مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۳ دی (جدی) ۱۳۰۰ نشست ۵۷
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری چهارم | تصمیم‌های مجلس | تصمیم‌های مجلس شورای ملی درباره نفت و گاز |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری چهارم |
مجلس شورای ملی دوره چهارم تقنینیه
مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۳ دی (جدی) ۱۳۰۰ نشست ۵۷
جلسه ۵۷
صورت مشروح مجلس یوم شنبه ۲۳ برج جدی ۱۳۰۰ مطابق ۱۵ جمادی الاولی ۱۳۴۰
مجلس تقریباً نیم ساعت قبل از غروب در تحت ریاست آقای مؤتمن الملک تشکیل گردید
صورت مجلس یوم سه شنبه ۱۹ جدی را آقای میرزا ابراهیم خان قرائت نمودند
رئیس ـ صورت مجلس مخالفی دارد یا نه؟
(گفته شد خیر)
رئیس ـ صورت مجلس تصویب شد. دستور امروز بقیه مذاکرات در راپورت کمیسیون بودجه است ولی چون دو فقره راپورت از شعبات قبلاً رسیده بود که طبع و توزیع شده است باید رای بگیریم بعد داخل مذاکرات دستور بشویم یک فقره راپورت از شعبه اول راجع به وکالت آقای آقا میرزا محمد نجات است اگر مخالفی هست اظهار شود والا رای بگیریم مخالفی هست؟
(اظهاری نشد)
رئیس ـ پیشنهادی از طرف ۵ نفر از آقایان شده است که با ورقه رای بگیریم پیشنهاد دیگری از طرف پانزده نفر شده است که رای مخفی گرفته می‌شود آقایانیکه نمایندگی ایشان را تصویب می‌کنند مهرة سفید و آقایانی که رد می‌کنند مهرة سیه خواهند داد
(اخذ آراء شده آقای سهام السلطان استخراج آراء نموده و به ترتیب ذیل نتیجه حاصل شد)
عده حضار ـ ۶۸ نفر: مهره سفید علامت قبول سی و هشت ـ مهره سیاه علامت رد بیست و پنج ـ امتناع پنج.
رئیس ـ عده حضار شصت و هشت نفر است نمایندگی آقای نجات باکثریت سی و هشت رای تصویب شد
(اسامی تقاضا کنندگان رای مخفی)
حائری زاده ـ شیخ اسدالله محلاتی ـ منتصرالملک ـ عمیدالممالک ـ بیان الدوله ـ حسین علی امیر ناصر ـ عبدالله معتمدالسلطنه ـ تقی طباطبائی ـ غلامرضا رئیس التجار ـ سهام السلطان ـ شریعتمدار کرمانی ـ مؤتمن السلطنه ـ امین الشریعه ـ شیخ الاسلام اصفهانی.
رئیس ـ راپورت دیگر راجع به نمایندگی آقای شیخ عبدالکریم از بوشهر مطرح است کسی مخالف هست؟
سلیمان میرزا ـ در جلسه قبل بنده اظهار مخالفت کردم و عرض کردم با راپورت هم مخالفم یعنی با این وضعی که نوشته شده و بعد در خارج هم مذاکره کردم و گفتم چون این راپورت مجهول التکلیف است و در آخرین ساعت و آخرین روز انقضاء شعب سابقه نوشته شده است بنابراین اگر آقایان موافقت فرمایند که یک تحقیق عمیق تری بشود بهتر این است که آقای مخبر راپورت را مسترد بدارند که مثل سایر راپورتهائی که به شعبه برگشته معاودت کند و رد یا قبول آن در شعبه باکثریت تصدیق شده و راپورت آن تقدیم مجلس شورای ملی بشود.
نصیر دیوان ـ بنده قبول می‌کنم
رئیس ـ شما نمی‌توانید قبول کنید چون بعد از تجدید شعب وظایف شما از شما سلب شده است و دیگر سمت مخبری ندارید اگر آقایان لازم بدانند باید پیشنهاد بشود و رای بگیریم آقای سردارمعظم (اجازه)
سردارمعظم ـ بنده با قسمت اول اظهارات شاهزاده سلیمان میرزا و بالنتیجه با استرداد راپورت به شعبه جدید موافقم ولی با یک اضافه که فقط مقصود این نباشد برود از شعبه دیگری راپورت تقدیم مجلس بشود بلکه بنده معتقد هستم که برای سلب حق یک نفر وکیل که یک عده‌ای رای داشته است باید غیر از تصدیق انجمن نظار مدارک دیگری نیز قائل شد به این ملاحظه حالا که راپورت به شعبه مسترد می‌شود شعبه یک تحقیقات عمیقتری بکند که آیا این یگانه علتی که برای محرومیت پور رضا از نمایندگی ذکر شده مدرک و اساسی دارد یا نه زیرا در مملکت ما که اسناد تولید غیر منظم است و درست نمی‌شود در باب سن کسی تعیین کامل حاصل کرد بالاخره نتیجه این خواهد شد که مجلس شورای ملی معتقد به اغماض باشد و قبل از این هم شاید باز این قبیل اتفاقات چه از حیث کبر سن و چه از حیث صغر سن به وقوع پیوسته باشد بنابراین بنده تصور می‌کنم شعبه تازه که تجدید نظری کند مدرک رسیدگی خود را فقط تصدیق انجمن نظار قرار ندهد و بدون اتخاذ رای قطعی به مجلس راپور ندهد بلکه تحقیقات عمیق تری بکند و رای قطعی اتخاذ بکند و راپورت بدهد (گفته شد صحیح است)
رئیس ـ آقای مستشار السلطنه (اجازه)
مستشار السلطنه ـ بنده پیشنهادی داشتم تقدیم کردم.
