید.
دکتر جزایری- راجع به مخالفت طرح و لوایح با قوانین کشور است این‌که در طرح قانون برنامه مجلس به طور مطلق نوشته شود مخالف قانون اساسی است عرض کنم اصل ۱۸ قانون اساسی می‌گوید: تسویه امور مالی جرح و تعدیل بودجه تغییر در وضع مالیات‌ها و رد و قبول عوارض و فروعات همچنان ممیزی‌های جدید، که از طرف دولت اقدام خواهد شد به تصویب مجلس خواهند بود (عبدالصاحب صفایی- برنامه عمرانی جزو مالیات نیست) تو چرا تملق می‌گویی (عبدالصاحب صفایی- کی تملق می‌گوید این چه حرفی است تملق متملق یاد گرفته‌اید سر تا پای‌تان تملق است)
نائب رئیس- جنابعالی اصل قانون اساسی را خوانده‌اید این لایحه تنها مربوط به دخل و خرج نیست این لایحه استخدام درش هست تشکل هیئت نظارت تشکیل شورای عالی درش هست چندین مواد مختلف هست بنابراین اخطار جنابعالی وارد نیست.
دکتر جزایری- اجازه می‌فرمایید که بیان کنم یا نه؟ همین‌طور که فرمودید می‌خواهم عرض کنم در مجلس سنا که ان‌شاءالله برود برای رسیدگی به امور غیرمالی است و در قسمت مالی از اختصاصات مجلس شورای ملی است و این باید رعایت بشود آیا این حرف برخلاف قانون است بگذارید این عرض را بکنم این شأن مجلس سنا است این شأن مجلس شورای ملی است اجازه بفرمایید که من این عرض را بکنم.
صدرزاده- بنده هم اخطار نظامنامه‌ای دارم به موجب همین ماده ولی به طور دیگر.
مشایخی- بنده هم اخطار نظامنامه‌ای دارم. بنده هم در همین موضوع اخطار کردم حق‌تقدم با بنده است به هیچ‌وجه با بودجه کشور ارتباطی ندارد و نوبت با بنده است.
دکتر بینا- این چه حرفی است مجلس شورای ملی باید قانون اساسی را رعایت کند.
نائب رئیس- پیشنهادات باید خوانده شود آقای مشایخی بفرمایید بنشینید.
مشایخی- اجازه بفرمایید بنده در این موضوع یک تذکر کوچک دارم خودتان بنده را احضار فرمودید حالا برنگردانید.
نائب رئیس- پیشنهاد آقای خرازی قرائت می‌شود (به شرح زیر قرائت شد) پیشنهاد می‌کنم در سطر آخر ماده‌واحده بعد از عبارت به تصویب کمیسیون برنامه اضافه شود که در هر سال مقارن انتخاب هیئت‌رئیسه مجلس از طرف مجلس شورای ملی برای مدت یک سال انتخاب می‌شود. خرازی (صدرزاده- بنده مخالفم) (مشایخی- بنده مخالفم) (عبدالصاحب صفایی- بنده مخالفم)
نائب رئیس- به نظرم پری می‌دهند برای صحبت کردن که هر کی می‌خواهد جلو صحبت کند تأمل کنید پیشنهاد آقای خرازی را مجدداً قرائت کنید (مجدداًّ به شرح سابق قرائت شد) آقای خرازی بفرمایید ولی در همین موضوع صحبت بفرمایید.
