مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۶ اردیبهشت (ثور) ۱۳۰۳ نشست ۲۰
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری پنجم | تصمیم‌های مجلس | قوانین بنیان ایران نوین مصوب مجلس شورای ملی |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری پنجم |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۶ اردیبهشت (ثور) ۱۳۰۳ نشست ۲۰
مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی، دوره ۵
جلسه: ۲۰
صورت مشروح مجلس یوم پنجشنبه دهم شوال ۱۳۴۲ برابر ۲۶ ثور ۱۳۰۳
(مجلس سه ساعت قبل از ظهر به رپاست آقای مؤتمن‌الملک تشکیل گردید)
(صورت جلسه یوم سه‌شنبه ۲۴ ثور را آقا میرزا شهاب‌الدین قرائت نمودند)
رئیس‌ـ آقای نصرت‌الدوله (اجازه)
نصرت‌الدوله‌ـ نسبت به صورت جلسه عرضی ندارم بعد از تصویب صورت جلسه عرض می‌کنم.
رئیس‌ـ آقای ملک‌الشعرا (اجازه)
ملک‌الشعراـ بنده دو فقره اعتراض دارم که باید اصلاح شود. یکی در قسمت سؤال آقای ضیاءالواعظین و جواب آقای وزیر مالیه است که نوشته شده چند فقره جواهرات پیش شاه مانده است که قیمت ندارد. اینجا طوری که اظهار کردند در نظرم هست که فرمودند قیمت قابلی نداشته این اصلاحی است که باید بشود. در قسمت مخالفت بنده با فقره دوم از بودجه مجلس هم یک اشتباهی شده است بنده اعتبآراءت را زائد و غیرلازم نمی‌دانستم بنده گفتم اگر این رقم و اعتبار برای یک مطبعه معمولی است زیاد است و اگر برای آینده است توضیح بدهند مقصود من این بود.
رئیس‌ـ اصلاح می‌شود دیگر ایرادی نیست؟
(اظهاری نشد)
رئیس‌ـ آقای نصرت‌الدوله (اجازه)
نصرت‌الدوله‌ـ در جلسه گذشته در ضمن اظهآراءتی که آقای مصدق‌السلطنه راجع به اخطار نظامنامه فرموده بودند اشآراءتی به تأخیر انتخاب کمیسیون نفط و تعویق و تأخیر گذشتن لایحه نفت فرمودند و چون بیم آن می‌رود که از این اظهآراءت یک سوء تفاهماتی حاصل شود و این طور تعبیر شود که مجلس شورای ملی علاقه تامی و علاقه خاصی به تسریع در این امر و اختتام عمل امتیاز نفط ندارد بنده لازم دانستم (چون به سمت مخبر کمیسیون نفت مفتخر هستم) خاطر آقایان را متوجه کنم. اولاً آنچه احساس می‌کنم عموم نمایندگان نسبت به مسئله نفت نهایت درجه علاقه‌مندی را دارند.
(صحیح است)
و کمیسیونی هم که انتخاب کرده‌اند به مجرد انتخاب (که هنوز یک هفته از تشکیل آن نگذشته است) دو سه جلسه‌ای در پی تشکیل شده و موادی از لایحه که پیشنهاد شده است با قانون سابق تطبیق و مداقه کرده‌اند و دیروز هم جلسه بود و تا ماده ۱۱ و ۱۲ قرائت شد (درست خاطرم نیست...)
یک نفر از نمایندگان‌ـ تا ماده ۱۴.
نصرت‌الدوله‌ـ بلی تا ماده ۱۴ قرائت شد و تطبیق شد با قانون و نهایت دقت و مواظبت را اعضا کمیسیون دارند که هرچه زودتر این لایحه اصلاح شده به مجلس شورای ملی بیاید و نیز در ضمن اظهآراءتی هم که راجع به همین مسئله فرمودند یک اشاره بود راجع به دولت امریکا که امتیاز به دولت امریکا داده شود مقصودشان گویا این طور نبود ولی در هر حال تذکرش ضرر ندارد که طرف امتیاز نفط که دولت تصویب کرده و به مجلس پیشنهاد کرده یک کمپانی معتبر مستقل آمریکایی است که هیچ نوع ارتباطی با مقامات رسمی و دولت امریکا ندارد.
(جمعی از نمایندگان‌ـ صحیح است)
رئیس‌ـ آقای دولت‌آبادی (اجازه)
حاج میرزا یحیی دولت‌آبادی‌ـ بنده از ابتدای تشرف به مجلس تاکنون سکوت اختیار کرده‌ام و غالباً وقت مجلس را نخواسته‌ام اشغال کنم مگر به یک کلمات خیلی کوچکی و مختصری که در مقام ضرورت عرضی کرده‌ام. بیانات آقای مصدق‌السلطنه در جلسه گذشته به من اجازه داد که امروز چند کلمه عرض کنم. با یک قسمت مهم از بیانات آقای مصدق‌السلطنه بنده همراه هستم و گمان می‌کنم همه آقایان هم همراه باشند و آن این است که مجلس در این وقت که دنیا اقتضای بیش از این کار دارد برای مملکت مقتضی است که ما بیشتر و زیادتر احتیاجات حقیقی او را تشخیص بدهیم و به فوریت به کارهای لازم بپردازیم و نقایص را برطرف کنیم و چرخ‌های مملکت را به کار بیندازیم و به اصلاحات لازمه شروع کنیم. در این دو سه ماهه آن طوری که باید مجلس کار بکنند نکرده است و گمان می‌کنم همه آقایان تصدیق دارند و لازم به اظهار بنده یا آقای مصدق‌السلطنه نیست.
آقا سیدیعقوب- (این طور نیست) دیگر چه کار بکنیم.
دولت‌آبادی‌ـ بنده پیش از این که به مجلس بیایم یک چیزهایی به خاطرم می‌گذشت که تصور می‌کردم مجلس پنجم یک وظایف مهمی را عهده‌دار است که مقدم‌تر آن وظایف اول تجدیدنظر در قوانین موضوعه گذشته است همچو تصور می‌کردم (شاید اشتباه کرده باشم) که مجلس پنجم هیچ نباید بپردازد به وضع قوانین باید بپردازد به اصلاح و ترمیم و تجدیدنظر در قوانین گذشته تصور می‌کردم این همه قوانینی که در این مجالس گذشته وضع شده و روی هم ریخته شده و همة ذخیره شده است و غالب آنها به موقع اجرا گذاشته نشده است مجلس پنجم نظر خواهد کرد ببیند که این قوانین چرا اجرا نشده و علتش چه بوده است؟ مثلاً ملاحظه می‌فرمایید مدت‌ها بود که در مملکت ما قانون استخدامی نبود و اخیراً از مجلس چهارم قانون استخدام گذشت بسیاری از موادش را همه آقایان می‌دانند و احساس فرموده‌اند که عملی نیست. مثل آن ماده که به روی اصلاحات اساسی مملکت به روی امتیاز فضلی به روی ترقی و تعالی ملت و مملکت. به جای یک نه دونه کشیده شده (ماده ۹۹) دیدیم در مقام عمل چه مضراتی برایش تولید شد. همین ماده ۹۹ قانون استخدام چقدر مردمان از حقوق خودشان محروم کرد و چه سدی پیش پای ترقی گذاشت بنده تصور می‌کردم مجلس پنجم شروع می‌کند به اصلاحات قوانین گذشته و به عملی کردن آنها و با یک فعالیت و شهامتی مشغول آن قوانین خواهد شد. اما دستی از دور بر آتش داشتم نمی‌دانستم محظورات یک طوری پیش می‌آید که مجلس پنجم با این پیش‌آمدها نمی‌توانسته است آن طوری که باید کار بکند. به هر صورت بنده در فرمایشات آقای مصدق‌السلطنه نسبت به قسمت اول موافقم و عرض می‌کنم که مجلس پنجم باید در این دو سه ماه خیلی بیشتر از اینها کار کرده باشد مملکت انتظار داشته که مجلس پنجم در این دو سه ماه خیلی بیش از این کار کرده باشد ولکن متأسفانه افتتاح مجلس پنجم تصادف کرده با یک حوادث غیرمنتظرة که به هر یک از آقایان پوشیده نیست که اگر به این حوادث یک قدری با نظر لاقیدی تصور می‌شد. و بلاقیدی پذیرفته می‌شد. خیلی خطرها متوجه مجلس و مملکت و همه می‌شد. مجلس پنجم در ابتدای افتتاح خودش تصادف کرد با آن حوادث و با کمال متانت و پختگی و عاملی آن حوادث را تا آنجا که صلاح مملکت بود رفع کرد ولیکن یک محظور در مجلس و بهارستان دیده می‌شود. می‌خواهم او را تذکر بدهم و بعد به آن نکته مخالفت خودم با آقای مصدق‌السلطنه اشاره کنم و آن این بود که یک اعتراضی از سال‌های گذشته در مملکت ما بوده است و در هر ملتی که درجه معلومات و درجه اخلاق‌شان به این اندازه بوده است هست. البته مجلس مرکز ثقل مملکت و مرکز آراءده ملت است مجلس باید چرخ مملکت را راه بیندازد اعتراض را برطرف کند در قضایا حکمیت کند و خودش با یک صلاحیتی که دارد کارها را اصلاح کند متأسفانه حوادث واقعه یک قسمتی از آن اغراض را کم کم سرایت داده به کارها و امورات داخلی مجلس. امیدوارم حالا برطرف شده باشد و اگر نشده باشد امیدوارم به همت آقایان چیزی از آن اغراض باقی نمانده باشد در این صورت می‌توانم عرض کنم که از این به بعد با یک جدیتی کامل‌تر که آثارش در جزئیات دیده می‌شود (مثلاً ملاحظه فرمایید زنگ می‌زنند برای آمدن در مجلس دو دفعه پیشخدمت می‌آید نگاه می‌کند ببیند عده کفایت می‌کند که آقای رئیس تشریف بیاورند یا خیر) امروز خود آقای رئیس تشریف آوردند در را باز کردند دیدند عده کافی نیست برگشتند و حال آنکه همه آقایان در توی اطاق‌ها و راهروها راه می‌رفتند خلاصه ما باید یک قدری فرصت را بیشتر از این از دست ندهیم و احتیاجات مملکت و مردم را ببینیم مملکت و ملت چه چیز را بیشتر می‌خواهد. چطور ما کار نداریم؟ ما کار بسیار داریم. ملت و مملکت منظر است که ما بیش از این کار کنیم. آقای مصدق‌السلطنه در آخر فرمایشات‌شان همچو تصور کردند با این که این طور به نظرشان می‌رسد که تقصیر این کارها با آقای رئیس است.
مصدق‌السلطنه‌ـ نخیر این طور نبوده.