رئیس ـ آقای نصرت الدوله (اجازه)
نصرت الدوله ـ بنده پیشنهادی داشتم تقدیم کردم
رئیس ـ سه فقره پیشنهاد شده است دو فقره حاکی است که راپورت برود به شعبه مربوطه و یک فقره پیشنهاد هم از طرف آقای مستشارالسلطنه شده است که برود به کمیسیون تحقیق انتخابات.
مستشارالسلطنه ـ توضیحات هم دارم اجازه می فرمائید؟
رئیس ـ بفرمائید
مستشارالسلطنه ـ همان طور که شعبه اول نتوانسته است قضیه را حل کند احتمال هم دارد شعبه جدید نتواند قضیه را حل کند به این ملاحظه بنده پیشنهاد کردم که به کمیسیون انتخاباتی که از طرف مجلس شورای ملی انتخاب شده است مراجعه شود چون این کمیسیون برای همین قبیل مسائل است ه ضمناً کمیسیون بعضی تحقیقا نموده و اطلاعات بسط تر و جامع تری به دست بیاورد و قضیه را حل کند و راپورت دهد و تصور می‌کنم اینطور بهتر باشد.
رئیس ـ مقصود کدام کمیسیون تحقیق است.
مستشارالسلطنه ـ کمیسیون تحقیقی که از طرف مجلس شورای ملی انتخاب شده نه کمیسیون تحقیق انتخابات آذربایجان.
رئیس ـ بسیار خوب
نصرت الدوله ـ بنده هم توضیح دارم.
رئیس ـ بفرمائید.
نصرت الدوله ـ بنده پیشنهاد کردم به شعبه مراجعه شود و همانطور که شاهزاده سلیمان میرزا فرمدند به شعبه مراجعه شود بنده هم موافق هستم و علت ندارد این اعتبارنامه که در شعبه تکلیف قطعی برای آن معین نشده است یا رای قطعی داده نشده به کمیسیون تحقیق مراجع بشود خوب است مطابق ترتیب عادی به شعبه برگردد که شعبه تحقیق عمیقی بکند و راپورت دهد و هیچ دلیل ندارد به کمیسیون مراجع شود.
رئیس ـ آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب ـ این بیاناتی که آقای سردارمعظم فرمودند بنده عقیده‌ام این بود که همان بیانات شاهزاده سلیمان میرزا فایت می‌کرد و برای اطلاع ایشان عرض می‌کنم که انجمن نظار مطابق قانون عمل کرده است و ایرادی بر او وارد نیست و با آقای مستشار السلطنه موافقم بواسطه اینکه مجلس چند راپورتی که از شعب آمده بود بعد از آنکه مذاکرات زیادی شد رجوع کرد به کمیسیون تحقیق چون مطابق نظامنامه داخلی یک کمیسیون تحقیقی برای این قبیل مسائل به آقای صدرائی و دست غیب و دیگران هم به کمیسیون رجوع شد. بنابراین با آقای مستشار السلطنه موافقم که به کمیسیون تحقیق برود چون در آنجا دوازده نفر هستند و از هر شعبه دو نفر در آن کمیسیون عضویت دارند و صحیح و به قاعده رسیدگی کرده و راپورت خواهند داد.
رئیس ـ آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله ـ عرضی ندارم.
رئیس ـ آقای امین الشریعه (اجازه)
امین الشریعه ـ بنده در اصل موضوع عرایضی داشتم ولی حالا که اظهار شد به کمیسیون تحقیق مراجع شود موافق هستم ولی تعبیری که آقای سردارمعظم فرمودند که سلب حق یک نفر وکیل می‌شود بنده حقی برای او نمی دانم که آن حق از او سلب شده باشد.
رئیس ـ آقای نصرت الدوله (اجازه)
نصرت الدوله ـ بنده می‌خواستم نقطه نظر خود را در موضع ارجاع به شعبه در مقابل کمیسیون تحقیق مدافعه کنم ولی چون منوط به رای شد البته هر طور مجلس رای بدهد مطاع است.
رئیس ـ یک پیشنهادی از طرف آقای سردارمعم شده است که مطابق پیشنهاد آقای نصرت الدوله و آقای سلیمان میرزا است با یک مختصر اضافه قرائت می‌شود بعد رای می‌گیریم.
(آقای آقا میرزا ابراهیم خان پیشنهاد مزبور را به مضمون ذیل قرائت نمودند.)
بنده پیشنهاد می‌کنم که اعبتارنامه به شعبه عودت داده شده و شعبه پس از تحقیقات قطی ثانوی در باب سن پور رضا از منابع موثقه راپورت خود را بدهد.
رئیس ـ اول رای می‌گریم به شعبه برود یا خیر. اگر معلوم شد که بایستی به شعبه برود آنوقت در قسمت ثانوی پیشنهاد و آن حدودی که آقای سردارمعظم در پیشنهاد خودشان معین کرده‌اند رای می‌گیریم.
سردارمعظم ـ تصور می‌کنم دو نفر پیشنهاد کنند دیگر هم (آقای نصرت الدوله و شاهزاده سلیمان میرزا) با عقیده بنده موافقت دارند.
رئیس ـ چیزی ننوشته‌اند ـ بالفعل رای می‌گیریم به شعبه برود یا نه. آقایانی که تصویب می‌کنند به شعبه برود قیام نمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس ـ تصویب شد: در قسمت دولم هم رای می‌گیریم که شعبه راجع به سن هم تحقیقات بنماید یا خیر؟
سردامعظم ـ گمان می‌کنم محتاج به رای نیست چون به شعبه که مراجعه شد در باب سن هم تحقیقات خواهد نمود.
