مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۷ دی ۱۲۸۸ نشست ۴۲
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری دوم | تصمیم‌های مجلس | درگاه انقلاب مشروطه |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری دوم |
مجلس شورای ملی ۲۷ دی ۱۲۸۸ نشست ۴۲
جلسه ۴۲ خلاصه مذاکرات یوم سه شنبه ششم شهر محرم الحرام ۱۳۲۸
بدواً از قبل از غروب مجلس خصوصی بود … به غروب مجلس علنی ریاست مستشار الدوله منعقد گردید.
(وزیر علوم ـ وزیر عدلیه ـ معاون وزارت داخله ـ معاون وزارت جنگ ـ وزیر پست و تلگراف حاضر بودند.)
وزیر علوم ـ لایحه قانونی در خصوص جنگل هاست که به مجلس تقدیم می‌شود (خواستند شروع به توضیح فرمایند گفته شد اجازه می فرمائید قرائت شود در این موقع خلاصه مذاکرات را جناب معاضد الملک قرائت نمودند.)
رئیس ـ ایرادی هست؟ (ایرادی نشد خلاصه را امضاء فرمودند).
رئیس ـ موضوع مذاکرات امروز قرائت تلگرافاتی است که از اهر. سراب. تبریز رسیده و قرائت راپورت کمیسیون مبتکرات و سه فقره استیضاح دو فقره سئوال از وزیر داخله یک فقره سئوال از وزارت پست و تلگراف و راپورت کمیسیون بلدیه در باب قانون محاسبات بودجه.
(در این وقت ذکاء الملک تلگرافات تبریز، سراب، اهر به مضمون ذیل قرائت کردند) راپورت کمیسیون مبتکرات را به عنوان ذیل قرائت کردند.
راپورت کمیسیون فوائد عامه را به ترتیب ذیل قرائت کردند مضمون دو راپورت در نمره نوشته شده.
راپورت کمیسیون بودجه را به قرار ذیل قرائت کردند.
راپورت کمیسیون پست و تلگراف را نیز قرائت نمودند ایضاً دو راپورت که عینش در نمره … نوشته شده.
رئیس ـ جناب مؤتمن الملک سئوالی از وزارت داخله در باب انحصار گندم دارند اینک شروع فرمایند.
مؤتمن الملک ـ بلی سئوال بنده این است که آیا انحصار فروش گندم و احداث کمپانی شده یا خیر چنانچه این طور است آیا مطابق قانون شده است یا خیر؟
معاون وزارت داخله ـ مسئله انحصار گندم را بلدیه مشغول مذاکره است تشکیل کمپانی هست و لازم است که در این باب مذاکرات زیاد شود و ترتیبی داده شود ولی مسئله کمپانی در انحصار اساساً تکذیب شده اما در باب نان چون از وظایف بلدیه است تشکیل کمپانی شده و تصدیق شده اینکه می فرمائید قانونی هست یا خیر گمان می‌کنم قانونی باشد زیرا بلدیه باید اسباب فراوانی و نرخ و اعضاء را معین کند.
مؤتمن الملک ـ مقصود از کمپانی چیست و برای چه احداث شده.
معاون وزارت داخله ـ کمپانی تشکیل می‌شود که در چهار فصل در تهران نان به قیمت معین فروخته شود چون اگر آزاد باشد همین طور که سابق دیده می‌شد همان تقلبات را به کار خواهند برد ممکن نمی‌شود که جلوگیری کرد و گمان می‌کنم که صلاح باشد.
مؤتمن الملک ـ کمپانی مجبور نخواهد کرد مردم را در فروش گندم.
معاون وزارت داخله ـ خیر گفتگو در این باب شده و ابداً ممکن نیست که کمپانی بتواند مجبور کند.
مؤتمن الملک ـ مطابق این فرمایش آقای قوام السلطنه بنده قانع می‌شوم ولی اگر این طور نباشد سئوال را تبدیل به استیضاح خواهم کرد.
رئیس ـ محمد هاشم میرزا در خصوص اصلاحات اداره پست و تلگراف سئوالی از وزارت پست و تلگراف دارند بفرمایند.
محمد هاشم میرزا ـ در موقع پیشنهاد شدن لایحه وزراء در مجلس مذاکره شد که باید هیئت محترم وزراء عظام در اصول اصلاحات مملکتی در مدت قلیلی یک نوع اقدامات فعلی به عموم ملت نشان بدهند اینک قریب پنجاه روز است از آن تاریخ می‌گذرد بنده تمنا می‌کنم از وزارت جلیله پست و تلگراف که در اصلاحات لازمه این اداره مهمه چه تدبیری اتخاذ کردند اگر ممکن است مجلس را هم از اقدامات فعلیه خود اجمالاً مسبوق نمایند.
وزیر پست و تلگراف ـ وزارت پست و تلگراف مشغول نوشتن قوانین است از برای اداره خود این رکلمان اتمامش تا آخر سال طول خواهد کشید که به مجلس بیاید زیرا می‌خواهم بودجه سال آتیه معین شود.
محمدهاشم میرزا ـ استدعا دارم یک وقت معین محدود را برای بروز اقدامات و نتایج فعلی به مجلس وعده بدهند که در طرف آنوقت مجلس منتظر اقدامات و ظهور اصلاحات باشد.
وزیر پست و تلگراف- بلی عرض کردم مشغول هستیم البته پس از اتمام قانون به مجلس خواهد آمد.
رئیس ـ جناب مؤتمن الملک استیضاحی در خصوص فروش مسکرات و شیوع منهیات از وزارت داخله دارند بفرمایند.
مؤتمن الملک ـ خواستم ببینم چرا وزارت داخله در باب منهیات شرعیه از قبیل فروش مسکرات و شیوع لاطاری و کوک کردن فونگرافها در معابر جلوگیری نمی‌فرمایند چنانچه منتظر قانونی هستند که مجلس قانونی بگذارد عرض می‌کنم مجلس نیاید قانون بگذارد این گونه قوانین همان قوانین شرعیه است که در هزار و سیصد سال قبل وضع شده است حالا خوب است چه اقدامی فرمودند.
مؤتمن الملک ـ بنده می‌بینم که لاطاری علناً گذاشته می‌شود و آشکارا اعلان می‌کنند بلیطش را می‌فروشند همین طور فونگراف صدایش متصل در کوچه‌ها شنیده می‌شود.
معاون وزارت داخله ـ مدتی است که در باب نهی منکرات و قمار و غیره اقدامات شده نه این است که ابتدای اقدام سوم محرم باشد بلکه اعلان سوم محرم شده اما در باب فونگراف غالباً از خانه‌ها شنیده می‌شود آنها را نمی‌شود منع کرد و در دکاکین همیشه نطق و خطابه است محتاج منع نیست و اداره پلیس اطمینان داده بود که علناً این ارتکابات نشود.