حاج میرزا یحیی‌ـ بنده از اول و دوم تاکنون مراقب و مواظب بودم.
(جمعی از نمایندگان‌ـ خیر این طور نبوده است)
حاج میرزا یحیی‌ـ بسیار خوب اگر این طور نبوده است الحمدالله علی‌الوفاق
مدرس‌ـ پانزده سال است آقای رئیس در حفظ نظامنامه کوشیده و ساعی بوده‌اند و آقای مصدق‌السلطنه همچو چیزی نگفتند.
دولت‌آبادی‌ـ بگذارید بنده عرایضم تمام شود. بنده عرض کردم این طور به نظرم رسید بنده عرض می‌کنم در این قضایای گذشته حتی همان شبی را که اشاره کردند که گفتند مجلس نیست بنده در جریان کار بودم و رئیس به جز جریان کار فوق‌العاده و اصلاح یک مطالب فوق‌العاده که در مجلس پیش آمده بود و برای اصلاح آنها مجبور بودند یک مذاکرات و اقداماتی بکنند تا آن دفعه آخر که اعلان کردند مجلس نیست خودشان هم نمی‌دانستند که آیا مجلس خواهد شد یا نخواهد شد و در آخر شب که دیدند مجلس نخواهند شد اعلان کردند که مجلس نمی‌شود و در این صورت می‌توانم عرض کنم که نه ایشان و نه آقای رئیس غیر از اجراء نظامنامه و رعایت نظم و ترتیب منظور دیگری ندارند. گاهی می‌بینم یک قدری رعایت نظم و ترتیب را شاید بیش از آنچه مقتضای مملکت و مجلس است رعایت می‌کنند و بلکه می‌خواهم عرض بکنم که گاهی در رعایت نظامنامه از آن طرف می‌افتند این است که استدعا می:نم در این زمینه دیگر گفت‌وگو نشود و مطلب به همین جا ختم شود و به عوض این حرف‌ها به آن کارهایی که وظیفه داریم مشغول شویم که وقت مجلس بدون جهت تضییع نشود.
رئیس‌ـ اگر تصویب می‌فرمایید این مذاکرات بیش از این نشود
(گفته شد صحیح است)
آقای آقا مصطفی تشریف ببرید برای استخراج آراء
حائری‌زاده‌ـ اجازه می‌فرمایید
رئیس‌ـ راجع به چه مطلب است؟
حائری‌زاده‌ـ دو طرح بود می‌خواستم تقدیم کنم چون دیدم مجلس حالا فراغت دارد و اگر اجازه می‌فرمایید تقدیم کنم
رئیس- می‌گذارید یک نفر به جای امین‌الشریعه استقراع کنیم آن وقت.
(آقای اقبال‌الممالک استقراع نموده و در نتیجه آقای ضیاءالواعظین به حکم قرعه انتخاب شدند)
رئیس‌ـ کمیسیون‌هایی که باید انتخاب شود.
کمیسیون خارجه هشت نفر اینجا سابقاً مذاکره شد که شش نفر باشد بعد گفته شد ۸ نفر اگر میل دارید ۶ نفر باشد.
(جمعی گفتند- هشت نفر باشد)
رئیس‌ـ نسبت به هشت نفر مخالفی نیست؟
تدین‌ـ بنده مخالفم و عقیده‌ام این است که ۶ نفر کافی است.
(بعضی از نمایندگان‌ـ شش نفر باشد بهتر است)
رئیس‌ـ پس رأی می‌گیریم به شش نفر
آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد.
کمیسیون خارجه ۶ نفر قوانین مالیه ۱۲ نفر نظام ۶ نفر
آقای آقا سیدیعقوب (اجازه)
آقا سیدیعقوب‌ـ در دوره چهارم کمیسیون نظام هشت نفر بود حالا نمی‌دانم به همان ترتیب است یا به ترتیب نظامنامه ولی بنده پیشنهاد می‌کنم هشت نفر باشد.
رئیس- رأی می‌گیریم که کمیسیون نظام هشت نفر باشد.
آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد.
داخله ۱۲ نفر دوباره عرض می‌کنم کمیسیون خارجه ۶ نفر قوانین مالیه ۱۲ نفر نظام ۸ نفر داخله ۱۲ نفر آقایان یک یک تشریف ببرند بیرون.
دستغیب‌ـ قواعد عامه را نفرمودید.
رئیس- کمیسیون قواعد عامه و پست و تلگراف ۸ نفر
آقای حاج سیدالمحققین.(اجازه)
حاج سیدالمحققین‌ـ کمیسیون عدلیه دو نفر کسر دارد و معارف هم یک نفر.
رئیس‌ـ امروز می‌توانید تمام این کمیسیون‌ها را انتخاب نمایند.
آقای عمادالسلطنه.(اجازه)
عمادالسلطنه- این کمسیون‌ها را که فرمودید باید یکدفعه رأی داد یا یکی یکی علی‌حده.
رئیس‌ـ تمامش را یکدفعه اعتبارنامه آقای کی‌استوان مطرح است آقای مدرس گویا مخالف بودند.
مدرس‌ـ مخالفت من آقایان مسبوقند آن شب در موقع تحویل شمس به برج حمل بود لذا حالا تعقیب نمی‌کنم.
(بعضی از نمایندگان‌ـ احسنت)
رئیس- پس رأی می‌گیریم به وکالت آقای کی استوان از انزلی
آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(جمعی قیام نمودند)
رئیس‌ـ تصویب شد
حالا وکالت آقای بنان‌السلطنه مطرح است (خطاب به آقای مدرس) این یکی هم همان حال را دارد.
مدرس‌ـ مخالفت کرده‌ام؟
رئیس‌ـ بلی
مدرس‌ـ عرض می‌شود که آقای میهن از ولایت ما انتخاب شده‌اند و بنده به قسمی که یک بیان خوبی کرده باشم در احقاق حق عرض می‌کنم انتخاباتشان در بسیاری از نقاط آنجا به طریق اجبار شده خود آقای میهن را هم که همه ماها می‌شناسیم اگر خوبند می‌شناسیم اگر هم غیرخوبند می‌شناسیم.
رئیس‌ـ خوب رأی می‌گیریم به وکالت آقای بنان‌السلطان آقایانی که ...
(آقای مدرس ورقه در دست آراءئه نمودند)
رئیس‌ـ پیشنهاد است
مدرس‌ـ بلی
(پیشنهاد مزبور به شرح ذیل قرائت شد)
ما امضاکنندگان ذیل تقاضا می‌نماییم که نسبت به اعتبارنامه مدیر میهن رأی مخفی به مهره گرفته شد.
رئیس- به امضاء ۱۶ نفر است.
یک نفر از نمایندگان‌ـ اسامی قرائت شود.
(به شرح ذیل قرائت شد)
مدرس‌ـ مصطفی الموسوی البهبهانی، قوام‌الدوله، احمد الموسوی البهبهانی، سیدحسن زعیم، هاشم آشتیانی، علیرضا الحسینی، ضیاءالملک، محی‌الدین موسوی، علی شکوه نظام، شیخ محمدعلی، ناصرالاسلام گیلانی، میرزا آقاخان، عبدالله یاسایی و عبدالوهاب رضوی.
رئیس‌ـ آقای یاسایی (اجازه)
یاسایی‌ـ چون موقعی که این تقاضا می‌شد مصادف بود با همان اوانی که آقای مدرس فرمودند یعنی تحویل حمل بود از این جهت بنده استرداد می‌کنم.
رئیس‌ـ آقای ضیاءالملک هم استرداد کردند؟
ضیاءالملک- بلی
رئیس‌ـ پس رأی می‌گیریم به قیام و قعود
اقایانی که وکالت ایشان را تصویب می‌کنند.
قیام فرمایند.
(جمعی قیام نمودند)
رئیس‌ـ تصویب شد.
آقای آقا شیخ جلال (احضار برای قرائت راپرت)
آقای آقا شیخ جلال راپرت شعبه دوم را راجع به نمایندگی آقای مدیرالملک از مراغه (به ترتیب ذیل قرائت نمودند)
انجمن نظارت مرکزی مراغه و توابع در تاریخ هفتم جمادی‌الاولی ۱۳۴۲ تشکیل و مطابق ماده (۲۱) قانون انتخابات اعلانات را پانزده روز قبل از توزیع تعرفه منتشر و عملیات انتخابیه را از قبیل توزیع تعرفه و اخذ آراء در حدود قانون خاتمه داده و در نتیجه آقای ابراهیم خان مدیرالملک به اکثریت بیست و یک هزار و هشتصد و پنجاه و نه رأی از سی و دو هزار و پانصد و چهل و هفت ورقه رأی بنمایند دوره پنجم مجلس شورای ملی انتخاب می‌شوند انجمن نظارت صحت جریان انتخابات را تصدیق اعتبارنامه معزی‌الیه را تنظیم و ارسال می‌داردـ شعبه سوم پس از مراجعه به دوسیه و صورت مجلس انتخابات نظر به این که شکایتی نرسیده و مفاد صورت مجلس را مطابق قانون یافته به اکثریت آراء جریان انتخابات را صحیح تشخیص داده راپورت آن را به عرض مجلس مقدس می‌رساند.
رئیس‌ـ آقای مصدق‌السلطنه (اجازه)
مصدق‌السلطنه‌ـ اگر اجازه می‌فرمایید چون رأی گرفته شد که در باب عرایض بنده مذاکره نشود.
رئیس‌ـ مسئله اعتبارنامه آقای مدیرالملک مطرح است.
مصدق‌السلطنه‌ـ ببخشید گمان کردم بنده را فرمودید چون اجازه خواسته بودم.
رئیس‌ـ رأی می‌گیریم به وکالت آقای مدیرالملک آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(اغلب نمایندگان قیام نمودند)
رئیس‌ـ تصویب نشد.
آقای سردار معظم خراسانی (اجازه)
سردار معظم- بنده در این موقع عرضی نداشتم. فقط پیشنهادی در چند جلسه قبل تقدیم نمودم اگر امروز مقتضی است قرائت شود.
رئیس‌ـ در این خصوص باید با خودتان در خارج مذاکره شود.
سردار معظم خراسانی‌ـ با بنده؟
رئیس‌ـ بلی
سردار معظم‌ـ بسیار خوب.
رئیس‌ـ آقای مصدق‌السلطنه (اجازه)
مصدق‌السلطنه‌ـ خواستم عرض کنم در موضوع عرایض بنده فرمودید مذاکره نشود آقایان هم صحیح است گفتند اگر همین طور است که خیلی خوب عرضی ندارم والا می‌توانم یک توضیحاتی بدهم چون تصور می‌کنم در عرایض جلسه قبل بنده سوء تفاهماتی شده لذا اگر اجازه می‌فرمایید یک توضیحاتی عرض کنم.
