مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۸ بهمن ۱۲۸۶ نشست ۲۳۷
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری نخست | تصمیم‌های مجلس | قانون اساسی مشروطه و متمم آن |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری نخست |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۸ بهمن ۱۲۸۶ نشست ۲۳۷
مذاکرات روز ۳شنبه ۱۵ محرم الحرام ۱۳۲۶ دارالشورای ملی
خلاصه مذاکرات روز یکشنبه سیزدهم را آقا میرزا مرتضی قلی خان قرائت کردند.
رئیس- همین طور که در خلاصه نوشته شده و برحسب اطلاعیکه در مجلس قبل داده شده حالا باید بدواً شروع بانتخاب باقی مانده وکلا بشود.
حاجی میرزا علی آقا – یک ایرادی در خلاصه مذاکرات مجلس هست که نوشته شده لایحه نصرة السلطان اساساً قبول شد کی اساساً قبول شده
(اکثر گفتند که اساساً قبول شده باین معنی که صلاح اندیشی آن شخص خوب است و حالا هم رجوع بکمیسیون معارف که در ترتیبات آن مداقه شده بمجلس بیاید.)
دکتر ولی الله خان- هیچ چیزی را در مجلس نمی‌شود گفت قبول شده مگر اینکه در آن باب رأی گرفته شود.
وکیل التجار – این مسئله معلوم است هر لایحه که بمجلس میاید و برای مذاکره آن که آیا به کمیسیون رجوع شود رأی گرفته نمی‌شود پس از مذاکره و رجوع شدن بیک کمیسیون و پس از تنقیح و عودت آن بمجلس آنوقت مباحثه شده بعد از تصویب رأی گرفته میشود مقصود اینست که در بدو امر در باب لایحه رأی گرفته نمی‌شود و حالا هم معلوم است که اکثر مدلول این لایحه را قبول دارند.
بحرالعلوم کرمانی- من از وکلای تهران اطلاع ندارم ولی وکلای ولایات از چهل فرسخ راه به اینجا آمده‌اند محض خدمت بملت و کسی هم یک پول بآنها نداده واز جمله یکی بنده در این صورت روزنامه مساوات چه حق دارد که اینطور بالصراحه نسبتهای بد بمن می‌دهد.
رئیس- باید در این باب بوزارت عدلیه عارض بشوند که او را حاضر کرده در دیوان عدالت عظمی استنطاق نموده محاکمه کنند.
دکتر ولی الله خان – مستدعی هستم که بعدها این مطلب را رعایت نمایند بعد از آنکه ورقه رأی در باب مطلبی منتشر شد دیگر نباید اجازه نطق بکسی داد
(در این موقع ورقه رأی منتشر گردید برای انتخاب یک نفر وکیل باقی مانده و آقا شیخ محمد علی طهرانی باکثریت نسبی انتخاب شدند)
وکیل الرعایا- بنده می‌خواهم اخطار نمایم که آیا این مواد از نظامنامه داخله باید مجری شود یا نه چندماده از نظامنامه مزبوره را راجع بمجازات قرائت نمود همه تصدیق کردند.
آقا شیخ یوسف – همین قسم که مشروطیت توجه در وزارت افتخاری کرده و جلوگیری نمود خوب است همین قسم در وکالت افتخاری هم توجه نماید از دوازده نفر وکلای شیراز یک نفر آن چند ماهست رفته است به عتبات عالیات و یک نفر دیگر هم رفته است به مصر و هیچ معلوم نیست که کی مراجعت خواهند نمود.
رئیس- ثقةالاسلام علت تأخیر مسافرت و مراجعت خود را نوشته بود اما از آن یک نفر که به عتبات عالیات رفته اطلاع ندارم.
لسان الحکما – در انتخاب یکنفر وکیل برای کرمانشاه یکنفر را در مجلس قبل پیشنهاد مجلس مقدس کردم و اکثر هم قبول نمودند حال اگر صلاح میدانند آنها انتخاب شود
رئیس- ایشان کی بودند چون من آنروز نبودم نمیدانم که کی است.
لسان الحکما- شاهزاده منوچهر میرزا عمادالدوله و اکثر معرفت در حق ایشان دارند.
رئیس- معلوم نیست که او قبول بکند یا نه بجهت اینکه ماهی دویست تومان فعلا از گمرک می‌گیرد گویا همچو استطاعتی هم نداشته باشند که با این یک صد تومان که در اینجا میدهند گذران نماید و صد تومان هم کفایت مخارج او را نخواهد کرد.
لسان الحکماء- اگر اجازه می‌دهید بنده معلوم کنم که قبول می‌کند یا نه.
حسنعلی خان – این مطالب مانع از انتخاب نیست بعضی از وکلا هستند که در ادارات دیگر مصدر شغل وکار هستند ووکالت هم دارند ایشانهم یکی از آنها باشند.
رئیس- عمل گمرک غیر از سایر ادارات است.
احتشام الاطبا- برای وکلی بجنورد که استعفا داده است کاغذی نوشته‌اند و آقا سید محسن رئیس انجمن خراسان را معین کرده‌اند و غیر از او هم کسی از اهل آنولایت در اینجا نیست خوب است مجلس عوض آن یکنفر او را انتخاب نماید.
رئیس- این فقره بسته بکمیسیون اعتبارنامه‌ها است که آن کاغذها را ببینند و رسیدگی کامل نموده آنوقت قراری بدهند حالا موقعش نیست.
