مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۸ اسفند (حوت) ۱۳۰۱ نشست ۲۴۷
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری چهارم | تصمیم‌های مجلس | تصمیم‌های مجلس شورای ملی درباره نفت و گاز |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری چهارم |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۸ اسفند (حوت) ۱۳۰۱ نشست ۲۴۷
جلسه ۲۴۷
صورت مشروع مجلس یوم دو شنبه بیست و هشتم حوت ۱۳۰۱ مطابق غره شعبان سنه ۱۳۴۱
مجلس دو ساعت قبل از غروب به ریاست آقای مؤتمن‌الملک تشکیل گردید.
صورت جلسه یوم یکشنبه بیست و هفتم حوت را آقای مستشارالسلطنه قرائت نمودند.
رئیس- آقای شیخ‌الرئیس (اجازه)
شیخ‌الرئیس- جزء اسامی غائبین یا دیر آمدگان اسم آقای بهارالملک به گوش بنده خورده گمان می‌کنم با قبول کردن مقام وزارت در صورتی که به حضور اعلیحضرت هم معرفی شده‌اند نوشتن اسم ایشان صحیح نباشد. (جمعی از نمایندگان- صحیح است) حاج مخبرالسلطنه هم همینطور
رئیس- بنده هنوز اطلاع ندارم.
شیخ‌الرئیس- چون در جراید نوشته شده است که به حضور اعلیحضرت هم معرفی شده‌اند به این جهت عرض کردم.
رئیس- آقای مساوات (اجازه)
مساوات- بنده در دستور عرض دارم
رئیس- آقای حاج امین‌التجار (اجازه)
حاج امین‌التجار- بنده هم در دستور عرض دارم.
رئیس- آقای محمد ولی میرزا (اجازه)
محمد ولی میرزا- پس از تصویب صورت جلسه عرض دارم.
رئیس- آقای آقا می‌رسید حسن کاشانی (اجازه)
آقا میر سید حسن- بنده هم در دستور عرض دارم.
رئیس- آقای مساوات راجع به دستور اظهاری دارید بفرمائید.
مساوات- بنده امروز شنیدم اجزاء مالیات غیر مستقیم گرو کرده و یک مقداری فشار آورده‌اند به رئیس آمریکائی که در آن جا هست و فشار آن‌ها راجع به حقوقی است که طلبکارند و در این موضوع پیشنهادی به مجلس آمده است تقاضا می‌کنم جزء دستور امروز قرار دهند که این فشار زیادتر نشود راپُرت آن هم توزیع شده است.
رئیس- قبل از وقت هم آقای مخبر کمیسیون بودجه با بنده مذاکره کردن که جزو دستور شود.
نصرت‌الدوله- بلی بنده تقاضا می‌کنم جزء دستور شود.
رئیس- در این مسئله رأی می‌گیریم ولی اگر بنا باشد با فشار و اعتصاب از مجلس رأی گرفته شود ترتیب خوشی نیست. (جمعی از نمایندگان- صحیح است) آقای شیخ‌الرئیس
شیخ‌الرئیس- اولاً این لایحه‌ای که جزء بوده باشد یک مخارجی خارج از حدود اعتبار مصوبه مجلس شده بود و رئیس مالیه آن مخارج را نمی‌پردازد. در این موضوع کمیسیون توضیحاتی خواست و توضیحاتی هم در مقابل دادند و کمیسیون هم به عنوان اعتبار رأی داد. علی ای حال یک چیزی نیست که در اعتصاب بتوان در آن رأی داد بعلاوه چون حالا طبع و توزیع شده است گمان می‌کنم اغلب آقایان آن را مطالعه کرده‌اند. بنده در کمیسیون بودجه آن را مطالعه کرده‌ام ولی سایر آقایان مطالعه نکرده‌اند.
رئیس- پس باید رأی بگیریم. آقایانی که تصویب می‌کنند این مسئله را جزو امروز باشد قیام فرمایند (عده قلیلی قیام نمودند) تصویب نشد. آقای معین‌التجار
حاج معین‌التجار- در دستوری که دیروز معین شد لایحه گل سرخ مقدم بر مستمریات بود. بنده تقاضا می‌کنم مستمریات شاهزادگان در دستور باشد.
رئیس- آقای محمد ولی میرزا (اجازه)
محمد ولی میرزا- پس از مدتی امروز لایحه پیشنهادی دولت راجع به اهالی ارومیه طبع و توزیع شده است. بنده خواستم تقاضا کنم که آقایان اعضاء کمیسیون در موقع تنفس جمع شده و تکلیف این لایحه را معین کنند شاید بعد از تنفس در مجلس مطرح شده و تصویب شود.
چون مکرر در مجلس مطرح شده و اغلب آقایان هم سابقه دارند و شاید به این زودی هم بعد از جلسه امروز جلسه نشود لذا تقاضا می‌کنم همین امروز تکلیف آن معلوم شود.
رئیس- آقای آقا میر سید حسن کاشانی (اجازه)
آقای میر سید حسن- تقاضا می‌کنم راپُرت راجع به مأمورین ادارات ثلاث که از کمیسیون مبتکرات برگشته جزء دستور شود.
رئیس- آقای نصرت الدوله
نصرت‌الدوله- بنده فعلاً عرضی ندارم.
رئیس- آقای حاج شیخ اسدالله
حاج شیخ اسدالله- بنده هم عرض ندارم.
رئیس- آقای مساوات
مساوات- بنده در آن مسئله که رد شد عرض داشتم و فعلاً عرضی ندارم.
رئیس- آقای قمی (اجازه)
آقا میرزا ابراهیم قمی- لایحه راجع به مصارف اعتاب مقدسه یک قسمت که راجع به عراق عرب بود گذشت ولی سایر نقاط مدت‌ها است که حقوق اجزاء و سایر مخارجشان نرسیده است. تقاضا می‌کنم آن هم جزء دستور شده تکلیفش معلوم شود.
رئیس- رأی می‌گیریم به تقاضاهای آقایان مستمری شاهزادگان جزء دستور بود و لازم به رأی نیست راجع به لایحه مساعدت به اهالی ارومیه رأی می‌گیریم. (بعضی از نمایندگان- هنوز به کمیسیون نرفته است)
مخبر کمیسیون بودجه- این لایحه هنوز نه به کمیسیون بودجه سابق رفته و نه به کمیسیون بودجه فعلی آمده است. به این معین که هنوز تحت شور واقع نشده است و بنده هم معتقدم که باید هر چه زودتر تکلیف این لایحه معلوم شود ممکن است در موقع تنفس یا بعد از ختم جلسه کمیسیون را منعقد نموده و تکلیف آنرا معلوم کرده راپُرتش را به مجلس تقدیم نمائیم که یا امروز بعد از تنفس و یا در جلسه فردا تکلیف آن معلوم شود.
رئیس- پس در این صورت نمی‌توان رأی گرفت راجع به اعتاب مقدسه چطور؟
مخبر- لایحه راجع به اعتاب مقدسه چنانچه خاطر آقایان مسبوق است کتابچه تهیه شده و تقدیم مجلس شده بود ولی بواسطه پاره اعتراضات مجدداً کمیسیون آن را مسترد داشت و در چندین جلسه هم در کمیسیون تحت شور واقع شد و یک زمینه هم تهیه شده ولی هنوز راپُرتش حاضر نیست بنا بود امشب در کمیسیون یک راپُرتی برای تقدیم به مجلس تهیه شود ممکن است برای فردا یا اولین جلسه بعد از تعطیل راپُرتش به مجلس آمده و مطرح شود.
رئیس- آقای حاج نصیرالسلطنه (اجازه)
حاج نصیرالسلطنه- عرایض بنده را شاهزاده نصرت الدوله فرمودند
رئیس- پس راجع به لایحه مصارف اعتاب مقدسه هم نمی‌توان رأی گرفت لایحه گِل سرخ از ماده چهارم مطرح است آقای حاج امین‌التجار (اجازه)
حاج امین‌التجار- بنده تقاضا کردم لایحه مستمری شاهزادگان در دستور مقدم باشد.
رئیس- صحیح است راپُرت آن قرائت می‌شود (به مضمون ذیل قرائت شد)
کمیسیون بودجه لایحه دولت شماره ۲۹۷۰۲ راجع به شاهزادگان محترم از طبقه بلافصل سلطنتی را تحت مطالعه در آورده پیشنهاد دولت را به ترتیب ذیل تصدیق و برای تصویب به مجلس شورای ملی تقدیم می‌نماید:
ماده واحده- وزارت مالیه مجاز است مستمریات شاهزادگان عظام را به ترتیب ذیل بالتمام از قرار تومان تومان تأدیه و پرداخت نماید:
سالارالسلطنه ۶۰۰۰ تومان
رکن‌السلطنه ۶۰۰۰ تومان
یمین‌الدوله ۶۰۰۰ تومان
عضدالسلطنه ۶۰۰۰ تومان
رئیس- آقای حائری‌زاده (اجازه)
حائری‌زاده- بنده معتقدم چنانچه مطابق قانون اساسی ما قسم خورده‌ایم البته مقام سلطنت را باید حفظ کنیم ولی قانون اساسی فقط حقوق مقام سلطنت تنها را ننوشته است انجمن‌های ایالتی و ولایتی را هم ذکر کرده است.