رئیس‌ـ گمان می‌کنم همان قدری که مذاکره شد کافی است
آقایان هم صلاح ندانستند تعقیب شود.
مصدق‌السلطنه‌ـ بنده می‌خواستم یک توضیحاتی در تعقیب عرایض دیروز بدهم که سوءتفاهمی نشده باشد.
رئیس‌ـ آقایان تشریف ببرند برای انتخابات.
آقای حائری‌زاده (اجازه)
حائری‌زاده‌ـ البته آقایان در نظر دارند که در دوره سابق در ملجس راجع به قانون انتخابات یک تصمیمی گرفته شد که تجدید نظری در این قانون بشود و بعضی معایب و نقایصی که دارد رفع بشود و بعضی چیزها که پیش‌بینی نشده بود پیش‌بینی شود متأسفانه در آن دوره کم کم طول کشید و سه ماه به آخر دوره رسید و موقعی که این قانون باید بگذرد گذشت چنانچه در انتخابات دورة پنجم به واسطة یک معایبی که در قانون بود یک چیزهایی پیش آمد که در پشت همین کرسی یکی از آقایان گفتند که نه اعتبارنامه لازم است داشته باشد بعد از این هم اگر این طور باشد واقعاً خیلی بد است بنابراین تقریباً بیست و چهار نفر از آقایان همان قانونی را که در دورة پیش شور دومش بود که از کمیسیون بیرون آمد و تقدیم مجلس شد و نگذشت (یعنی فرصت نبود) همان را به بنده اجازه دادند که به عنوان طرح قانونی به مجلس تقدیم کنم و اگر آقای رئیس صلاح دانستند مراجعه به کمیسیون مبتکرات می‌کنند و اگر صلاح ندانستند در خود مجلس صحبت بشود. آن دوره یک کمیسیون نه نفری بود که راپورتش را تقدیم مجلس کرد حالا هم هر چند نفر که صلاح بدانند ممکن است انتخاب نمایند که در این قانون تجدیدنظر شده باشد و برای زودتر از سه ماه به آخر دوره ششم باقی مانده حاضر باشد. از این جهت این را تقدیم مقام ریاست می‌کنم. یکی هم راجع به نظامنامه داخلی مجلس شورای ملی است که در این سه ماهی که مجلس شورای ملی تشکیل شده پیچیدگی‌هایی را که ما در این قانون برخورد کرده‌ایم همه می‌دانند مثلاً در انتخاب کمیسیون‌ها و انتخاب هیئت رئیس یک طول و تفصیل‌هایی و یک تشریفاتی معتقد شده که وقت زیاد صرف می‌شود و به اشکال مختلفه ممکن است موادش تعبیر شود از دوره پیش تصمیم گرفته شد که هیئت رئیسه مجلس در نظامنامه داخلی تجدیدنظری کرده و به جای نظامنامه قدیم این نظامنامه جدید را بگذرانند. از طرف هیئت رئیسه در این نظامنامه تجدیدنظر شد تقریباً این طرح هم تمام شد ولی چون آخر عمر مجلس بود فرصت این که از مجلس بگذرد نبود و مسکوت عنه ماند این را هم به عنوان طرح قانونی بنده تقدیم می‌کنم اگر چه ممکن بود تقاضا بشود که مراجعه به کمسیون بشود. چون در نظامنامه پیش‌بینی شده که قوانینی که در مجلس ناتمام مانده ممکن است ده نفر پیشنهاد کنند که به کمیسیون جدید ارجاع شود ولی چون راجع به قانون انتخابات یک کمیسیون خاصی در آن دوره بود و این مسئله را نظامنامه پیش‌بینی نکرده که برای تجدیدنظر در قانون انتخابات یک کمیسیونی همه دوره تشکیل شود این بود که نظامنامه داخلی را هم به عنوان طرح قانونی تقدیم می‌کنم هر شکل مقام ریاست صلاح بدانند رفتار فرمایند که این مسئله زودتر به جریان بیفتد و هم چنین راجع به نظامنامه داخلی معلوم نیست که ارجاع به کدام کمیسیون باید بشود یا باید مجلس اجازه بدهد که هیئت رئیسه مجدداً مراجعه نموده و به مجلس پیشنهاد شود. یا کمیسیون مخصوصی برای آن انتخاب شود و تکلیف نظامنامه داخلی و قانون انتخاب در این مجلس معلوم شود این را هم تقدیم می‌کنم.
رئیس‌ـ نسبت به قانون انتخاب بنده گمان می‌کنم ماده ۲۳ را می‌شود اجرا کرد یعنی وقتی که ده نفر تقاضا بکنند که راپرت کمیسیون سابق مراجعه شود به کمیسیون جدیدی به موجب ماده ۲۳ این حق برای تقاضاکننده هست...
(جمعی از نمایندگان‌ـ صحیح است)
این پیشنهادی هم که شده است ده نفر امضا کرده‌اند لازم نیست برود به کمیسیون مبتکرات باید در یکی از جلسات یک کمیسیونی برای این امر معین کرد اما راجع به نظامه مراجعه می‌شود به کمیسیون مبتکرات
آقای حائری‌زاده.(اجازه)
حائری‌زاده‌ـ بنده پیشنهاد می‌کنم از شعب و از هر شعبه دو نفر انتخاب کنند که زودتر کمیسیون دوازده نفری تشکیل و هر چه زودتر راپورتش را تقدیم مجلس کنند.
رئیس‌ـ کمیسیون شش نفری پیشنهاد کرده‌اید یا ۱۲ نفری؟
حائری‌زاده‌ـ دوازده نفری پیشنهاد کرده‌ام.
رئیس‌ـ رأی می‌گیریم به پیشنهاد آقای حائری‌زاده.
آقای تدین (اجازه)
تدین‌ـ بنده اساساً با این که از شعب انتخاب بشود برای کمیسیون موافقم و علت موافقت هم تسریع در انتخاب آن کمیسیون است ولی با دوازده نفر بنده مخالفم و موافقم شش نفر باشد برای این که به تجربه ثابت شده است که هر قدر عده کمتر باشد موجب تسریع در عمل خواهد بود و بالعکس هر قدر عده زیادتر باشد موجب تضییع وقت می‌شود نهایت این است که دقت می‌کنند هر کدام از شعب یک نفری که بیشتر مایل و متناسب به این امر باشد انتخاب نماید لهذا من موافق با شش نفر هستم.
رئیس‌ـ آقای سردار معظم (اجازه)
سردار معظم خراسانی‌ـ نظر بنده متأسفانه درست ضد نظر آقای تدین است یعنی بنده مخالفم که از شعب انتخاب شود و موافقم که دوازده نفر باشد و در همین زمینه بنده در چند جلسه قبل یک پیشنهادی کرده بودم که یک کمیسیونی از طرف مجلس انتخاب شود و در مرحله اول البته در قانون انتخابات تجدیدنظر بکند زیرا معایب قانون انتخابات بر احدی پوشیده نیست ولی قانون عیب‌دار ما فقط منحصر به قانون انتخابات نیست بلکه تمام قوانین مملکت ما محتاج به تجدیدنظر است به این جهت بنده پیشنهاد کردم یک کمیسیون دوازده نفری از اشخاصی که همیشه خودشان در کار بوده‌اند از قبیل آقایان مشیرالدوله و مستوفی‌الممالک یعنی کسانی که زمامداری مملکت را کرده‌اند و از معایب قوانین و جریان کارهای اداری مستحضرند انتخاب کنند اولا در قانون انتخابات و ثانیاً در تمام قوانین مملکت تجدیدنظر بکنند و راپرتش را تقدیم مجلس کنند چون ممکن است این آقایانی که اسم بردم مثلاً سه نفر در یک شعبه باشند و از یک شعبه ممکن است دو نفر انتخاب شود و در این صورت یک نفری که ممکن است وجودش خیلی لازم باشد به واسطه واقع شدن در یک شعبه نتوان انتخابش کرد اما دلیلی که آقای تدین اقامه فرمودند این بود که کمیسیون از شعب انتخاب شود زودتر انتخاب خواهد شد به عقیده بنده قضیه انتخاب کمیسیون بسته به آراءده آقایان نمایندگان است پس از آنکه اساس مطلب معلوم شد اگر دو نفر یا سه نفر برای اخذ آراء معین شوند و الان تشریف ببرند در یک اطاق بنشینند و سایر آقایان نمایندگان هم تشریف ببرند رأی‌شان را بنویسند بدهند همین امروز ممکن است برای این کار معین شود پس اگر آقایان پی برده‌اند به احتیاج مملکت و تجدیدنظر در قانون انتخابات و سایر قوانین امروز می‌توانند این کمیسیون را معین کنند. اما شش نفر کافی نیست به جهت این که این مطلب آسانی نیست و مطلب خیلی مهمی است و باید فرقة دوازده نفری فرقة که نسبتاً کاری خواهد بود. برای این که قادر بشوند اطراف مطلب را بسنجند و حتی من تصور می‌کنم که عده دوازده نفری هم تنها کافی نخواهد بود محتاج خواهد بود که همان کمیسیون یک عده از آقایان نمایندگان ولایات را که از حال ولایات درست اطلاع دارند دعوت کنند زیرا متأسفانه آقایانی که در تهران تشریف دارند از حال و روزگار ولایات و ایالات هم مثل اوضاع تهران است در صورتی که این طور نیست ولایات یک احتیاجی دارد که به هیچ وجه طرف مقایسه با مرکز نیست و با آنها تبادل نظر بکنند نظر آنها را استفسار کنند تا این که یک طرق حلی پیدا کنند به این دلایلی که عرض کردم اولاً بنده انتخاب از شعب را صلاح نمی‌دانم و همچنین شش نفر را کافی نمی‌دانم و موافقم یک همچو کمیسیونی از خود مجلس انتخاب بشود عده‌اش هم لااقل دوازده نفر باشد.
رئیس‌ـ آقای کازرونی (اجازه)
آقا میرزا علی کازرونی‌ـ بنده معتقدم که عده‌اش دوازده نفر باشد لیکن از شعبه‌ها انتخاب شود و دلیل این که باید دوازده نفر باشد یک قسمتش را آقای سردار معظم اظهار داشتند باز هم بنده علاوه می‌کنم که اشخاصی که در ولایات بوده‌اند به چشم خودشان معایب و مفاسدی که بر این قانون است دیده‌اند و بهتر می‌توانند بفهمند که کجاها را باید اصلاح کنند به همین جهت بنده لازم می‌دانم که از شعب انتخاب شوند به واسطه این که در شعب یک عده مختلطی هستند و در آنجا می‌توانند درست و بهتر ببینند که افراد شعبه که عده‌شان نسبتاً کمتر است کیها بهتر می‌دانند اعمال نظر در این مسئله بکنند و بالاخره بنده موافقم و عقیده دارم که از شعب انتخاب بشود چنانچه گفته شد و عده‌اش هم همان دوازده نفر باشد.