تقی زاده ـ بنده این جواب را کافی نمیدانم برای اینکه در خارج هم میان وکلا با وزراء اینگونه مذاکرات زیاد شده و همیشه میگویند اقدامات شده و از این قبیل اطمینانها می‌دهند و این ایام محرمات خیلی زیاد متواتر است چه علناً در دکاکین چه ترتیبات دیگر مثلاً در خیابان می‌بینی دوچرخه حرکت می‌کند و با او نوشته که فلان مسکر فروخته می‌شود خیلی عجب که در این بابها اقدامات کافی نمی‌کنند بنده عرض می‌کنم اولیای امور هم فرق نمی‌کنند مثل اولیای شرع هستند باید جلو منهیات سابق را هم که رواج بوده است بگیرند چه رسد به اینکه خدای نخواسته این عهد چیزی اضافه شود و برای ما یک اطمینان کامل لازم است ک ابداً مسکرات علنی فروخته نشود و در حقیقت این مسئله اهمیت زیاد دارد و می‌توانم عرض کنم این کار به اساس حریت و آزادی ما مصادم است علاوه بر این در افواه ناس زیاد مشهور است و عرض می‌کنم که یک جماعتی هستند که به هیچ وجه زحمت نکشیدند در اصلاح اساس مملکت مخصوصاً در زمان فداکاری ملت در خانه خود نشسته مشغول تعیش هستند در زمان استبداد دارای جاه هستند وقتی ملت بیچاره خودکشی می‌کند مال فدا می‌کند جان می‌دهد وقتی کار به یک جائی رسید آنوقت آنها پیش می‌افتند بدون هیچ سابقه از مقاصد خودشان استفاده می‌کنند به نام حریت هزاران کار می‌کنند بدون اینکه از مذهب چیزی فهمیده باشند نعوذاً بالله تکذیب مذهب می‌کنند و تمام این حرفها را به نام مشروطیت اداء می‌کنند و و حالا وقتی یک اغتشاشی پیش بیاید فوراً فرار می‌کنند. یک جماعتی هستند که میگویند بعضی مذاکرات می‌کنند ولی هر چه بگوئی بپرس نه آن بعضی معلوم است نه آن مذاکرات و حالا عرض می‌کنم باید به طوری به ما اطمینان داده شود که هیچ کس نتواند بگوید که بعضی حرفها می‌زنند و اگر بگوید ما بتوانیم با او سخت بگیریم که آنها کیستند آنحرفها چیست اگر راست می‌گوید معلوم شود و اگر دروغ است که بتوانیم جلب به عدلیه کنیم و بواسطه اینحرف مجازاتش کنند.
معاون وزارت داخله ـ اولاً باید در باب فروش مسکرات فرق کذاشته شود میان دکاکین داخله و خارجه در باب دکاکین داخله اقدامات شده و اما خارجه مشکل است و اینکه آقای تقی زاده می‌فرمایند کافی نیست عرض می‌کنم گمان می‌کنم بتوان اعتماد پیدا کرد زیرا عرض کردم که از طرف وزارت داخله امر به اداره پلیس شده وقتی از وزارت داخله امر شود قدرت تخلف ندارند اما اینکه می‌فرمایند بعضیها حرفها می‌زنند البته باید گوینده معلوم شود و رسیدگی شود.
وزیر زاده ـ یک عده مردمان فاسد العقیده هستند که بدبختانه آزادی را سوء استعمال می‌کنند و آزادی را گمان می‌کنند که باید آشکارا عرق بخورند هر یک از محرمات شرعیه را بخواهند علناً بتوانند مرتکب شوند و به طوریکه گفته شد البته باید هر چه زودتر با اقدامات سریعانه جلوگیری از این مسئله بشود اما در باب لاطاری بنده عرض می‌کنم در مملکت انگلیس مضاری از برای آن بیان کردند منع کردند قدغن اکید کردند در فرنسه به کلی ممنوع است و می‌بینم در اینجا مملکت اسلامی است در کوچه بازارها فریاد می‌کنند بلیط لاطاری می‌فروشند البته از این مسئله هم جلوگیری سخت شود و اکیداً ممنوع شود که بفهمند مملکت مملکت اسلامی است و مشروطیت باید موافق قوانین شریعت باشد.
وحید الملک ـ یک مسئله مهمی آقای مؤتمن الملک اظهار فرمودند که قوانین راجع به منهیات از هزار و سیصد سال قبل در شریعت اسلامی داریم و محتاج به وضع قوانین جدید نیست بایستی موافق دستور شرع با مرتکبین عمل شود استدعا از وزارت جلیله داخله چنان است که آن قوانین را به موقع اجرا گذارند و عرض می‌کنم از وظایف مجلس مقدس است که نظارت داشته باشد در این مور که هرگاه تعطیلی شود مؤاخذه نمایند و مغرضین فساد طلب آرادی سیاسی ما را آزادی لهو و لعب گمان نکنند بایستی مشروطیت ما مشروطیت اسلامی باشد و اخلاق واقعی مذهب و دین ما اخلاق واقعی مسروطیت است و این مسئله در تمام فرنگ هم اهمیت کامل دارد که همیشه حفظ شئونات مذهبی خود را می‌نمایند.
رئیس ـ گویا مذاکرات در این مسئله کافی باشد.(گفته شد بلی کافی است).
رئیس ـ جناب حاجی شیخ علی سئوالی از وزارت داخله در باب قوانین وزارت داخله دارند بفرمایند.
حاجی شیخعلی ـ بنده از وزارت داخله سئوال می‌کنم که نظامنامه داخلی حکام که عمده زحمت دوره تقنینیه قبل است اجرا خواهد شد یا خیر؟
معاون وزارت داخله ـ پر واضح است قانونی که وضع شد البته در عهد مشروطیت اجرا خواهد شد منتهی البته قوانین یکمرتبه ممکن نیست اجرا شود به مرور اجرا می‌شود و عرض می‌کنم عجالتاً تمام این قوانین اجرا نشده مقداری اجرا شده و مابقی هم به مرور اجرا خواهد شد.
حاجی شیخعلی ـ در صورتیکه میفرمائید قدری اجرا شده و اجرا می‌شود پس این شکایات که از اطراف از حکومتها می‌رسد برای چیست؟
موتمن الملک ـ استیضاح بنده نتیجه نداد آیا مجلس قبول کردند اطمینان وزارت داخله را یا خیر.
رئیس ـ گویا مجلس قبول کرد.(عده‌ای گفتند باید رای گرفته شود).
تقی زاده ـ بنده اطمینان را قبول دارم ولی این را قبول ندارم که تا به حال اقدام شده میگویند جلوگیری کرده‌ایم اگر بخواهند بگویند تا به حال خوب شده لاعلاج پس بعد از این همین طور خواهد بود و عرض می‌کنم اگر انچه گفته می‌شود از صد هشتادش کذب باشد و به فرض باقی صحیح است البته باید اطمینان کامل پیدا کرد از طرف وزارت داخله.
