مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۶ شهریور ۱۲۸۶ نشست ۱۵۹
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری نخست | تصمیم‌های مجلس | قانون اساسی مشروطه و متمم آن |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری نخست |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۶ شهریور ۱۲۸۶ نشست ۱۵۹
مذاکرات روز شنبه ۱۲ شعبان ۱۳۲۵ دارالشورای ملی
خلاصه مذاکرات روز پنجشنبه ۱۰ را آقا سید محمد تقی قرائت کردند.
رئیس- خلاصه مذاکرات حضور همایونی این شد که در اصلاح امور اقدام فوری بعمل آید از قرار امروز تمام امرا و وزراء در دربار جمع خواهند شد و انشاء الله امیدوارم اخبار مسرت انگیز در عصر واصل گردد.
آقا میرزا محمود- تلگرافی که راجع بسرحد بود خوب است قرائت شود تا مستحضر شویم.
رئیس- آن تلگراف در دست جناب سعدالدوله است و پاره اخبارات خوش دیگر هم دارد خودشان خواهند آمد و خواهند گفت ولی که هست علت این که ظاهرا بنظر می‌رسد که این مجلس کار نکرده و حال آنکه بسیار کار کرده همان است که بعضی کارهای جزیی را در مجلس داخل کرده‌اند و وقت مجلس را صرف می‌نمایند مثل این که اگر در مطلب سرحدی کاغذ سفارشی لازم می‌شود که از سفارت عثمانی بگیرند رجوع می‌کنند به انجمن عرایض و از آنجا به وزارت خارجه نوشته می‌شود عرایض و از آنجا بوزارت خارجه نوشته می‌شود که ایشان از سفیر بخواهند چنانچه از دیشب تا حال قریب یکهزار کاغذ نوشته‌اند و من مهر کرده‌ام لابد اینها باید تحقیق بشود این اسباب تضییع وقت مجلس است بهتر این است که بعدهخا قرار شود هر کسی کاری با وزراتخانه دارد اول رجوع به وزارتخانه نماید اگر انجام نیافت رجوع به مجلس کنند مطلب دیگر تلگرافاتی که از ولایات می‌رسد بعضی راجع است به انجمنها و بعضی باشخاص دیگر این مطلب را باید فهماند که ولایتی انجمنی دارد و مجلس رسما آن انجمن را می‌شناسد هر کس کاری داشته باشد باید بآن انجمن رجوع نماید اما اگر بعضی بخواهند شرارت کنند و از زیر بار مالیات بگریزند باید جلوگیری شود مجلس هم بای بولایت اعلان کند که انجمنهای ولایتی آنها معین و مشغول کار شوند.
تلگرافی که به ولایت نوشته شده بود:
- چون خاطر خطیر همایون اعلی و آرای وکلای عظام متوجه به اصلاح امور مملکتی و تامین طرق و شوارع و محو رسوم جور و اعتساف است و باید خاطر وکلای عظام آسوده و باشتغال وظایف مهمه خود پردازند و با اشتغال بامور جزییه از امورات کلی بار می‌مانند و چون همه روزه از ولایات تشکیلات می‌رسد و بعد از تحقیق زیاد معلوم می‌شود که کذب صرف است یا حکومت محل بطور تحقیق رسیدگی کرده و بواسطه عدم موافقت او با خیال عارض مجددا به اشتباه عارض شده بنابراین اعلان می‌شود هر که را در دارالخلافه شکایتی است اول به وزارتخانه که راجع به آن است تظلم نماید و اگر خارج از طهران است اول بحکومت محل اظهار نماید اگر رسیدگی بعمل نیامد بانجمن اطلاع بدهد اگر باز احقاق حق نشد بعد از آن با امضا عرض خود را بمجلس مقدس اظهار نماید.
آقا سید حسن- این لایحه مضمونش بسیارخوب است ولی ولایتی که انجمن ندارد چه بکند مقصود این است اقدام شود انجمنها از روی دقت تشکیل شود.
رئیس- در این خصوص تاکید خواهد شد.
آقا میرزا فضلعلی آقا- این ترتیب بسیار خوب است ولی اگر بنا شود که همه جا عرایض به مهر انجمن برسد طول خواهد کشید عجاله خوب است بمهر انجمن رسانیدن را موقوف دارید اگر لازم شد در دفعه دوم اینکار را بکنند.
حسام الاسلام- این بیان که انجمنها باید از روی قانون تشکیل بشود صحیح است ولی این لایحه بطور کافی مفصل نیست باید مفصل نوشت که مجلس هر انجمنی را به سمت رسمیت نمیشناسد جز آنچه بر طبق قانون تشکیل شده باشد.