در سال گذشته موقعی که بودجه دربار به مجلس آمد بعضی مطالب عرض کردم ولی مؤثر واقع نشد.
چند روز قبل باز دیدم یک لایحه صد و بیست هزار تومانی اضافه بر بودجه دربار به مجلس آمد و من از نقطه نظر اعتمادی که به رئیس محترم دولت داشتم گفتم لابد مصالح مملکت را مقتضی دانسته‌اند که حیثیات مقام سلطنت را بیش از پیش محفوظ دارند و از این جهت سکوت نموده و مخالفت نکردم.
ولی باز می‌بینم راجع به شاهزادگان درجه اول مملکت یک لایحه آمده است و تقاضا نموده‌اند حقوق درباره آن‌ها برقرار شود. ما باید تمام اصول قانون اساسی را منظور بداریم و سعی کنیم که تمام اصول آن اجراء شود.
در همان قانون اساسی که حفظ مقام سلطنت را تأکید نموده مخصوصاً راجع به انجمن‌های ایالتی و ولایتی هم تأکید کرده است و من تصور می‌کنم مطالعات رئیس محترم دولت هنوز تمام نشده است. امیدوارم که بودجه انجمن‌های ایالتی و ولایتی را هم زودتر به مجلس بفرستند متأسفانه هر قانونی که به متنفذین برخورد فوری به مجلس آمده نقضش را از مجلس می‌خواهند.
قانونی راجع به مستمریات از مجلس گذشت حالا که به یک عده از متفذین برخورده است آورده‌اند و نقضش را می‌خواهند و بنده این مسئله را صحیح نمی‌دانم به این جهت با کلیه این لایحه مخالفم.
مخبر- تصویب حقوق شاهزادگانی که در این لایحه پیشنهاد شده است به عقیده بنده چندان ارتباطی با قضیه انجمن‌های ایالتی و ولایتی ندارد.
بنده هم تصدیق می‌کنم و کمال موافقت را هم با آقای حائری‌زاده دارم که انجمن‌های ایالتی و ولایتی هر چه زودتر باید تشکیل شوند. و البته قانون اساسی هم باید تمام اصولش اجراء شود و هیچکس هم نمی‌تواند بگوید من حامی قانون اساسی نیستم ولی بنده هم به عنوان مخبری کمیسیون و هم به عقیده شخصی می‌خواهم از آقای حائری‌زاده تقاضا کنم که حقوق این شاهزادگان را گرو تشکیل انجمن‌های ایالتی و ولایتی نگاه ندارند زیرا اگر گرو نگاهدارند می‌ترسم این دوره هم بگذرد و مقصود ایشان هم حاصل نشود و این مسئله هم نگذرد به علاوه، این اشخاص احتیاج دارند و باید رفع احتیاجات آن‌ها را هم نمود. در جای دیگر اگر آقای حائری‌زاده گروکشی بکنند بنده هم حاضرم و با ایشان موافقت خواهم کرد.
رئیس- آقای کازرونی (اجازه)
آقا میرزا علی کازرونی- بدیهی است تمام ماها نسبت به خانواده سلطنت کاملاً علاقمندیم و البته هر چندی که اسباب بقای حیثیات آن‌ها باشد ما خواهانیم لیکن می‌بینیم که خانواده سلطنت علاقه‌ای که به وطن دارند بیش از علاقه‌ای است که به خودشان دارند بنابراین، ما هم باید بیش از آن‌ها به وطن علاقمند باشیم و علاقه به وطن به ما اجازه نمی‌دهد که این مالیه مختصری که داریم به اسامی مختلف به این و آن بدهیم.
فقر و احتیاج و بدبختی و فلاکت ما از حد معمول تجاوز نموده باید ما و آقای رئیس‌الوزراء در صدد باشیم و یک راهی پیدا کنیم برای رفع احتیاج و فقر و فلاکت خودمان ولی بدبختانه یا متأسفانه می‌بینیم اوقات ما صرف گذراندن شهریه‌ها و حقوق‌ها و مستمری‌ها می‌شود و من هر چه در این مدت فکر کرده‌ام که این‌ها از روی چه مدارک قانونی و چه اسناد صحیحی است و بالاخره از چه محلی این پول‌ها باید داده شود نفهمیدم و هر چه هم تحقیق کردم و از دیگران سئوال کردم یا نمی‌دانست و نگفت و یا می‌دانست و نگفت در هر صورت بنده با نهایت تأسف و تأثر قلبی این مطالب را اداء می‌کنم و از روی عقیده است و آقایان هم عقاید بنده را از اول تا آخر فهمیده‌اند و هر چه عرض می‌کنم از روی عقیده شخصی است ما در چندی قبل یک مستمری‌ها و شهریه هائی یا حق یا باطل یا صحیح و یا سقیم از مجلس گذراندیم. و مدتی وقت مجلس و کمیسیون‌ها صرف آن شده چون عضو کمیسیون بودجه هستم می‌بینم هر روز در تحت عناوین مختلفه نسبت به بعضی اشخاص تجدید نظر می‌شود حالا چرا تجدید نظر می‌شود؟ آیا در کلیه آن‌ها تجدید نظر شده است؟ اگر اینطور است بنده صدها هزارها از اشخاص مستحق خدمتگزار را می‌شناسم که اصلاً اسمی از آن‌ها نبرده‌اند پس اختصاص ذکر این اشخاص چیست؟ باز هم عرض می‌کنم بنده نظر به علاقه مفرطی که نسبت به مقام سلطنت دارم از نقطه نظر صلاح مملکت و رعایت حیثیات صلاح نمی‌دانم برخلاف چیزی که از مجلس گذشته است تقاضای اضافه حقوق بنمایند مخصوصاً حالا که آخر سال است و اگر هم می‌خواهند یک چنین تقاضائی بنمایند بهتر این است که بگذارند برای سال آتیه و بیش از این هم لازم نمی‌دانم در این باب مذاکره کنیم.
مخبر- آقای کازرونی فرمودند از هر کسی سئوال کرده‌اند جوابی به ایشان داده نشده است در صورتی که ایشان عضو کمیسیون بودجه هستند و اظهاراتی در کمیسیون فرمودند و جواب هائی خدمت ایشان عرض شد.
اگر فرموده بودند جواب داده شد و من قانع نشدم آنوقت بنده هم اعتراضی نداشتم بالاخره این پیشنهادی که برای شاهزادگان شده است باید خاطر آقایان متذکر باشد که چیزی جدیدی نیست این اشخاص در بودجه مصوبه قوی ئیل که تمام مستمریات در آن جا معین شده است یک مستمری مصوبه از طرف مجلس شورای ملی داشته و دریافت می‌نموده‌اند در چند سال قبل برای سهولت امر این آقایان تقاضا کرده بودند عوض مستمری به آن‌ها شهریه داده شود و شهریه هم که داده شد کمتر بود از میزان مستمری آن‌ها که به ماه تقسیم بشود این عرض که بنده می‌کنم شاید عمومیت نداشته باشد شاید بعضی‌ها شهریه که می‌گرفتند متجاوز و بیشتر از آن مأخذ بود ولی بعضی دیگر کمتر بود و این آقایان که اسم آن‌ها در این جا مطرح است بطور قطع کمتر بود. در مجلس شورای ملی (چنانکه آقایان همه خاطر دارند) و قانون گذراندیم. یکی راجع به مستمری و یکی راجع به شهریه در قانونی که راجع به شهریه‌ها گذراندیم و مقدم بود نوشته شده بود آقایانی که به این ترتیب شهریه راضی نیستند می‌توانند شهریه خودشان را برگردانند و بر طبق قانون مستمری بگیرند و بعد هم یک قانون برای مستمری گذراندیم. آقایان خاطرشان هست که راجع به مستمریات هم به استثناء جمعی که اسامی آن‌ها را معین و چاپ کردیم آقایان رأی دادند اشخاصی که سابقاً تومانی تومان می‌گرفتند همان طور بگیرند و وضعیت این شاهزادگان این بود که شهریه که داشتند و به موجب قانون هم از آن کم شده بود از مالیه تقاضا کردند که مثل سابق مستمری بگیرند. اسمشان هم جزو آن اشخاصی که نباید تومانی تومان بگیرند نبود. یعنی نظری که در تعیین آن اشخاص کمیسیون بودجه و مجلس داشت عدم احتیاج و ثروت بود در صورتی که در این آقایان عظام این شرط موجود نیست یعنی هم احتیاج دارند و هم ثروت ندارند (این هم البته برای کسی عیب نیست) و وزارت مالیه اشکال کرده بود که چون آقایان در ۵ شش سال قبل مستمری خود را تبدیل به شهریه کرده‌اند و در این چند سال اسم آن‌ها از کتابچه مستمریات خارج شده است به این جهت وزارت مالیه تقاضای آن‌ها را (که مجدداً مستمری آن‌ها تومانی تومان داده شود) نمی‌تواند بپذیرد و برای اینکه صورت قانونی پیدا کند (اگر چه به عقیده بنده هیچ اشکالی نداشت و ممکن بود دولت خودش این تبدیل را بکند) و دولت خواست بیشتر رعایت نظر مجلس را بکند و به توسط مجلس این کار را کرده باشد این بود که به مجلس پیشنهاد کرده و تصویب آن را از مجلس خواسته است.