رئیس ـ این مطلب تمام است و در خصوص رای چون کسی از نمایندگان گفته نشد لهذا رای گرفته نشد حالا بسته است برای مجلس.
مؤتمن الملک ـ بنده پیشنهادی می‌کنم تا مطابق آن رای گرفته شود.
رئیس ـ بسیار خوب.
(جناب مؤتمن الملک پیشنهاد خود را قریب به مضمون ذیل کتباً پیشنهاد کردند مجلس شورای ملی در باب منهیات شرعیه بعد از اصغای فرمایشات وزارت داخله هیئت وزراء را دعوت می‌نماید که در این باب هر چه سخت تر اقدامات به عمل آورند و مباحثات را ختم می‌کند).
رئیس ـ رای می‌گیریم هر کس تصویب مبکند به این ترتیب قیام نماید.(بالاتفاق قیام نمودند).
رئیس ـ جناب آقا میرزا ابراهیم خان در خصوص اوضاع جنوب از وزارت داخله استیضاحی می‌خواهند.
میرزا ابراهیم خان ـ در خصوص کلیه طرف جنوب عرض می‌کنم که طرق و شوارع هیچگونه امنیت ندارد قوافل جرأت عبور ندارند از هیچ طرف مگر فقط طرف بختیاری که آن هم در تحت انتظام خود بختیاری است به خصوص شیراز که رفتار و کردار حاکمش به کلی بر خلاف قوانین شرع و مشروطیت حکم می‌کند و چه بسیار کارهای غیر قانونی را در مدت حکوتش مرتکب شده به جهت وضوح صحت این مطالب ترتیب انتخابات آنجا میرساند که یک نظامنامه داخلی که به زبان فارسی نوشته شده باکمال وضوح در مدت شش ماه نتوانستند به موقع اجرا بگذارند و هنوز هم انتخاب صحیح از شیراز نشده آیا وزارت داخله به چه ترتیب مجلس را قانع می‌کند بنده خودم را اینطور قانع می‌کنم که شاید مأمورین به حکم وزارت داخله مأمور نشده باشند.
معاون وزارت داخله ـ در باب بی ترتیبی طرف جنوب تا اندازه تصدیق می‌کنم ولی نمی‌توانم بگویم که مأمورین به انتخاب وزارت داخله نیستند و بنده شخصاً سهام الدوله را شخص کافی میدانم و عرض می‌کنم آنزماینکه بنا شد حاکم به شیراز برود اول علاء الدوله معین با یک استعدادی که عبارت باشند از پانصد و پنجاه سوار سه فوج سرباز پنج طرق و شوارع و انتظام ایالت فارس و این ترتیبات ثابت میکندکه وزارت داخله ملاحظه انتظام طرف جنوب را کرده و می‌خواست که امنیت برقرار کند ولی وقتی علاءالدوله نرفت این ترتیب موقوف شد اسباب هم فراهم شد که تهیه شود با دیگری فرستاره شود آنزمان سهام الدوله به حکومت شیراز انتخاب شد و برای ایشان اسباب آنطور فراهم نشد وزارت داخله در این صدد شد که حداقلش را برای او تهیه کند که عبارت باشد از دویست و پنجاه سوار و دو فوج این استعداد همراه حکومت برود مشعول تهیه اینها بودند که وزارت داخله درد رفتن حکومت به شیراز فوراً لازم است لذا حکم شد که سهام الدوله چاپاری برود و بعد اردو از اینجا برود به او ملحق شود ترتیبی پیش آمد که رفتن اردو ممکن نشد معلوم است که وقتی حاکمی در یک همچو مملکت بدون استعداد برود ممکن نیست صحیحاً اصلاحات داده شود وزارت داخله هم در همین ایام با وزارت مالیه مذاکره کرد که پول تهیه کنند تا استعداد فراهم کرده از اینجا فرستاده شود در باب نظم طرق و شوارع آنچه وزارت داخله اطلاع دارد سهام الدوله اقدامات کافی کرده راه اصفهان و شیراز صد نفر بختیاری مأمور شده که امنیتبدهد اطراف شیراز هم صاحب منصب قزاق و یک عده قزاق مأمور شده‌اند که که انتظام بدهند با سوارهای محلس و راه شیراز تا بوشهر را هم بصولت الدوله واگذار کرده و عجالاً منظم و امن است گمان نمی‌کنم حالا اینطور که میگوئید اغتشاش باشد این ترتیبها سابق بود اما انتخاب برای این است که شیراز یک مملکتی است دور دست و کاملاً اطلاعات از اوضاع جدید ندارند تا به حال با ترتیب نظامنامه انتخاب نکرده‌اند آندفعه هم انتخاب صنفی بود و در اینصورت مشکل است که یک انتخاب صحیحی که جزئیاتش موافق قانون باشد بتوانند بکنند ولی وزارت داخله تاکید کرده که به طور صحیح انتخاب کنند و اما در باب انتخاب آن عده که اول معین شده بود به واسطه این بود که حاکم دیر رسیده بود ولی حالا مشغول انتخاب هستند.
میرزا ابراهیم خان ـ عرض می‌کنم بنا بر فرمایشات آقای قوام السلطنه آنچه راجع به طرق و شوارع است بنده قانع می‌شوم اما در باب سوء رفتار سهام الدوله بنده به هیچ وجه نمی‌توانم صرف نظر کنم از کارهای خلاف قانونی که او کرده است و این مسئله راجع است به سئوال جناب حاجی شیخعلی که آیا وزارت داخله قوانین موضوعه وزارتخانه خود را اجرا نمکند و عرض می‌کنم ترتیبات حکومتی شیراز این ایام مخروب و بد است و بر خلاف قانون اعمال می‌شود بایستی طوری شود که دوایر شهر بدون مداخله در امور یکدیگر و مداخله به سایر دوایر کارهای خود را موافق قانون انجام بدهند.
معاون وزارت داخله ـ بنده عرض می‌کنم که سهام ادوله هیلی به طرز صحیح کار کرده و ابراز خلافی از او نشده مگر فقط مسئله عدلیه و شیخ الملک و آنرا هم وزارت داخله اقدامات و مذاکره کرده تعویق و تأسیس عدلیه برای تغییر شیخ الملک است اما در باب نظمیه نوشته شده و او هم رئیس نظمیه خواسته که از مرکز معین شود و صورت بودجه نوشته شده به وزارت مالیه فرستاده شده بعد از آنکه تصویب شد فوراً فرستاده خواهد شد.