رئیس‌ـ آقای دستغیب با عده ۶ نفری موافقند؟
حاج سیدمحمدباقر دستغیب‌ـ مخالفم.
رئیس‌ـ آقای تدین (اجازه)
تدین‌ـ نظریة آقای سردار معظم با نظریه بنده و آقای حائری‌زاده دو تا است این پیشنهادی که آقای حائری‌زاده کردند راجع به کمیسیون خاصی است که فقط وظیفه‌اش رسیدگی و تجدیدنظر در قانون انتخابات است ولی نظریه آقای سردار معظم تشکیل یک کمیسیونی است که وظیفه‌اش علاوه بر تجدیدنظر در قانون انتخابات تجدیدنظر در سایر قوانین هم باشد. موضوع دو تا است.
رئیس‌ـ آن مسئله هنوز پیشنهاد نشده است.
تدین‌ـ حالا عرض می‌کنم مطلب راجع به قسمت اول است یعنی کمیسیون خاصی تشکیل بشود برای تجدیدنظر در قانون انتخابات. این منافی نیست با آن نظریه که ایشان دارند که اگر مجلس تصویب بکند یک کمیسیونی هم برای آن کار انتخاب بشود پس فرق این کمیسیون با آن کمیسیونی که ایشان در نظر دارند از نقطه نظر عموم و خصوص است و اما این که می‌فرمایند ممکن است تصمیم گرفته شود همین حالا این کار بشود خیلی کارها ممکن است الان بشود ولی فرق است بین امکان شیئی و وقوع شیئی تعیین یک کمیسیونی با این طول و تفصیل با این شرح و بسط که در نظر دارند بدون تبادل آراء و نظر و بدون شور با آقایان نمایندگان راجع به انتخاب اعضایش غیرممکن است و بدون تبادل آراء یک قدر مشترکی هم معلوم نیست چون هنوز صحبت نکرده‌اند فرضاً تصمیم بگیریم و رأی هم بدهیم چیز عجیب و غریبی درمی‌آید زیرا در دفعه اول و دوم اکثریت حاصل نخواهد شد و بالاخره منجر خواهد شد به اکثریت نسبی پس خیلی چیزها در وهله اول ممکن است. اما متأسفانه در موقع عمل کمتر وجود خارجی پیدا می‌کند عجالتاً این موضوع، موضوع خاصی است و مذاکرات راجع به انتخاب یک کمیسیونی است که وظیفه او فقط رسیدگی به قانون انتخابات و تجدید نظر در آن است و این که بنده عرض کردم که از شعب انتخاب بشود دلیلش واضح و عملی‌تر هم هست چون طول کمتر می‌کشد و ممکن است همین امروز هم انتخاب بشود اگر آقایان نمایندگان تصمیم بگیرند که از شعب انتخاب بشود همین امروز نتیجه حاصل خواهد شد ولی اگر موکول بشود که از مجلس انتخاب بشود قویاً امروز نخواهد شد و ممکن است چندین روز طول بکشد به علاوه بدیهی است و محتاج به اقامه دلیل نیست این که عرض کردم عده شش نفر باشد مقصودم محروم کردن یک عده دیگری نبود بلکه به تجربه ثابت شده که هر جمعیتی که مأموریت خاصی پیدا می‌کنند عده‌شان هر قدر کمتر باشد زودتر آن کار می‌گذرد به علاوه موجب محرومیت نمایندگان ایالات و ولایات هم نخواهد بود. سابقه هم دارد البته هر کمیسیون دوازده نفری هم که انتخاب شود باز محتاج خواهد بود که کسب اطلاع از آقایان نمایندگان محلی و نمایندگان ایالات و ولایات بکنند هیجده نفر هم که باشد باز کافی نیست به آن دلیلی که شما اقامه می‌کنید باز باید کسب اطلاع بکنند بنابراین دلیلی که بنده را وادار می‌کند که معتقد به شش نفر باشم تسریع در عمل است ولی زیاد که شد موجب تعویق کار است معذلک بسته است برای مجلس.
رئیس‌ـ مذاکرات کافی است.
(بعضی گفتند خیر)
رئیس‌ـ آقای دستغیب (اجازه)
حاج سیدمحمدباقر دستغیب‌ـ در موضوع عده بنده از این حیث با شش نفر مخالفم که تجدیدنظر در قانون انتخابات بیشتر موضوع وکلای ایالات و ولایات است و چون بیشتر در موضوع ایالات و ولایات است یعنی عده که در ایالات و ولایات هستند بیشترند لابد از آقایان نمایندگان ایالات و ولایات هم بیشتر در آن کمیسیون خواهند بود نظریات و چیزهایی که در نظر دارند بهتر می‌توانند به آن کمیسیون اطلاع بدهند این راجع به عده اما راجع به شعب هم بنده عقیده دارم که از شعب انتخاب شود برای خاطر این که ما دیدیم علت این که انتخاب کمیسیون‌ها افتاده به تعویق است آقای مصدق‌السلطنه هم در نطق دیروزشان فرمودند که نباید تعویق بیفتد علت تعویق برای این است که از مجلس باید انتخاب بشود و از مجلس هم که انتخاب می‌شود اکثریت پیدا نمی‌کند دومرتبه از مجلس انتخاب می‌شود باز اکثریت پیدا نمی‌کند تا در مرتبه آخر به اکثریت نسبی انتخاب می‌شود. اگر از شعب انتخاب بشود و به عقیده بنده هم زودتر انتخاب می‌شود عملی‌تر هم است اما این که آقای سردار معظم فرمودند که امروز هم ممکن است انتخاب بشود بنده عرض می‌کنم که الساعه و الان هم که من حرف می‌زنم ممکن است اما امکان با عمل فرق دارد یعنی فرمایش با راه عملی فرق دارد اگر بنا بشود که از مجلس انتخاب بشود تا سه جلسه چهار جلسه دیگر هم انتخاب نخواهد شد و عمل و تجربه ثابت کرده است که انتخاب نخواهد شد. ولی از شعب در همین امروز انتخاب می‌شود و چیزی نیست که مخالف نظامنامه باشد که حتماً باید از مجلس و در حین رسمی شدن مجلس انتخاب بشود پس وقتی که مخالف نظامنامه نشد و مانعی هم نداشت عملی‌تر هم بود به عقیده بنده اگر مجلس رأی بدهد که از شعب انتخاب بشود و عده‌اش هم ۱۲ نفر باشد. بهتر است برای این که بیشتر نظریه وکلای ایالات و ولایات تأمین خواهد شد و چون شعب در نظر دارند که کی مناسب این انتخابات است. ولی اگر از مجلس انتخاب بشود ممکن نیست زیرا همان طور که اقای سردار معظم فرمودند بایستی آقای مشیرالدوله و آقای مستوفی‌الممالک انتخاب بشوند و به عقیده من اینها برای این کمیسیون خوب نیستند یعنی برای این کمیسیون وکلای ایالات و ولایات خوبند که آنها در نظر دارند چه معایب و مفاسدی در این قانون موجود است.
رئیس‌ـ آقای آقا سیدیعقوب ۶ نفری هستند یا ۱۲ نفری؟
آقا سیدیعقوب‌ـ خیلی مسائل است که باید عرض بکنم.
رئیس‌ـ بفرمایید.
آقا سیدیعقوب‌ـ بنده اساساً یک چیزی می‌خواهم عرض کنم خیلی تعجب است از آقای سردار معظم که یک نفر ورزیده در مجلس هستند و یک چیزی را نسبت به کمیسیون می‌فرمایند ما در مجلس یک اختیاری به کمیسیون نمی‌دهیم این یک کمیسیون شش نفری هستند مسائلی که در تحت نظرشان هست در آنجا بحث می‌کنند و در هر جا که محتاج باشند اطلاعات از وکلای ایالات و ولایات و از محل تماماً تحصیل می‌کنند بعد از این همه زحمات که کشیدند آن وقت می‌آید در مجلس و در مجلس هم تمام آقایان نشسته‌اند طبع می‌شود. بین آقایان نمایندگان توزیع می‌شود مطالعه در آن می‌شود نظریات خودشان را در قانون اظهار می‌کنند و با آن صحبت‌های مطولی که هر کدام از ماها در موقع خودش خواهیم کرد و محل ایراد واقع می‌شود شور اول تمام می‌شود بعد می‌رود به کمیسیون و در آنجا شور ثانی می‌شود و دوباره می‌آید به مجلس و در مجلس شور دوم می‌شود و سه چهار مرتبه حل و تصفیه می‌شود و مسائل منقح می‌شود این کمسیون غیر از کمیسیون عدلیه است که در مجلس به او اختیار می‌دهند یک قوانینی را می‌دهند به کمیسیون آن وقت کمیسیون عدلیه می‌نشیند و رأی می‌دهد و به موقع اجرا گذارده می‌شود. این کمیسیونی است که در آ» شور می‌شود بعد در مجلس شور واقع می‌شود پس نه یک کمیسیونی است که اختیار داشته باشد و قانون را تمام کند باید به مجلس بیاید و اما راجع به شش نفر بنده هم عقیده دارم ۶ نفر باشد. بنا به فرمایش آقایان حائری‌زاده و تدین به واسطه این که در موقع عمل این مسئله ثابت شده است هرچه در این باب اقلیت افراد باشد برای اتمام مطلب اسرع است تا آن که افراد بیشتر باشد پس در شش نفر وقتی که این قانون رفت آنجا وقت کمتر تلف می‌شود و زودتر رأی بدهند علاوه در دوره چهارم در این قانون خیلی زحمت کشیده‌اند شهدالله آن نه نفر که در دوره چهارم بودند دو سال تمام عمر خود را صرف کردند و به قدری هم که ممکن بود زحمت کشیدند و این مسئله را تا اندازه حل و تصفیه کردند و این مسئله را که آقای حائری‌زاده پیشنهاد فرمودند در واقع اتمام عمل دوره چهارم است دیگر چیزی نیست که یک طرح جدیدی باشد یا یک مطلب جدیدی باشد و ما معطل باشیم که دوازده نفر باشد از ایالات و ولایات باشد هیچ اینها را لازم ندارد و محتاج تلگراف نیست این چیزها لازم نیست همان ۶ نفری که عرض کردم انتخاب شود و از شعب هم انتخاب شود بهتر است زودتر هم انتخاب می‌شود.
رئیس‌ـ آقای رئیس‌التجار.(اجازه)
(خارج شده بودند)
رئیس‌ـ آقای حائری‌زاده هم شش نفری هستند.