حاج سیدنصرالله- عرایض پولیتکی لوایح قانونی به مجلس پذیرفته می‌شود و آنچه راجع به وزارتخانها است اگر در آنجا انجام مقصد نشد باید بمجلس تظلم نمایند.
رئیس- ممکن است در عبارت تعییر داد ولی مقصود همین است حال ببینیم اجازه داده می‌شود یا خیر.
آقا میرزا ابوالحسن خان- باید مجلس بحق خود باقی باشد این عدالتخانه هم مثل ماست و عرایض باید باو رجوع شود اگر نقصی داشته باشد البته باید اصلاح نماییم مقصود این است چیزیکه وظیفه مجلس است باید اقدام کند و آنچه وظیفه او نیست اقدام نکند تا بر حق خود باقی بماند.
حاج شیخ‌علی- اینکه عارضین عرض خودشان را به ادارات اظهار کنند در غایت اشکال است چه ضرر دارد عرایض خودشان را باینجا ارجاع نمایند و از اینجا تشخیص داده باداره رجوع شود.
حاج سید عبدالحسین شهشهانی- این ترتیب که عرایض بدوا باینجا برسد و از اینجا رجوع بادارات گردد بد نیست.
آقا سید محمد تقی- در این لایحه همچو اظهار شده که هر کس شکایتی دارد بهر وزارتخانه که راجع است رجوع نمایند این ترتیب صحیح است لیکن راجع باداره باشد یعنی چه.
رئیس- مثلا مثل نظمیه.
آقا سید محمد تقی- آنهم راجع بوزارت خانه است.
وکیل الرعایا- ما باید وزارتخانه‌ها را بهر ترتیبی هست بمردم معرفی نمائیم که مجری کار کیست و بدانند این ترتیب خوب است و هر قدر زودتر مردم بدانند بهتر است.
آقا سید حسین- مقصود این است که بجهه بسیاری عرایض زیاد قرار شود که هر کس شکایتی دارد بهر وزارتخانه راجع است رجوع شود این ترتیب را مجلس تصویب نماید اصلاح کلیات آن اینجا لازم نیست که وقت مجلس را ضایع نماید دیگر اینکه قرار بود که اول مجلس نظامنامه خوانده شود و بعد شروع بمذاکرات لازمه گردد حتی قرار بود که اگر وزیری هم در این بین وارد شود باید قرائت نظامنامه قطع نشود.
رئیس- بواسطه وصول پاره تلگرافات مهمه و مطالب لازمه مجال قرائت نظامنامه در این دو سه روزه پیدا نشد امروز هم کارهای مهم داریم عصر هم حاضر می‌شویم برای کارهای خودمان.
آقا میرزا ابوالحسن خان- ایرادی که می‌شود مقتضی نمی دانم زیرا که هر وقت یک اقتضایی داشت آن وقت وزارتخانه‌ها درست منظم نبود باین طور قرار داده شده بود ولی حالا دیگر برای اینکه باید اصلاح کرد باید بخود آنها رجوع شود.
تلگرافی بحکام ولایات نوشته شده بود قرائت شد قریب باین مضمون:
- عموم حکام را اعلان می‌داریم:
- از قراری که مسموع وکلا شده خارج از قانون انجمن ولایتی و ایالتی بعضی انجمنها به اسم‌های مختلفه تشکیل شده و اسباب اختلال امور گردیده این است مجلس آن انجمنها را بطور رسمیت نخواهد شناخت و اظهارات آن انجمنها به مجلس رسمیت نخواهد داشت.
صدیق حضرت- قید انجمن بلدی هم بشود.
آقا سید حسین- این قید هم بشود که در هر جا انجمن تشکیل نشده موافق نظامنامه تشکیل بدهند الان چند ماه است که این اعلان شده و همین طور مانده است.
رئیس- در باب وکلای ولایات سه روز قبل اکیدا تلگراف شده است تا ده روز دیگر انتخاب شوند وکلای این جا هم باید انتخاب شوند اما در باب انجمنها این تلگراف صحیح است و مجلس غیر از انجمنهای رسمی کسی را نمیشناسد.
آقا سید حسین- این تلگراف اگر برود چون در اغلب از ولایات انجمن از روی نظامنامه انتخاب نشده است تمام انحمنها بهم خواهد خورد خوبست در همین تلگراف قید شود که هر جا هم انجمن نیست تشکیل شود.
آقا میرزا مرتضی خان- خوبست رای مجلس را هم که چهار جا ایالت است و باقی ولایت این هم اعلان شود که بدانند.