آقا میرزا محمود – مکرر در این باب اظهار شده است که کاغذ و تلگراف محل اعتبار نیست و استعفای وکیل یا باید بخط و مهر خودش باشد یا به مهر علماء و وکلای انجمن ایالتی یا ولایتی آنجا و گذشته از این وکیل یک ولایتی حق ندارد که خواهش کند فلان شخص را انتخاب نمایید.
رئیس- این مسئله راجع بکمیسیون اعتبارنامه‌ها است در آنجا تحقیقات شده پس از تنقیح به مجلس خواهد آمد حالا موقع مباحثه آن نیست
(دراین موقع شروع بقرائت اول قانون متوفیات که جدیداً نوشته شده بود شد.)
آقا میرزا مرتضی قلیخان – حالا این لایحه قانونی اصلا قبول است که مباحثه در مواد آن بشود یا نه؟
مخبرالملک – چون در مجلس قبل هیچ صحبتی نبود که در اینباب مذاکره شود لهذا بنده مسبوق نبودم و می‌خواستم بعضی ملاحظاتی که بنظر آورده بودم در مجلس آتیه یادآوری نمایم و حالا اگر مطرح شود آن ملاحظات در نظر نیست.
رئیس- بسیار خوب باشد برای مجلس دیگر.
حسام الاسلام – همین طور که لایحه اول در قرائت دفعه دوم رد شد اینهم در قرائت دفعه دوم معلوم میشود که رد یا قبول خواهد شد.
آقا سید حسین – باید این لایحه چاپ شده بتمام وکلای محترم داده شود که از روی دقت ملاحظه کرده خاطرشان مسبوق باشد آنوقت ملاحظات خودشان را اظهار دارند قرارشد چاپ شده بتمام وکلا داده شود.
در این موقع کاغذی از طرف وزارت خارجه قرائت شد مشعر بود باینکه:
- وزارت خارجه از برای ترتیب اداره کارگذاریها تصویبی از مجلس مقدس می‌خواهد که بوزیر مالیه اجازه بدهند معادل یکصد و پنجاه هزار تومان تمبر در طهران چاپ نمایند برای اداره وزارت امور خارجه که بعدها تعرفه و رسوم و مقررات اجزاء وزارت خارجه از روی آن تمبر معلوم شده و آنچه عمل کارگذاریهاست از هر جهت واصل وزارت خارجه شد و بکارگذاران مواجب و مقرری معین داده شود واین لایحه فعلا فقط برای اجازه دادن طبع تمبر است و هر گاه این میزان کم باشد بعدها میشود باز چاپ کرد.
حاجی محمد اسمعیل آقا- خوبست توضیحی دراین باب داده شود.
ممتازالدوله – اول باید آن قانون رسومات بمجلس آمده خوانده شده و تصویب شود آنوقت این لایحه که در باب تمبر است قرائت و تصویب گردد.
وکیل التجار – سابق در باب تذکره مذاکره شد که چه قدر اهمیت دارد و قرار شد که در این خصوص قراری داده شود و یکی از لوازم ترتیب تذکره همین مسئله است چون هر یک از ادارات کارگذاری باید حقوقشان معین باشد وحالا میخواهند از اول سال حقوق هر یک معین باشد لهذا تمبری که لازم است گفته‌اند قبل از وقت چاپ شده وحاضر باشد و نزد وزیر مالیه باشد و وزارت خارجه از آنجا تحویل بگیرد و صورت خرجش را هم بهمان جا بدهد چون این خیال را دارند خواسته‌اند قبل از وقت حاضر باشد که در موقع خود بمصرف برسانند.
آقا میرزا مرتضی قلی خان – اینکه توضیح خواسته بودید بعرض میرسانم که غرض وزارت خارجه از این لایحه اینست که چون سابقاً عایدات اداره کارگذاریها در هر جایی واگذار بخود مأمورین کارگذاری می‌شد که در ازاء حقوق خودشان برمیداشتند و شاید هم علاوه می‌شد حالا آن ترتیبات را میخواهند برهم بزنند جناب وزیر امور خارجه معادل یکصد و پنجاه هزار تومان میخواهند تمبر ترتیب داده و بهر کارگذاری مبلغی بدهند که معادل حقوق خودشان را از آن محل دریافت داشته اضافه آن را بوزارت خارجه مسترد دارند که هم حقوق مأمورین کارگذاری عاید شود وهم از این محل بر جمع مملکت مبلغی افزوده گردد.
حسام الاسلام – بنده هنوز معنی این رانفهمیدم که کارگذاری یعنی چه هیچ دولتی در ولایات داخله خود قونسول ندارد کارگذاری یک اطاقی است در عدلیه که ترتیب میدهند و کار می‌کنند.
آقا میرزا فضلعلی آقا – این طور که آقای حسام الاسلام گفتند در باب کارگذاری صحیح است ولی چون از سابق بواسطه عهدنامه‌ها و غیره این طور معمول بوده است این است که حالا هم هست
صدیق حضرت – ابداً درعهدنامه‌ها چنین چیزی نیست مخصوصا در عهدنامه ترکمان چای قید شد که مأمورین خارجه با حکومت طرف خواهند بود.
آقا میرزا مجاهد – خوب است این لایحه یک دفعه دیگر قرائت شود. (این موقع یکمرتبه دیگر قرائت شد).
آقا میراز مجاهد- حالا مطلب معلوم شد که اجازه طبع یکصد و پنجاه هزار تومان تمبر خواسته است اولا باید ببینیم اجازه داده میشود یا خیر و ثانیا بجهة خود تمبر باید قانونی وضع بشود و نیز باید وزارت خالجه توضیح این مطلب را بدهد.