در کمیسیون بودجه هم این مسئله مطرح شد و بالاخره یک میزانی هم از مصوبه قوی ئیل کسر کردند. این است وضعیت این حقوق حالا آقای کازرونی می‌فرمایند که هر روز یک رأی جدیدی داده می‌شود.
رأی جدید داده نشده است شما خودتان رأی دادید اشخاصی که به قانون شهریه راضی نیستند می‌توانند شهریه خود را مجدداً تبدیل به مستمری نمایند و این اشخاص هم خواسته‌اند همین کار را بکنند ولی دولت در این تقاضای آن‌ها اشکال کرده و گفته است چون اسم شما در دفاتر شهریه بوده است مجلس باید مجدداً تصدیق کند. و اما اینکه می‌فرمایند نمی دانم چه اختصاصی هست؟
گمان نمی‌کنم در این مملکت یک اشخاص دیگری غیر از این آقایان عمو یا عموزاده پادشاه باشند اختصاص یعنی چه؟ این فرمایش غریبی است. اختصاص این‌ها این است که عموی پادشاه از شاهزادگان بلافصل هستند در صورتی که این اختصاص هم به موجب این پیشنهاد نشده و موجب این پیشنهاد همان رأیی است که خود شما در مجلس دادید و تقاضای مشروع و حقی است که آن‌ها نسبت به حقوق خودشان دارند و نسبت به این تقاضا در صورتی که حقشان هم هست این گونه اظهارات هیچ موردی ندارد. (بعضی از نمایندگان- مذاکرات کافی است)
رئیس- رأی می‌گیریم به این ماده واحده. آقایانی که تصویب می‌کنند ورقه سفید وِلا ورقه کبود خواهید داد. (در این موقع اخذ و استخراج آراء به عمل آمده و توسط آقایان مستشارالسلطنه و امیر ناصر آراء قرائت و به ترتیب آتی نتیجه حاصل گردید)
عده حضار ۸۱ نفر- ورقه سفید علامت قبول ۵۷
رئیس- عده حضار هشتاد و یک نفر به اکثریت ۵۷ رأی تصویب شد.
معاون وزارت عدلیه- خاطر آقایان محترم مسبوق است مدتی که برای قانون هیئت منصفه معین شده بود در آخر حوت منقضی می‌شود و البته صلاح در این است که این قانون تا وقتی که قانون دائمی برای آن از مجلس نگذشته دوام داشته باشد این است که دولت لایحه تقدیم مجلس می‌کند با قید فوریت که ارجاع به کمیسیون نشود.
(لایحه پیشنهادی وزارت عدلیه راجع به هیئت منصفه به شرح ذیل قرائت شد)
مقام محترم مجلس شورای ملی شیدالله ارکانه
نظر به اینکه موافق قانون اساسی محاکمه راجع به مطبوعات و تقصیرات سیاسی باید با حضور هیئت منصفه به عمل آید و نظر به اینکه مدت اعتبار قانون موقتی هیئت منصفه در اول حمل ۱۳۰۲ منقضی خواهد گردید مسلماً در این مدت قلیل برای مجلس شورای ملی ممکن نخواهد شد که قانون دائمی هیئت منصفه را تصویب نماید لذا ماده واحده ذیل پیشنهاد مجلس شورای مقدس شورای ملی می‌شود که بدون ارجاع به کمیسیون به قید فوریت تصویب فرمایند.
ماده واحده- مدت اعتبار قانون مصوبه دهم برج قوس ۱۳۰۱ تا موقعی خواهد بود که قانون هیئت منصفه به تصویب برسد.
رئیس- نسبت به فوریت مذاکره می‌شود. آقای دولت‌آبادی (اجازه)
دولت‌آبادی- نسبت به فوریت عرض ندارم. در اصل موضوع عرض دارم.
رئیس- آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب- موافقم.
رئیس- آقای ملک‌الشعراء (اجازه)
ملک‌الشعراء- موافقم.
رئیس- کسی مخالف نیست؟ (گفته شد خیر)- رأی می‌گیریم به فوریت. آقایانی که فوریت این لایحه را تصویب می‌کنند قیام فرمایند. (اکثر قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. یک رأی دیگر باید گرفته شود که ارجاع به کمیسیون نشود و در مجلس مذاکره شود. آقایانی که این قسم فوریت را تصویب می‌کنند قیام فرمایند. (عده کثیری قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. ماده واحده قرائت می‌شود. (مجدداً به مضمون فوق قرائت شد)
رئیس- آقای حاج میرزا علی محمد دولت‌آبادی (اجازه)
حاج میرزا علی محمد- در مقدمه این لایحه می‌نویسد: نسبت به مطبوعات و تقصیرات سیاسی در صورتی که این قانون از برای سیاست نگذشته است و فقط راجع به مطبوعات است تنها به عقیده بنده باید این کلمه حذف شود و قید شود که فقط راجع به محاکمه مطبوعات است نه تقصیر سیاسی.
معاون وزارت عدلیه- در مقدمه فقط اشاره به آن اصل قانون اساسی شده است و در لایحه قانونی سابق هم که از مجلس گذشته است به این اصل اشاره شده و الآن هم عین آن تصویب می‌شود.
رئیس- آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب- بنده موافقم لیکن از آقای معاون وزارت عدلیه سئوال می‌کنم که آقا می‌توانند معین کنند کی قانون هیئت منصفه دائمی به مجلس تقدیم می‌شود؟ (بعضی از نمایندگان- تقدیم شده است)
آقا سید یعقوب- باید جواب بنده را معاون وزارت عدلیه بدهند.
معاون وزارت عدلیه- آن قانون مدتی است تقدیم مجلس شده و در کمیسیون عدلیه هم تصویب شده بعد در کمیسیون دیگر بنا بود مطرح شود و از آن جا هم هنوز راپُرت صادر نشده و البته (تصور می‌کنم راپُرت صادر خواهد شد) (جمعی گفتند- مذاکرات کافی است)
رئیس- یک فقره پیشنهاد رسیده قرائت می‌شود (به شرح ذیل قرائت شد)
امضاء کنندگان ذیل پیشنهاد می‌کنیم که مدت قانون موقت هیئت منصفه شش ماه از اول حمل باشد (فیروز) – (داور)
رئیس- آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب- بنده با این پیشنهاد تجدیدی که آقای نصرت الدوله و داور فرموده‌اند مخالفم یعنی هیچ محتاج به تجدید نیست زیرا خودش این جا معین کرده که تا گذشتن قانون دائمی هیئت منصفه دیگر تعیین و تحدید جدید لازم ندارد.
رئیس- آقای نصرت‌الدوله (اجازه)
نصرت‌الدوله- بنده خیلی متأسفم که آقای آقا سید یعقوب رفیق محترم بنده نسبت به طرز قانونگذاری به چیزهای موقت قائل هستند. قانون موقتی اساساً غلط است نهایت یک اجبارهائی و الزام‌هایی ما را وادار کرد که یک موادی بطور موقت از مجلس بگذرانیم و در همان موقع هم که در این جا مذاکره می‌شد همه آقایان با یک اکثریت تامی رأی دادید به تحدید مدت و می‌فرمودید که مدت آن هم باید کم باشد و دلیلی هم که فرمودید این بود که ما یک قانون به این مهمی که چند ماده هم بیشتر ندارد اگر بدون تحدید وقت به دست دولت بدهیم دیگر هیچوقت ما قانون هیئت منصفه صحیح نخواهیم داشت برای اینکه دیگر تعقیب نمی‌کنند که قانون هیئت منصفه دائمی بگذرانند بالاخره الآن مدتی است آن قانون به کمیسیون آمده می‌خواهیم برسیم و ببینیم چه شده است که در ظرف این مدت ۴-۵ ماه این قانون به مجلس نیامده است.
حالا به عقیده بنده آقایان هم رأی نخواهند داد و البته رأی اکثریت هم مطاع است ولو برخلاف اصول مسلمه قانونگذاری هم باشد چیزی که هست این است که این قانون را باید یک مدتی برایش تعیین و آن را محدود کرد برای اینکه این قانون مختصر و موقتی است. قانون هیئت منصفه دائمی باید مفصل باشد قانونی که دولت پیشنهاد کرده کمیسیون هم تصویب کرده شاید متجاوز از ۱۰۰ ماده دارد ولی تمام آن را در سه چهار ماده در این جا خلاصه کرده‌اند و قانون هیئت منصفه شده است. بنده عرض می‌کنم آن قانون را که تصویب کردند اگر مقصود این که تجربه شده باشد و در بین عمل نواقص دیده و فهمیده شود و بعد قانون کامل تری بگذرانند که حالا تجربه شد و بر فرض بخواهند مزید تجربه به عمل بیاید باز هم باید یک وقت دیگری برای آن معین کنیم برای اینکه در یک موقع دیگر با تجربیات آتیه که به دست خواهیم آورد قانون کامل تری بگذرانیم (جمعی اظهار کردند- مذاکرات کافی است) (در این موقع پیشنهاد آقای کازرونی قرائت شد به شرح ذیل)
بنده پیشنهاد می‌کنم که مدت قانون موقتی ۶ ماه باشد لیکن اگر قبل از ۶ ماه قانون دائمی از مجلس گذشت این قانون ملغی باشد (کازرونی)
رئیس- به آن اولی رأی می‌گیریم تکلیف این هم معلوم می‌شود.