وکیل التجار- پریروز در خصوص انجمنهای ایالتی و ولایتی مذاکره شد و بموجب نظامنامه سابق همانطور بود ولی حالا تغییر کرده موافق آن نظامنامه اسباب اختلال است خوب است مذاکره شود و تصحیح شود و نیز این هم توضیح شود در این تلگراف که انجمن غیر رسمی اگر مخالف ترتیب انجمنهای رسمی نباشد حکومت مانع نباشد و این را دست آویز خود قرار ندهند.
آقا شیخ یوسف- بموجب فصلی از فصول قانون اساسی اجتماعات آزاد است حال اگر این تلگراف را بکنید حکام سند کرده سایر انجمنها را بر هم می‌زنند خوب است توضیح بشود که مانع انجمنهای غیر رسمی نشوند و مرجع آنها به انجمنهای ولایتی یا ایالتی باشد.
حاج سید عبد الحسین شهشهانی- این تلگراف اشعار نداشت که سایر انجمنها نباشد بلکه این است که مجلس فقط انجمن ولایتی و ایالتی را می‌شناسد اما در باب نظامنامه انجمن در هر جا که فرستاده شد قرار بود از روی عدد نفوس باشد بعد در رشت اختلاف شد و رای گرفته شد که طبقاتی باشد خوب است این مسئله در تلگراف توضیح شود.
آاق میرزا فضلعلی- معنی آزادی اجتماعات این است که هر حقی را یک فرد دارد اجتماع هم همان حق را دارد زیاده از این نیست.
حاج امام جمعه- تمام هم این مجلس این است که مردم آسوده شوند و این مطلب معین است هر چه در مرکز کارها زیاد باشد بدتر باعث ناامنی می‌شود ما قرار گذاشتیم که در مقابل حکومت از برای اینکه بی اعتدالی ننمایند انجمن ولایتی و ایالتی باشد که ناظر بامور او باشد مثل مجلس که ناظر به وزارتخانه‌ها است حال اگر بخواهند بعنوان اجتماعات داخل در کار شوند نمی‌شود باید جلوگیری شود در این تلگراف اشعار دارد که فقط انجمن ولایتی و ایالتی دخالت در کار داشته باشد ولی اجتماعات دیگر حق دخالت ندارند اما درباب انتخابات انجمنها که انتخاب شده یا از روی طبقات یا غیر طبقاتی نمی‌خواهیم آنها را بهم بزنیم فقط مطلب ما این است که هر یک از انجمن ولایتی سمت رسمیت دارد اگر ولایت باشد یا انجمن ایالتی سمت رسمیت دارد اگر ایالت باشد
آقا سید حسین- همانطور که جناب ئریس فرمودند مقصود این نیست که سایر انجمنها بر هم بخورد مقصود این است که انجمن رسمی فقط انجمن ایالتی و ولایتی است.
آقا شیخ حسین- بنده عرض می‌کنم مجلس در هر مطلبی که صحبت می‌کنند آخر بجائی نمی‌رسد که نتیجه بگیرد بعقیده بنده تکلیف انجمن ایالتی و ولایتی معلوم است اما در خصوص سایر انجمنهای غیر رسمی هم خوب است یک قانون مختصری نوشته شود بموجب یک ماده از قانون اساسی که مردم بدانند مقصود از اجتماعات چیست.
آقا سید مهدی- اگر دو سه کلمه بر این تلگراف افزوده شود که غیر از انجمنهای ایالتی یا ولایتی انجمنهای دیگر در کار مملکت دخالت ندارند و انجمنها در امورات داخلی خود آزادند خوب می‌شود.
آقا سید محمد جعفر- مراد از انجمنها چه چیز است بعضی انجمنها در ولایات است که مهری درست کرده‌اند و نظامنامه می‌نویسند و بعضی کارها می‌کنند آیا اینها صحیح است؟
رئیس- مقصود از این تلگراف اینست که مجلس فقط انجمن ایالتی و ولایتی را رسمیت می‌دهد و سایر انجمنها اگر کاری بکنند در تحت حکومت هستند و مجلس باآنها طرف نیست.
آقا سید محمد جعفر- باید این نکته را افزود که سایر انجمنها در تحت حکومت حاکم هستند تا تکالیف آنها معلوم بشود.
حاج سید نصرالله- مطلب همان است که غیر از انجمن ولایتی و ایالتی هیچ انجمنی رسمیت ندارد اجتماعات هم آزاد است مادامی که مخل نظم نباشد.
اسد الله میرزا- گویا این مسئله را یک اندازه حکومت می‌داد و همچنین مجلس تقنین قانون کرده پس فایده این تلگراف امروز چیست و اما اجتماعات آزاد است مادامی که مخل نظم نباشد و اما نظامنامه از برای خودشان می‌نویسند ضرری ندارد ما از اول گفتیم غیر از انجمن ایالتی و ولایتی و بلدی را نمی‌شناسیم.