آقا سید حسن تقی زاده – در اینگونه لوایح که بمجلس اظهار میشود از طرف وزراء باید خود آن وزیر حضور اشته باشد که توضیح بدهند و ثانیا باید آن لایحه طوری باشد مثل لایحه قانونی نه مثل اینکه مکتوب دوستانه است و گذشته از این چاپ کردن تمبر اجازه می‌خواهد دوم اینکه قانونی دارد خود وزارت خارجه هم می‌تواند چاپ کند بلکه موضوع استمال تمبر را باید بمجلس اظهار نماید که معلوم باشد این حقوق که می‌خواهد بگیرد بچه قسم می‌خواهد بگیرد و چه طور بمصرف میرساند گویا ایشان تمبر لازم دارند و بگمان اینکه وزیر مالیه بدون اجازه مجلس نخواهد داد این است اینطور نوشته.
وکیل التجار – وزارت خارجه نمی‌خواهد تمبر چاپ کند فقط برای اداره کارگذاریها و آنچه که به آن تمبر معامله میشود میخواهند تمبری چاپ شود که یک ماه دو ماه مأخذ ترتیبات بدست بیاید چون حالا مأخذ ترتیبات و معاملات معلوم نیست بعد از اینکه مأخذ معلوم شد آن وقت قانون تمبر باید نوشته شود و بمجلس بیاید و بکمیسیون رجوع شود آن مسئله دیگری است نه اینکه این هم مثل مسئله تذکره گفتگو بشود و همانطور بماند حالا باید این تمبر چاپ شود بعد بوضع قانونش خواهیم رسید حالا هر طور باید بشود بگویید تا این مسئله ختم شود.
آقا میرزا مجاهد – وزیر امور خارجه باید قانونش را بنویسد بمجلس بدهد پس خوبست آنچه لازم است بنویسند بمجلس بفرستند تا گفتگو شود.
بحرالعلوم کرمانی – خوبست وزیر امور خارجه خواسته شود.
نایب رئیس- اگر لازم است که اخطار شود.
آقا میرزا مرتضی قلی خان – کلیتاً ترتیب این مسئله این است که کلیه تمبر باید یک اداره مخصوص داشته باشد که آنچه تمبر بچاپ می‌رسد در آنجا باشد و در هر اداره تمبر بمصرف می‌رسد باید از آنجا بخواهند اما حالا این تمبر اگر باید چاپ شود لابد باید در وزارت مالیه باشد وزارت خارجه از آن جا بخواهد پس در این باب دقت نظر بشود و بعد در ترتیب آن مذاکرات گردد.
ممتازالدوله – همین طور که آقا میرزا مرتضی قلیخان گفتند یک قانونی بجهة تمبر لازم است چنانچه سابقا هم گفتگو شد خوب است مقرر دارید که هر لایحه خواه باعضای رئیسه و خواه بمجلس نوشته شده و رجوع بکمیسیون میشود اعضاء آن کمیسیون آراء خود را درآن لایحه با ادله و براهین نوشته و تحقیقات خودرا معلوم دارند آن وقت بمجلس بیاورند اگر این طور نباشد کمیسیونها فایده ندارد.
حسینقلی خان نواب – این تمبر را که از خارجه می‌آورند اجازه مجلس لازم است یا نه همین طور که آقای تقی زاده گفتند این یک ترتیب صحیح می‌خواهد خوب است آن تعرفه که برای تمبر داده میشود به اجازه مجلس باشد.
نایب رئیس- بلی صحیح است واشکال بجهت این است که تاکنون قانون تمبر وضع نشده حالا باید یک قانونی برای این کار ترتیب داد.
احسن الدوله – اداره تمبر فقط نباید در وزارت خارجه معمول باشد اگر باید تمبر در مملکت رواج بگیرد باید در تمام ادارات باشد نه در وزارت خاجه تنها باشد و در وزارت داخله نباشد.
وکیل التجار – اینکه گفته میشود لایحه باید در کمیسیون برود عرض می‌کنم که کمیسیون مالیه و سایر کمیسیونها موعدشان منقضی شده حالا اگر باید برای کمیسیونها اعضا انتخاب شوند معین کنید که انتخاب نمایند و اگر باید همانها مشغول کار باشند که بگویید وباید این مسئله معلوم شود که بعد نگویید فلان کمیسیون کار نکرد.
آقا سیدحسین – تمام کمیسیونها مدتش سرآمده حالا هر طور باید انتخاب شوند باید معین کرد که مشغول کار شوند.
حاجی محمد اسمعیل آقا – باید یک مجلس فوق العاده تشکیل شود و اعضای کمیسیونها انتخاب شودند واگر صلاح است فردا صبح این مجلس تشکیل شود و مشغول انتخاب شوند.
وکیل التجار – این مجلس که باید تشکیل شودباید هیئت رئیسه هم حاضر باشند و یک دستورالعملی برای کمیسیونها بنویسند که کمیسیونها از همان قرار رفتار نمایند.