پس می‌فرمایید بنده
برگردم. بنده که خارج از موضوع صحبت نمی‌کنم قربان عرض می‌کنم که بنده یکی از اشخاصی بودم که عضویت کمیسیون مختلط رسیدگی به طرح قانون سازمان برنامه هفت ساله دوم را داشتم در سو کمیسیون مطالب خیلی مهمی مذاکره شده که از نظر آبادی و عمران و بالا بردن سطح تولیدات اعم از تولیدات کشاورزی و صنعتی و استخراج معادن تعهداتی شده که اغلب آقایانی که در کمیسیون تشریف نداشته‌اند اطلاع ندارند ملت ایران هم اطلاع ندارد باید این مطالب در اینجا گفته شود و هیئت‌دولت هم تأیید کند که بعداً اگر این مطالب عمل نشد معلوم باشد که مسئول دستگاه کیست ملاحظه بفرمایید آقایان می‌خواهید ۷۰ میلیارد ریال اجازه بدهید که به موجب این قانون سازمان برنامه طرح و نقشه‌اش را بکشد بدهد به وزارتخانه‌ها و ادارات دولتی مربوطه این را اجرا کنند آن وقت می‌آیید می‌گویید کمیسیون برنامه که در تمام چیزها اختیار دارد که این پیشنهادات را رسیدگی کند از شعب انتخاب بشود بنده پیشنهاد کردم که این کمیسیون همه‌ساله مقارن انتخاب هیئت‌رئیسه مجلس از مجلس انتخاب بشود (یک نفر از نمایندگان- بسیار خوب است آقا) اجازه بفرمایید آقا باید چشم‌مان را ببندیم و بدون رودربایستی عرض کنیم که ما مملکتی بودیم که صادرات غلات داشتیم از وقتی که دولت در این موضوع دخالت کرده است باید همه‌ساله از خارج بیاوریم ولی برنج را چون دولت مداخله نکرده است همه‌ساله تأمین است و حتی صادرات آن هم روزبروز اضافه می‌شود ولی گندم و جو چون دست دولت است باید همه‌ساله از خارج گندم و جو وارد کنیم توجه بفرمایید آقایان ما سالی ۶۰ میلیون لیره واردات داریم ۳۰ میلیونش قند و شکر و پارچه‌های نخی و سیمان و چای است در کمیسیون سازمان برنامه آقای ابتهاج متعهد شده که در ظرف این هفت سال رفع احتیاج بکنیم از واردات یعنی حالا ما ۲۵۰ هزار تن قند و شکر وارد می‌کنیم ۷۰ هزار تن داریم برای دوثلث دیگرش در داخله تهیه می‌شود پارچه‌های نخی ما سالی ۲۵۰ میلیون احتیاج داریم بیش از ثلث آن را تهیه نمی‌کنیم یا سیمان است یا چای است ما ۱۸۰ میلیون تومان چای وارد می‌کنیم از خارج، یکی این مذاکرات است در اصل قربان، یکی هم این است که باید کار را به دست مردم بدهید اگر دولت و سازمان برنامه می‌خواهد این‌طور انحصار به خودش بدهد کار درست نمی‌شود.
نائب رئیس- آقای خرازی را جع‌به پیشنهادتان صحبت بفرمایید.
خرازی- بنده قربان الان تمام می‌کنم چون موضوع مهم است باید هفتاد میلیارد ریال خرج بشود بنده عرض کردم که از شعب انتخاب بشوند، مجلس انتخاب کند (تیمورتاش- چرا به همکار خودتان فحش می‌دهید؟)
نائب رئیس- آقای مخبر بفرمایید.
تیمورتاش- جناب آقای خرازی تشریف آوردند یک مشت کلیات در کلیات بافتند برای این‌که پیشنهاد خودشان صحبت بکنند این کلیات را بنده حرفی ندارم که واقعاً خارج از موضوع بود اما راجع به پیشنهادشان جسارت می‌کنم آقای خرازی شما چرا نسبت به همکاران‌تان اهانت می‌کنید می‌فرمایید که از مجلس انتخاب بشوند مگر اینها که انتخاب شده‌اند خارج از مجلس هستند اینها از همین کسانی هستند که خود شما انتخاب کرده‌اید چه مزیتی دارد که از مجلس انتخاب بشوند یا از شعب
مشایخی- بنده با این پیشنهاد مخالفم.
نائب رئیس- پس گرفتند. پیشنهاد دیگر قرائت می‌شود.
صدرزاده- بنده اخطار نظامنامه‌ای دارم.
نائب رئیس- طبق چه ماده‌ای؟
صدرزاده- ماده ۱۰۵
نائب رئیس- بفرمایید قرائت کنید.
صدرزاده- ماده ۱۰۵ به این شرح است: لوایح قانونی که از طرف دولت پیشنهاد می‌شود باید دارای موادی متناسب با اصل موضوع باشد و دلایل لزوم آن در مقدمه لایحه به طور وضوح درج و عنوان قانونی نیز در آن معین شده باشد نسبت به بیانی که جناب آقای وزیر دارایی فرمودند بنده توضیحی دارم که بیان ایشان با این ماده مخالف است اجازه بفرمایید عرض کنم.