رئیس- گویا مسئله تمام است که فقط مجلس انجمن ایالتی و ولایتی و بلدی را بطور رسمیت می‌شناسد لاغیر.
احتشام الاطباء- این تلگراف در باب تفاوت عمل از ترشیز رسیده است که حکومت خراسان قرار گذاشته است که حکومت ترشیز پنج هزار تومان حق الحکومه بگیرد و حال آنکه تفاوت عمل را گرفته و حق الحکومه را علیحده از رعیت می‌خواهد بگیرد اگر غیر از تفاوت عمل حق گرفتن چیزی ندارد تلگراف بشود که نگیرند.
مفتخر الممالک- در باب تفاوت عمل رئیس فرمودند یک مجلس فوق العاده بشود که درست تشریح شود.
احتشام الاطبا- آیا غیر از تفاوت عمل حق دارند زیادتر بگیرند.
گفتند خیر حق ندارند زیادتر بگیرند
حاجی معین التجار- درباب تفاوت عمل بحکام تلگراف شده که همان معامله سابقه را با رعیت رفتار نمایند یعنی باید از اشخاص با بصیرت صورت بگیرند و از روی همان صورت مطالبه کنند حالا چرا در این مدت آنصورت را ندادند
حاج سید عبدالحسین شهشهانی- این مطلب در زمان وزارت ناصر الملک گفته شد یک ورقه چاپی هم طبع شد ولی آن صفحه چاپی طوری است که مبهم است ممکن استکه همانطور مثل سابق اجحاف کنند و هم احتمال دارد چیزی علاوه از تفاوت عمل نگیرد باید توضیح شود مثلا نوشته شده که هر عملی که حکومت پارسال کرده امسال هم همانطور بدهند و قبض بگیرند این ترتیب باعث می‌شود که هر قدر حکومت پارسال ظلم و اجحاف کرده حکام امساله هم همان طور بکنند.
اسدالله میرزا- اولا معین باید کرد که از برای حکومتهای جزء و محال حقوقی معین شده که هیچ والا حقوق می‌خواهند.
رئیس- این مطلب باید از کمیسیون مالیه تحقیق شود در حقیقت این مسئله هم حل شده که اگر مجلس تصویب کرده که حق بحکومت داده شود خوب والا اگر گرفته باید تا دینار آخر را پس بدهد.
وکیل الرعایا- در باب تفاوت عمل و مجلس خیلی مذاکره شد اگر راجع بحکومت باشد همچو حکومت باانصافی نداریم که از روی انصاف رفتار کندو علامه نگیرد ولی قرار بود از اشخاصی که با اطلاع و با بصیرت بودند صورت از آنها بگیرند حالا اگر واگذار بهمان حکام شود بالمضاعف خواهند گرفت باید مجلس این صورت را معین کند و از روی آن صورت بگیرند همه هم در کمال امتنان می‌دهند.
آقا میرزا ابوالحسن خان- در این باب رای گرفته شده یکی این که تفاوت عمل جزو مالیات شود دیگر در باب تبول و تسعیر بود.
رئیس - از ترتیب سابق من مسبوق نیستم فعلا موافق رای مجلس جواب این تلگراف داده می‌شود در باب تمبر هم جواب احسن الدوله عنوانی کرده لایحه هم نوشته شده قرائت شود قرائت شد.
آقا میرزا فضلعلی آقا-این مسئله سابق هم گفتگو شد بینی و بین الله صحیح نیست که از برای جزئیات مجلس قیمت قرار بدهد همین طور که سایر مخارج می‌شود این خرج هم بشود.
آقا سید مهدی- چون مطالب بی معنی خیلی بانجمن عرایض می‌رسد و وقت را ضایع می‌کند اگر این ترتیب معمول بشود خیلی فرق می‌کند.
آقا شیخ یوسف- شخص خاصی اگر مطلب خاصی داشته باشد البته باید کرایه آنرا بدهد اما مطلب عمومی را باید عموم ملت بدهند.
حاج سید نصرالله- این تمبر منافی باشان مجلس نیست و مال دفترخانه است همانطوری که گفته‌اند مجلس نمی‌تواند از کیسه خود یا از دولت مخارج بیهوده نماید.
احسن الدوله- اشتباه نشود این پول راجع بدفتر خانه هم نیست و مخارج دفتر خانه راجع به مجلس است بلکه این بجهه مخارج پست است اگر فی الواقع می خواهید ملاحظه ملت را بکنید در عمل تلگراف که ملاحظه کنید از هر ولایتی از یکهزار تومان الی ده هزار تومان در این سال پول تلگراف داده‌اند حالا این ترتیب محض اینست که عرایض بی خود هر روزه نیاید.