حسنعلی خان – می‌خواهم یک سئوالی کنم که امروز مطرح مذاکره این مجلس چه چیز است مسئله تمبر است یا انتخاب اعضاء کمیسیونها است یا مسئله دیگر است هزار مرتبه در نظم داخلی مجلس مذاکره شده هیئت رئیسه بلکه تمام وکلا در آن ساعت تصدیق کرده‌اند ولی همینقدر که متفرق شده‌اند فراموش کرده‌اند اگر اینطور است بی جهة خودتان و مجلس را معطل نکنید والا هر لایحه و مطلبی که بایددر مجلس مطرح مذاکره شود باید سابقاً اخطار شود و اذهان وکلا مسبوق باشد و نتیجه افکار خود راحاضر نمایند و از روی بصیرت رأی بدهند نه اینکه یک مسئله بدون مقدمه مطرح واقع شود و وکلا بدون تأمل نطق کرده و رأی بدهند و تا داخله مجلس منظم نشود هیچ کار منظم نخواهد شد
(بعضی تصدیق کردند.)
حاج معین التجار – این ایراد شما صحیح نیست برای اینکه دراین مطلب یکی یکی مذاکره می‌کنند و معلوم نمی‌شود کدام یک را مطرح باید قرار دهند آن وقت او را مطرح قرار داده و مذاکره می‌نمایند.
آقا سیدحسین – در مجلس قبل اخطار شد که امروز باید انتخاب بقیه وکلا بشود و بعد قانون عدلیه قرائت شود در بدو مجس بدون مباحثه شروع بانتخاب بقیه وکلا شد و چون قانون عدلیه حاضر نبود و مطالب دیگر حاضر بود آنها رامطرح مذاکره قرار دادندو این خلاف نظامنامه داخلی نیست وما وکلا فقط مسلط شده‌ایم که بداخله مجلس ایراد وارد بیاوریم.
نایب رئیس- آخر وقت انتخاب اعضاء کمیسیونها کی شد.
حاج محمد اسمعیل آقا – فردا خوب است
بمجلس حاضر شوند و در این خصوص مذاکره نموده و ترتیبی بدهند و در روز شنبه انتخاب نمایند.
وکیل التجار – در این کار همچو فکری لازم نیست و بواسطه اینکه هر یک از ما وکلا همدیگر را می‌شناسیم خوب است فردا حاضر شوند واین کار را تمام کنند که تا روز شنبه کمیسیونها بیکار نباشند.
نایب رئیس- انتخاب اعضاء کمیسیونها باشد برای صبح روز شنبه و در باب وزیر داخله کاغذی از طرف مجلس برئیس الوزرا نوشته شده بود و رئیس الوزرا جواب نوشت که خیلی خوب ینفر برای وزرات داخله انتخاب میشود ولی امروز کاغذی نوشته است که اگر مجلس تصویب نماید چون انتخاب وزیر داخله قدری فکر لازم دارد هر گاه مجلس صلاح بداند چند روز وزارت داخله بخودمن واگذار شود خودم بعهده می‌گیرم و انشاءالله زیانی ندارد تا اینکه یک شخص صحیحی را فکر کرده بحضور همایونی برده آن وقت بمجلس عرض کرده وانتخاب خواهد شد.
وکیل الرعایا – بنده خاطر آقایان را مسبوق می‌نمایم که ملاحظه نمایید چه خدمتی از ایشان بروز کرده و ترتیبی که در زمان ناصرالملک در خصوص ممیزی داده شده بود ایشان چه اقدامی در این کار کرده‌اند که حالا وزارت داخله را هم میخواهند بعهده بگیرند.
آقا میرزا محمود – در باب اظهارات رئیس الوزرا البته رئیس الوزراء بوده و حق دارند و باید یک نفر وزیر داخله انتخاب نمایند اما این که چند روزی خودشان کارهای وزارت داخله را متصدی شوند خوب است معین شود که چند روز باشند نه اینکه تا سه ماه دیگر وزیر داخله انتخاب نشود.
نایب رئیس- حالا در باب جواب کاغذ رئیس الوزراء چه میگویید.
آقا سید علینقی – اداره وزارت داخله که برقرار است و این طور هم که رئیس الوزرا نوشته‌اند برای چند روزی تا وزیر داخله معین شود نظارت نمایند گویا ضرری ندارد.
آقا سید مهدی – خیلی منتظرم که یک روزی سعادت این ملت ظاهر شود و خائن از غیر خائن تمیز داده شود بنده عزل وزیر داخله را درصورتیکه خیانت کرد بدون مجازات کافی نمیدانم و باید کمیسیونی شود تا تحقیق شده مجازات شود.
(گفتند صحیح است).
احتشام الاطباء- رئیس الوزراء می‌گوید که من چند وقت نظارت می‌کنم تا وزیر داخله انتخاب شود اگر وقت معین کند که چندروزه من بعهده می‌گیرم تا وزیر داخله معین شود گویا ضرر ندارد
آقا میرزا مجاهد- وزیر مالیه حق دارد که بگوید من چندروزی نظارت می‌کنم تا اینکه وزیر داخله معین شود و قانوناً ضرری ندارد.
آقا سید حسین – وزیر داخله معزول شده وزارت خانه که معزول نشده و معاون وزارت داخله هست مشغول کار باشند و رئیس الوزراء نظارت داشته باشند زیرا که حق ایشانست نظارت داشته باشند تااینکه وزیر داخله معین شود.
حاج امجد السلطان – امروز که او رئیس الوزراء است و تمام مسئولیت کارها با او است باید بخود او واگذار شود که مسئول امنیت و درستی کار باشند تا وزیر داخله معین شود.
وکیل التجار – اولا ببینیم رئیس الوزراء حق دارد این اجازه را از مجلس بخواهد یا نه آنوقت کاغذ خوانده شده و جواب داده شود مجلس نمی‌تواند باو اجازه بدهد.