نائب رئیس- بفرمایید.
صدرزاده- لایحه‌ای که دولت می‌دهد در کمیسیون رسیدگی می‌شود رسیدگی کمیسیون محدود به آن موادی است که در لایحه است و در لایحه‌ای که ایشان تقدیم کردند قطع‌نظر از مطالب دیگر عنوانی راجع به مجلسین نبود بلکه عنوان مربوط به مجلس بود بنابراین اگر ایشان در خاطر خودشان یک تصمیمی داشته‌اند که در موقع رسیدگی کمیسیون و در لایحه ذکری نشده است بنابراین موضوعی ندارد که اینجا مطرح شود.
نائب رئیس- آقای وزیر دارایی بفرمایید.
وزیر دارایی- آقا فرمودند که بنده این مطلب را در کمیسیون نگفتم آقایانی که حضور داشتند به خوبی به خاطر دارند که در روز آخر مخصوصاً تصریح کردم که مراد دولت از کمیسیون برنامه کمیسیون مجلسین است جناب آقای نخست‌وزیر هم تشربف داشتند.
نائب رئیس- آقای وزیر راه توضیحی دارید بفرمایید.
وزیر راه- جناب آقای افشار نماینده محترم مجلس شورای ملی در جلسه روز شنبه ۲۶ دی‌ماه ۳۴ اظهاراتی فرمودند که قسمتی از آن مربوط به کارهایی است که سازمان برنامه و وزارت راه انجام می‌دهند. به این جهت مبادرت به عرض جواب می‌شود اعتراضات جناب آقای افشار مربوط به مسائل زیر است:
۱- رد لزوم انعقاد قرارداد با مهندسین مشاور برای مطالعه نقشه‌ها و طرح‌ها
۲- ایراداتی به قراردادهای منعقده با مؤسسات هانری پولی- جان مولم کامپساکس و برایانت کوهون.
اینک جواب هر یک از اعتراضات فوق به اطلاع آقایان نمایندگان محترم می‌رساند.
۱- لزوم انعقاد قرارداد با مؤسسات مشاور. انعقاد قراردادهای مهندس مشاور برای تهیه طرح و نقشه عملیات و نظارت در اجرای آن به علل زیر لازم و ضروری بوده است.
۱- در حال حاضر چه در دستگاه‌های دولتی و چه در سازمان برنامه برای تهیه طرح و نقشه عملیات مخصوصاً با توجه به حجم کارهایی که باید انجام شود چه از جهت تعداد مهندس و کارمند فنی و چه از نظر تجربه کادر فنی و وسایل کار مجهز نیستند.
۲- حتی در کشورهای مترقی که سالها سابقه و تجربه در عملیات صنعتی و فنی اندوخته‌اند چه دولت و چه مؤسسات خصوصی هر موقع بخواهند کاری انجام دهند تهیه طرح و نقشه و نظارت در اجرای آن را به مؤسسات مهندس مشاور مراجعه می‌کنند و پیدایش این مؤسسات در کلیه کشورهای مترقّی خود بهترین دلیل لزوم آن بوده است.
۳- در تمام کشورها تجربه ثابت نموده که ارجاع کارها به مهندس مشاور از انجام آن توسط خود صاحب کار ارزان‌تر تمام می‌شود.
اینک به اعتراضات نماینده محترم به قراردادهای منعقده با مؤسسات هانری پولی- جان مولم- کامپساکس- و برایانت کوهون- پاسخ عرض می‌شود.
الف- قرارداد هانری پولی برای مطالعه طرح و تهیه نقشه و نظارت در عملیات ایجاد دو کارخانه سیمان در دورود و منجیل منعقد شده است جناب آقای افشار اظهار نموده‌اند ۱۲۰۰۰۰ لیره انگلیسی به این مؤسسه پرداخت شده است و حال این کار جمع وجوه پرداختی به مؤسسه ۹۶۷۲ ریال و ۳۱۵۷۵ لیره انگلیسی بوده است چون اظهار فرمودند که دو کارخانه موصوف از شرکت انگلیسی ادگار آلن ابتیاع شده بایستی توضیح عرض شود که خرید کارخانه‌جات به مناقصه بین‌المللی گذارده شده و مناقصه پرونده کارخانه منجیل مؤسسه آلمانی پولی زیوس و برنده مناقصه کارخانه دورود مؤسسه ادگار آلن شده‌اند.