حسنعلی خان ـ اینکه فرمودند جناب سهام الدوله شخصی است کافی بنده عدض می‌کنم بلی او آدم کافی است ولی در حکومت استبدادی مثل سابق زیرا سابق مرسوم بود که می‌گفتند حاکم باید جذبه داشته باشد هر حاکم که وارد ولایتی می‌شد اول دونفر را سر می‌برید دو تا را دست می‌برید دو تا را مهار می‌کرد برای اینکه مردم از او بترسند بگویند این حاکم کافی است ایشان هم همینطور رفتار کردند زیرا به طوریکه شایع است دست بریدند مهار کردند بسیار کارهای دوره بربریت و وحشیت را مجرا داشتند و بنده جداً رد می‌کنم آنچه را که راجع است به کفایت ایشان و عدم کفایت ایشان بدیهی است زیرا یز یک مدرسه بیرون نیامده و یا تحصیلاتی نکرده معلوماتی ندارند که کافی باشند اما در باب انتخابات میگویند چون معمول نبوده و فارس مملکتی است دور دست بنده عرض می‌کنم ایالت آذربایجان یا ایالت خراسان هم از ممالک دور دست هستند سابق هم معمولی نداشته چگونه به طور قانون وکلای خودشانرا معین کردند فرساده‌اند پس معلوم می‌شود از بی علمی و بیکفایتی حاکم است و این آدم یعنی جناب سهام الدوله یک شخصی است محض استبداد برای اینکه می‌نویسد فلان شخص را از جانب ملت شیراز وکیل کردم فرستادم آنوقت تبریک می‌گوید یک کسی که این قدر استبداد طلب باشد ممکن نیست بتواند حکومت موافق قانون بکند اما در باب ادارات بلی ایشان در زمان ورودشان به قدر پانزده و شانزده کمیسیون تشکیل کردند برای هر یک از اینها اسمی گذاشته کمیسیون اول و دوم و عدلیه و نظمیه یک عده مجامع مزخرفی که خودش باعث بر بی ترتیبی بود و حالا بنده جداً خواستارم که این حاکم را بخواهند بلکه نه فقط او را بخواهند بلکه او را بیاورند در تحت محاکمه و از او پرسش کنند که این چه اعمال بوده است که دست طفل شش ساله را ببرد و بیچاره را مهار کند.
معاون وزارت داخله ـ خیلی تعجب دارم که میگویند که دست بچه شش ساله را بریده است و حال آنکه به کلی بی اصل است فقط یک مسئله بوده است و آنهم مؤاخذه شد نوشته بود که رجوع به محضر شرع کردم و از آنجا اینطور رای درآمد اما در مسئله دوائر که میگوئید کمیسیون تشکیل داده است او صلاح دیده است که برای سرعت جریان کار یک همچو ترتیبی فراهم بیاورد باید ملاحظه کرد اگر کارهایش مرتب نباشد مؤاخذه کرد.
وزیرزاده ـ فرمایش معاون وزارت داخله در باب کارهای سهام الدوله بنده را قانع نمی‌کند سهام الدوله یک قسم آدمی است که غالباً اعمال استبدادی و اظهار استبداد می‌کند ولی تا اندازه‌ای بنده قانع می‌شوم و قناعت بنده از این راه است که بگویم نادان است طریق حکومت و اداره کردن یک مملکتی را نمیداند و بنده جداً از وزارت داخله از جانب ملی می‌طلبم که این حاکم را هر چه زودتر خلع کند.
مرتضی قلیخان ـ بنده مجبورم در خصوص طرق و شوارع که مذاکره شد توضیح بدهم به اینطور که عرض می‌کنم امروزه نسبت به سابق کمال امنیت حاصل است طرف جنوب چه در زمان استبداد گرچه استبداد صغیر چه مشروطیت سابق نا امن بوده است در همین زمان استبداد صغیر در نظر دارم که قوافل جرأت حرکت نداشتند به طوری بود که وزارت پست وتلگراف اظهار می‌داشت که من ضمانت کلی پستالها را ندارم اگر بردند ربطی به عمل اداره پست ندارد ولی الحمدالله این ایام خیلی فرق کرده و بهتر است نهایت در هر دو ماه سه ماه یک جزئی سرقتی می‌شود یا یک گاری پست را می‌برند آنرا هم البته وزارت داخله ملاحظه کرده و جد و جهد در امنیت طرق وشوارع خواهد نمود اما بدرفتاری حکام بنده می‌خواهم عرض کنم در غالب ولایات حکام سوء اعمال می‌کنند نه فقط شیراز است عرض می‌کنم که باید حکام صحیح با یک معاونی از اوضاع حالیه مطلع باشد فرستاده شود و این قسم شکایات که گفته می‌شود از جاهای دیگر هم می‌رسد که بنده مطلع هستم و حالا موقع اظهارش نیست البته وزارت داخله مطلع است و اقدامات خواهد کرد.
معاون وزارت داخله ـ اما در باب طرق و شوارع همینطور که عرض کردم اقدامات شده که مشغول هستند تأسیس ادارات و شعب امنیه در تمام ولایات بنمایند و البته واضح است که ممکن نیست به ترتیب سابق که هر دو فرسخ سه فرسخ سه نفر یا چهار نفر سوار باشد و بتواند صحیحاً جاوگیری از شرارت اشرار بکند معلوم است که قشون ایران امروز کفایت این را نمی‌دهد و نمی‌تواند به طوریکه تا به حال بوده مملکت را منظم کند باید یک رفورم جدیدی تشکیل شود.
تقی زاده ـ در باب انتظام طرق و شوارع در اینکه این ایام بهتر است حرفی نیست و می‌توان گفت که نسبت به سابق خیلی تفاوت کرده است ولی در باب کارهای غیر قانونی همین است که آقای مرتضی قلیخان فرمودند تمام حکام می‌کنند بلکه در تهران هم همه روزه ده خلاف قانون از ادارات سر می‌زند اما در باب سهام الدوله او وحشی گریهای فوق العاده کرده است که ربطی به کارهای سایرین ندارد و البته حکام معاون لازم دارند از برای بعضی ولایات جزء مثل کرمان و همدان و غیره که اسمش را نظر ندارم شنیده‌ام فرستاده‌اند ولی برای شیراز به آن اهمیت نفرستاده‌اند و اهمال کرده‌اند حالا می‌خواهم بدانم وزارت داخله چه اقدامی کرده است.