آقا میرزا فضلعلی آقا – یکنفر دو وزارت را قبول کردن خودش خلاف قانون است وزارت داخله خودش اداره دارد اگر رئیس الوزراء بموجب رئیس الوزرائی نظارت می‌نماید ضرر ندارد قبول نماید.
آقای حاج امام جمعه – این اطمینان گفته میشود امر قلبی است و اگر نباشد روز اول که این وزراء انتخاب می‌شوند پذیرفته نمی‌شود لابد محل اطمینان هستند که پذیرفته می‌شوند تا وقتی از ایشان بعضی کارها صادر شود که موجب سلب اطمینان از آنها بشود پس سلب اطمینان که یک امر قلبی است باعث و علت می‌خواهد پس نمی‌توان امروز گفت بفلان آدم اطمینان داریم و فردا گفت اطمینان نداریم و میدانید که ما هر ساعت محتاج بوزیرداخله هستیم اینکه گفته شد وزارت خانه باید داشته باشیم این حرف بسیار خوب و این منتهی آرزوی ماست ولی افسوس که این مملکت ما مثل سایر ممالک نیست که وزارت خانه‌ها اداره شده باشد اینجا تنها امورات با وزیر است پس حالا که رئیس الوزراء می‌خواهد چند روزه با امور وزارت داخله رسیدگی نماید بعقیده بنده نباید مخالفت نمود البته ما وزیر داخله لازم داریم و بزودی باید انتخاب شود اما تا انتخاب شود رئیس الوزراء رسیدگی نماید گویا ضرر ندارد.
دکتر ولی الله خان – مطلب بنده را آقایان فرمودند نصب وزیر با مجلس نیست و اینکه رئیس الوزرا نوشته‌اند از مجلس استیذان نموده‌اند، حق مجلس مداخله در اینکه امور نیست باید بگذریم.
نایب رئیس- رئیس الوزراء استیذان نکردند محض اینکه مجلس بداند کار وزارت داخله این چند روزه با ایشان است اینطور نوشته‌اند.
دکتر ولی الله خان – اینکه نوشته‌اند کار وزارت داخله را بمن واگذارند خود این استیذان است و مجلس حق اجازه دادن ندارد.
آقا سید حسن تقی زاده – وزراء اگر هیچ تقصیر نداشته باشند همین که کارها نمی‌گذرد خودش تقصیر است وزیر مالیه چند روز ناخوش بود کارها خوابیده بود چنانچه وزیر داخله هم معزول است همین طور کار خوابیده حالا نمیدانم اگر این کار راهم قبول کنند و ناخوش بشوند چه باید کرد تقصیر وزراء ما این است که وزارت خانه را ترتیب نمی‌دهند و امروزه چیزی که بحال ما مضر است و باید گفته شود این است که بعضی حکام سرحدات را تغییر میدهند در صورتی که امروزه تغییر حکام سرحدی بحال ما مضر است قشون سرحدی ما حالا بیک عده رسیده و هر روزه از فرمانفرما شکایت می‌رسد که پول لازم است و در اینجا همه را بمسامحه میگذرانند با اینکه امروز پول برای قشون آنجا خیلی لازم است چون این کار بحال او فایده ندارد این است که اقدام نمی‌شود ولی حکومت کردستان را که حکومت صحیحی بود و کسی از او شکایت نداشت در این اغتشاش بطهران خواستند وقتی که سئوال شود که چرا خواسته‌اید میگویند بواسطه اینکه شب عید نزدیک است یا اینکه ثقة الملک حاکم صححیی بود از آن طرف پولی که برای قشون لازم است نمی‌دهد ولی از قرائن پولی را که حواله داده‌اند یک قدری داده شده ودر بقیه او عمداً مسامحه می‌ورزند.
آقا سید عبدالله مجتهد – تلگرافی از حجج اسلام عراق عرب در جواب دستخط تلگرافی اعلیحضرت رسیده خوبست محض استحضار وکلا و ملت تیمناً و تبرکا در مجلس قرائت شود.
(تلگراف مزبور قرائت شد.)
- از قصر بطهران بتاریخ ۱۳ شهر محرم الحرام ۱۳۲۶
- بسم الله الرحمن الرحیم.
- جواب دستخط مبارک تلگرافی بتوسط جنابان حجتی الاسلام بهبهانی و طباطبائی سلمهما الله تعالی حضور مهر ظهور مبارک اعلیحضرت اقدس همایون شاهنشاهی ادام الله تعالی سلطانه پس از تقدیم ادعیه خالصانه عرضه می‌داریم زیارت دستخط مبارک تلگرافی مشرف و بشارت تکمیل عزم راسخ و عنایت مجدانه ملوکانه در قیام وظایف دین پروری و مملکت داری و اجرای قوانین قویم مشروطیت که موجب کمال قوت و شوکت دین و دولت و حافظ استقلال سلطنت و مفتاح سعادت و سرمایه ترقیات است بر مراتب تشکر و دعاگویی و امتینان و امیدواری افزود امید که انشاءالله تعالی همواره ظل عطوفت و دین پروری مستعد عام و بتأییدات خاصه حضرت ولی عصر ارواحنا فداء عزیمت راسخه همایونی پیوسته از تزلزل مصون و قلب مبارک که بین اسبعی الرحمان است از عموم دسائس و از نفوذ انفاس خائنین که مساعدت با اجانب و تفریق کلمه دولت و ملت و اغتشاش مملکت را همت گماشته‌اند محفوظ باد و این موهبت الهی عزاسمه را که فی الحقیقه وجود بازیافتنی نعمت و شرف استقلال است مغتنم و ترقیات فوق العاده دیگران را که از این شجره سعادت نایل شدند نصب عین فرموده همواره تمام قوا در استحکام آن چنانچه وعده فرموده‌اید بعون الله و قوته مصروف و باصلاح و تدارک خرابیهای ناشایسته از افساد مفسدین که در این یک ساله بعوض طی مراحل ترقی چقدر بقهقری تراجع شده معاودت فرموده و مشاهده نتایج حسنه از بذل عنایات مورود عموم علما را قرین مزید دعاگویی و قاطبه ملت را از صمیم قلب بمقام جان نثاری و فدویت ذات اقدس که بعون الله تعالی موجب وصول بمقام اقوی درجات شوکت واقتدار و اعلی مراتب سلطنت و جهانبانی است قرین مباهات خواهید فرمود انشاءالله تعالی - الا مر الاعلی مطاع
- (نجل المرحوم حاجی میرزا خلیل)
- (الاحقر محمد کاظم خراسانی)
- (الاحقر عبدالله مازندرانی).