رئیس ـ بسیار خوب پس مذاکرات کافی است. بالفعل مذاکره در راپورت کمیسیون بودجه است در جلسه گذشته در کلیات مذاکراتی شد و در کافی بودن مذاکرات را مجلس تصویب کرد ولی رای گرفته نشد که داخل در شور بشویم و قبل از آنکه داخل در شور مواد بشویم پیشنهادی که از طرف پانزده نفر از آقایان نمایندگان در جلسه قبل شده بود مجدداً قرات می‌شود بعد از آنکه تکلیف آن معین شد داخل در شور مواد می‌شویم.
(گفتند صحیح است)
(آقای آقامیرزا ابراهیم خان پیشنهاد مزبور را به شرح آتی قرائت نمودند)
مقام محترم ریاست مجلس شورای ملی
نظر به اینکه تعیین بودجه مملکتی بر روی احتیاجات حتمی و ضروری است و پیشنهاد کمیسیون بودجه بدون توجه کامل به این مسئله فقط شامل اختیارتی است که به وزارتخانه‌ها داده شده و از این رو نتیجه قطعی و عاقبت آن را که اطمینان از صحت و لزوم تشکیلات باشد نمی‌توان قبلاً تشخیص داد. علیهذا امضاء کنندگان ذیل از دادن رای مبهم و علی العمیاء معذور بوده بالضروره مواد ذیل را به مجلس شورای ملی پیشنهاد می‌نمایند.
ماده اول ـ مطابق ماده واحده که مجلس شورای ملی به کمیسیون بودجه ماموریت داده که با مشارکت دولت بودجه‌های جمع و خرج را تهیه کرده به مجلس شورای ملی پیشنهاد نمایند.
کمیسیون بودجه و دولت مکلفتند که هر چه زودتر بودجه جامعی که متناسب با احتیاجات و عایدات مملکتی باشد تهیه و به مجلس شورای ملی تقدیم دارند.
ماده دوم ـ قبل از تقدیم بودجه مذکور باید دولت صورتی که متضمن شرح کلیه عایدات باشد به ضمیمه
بودجه معمولی کنونی به مجلس تقدیم دارد تا به نظر نمایندگان رسیده از آن رو تغییراتی که در بدجه قدیم و جدید حاصل می‌شود مقایسه و بصیرت کامل حاصل نمایند.
ماده سیم ـ در صورتی که بودجه‌های جدید تا اول حوت به مجلس تقدیم نشده باشد دولت حق هیچگونه مخارج بدون اطلاع و تصویب مجلس نخواهد داشت.
رئیس ـ (خطاب به آقای سردامعظم مخبر کمیسیون بودجه)
عقیدة کمیسیون در این باب چیست؟
مخبر ـ کمیسیون بودجه با این پیشنهاد موافقت ندارد.
رئیس ـ از آقایان پیشنهاد کنندگان اشخاصی که می‌خواهند دفاع بکنند اجازه بخواهند و دفاع کنند.
نصرت الدوله ـ بنده یک سوال نظام نامه‌ای دارم.
رئیس ـ بفرمائید
نصرت الدوله ـ آیا این پیشنهاد مثل اصلاح تلقی می‌شود یعنی مشمل ماده شصت و سه نظام نامه داخلی می‌شود یا خیر؟
رئیس ـ از بنده می‌پرسید؟
نصرت الدوله ـ بلی بلی.
رئیس ـ به عقیده بنده خیر …
نصرت الدوله ـ پس چه صورتی دارد؟
رئیس ـ این مسئله سابقه ندارد ولی برای اینکه به مخالفین آزادی تام و تمامی داده شده باشد عقیده بنده این است که همین ماده شصت و سه را اجرا کنیم تا یک ماده دیگری برای این قبیل مسائل نوشته شود. و اگر ماده دیگری به نظرتان می‌رسد که بشود اجرا کرد بفرمائید ولی به نظر بنده ماده دیگری در این خصوص در نظامنامه داخلی نیست. نصرت الدوله ـ مقصود بنده این بود پیشنهادی که شده است چه صورتی دارد؟
آیا طرح قانونی است یا پیشنهادی است به عنوان اصلاح راپورت کمیسیون بودجه؟ یا ماده الحاقیه است؟ بنده هر چه جستجو کردم غیر از ماده پنجاه و نه که راجع بترتیب شور است ماده دیگری بنظرم نرسید و در آخر آن ماده می‌نویسد (ولی در هر صورت اصلاحات یا مواد الحاقیه که در ضمن شور پیشنهاد می‌شود باید موافق ترتیبات ماده شصت و سه به عمل آید) و در ماده شصت و سه چیزی ندیدم که با این مطلب متناسب باشد لهذا خواستم مطلب روشن و واضح باشد.
رئیس ـ پیشنهاد کمیسیون بودجه پروژه است و این لایحه به منزله کنتر پروژه است اگر بتوانیم یک ماده دیگری پیدا کنیم که بتوانیم لفظ اصلاح را توسعه بدهیم گمان می‌کنم از این محظورات خلاصی پیدا کنیم آقای طباطبائی. (اجازه)
طباطبائی ـ البته خاطر محترم آقایان مسبوق است که در جلسه گذشته بنده اجازه خواسته بودم و در زمینه اصل مطلب مذاکره می‌کردیم لیکن بواسطه اینکه عده زیادی از آقایان اجازه خواسته بودند نوبت بنده به آخر جلسه افتاد وقتیکه نوبت به بنده رسید آقایان کسل و خسته شده بودند و رای به کافی بودن مذاکرات ماده شد..
نصرت الدوله ـ از این حیث نبود.