شیخ‌الرئیس- یک مخالف هنوز صحبت نکرده ا ست (بعضی گفتند- مذاکرات کافی است)
رئیس- (خطاب به شیخ‌الرئیس)- بفرمایید.
شیخ‌الرئیس- اگر یک مخالف دلیل خود را نگوید و صحبت نکند اصلاً نباید مجلس مفتوح بشود. آقایان پیشنهادی فرمودند و دفاع کردند و در ضمن توضیحاتشان قائل شدند که چون این قانون موقتی است باید برای آنوقت کوتاهی معین کرد. خوب است ملاحظه بفرمائید از چهار ماه قبل تا بحال که این قانون را گذراندیم چند محاکمه کرده‌اند از آقای معاون وزیر عدلیه بپرسید و ببینید تا امروز چند محاکمه شده و چند رأی در خصوص مطبوعات داده‌اند؟
بنده می‌بینم که اگر ملاحظه کنیم در این مدت منتهی ۵ جلسه یا ۶ جلسه هیئت منصفه تشکیل شده باشد و در این ۶ ماه بعد هم اگر بنا باشد ممکن است به همین اندازه‌ها رسیدگی شود و چون محتمل است در ۶ ماه دیگر که از عمر این مجلس باقی است یک کارهای مهم دیگری برای مجلس باشد که به این مطلب نرسد پس بهتر این است که مدت این قانون موقت وصل شود به قانون دائم و اینکه می‌فرمایند آن وقت قانون دائم نمی‌آید قانون دائم را دولت آورده است به کمیسیون و از کمیسیون هم گذشته است و هر وقت مجلس وقت پیدا کرد به مجلس هم بیاید در هر صورت بنده با انقطاع آن مخالفم و عقیده‌ام این است که ۶ ماه نباشد و تا موقع تصویب قانون منصفه دائم همین قانون معمول باشد.
رئیس- رأی می‌گیریم به پیشنهاد آقایان نصرت‌الدوله و داور
یکی از نمایندگان- آقا پس بگیرید
نصرت‌الدوله- ابداً خیر
رئیس- آقایانی که این پیشنهاد را قابل توجه می‌دانند قیام فرمایند (عده قلیلی قیام نمودند)
رئیس- قابل توجه نشد. گمان می‌کنم تکلیف پیشنهاد آقای کازرونی هم معلوم شد.
کازرونی- بنده استرداد می‌کنم.
رئیس- رأی می‌گیریم به ماده واحده. آقایانی که ماده واحده را تصویب می‌کنند قیام فرمایند (اکثر قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. لایحه خاک سرخ از ماده چهارم مطرح است. عده کافی نیست چند دقیقه تعطیل می‌شود. (در این موقع جلسه برای تنفس تعطیل و پس از نیم ساعت مجدداً تشکیل گردید)
رئیس- آقای شیخ‌الرئیس (اجازه)
شیخ‌الرئیس- آن لایحه اضافه اعتبار ۵۵۰ هزار تومان را که به کمیسیون آورده بودند در آن اصلاحاتی شد و چون بنده قبلاً شنیده بودم اجزاء اداره مالیات غیر مستقیم اعتصاب کرده‌اند شرحی عرض کردم ولی بعد معلوم شد که مسئله اعتصاب نبوده و مطابق تحقیقاتی که شده معلوم شد آن‌ها مشغول کار بوده‌اند و فقط بواسطه تعویق حقوق حقه خود بعضی اظهارات کرده‌اند و چون بنده قبلاً نمی‌دانستم مخالف بودم و حالا خواستم توضیح بدهم که موافقم و اگر ممکن است جزو دستور امروز یا جلسه فردا بشود.
رئیس- آقای ملک‌الشعراء (اجازه)
ملک‌الشعراء- بنده شنیدم که در اول این جلسه ذکری از اعتصاب اعضاء اداره تحدید به میان آمده و بالاخره رأی و مذاکره در ماده واحده که در کمیسیون تصویب شده به تعویق افتاده است اطلاعاتی که بنده داشتم مبنی بر همان شرحی بود که آقای شیخ الرئیس فرمودند و آن‌ها گویا گرو و اعتصابی نکرده‌اند ولی چون در بدو امر یعنی قریب یک ماه و نیم قبل به آن‌ها از طرف وزارت مالیه گفته شده بود که حقوق چهار ماهه آن‌ها پرداخته نخواهد شد از این جهت یک عدم انتظام فکری برای آن‌ها پیدا شد و بعد بواسطه اطمینانی که از طرف رئیس کل مالیه به آن‌ها داده شد نگرانی رفع گردید و تصدیق هم باید کرد که انتظام عمل بسته به انتظام امور زندگانی و معیشت است.
وقتی که سه چهار ماه حقوق یک عده اشخاص بی بضاعت نرسید نمی‌توان از آن‌ها انتظار انتظام داشت بعلاوه اعتصابی هم نشده است و گویا خلط مبحثی شده که آن هم باید توضیح داده شود.
اگر در اداره تحدید یک اجحافاتی کرده‌اند و یک اضافاتی از بودجه چهاردیواری خرج کرده‌اند تقصیری متوجه اعضاء و اجزاء آن اداره نخواهد شد و اگر فرضاً هم مجلس بخواهد در مقابل زیاده روی هائی که در اداره تحدید شده است مقاومت کند و از اشخاصی که این زیاده روی‌ها را کرده‌اند بازخواست نماید نباید این تقصیر را متوجه اجزاء جزء نمود به این جهت بنده برای جبران مذاکرات اولیه تقاضا می‌کنم آقایان اجازه بفرمایند که این مسئله در همین جلسه مطرح شود برای اینکه شب عید نزدیک است و آن بیچاره‌ها هم مخارج دارند.
رئیس- آقای مساوات (اجازه)
مساوات- این پیشنهاد را بنده کردم و بطور قطع عرض نکردم که اعضاء اداره تحدید اعتصاب کرده‌اند گویا سوء تفاهم شده فقط عرض کردم همچو مطلبی شنیده‌ام چون از عسرت و گرفتاری آن‌ها مسبوق بودم لذا این پیشنهاد را تقدیم کردم.
رئیس- باید رأی گرفت ولی عده کافی نیست (در این موقع چند نفر از نمایندگان تشریف آورده و عده کافی شد)
رئیس- چون در ضمن بیاناتی که آقای شیخ‌الرئیس و ملک‌الشعراء کردند رفع سوء تفاهم شد لذا دو فقره پیشنهاد شده است یکی اینکه راپُرت کمیسیون بودجه جزو دستور فردا شود دیگر اینکه جزو دستور امشب مطرح شود. (بعضی گفتند جزو دستور امشب باشد)
رئیس- رأی می‌گیریم. آقایانی که تصویب می‌کنند جزو دستور امشب باشد قیام فرمایند. (اکثر نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد.
آقا سید یعقوب- بنده در این باب عرضی دارم.
رئیس- راجع به چه مطلب است؟
آقا سید یعقوب- راجع به این راپُرت که آلان می‌خواهد جزو دستور شود.
رئیس- رأی داده شد که امشب جزو دستور شود.
آقا سید یعقوب- رأی داده شد که امشب جزو دستور باشد و مطرح شود اما معلوم نشد که لایحه گِل سرخ مقدم باشد یا این لایحه لذا بنده مطابق دستوری بوده است تقاضا دارم گِل سرخ مقدم بر این لایحه باشد و چون وقت باقی است می‌توان هر دو لایحه را گذراند.
رئیس- حق همچو تقاضایی را دارید. رأی می‌گیریم. آقای حاج میرزا مرتضی (اجازه)
حاج میرزا مرتضی- یک عده مستخدمین ادارات که مدت‌ها است حقوق آن‌ها نرسیده عجالتاً هم شب عید است و همه مستأصل و گرفتارند حالا ما این مطلب را مقدم نداریم و برویم در لایحه گِل سرخ مذاکره کنیم که شاید به عقیده بنده به حال دولت هم مضر باشد بنده از این جهت مقدم بودن این لایحه را لازم می‌دانم.
رئیس- آقای ارباب کیخسرو (اجازه)
ارباب کیخسرو- بنده می‌ترسم امشب هم به همین صحبت‌ها بگذرد که کدام لایحه مقدم بر دیگری باشد. به عقیده بنده اگر وارد در همان مذاکرات لایحه شده بودیم زودتر می‌گذشت و داخل در مذاکرات لایحه گِل سرخ هم می‌شدیم. بنده گمان می‌کنم جای امتنان است که رئیس مالیه به این مملکت آمده و می‌خواهد تمام مخارج با تصویب مجلس شورای ملی باشد حتی تا این آخرین وقت هم به همه وعده می‌دهد که پس از تصویب مجلس شورای ملی حقوق شما را می‌پردازم و در این موقع همه منتظرند به این جهت بنده عقیده دارم که این قسمت ابتداء تصویب شود بعد داخل در آن قسمت که آقای آقا سید یعقوب فرمودند بشویم و امیدوارم هر دو فقره را امشب بگذرانیم.