وحیدالملک ـ بنده در دو کمیسیون بوده‌ام و اطلاعاتی در باره خلاف کاری‌های سهام الدوله دارم مخصوصاً در مسئله اعتبار نامه‌ها که خیلی اعضاس کمیسیون را اذیت کرده هر چه توسط وزارت داخله توضیحات خواستند نداد و اگر هم توضیحی داد خلاف آنچه را که سئوال کرده بودند و موافق هم نبود عجالتاً هم سه چهار نفر از مردمان محترم را اینجا معطل گذاشته و در کمیسیون داخله دو سه شکایاتی که درباره ایشان رسیده موجود است که اعمالشان سیاه و روز به روز سیاهتر می‌کند و در یکی از کاغذهای وزارت داخله هست که سوء رفتار ایشان را تصدیق کرده و در آخر اظهار عجز از خلع او می‌کند بنده می‌خواستم بگویم سهام الدوله مگر با چه استعدادی رفته و حالا آنجا چه استعداد دارد از اینجا فقط با یک درشکه چاپاری رفت از روز ورود مشعول استبداد کاری شد چطور ممکن نیست خلع او ولی حالا عرض می‌کنم که در این باب باید فکری اساسی کرد و آن این است که اظهار عجز در تغییر سهام الدوله هیچ وجهی ندارد بلکه خیلی سهل است ولی باید در خلع او تبدیل به احسن شود کی برود که از ترتیبات ابتدائی مشروطیت مطلع باشد و طرفداری را هم پیشه نکند که یا طرف بنی قوام را گرفته با دیگران مدعی شود یا بالعکس مثل سهام الدوله که با بنی قوام ساخته و کارهای سوء کرده و به علاوه عرض می‌کنم همینطور که گفتند باید معاون با حاکم برود و معاونی که از ترتیبات جدید مطلع باشد و هیچ موانعی برای این مطلب نیست و بنده قبول نمی‌کنم.
معاون وزارت داخله ـ خیلی عجب است چگونه میفرمائید وزارت داخله اظهار عجز کرده؟(گفته شد کاغذش حاضر است(. بلکه مقصود این بوده است که محظوراتی در پیش است و اول که می‌خواست وزارت داخله حاکم جدید به شیراز بفرستد این ملاحظات را کرد که بایستی آدم به اسم همینطور که سابق معمول بود با استعداد بفرستند که نشد ولی به سهم الدوله هیچ استعداد داده نشده که اگر بخواهند توضیحات باز هم حاضرم بدهم.
رئیس ـ جناب حسنعلی خان در خصوص بعضی اجتماعات محل نظم استیضاحی از وزارت داخله می‌خواستند.
حسنعلی خان ـ عرض می‌کنم اول وظیفه هر دولت باید نظم و آسایش عمومی باشد و پروگرام وزراء گرام هم که به مجلس آمد و تمام مطالبش را مجلس قبول کرد اول مطلب این بود که در تقویت و استحکام امنیت و استقرار اساس مشروطیت بکوشند و مسلم است که باید همین ترتیب باشد هیئت وزراء هم البته همین قصد را داشتند و دارند و به این ترتیب عمل خواهند کرد ولی عرض می‌کنم در این مملکت یک دسته فساد طلب برای اخذ جاه و آجیل همیشه است محتاج به اینکه فسادهای ظاهری بکنند نمی‌شود زیرا این طایفه غالباً از اعیان و بزرگان هستند اما وقتی مشروطه شد آنوقت دو دسته می‌شوند یک دسته علناً مثل رحیم خان تفنگ بر می‌دارند مشغول نزاع و قتل و غارت می‌گردند و البته دولت هم همینطور که می‌بینیم در صدد دفع آنها هست اما دسته دیگر که اهمیت آنها زیادتر است آنهائی هستند که در پشت کرسی و پای بخاری نشسته‌اند و مشغول فساد هستند و اینکه عرض می‌کنم از قرار تواتر در این شهر اجتماعات و انجمنهائی است مخفیانه که بعضی مطالب از آنها نشر می‌کند که اذهان را مشوش می‌نماید و به این اسباب تزلزل به حال استقامت مملکت می‌خواهند وارد آورند بنده می‌خواهم سئوال در این ماده چه اقدامات وزارت داخله فرموده‌اند.
معاون وزیر داخله ـ بنده اگر چه از این استیضاح مطلع نبودم ولی عرض می‌کنم در این باب چند وقت است ک نظمیه مشغول تفتیش این کار هستند و میدانم که مفسدین خیلی زیاد هستند زیرا غالباً امری بودند حالا نیستند در صدد فسادند از طرف وزارت جنگ به اداره پلیس حکم شد که کماکان در این مسئله تفتیش کنند و مؤسسین را دستگیر نمایند عده‌ای را هم گرفتند ویک نفر از اشخاصی هم که گرفته شد نوشتجاتش که به سیستان نوشته بود به دست آمده در نظمیه هست ومحققین در این باب اطلاعات به وزارت داخله فرستاده‌اند و مشغول اصلاح و رفع اینگونه مفاسد هستیم وزارت داخله به مجلس اطمینان می‌دهد که قلع این مفاسد خواهد شد.
حسنعلی خان ـ بنده از طرف تمام وکلای عظام کمان می‌کنم می‌توانم عرض کنم که در این ماده به خصوص که واقعاً ماده ماست وزارت داخله با تمام قوا باید وقت صرف کند و بدون هیچ مسامحه و کوتاهی با کمال عجله مشغول رفع این مفاسد شود و عرض هم می‌کنم که یک ملت اعم از اینکه اعیان و اشراف و عالی یادانی باشد فرق نیمکند تمام افراد مساوی هستند هر که باشد باید دستگیری کرد به مجازاتش برسانند و بنده تشکر دارم از اینکه وزارت داخله تا به حال اقدامات کرده‌اند و عده‌ای را گرفته‌اند ولی اینها را کافی نمیدانم بلکه می‌خواهم که ریشه فساد از بن کنده شود.
تقی زاده ـ بنده می‌خواستم عرض کنم که چون این مطلب مهمی است و خیلی ملاحظات دارد بقیه استیضاح باشد برای روز دیگری که وزیر جنگ هم اینجا تشریف داشته باشند و عرض می‌کنم که در این کار باید یک اهمیت خیلی فوق العاده هم بنده در این باب هیئت وزراء را مسئول میدانم که باید تماماً اقدامات بکنند فعالیتی که باید اعمال ننمایند مجلس نمی‌تواند آنها را وزراء خودش براند زیرا اگر اینهار مشغول فساد باشند ما بیخود در مجلس نشسته‌ایم به راحتی باید منتظر یک فسادی باشیم که آنها گمان می‌کنند باز ممکن است این اوضاع را بر هم زد عده‌ای تلف شوند
عده‌ای پراکنده شهرها شوند حالا عرض می‌کنم خوب بگویند چه حکمی درباره کسیکه کاغذ به سیستان نوشته بود معین شده و از برای سایر مفسدین چه اقدامی شده علاوه شنیدیم بعضی از اشخاصیکه دستگیر شده بودند پس از جزئی استنطاق در صورتیکه حالشان معلوم نشده رها شده‌اند و بنده عرض می‌کنم نتیجه اقدامات در این کار خیلی باید صحیح گرفته شود و خوب است بقیه استیضاح باشد برای روز دیگری که سایر وزراء هم باشند بیایند اینجا آنوقت مذاکره شود و اگر این کار به مسامحه بگذرد باز تولید بعضی اشکالات می‌نماید و اگر بخواهند در اقدامات این اظهار محظوراتی کنند به هیچ وجه راهی ندارد و هم محظوری در بین نیست لااقل آن اشخاصیکه آشکار مشغول فساد هستند چرا ملاحظه می‌کنند و مجازاتشان نمی‌دهند اگر چنانچه دولت در این باب کاملاً اقدام نکند بنده تمام کارهای مجلس را در خود چرخیدن و خود را معطل کردن میدانم.