ب- در مورد قرارداد با شرکت جان مولم جناب آقای افشار اظهار فرموده‌اند شرکت جان مولم انگلیسی طبق ماده ۱۴ قرارداد متعهد شده است به حساب ما معادل ده میلیون ریال ماشین‌آلات و مصالح ساختمانی از ممالک متحده پادشاهی انگلیس خریداری و وارد نماید.
بایستی توضیح عرض شود که طبق ماده ۱۴ قرارداد منعقده با جان مولم در صورتی که سازمان برنامه بخواهد از قرارداد اعتبار استفاده نماید ماشین‌آلات مورد لزوم را از طریق مناقصه و قیاس با قیمت‌های بین‌المللی به شرط آن‌که نتیجه مناقصه عادله باشد خریداری می‌نماید و اگر قیمت‌های انگلستان عادله نباشد و یا سازمان نخواهد از اعتبار مذکور استفاده نماید آزاد است که از هر کجا مناسب می‌داند ماشین‌آلات و سایر لوازم را خریداری نماید کما این‌که پارتی اول قرار شده که به مناقصه بین‌المللی گذارده شود همچنین جناب آقای افشار فرموده‌اند طبق بند ب ماده ۱۴ قرارداد رسیدگی به حساب جان مولم از سازمان برنامه سلب و در اختیار حساب‌داران خارجی قرار گرفته است باید توضیح داد که حساب‌هایی که توسط حساب‌داران قسم‌خورده یعنی دستگاه‌هایی که مورد اعتماد بین‌المللی هستند رسیدگی می‌شود مربوط به مخارجی است که جزءبه‌جزء اقلام آن بدون استثناء با تصویب و نظارت سازمان برنامه به عمل می‌آید و این اقلام در دفاتر به ثبت می‌رسد و وظیفه حساب‌داران قسم‌خورده تطبیق ارقام و تعیین صحت ثبت و نتیجه آنها است و این‌که فرموده‌اند شرکت جان مولم تاکنون مبلغ ۶۸۰ میلیون ریال و ۸ میلیون لیره انگلیسی از سازمان برنامه دریافت داشته و جمع وجوه دریافتی جان مولم تا این تاریخ ۴۶۵ ر ۹۰۲ ر ۴۷ ریال و ۱۰۰ ر ۳۶۴ لیره می‌باشد که قسمت عمده آن برای خرید احتیاجات فوری و ضروری ماشین‌آلات و لابراتوار و حقوق گمرکی به مصرف رسیده است و اما راجع به این‌که فرموده طبق بند (د) از ماده ۲ فقره (۵) از ماده (۳) انعقاد قراردادها و تهیه اسناد مناقصه را نیز برای ساختن قطعات به عهده شرکت و مهندسین جان مولم محول کرده‌اند از جنوب تا شمال و از شرق تا غرب کشور رادر حیطه اختیار شرکتی قرار داده‌اند که در صورت ضرورت عمال او می‌تواند در سرتاسر کشور آتش فتنه روشن کند باید توضیح داد که شرکت جان مولم فقط مأمور مطالعه و تهیه نقشه و اسناد و مناقصه و انجام عمل مناقصه و نظارت در
اجرای کارها می‌باشد و کلیه برنامه‌های که طبق نظر وزارت راه به شرکت جان مولم ابلاغ می‌گردد.
ج- اما قرارداد با کامپساکس چون جناب آقای افشار با اشاره به ماده (ده) قرارداد منعقده با کامپساکس حق‌الزحمه برای مطالعه برای بنادر خرمشهر و شاهپور را بسیار گزاف دانسته‌اند توضیحاً به عرض می‌رساند خدماتی را که مؤسسه کامپساکس به موجب قرارداد منعقده باید انجام دهد به قرار زیر است.