حائری‌زاده‌ـ بنده با هر دو موافق هستم.
رئیس‌ـ آقای مصدق‌السلطنه (اجازه)
مصدق‌السلطنه‌ـ بنده می‌خواستم نسبت به آقایانی که امضاءکنندگان این طرح هستند تشکرات خود را تقدیم کنیم که واقعاً یک نیت مقدسی است زیرا که مجلس شورای ملی باید اساساً پایه‌اش درست باشد. یعنی قانون انتخابات و تا قانون انتخابات به این حال فعلی است ما نباید تصور کنیم که انتخابات ما یک صورت بهبودی حاصل می‌کند بعد هم به آقای سردار معظم در کلیه فقراتی که فرمودند موافقم.
رئیس‌ـ آقای حائری‌زاده (اجازه)
حائری‌زاده‌ـ بنده می‌خواستم عرض کنم که دو رأی گرفته شود که مسئله زودتر حل شود. یکی راجع به این که از مجلس انتخاب شود یا از شعب و بنده طرفدار این بودم که اگر این انتخاب از شعب شود زودتر حل و تصفیه می‌شود. یکی هم راجع به شش نفر و دوازده نفر اگر رأی بدهیم که دوازده نفر باشند و مطالعه بکنند در مجلس کمتر صحبت می‌شود و اگر شش نفر مطالعه بکنند در مجلس بیشتر صحبت می‌شود هر کدام یک معایب و یک محاسنی دارد و عرایض بنده هم با فرمایش آقای سردار معظم منافاتی ندارد کمیسیون را که ایشان در نظر دارند در کلیه قوانین تجدیدنظر نماید پیشنهاد کنند. انتخاب بشود یکی از آن قوانین هم قانون انتخابات است راپرتش که از کمیسیون ۶ نفری آمد مطرح خواهد شد.
رئیس‌ـ در رأی گرفتن اشکالی نیست چون هنوز به کفایت مذاکرات رأی داده نشده است این است که مذاکره می‌شود.
(جمعی گفتند- مذاکرات کافی است)
رئیس‌ـ عده کافی نیست.
آقای حاج آقا اسمعیل (اجازه)
حاج آقا اسمعیل‌ـ بنده با دوازده نفر موافقم برای این که تصور می‌کنم قانون انتخابات عیوب و مفاسدش در ایالات و ولایات بیشتر باشد. بنابراین اگر دوازده نفر از نمایندگان ایالات و ولایات انتخاب بشوند بهتر است چون از اوضاع ولایات بهتر است مسبوقند و با آنها تبادل افکار می‌کنند و بهتر می‌توانند این نظریات را حفظ و طوری کنند که من‌بعد در انتخابات دیگر اسباب کشمکش و منازعه در مجلس شورای ملی نشود اگر در دوره چهارم انتخابات تجدیدنظر شده بود البته تصدیق می‌فرمایند در این دوره به این اندازه مخالفت‌ها پیدا نمی‌شد، ملاحظه فرمودید در هر رأیی که از شعبه به مجلس می‌آمد و خوانده می‌شد یک مخالف پیدا می‌شد اینها برای عیوبی است که در قانون انتخابات هست اگر عیوبی که در قانون انتخابات هست رفع شود البته این اختلافات هم رفع خواهد شد و برای کمیسیون انتخابات هم دوازده نفر بهتر خواهد بود.
رئیس- مذاکرات کافی است.
(جمعی گفتند کافی است)
رئیس‌ـ عده کافی نیست خوب است تنفس داده شود.
(در این موقع جلسه برای تنفس تعطیل و پس از نیم ساعت مجدداً تشکیل گردید)
رئیس‌ـ آقایانی که رأی نداده‌اند خوب است تشریف ببرند رأی بدهند نسبت به انتخاب کمیسیون تجدیدنظر در قانون انتخابات آقایان مذاکرات را کافی می‌دانند یا نه؟
(جمعی گفتند کافی است)
رئیس‌ـ آقای سردار معظم پیشنهادی کرده‌اند قرائت می‌شود و رأی می‌گیریم.
(به مضمون ذیل قرائت شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم که کمیسیون تجدیدنظر در قانون انتخابات ۱۲ نفر و از شعب به ترتیب ماده ۲۲ انتخاب شود.
رئیس‌ـ توضیحی دارید بفرمایید.
سردار معظم خراسانی‌ـ بنده خواستم با این پیشنهاد خودم زمینه وحدت نظر را در مجلس یک قدری فراهم کنم. البته خاطر آقایان نمایندگان مسبوق است که انتخابات به دو نحو است یا ممکن است هر شعبه دو نفر از میان خودش انتخاب بکند یا ممکن است شعبه برای تسریع کار به انتخاب جمعی عمل کند چنانچه ماده ۲۲ نظامنامه داخلی همین مسئله را پیش‌بینی می‌کند یعنی انتخابات باید از شعبه بشود ولی نظرش به اعضای خودش نباشد و از تمام مجلس باشد به این طریق هم مقصود آقایانی که در نظر دارند انتخاب از شعبه بشود و دلیل‌شان هم سرعت جریان کار بود تأمین می‌شود و هم نظر من که این کمیسیون از مجلس انتخاب شود تأمین می‌شود پس در این قسمت خیال می‌کنم یک قسمت از اختلافات رفع شود اما قسمت دیگری که می‌ماند راجع به عده است بنده باز هم تکرار می‌کنم که تجدیدنظر در قانون انتخابات یک چیز کوچکی نیست خیلی مهم است و البته نباید به اعتبار این که هرچه عده کمتر باشد کار زودتر ختم می‌شود این نکته را در نظر گرفت این اصل هم گرچه صحیح است ولی نباید این نکته را زیاد تقویت کرد به عقیده بنده چنانچه در مجلس چهارم کمیسیون تجدیدنظر در قانون انتخابات دوازده نفر بود باید در این دوره هم دوازده نفر انتخاب شود که به واسطه کثرت اعضا کمیسیون بهتر بشود تبادل نظر کرد و معایب موجوده قانون انتخابات را تحت نظر و دقت گذاشت و نواقص را رفع کرد. بنده این پیشنهاد را کردم که با پیشنهاد بنده مقصود طرفین تأمین بشود.
رئیس‌ـ آقای حائری‌زاده (اجازه)
حائری‌زاده‌ـ بنده با پیشنهاد آقای سردارمعظم متأسفانه موافق نیستم برای این که بنده عشقی نداشتم که از شعبه‌ها انتخاب کننده مگر این که سرعت انتخاب را در نظر گرفتیم وقتی به موجب ماده ۲۲ عمل شد این انتخاب جمعی خواهد بود و همان نگرانی که در انتخاب جمعی مجلس ممکن است باشد و سه دفعه انتخاب شود در شعب هم می‌شود و دو سه دفعه تجدید می‌شود ولی اگر هر شعبه دو نفر را انتخاب بکنند این عیب ندارد و این طرز را بنده بهتر می‌دانم به علاوه این شرحی را که آقای سردار معظم فرمودند که خیلی مطالعه بشود بنده عرض می‌کنم مجلس چهارم مدت دو سال مطالعه کرده یک شورش هم تمام شده خود آقای سردار معظم هم عضویت داشته‌اند ۹ نفر کمیسیون هم مطالعه کرده‌اند در شور ثانی هم یک قسمتش در مجلس مذاکره شد ولی چون وقت گذراندنش منقضی شده بود و سه ماه به آخر دوره بیشتر نمانده بود و مجلس رق نداشت که دیگر به انتخابات تجدید نظری بکند و ملت ذی‌حق شده بود که مطابق قانون قدیم مشغول امر انتخابات بشود و طرح این قانون هم بی‌مطالعه نیست که خیلی در او دقت بشود و لازم باشد اشخاص خیلی متخصص در این کمیسیون باشند و مطالعه کنند در دوره سابق در این خصوص خیلی مذاکره و مطالعه شده است حالا برای این که کمیسیونی باشد و یک مخبری هم داشته باشد که دفاعی از این لایحه بکند یک کمیسیونی از شعب شش نفری به عقیده من کافی است آن هم به انتخاب فردی که هر شعبه یک نفر یا دو نفر از بین خودشان انتخاب بکنند نه این که هر شعبه دوازده نفر و در شعبه اول مجموع آراء را استخراج کند و طول و تفصیلی پیش بیاید.
رئیس‌ـ رأی می‌گیریم...
سردار معظم‌ـ بنده تقاضای تجزیه می‌کنم.
رئیس‌ـ راجع به عده؟
سردار معظم‌ـ اول راجع به انتخاب از شعبه و بعد راجع به عده.
رئیس‌ـ رأی می‌گیریم اول به دوازده نفر
آقایانی که تصویب می‌کنند دوازده نفر باشند قیام فرمایند.
(غالب قیام نمودند)
رئیس‌ـ تصویب شد-
حالا رأی می‌گیریم که از شعبات انتخاب شود به ترتیب ماده ۲۲ به انتخابات جمعی
آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(عده قلیلی قیام نمودند)
رئیس‌ـ تصویب نشد.
رأی می‌گیریم که انتخابات از شعب بشود یعنی هر شعبه از بین خودش
آقایانی که این ترتیب را تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس‌ـ تصویب شد
(آقای آقا شیخ جلال برای قرائت راپرت احضار و راپرت شعبه دوم را راجع به نمایندگی آقای سپهدار اعظم از رشت به طریق ذیل قرائت نمودند) انجمن نظارت رشت و توابع به تاریخ دهم ربیع‌الثانی ۴۲ تشکیل و در تاریخ ۱۵ شهر مزبور اعلانات انتخابات منتشر و از ۱۰ جمادی‌الاولی تا چهاردهم همان ماه به اخذ آراء پرداختند و در همان وقت دو نفر نماینده یکی برود بار و رستم‌آباد و دیگری به رحمت‌آباد اعزام داشتند و در ظرف ۱۲ روز در رشت ۱۵۳۰۰ ورقه تعرفه توزیع و در ظرف ۴ روز ۶۶۰۹ ورقه رأی مأخوذ و داشتند و در رودبار و رستم‌آباد نیز سه هزار و یکصد و نود و چهار ورقه تعرفه داده همان مقدار رأی اخذ شده در رحمت‌آباد هم شش هزار و پانصد و هشتاد و نه ورقه تعرفه تقسیم و همان قدر رأی گرفتند که مجموع آراء مأخوذه در رشت و توابع ۶۳۸ رأی بوده و در کلیه آراء مزبور آقای سردار سپه رئیس‌الوزراء به اکثریت نسبی ۷۲۹۹ رأی و آقای سپهدار اعظم به اکثریت ۵۷۳۷ حائز اکثریت شده‌اند انجمن مزبور پس از ختم انتخابات نمایندگی آقای سپهدار از تصدیق اعتبارنامه برای ایشان ارسال داشته. شعبه ۲ به صورت مجلس و دوسیه انتخابات مراجعه نموده نظر به موافقت انتخابات معزی‌الیه با قانون نمایندگی ایشان را تصدیق و مراتب را به عرض مجلس مقدس می‌رساند.