صدیق حضرت- همین طور است که احسن الدوله گفتند علاوه جلوگیری از عرایض مکرر و بیجا هم می‌شود.
آقا میرزا فضلعلی آقا- عقیده بنده این است که صحیح نیست مجلس خودشان را آلوده باین چیزها کنند خوب است این قرارداد با پستخانه بشود که اجرت جواب را از آن طرف بگیرد.
رئیس- خدمت مفت نمی‌شود کرد اجزای هر اداره پول می‌خواهند پریروز گفتم در باب حقوق وکلا باز هم می‌گویم من دارایی دارم یک دینار هم شاید نگیرم و بر حسب رسم از روزی که پشت این میز نشسته‌ام مواجب می‌خواهم تا دیگران خجالت نکشند.
حاج سید نصرالله- فایده تمبر این است که وکلا بکلی آسوده شده مردم هم دفتر مجلس را می‌شناسند.
آقا سید حسین- تا حال اینکه تمبر چسبیده شده آیا رای داده شده یا خیر تمبر بعدلیه فرستاده شده است بااینحال پس چرا مذاکره می‌نمائید اگر رای داده نشده چرا در آن دفعه اول جلوگیری نکردید
(گفتند رای گرفته نشده است)
صدیق حضرت- پی خوب است مقرر فرمائید این رای رایک سطر بنویسید که قانون باشد.
رئیس- بسیار خوب بنویسید بعد از آن رای گرفته شود. مرقومه از طرف آقای آخوند ملا محمد کاظم خراسانی بمجلس رسیده قرائت شود قرائت شد قریب باین مضمون بود:
- به مجلس محترم شید الله ارکانه اظهار می‌دارد از قراری که آقا مصطفی نجل مرحوم حاجی آقا محسن عراقی اظهار داشته بواسطه اتهام ایشان به مخالفت مجلس پاره تعدیات نسبت به ایشان وارد آمده مقرر دارید حفظ مقامات ایشان را نموده از جمله خواهندگان مجلس محسوب دارند.
آقا میرزا سید محمد مجتهد- همچون مطلبی نبود این را هم باید بدانند که آنها مدعی خیلی دارند من نوشتم به آنجا که جلو مدعی را نمی‌توان گرفت باید به قانون شرع بقانون شرع رفقا شود.
عریضه مفصلی از رحیم خان چلپیانلو به مجلس رسیده بود مشعر بر استدعا و درخواست این که مقرر شود تقصیر من رسیدگی شده در صورت ثبوت مجازات والا عفو و مرخصی را خواهشمند است.
آقا میرزا سید محمد مجتهد- چیزیهم بمن نوشته شما هم قرار گذاشتید که پنجشنبه او را بخواهید چه طور شد.
رئیس- بلی این کاغذ را رحیم خان نوشته یکی را هم سالار مفخم نوشته و من مایل نیستم که در کار آنها دخالت کرده باشم حال رای رای مجلس است اگر باید در مجلس قرائت و تحقیق شود بشود.
آقا سید حسین- سالار مفخم مدتی استنطاق شد در عدلیه و مجازات و روی کاغذ آمد خود فرمانفرما به مجلس آمد و رای کمیسیون مجلس را خواست رای کمیسیون با اندازه مجازاتیکه او معین کرده بود موافق نیامد مجلس چون مجازات او را کم دانست این بود که خواست تحقیق و رسیدگی شود.
رئیس- چون من در سابق نبودم و مسبوق نیستم این است هر کاغذی بمن می‌رسد باید خوانده شود تا بدانم.
دبیر رسائل- اگر او ضامن می‌دهد که برود اسرارا بر گرداند ماندن او فایده ندارد.
صدر نطنزی- بنا بود که او مجازات شود اگر مجازات می‌شد اسباب عبرت دیگران گردیده و این اتفاقات واقع نمی‌شد حال هم اگر او مجازات نشود اسباب تجری سایرین خواهد شد.
آقا میرزا محمود خوانساری- قریب ده ماه بود که در اینجا دادو بیداد شد که اسرای ما بر گرداند ما با کسی غرض شخصی نداریم و نمی‌خواهیم قبل از استنطاق کسی غرض شخصی نداریم و نمی خاهیم قبل از استنطاق کسی بمجازات برسد مجلس هم باید حقوق همه را ملاحظه نمایند حالا که این طور است اگر می‌خواهد اسرار را استرداد کند برادران و اقوام و کسان دارد آنها اسرارا برگردانند آنوقت امید است ملت از تقصیر او بگذرد و مستخلص شود اما اگر بخواهد برود گمان نمی‌کنم ملت و مجلس چنین اجازه را بدهد.