معاون وزارت داخله ـ اینکه میگویند چه اقدامی شده عرض می‌کنم اول در باب آنهائیکه دستگیر شدند و میگویند رها شدهن هیچ چنین چیزی نبوه که مقصر باشد رها شود و آن عده هم که عجالتاً با خود محبوس هستند مشغول استنطاقشان هستند و در صورت اعمال ایشان در نظمیه خواهند نوشت و می‌فرستند به عدلیه چون باید تعیین مجازات با عدلیه بشود و عرض می‌کنم مجلس می‌تواند اطمینان کامل داشته باشد که از جانب وزارت داخله اقدامات صحیحه در این باب خواهد شد حالا اگر کافی است مذاکرات که باشد والا بفرمایند باشد برای روز دیگر.
رئیس ـ بعضی از استیضاح را کافی میدانند حالا مجلس چه می‌گوید کافی باشد یا بماند روز دیگر؟
(گفته شد روز دیگر).
رئیس ـ حالا باید روزش را وزراء معین کنند.(گفته شد تعینش با مجلس است(. قرار شد سه شنبه ۱۳ تتمه مذاکرات در این باب با حضور سایر وزراء ختم شود.)
رئیس ـ آقای تقی زاده سئوالی داشتند از وزارت جنگ در خصوص قزاقخانه.
تقی زاده ـ بلی بنده از وزارت جنگ سئوالی داشتم در خصوص قزاقخانه و چند روز قبل که خودشان اینجا بود کتباً نوشتم تقدیم کردم جوابی ندادند مگر در حاشیه چیزی نوشته بودند اما سئوال بنده این بود که گویا قرار شده دویست و پنجاه نفر به عده قزاقخانه افزوده شود و پنج توپ شنیدر هم به آنها داده شود بنده از آنروز تا کنون این مطلب را خیلی از اشخاص شنیدم و حالا هم قبل از مجلس دو نفر از وکلا اظهار داشتند اما در باب اضافه آنروز گفته شد موقوف شده حالا بنده عرض می‌کنم این کار خیلی مهم است و می‌توانم بگویم که اداره قزاق از برای ایران هیچ نفعی غیر از ضرر زدن ندارد و چنانچه پنجاه نفر بر اینها زیاد شود خطرش مثل یک عهدنامه خطرناکی است و آن روز که بنده عرض کردم جواب نوشتند بی اصل است و حال آنکه بنده اطلاع دارم که روز شنبه مشغول تحویل گرفتن ملزومات توپخانه بودند به علاوه فشنگ توپها ماکزیم هم خواستند و در صورتیکه اساس انقلابات در ایران تماماً این بود که قزاق خانه باید جزو وزارت جنگ باشد و در تحت تبعیت احکام نظامی باشد و حالا شنیده‌ام گذشته از قور خانه که حالا می‌خواهند میگویند آنچه را هم که از ما گرفتید سابق و روانه اطراف کردید باید بدهید و عجالتاً عرض می‌کنم که آیا این مطلب صحت دارد یا خیر؟
معاون وزارت جنگ ـ در خصوص قزاقخانه به موجب رجوعاتیکه از اطراف می‌رسد و حکام از برای انتظام هم قزاق می‌خواهند گفتگو بود که یک عده اضافه شود لیکن وزارت جنگ مضایقه می‌کند و خیلی اصرار می‌شود که عده افزوده شود ولی وزارت جنگ قبول نکرده و نخواهد کرد اما در باب توپ ابداً توپ داده نشده فقط پنج جعبه ابزار می‌بایست عوض شود برای اینکه ضایع شده بود آنهم به ملاحظاتی توقیف شد.
رئیس ـ آقای تقی زاده استیضاحی درباره حادثه دیروزی که ما بین قزاق و ژاندارم واقع شده بود می‌خواهند.
تقی زاده ـ می‌بینم که قزاقخانه با ایرانیان مثل یک قشون خارج عدوی رفتار می‌کند نمیدانم این ترتیبات از چه راه است مخصوصاً این ایام شرارتهای زیاد می‌کنند مثل دیروز که مشغول شرارت بودند پلیس بنابر حقی که داشته آمده است که توقیف کند آنکارها را که میدانید به سر این بیچاره ژاندارمها آوردند هر کس از تبعه ایران قزاق یا غیر او وقتیکه خلاف قانون عمل کردند ژاندارم حق دارد آنها را توقیف کند اینها به چه مناسبت در تحت این قانون نرفته اینگونه رفتار می‌کنند ما می‌بینیم که قزاقخانه هر روزه تولید یک شرارت و فساد جدیدی می‌کند و این مسئله خیلی اهمیت دارد که باید ملتفت شد می‌زنم که این یاغی گری برای این است که در هر مورد بخواهند فسادی بکنند بتوانند مانعی نداشته باشند علاوه بر این می‌شنویم که تازگی آنچه قزاق میکیرند از اشرار الواط و اراذل می‌گیرند و این اداره به هیچ وجه خود را گویا در تحت حکومت وزارت جنگ نمیداند زیرا با اختیار خود هر چه می‌خواهد می‌کند با اینکه زمان ورود مجاهدین به اینجا قرار بر این شد که قزاقخانه از هر حیث در تحت تبعیت وزارت جنگ باید باشد علاوه بر این یک اداره مختصی نیست عهدنامه مخصوصی در این باب نیست یک دسته از قشون ایران است باید در تحت حکم وزارت جنگ باشد.
معاون وزارت جنگ ـ اما فصل اولی از فرمایشات آقا در اینکه قزاقها قدری خودسر هستند حرفی نیست ولی این از آنجائیکه از سابق عادت کردند حالا هم اینکارها را می‌کنند ولی جلوگیری شده و می‌شود اما در باب واقعه دیروز که ما بین قزاق و ژاندارم شده دیروز مذاکره شده قرار بر این شده که صاحب منصب قزاق با صاحب منصب نظمیه بیایند در محاکمات عسگریه استنطاق و محاکمه شده هر که مقصر شد و خلافش معلوم شد مجازات شود.
تقی زاده ـ بنده قانع می‌شوم از اینکه میفرمائید مجازات داده خواهد شد ولی پس از تعیین تقصیر نباید طوری باشد که رئیس بریکار بنویسد من به آنها تنبیه خواهم داد البته وقتی خلافی می‌کرد می‌آوردند در میدان توپخانه یا میدان مشق مجازات شوند تا مردم بدانند که اینها مطیع ما هستند نه درجه فوقی داشته باشند.
معاون وزارت جنگ ـ البته موافق حکم محاکمات عسگریه وزارت جنگ آنها را مجازات خواهند کرد.