الف- اعزام هیئت مهندس برای مطالعه محلی
ب- تهیه طرح‌های مقدماتی و قطعی و تهیه اسناد و مدارک مناقصه و انجام آن
ج- نظارت در اجرای کارها در مورد بند الف آنچه که به کامپساکس پرداخت می‌شود عبارت است از کلیه هزینه‌های واقعی مطالعه به اضافه ۲۵ درصد جمع مخارج این عملیات که از ۵ میلیون ریال تجاوز نخواهد کرد به طوری که حق‌الزحمه کامپساکس از ۱۲۵۰۰۰۰ ریال بیشتر نخواهد بود در مورد بند حق‌الزحمه کامپساکس فقط عبارت است از صددرصد حقوق و مزایای مهندسین آن مؤسسه که به ایران می‌آیند و صد و پنجاه درصد حقوق مهندسینی که در دانمارک روی طرح بنادر کار می‌کنند کلیه هزینه‌های دفتری مربوط به طرح نقشه‌ها در این قسمت ملحوظ شده است و جمع این هزینه‌ها به هر حال ۳ و نیم درصد جمع ساختمان بنادر تجاوز نمی‌نماید.
د- قرارداد با مؤسسه کوهون
جناب آقای افشار اظهار داشتند مؤسسه‌ای- کا- هو- یعنی تشکیلات هواپیمایی کشوری بین‌المللی که از مؤسسات تابعه ملل متحد است حاضر به هر نوع کمک هست و چرا از این مؤسسه استفاده نشده و برای اصلاح فرودگاه‌ها با مؤسسه برایانت کوهون قرارداد بسته‌اند بایستی توضیح عرض شود که اطلاعات مؤسسه‌ای- کا- هو- بیشتر جنبه کلی دارد و ناظر بر دستگاه‌های هواپیمایی است و ربطی با ساختمان فرودگاه و تجهیز و تکمیل وسایل آن ندارد و بنابراین ما ناگزیر بودیم از مؤسسه مهندسی مشاور استفاده کنیم و باید عرض کنم در خاتمه که کارها به خوبی انجام گرفته و اطمینان کامل حاصل است که در آتیه نزدیکی دو بندر مرتب آماده شود.
نائب رئیس- پیشنهاد دیگری قرائت می‌شود. (پیشنهاد آقای نورالدین امامی به شرح ذیل قرائت شد) پیشنهاد می‌کنم بعد از عبارت تصویب کمیسیون برنامه کلمه مجلسین اضافه شود.
نائب رئیس- آقای امامی
نورالدین امامی- آقایان رفقای گرامی عزیز من در این مدت توجه فرموده‌اند من شخصاً آدمی هستم اصولی که همیشه تابع نظر اکثریت هستم و همیشه گوش می‌دهم، به فرمایشات و بیانات آقایان از دو جهت یکی این‌که به معلومات من اضافه شود ان‌شاءالله یکی هم این‌که این تشکیلات برای مشاوره است موافق باید عرضش را بکند آقایان هم توجه بفرمایند مخالف هم باید عرضش را به پیشگاه آقایان نمایندگان معظم تقدیم بکند و آقایان محترم توجه می‌کنند و قضاوت می‌کنند (دکتر پیرنیا- در حدود قانون اساسی) البته این بقعه و بارگاه با قانون اساسی است. ما حافظ قانون اساسی هستیم ما همه ایرانی هستیم ایرانی برخلاف قانون اساسی عملی نمی‌کند و نخواهد کرد (صحیح است) آقایان توجه بفرمایند جناب آقای دکتر هم توجه بفرمایند ما برای و مشاور هم فی‌الامر اینجا نشسته‌ایم. بعضی نشسته خوانند بعضی شکسته خوانند. آن ماده را که جناب آقای دکتر جزایری سرور معظم و سید عزیز من که گاهی هم‌جوشی می‌شوند قرائت کردند از قانون مقدس اساسی (دکتر جزایری- یک ماده دیگر هم دارد) سر جدت گوش بده من تابع نظر آقایان هستم تسویه امور مالیه جرح و تعدیل بودجه تغییر در وضع مالیات‌ها و رد و قبول عوارض و فروعات همچنان ممیزی‌های جدیده که از طرف دولت اقدام خواهد شد به تصویب مجلس خواهند بود آن اصل چندم بود؟ (دکتر جزایری- اصل ۴۶ را هم قرائت بفرمایید) چشم نوکرت هم هستم، اصل ۴۶- پس از انعقاد سنا تمام امور باید به تصویب هر دو مجلس باشد اگر آن امور در سنا یا از طرف هیئت وزرا عنوان شده باید اول در مجلس سنا تنقیح و تصحیح شده به اکثریت آرا قبول و بعد به تصویب مجلس شورای ملی برسد ولی اموری که در مجلس شورای ملی عنوان می‌شود و برعکس از این مجلس به مجلس سنا خواهد رفت مگر امور مالیه (دکتر جزایری- امور مالیه نه امور بودجه) قربان‌تان بروم یک ثانیه تأمل بفرمایید من عرضم را بکنم جناب آقای دکتر یا هر کدام از رفقا تشریف بیاورند فرمایشات‌شان را بفرمایند به حضرت عباس اگر فرمایش آقا را من با منطق خودم تطبیق کردم درست‌تر بود پیشنهادم را پس می‌گیریم اجازه بفرمایید می‌گوید مگر امور مالیه که مخصوص مجلس شورای ملی است (احسنت) و قرارداد مجلس در امر مذاکره باطلاع مجلس سنا خواهد رسید (صارمی- نظر مشورتی است بقیه را هم بفرمایید خیلی مهم است) اجازه بفرمایید که مجلس مذکور ملاحظات خود را به مجلس ملی اظهار نماید ولیکن مجلس ملی مجاز است ملاحظات سنا را بعد از مداقه لازم قبول یا رد کند. درست، این قبول اولاً کمیسیون است و مجلس شورای کمیسیون است (عمیدی‌نوری- ضمانت اجرایی دارد شما که رئیس مجلس هستید این بیان را نفرمایید) جناب آقای عمیدی‌نوری بنده رئیس هم باشم نوکر آقایان هستم با منطق عرضم را می‌کنم صحبت مالیات گرفتن نیست، جناب آقای دکتر جزایری عرضم را گوش بدهید، صحبت مالیات گرفتن نیست صحبت دخل و خرج مملکت نیست، جناب آقای دکتر جزایری، عرض بنده را گوش بدهید، اجازه بدهید من با منطق عرایض خودم را عرض کنم، لایحه می‌آورند از فلان‌محل فلان‌مالیات را بگیرند این مربوط به مجلس است قانون می‌آورند نفت را پولش را بگیرید به فلان‌جا بدهید به مجلس مربوط است توجه بفرمایید، بنده عرض کردم که کمیسیون برنامه را تشکیل بشود، که این قانون مثل توپ فوتبال هی نرود آنجا و بر گردد (صارمی- در امور مالی فقط مجلس سنا نظر مشورتی می‌دهد) اگر مالی پول گرفتن است یا پول دادن آن‌که وظیفه شما است (عمیدی‌نوری- جای آقای سردار فاخر خالی آقای نائب‌رئیس) آقای عمیدی توجه بفرمایید عرض بنده را شما تأمل نمی‌فرمایید یک ثانیه که من عرض خودم را بکنم پول دادن و پول گرفتن وظیفه شما، آقا نظارت سنا غلط است؟ پیشنهاد دوم بنده را هم ملاحظه بفرمایید نوشته‌ام ۱۲ نفر ما، ۱۲ نفر آنها، نظارت کند (دکتر جزایری- نه در امور مالی) اجازه بدهید یک پیشنهاد دیگر هم بنده کرده‌ام که مکمل این است شما که نمی‌گذارید من حرفم را بزنم (جمعی ا ز نمایندگان- پس بگیرید) بنده پس نمی‌گیرم چرا شما نمی‌گذارید یک نماینده حرف خودش را بزند این که وضع نیست آقای رئیس
نائب رئیس- آقای دکتر جزایری- مخالفید؟ بفرمایید.