طباطبائی ـ بلی این یک عادتی است که غالباً این طور پیش می‌آید البته وظیفه حضرت والا این است که اینطور بفرمائید ولی طول زمان هم تأثری دارد و البته خستگی می‌آورد به هر حال حضور آقایان عرض می‌کنم که عرایض بنده در زمینه پیشنهاد است ولی خوشبختانه چون این پیشنهاد در زمینه پیشنهاد است ولی خوشبختانه چون این پیشنهاد در زمینه اصل مطلب است بنده می‌توانم یک قسمت از آنچه را که در نظر داشته‌ام و یاد داشت نموده‌ام عرض کنم و از مابقی عرایض خودم صرفنظر خواهم نمود نظیه بنده شاید یک قدری با آنچه از طرف سایر مخالفین اظهار شد یک کمی تفاوت داشته باشد چون آقایان در زمینه مفصل و اساسی تری وارد شدند ولی بنده می‌خواهم مثل اینکه در یک اطاق خصوصی نه مثل اینکه در مجلس علنی هستیم عرایض خودم را عرض کرده باشم و شاید اغلب آقایان مخالفین هم سبب مخالفتشان همین مطلب باشد مقدمتان عرض می‌کنم که یک قسمت از مذاکرات جلسات سابقه در این زمینه بود که این لایحه بودجه است یا نه و بالاخره آقای وزیر مالیه فرمودند (عین فرمایشاتشان درست در نظرم نیستولی مفهوم عبارت این بود که فرمودند) دو بودجه داریم یکی بودجه جمع یکی بودجة خرج و ما حالا در بودجة خرج حرف می‌زنیم. بنده در این باب هر چه تفحص کردم که یک سندی پیدا کنم که بنده را قانع کند نیافتم بودجه دو تا است یکی بودجه جمع یکی بودجه خرج هیچ همچو سندی به دست بنده نیامد بلکه دیدم قضیه به عکس این است.
البته این کلمات و اصطلاحات چیزهائی است که ما از دیگران اتخاذ کرده‌ایم و از چیزهائی که خودمان ایجاد کرده باشیم نیست وقتی بخواهیم این کلمات را تفسیر کنیم مجبوریم به قول دیگران مراجعه کنیم بنده در ضمن مراجعه در سندیت بودجه آنچه که پیدا کرده‌ام این است که در بعضی جاها می‌گویند بودجه کلمه‌ای است که شامل جمع و خرج هر دو می‌شود و در کتب مختلفه دیده‌ام که به عبارات مختلفه نوشته شده و توضیح کرده است مثلاً در بعضی جاها می‌گوید بودجه عبارت است از تصویب مجلس شورای ملی و نمایندگان که این حق از هر جهت تعلق به آنها دارد در جای دیگر می‌گوید بودجه عبارت است از حساب عایدات و مخارج مملکتی در جای دیگر می‌گوید بودجه عملی است که بواسطه آن عمل مخارج و دخل سالیانه مملکت پیش بینی و اجازه داده شده است.
بنده هفت و هشت ده یادداشت در موضوع معنی بودجه کرده بودم ولی همینقدر که عرض کردم کافی است و بیش از این لازم نیست طول بدهم که در اصل لغت بودجه انگلیسی بوده و بعد چه شده کاری به اینها نداریم خلاصه اینکه بودجه به اصطلاح علمای فن هیچوقت بر مخارج تنها و عایدات تنها شامل نمی‌شود حتی در قانون محاسبات عمومی هم که از مجلس شورای ملی ایران گذشته وقتی که بودجه را معنی می‌کند می‌گوید کلمه بودجه شامل عایدات و مخارج هر دو می‌شود.
در قانون محاسبات مصوبه بیست و یکم صفر هزار و سیصد و بیست و نه می‌گوید: (بودجه دولت سندی است که معاملات دخل و خرج مملکتی برای مدت معینی در آن پیش بینی و تصویب شده باشد و مدت آن را سیصد و شصت روز قرار می‌دهد و مدت مزبور را سنه مالیه گویند و عبارت است از یک سال شمسی).
در ماده شانزده می‌گوید (بودجه مخارج با رعایت تقسیم به فصول و مواد پیشنهاد مجلس شورای ملی خواهد شد) و در ماده ۱۷ شرح می‌دهد بودجه هر وزارتخانه هم ماده به ماده از طرف مجلس شورای ملی تصویب می‌شود) این مطلب صراحتاً در قانون محاسبات عمومی که از تصویب مجلس شورای ملی گذشته قیده شده بنابراین ما نمی‌توانیم آنچه را که پیشنهاد شده است به عنوان بودجه تلقی کنیم.