حاج سید عبدالحسین شهشهانی- یکی از عیب‌های بزرگ مملکت ما این است وقتی که مجازات به اشخاص بزرگ رسید مجازات داده نمی‌شود و واسطه زیاد می‌شود سایرین هم می‌خواهند تاسی به آنها نمایند این چند نفر که پسر آصف الدوله و خود آصف الدوله و سردار افخم که کارشان راجع به عدلیه شد چون آنها محترم بودند ملاحظه کردند در این مدت بعد از زحمات زیاد خواستند استیناف کنند هر چه گفته شد که این کار راجع بعدلیه است ربطی بمجلس ندارد گفته شد که حکم شرعی او معلوم ربطی در این داد و بیداد خلط مبحث شده اسباب نجات او شد.
حاج امام جمعه- شش ماه است که از ولایت آمده‌ام و این صحبت را شنیده‌ام مردم ما را تربیت شده میدانند بیست دفعه مذاکره شد جمعی شهادت علمی دادند که این شخص شصت نفر زن فروخته حالا توسط می‌کنند آیا می‌خواهید ما آدم بشویم چون این مرد استیناف خواسته بود اینجا مذاکره شد و ترتیب آن مجلس را دادند و گفتند این مرد باعث قتل دوازده نفر شده و کسی که باعث قتل شود باید دائما حبس باشد آیا حالا می‌خواهید این زنهایی که اسیر شده‌اند بما سرزنش کنند که در این مدت با این همه فریاد و فغان چه کردید.
آقا میرزا محمود خوانساری- گمانم اینست خود این که می‌گوید میروم اسرا را می آورم اقرار حضوری است بفروختن آنها.
آقا سید مهدی-در مسئله سالار مفخم و رحیم خان عرض می‌کنم متناقض است این مرد ترکمن را دعوت کرده اشخاصی که خواستند جلوگیری کنند تهدید کرده و نعل و میخ فرستاده معهذا می‌خواهند او را خلاص نمایند ولی رحیم خان هنوزاستنطاق نشده است و تقصیرش ثابت نیست محبوس است.
وکیل التجار- چطور می‌شود به او اطمینان حاصل نمود که برود.
مقبل لشکر- وقتی که رجوع بعدلیه شد و استنطاق کردند تمام اینها را جزء بجزء نوشتند و مجازات هم جزء نوشته شد و در ضمن مجازات هم همین بود که اسرا را استرداد نماید اگر چیزی باقی ماند یکی هفتصد تومان بدهد خوبست آن صورت‌ها را بخواهید تا معلوم شود.
آقا میرزا ابوالحسن خان- اگر چه خیلی جسارت است ولی معذرت می‌خواهم از جناب رئیس سابقا رسم بود هر لایحه که به مجلس می‌آمد اول رئیس ملاحظه کرده اگر قابل طرح بود قرائت می‌شد گمانم این است ابدا این گونه عرایض و وساطت‌ها نباید در مجلس قبول شود از این جهت بنده پُرُتست می‌نمایم که چرا این عریضه خوانده شد.
رئیس- وقتی که من وارد شده بودم قدری از مطالب را شنیدم و نمی‌دانستم چون این عریضه را حجج اسلام داده‌اند محض احترام خواستم خوانده شود.
آقا میرزا فضلعلی آقا- این مسئله همانطور که آقا میرزا محمود گفته باید اسرارا استرداد نماید وقتی که فرمانفرما آمد مجلس شش نفر را مقصر قلم داد و مجازاتی هم معن کرده‌ام مجلس چون دید که این مجازات از روی قوانین شرعیه معین نشده این بود که گفتند دو باره در مجلس در حضور حجج اسلام رسیدگی و تحقیق شود و مجزات شرعی او را معین کنند یک روز هم آمدند در مجلس ان روز مسئله ارومیه پیش آمد که مانع شد حالا هیچ کس تجویز نمی‌کند که او با این تقصیر مرخص شود باید مجلسی از علما تشکیل شود و مجازات او را معین کنند.
وکیل الرعایا- مطلب دو تاست یکی اینکه می‌خواهیم اسرا را استرداد کنیم دیگر هم اینکه می‌خواهیم مملکت را منظم کنیم دیگر امرای ما اینطور رفتار نکنند که راه از برای دیگران باز کنند آنروز در باب مجازاتی که معین شد گفتند این مجازات کم است دیگر این مطلب قابل توسط نیست.