وکیل الرعایا ـ بنده با اطلاعاتی که تحصیل کرده‌ام قزاقها مرتکب خلاف شرعی شده بودند ژاندارم رفته است آنها را گرفته است آن ترتیبی که گفتند پیش آمده حالا این قسمت را می‌گذاریم برای محاکمات عسگریه ولی قسمت دیگر که یک عده پلیس بی طرف را گرفته‌اند برده‌اند حبس کرده‌اند چوب زده‌اند مجازات کرده‌اند دستشان را خورد کرده‌اند بعد یک تیر انداختند برای چه و این مطلب چه حای صرف نظر است آخر این چه ترتیبی است اینها چه نفعی برای ما دارند کدام حاکم این قزاق را برای نظم مملکت می‌خواهد آن حاکم که قزاق برای نظم مملکت می‌خواهد بدتر است از این قزاق.
ناصر الاسلام ـ بنده عرض می‌کنم در تمام طبقات ناس اشخاص رذل و شرور هست این مختص به قزاقها نیست در صورتی که خود سرانه یک عده قزاق شرارت کرده باشند ما نمی‌توانیم از تمام آنها صرف نظر کرده همه را شرور بگوئیم چه بسا از همین قزاقها که خدمت کرده‌اند و حالا هم خدمت می‌کند حالا بایستی که ما از وزارت جنگ استدعای مجازات عده از اشرار خواهان باشیم.
معاون وزارت خارجه ـ از طرف وزارت جنگ همانطور که عرض کردم حکم صادر شده و پس از تحقیق مفصرین جزا داده خواهند شد.
ادیب التجار ـ باید وزارت جنگ خیلی این مسئله را اهمیت بدهد برای اینکه امروز نمایش قشونی و انتظار اسایش تهران یا ژاندارمها یعنی اداره نظمیه است بهترین ادارات به همراهی آقای وزیر داخله امروز اداره امنیه است ما در تحت زحمات آنها شبها راحت در منزل خود می‌خوابیم بایستی همانطور که معاون وزارت جنگ می‌فرمایند از اقدام کوتاهی نشود و اشرار را مجازات بدهند.
فاتح الملک ـ بنده متقاعد نمی‌شوم با این جواب که گفته شد و عرض می‌کنم در تمام دول عالم هر چه اسم قشون دارد در تحت اطاعت وزارت جنگ است و در این شهر تا به حال قزاقها کار کرده‌اند از هر قبیل خلاف قانون مرتکب شده‌اند طوری معلوم می‌شود که اداره قزاق در تحت حکومت وزارت جنگ نیست و خودشان را تابع وزارت جنگ میدانند عرض می‌کنم رئیس بریگاد قزاق آیا غیر از یک انسترو کسیون یک معلم است اگر معلم است که البته باید در تحت ریاست وزارت جنگ باشد و اگر غیر از این یک عهدنامه در این باب هست که اداره قزاق هر کار می‌خواهند بکنند بگویند تا بدانیم والّا قزاق شرب خمر کرده بود حق پلیس این بود که او را توقیف کند.
معاون وزارت جنگ ـ اولاً جناب فاتح الملک فرمودند شرب خمر کرده بودند خیر شرب خمر نبوده قمار می‌کردند آن هم در یک اطاق یک خانه دیگری که آن اطاق وسل به یک قهوه خانه داشته است و در واقع پلیس از حق خودش تجاوز کرده و خیلی کنجکاوی کرده است اما در باب عهدنامه خیر جز احکامی که از دولت سابق به آنهاداده شده هیچ حکم دیگر به آنها داده نشده و حتی المقدور وزارت جنگ حاضر است در اینکه هر قزاق خلاف کند دستگیر کند و جزا بدهد.
حسن علیخان ـ بنده خیلی اهمیت می‌دهم به این مسئله و خیلی خوشوقت هستم از اینکه همچو موقعی پیش آمد تا مطلبی را که دارم بگویم عرض می‌کنم گویا ما خیلی ملاحظه داریم از دسته قزاق و گویا اینکه یک خوفی از آنها داریم و حال آنکه آنها هم در خدمت حاضر نیستند و میگوئیم مسئله دیروز هم یک واقعه جدیدی نیوده قزاقها همیشه از اینگونه خلاافها کرده‌اند و بدون مجازات باقی مانده بنده می‌خواهم ترویج بدهم فرمایش آقای فاتح الملک را که اگر قزاق مطیع وزارت جنگ است بدانیم و اگر هم خودش مستقل است بدانیم و اگر محظوراتی هم هست خوب است بفرمائید تا مطلع باشیم بنده عرض می‌کنم این انعامات زیاد از کجا میدید که با اداره قزاقخانه داده می‌شود چطور سربازهای بیچاره با ماهی هفت قران و ده شاهی را هم به هزار مشقت می‌گیرند بلکه هیچ نمی‌دهند و بریگاد قزاق اینقدر محترم است در حقشان مراعات ترتیب می‌شود که هیچ یک از قشون ما نیست هر ماه مواجبشان حواله به بانک روسی می‌شود میروند نقد می‌گیرند و در آخر عرض خودم می‌گویم که گذشته از اینکه مجازات اینها باید علنی باشد استنطاقشان هم باید علنی باشد تا ترتیب و علت شرارت معلوم شود.
معاون وزارت جنگ ـ بلی اینکه در باب شهریه قزاق میفرمائید مرتب است صحیح است ولی این از زمان سابق است و این کار نه این است که بد باشد بلکه ما باید کاری کنیم که سایر قشون را هم به پای قزاق برسانیم و حالا بعد از آنکه رفورم جدید تأسیس شد از تهیه پول فرق مابین افراد قشون گذاشته نخواهد شد.
شیخ محمد ـ بنده فرمایشات آقای تقی زاده را تمام قبول دارم ولی اینکه گفتند قزاقها تمام از اشرار هستند این صحیح نیست بلکه اشخاص میان تمام قشون هست باید علت را پیدا کرد که این عده برای چه شرارت کردند و چرا این کارها را می‌کنند والّا خیلی از قزاقها هستند که که الان به اطراف مأموریت رفته‌اند و با کمال صداقت مشغول خدمت هستند ولی همان یک علتی است که در تهران این عده این شرارتها را می‌کنند و باید علت آن معلوم شود.
کاشف ـ بنده عرض می‌کنم این کار خیلی مهم است که پنجاه شصت نفر بدون هیچ سابقه یک دفعه مرتکب یک همچو فعل شنیعی بشوند و باید دانست که این رجحانی که به قزاقها داده شده برای چیست سابق برای پیشرفت مقاصد استبدادی بود ولی امروز این رجحان نباید باشد هر کس خدمت کرد هر که باشد او باید ترجیح داشته باشد.