رئیس- رأی گرفته می‌شود به وکالت آقای سپهدار اعظم
آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(اغلب قیام فرمودند)
رئیس- تصویب شد.
پیشنهادی از طرف آقایان رسیده قرائت می‌شود.
(به شرح ذیل قرائت شد)
مقام محترم ریاست مجلس شورای ملی امضاکنندگان تقاضا می‌کنیم که چهار نفر دیگر بر عدة اعضا کمیسیون معارف افزوده شود که مجموعاً به دوازده نفر بالغ شود.
سهام‌السلطان، ع روحی، عزالممالک داور، قائم‌مقام، م. شهاب. یعقوب الموسوی.
رئیس‌ـ مخالف سابقه است.
سابقاً گویا رأی داده شد که هشت نفر باشد.
(بعضی گفتند صحیح است)
رئیس‌ـ آقای سهام‌السلطان (اجازه)
(حاضر نبودند)
رئیس‌ـ آقای قائم‌مقام هم یکی از امضاکنندگان هستند اگر توضیحاتی دارند بدهند.
قائم‌مقام‌ـ چون ما اهمیت معارف را زیادتر از این می‌دانیم لهذا چند نفر این پیشنهاد را امضا کردیم و تقدیم نمودیم و چون بعضی حاضر می‌شوند و بعضی حاضر نمی‌شوند این می‌دانیم لهذا چند نفر این پیشنهاد کردیم که چهار نفر بر کمیسیون معارف افزوده شود که همیشه هشت نه نفر حاضر باشند و زودتر راجع به کارهای معارفی اقدامی بشود.
رئیس‌ـ سابقاً اینجا رأی داده‌اند که ۸ نفر انتخاب شود.
(جمعی از نمایندگان- صحیح است)
رئیس‌ـ مطرح نمی‌شود کارهایی که جزو دستور بوده تمام شد
آقای تدین (اجازه)
تدین‌ـ چون کمیسیون‌هایی در نظر گرفته شده است به طور فوق‌العاده و غیرفوق‌العاده انتخاب می‌شود بنابراین لازم می‌دانم ماده ۲۷ نظامنامه را به طور تذکر کنم و آن این است که مطابق ماده ۲۷ نظامنامه یک نفر در بیش از دو کمیسیون نمی‌تواند عضویت داشته باشد ماده ۲۷ این است که قرائت می‌کنم‌ـ ماده ۲۷ هیچ یک از نمایندگان نمی‌توانند در زمان واحد در بیش از دو کمیسیون که مشغول کارند عضویت داشته باشند مگر در کمیسیون تحقیق انتخابات و کمیسیون محاسبات مجلس که از این قاعده مستثنی است‌ـ کمیسیون‌هایی که تمام راپرت‌های خود را به مجلس تقدیم نکرده‌اند کمیسیون مشغول به کار محسوب می‌شوند بنابراین در موقع انعقاد شعبات برای انتخاب اعضا کمیسیون به توسط هیئت رئیسه صورت اعضائی که موافق قسمت اول همین ماده غیرقابل انتخابند به رئیس آن شعبه داده می‌شود در صورتی که شخصی غیرقابل انتخاب بوده و در شعبه منتخب شده باشد رئیس مجلس به رئیس شعبه مراتب را اطلاع داده تجدید انتخابات را درخواست می‌نمایدـ کمیسیون‌هایی که در مجلس انتخاب می‌شود دو قسم است یکی کمیسیون‌های معمولی است که راجع به وزارتخانه‌ها است از قبیل کمیسیون خارجه داخله‌ـ نظام و غیره اینها مدت انتخابشان شش ماه است و با تجدید هیئت رئیسه دائمی اینها هم تجدید می‌شود قسمت دیگر از کمیسیون‌ها آنهایی است که فوق‌العاده تشکیل می‌شوند برای تجدید نظر در قانون انتخابات یا نظایر آن کمیسیون‌های دائمی مطابق قسمت اخیر این ماده ممکن است در یک موقعی کار نداشته باشند ولی بالقوه آنها مشغول کار محسوب می‌شوند ولی کمیسیون‌های فوق‌العاده البته از برای یک کارهایی است که پیش آمده بنابراین مطابق صریح ماده نظامنامه چون فقط دو کمیسیون را مستثنی کرده است آن کمیسیون‌های معمولی و این کمیسیون‌های فوق‌العاده مادام که راپرت خود را به مجلس نداده‌اند مشغول کار محسوب می‌شوند به این جهت خواستم تذکر بدهم که در این انتخابات آقا در نظر داشته باشند که در بیش دو کمیسیون نمی‌توانند عضویت داشته باشند خواه معمولی باشد خواه فوق‌العاده و اگر عضویت داشته باشند ناچار صحیح نخواهد بود و محتاج تجدید انتخاب خواهد شد بنابراین خوب است قبلاً این ماده ۲۷ را در نظر داشته باشند.
رئیس‌ـ در ادوار سابق در عمل‌ـ ماده را طور دیگر تفسیر کردند یعنی شامل کمیسیون‌های دائمی می‌کردند ولی دلایل زیادی هست که این ماده شامل همه کمیسیون‌ها می‌شود اعم از این که فوق‌العاده یا به طور دائم باشد یکی از دلایلش را عرض می‌کنم دو کمیسیونی را که مستثنی کرده یکی کمیسیون محاسبات است که دائم است و یکی هم کمیسیون تحقیق انتخابات که فوق‌العاده است و اگر این ماده شامل کمیسیون‌های دائمی می‌شد دیگر لازم نمی‌آمد کمیسیون تحقیق انتخابات اینجا باشد و بالعکس در این صورت اگر همین نظر آقای تدین را آقایان قبول دارید بعد از این همین طور اجرا می‌شود
آقای آقا سیدیعقوب.(اجازه)
آقا سیدیعقوب‌ـ بنده یک عرضی دارم همان طوری که آقای رئیس فرمودند در دوره سابق نسبت به کمیسیون‌های فوق‌العاده این ماده نظامنامه را شامل نمی‌دانستیم وعلت این که مجالس سابق شامل نمی‌دانست این بود (آنچه که من استنباط می‌کنم) چون کمیسیون‌های فوق‌العاده یک اموری است که دفعتاً وارد می‌شود یعنی یک چیزی نیست که قبلاً او را رد نظر گرفته باشند یک مسئله فوق‌العاده است که در مجلس پیش می‌آید و برای آن مجلس رأی می‌دهد که کمیسیون فوق‌العاده تشکیل شود این کمیسیون فوق‌العاده می‌شود اعم از این که زمانش کثیر باشد یا قلیل باشد مثلاً می‌شود یک کمیسیون فوق‌العاده در ظرف دو روز عمل را ختم کند و راپرتش را به مجلس بدهد پس می‌خواهم عرض به کنم عمل مجلس دوم و سوم و چهارم که کمیسیون‌های فوق‌العاده را مشمول این ماده ندانسته‌اند فلسفه بوده به واسطه آن که کمیسیون فوق‌العاده امری است که دفعتاً بر مجلس وارد می‌شود نمی‌شود برایش مدت قرار داد برای این که ممکن است مدتش قلیل باشد یا کثیر برخلاف کمیسیون‌های معموله که مدتش معین است و همراه تشکیل هیئت رئیسه آن کمیسیون‌ها معین می‌شوند مثلاً کمیسیون محاسبات مجلس مدتش را معین کرده. کمیسیون بودجه مدتش را معین کرده، کمیسیون عرایض و هکذا کمیسیون‌های دیگر که مدتش را نظامنامه مجلس معین کرده است اما برای کمیسیون فوق‌العاده مدت معین نکرده است پس داخل در این کمیسیون‌ها نیست و وقتی که داخل شد مشمول واقع نمی‌شود چون امری است که دفعتاً به مجلس وارد می‌شود و در نظامنامه هم مدتی برای او معین نشده است بنابراین بنده این ماده را شامل کمیسیون‌های فوق‌العاده نمی‌دانم و عرض می‌کنم دوره سوم و چهارم که عمل کرده‌اند و کمیسیون‌های فوق‌العاده را مستثنی دانسته‌اند با فلسفه و دلیل بوده است این بود نظریات من حالا بسته است برای مجلس.
رئیس‌ـ آقای عمادالسلطنه (اجازه)
عمادالسلطنه‌ـ بنده درگی عرضی ندارم.
رئیس‌ـ آقای دستغیب (اجازه)
دستغیب‌ـ فرمایش آقای آقا سیدیعقوب وارد نیست برای خاطر اینه عبارت فارسی است و البته آقای آقا سیدیعقوب هم خوب التفات به عبارت دارند. تعیین مدت عبارت را از عمومیت بیرون نمی‌برد یا عدم تعیین مدت عبارت را از عمومیت بیرون نمی‌برد عبارت ماده این است که هیچ یک از نمایندگان نمی‌تواند در زمان واحد در بیش از دو کمیسیون که مشغول کارند عضویت داشته باشند بیش از دو کمیسیون اعم است از موقت یا دائم اگر یک کمیسیونی برای نه روز از مجلس انتخاب شود یا دولت بخواهد برای مدت ده روز یا یک ماه یک کمیسیونی تشکیل بشود این شامل کمیسیون می‌شود به واسطه این که هر چیزی که اسماً لفظ کمیسیون شامل آن شد در تحت این قاعده است در ماه مصرح است و می‌نویسد و کلاً نمی‌توانند عضو دو جا باشند که اسم کمیسیون بر او اطلاق می‌شود و مدت را در او دخالتی نیست. اما سابقه مجلس فرمودند که سابقه دارد هیچ سابقة چه با فلسفه چه بی‌فلسفه باشد نمی‌تواند ماده نظامنامه را ملغی کند مگر این که مجلس صراحتاً بالغا ماده نظامنامه رأی بدهد آن وقت ماده دیگری به جای او وضع شود و الا مادامی که مجلس بالصراحه مادة نظامنامه را لغو نکرده است سابقة مجلس ماده نظامنامه را لغو نمی‌کند این است که عرض می‌کنم چه کمیسیون نفط چه غیرنفط چه دائم چه غیردائم یک نفر نمی‌تواند به قاعده صراحت ماده و صراحت عبارت نظامنامه در دو کمیسیون عضو باشد چه موقت چه غیرموقت. عبارت هم فارسی است. آقای آقا سیدیعقوب هم خوب می‌توانند فارسی را بفهمند و بخوانند.