آقا سید یعقوب- بسیار خوب بنده تقاضای خود را مسترد می‌دارم.
رئیس- ماده واحده قرائت می‌شود (بدین نهج قرائت شد)
کمیسیون بودجه در جلسه ۲۶ حوت لایحه شماره ۳۸۶۱۶ دولت را تحت شور و مداقه قرار داد و چون موارد خرجی که در لایحه ارائه شده بود محل اشکال واقع و کمیسیون نمی‌توانست بدون مطالعه و تحقیقات عیقه چنین رأیی را بدهد و از طرفی اصلاحات مالیه و تصفیه وضعیت فعلی مطابق اظهارات متخصصین آمریکائی ایجاب می‌کرد که یک چنین مبلغی تحت نظر وزارت مالیه بطور اعتبار گذشته شود تا بتواند رفع احتیاجات خود را نموده و از اصلاحاتی که در نظر دارند باز نماند. کمیسیون از نقطه نظر مساعدت کامل در اصلاحات مالیه ماده واحده ذیل را برای تصویب به مجلس شورای ملی پیشنهاد می‌نماید.
ماده واحده- مجلس شورای ملی مبلغ پانصد و پنجاه هزار تومان برای تصفیه مخارج صحیحه که در حدود قوانین اداری و برای ازدیاد عایدات بوده است علاوه بر اعتبار مصوبه دوم جدی برای مخارج سنه ایت ئیل وزارت مالیه اعتبار می‌دهد.
رئیس- کسی مخالف نیست؟ (اظهاری نشد)
رئیس- رأی می‌گیریم به ماده واحده. آقایانی که تصویب می‌کنند ورقه سفید واِلا ورقه کبود خواهند داد. (در این موقع اخذ و استخراج آراء به عمل آمده به ترتیب ذیل نتیجه حاصل گردیده)
عده حضار ۷۷ - ورقه سفید (علامت قبول) ۴۸
رئیس- عده حضار ۷۷ به اکثریت چهل و هشت رأی تصویب شد. ماده چهارم لایحه گِل سرخ مطرح است (به مضمون ذیل قرائت شد)
ماده چهارم- صاحب امتیاز قبول می‌کند که همه ساله در موقع تأدیه حقوق دولت سالی هزار تومان به وزارت معارف برای مدارس ابتدائی بنادر و جزایر جنوب بپردازد.
رئیس- آقای پور رضا (اجازه)
پوررضا- راجع به پیشنهاد آقای شیخ‌الاسلام که تصویب شد در هر سال هزار تومان به معارف بنادر جنوب پرداخت شود چون وزارت معارف یک بودجه مفصل تری جهت سال آینده در نظر گرفته ولی نتوانسته است به مجمع الجزایری که در دهنه خلیج فارس واقع شده کمکی بکند از این جهت بنده عقیده‌ام این است که این هزار تومان که ماهی هشتاد و چهار تومان می‌شود برای افتتاح یک باب مدرسه در جزیره قشم که بزرگترین جزایر واقعه در دهنه خلیج فارس می‌باشد تخصیص داده شود که جزایر هرمز و لارک هم در پهلوی او واقع است.
رئیس- آقای کازرونی (اجازه)
کازرونی- این هزار تومان به طور اختصاصی مربوط است به معارف بنادر و جزایر جنوب و البته خود دولت هم یک مبلغی برای معارف آن صفحات منظور خواهد داشت و این مبلغ هم بر آن اضافه خواهد شد.
حالا آقای پوررضا می‌فرمایند که این هزار تومان به معارف جزیره قشم اختصاص داده شود در صورتی که بنده این قید را هیچ لازم نمی‌دانم و البته تمام جزایر و بنادر محتاج به توسعه معارفند و این مبلغ هم ضمیمه آن اعتباری خواهد شد که دولت برای معارف آن حدود معین می‌کند و باید به قدر احتیاجات مردم مدرسه تأسیس شود و بنده بعضی از نقاط را در نظر دارم که حالا لازم نمی‌دانم اظهار کنم و شاید اهمیت شان هم از غالب نقاطی که ذکر شد بیشتر باشد بنابراین هیچ محتاج به تخصیص نیست.
رئیس- آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب- بنده خواستم عرض کنم مداخله کردن در این قبیل امور مداخله در اجرائیات است. آقایان همین قدر حق دارند پیشنهاد کنند که فلان مبلغ به وزارت معارف بدهند وزارت معارف هم مأمور است که در تمام نقاط مملکت مدرسه تأسیس کند. اما اینکه می‌گویند در جزیره قشم یا جزیره لارک باشد این مسئله به ما مربوط نیست. تعیین آن با وزارت معارف است (جمعی گفتند- مذاکرات کافی است)
رئیس- پیشنهادی از طرف آقای شیخ‌الاسلام رسیده قرائت می‌شود (به شرح ذیل قرائت شد)
پیشنهاد می‌کنم یک هزار تومان که در ضمن لایحه خاک سرخ برای معارف بنادر اختصاص داده شده است مختص باشد به بنادر چهارگانه واقعه در دهنه خلیج فارس که بندر قشم و لارک، هرمز و هنگام باشد. (شیخ‌الاسلام اصفهانی)
رئیس- آقای شیخ‌الاسلام (اجازه)
شیخ‌الاسلام- بنادری که در خلیج فارس و بحر عمان واقع شده و متعلق به دولت ایران است در فاصله سیصد فرسنگ است و در این لایحه بطور اطلاق نوشته که این هزار تومان صرف معارف بنادر جنوب شود. بنده تصور می‌کنم مطابق آن نظریه که آقایان آقا سید یعقوب و کازرونی دارند باید معلوم شود که این یک هزار تومان برای کجا است که اسباب اشکال هم برای دولت نشود و در صورتی که یک اعانه هم از طرف دولت یا از طرف اهالی محل به آن منضم شود شاید کفاف مخارج یک باب مدرسه ابتدائی را بنماید و اینکه در لایحه نوشته شده هزار تومان برای معارف بنادر جنوب کافی نیست و خوب است در لایحه قید شود که این مبلغ صرف معارف جزیره قشم که از آن جا خاک سرخ استخراج می‌کنند بشود گذشته از این‌ها این جزایر اربعه واقع است در دهنه‌ای که خلیج فارس را به بحر عمان متصل می‌کند و موقعیت آن‌ها هم مهم است و بعلاوه این جزایر اربعه هم به یکدیگر متصل اند به این واسطه اگر به معارف جزایر اربعه تخصیص داده شود بهتر است.
رئیس- رأی می‌گیریم به قابل توجه بودن این پیشنهاد. آقایانی که این پیشنهاد را قابل توجه می‌دانند قیام فرمایند (عده قلیلی قیام نمودند)
رئیس- قابل توجه نشد. پیشنهاد آقای حاج امین‌التجار قرائت می‌شود (به شرح آتی قرائت شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم در ماده چهارم صاحب امتیاز تعهد نماید سالی دو هزار تومان برای مدارس ابتدائی بنادر و جزایر جنوب بپردازد. (امین‌التجار)
مخبر- بنده این پیشنهاد را قبول می‌کنم (پیشنهاد آقای حاج شیخ اسدالله به ترتیب ذیل خوانده شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم که نوشته شود از سهم خود حاج معین‌التجار سالی دو هزار تومان برای تأسیس مدارس در بنادر جنوب داده شود. (شیخ اسدالله)
رئیس- عقیده کمیسیون در این باب چیست؟
مخبر- البته تومان را از سهم خودش باید بدهد و ربطی به سهم دولت ندارد چون واضح بود دیگر لزومی نداشت که توضیح داده شود و پیشنهاد آقای حاج امین‌التجار را هم به همین نظر قبول کردم (پیشنهاد آقای سدیدالملک به شرح ذیل خوانده شد)
این بنده پیشنهاد می‌نمایم که صد سه از کلیه عایدات خاک سرخ اختصاص داده شود به معارف مدارس ابتدائی بنادر در تحت نظر وزارت معارف به مصرف برسد. (سدیدالملک)
رئیس- آقای سدیدالملک (اجازه)
سدیدالملک- چون آقای شیخ‌الرئیس پیشنهاد آقای امین‌التجار را قبول کردند بنده پیشنهاد خود را مسترد می‌دارم.
رئیس- در ضمن پیشنهاد آقای مدرس هم قبول شده است.
مدرس- در صورتی که آقای مخبر قبول کردند بنده دیگر عرضی ندارم.
رئیس- ماده چهارم مجدداً قرائت می‌شود (به شرح ذیل قرائت شد)
ماده چهارم- صاحب امتیاز قبول می‌کند که همه ساله مبلغ دو هزار تومان از سهم مختص خود به وزارت معارف برای مدارس ابتدائی بنادر و جزایر جنوب بپردازد.