نایب رئیس- واقعا عموم ملت همیشه از مساعی جمیله ومساعدت والطاف حجج اسلام متشکر بوده و هستند.
آقا سید عبدالله مجتهد – در حقیقت دعای وجود مبارک ایشان بر عموم مسلمین لازم است و خیلی لطف و همراهی و مساعدت تاکنون در باب استحکام مجلس فرموده‌اند و همراهی ایشان غیر از همراهی حجج اسلامی است که اینجا حضور دارند و از کم و کیف مسبوقند و آقایان حجج عراق عرب با وجود اینکه اینجا حضور ندارند طوری اظهار مساعدت و همراهی می‌فرمایند که گویا اینجا تشریف داشته واز تمام کیفیات مطلب خاطر مبارکشان مستحضر است.
آقای حاج امام جمعه – در حقیقت می‌توان گفت که تأسیس این مجلس بهمت ومساعدت این سه بزرگوار حجج اسلام نجف اشرف شده است و حق بزرگی بگردن ملت دارند واز هیچگونه مساعدت و همراهی و لطف در هیچ موقع فروگذار نکرده‌اند و آنچه که لازمه اقدامات و تقویت باین اساس مقدس بوده فرموده‌اند خداوند ظل عنایت ایشان را از سر این ملت کم و کوتاه نفرماید.
آقا سید محمد مجتهد – این چند عراده توپ کروپ که روسها از سرحد آستارا وارد کرده‌اند بچه جهة و عنوان بوده اگر بجهة حفظ سفارت و قونسولگری است که یک نفر سفیر یا قونسول حق ندارد که اینگونه آلات حربیه داخل مملکت ما نماید.
نایب رئیس- بلی در چند روز قبل این مسئله شهرت نموده با وزیر امور خارجه مذاکره شده و ایشان شرحی بسفارت روس نوشته بودند در جواب سفارت روس این مسئله ورود توپ را تکذیب کرده.
آقا سید حسن تقی زاده- بلی بیست و هفت نفر قزاق و دو عرابه توپ رولور در چند روز قبل از سرحد آستارا رد شده بطرف اردبیل رفته است همان روزهایی که این شکایت از ورود قزاقهای روسی شد که بی‌اجازه وارد شده بودند همان روزها توپها هم وارد شده اما در گمرک خانه توقیف و اجازه ورود آنها را نداده بودند و برئیس گمرک هم در اینجا گفته شد که اجازه ندهد حال از قرار معلوم بدون اجازه رد کرده‌اند و وزیر امور خارجه هم دراین باب بسفیر دولت روس شرحی نوشته و ایشان در جواب تکذیب کرده‌اند و قرار شد اگر چنین چیزی هست برگردانند.
(در اینموقع نایب رئیس اظهار داشتند بجهت مسبوق شدن اذهان وکلاء از موضوع و مذاکرات روز پنجشنبه آتیه اخطار می‌نماید که من جمله این لایحه‌ایست که در باب مجزی بودن حکومت بلوچستان از کرمان محض این که خاطر محترم وکلا کاملا از مطلب مسبوق شده و بجهت روز پنجشنبه در این باب افکار خود راحاضر نمایند یک دفعه قرائت شود)
گفته شد که لازم باجازه مجلس نیست همین قدر که هیئت رئیسه تصویب نموده‌اند قرائت شود.
نایب رئیس- چون چند روز قبل در باب لایحه ایراد گرفتند اینست که اظهار داشتم بتصویب مجلس باشد.
دکتر ولی الله خان- هر لایحه که بهیئت رئیسه و یا مجلس نوشته میشود اگر لایحه قانونی است بدواً باید بهر کمیسیونی که راجع است رجوع شده و اعضای کمیسیون آراء خود رابا ادله و براهین در حاشیه آن نوشته و امضاء کند آن وقت بمجلس آمده قرائت شود در باب کاغذهایی که لوایح قانونی نیست قرائت آن فقط موقوف به اجازه رئیس یا نایب رئیس است.
اسدالله میرزا – دو مطلب دارم می‌خواهم اظهار کنم یکی در باب قانون انطباعات است که یک ماده دیگر در خصوص این که هر کس کتابی تألیف و تصنیف می‌کند تا مدتی کسی دیگر بدون اجازه صاحب آن حق طبع آنرا نداشته باشد نوشته شده و بقانون انطباعات الحاق گردیده و زودتر بصحه همایونی برسد مطلب دیگر اینکه قبل از عاشورا وزیر عدلیه و وزیر جنگ در مجلس قرار گذاشتند که روز پانزدهم بمجلس آمده از بابت استنطاقات قتله فریدون توضیحات بدهند و امروز روز پانزدهم است هیچکدام نیامده‌اند گویا فراموش کرده یا عذری داشته‌اند.