رئیس‌ـ آقای نصرت‌الدوله (اجازه)
نصرت‌الدوله‌ـ بنده یک تذکری در این باب می‌خواهم عرض کنم و الا یک نظر مخالف و مغایری با این ترتیب که آقای دستغیب و آقای تدین کردند اظهار نمی‌کنم فقط تذکر می‌دهم که این مطلب در دورة سابق مذاکره شد آن سابقه که در مجلس تأسیس شد این طور بود که ماده ۲۷ شامل کمیسیون‌هایی است که در نظامنامه اسم برده شد و پیش‌بینی شده و چون این ترتیب سابقه شده گمان می‌کنم اگر ما بخواهیم سابقه را به هم بزنیم به عنوان این که ماده مبهم است یک نوع تفسیری برای ماده خواهد بود و بهتر این است که به طور یک پیشنهاد کتبی باشد. برای این که بعد ممکن است تولید اختلاف آراءء بین آقایان نمایندگان بشود و اگر می‌خواهند اصلاح بشود کتباً بنویسند که یک نوع تفسیر و اصلاحی از این ماده شده باشد که روشن بشود و الا در مذاکرات بعضی قیودات فراموش می‌شود بنابراین ممکن است با قید این که این ماده اطلاق به کمیسیون‌های پیش‌بینی شده در نظامنامه نمی‌شود رأی بدهند و بهتر این است که به طور یک پیشنهاد کتبی باشد تا بعد اسباب اشکال نشود.
رئیس‌ـ حالا که انتخاباتی شده اگر تصویب می‌فرمایید برای این که در این باب با فکر رأی داده شود می‌ماند برای جلسه دیگر.
(چند نفر از نمایندگان‌ـ صحیح است)
رئیس‌ـ آقای داور
(احضار برای قرائت راپرت)
(آقای داور راپرت شعبه ۶ را راجع به نمایندگی آقای آقا شیخ محمدعلی طهرانی از تبریز به شرح ذیل قرائت نمودند) شعبه شش دوسیه انتخابات شهر تبریز را نسبت به اعتبارنامه آقا شیخ محمدعلی طهرانی تحت شور و مطالعه قرار داده و راپرت ذیل را به عرض مجلس شورای ملی می‌رساند. انجمن نظارت مرکزی به تاریخ پانزدهم ربیع‌الثانی ۱۳۴۲ در شهر تبریز تشکیل شده و در تاریخ بیست و یکم شهر مذکور اعلان انتخابات را داده و در حوزه‌های فرعی مصرحه در جدول انتخابات انجمن‌های نظارت فرعی را تشکیل و در مدت معینه برای توزیع و تعرفه و اخذ رأی در شهر و تمام حوزه‌های فرعی چهل و پنج هزار و پانصد و بیست و نه ورقه تعرفه توزیع و چهل و سه هزار و شش ورقه رأی اخذ و از کلیه آراء مأخوذه آقای آقا شیخ محمدعلی تهرانی به ۲۳۱۴۹ رأی حائز اکثریت بوده انجمن نظارت مرکزی در مدت معینه قانونی خاتمه انتخابات و نمایندگی ایشان را اعلام نموده است شعبه شش پس از دقت و مطالعه دوسیه صحت جریان انتخابات را تصدیق و نمایندگی ایشان را به اکثریت بیست و سه هزار و یکصد و چهل و نه رأی تصویب می‌نماید.
رئیس‌ـ رأی گرفته می‌شود به وکالت آقای آقاشیخ محمدعلی از تبریز
آقایانی که وکالت ایشان را تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(غالب نمایندگان قیام نمودند)
تصویب شد.
پیشنهاد آقای سردار معظم حالا قرائت می‌شود.
سردار معظم‌ـ این که حالا تقدیم شد؟
رئیس‌ـ بلی
سردار معظم‌ـ بلی قرائت شود.
(آقای آقا میرزا شهاب‌الدین پیشنهاد مزبور را به شرح ذیل قرائت نمودند)
ما امضاءکنندگان ذیل پیشنهاد می‌کنم که به فوریت هیئت محترمه رئیسه موجبات طبع و انتشار صورت مشروح مجلس را تهیه و مصارف اضافی آن را برای تصویب به مجلس شورای ملی تقدیم دارند.
رئیس‌ـ آقای حاج سیدالمحققین.(اجازه)
حاج سیدالمحققین‌ـ بنده راجع به این موضوع عرضی ندارم تذکری را که آقای تدین دادند راجع به آن سؤالی داشتم بعد عرض می‌کنم.
رئیس‌ـ آقای دستغیب (اجازه)
دستغیب‌ـ بنده موافقم.
رئیس‌ـ آقای حاج میرزا عبدالوهاب (اجازه)
حاج میرزا عبدالوهاب‌ـ بنده عرض می‌کنم با این بی‌پولی مملکت و حال فقر عمومی با این حال هی همه روزه خرج‌تراشی برای مملکت. نمی‌دانم این همه پول از کجا خواهد آمد و بنده عقیده‌مند به این مسئله نیستم.
رئیس‌ـ آقای سهام‌السلطان.(اجازه)
سهام‌السلطان‌ـ این که آقای حاج میرزا عبدالوهاب فرمودند بی‌پولی البته اگر برای یک مخارجی غیرضروری باشد باید رد کرد ولی از کار لازم نمی‌شود صرف‌نظر کرد البته اگر ملاحظه بی‌پولی را بکنیم ممکن است خیلی ترتیبات دیگر هم در مجلس مراعات نشود مثلاً لوایحی که می‌آید تمام طبع و بین وکلا توزیع می‌شود اگر ملاحظه می‌فرمایید باید آن هم طبع و توزیع نشود نطق و کلا (البته یک اظهاراتی در مجلس می‌کنند) در خارج یک انتشاراتی پیدا می‌کند بنابراین لازم است که عین آنچه نطق می‌شود در مملکت انتشار پیدا کند به این جهت به عقیده بنده لازم است صورت نطق وکلا منتشر شود و امروز هم که مجلس مطبعه دارد و آن مطبعه هم به خرج دولت اداره می‌شود از بابت طبع این صورت مشروح مجلس هم تصور می‌کنم چندان خسارتی به مجلس وارد نشود و تولید خرجی نمی‌کند مگر به واسطه کاغذ و طبع و بعضی چیزهای اضافه آن هم یک خرجی است که به عقیده بنده لازم و ضروری است.
رئیس‌ـ آقای امیر حشمت موافقند یا مخالف؟
امیرحشمت‌ـ بنده موافقم.
آقا سیدیعقوب‌ـ بنده هم مخالفم اجازه به بنده نمی‌رسد که عرایض خود را عرض کنم.
رئیس‌ـ بعد از آقای حاج میرزا عبدالوهاب.
آقای حاج میرزاعبدالوهاب.(اجازه)
حاج میرزا عبدالوهاب‌ـ بنده عرض می‌کنم این اعتراضی که آقای سهام‌السلطان راجع به لوایح فرمودند لوایح لازم است به جهت این که اگر آقایان نمایندگان از لوایح اطلاع نداشته باشند نمی‌توانند رأی بدهند به صحت و سقمش. اما این مسئله که فرمودند خرج ندارد مثل تلگرافخانه می‌ماند پس به جهت این که تلگرافخانه خرج ندارد همه تلگرافات را ممکن است مجانی بکنیم این طور نیست اگر نطق مفصل آقایان را چاب نکند کارهای دیگر هست که اسباب عایدی و دخل مطبعه است و اگر این طور است پس هی کاغذ بخریم و چاپ کنیم بنده هیچ عقیده به این مسئله ندارم زیرا یک چیز ضروری نیست که به درد مملکت بخورد که یک نطق مفصل را بنویسند. جرائد هست بنده این روزنامه‌ها را که نگاه می‌کنم می‌بینم تمام نطق وکلا را مفصلاً می‌نویسند در این صورت یک خرج زائدی برای این مملکت تراشیدن به عقیده بنده لازم نیست.
رئیس‌ـ آقای امیرحشمت.(اجازه)
امیرحشمت‌ـ بنده عرض می‌کنم با این که طبع صورت مشروح مجلس محل تردید نیست و لازم است و بایستی منتشر شود ممکن است عایداتی هم که از این راه حاصل می‌شود با مخارج او تکافو کند. و بر فرض این که مختصر کسری هم پیدا کند چیز مهمی نیست که مجلس از این کار طفره بزند.
رئیس‌ـ آقای آقا سیدیعقوب.(اجازه)
آقا سیدیعقوب‌ـ نه این که بنده نخواهم در این عرایضم عصبانی بشوم و از روی حقانیت خارج شوم که بخواهم یک جلب قلبی از اشخاص کرده باشم خدای من شاهد است آنچه را که عرض می‌کنم از روی حقیقت عرض می‌کنم بنده عرض می‌کنم تمام ملت که ما داد می‌زنیم نطق ما را متوجهند ملت ایران متوجه نطق ما نیستند متوجه عمل ما هستند ملت ایران متوجه است که این پولی را که در اینجا خرج می‌کنند و صرف می‌کنند ببینند چه عملی واقع شده است الفاظ و عبآراءت هیجده سال است زده شده و به قدری الفاظ و عبآراءت در کله این ملت رفته که دیگر ابداً گوش به الفاظ و عبآراءت نمی‌دهد آن چیزی که ملت به او محتاج است عمل است. ملت محتاج حیات اقتصادی است چه محتاج است که ملت سه ساعت بنشیند روزنامه را در دست بگیرد و نطق مفصل فلان کَس را بخواند. بابا عوض نطق فلان کَس بگذارید عمل مفصل او را بخوانند مملکت چقدر احتیاج به عمل دارد و این معادن خداداد ما در زیر خاک پنهان است کارهای ما خراب است آن روز در پشت این تریبون عرض کردم ایران گرفتار فقر است فقر تجارت دارد. فقر ملی دارد. فقر اراده دارد. فقر شجاعت دارد. تمام چیزها را که ملاحظه بفرمایید ما نسبت به آن احتیاج داریم و فقیریم ما چرا باید اینقدر متوجه به این صحبت‌های خودمان باشیم یعنی خوشمان می‌آید که بگویید آقا سیدیعقوب این طور صحبت کرد بنده امیدوارم این شهوت سمعی را کنار بگذاریم ما نباید عشق داشته باشیم به یک الفاظ بی‌روح بنده از خودم می‌گویم غرض به هیچ کس ندارم. بالعکس اگر به عوض این الفاظ عمل بکنیم پیش خدا و پیش خلق و پیش همه کس مورد تقدیس خواهد بود و اگر خدای نخواسته نتوانستیم عمل کنیم آن وقت اگر هزار مرتبه بگویند فلان کَس با نطق‌های آتشین مجلس را کربلا کرد هیچ اثر ندارد این چه داعی دارد؟ بسیار خوب چه عیب دارد برای وکلای اتومبیل همه بخرند؟ آقا ما باید این فقر عمومی را نگاه کنیم این ملت را نگاه کنیم نگاه به فقر و بیچارگی خودمان کنیم و این طور چیزها را پیشنهاد نکنیم. اما این که آقای امیرحشمت می‌فرمایند دخل دارد مگر این که شما پول زیادی داشته باشید نطق‌های ما را بخرید زیرا گمان ندارم از محوطه مجلس خارج بشود لهذا بهتر این است آقای سردار معظم خراسانی مرحمت بفرمایند و پیشنهاد را پس بگیرند برای این که اگر ما عمل کردیم مردم پس از مردنمان می‌آیند سر قبرمان فاتحه می‌خوانند. اگر خدای نخواسته عمل ما بد شد همه لعن و نفرین می‌فرستند. هی نطق را روی قبر بگذارید اثر نمی‌کند اما اثر در عمل است این را عرض کردم و به کسی هم کای ندارم و از خداوند توفیق و سعادت ملت را می‌طلبم.