رئیس- آقای تدین (اجازه)
تدین- این جا کلمه (در موقع تأدیه حقوق دولت) گویا افتاده است و به عقیده بنده لازم است این عبارت اضافه شود.
رئیس- آقای امیر ناصر (اجازه)
امیر ناصر- چون مصارف معارف باید مرتباً ماه به ماه برسد و تأدیه حقوق دولت هم در ظرف سال آینده خواهد بود به این جهت گمان می‌کنم در ظرف مدت سال اگر از طرف صاحب امتیاز تأدیه شود بهتر خواهد بود.
رئیس- رأی می‌گیریم به ماده چهارم به ترتیبی که قرائت شد. آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند. (اکثر قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. ماده پنجم قرائت می‌شود (به این ترتیب خوانده شد)
ماده پنجم- این امتیاز به هیچ نحوی از انحاء به اتباع خارجه واگذار و منتقل نمی‌شود.
رئیس- آقای شیخ‌الاسلام (اجازه)
شیخ‌الاسلام اصفهانی- اگر ماده پنج اولی حذف شده است بنده دیگر عرضی ندارم.
رئیس- کدام ماده پنجم؟
شیخ‌الاسلام- آن ماده که کلیه مخارج امتیاز را از هر قبیل که باشد به عهده صاحب امتیاز باقی می‌گذارد.
مخبر- آن ماده مطرح نیست.
رئیس- آقای آقا میرزا علی
آقا میرزا علی- عرضی ندارم
رئیس- آقای حاج سیدالمحققین (اجازه)
حاج سیدالمحققین- این عبارت شامل عنوان رهن نمی‌شود به این جهت بنده معتقدم یک قسمتی در ماده نوشته شود (ولو به عنوان رهن هم باشد) تا کاملاً شامل شود.
مخبر- با اینکه عبارت (هیچ نحو از انحاء) شامل هم می‌شود معهذا این اصلاح را قبول می‌کنم.
رئیس- آقای تدین (اجازه)
تدین- بنده موافقم و هیچ لازم نمی‌دانم این کلمه رهن اضافه شود برای اینکه عبارت (به هر نحوی از انحاء) شامل تمام مطالب می‌شود.
رئیس- آقا سید محمد تقی طباطبائی (اجازه)
آقا سید محمد تقی- عرضی ندارم.
رئیس- رأی می‌گیریم به ماده پنجم. آقایانی که ماده پنجم را به این اصلاح تصویب می‌کنند قیام فرمایند (جمعی قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. ماده ششم قرائت می‌شود. (به این ترتیب قرائت شد)
ماده ۶- هرگاه عملیات معادن بواسطه وقوع حوادث فوق العاده عمومی یا محلی (فورس ماژور) تعطیل شود معادل مدتی که معادن به علل مذکوره معطل مانده و مورد استفاده واقع نشده است بر مدت این امتیاز افزوده خواهد شد.
رئیس- آقای اقبال‌السلطان (اجازه)
اقبال‌السلطان- نتیجه این ماده این بود که این معادن را به حاج معین واگذار کنند که در مدت پانزده سال سالی یک هزار تومان بدهد و برای اینکه شاید ضرری به او متوجه شود یا فرس ماژوری واقع گردد مدتی کار او تعطیل شود قرار داده بودند یک مدت دیگر اضافه شود و حالا که این ماده را تغییر داده‌اند و نصف عایدات معادن را بدون جهت به حاج معین واگذار می‌کنند دیگر اضافه مدت لازم نیست.
فرض می‌کنیم دو سال هم فورس ماژور شد در ظرف سیزده سال دیگر منافع خود را خواهد برد یعنی علت ندارد که ما مدت را زیاد کنیم. این جا نصف از عایدات معادن را مفته به او داده‌اند لذا بنده موافق نیستم که مدتی برای ایام فرس ماژور اضافه شود.
رئیس- آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب- بنده دیروز در این جا شرح مفصلی عرض کردم و گمان می‌کردم شاهزاده اقبال‌السلطان قانع شده باشند حالا معلوم می‌شود که ایشان درست توجه نفرموده‌اند دیروز گفته شد که یک امتیازی را یک تبعه ایرانی می‌خواهد در صورتی که نصف عایدات آن را هم به دولت می‌دهد و مخارج و زحماتش را هم خودش متحمل می‌شود خوب است اقلاً این امتیاز را ده یک یا صد یک امتیاز نفت قرار دهید و بعد از آنکه این مطلب را بطور مفصل بنده و آقای تدین و سایرین اظهار کردیم گمان می‌کردم دیگر جای مقالی نباشد. در این لایحه ما دولت را شریک قرار داده‌ایم اینطور که نصف منافع حاصل ما دولت و نصف دیگر مال خود صاحب امتیاز باشد. لازم است به آقای اقبال‌السلطان عرض کنم که این معدن مدت پانزده سال در دست بلژیکی‌ها بوده در عرض این مدت چه مبلغی عایدی به دولت داده‌اند؟
غیر از اینکه سالی چهارده هزار تومان عایدی به دولت می داده‌اند و در مقابل آن هم هزاران مخارج و مصارف برای او معین می‌کردند خوب است شما عایدات سابق را ملاحظه کنید و توجه بفرمائید که کمیسیون فوائد عامه برای این کار چه قدر زحمت کشیده و صد و پنجاه از عایدات را برای دولت معین کرده. وقتی که درست ملاحظه کنیم می‌بینیم که هیچ انعامی هم درباره صاحب امتیاز منظور نشده جنابعالی هم بیائید و پیشنهاد کنید و امتیاز معدن را هم بگیرید و هر وقت هم اغتشاش شد مدت اغتشاش را بر مدت امتیاز اضافه کنید خدا کند که ایرانی‌ها خودشان به خیال استخراج معادنی که در مملکت شان است بیفتند.
بعضی از معادن است که آشکارا است خوب است شما همین معادن آشکار را استخراج کنید و البته ما هم با کمال شوق تصویب می‌کنیم تا ایرانی‌ها تشویق شوند و اگر در این امتیاز درست ملاحظه بفرمائید تصدیق خواهید فرمود که حفظ حقوق دولت هم کاملاً شده است.
رئیس- آقای ارباب کیخسرو (اجازه)
ارباب کیخسرو- بنده موافقم. (جمعی گفتند - مذاکرات کافی است)
رئیس- پیشنهادی از طرف آقای زنجانی رسیده قرائت می‌شود (به این ترتیب خوانده شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم که به این ماده ضمیمه شود: و باید وجود حوادث فوق العاده را به دولت اطلاع داده و دولت تصدیق کرده باشد. (ابراهیم زنجانی)
مخبر- بلی دولت باید از این موضوع اطلاع داشته باشد و برای اینکه رفع اشکالات بشود بنده این پیشنهاد را قبول می‌کنم ولی لغت (فرس ماژور) چون یک لغت خارجی است باید در این ماده باشد زیرا تصور نمی‌کنم بشود عوض کلمه فرس ماژور لفظ فوق العاده گذاشت.
(ماده ششم مجدداً به شرح مرقوم فوق قرائت و پیشنهاد آقای زنجانی به آخر ماده الحاق شده به ترتیب ذیل خوانده شد)
و باید وجود حوادث فوق العاده را (فرس ماژور) به دولت اطلاع داده و دولت تصدیق کرده باشد)
رئیس- کسی مخالف نیست؟ (گفتند خیر)
رأی می‌گیریم به ماده ششم به ترتیبی که قرائت شد. آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند (اکثر نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. ماده هفتم قرائت می‌شود (به شرح ذیل قرائت شد)
ماده هفتم- تهیه و خریداری کلیه وسائل استخراج و نقلیه و غیره در عهده صاحب امتیاز است و در انقضاء مدت چنانچه دولت بخواهد باید به قیمت عادله به دولت بفروشد.
رئیس- رأی می‌گیریم به ماده هفتم. آقایانی که این ماده را تصویب می‌کنند قیام فرمایند (اکثر نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. ماده هشتم قرائت می‌شود. (به شرح آتی خوانده شد)
ماده هشتم- صاحب امتیاز باید دفاتر منظمی داشته باشد که هر وقت دولت بخواهد بتواند مراجعه نموده و از مقدار استخراج و حمل و فروش خاک سرخ اطلاعات حاصل کند.
رئیس- آقای شیخ‌الاسلام (اجازه)
شیخ‌الاسلام- بنده تصور می‌کنم لفظ مخارج هم باید اضافه شود تا مخارج را هم دولت هر وقت بخواهد ملاحظه کند.
رئیس- آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله- بنده لازم می‌دانم در این جا نوشته شود در صورتی که مأمور دولت تفتیش کرد و صاحب امتیاز دفتر مرتبی نداشت آن وقت مطابق تفتیشی که مأمور دولت می‌کند از آن قرار باید حقوق دولت را بپردازد. چنانچه راجع به یک امتیاز دیگری هم که از تصویب مجلس گذشت همین نظریه ملحوظ شد برای اینکه یک وقت است که صاحب امتیاز دفاتر معین ندارد در این صورت محکوم است که نظریه دولت را متابعت کند از این جهت باید این مطلب در این جا تصریح شود.