نایب رئیس- در باب فقره اولی همانطوری که گفتید یک لایحه بنویسید که تا در مجلس مطرح مذاکره شده قبول و عدم قبول آن معلوم شود اما در باب مطلب ثانی وزیر عدلیه و وزیر جنگ این جا در کمیسیون حاضرند ولی ظاهراً استنطاق راجعه بقتله فریدون ناتمام است از این جهت بمجلس نیامدند که توضیحات خود رابدهند.
معاضدالسلطنه – می‌خواهم بدانم آیا مملکت ایران مشروطه شده و مجلس ملی دارد یا نه اگر مشروطه شده و دارای مجلس است جهت چیست این طور که آقای حجة الاسلام فرمودند دولت دیگر توپ وارد خاک ایران می‌نماید آیا داخله این جاغیر منظم بوده یا برعایای خارجه صدمه وارد آمده وحال آنکه دراین مورد هم باید بادله و براهین معلوم دارند پس جهت چیست بمملکتی که مشروطه و صاحب مجلس است بدون اجازه توپ وارد می‌نمایند در صورتیکه رعایای خارجه در این مملکت نهایت امنیت و راحتی هستند آیا این سرحد دارای که اینگونه خیانت کرده‌اند نباید مجازات ببینند اگر اینطور بمسامحه بگذرد هیچ وقت مملکت ما مملکت نخواهد شد.
آقا سید حسن تقی زاده – حل این مشکل با وزیر امور خارجه هم نمی‌شود باید حجج اسلام و ملت اقدامات لازمه نموده قوی ملی خود را جمع و حاضر نمایند معروف است می‌گوید اگر می‌خواهی صلح باشی جنگ جو باش زیرا که هر کس قوه حربی و ملی داشته باشد همه کس با او دوست می‌باشند پس آنچه که بر ما لازم است تشکیل وجمع آوری قوای ملی و آلات دفاعیه وحربیه است و هر گاه این قوه را حاضر و آماده نکنیم هیمن نحو زیردست سایرین خواهیم بود.
آقا سید عبدالله مجتهد – ماکه همه قسم در اقدامات حاضریم هر طوریکه صلاح و صوابست بگویید تا اسباب آنرا فراهم نماییم.
نایب رئیس- روابط دوستی ما با دولت روس در نهایت کمال است و بر حسب وظیفه نزاکت بین‌المللی نباید بیش از این درمسئله ورود توپها دراین مجلس مذاکره شود.
معاضدالسلطنه – نشستن در اینجا و مذاکره نمودن و هر روز دچار یک اشکال شدن برای اینست که تا حال هر کس هر خلافی کرده مجازات ندیده آن اشخاصیکه مصدر و منشاء این شرارتهای سابقه بودند در کمال راحتی دراین شهر راه میروندو هیچکس نگفته که شما چه کرده‌اید فقط اکتفا به مجازات چهار نفر شده در صورتیکه محرک و مبدإ فتنه و فساد را هیچ متعرض نشدند واگر این ترتیب باشد فردا هر کس می‌خواهد هر قسم تقلب و افساد می‌کند وکسی هم باو کاری ندارد اگر آن محرکین و منشأ فساد و فتنه را مجازات می‌کردند واز تمام شئونات دولتی و انسانیت خلع می‌نمودند دیگر کسی پیرامون این حرکات ناشایسته نمی‌گردید و این اتفاقات رخ نمی‌داد و تا مجازات در بین نباشد ما صاحب هیچ چیز نخواهیم بود (همه تصدیق کردند)
در این موقع کاغذی از حاجی آصف الدوله وزیر داخله سابق قرائت شد که مبتنی بود بر:
- اظهار و شرح بعضی از خدمات خود که در مدت وزارت نموده و امتنان از انفصال از خدمت که مدتها بود خواستم استعفا بدهم چنانچه چند دفعه هم استعفا داده قبول نشد و اعتراضاتی که وکلای محترم نموده‌اند چون حضور نداشتم که جواب بدهم لذا مختصراً چند کلمه نوشتم اعتراضی که آقا میرزا مرتضی قلیخان در باب حکومت اصفهان نموده‌اند که او را خواسته و اقبال الدوله بجای او معین شد بی‌محل است زیرا که کسی حاکم اصفهان را نخواسته خودش حرکت کرده و بعد از اطلاع تلگرافخانه موجود است بخواهند و اقبال الدوله را هم ابداً برای حکومت اصفهان اسم برده نشده و از قم تلگراف او رسیده در باب فرستادن سوار به یزد آنهم با وزیر جنگ است نه با وزیر داخله و اینکه گفتند کرمانشاه حکومت ندارد ظهیرالملک مدتیست که برای حکومت آنجا معین شد و در کمیسیون سرحدی هم مذاکره گردید دیگر خوب بود که هر جا حکومت نداشت معین می‌کردند و اینکه جناب تقی زاده گفتند در خصوص حکومت اردبیل که یک نفر در کمیسیون سرحدی معین شده نه او را فرستاده نه دیگری را جواب اینست جایی که در تحت حکومت یک ایالت کل باشد البته باید حاکمی که بآنجا فرستاده میشود بتصویب ایالت باشد نه اینکه یک سره از اینجا معین شود و تأخیرش تا حال بهمین واسطه بوده که تصویبی از ایالت آذربایجان نرسیده اما اعتراضات جناب شیخ یوسف در باب قوام الملک که بنده او را فرستادم ابداً بنده نفرستادم در زمانی که حکومت شیراز با جناب علاءالدوله شده بود و خواست برود یکی از شرایط رفتن خود بردن قوام الملک را قرار داده بود و همچنین صاحب اختیار در زمان رفتن تأکید داشت که قوام‌الملک برود و زمان حکومت رئیس الوزراء هم که نوشته بودند قوام الملک تا نیاید مالیات فارس وصول نخواهد شد وحالا هم چون عمل مالیه با رئیس الوزراء است ایشان تصویب واجازه نمودند که باید قوام الملک برود این بود که روانه داشتند و آنچه هم که تحقیق شد قوام الملک و پسرانش تقصیری نداشتند و این اعتراضات موجب این نمی‌شود که بی تحقیق از یک نفر وزیری سلب اطمینان نمایند.