این از نقطه نظر اصلاح از نقطه نظر حقیقت هم وقتی به اصل مطلب مراجعه کنیم و به راپورت کمیسیون نظری بکنیم یک نواقص مشادهد می‌کنیم که نمی‌توانیم این لایحه را بودجه بگوئیم مکن است که بفرمائید اسم آن را اعتبار می‌گذاریم مثلاً دولت یک اعتباری برای یک مخارجی تقاضا می‌کند این را هم بنده ملاحظه کردم و دیدم تقاضای مخارج هم نیست زیرا اعتبار عبارت از این است که دولت برای صرف یک مخارجی اعتبار بخواهد ولی از این لایحه چنین چیزی استنباط نمی‌شود و در ماده اول راپورت می‌گوید (به تشکیلات مملکتی و وزارتخانه‌ها مطابق ضمیمه ذیل اعتبار داده می‌شود که در حدود آن اعتبارات بودجه جزء خود را تهیه کرده برای تصویب مجلس شورای ملی توسط وزارت مالیه ارسال دارند.) اینجا اعتبار خرج به وزراء بروند مطابق اجازه مجلس در حدود معینه بودجه نوشته و تقدیم مجلس شورای ملی نمایند اعتبار خرج نمی‌دهد مگر در یک ماده که برای چند روزی اعتبار داده می‌شود که از آن مبلغ خرج کنند و به طور کلی این سی و چند کرور که در اینجا ذکر می‌کنند اعتبار نیست فقط یک اجازه است که بروند مطابق آن بودجه بنویسند به عقیده بنده اگر ما بخواهیم بودجه درست کنیم باید چند ملاحظه بکنیم. اول ملاحظه عایدات از روی اصول و اساس معین در حدود ممکنه: البته امروز که جزء جمع در مرکز نیست و نمی‌توانیم بفهمیم از روی تحقیق عایدات مملکت چقدر است باید سعی کنیم که حتی الامکان تهیه کرده و بدانیم میزان عایدات حقیقی مملکت چقدر است
ثانیاً بایستی برای رعایت احتیاجات مملکتی و ملاحظه میزان عایدات مخارج حقیقی را به دست بیاوریم با این دو ملاحظه ما می‌توانیم بودجه مملکت را تعدیل کنیم در صورتیکه تقریباً این دو ملاحظه هیچ در راپورت کمیسیون بودجه نشده یعنی مسئله عایدات مبهم و ناقص است و چنانچه ملاحظه می فرمائید یک میزان صحیحی در دست نیست. و دیگر مخارج است که یک صورت منظمی که دولت از روی اطمینان به مجلس بدهد نیست فقط همانطور که عرض کردم اجازه داده شده است در یک حدود معینی بروند و بودجه تهیه کنند و به مجلس بیاورند و به شکل هر چه بادا باد نمی‌شود یک صورتی نوشت و قبل از اینکه به مجلس شورای ملی آمده باشد و از طرف مجلس جرح و تعدیل بشد اسمش را بودجه گذاشت (بعضی گفتند صحیح است) به عقیده بنده دقت در عایدات مهمتر از دقت در مخارج است. زیرا اگر ما نسبت به مخارج لاقیدی کنیم ضرر او متوجه به ادارات دولت می‌شود ولی اگر در عایدات لاقیدی کنیم هم به دولت خسارت وارد می‌شود (چون از عایدات دولت کم می‌شود.) و هم به مرم که از جیب مردم بیرون می‌آید و اجحافاتی می‌شود و با این حال عاید دولت نمی‌شود البته باید نسبت به عایدات یک میزان معینی پیدا ککنیم نه اینکه بگوئیم ما به عایدات حالا نباید نظری داشته باشیم بعد که وسائل فراهم شد نظریه اتخاذ خواهیم کرد از طرف دیگر چون رعایت فصول و مواد قهراً ممکن نبوده است در این راپورت بشود اشکال دیگری پیش می‌آید و آن این است که ما اعتبار می‌دهیم به وزارتخانه‌ها که شما فلانقدر اجازه دارید بروید بودجه تهیه کنید آنوقت هر وزارتخانه حق دارد به هر طور صلاح می داند بودجه تهیه کند البته این اجازه یک اجازة مطلق تامی است که به وزیر یا به کانی که وزیر مامور نوشتن بودجه می‌کند مستقیم و غیر مستقیم داده می‌شود ممکن است این اشخاص از این اجازه سوء استفاده کنند و نظریه کمیسیون بودجه حسن استعمال نشود ممکن است پس از آنکه به مجلس شورای ملی آمد موافق نظر مجلس نباشد و شاید آقایان دیگر هم همین نظریه را داشته باشند اگر از ابتدا می‌دانستیم از این اختیارات چه استفاده می‌شود و چه طریق این اعتبارات به دوائر وزارتخانه‌ها تقسیم می‌شود و وضع تشکیلات وزارتخانه‌ها چطور می‌شود بنده ابداً مخالفت نمی‌کردم زیرا یک قسمت از قدرتی که مجلس شورای ملی دارد و می‌تواند در مورد تشکیلات ادارات آن قدرت را اعمال کند بوسیله تصویب بودجه است که می واند در تشکیلات ادارات تصرفاتی بند و هر طور صلاح بداند تشکیلات را تصویب کند.
از طرف دیگر تشکیلات بعضی از وزارتخانه‌ها از تصویب مجلس شورای ملی گذشته است و ممکن است وقتی این رای را دادیم همان تشکیلاتی را که مجلس شورای ملی تصوب کرده است به هم بزنند و اگر آقای مخبر کمیسیون بودجه در نظرشان باشد در دوره‌های سابق هم یک اختیاراتی داده‌ایم و هیچوقت ندیدیم حسن استعمال بشود و همیشه به طوری استعمال می‌شد که مجلس شورای ملی از اختیارتی که داده بود راضی نمی‌شد.
نه اینکه بگویم وزراء نخواستند حسن استعمال بکنند بلکه خواستند حسن استعمال کنند ولی نتوانستند یا وسائل ان موجود نبود ابد بعد از اینکه مجلس رای داد یک کمیسیونها و یک ترتیباتی که من حالا نمی‌توانم پیش بینی کنم ایجاد می‌کنند و اقداماتی می‌نمایند ولی حتماً آنطوری که باید از این ختیار استفاده بشود نخواهد شد چنانچه از حالا می‌شنوم که فلان اداره یا فلان وزارتخانه را می‌خواهند منحل کنند و اداره دیگری تاسیس نمایند.
در صورتیکه اگر حقیقت داشته باشد بنده می‌بینم اداره را که می‌خواهند منحل کنند وجودش لازم تر از ان اداره است که می‌خواهند تاسیس بنمایند یا مثلاً فلان قدر اضافه می‌دهند یا فلانقدر خرج راه می‌دهند. به هر حال در موقع عمل این اشکال هم برای وزارت خانه‌ها پیش می‌آید و عقیده من این است که وزارتخانه‌ها تنها نمی‌توانند یک بودجه که مجلس شورای ملی را راضی بکند تهیه بنمایند و تشکیلات را طوری بکنند که مجلس خشنود شود و سبب عمده که بنده را وادار کرده است که با این ترتیب مخالف شوم همین یک مسئله است.