معاون وزارت جنگ ـ خلع اینها راجع است به قوانین نظامی ولی حقوق به مقتضای وقت به اینها داده شده است ومیشود و ندادن این مقدار به سایر قشون برای بی پولی است و عرض می‌کنم که این رجحان و خود سری برای همان اضافه حقوق است که به آنها داده می‌شود باید وکلای ملت در این باب ملاحظات کنند.
تقی زاده ـ بعضیها از عرایض بنده استخراجات کردند گفته شد که تمام قراقها شریرند خیر اینطور نبوده است بلکه عرض کردم آنچه تازه می‌گیرند از اشرار می‌گیرند و اینکه آقای معاون وزارت جنگ فرمودند صحیح است که باید سایر قشون را به پای قزاق رساند نه آنها را پائین آورد اما اگر ملاحظاتی که میگویند وکلا بکنند در باب پول است پول را باید وزراء تهیه کنند.
نواب ـ یکی از وکلاب عظام فرمودند قزاقهای جز برای شرارت برای کار دیگر نیستند و حال آنکه بنده راپورتها شنیده‌ام که همین قزاقها در ولایات خدمت‌ها کرده‌اند ما البته باید از شرارتهای قزاقهای شرور جلوگیری کنیم ولی از آنهائی هم که خوب هستند و خدمت کرده و می‌کنند تشکر کنیم و البته جناب وزیر جنگ با مراعات قانون نظامی به آنها عمل خواهد کرد یک مسئله دیگر آنکه یکی از آقایان وکلا گفته مگر قزاقها قرار و عهدنامه تازه دارند با دولت جناب معاون وزارت جلیله جنگ فرمودند قرار همان قرار سابق است تغییری نکرده قرار تازه نیست و بنده عرض می‌کنم قراردادهای سابق غالباً از درجه اعتبار ساقط است مثلاً یک جا مظفر الدین شاه یا ناصر الدین حکم دادند تا که قزاق فقط باید محکوم به به حکم شاه باشد اینها ساقط است زیرا در فتح تهران و ورود مجاهدین بنده در کار بودم در واقع خیلی از کارهای سیاسیش را بنده می‌کردم در واقعه محاربه مجاهدین با قزاقها بالاخره کار به جائی رسید که از یکی از سفارتخانه‌ها شخصی آمد اینجا و گفت که دیگر با قزاقها جنگ نکنند و آنها حاضرند تسلیم بشوند آنوقت که مجاهدین قصد این را داشتند که بریزند قزاقخانه را خرات کنند قرار شد کتباً که صورتش الساعه نزد من است بر اینکه مجاهدین دیگر با قزاقها جنگ نکنند با این شرط که آنها هم مثل سابق خود سرانه رفتار نکنند در تحت حکم وزارت جنگ باشند مسئله دیگر آنکه یکی از وکلا فرمودند که یکی از ژاندارمها زخمی شده و بنده شنیدم چهار نفر زخمی شدند حالا بنده تحقیق می‌کنم از معاون وزارت جنگ که چهار نفر زخمی شده‌اند یا یک نفر.
معاون وزارت جنگ ـ بنده هم شنیدم که چهار نفر مجروح شدند و فوراً راپورت خواسته و راپورت موقعی رسید که بنده می‌آمدم به مجلس نتوانستم بخوانم.
وحیدالملک ـ بنده پیشنهاد می‌کنم که نتیجه این استیضاح باشد برای جلسه آتیه که سه شنبه ۱۳ محرم است.
رئیس ـ مجلس این پیشنهاد را قبول می‌کنند؟(گفته شد بلی).
رئیس ـ پس بقیه این استیضاح می‌ماند به روز سه شنبه سیزدهم محرم.
وزیر عدلیه ـ چندی قبل که در مجلس آمدم عرض کردم که در عدلیه مشغول ایجاد دوایر قانونی هستند و متدرجاً به مجلس خواهد آمد عجالتاً چند لایحه قانونی است که حاضر شده پیشنهاد خواهد شد و تقدیم این لایحه با مراعات الاهم حالا هم است و موافق ماده سی ام نظامنامه داخلی که باید لایحه را وزیر خودش پیشنهاد کند لذا امروز حاضر شدم که پیشنهاد کنم و در آن ماده نوشته شده است که قرائت یا با اجازه مجلس است یا خود وزیر مسئول حالا بنده عرض می‌کنم که لایحه اول اینجا خوانده شود برود کمیسیون نقادی بشود آنوقت در مجلس خوانده شود.(و مقدمه خود وزیر عدلیه نوشته بودند قرائت کردند.
در این موقع ذکاءالملک صورت استیضاح جنابان معتمدالتجار، نوبری و وکیل الرعایا را از وزارت خارجه در باب خروج قشون روس اولاً از اهر ثانیاً از تمام نقاط ایران قرائت کرد).
رئیس ـ این دوقسمت است یکی حرکت قوه نظامی روس از اهر آن صحیح است ولی قسمت ثانی را وزیر زاده به مجلس داده و روز معین نشده ذکاءالملک سئوال معززالملک را از وزارت خارجه مشعر بر فقرات ذیل در باب مفتاح السلطنه بود قرائت کردند بنابر آنچه در نمره ۲۰ حبل المتین کلکته نوشته شده مفتاح السلطنه بدون اجازه وزیر خارجه از جای مأموریت خود به مرکز آمده سیزده هزار تومان است پیش گرفته ثالثاً در مدت توقیف به حکومت هندوستان معرفی نشده ذکاءالملک صورت استیضاح جناب معاضدالملک را از وزارت خارجه در خصوص معاینه جنایزی که از عراق عرب می‌گذارد قرائت کردند.
رئیس ـ در ضمن موضوع مذاکرات امروز قانون محاسبات بودجه بود اگر می‌خواهند باشد برای سه شنبه که خوانده شود والّا برود کمیسیون بودجه.(گفته شد استیضاحات روز سه شنبه و قانون بودجه روز چهارشنبه خوانده شود).
رئیس ـ دیگر تا شش روز برای ایام عاشورا جلسه عمومی نخواهیم داشت مگر کمیسیون که باید حاضر شوند جلسه عمومی می‌ماند به روز سه شنبه سیزدهم شهر محرم الحرام و سه روز تاسوعا عاشورا یازدهم اینجا روضه خوانی مجلس منعقد خواهد بود.
معاون وزارت داخله ـ لایحه در خصوص مالیات بلدیه و نظمیه تهران و ولایات است که اینک پیشنهاد می‌شود خواهشمندم که زودتر قرائت شود.
مؤتمن الملک ـ ماده ۱۶ و ۹۱ از قانون انتخابات و مسئله انتخاب ارامنه که رجوع به کمیسیون شده بود اینقدرمشکل نبود چرا به مجلس نمی‌آید.
رئیس ـ راپورت کمیسیون راجع به مادتین شانزده و نود و یک قانون انتخابات چند روز است داده شده مجال خواندن نشد ولی در باب انتخاب ارامنه امروز پیشنهاد شده جلسه آتیه سسه شنبه ۱۳ مجلس ختم شد.