آقا سید محمد جعفر- توضیحاتی در این باب هست که قدری از آن را آقا میرزا فضلعلی آقا گفتند تا آنجا که قرار شد مجلس شود بعد مذاکره شد که آقای حاجی میرزا حسن سبزواری حکم داده‌اند و اگر این طور باشد باید مجازات بشود و اما تعریفی که از فرمانفرما در این باب شد که گفتند فرمانفرما سالار مفخم را با قوچانی‌ها در یک جا نشانده و محاکمه شد بعد آقا سید حسن تقی زاده اعتراض کرد به فرمانفرما که تمام اینها بی اصل بود این بود که سلب اطمینان شد و گفتند مجازات او از روی شرع معین شود لهذا استیناف مطلب را خواسته‌اند و به واسطه امورات اتفاقیه عقب افتاده و بارها گفتنه شد که هر وقت امر بمجازات امرا می‌رسد به مسامحه می‌گذرد.
حاجی میرزا علی آقا-اشخاصی که رئیس محار بینند سالار مفخم و آصف الدوله و پسرش هستند حکم محارب را خداوند در کتاب الله معین کرده.
آقا شیخ یوسف- امروز در اول مجلس ذکر شد که قدری از قانون خوانده شود حضرتعالی فرمودید که بعضی مطالب مهمه است مذاکره شود من در محکمه وجدان خودم شرمنده‌ام که در این چند ساعت چه مطلب مهمی گفته شد که فائده برای ملت در آن باشد.
آقا شیخ حسین- اولا مجلس این را معین نماید که آیا قطع گفتگوی این مطلب باید برحسب شرع بشود یا عرف وقتی که این مسئله معلوم شد زود اصلاح می‌شود.
آقا سید حسین- مطالب مجلس گذشته را به نظر بیاورید مجلس مجازاتی ترا که عدلیه معین کرده بود کم دانست این شد که قرار شد استیناف شود تعویق افتاد.
بحرالعلوم- آن روز قرار بود که مجلس دیگری برای تعیین مجازات در حضور حجج اسلام تشکیل شود تا معین گردد.
آقا میرزا محمود- باید کاری کرد که اسرا استرداد شوند.
آقا سید عبدالله مجتهد- نوشته است من اسرا را میروم میخرم و بعد هم اگر مجازاتی هست بشود.
آقا میرزا محمود- این مطلب پول لازم دارد پول بدهد بخرد به ملت رد کند شاید ملت از تقصیر او بگذرد و او را ببخشند.
حاج سید عبدالحسین شهشهانی- از تمام محاکمات آنروز و استنطاقها معلوم شد که اسرا را فروخته است حق اینست که اسرارا استرداد کند بعد مجازات آنهم هر چه هست بعمل بیاورند.
رئیس- آخر نتیجه چه شد؟
حاج امام جمعه- هر مطلبی در اولش تعجب و تحیر دارد همین که مدتی شنیده شدآن وقت تاسف و تعجب از میان می‌رود مثل همین مسئله اسرا روز اول که من شنیدم خیلی حیرت داشتم ولی حالا گویا استعجاب آن از میان رفته در باب مجازات او باشد بعد از استرداد اسرا حالا یک ماهه از او التزام بگیرند که اسرا را مسترد نماید و خودش هم حبس باشد.
حاجی محمد تقی- این استرداد نمی‌شود مگر بتوسط حکومت و خوانین استرآباد که آنها اسرا رابگیرند والا تا یک سال دیگر هم نمی‌شود.
آقا میرزا فضلعلی آقا- تا او محبوس است نمی‌تواند کاری بکند اگر باید او اسرا را بگیرد باید کفیل از او گرفته شود و یک مبلغ معتنابهی هم در یک محلی بگذارد و برود بگیرد.
آقا میرزا طاهر- باید اسرا را از اکرم الملک و مفاخر الملک استرآبادی بگیرند.
حاجی محمد تقی- مجلس باید از همان خوانین استرآباد اسرا را بخواهد.
آقا شیخ یوسف- در قانون اساسی نوشته شده که اساس مشروطیت تعطیل بردار نیست و این کار راجع به عدلیه و طرف ما اوست باید اسرا را از او بخواهیم.
وکیل التجار- گذشته از بردن اسرا دوازده نفر هم کشته شده‌اند باید دیه آنها را بورثه آنها بدهند.