آقایان موافقین بیشتر استدلال می‌کنند به اینکه اگر ما معجلاً به این صورت رای بدهیم روزی هفت هزار تومان فائده دولت است. این مسئله مکرر گفته شده است.
بنده اول که این حرف را شنیدم واقع یک تأثیری در بنده کردم دیم سوء تفاهم شده یعنی خواه یه این لایحه کمیسیون بودجه رای بدهیم و خواه صبر کنیم تا هیئت دولت با کمیسیون بودجه توافق نظر حاصل بکند و بودجه مرتبی حاضر کند و به مجلس شورای ملی پیشنهاد نمایند آنقدر تفاوت خسارت نمی‌شود زیرا فرض کنیم الان رای دادیم و این بودجه را تصویب کردیم آیا آقایان وزراء از اینجا تشریف می‌برند و فوراً شروع می‌کنند روزی ۷ هزار تومان دولت ضرر بدهد باید زودتر به این لایحه رای داد بعد که فکر کردم دیدم سوء تفاهم شده یعنی خواه به این لایحه کمیسیون بودجه رای بدهیم و خواه صبر کنیم تا هیئت دولت با کمیسیون بودجه توافق نظر حاصل بکند و بودجه مرتبی حاضر کند و به مجلس شورای ملی پیشنهاد نمایند آنقدر تفاوت خسارت نمی‌شود زیرا فرض کنیم الان رای دادیم و این بودجه را تصویب کردیم آیا آقایان وزراء از اینجا تشریف می‌برند فوراً شروع می‌کنند روزی ۷ هزار تومان از مخار کسر می‌کنند؟ آخر این ۷ هزار تومان از کجا و از چه اداره و از چه اشخاص کسر خواهد شد ناچار هر وزارتخانه صورتی حاضر می‌کند و از روی آنصورت کم و کسر می‌کند و همان صورت بودجه است ما هم میگوئیم آن صورتی را که می‌خواهند تهیه کنند و از روی آن کسر کنند هان صورت را به مجلس شورای ملی بیاورند و اسمش را می‌گذارند بودجه ما هم رای می‌دهیم شاید بفرمایند آن چند روی که مجلس مشغول مذاکره قبول و رد صورت است آن ایام به دولت خسارت وارد می‌آید این را بنده تصدیق می نم البته آن چند جلسه که ما باید بنشینم و رای بدهیم ضرر دولت است ولی اگر قدری به عرض بنده توجه بفرمایند ترجیح می‌دهند به اینکه یک مبلغ کمی متضرر بشویم و یک رای مبهمی ندهیم این بهتر است تا اینکه یک رای بدهیم ولی نفهمیم به چه رای می‌دهیم و تشکیلات وزارتخانه‌ها چه خواهد بود و چه اداره حذف می‌شود و کذام اداره اضافه نمی شوددر ادارات مرکزی چه ترتیبی داده خواهد شد در تشکیلات ایالتی و ولایتی چه ترتیباتی داده می‌شود اینها را بفهمیم بهتر است تا اینکه یک مسولیتی را قبل از آنکه بدانیم چه چیز است در عهده گرفته باشیم برای اینکه زودتر بودجه را تهیه و تصویب کنیم والا هر چه بنده فکر می‌کنم این حرف را که اگر ما امروز رای ندهیم آن هفت هزار تومان ضرر را نمی‌دهیم نمی فهمیم و عقیده‌ام این است که قبل از اینکه یک راهی پیدا کنند با این ترتیب حالیه نتوانند مبلغی از ادارات خود کسر کنند اگر هم بفرمایند ما از حال اعلان می‌کنیم مبلغی را که مجلس شورای ملی رای داد خواهیم پرداخت بنده عرض می‌کنم این کار محتاج به تصویب مجلس نیست دولت دربارة شهریه‌ها و سایر مخارج هر طور تا به حال رفتار کرده است حالا هم همانطور عمل کند و آن سی چهل روزی را که برای تهیه بودجه لازم دارند به یک طوری بگذرانند بعد که بودجه را تهیه کردند و به مجلس پیشنهاد کردند آقایان وکلاء هم صبح جلسه می‌کنند هم عصر و بودجه را با عجله تصویب می‌کنند که از این جهت هم خسارتی به دولت متوجه نشود یک نکته دیگر هم می‌خواستم عرض کنم نمی دانم آقای وزیر فرمودند یا آقای مخبر گویا آقای وزیر فرمودند که ما در پیشنهادی که کردیم نظری به عایدات نداشتیم بنده به راپورت کمیسیون بودجه نگاه کردم دیدم در مقدمه آن یک شرحی می‌نویسد که ما نوزده ملیون عایدات را به فلان ترتیب مطابق موادی که بعد خواهد آمد به ادارات تقسیم می‌کنیم در این صورت نظر به عایدات بوده است که میزان گرفته شده منتهی بطور کامل منقح نبوده است در صورتی که آن میزانی که در این راپورت نوشته شده است با آن میزانی که در نظر آقایان وکلاء هست تفاوت فاحش دارد مخصوصاً در آن جلسه مذاکرات زیادی در این خصوص شد و می‌شنیدم که می‌فرمودید در این صورت که ما نگاه می‌کنیم می بینیم نصف آنچه از ولایات دریافت شده در این صورت نیست و همینطور آقای شیخ العراقین زاده راجع به مازندران فرمودند و همچنین آقای مؤتمن السلطنه و آقای ملک الشعراء هر کدام راجع به ولایات خودشان شرحی فرمودند پس در صورتیکه عایدات با این میزانی که اینجا شرح داده شده است و نوشته‌اند عایدات ما نوزده ملیون است اگر آنقدر اختلاف داشته باشد و صدی سی یا صدی چهل تفاوت داشته باشد آیا چه صورتی خواهد داشت؟ همین که در راپور کمیسیون بودجه نوشته شده در واقع یک نوع تصدیقی است که ما می گوئیم عایدات ما همین است در صورتیکه ما بین عایدات حقیقی و این صورت منافات زیاد هست و بالاخره تصور می‌کنم تفاوت نظر موافقین و مخالفین و مخالفین این است.