آقا سید حسن تقی زاده – اگر این ایرادات را نمی‌کرد ما بهمان عزل او قانع شده در صدد اثبات تقصیرات و مجازات او برنمی‌آمدیم ولی حالا بمفاد این عدتم عدنا باید تعاقب نماییم و آنچه را که کرده است مشهود و مدلل بداریم اولا آن کاغذی که بمهر خود و نشانه وزارت داخله درباب رفتن قوام نوشته است که بتصویب مجلس بوده است پیش آقا شیخ یوسف موجود است و بیخود نبوده است که اظهار کردند اگرچه جواب این کاغذیکه نوشته‌اند خاموشی است ولی او بخیال اینکه همینقدر جواب قانونی داده ما خواهیم پذیرفت و ساکت می‌شویم آنوقت مثل اینکه در افسانه‌ها میگویند یک نفر پهلوان هزار نفر را کشت و آنطرف هیچ کاری نکردند حالا هم سکوت ما را آنطور فرض کنند اما در مسئله اقبال الدوله قرار بود که در پاندزه ماه ذی القعده برود و حالا تازه می‌نویسد که از قم تلگراف کرده بعد از آنکه دو ماه در ورامین مانده و بیست هزار ورامینی‌ها را محرک شده و جمع کرده که دوباره فساد و فتنه نماند و حاجی معصوم که مقصر بوده او را نگاهداری کرد و تمام کارهایش را نمود حالا می‌گوید که او رفته در صورتیکه تمام وزرا نوشته بودند ومهر کرده بودند که او برود او آن کاغذ را مهر نکرد وقتیکه بردند پیش اقبال الدوله گفت باید این حکم را وزیر داخله مهر کند واو مهر نکرده بود محضدوستی و برادری که با او داشت اما در باب قوام الملک او هنوز قبول ندارد که او مقصر است در صورتی که سه کرور نفوس فارس از دست او متظلمند او می‌خواهد وقتی که قوام آمد اینجا هزار نفر هم از رعایا بیچاره شیراز بیایند واظهار تظلم کنند و تقصیرات او را اثبات نمایند در صورتیکه این مطلب واضح و متواتر است و حال ایشان اینست که هر چه باو بگویند منکر میشود چنانچه یک روز در کمیسیون سرحدی از ساوجبلاغ مذاکره شد او هنوز باور نداشت که عثمانیها تعدی و تخطی کرده‌اند می‌گفت از کجا معلوم شد و کاغذی که نوشته است قوام الملک بتصویب مجلس رفته است اینجا حاضر است بخوانند تا معلوم بشود که باقی جوابهای او هم از همین قبیل است.
آقا شیخ یوسف – اینکه آصف الدوله نوشته که من نسبت رشوه گرفتن باو داده‌ام ابداً من اطلاع ندارم و غیر از اینکه او نسبت دروغ در باب رفتن قوام الملک به مجلس داده تقصیر دیگری از او نمیدانم.
در این موقع کاغذی که وزیر داخله بیک نفر از آقایان در جواب مرقومه ایشان درباره رفتن قوام الملک نوشته بود قرائت شد مشتمل بود بر:
- تبرئه ذمه قوام الملک از تقصیرات واینکه هر حاکمی که می‌رود بودن قوام‌الملک را در شیراز لازم میداند و رفتن او هم بتصویب وزرا و مجلس شورای ملی بود هر گاه کسی با او حرفی دارد اظهار نماید البته رسیدگی میشود و شما هم انجمنها را بهمین نحو ساکت نمایید.
(گفته شد که چرا این نسبت دروغ را بمجلس داده)
فخرالسادات – اگر کسی حرفی بقوام الملک داشت چرا پیش از رفتن اواظهار نکرد حالا که وقت این حرفها باعث فتنه و فساد در آنجا میشود.
آقا شیخ یوسف- بنده از رفتن قوام الملک بشیراز هیچ حرف و اعتراض ندارم فقط می‌گویم که چرا باید یک وزیری چنین نسبت دروغ بمجلس بدهد.
فخرالسادات – ما یکسال است آمدیم در اینجا هیچ بوظیفه وکالت خود عمل نکردیم و تمام را در رد و ایراد بهمدیگر بودیم و نمی‌گذاریم که چهار روز مملکت فارس امن باشد آخر نه تنها ما همان وکیل فارسیم باید اطلاع از همه جا داشته باشیم والا لازم است که استعفا بدهیم.
مجلس ختم شد.