رئیس‌ـ این پیشنهاد چون غفلتاً وارد شده است و مطالعه نشده حالا اگر وارد شویم گویا خوب بنا شد این را اگر تصویب می‌فرمایید بماند برای جلسه دیگر. آن مسئله سابق و این یکی در جلسه آتیه مطرح خواهد شد.
سردار معظم‌ـ پس اجازه‌ها محفوظ باشد.
رئیس‌ـ جلسه آتیه را می‌فرمایید روز یکشنبه باشد.
آقای سهام‌السلطان.(اجازه)
سهام‌السلطان‌ـ آن روز که اظهار شد جلسه امروز تشکیل بشود برای این بود که امروز کمیسیون‌ها انتخاب شود و کمیسیون‌ها انتخاب شد چون گمان می‌کنم در دستور هم چیز دیگری جز همین یکی دو فقره که امروز مطرح شد نداریم و این دو فقره هم قابلی ندارد که بریا آن جلسه تشکیل بدهیم ممکن است آن وقتی که در جلسه صرف می‌شود صرف کمیسیون‌ها بکنند که یک کارهایی برای مجلس درست بشود یعنی لوایح و بودجه‌ها که می‌رسد کمیسیون یک اقداماتی در آنها بکند تا حاضر شود و بعد به مجلس بیاید که مجلس بی‌کار نماند.
رئیس‌ـ آقای مصدق‌السلطنه (اجازه)
مصدق‌السلطنه‌ـ بنده می‌خواستم عرض کنم در خارج از مجلس یک ماده...
تدین‌ـ (خطاب به منشیان) بنده به شما اعتراض دارم چرا هیچ این طرف نگاه نمی‌کنید؟
مصدق‌السلطنه‌ـ در خارج مجلس یک مذاکره راجع به ماده ۹۳ شد در ماده ۹۳ می‌نویسد:
استخراج آراء به طریق معمول به عمل می‌آید یعنی باید همین آراءئی که امروز در خارج اخذ شد استخراجش به طریق معمول به عمل بیاید بعضی‌ها عقیده‌شان این است که استخراج آراء به طریق معمول به عمل بیاید یعنی همان طور که آراء هیئت رئیسه در مجلس استخراج می‌شود این آراء کمیسیون‌ها هم باید در مجلس استخراج شود. بعضی دیگر معتقدند که در خارج باید استخراج بشود خوب است این را هم توضیح بفرمایید که آیا باید در خارج استخراج بشود یا در مجلس؟ و اگر باید در خود مجلس استخراج شود البته مطابق معمول باید در جلسه بشود تذکراً عرض کردم.
رئیس‌ـ این موضوعی که مذاکره می‌شد و رأی این بود راجع به دستور بود.
مصدق‌السلطنه‌ـ خوب غرض این بود که اگر در خارج استخراج کنند بعد خواهند گفت باطل است.
رئیس‌ـ اول باید دستور را معین کرد.
آقای تدین.(اجازه)
تدین‌ـ آقای مصدق‌السلطنه خیلی علاقه‌مند هستند به این که مواد نظامنامه به موقع اجرا گذاشته شود و همه هم علاقه‌مندیم ولی در عین حال ایشان غفلت از بعضی مواد دیگر دارند یکی از آنها این است که یک موضوعی که مطرح است تا آن موضوع حل نشده نمی‌توان وارد مطلب دیگری شد ایشان هر وقت در جلسات صحبت کردند یا اعتراضی کردند در موضوعی که مطرح بوده صحبت نکردند این تذکر را می‌دهم که ایشان مواد نظامنامه را خوب در نظر بگیرند...
مصدق‌السلطنه‌ـ اخطار با رئیس است.
تدین‌ـ اخطار با رئیس است صحیح است ولی همه ماها حافظ نظامنامه هستیم ایشان هم مجری نظامنامه هستند ولی بنده هم حق دارم اخطار نظامنامه بکنم شما هم حق دارید به همان دلیلی که سه چهار مرتبه اخطار گردید همه‌مان حق داریم که اخطار نظامنامه بکنیم یک موقعی اگر ایشان اخطار نکردند این مستلزم این نیست که بنده یا دیگری ساکت باشیم. موضوع تعیین جلسه آتیه مجلس است و نسبت به آن موضوع حالا باید اظهار عقیده کرد. کارهای مجلس نوعاً دو جور است و مشتمل بر دو قسم است یکی لوایح قانونی که از طرف دولت به مجلس می‌آید و یکی طرح‌های قانونی یا یک قطعنامه‌ها یا یک پیشنهاداتی است که از طرف مجلس می‌شود. این کارهای مجلس است لوایحی که از طرف دولت به مجلس می‌آید باید برود به کمیسیون‌ها. در صورتی که تقاضای فوریت به هر دو معنی شده باشد آن وقت باید در خود مجلس بدون ارجاع به کمیسیون مطرح شود. همچو لایحه تا حالا نیامد تا ما بخواهیم این وظیفه را انجام بدهیم لایحه نفط آمده است تقاضای فوریت به معنای یک شوری هم شده است رفته است به کمیسیون کمیسیون هم مشغول کار است جلسه داشته است باز هم دارد و تصور می‌کنم در هفته آتیه تا آخر هفته راپرت کمیسیون به عرض مجلس می‌رسد و نمی‌شود به طور خلق‌الساعه معتقد شد که در ظرف بیست و چهار ساعت کورکورانه بدون ارجاع به کمیسیون بیاید به مجلس این که نمی‌شود. لایحه دیگری که به قید فوریت باشد نیامده است طرح‌های قانونی هم در اینجا اگر باشد البته باید به مجرای خودش برود و به کمیسیون‌های مربوطه رجوع شود بعد بیاید اینجا آن وقت مستمسک می‌شوند به این که اساس مشروطیت جزئاً و کلاً تعطیل‌بردار نیست. پس بنابراین جلسات مجلس شورای ملی باید هر روز منعقد شده و بدون هیچ کاری اینجا بنشینیم و به در و دیوار نگاه کنیم اینها مرتبط به هم نیست بنابراین کارهای مجلس برای این که مسبوق باشند و اعتراض نکنند از این مجاری بود که عرض کردم نهایت باید دقت و اهتمام کرد که آن کمیسیون‌های مربوط زودتر به وظایف خودشان عمل کنند و آن کارهایی را که مربوط به خودشان است انجام بدهند؟ بنابراین عرض می‌کنم که روز یکشنبه مجلس بیاید چه بکند؟! اگر یک کارهایی بر طبق این موضوعاتی که من عرض کردم دارید وظیفه مجلس است بیاید بنشیند و رسیدگی کند می‌فرمایید مجلس کار ندارد ممکن است حضرت‌عالی با آقایان طرح قانونی پیشنهاد کند بنده اول کسی می‌خواهم بود که با شما موافق خواهم بود و امضا هم می‌کنم. خوب کار است دیگر مثل طرح قانونی که امروز آقای حائری‌زاده اظهار کردند تصور می‌کنم همه موافقیم کار پیدا کنیم آقای دولت‌آبادی اظهار کردند باید کار کرد البته کار کردن صحیح است قبول دارم اما چه باید کرد؟ یک کارهایی دولت باید بیاورد در مجلس و در کمیسیون‌ها مورد مطالعه واقع شود و آن کارها را تمام کند و به مجلس بفرستد یا طرح قانونی پیشنهاد کنند بنده هم اگر موافق شدم امضا می‌کنم آن وقت می‌رود به کمیسیون مبتکرات بعد برمی‌گردد به مجلس بفرستد با طرح قانونی پیشنهاد کنند بنده هم اگر موافق شدم امضا می‌کنم آن وقت می‌رود به کمیسیون مبتکرات بعد برمی‌گردد به مجلس بنابراین کلمات باید و شاید فایده ندارد و بنده مخالف هستم با بودن این دو جزء که یکی ماده نظامنامه است و یکی هم این پیشنهاد که برای این دو جزء مجلس شورای ملی روز یکشنبه تشکیل شود اگر کارهای دیگری هست می‌آورند ولی برای این دو بنده تصور می‌کنم لزومی نداشته باشد جلسه بشود خوب است عوض این کار کمیسیون‌هایی که امروز انتخاب شده‌اند و آن کمیسیون‌هایی که سابق انتخاب شده‌اند لوایحی که به آنها رجوع شده تمام را رسیدگی و تصویب کند و برای روز سه‌شنبه یک کارهایی برای مجلس تهیه کنند.
رئیس-اگر تصویب می‌فرمایید مجلس روز سه‌شنبه باشد روز سه‌شنبه چهار ساعت قبل از ظهر
سردار معظم- به یک شرط
رئیس- بفرمایید
سردار معظم- بنده کاملاً موافقم با بیانات آقای تدین البته بنده هم معتقد هستم که چون کار نداریم روز سه‌شنبه حتی پنجشنبه جلسه بشود ولی ممکن است کمیسیون‌هایی که امروز انتخاب شده انتخاباتشان به عمل نیامده باشد و یک نقیصه داشته باشد بنابراین به عقیده آقای رئیس مجلس لازم است اگر کمیسیون‌ها انتخاب شده‌اند جلسه را به روز سه‌شنبه موکول بفرمایند ولی اگر انتخاب نشده‌اند و کسری دارند چون فوریت دارد روز یکشنبه جلسه بشود.
(جمعی از نمایندگان- صحیح است)
رئیس- از همین قرار تصویب می‌فرمایید مجلس بشود.
(جمعی از نمایندگان- بلی)
(مجلس مقارن ظهر ختم شد)
رئیس مجلس شورای ملی- مؤتمن‌الملک