اولاً در ضمن مذاکرات صحبت می‌شود از خرابیها و صرف نشدم عواید در محل خود و طرفین استدلال به این صحبتها می‌کنند در صورتیکه به عقیده بنده هر دو در آن مسائل موافق هستند و به عقیده بنده نه موافقت با این لاحه مربوط به آن مسائل است و نه مخالفت آن معذالک به این چیزها استدلال می‌کنند در صورتی که هر دو طرف جدیت دارند و می‌خواهند مملکت دارای یک بوده صحیح باشد و خیلی عجله دارند که یک سر و صورتی به بودجه داده شود فقط در شکل کار اختلاف است یک مثل عوامانه می‌زنم مثلاً ذکرما بخواهیم یک خانه برای خود بسازیم و یک مقدار پولی برای این کار تهیه کرده باشیم وقتی که مهندس یا معمار می‌آوریم اول به او می گوئیم ما فلانقدر پول داریم و احتیاجات خود را به او می گوئیم آن مهندس یا معمار می‌رود یک نقشه حاضر می‌کند آن وقت ما یا به او اجازه می‌دهیم یا نمی‌دهیم ولی عقیده مخالفین این است که می‌گویند ما عجالتاً به معمار اجازه می‌دهیم برود شروع به کار کند و مشغول خرج کردن باشدو در ضمن عمل یک نقشه هم تهیه کند که این پول چطور خرج شود در صورتی که وقتی آن معمار بعضی جاها را خراب کرد و بناهای جدیدی شروع کرد آن وقت شما طرح و نقشه آن معمار را نپسندید البته یک اشکالاتی پیش می‌آید.
پس عقیده بنده در اصلاحات بودجه هم همینطور است و باید اول ما نقشه و طرح آن را در نظر بگیریم بعد شروع به کار و خرج کردن کنیم این طبیعی تر و بهتر است در ضمن صحبت‌های جلسه گذشته آقای مخبر فرمودند که مجلس شورای ملی باید اعتماد کند.
رئیس ـ خاطر نشان می‌کنم که بایستی به طور اختصار حرف بزنید و از لایحه خودتان دفاع بفرمائید شما می‌خواهید در ضمن دفاع از پیشنهاد خودتان در کلیات مسئله مذاکره بفرمائید این ترتیب نمی‌شود.
ماده شصت و سه را قرائت می‌کنند ملاحظه فرمائید.
طباطبائی ـ خودتان فرمودید ماده شصت و سه درست شامل این پیشنهاد نمی‌شود به طور استثناء اجازه فرمودید در این باب حرف زده شود.
رئیس ـ من باب آزادی عرض کردم …
طباطبائی ـ من هم می دانم ولی
رئیس ـ بگذارید بنده مطلب خودم را ادا کنم بنده عرض کردم برای اینکه شما آزادی داشته باشید ماده شصت و سه را درباره شما اجرا می‌کنم ولی اگر بخواهیم این ماده را اجرا نکنیم جنابعالی هیچ نمی‌توانید حرف بزنید اما اگر می‌خواهید از ماده شصت و سه استفاده کنید می‌توانید به طور اختصار از لایحه خودتان دفاع کنید و الا پس از ختم مذاکره در کلیات دیگر نمی‌شود مجدداً در کلیات مذاکره کرد.
طباطبائی ـ صحیح است ولی بنده وقتی بخواهم به پیشنهاد استدلال کنم مجبورم رجوع به اصل مسئله کنم.
رئیس ـ ماده شصت و سه قرائت می‌کنند ملاحظه فرمائید.
(به مضمون ذیل قرائت شد)
ماده شصت و سوم ـ اصلاحاتی که در ضمن شور ثانوی پیشناد می‌شود در صورتیکه از طرف کمیسیو ارجاع آن خواسته نشود صاحب اصلاح به طور اختصار آن را توضیح و استدلال می‌کند و فقط اعضای کمیسیون حق جواب دارند پس از آن مجلس در باب قبول توجه یا عدم توجه رای می‌دهد. در صورت قبول توجه آن اصلاح به کمیسیون فرستاده می‌شود در باره این قبل اصلاحات نمی‌توان همان روزی که پیشنهاد شده است رای داد.
رئیس ـ چون مسئله بودجه مسئله خیلی مهمی است و به موجب این ماده نمی‌توان مفصل مذاکره نمود بنده طریقی نشان می‌دهم و آن این است که پیشنهاد کنید جلسه تعطیل شود و در خارج بین خودتان مذاکره کنید تا شاید یک ترتیبی پیدا شود که بتوان در این خصوص مشروحاً مذاکره نمود ولی مادامی که یک ماده به دست من ندهید کهآن را اجرا کنم باید ماده شصت و سه را اجرا کنم و ماده شصت و سه می‌گوید باید به طور اختصار مذاکره نمود بنابراین اگر لازم میدانید پیشنهاد کنید جلسه ۲۰ دقیقه تعطیل شود شاید رهی برای این مسئله پیدا شود.