رئیس- دیگر ایرادی نیست؟ (گفته شد - خیر)
رأی می‌گیریم به ماده هشتم ...
مخبر- آن قسمتی که آقای شیخ‌الاسلام فرمودند که لفظ مخارج هم اضافه شود بنده قبول می‌کنم. ولی فرمایش آقای حاج شیخ اسدالله را چندان لازم نمی‌دانم قید شود زیرا کسی که امتیازی می‌گیرد البته دفاترش را مرتب می‌کند.
رئیس- اگر آقای مخبر اظهاراتی داشتند خوب بود بعد از اظهار آقای حاج شیخ اسدالله عنوان می‌فرمودند در بین رأی گرفتن که نمی‌شود حرف زد.
مخبر- بنده اشتباه کردم. (ماده هشتم مجدداً با اضافه لفظ مخارج بعد از کلمه (استخراج) به شرح فوق قرائت شد)
رئیس- رأی می‌گیریم به ماده ۸ به این ترتیبی که اصلاح شد. آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند. (اکثر قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. ماده نهم قرائت می‌شود (به ترتیب آتی قرائت شد)
ماده نهم- کلیه آلات و ادواتی که صاحب امتیاز فقط برای استخراج و حمل مواد مستخرجه وارد نماید از حقوق گمرکی معاف خواهد بود و نیز حقوق گمرکی به مقدار خاکی که استخراج می‌شود تعلق نخواهد گرفت.
رئیس- مخالفی ندارد؟ (گفته شد - خیر)
رأی می‌گیریم به ماده نهم آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند (اکثر قیام نمودند)
تصویب شد ماده دهم. (به طریق ذیل قرائت شد)
ماده دهم- تخلف از هر یک از مواد از طرف صاحب امتیاز موجب الغاء این امتیاز خواهد بود.
رئیس- مخالفی ندارد؟ (گفته شد - خیر)
رأی می‌گیریم به ماده دهم. آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند. (اکثر نمایندگان قیام نمودند)
تصویب شد. ماده یازدهم (به شرح ذیل خوانده شد)
ماده یازدهم- در موقع اختلافات حاصله بین دولت و صاحب امتیاز به حکمیت قطع خواهد شد.
رئیس- رأی می‌گیریم به ماده یازدهم. آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند (اغلب نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. مذاکرات در کلیات است. آقای اقبال‌السلطان (اجازه)
اقبال‌السلطان- بنده چون عرایض خود را در شور اول عرض کرده‌ام نمی‌خواستم در شور در کلیات هم به آقایان زحمت بدهم چون می‌دانم فایده ندارد ولی فرمایشات آقای آقا سید یعقوب بنده را مجبور کرد که جوابی به ایشان عرض کنم. یکی از فرمایشات ایشان این بود که شما هم بیائید معادن مس ایران را قبول کنید و صد و پنجاه از عایدات را به دولت بدهید آقا معادن مس موهوم را به بنده واگذار می‌کنند. (بعضی گفتند در کرمانشاه و شاهرود هست)
ولی آن معدن حاضر و آباد را که تمام آن متعلق به دولت است به دیگری واگذار می‌کنند!
خیلی فرق است بین معادنی که هنوز استخراج نشده و معادنی که شده است این معدن گِل سرخ مدتی است که در دست حاجی معین بوده و معاملاتی هم کرده است و مقداری هم خاک آن را استخراج کرده و فروخته است و چند سال هم در دست دولت بوده و عایدات آن را دولت می‌برد حالا واگذاردن این معدن را به حاج معین در صورتی که هیچ خرجی هم برای او ندارد و نصف عایدات را هم به او بدهیم آیا این بخشش نیست؟ آیا در مقابل عایدات این معدن صاحب امتیاز مخارجی می‌کند؟
در ماده سوم این امتیاز می‌نویسد: پنجاه درصد از عایدات خالص این معدن را به دولت بدهد. یعنی مقدار خاکی را که از این معدن استخراج می‌کنند و به معرض فروش می‌رسانند اول مخارج آن را منها می‌کنند بعد باقی مانده را نصف کرده نصف را دولت و نصف دیگر را صاحب امتیاز می‌برد. آیا این نصفی که به صاحب امتیاز داده می‌شود در مقابل چه چیز است؟ اگر خرج حمل و نقل و فروش و دلالی است که تمام این‌ها موضوع می‌کند. اگر در مقابل سرمایه است، این سرمایه در کجا مصرف می‌شود؟
در این لایحه نوشته شده است ادوات و آلاتی را که برای استخراج آن لازم است تهیه نموده از تأدیه حقوق گمرکی معاف باشد. گویا سرمایه همان قسمت آلات و ادوات است واِلا چیز دیگری که صرف نمی‌شود آن را هم در ضمن فروش خاک برداشت خواهد کرد و ضرر متوجه او نخواهد شد. و فرضاً ضرر کند سه چهار هزار تومان این ادوات بیشتر قیمت نداشته باشد آنوقت در مقابل سه چهار هزار تومان هفتصد و پنجاه هزار تومان دادن چیز غریبی است! یک مسئله دیگری که بنده اشکال دارم این است که همانطور که آقایان نمی‌توانند پیشنهاد اضافه خرج کنند تصور می‌کنم حق هم نداشته باشند از عایدات یک مبلغی کسر کنند.
در این جا خود صاحب امتیاز پیشنهاد و قبول کرده که سالی صد هزار تومان به دولت بدهد حالا آقایان یک پیشنهاد دیگری کرده‌اند که ماحصل آن این است که این یک صد هزار تومان هم نصف شود یعنی پنجاه هزار تومان دولت و پنجاه هزار تومان صاحب امتیاز ببرد.
بنده تصور می‌کنم این پیشنهادی که شده به ضرر دولت باشد و ما حق نداریم یک چنین پیشنهادی بکنیم. در این جا مذاکره شد که آن صد هزار تومان عاقلانه نبود پنجاه هزار تومان پیشنهاد کردند بنده تصور می‌کنم چنانچه عرض کردم همانطور که حق نداریم پیشنهادی بر کسر عایدات بنمائیم مگر اینکه توافق نظر دولت هم حاصل شود.
آقای آقا سید یعقوب در ضمن فرمایشاتشان مکرر اظهار کردند چرا عایدات این محل در این مدت سالی چهارده پانزده هزار تومان بوده است بنده در شور اول عرض کردم حالا هم تکرار می‌کنم از مأمورین دولت سئوال و بازخواست کنید و بگوئید این محلی را که شما در سال ۱۲ هزار تومان می‌دادید چه شد که یک مرتبه سالی یک صد هزار تومان عایدی می‌دهد از آن‌ها توضیحات لازمه بخواهید دوسیه را ملاحظه کنید و ببینید معامله گمرک با این معدن چه بوده آیا این خاک را او می فروخته یا خیر.
اداره گمرک فقط مواظب بوده و هر وقت وزارت خارجه به او می گفته است فلان قدر خاک برای فلان کمپانی بده او هم عمله می گذارده و مقداری خاک برای فلان کمپانی استخراج می کرده است در این صورت از خود اختیاری نداشته بنده تصور می‌کنم این رأئی که ما امشب دادیم کاملاً بر ضرر دولت است و هیچ رعایت نفع دولت نشده است و همان پیشنهاد اولی دولت که سالی ۱۰۰ هزار تومان بود مفیدتر بود زیرا هیچوقت ممکن نیست شما بتوانید از این معدن در سال ۵۰ هزار تومان عایدی ببرید و یک معامله ۱۰۰ هزار تومان راه به ۵۰ هزار تومان تقلیل کرده‌اید و اگر می‌گفتید نصف این عایدی را برای پاداش خدمات حاجی معین‌التجار که این معادن را کشف کرده و یک زحماتی را متحمل شده است و منافعی به دولت رسانده است و همینطور برای تشویق تجار به او واگذار می‌کنیم خیلی بهتر می‌دانستم و مخالفت نمی‌کردم برای اینکه آن وقت معامله امتیاز در کار نبود که بگویند حاجی معین‌التجار یک چنین معامله کرده و فایده برده است این یک معامله‌ای است که بلاعوض نصف از عواید را به حاجی معین واگذار می‌کنیم و از این جهت بنده مخالفم.
رئیس- آقای حاج شیخ اسدالله پیشنهاد یک ماده الحاقیه کرده‌اند (به شرح ذیل قرائت شد)
ماده ۱۲ در صورتی که پس از تفتیش معلوم شود که دفاتر مرتبی ندارند مطابق تحقیقاتی که دولت نموده و حقوق دولت را تشخیص داده صاحب امتیاز مکلف است حقوق دولت را از آن قرار تأدیه نماید.
مخبر- چون این ماده به نفع دولت است و یقین دارم که حاج معین‌التجار هم دفاترش منظم است و ممکن است یک وقتی دفاتر نامنظم موجب تفریط و زیان عواید دولت باشد و برای اینکه در این قبیل مواقع تکلیفی هم پیش بینی شده باشد بنده این پیشنهاد را قبول می‌کنم.