رئیس- پس قرار شد اینکه تا آخر ماه امضان اسر را اسنرداد کند و خودش محبوس باشد تا اسرا استرداد شوند کاغذی در باب تلگرافخانه رسیده است که جناب مؤیدالسلطنه نوشته‌اند قرائت شد خلاصه آن این بود که:
- در عمل تلگرافخانه سابقا عرض شد جوابی بعرایض بنده داده نشد مطالب دیگر هم هست که در صورت مساعدت قوائد کلی بملت عائد خواهد شد و عجاله عمل تلگرافخانه را اینجا هزار تومان اضافه از میزان حالیه می‌دهم.
رئیس- مقصود اینست که پنجاه هزار تومان اضافه می‌دهند حال مجلس چه صلاح میداند.
صدیق حضرت- آنروز که مذاکره شد قرار شد در روزنامه اعلان شود هر کس زیادتر می‌دهد اطلاع بدهد بعضی از وکلا گفتند که کسی هفتاد و پنجهزار تومان اضافه می‌دهد حالا هم اعلان شود بد نیست.
وکیل الرعایا- آنوقتی که این قرارداد شد گفتند تا آخر ماه رجب باشد و مدعی هفتاد و پنجهزار تومان هم گویا حاجی ناصرالسلطنه است و این مسئله تلگرافخانه چیزی است که روز بروز اگر تاخیر بیفتد روزی دویست و پنجاه تومان ضرر دارد اگر ما حق داریم که برگردانیم زودتر والا بی خود مذاکره نشود ولی گویا بتوانیم و احسن اینست که هر کسی از امناء و غیره در این مورد باید همراهی بکند سپهدار هم باید در این موقع ازاین راه همراهی کند.
رئیس- اگر سپهدار همین قدر را قبول کند چه باید کرد.
(گفتند بخودش داده شود)
آقا میرزا فضلعلی آقا- سپهدار لایحه نوشته است و سه قسم معین کرده که با او رفتار شود.
حاج سید عبدالحسین شهشهانی- تلگرافخانه ناموس ملت است همان نوع که ناموس ملت را ملاحظه می‌کنید همانطور ملاحظه کنید که این تلگرافخانه را بدست کسی بدهند که یک مرتبه مملکت را بر هم نزند.
آقا میرزا محمود- اینکه گفته شد که هر قدر زیاد کردند اگر سپهدار خودش قبول کرد باو داده شود عقیده بنده اینست که او باید یک چیزی زیادتر قبول کند والا این شخص مقدم است.
احسن الدوله- این مطلب را باید بدانیم که آقایان همین امساله را اضافه می‌کنند یا هر سال اینطور قبول می‌کنند گمان می‌کنم همین امساله را دیده‌اند.
آقا میرزا ابوالحسن خان- این گفتگو‌ها راجع است به کمیسیون مالیه که آیا این قرارداد را می‌توانیم بهم بزنیم یا خیر عقیده بنده اینست که بتوانیم بهر حال کمیسیون مالیه گفتگو شود بعد در مجلس بیاید
(گفتند صحیح است)
لایحه مفصلی که سپهدار در همین خصوص نوشته بود قرائت شد بعضی از اقدامات این چند ساله خود را شرح داده در ضمن هم اظهار داشته بود که پنجساله اجازه من است و باین ترتیب اگر کسی فعلا ماهی دو هزار تومان به بنده بدهد اجاره خود را باو راخواهم گذاشت.
آقا میرزا محمود خوانساری- این که سپهدار اظهار داشته‌اند که پنجساله اجاره ایشان است همین دتلگرافخانه ده ساله اجاره مخبرالدوله بود چطور بهم زدند دیگر اینکه نوشته‌اند مبلغی پیش قسط دادم و مواجب اجزا را دادم این مبلغ چرا بتصویب مجلس نرسیده
آقا میرزا ابوالحسن خان- این مبلغ باید بتصویب وزارت مالیه باشد او حکم کرده او هم اطاعت نموده.
آقا میرزا محمود-این دو هزار تومان را برای چه بدهند.
اقا میرزا ابوالحسن خان- صحیح است نباید بدهند.
آقا میرزا فضلعلی آقا- این مطالبی که می‌نویسید بی خود نیست این پیش قسطی که داده بغیر قانون نداده جمعی از نظام و ژاندارم اجماع کرده بودند حقوق می‌خواستند وزیر مالیه گفت بدهند در باب اضافه حقوق اجزا هم در مجلس گفتگو شد چون از بابت اجازه نبود بتصویب مجلس نشد.
آقا شیخ یوسف- رسم است در همه پارلمنت‌ها که موضوع صحبت روز بعد در روز قبل معین می‌شود و تاکنون باین ترتیب رفتار نکرده‌ایم خوب است از این ببعد جناب رئیس این مسئله را مراعات فرمایند.
رئیس- موضوع صحبت مجلس بعد در حقوق وکلا است عصر حاضر شوند.