دکتر جزایری- مسلماً نظر مجلس شورای ملی در بیان این مخالفت‌ها همکاری واقعی با مجلس سناست منتهی با رعایت اصول قانون اساسی (صحیح است) آن هم در زمان حکومت آقای اعلا (صحیح است) که بیش از همه‌کس پای‌بند به قانون اساسی هستند، ما از نظر روشن شدن ایشان و شخص اول مملکت و سنا این عرایض را می‌کنیم ملاحظه بفرمایید اصل ۳۶ تصریح دارد امور مالی یعنی فرنگی‌ها فینانسمان، نه امور بودجه‌ای، علاوه آقایان محترم اگر بودجه عمرانی خاصی ما نمی‌داشتیم مگر غیر از این بود که این برنامه‌ها در بودجه کل مملکت بیاید؟ (صحیح است) و به عنوان بودجه کل مملکت آمد بعد خواستید که این قسمت را جدا کنید و یک اختیارات خاصی بدهید، آیا می‌خواستید به این وسیله این کار را از کادر بودجه‌ای خارج کنید؟ بعد از آن‌که سنا تشکیل شد و حق داشت که در قانون برنامه مجلس اظهارنظر کند اگر در آن تاریخ که سنا تشکیل شد و نظر داشت که کار برنامه هم باید به مجلس سنا برود بایستی تبصره ۳۵ قانون بودجه سال ۱۳۲۸ را تصویب نکند در صورتی که تصویب کرده است و من این تبصره را برای‌تان می‌خوانم تبصره ۳۵ مصوب سنا هم هست یعنی پس از این که سنا تشکیل شده است به تصویب رسیده است حالا من می‌خوانم: غیر از مخارج برنامه هفت ساله که مطابق قانون اجرا ی برنامه معادل درآمد نفت جنوب منظور و عمل می‌شود در این تبصره مجلس سنا تصویب کرده است قانون برنامه را و ماده پنجمش را و ماده ۵ هم صلاحیت کمیسیون برنامه مجلس شورای ملی را قبول کرده و اعتراضی باین ماده کرده است پیشنهاد آقای امامی بنظر من اگر این تصریح درش بشود که در این کمیسیون مشترک که در این مجلس و آن مجلس تشکیل می‌شود نمایندگان سنا در امور مالی فقط حق اظهارنظر مشورتی داشته باشند و در قسمت‌های که مربوط به جریانات دیگر است از قبیل پلووالو، و زیادی قیمت و این قبیل مسائل حق اظهارنظر قطعی داشته باشند، به نظر من اشکالی ندارد ولی اساساً در مجلس شورای ملی وقتی جناب آقای اردلان که خودشان جزء پایه‌گذاران قانون اساسی هستند و همین‌طور آقای نورالدین امامی که مرحوم پدر بزرگوارشان از نویسندگان و بنیان‌گذاران قانون اساسی بودند و در حکومت آقای اعلا اجازه نمی‌دهند که از حقوق مجلس شورای ملی برخلاف قانون اساسی چیزی کاسته شود.
نائب رئیس- آقای مخبر بفرمایید.
صدر زاده- بنده اخطار نظامنامه‌ای دارم.
نائب رئیس- مطابق چه ماده‌ای.
صدرزاده- مطابق متمم آیین‌نامه داخلی مجلس شورای ملی و آیین‌نامه مشترک بین مجلسین ماده ۱ و ۲ اخطار نظامنامه‌ای دارم.
نائب رئیس- بخوانید.
صدرزاده- اجازه بفرمایید الان قرائت می‌کنم: مجلس شورای ملی پس از ختم مباحثات در اصل و لوایح مالی و در پیشنهادهای مربوط به آنها قبل از رأی نهایی لوایح مزبور را با توضیحات لازم برای اظهارنظر به مجلس سنا می‌فرستد (صحیح است) در صورتی که نظر سنا موافق باشد رأی نهایی گرفته می‌شود والا پس از شور اخذ رأی می‌شود. ماده ۲ لوایح مالی که از مجلس شورای ملی به مجلس سنا ارجاع می‌شود در صورتی که مربوط به یک یا چند دوازده هم باشد باید حداکثر در اولین جلسه و خارج از نوبت و در صورتی که راجع به قوانین وضع و تغییر مالیات‌ها و مصارف باشد (دکتر جزایری- مصارف) بلی مصارف حداکثر ۱۵ روز و اگر مربوط به بودجه کل کشور باشند حداکثر ظرف یک ماه مورد مذاکره و مداقه مجلس سنا واقع گردیده و به انضمام نظر مشورتی به مجلس شورای ملی برای رأی نهایی داده می‌شود. حالا اجازه بفرمایید در اطراف اخطارم توضیح عرض کنم.
۳- ختم جلسه به عنوان تنفس
نائب رئیس- ده دقیقه تنفس داده می‌شود (صدرزاده- اجازه بفرمایید توضیح عرض کنم بعد تنفس بدهید) (مجلس ۱۵ دقیقه بعدازظهر به عنوان تنفس تعطیل و دیگر تشکیل نگردید)
نائب‌رئیس مجلس شورای ملی- اردلان