رئیس- آقای شیخ‌الاسلام اصفهانی (اجازه)
شیخ‌الاسلام- بنده تصور می‌کنم یک قسمت از این ماده با آن ماده حکمیت منافات دارد زیرا اگر امتیاز و تشخیص با دولت است دیگر حکمیت یعنی چه؟ و اگر اختیار با حکم است دیگر عبارت: هر قسم مأمور دولت تفتیش کند یعنی چه؟ به عقیده بنده این ماده الحاقیه را آن ماده سابق و آن پیشنهادی که آقای زنجانی کرده‌اند همه با یکدیگر تناقض دارد زیرا پیشنهاد آقای زنجانی و حاج شیخ اسدالله یک اختیاری به دولت می‌دهد ولی ماده می‌گوید در موقع اختلاف باید به حکمیت رجوع شود و همه این‌ها با هم متناقض است.
مخبر- این مواد با هم متناقض نیست زیرا حکمیت برای این است که ببینیم مطابق شرایط رفتار کرده است یا نه؟
مثلاً شرط می‌کند که باید دفاترش منظم باشد و اگر نامنظم بود هر چه مأمور دولت معین کرد صاحب امتیاز مجبور است بدهد در همین جا ممکن است اختلاف حاصل شود یعنی حاج معین بگوید دفاتر من منظم است و دولت بگوید خیر نامنظم است. آنوقت به حکمیت رجوع می‌کنند اگر دیدند که دفاترش منظم است حق به حاج معین می‌دهند واِلا حق با دولت است پس حکمیت نسبت به تخلف از شرایط است لذا به نظر بنده متناقض نیست و اما آن قسمتی که می‌فرمایند امتیاز لغو می‌شود آن جزای تخلف است و هیچ منافاتی هم با یکدیگر ندارد. (جمعی گفتند - مذاکرات کافی است)
رئیس- مذاکرات کافی است ولی عده کافی نیست. (در این موقع جمعی از آقایان نمایندگان وارد شدند)
رئیس- رأی می‌گیریم به ماده الحاقیه که آقای حاج شیخ اسدالله پیشنهاد کرده‌اند.
مخبر- بنده قبول کردم.
رئیس- پس رأی گرفتن لازم نیست مذاکرات در کلیات لایحه گِل سرخ تعقیب می‌شود (جمعی گفتند مذاکرات کافی است)
رئیس- پس ماده واحده قرائت می‌شود (به شرح آتی خوانده شد)
ماده واحده- مجلس شورای ملی تصویب می‌نماید که امتیاز انحصاری استخراج و فروش خاک سرخ (اکسیددوفر) واقعه در جزایر هرمز، قشم، لارک، هنگام را وزارت فواید عامه به آقای حاج معین‌التجار بوشهری بر طبق دوازده ماده و یک تبصره واگذار نماید.
رئیس- یازده ماده بود پیشنهاد آقای حاج شیخ اسدالله یک ماده محسوب می‌شود آنوقت دوازده ماده می‌شود. آقایانی که ماده واحده را تصویب می‌کنند قیام فرمایند (اکثر نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. آقای قمی از اول حمل الی ۴۰ روز تقاضای مرخصی کرده و کمیسیون هم قبول کرده است. حالا باید رأی بگیریم.
مدرس- بنده مخالفم
رئیس- بفرمائید
مدرس- خوب است آقایان این ملاحظه را بفرمایند که بعد از تعطیل طوری نشود که اعضاء مجلس قدری کم بشود و به عقیده بنده ۴۰ روز زیاد است خوب است خود آقای قمی قدری از آن را کم کنند چون خیلی از مطالب مهم باقی مانده است لازم می‌دانم ۴-۵ ورز از عید گذشته مجلس منعقد شود.
آقا میرزا ابراهیم قمی- هفت هشت روز ایام عید که تعطیل است ولی حالا که آقای مدرس می‌فرمایند بنده ۵ روزش را پس می‌گیرم.
رئیس- رأی می‌گیریم به مرخصی ایشان از اول حمل الی ۵ ثور. آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند (اکثر قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. آقای دولت آبادی تقاضای ۲۰ روز مرخصی پس از انقضاء تعطیل کرده‌اند. آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب- می‌خواستم عرض کنم امشب که این اجازه را به کمیسیون آورده‌اند کمیسیون درست نتوانست تحقیق کند و همین فرمایش را آقای مدرس فرمودند بنده را که یکی از اعضاء کمیسیون هستم خیلی متأثر کرد برای اینکه اولاً نمی‌دانم چند نفر اجازه گرفته‌اند ثانیاً چون موقع بهار است همه در خیال حرکت هستند بنده نمی‌دانم بعد از تعطیل عید عده برای تشکیل مجلس کافی خواهد بود یا نه. مثلاً آقایان محمد هاشم میرزا و محقق العلماء و آقا میرزا ابراهیم قمی و دولت آبادی اجازه گرفته‌اند به این جهت خواستم مقام محترم ریاست را تذکر بدهم که آیا پس از تعطیل با اینکه چند نفری مرخصی گرفته‌اند و بعضی‌ها هم وزیر شده‌اند آیا عده برای تشکیل مجلس کافی خواهد بود یا نه؟ به این جهت این عرض را کردم که نظر مقام محترم ریاست و هیئت رئیسه متوجه این مطب باشد که از عده کافی مجلس کسر نشود تا در نتیجه یک وزر وبالی نشود چون آقایان فشار آورده‌اند ما هم اجازه داده‌ایم این بود عرایض بنده.
رئیس- رأی می‌گیریم به مرخصی بیست و دو روز آقای دولت آبادی پس از انقضاء مدت تعطیل. آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند. (اغلب قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. راپُرت کمیسیون بودجه راجع به اماکن مقدسه حاضر است. (بعضی از نمایندگان- خوب است جزء دستور فردا معین شود)
رئیس- فردا که جلسه نداریم. آقای حاج نصیرالسلطنه (اجازه)
حاج نصیرالسلطنه- بنده از نقطه نظر اینکه پیش بینی می‌کردم شاید فردا جلسه نباشد استدعا کردم این لایحه که خالی از اهمیت نیست و اشخاصی هم منتظرند تکلیفشان در این کار معلوم شود چنانچه از چند ماه قبل به این طرف هم منتظر رأی مجلس بودند و نظر به اینکه از طرف بعضی از نمایندگان محترم اشکالاتی شده بود جزء دستور شود این بود که کمیسیون مجدداً کتابچه را تحت نظر در آورده پس از مداقه این لایحه را تقدیم کرد یکی هم لایحه گارد شهری و یکی دو تا لایحه دیگر است که این‌ها بر همه مقدم است اگر آقایان موافق باشند خوب است زودتر تکلیف این دو لایحه معین شود.
رئیس- جلسه امروز عوض جلسه فردا بود. حالا اگر آقایان میل دارند فردا هم جلسه شود ممکن است. (جمعی گفتند خوب است جلسه شود)
رئیس- آقایانی که تصویب می‌کنند فردا هم جلسه شود قیام نمایند (اکثر نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. جلسه آتیه فردا دو ساعت و نیم به غروب مانده. دستور اولاً لایحه اماکن مقدسه ثانیاً لایحه گارد شهری. آقای سردار فاخر (اجازه)
سردار فاخر- چون فردا آخرین جلسه امسال است تقاضا می‌کنم لایحه راجع به ورثه مرحوم مشیر دیوان که راپُرتش هم از کمیسیون تقدیم شده و طبع و توزیع هم شده است جزو دستور فردا معین شود که تکلیف این ورثه بیچاره هم معین شود چون حقوق آن‌ها جزء شهریه بود و اسمشان از قلم افتاده است.
رئیس- آن هم جزء دستور می‌شود آقای محمد ولی میرزا (اجازه)
محمد ولی میرزا- بنده استدعا دارم لایحه ارومیه جزء دستور فردا گذارده شود چون ممکن است راپُرت آن فردا صبح از کمیسیون بودجه گذشته و عصر جزء دستور شود.
رئیس- در صورتی که از کمیسیون بودجه بگذرد جزء دستور خواهد شد. آقای محقق‌العلماء (اجازه)
محقق‌العلماء- لایحه اعتاب مقدسه را مطرح کردند گذشت چند قلم دیگر باقی مانده که هیچ فرقی با سایر اقلام ندارد و ضرر ندارد که با تصویب این لایحه یک عده بی نوائی را در اثر حفظ این معابد متبرکه احیا کنیم بنابراین خوب است آن اقلامی که زیادی است از لایحه خارج کرده و مابقی را یکدفعه در مجلس بیاورند تا رأی داده شود چون لایحه همان لایحه اولی است و تغییری در او داده نشده همین چند قلم از آن را خارج کرده‌اند.
حاج نصیرالسلطنه- اجازه می فرمائید توضیح بدهم.
رئیس- این توضیح را فردا بدهید. (مجلس تقریباً ۲ ساعت و نیم از شب گذشته ختم شد)
رئیس مجلس- مؤتمن‌الملک