طباطبائی ـ بنده اگر بخواهم به اختصار عر کنم فقط باید عرض کنم یا آقای مخبر آن پیشنهاد را قبول کنند یا اینکه اکثریت مجلس رای بدهد و الا چیز دیگری نمی‌توانم عرض کنم حالا که لازم نیست بنده عرض بکنم سایر آقایان صحبت بفرمایند.
رئیس ـ آقای سلیمان میرزا اجازه.
سلیمان میرزا ـ همانطور که فرمودید بنده پیشنهاد می‌کنم که مجلس ۲۰ دقیقه تعطیل شود و مذاکراتی در خارج بفرمایند بعد اگر راه لی پیدا شد مجدداً مذاکره بفرمایند و این هم یک چیز فوق العاده نیست و بالاخره باید تنفس بشود و در ضمن یک فرجه برای مخالفین و صحبت کنندگان پیدا خواهد شد.
سردار معظم ـ اگر آقایان موافق باشند به اینکه ۲۰ دقیقه تنفس شود برای اینکه فرجه برای مذاکرات پیدا شود بنده حرفی ندارم.
ولی بنده عرض می‌کنم با این ۲۰ دقیقه تنفس نتیجه حاصل نمی‌شود. کمیسیون بودجه که مرکب از هیجده نفر نماینده است بعد از مطالعات زیاد تصمیمی اتخاذ کرده و هر پیشنهادی مغایر با این راپورت باشد آن را رد می‌کند بنابراین ۲۰ دقیقه تنفس نتیجه ندرد و همانطور که دلائل ما مخالفین را قانع نمی‌کند همانطور هم متأسفانه دلائلی که ما را قانع کند از طرف مخالفین اقامه نشده است پس در ۲۰ دقیقه تنفس هم قلیان و سیگار کشیده شده و چای خورده خواهد شد و باز بر می‌گردیم با عقاید اولیه پس اگر نقطه نظر سیگار و قلیان کشیدن و چای خوردن باشد بنده موافقم والا مخالفم.
رئیس ـ مقصود بنده این نیست که کمیسیون بودجه قانع بشود یا نشود.
غرض این است که تکلیف بنده که ناظر مذاکرات آقایان هستم معلوم شود ممکن است در ظرف ۲۰ دقیقه یا نیم ساعت یک ترتیبی اتخاذ فرمایند به بنده ارائه دهند و بنده آن را اجرا کنم تا آنوقت آقای طباطبائی هم بتوانند یک ساعت حرف بزنند و مقصود ایشان هم به عمل آمده باشد اگر در ظرف ۲۰ دقیقه هم نتوانند ترتیبی بدهند ممکن است بماند برای جلسه دیگر و از جزو دستور امشب خارج گردد و دستور را تغییر دهیم. عجالتاً با تنفس مخالفی هست یا خیر؟
(بعضی گفتند خیر)
سردارمعظم ـ اساساً اختیار تنفس با حضرت عالی است.
(در این موقع جلسه برای تنفس تعطیل و پس از نیم ساعت مجدداً تشکیل گردید)
رئیس ـ چون بالاخره طریقی برای ترتیب مذاکرات پیدا نشد همان طریقی را که در یک ساعت قبل اینجا اتخاذ شده بود و مذاکره شد به همان ترتیب مذاکره خواهد شد و به آقایان قبلاً اعلام می‌کنم که مطابق ماده شصت و سه باید به طور اختصار مطلب را بیان بفرمایند. آقای سلیمان میرزا اجازه
سلیمان میرزا ـ البته آقای رئیس اجازه می‌فرمایند سبب اینکه یک عده از رفقای بنده که نیامده‌اند عرض کنم.
جهت این است که در بیرون مشغول مذاکره هستند که شاید راه حلی برای این مطلب پیدا کنند و چونکه باید مذاکره شود ما شرفیاب شدیم که عده برای مذاکره کافی باشد تا آقایان مطلب را ختم کنند و نظر به اینکه مطابق ماده ۶۳ نظامنامه به طور اختصار باید صحبت کرد بنابراین بنده حتی الامکان سعی می‌کنم عرایض خود را به طو اختصار عرض کنم. اگر فراموش نشده باشد در جلسه گذشته بنده مخالفتم را مبتنی بر قانون اساسی کردم زیرا مصمم هستم قانون اساسی را به گوش عامه قدری آشنا کنم و علت مخالفت بنده این است که نمی‌توان گفت راپورت کمیسیون بودجه مطابق مواد قانون اساسی است. قانون اساسی باید حفظ شود اگر ما که اینجا هستیم درست مطابق قانون اساسی رفتار کرده و مسامحه نکرده بودیم (گر چه بنده نسبت مسامحه برفقای خود نمی‌توانم بدهم) التبه این اختلافات امروز پیدا نمی‌شد. اینکه آقای مخبر فرمودند باید با قلمهای درشت به وزراء اعتبار بدهیم بنده نمی‌توانم قبول کنم زیرا چه در موقع مکرر دیده‌ایم که حفظ حقوق اشخاص نمی‌شود. چرا نمی‌شود به جهت اینکه ما در مملکت قانون استخدام نداریم. عدلیه یعنی قوه قضائیه مملکت که مثل مجلس شورای ملی و مثل قوه مجریه یک قوه است و در مملکت این سه قوه باید کار بکنند و مطابق چند ماده از قانون اساسی که به نظر آقایان رسیده رؤسای محاکم را نمی‌توان تغییر داد و مدعی العموم را نمی‌توان تغییر داد. معهذا امروز در مملکت ما بدون ملاحظه و رعایت قانون اساسی وزیر هر کسی را می‌خواهد موافق میل خودش تغییر و تبدیل می‌دهد و به هیچ وجه رؤسای محاکم استقلال ندارند و بدون اینکه محاکمه شوند تغییر می‌کنند در صورتی که عدلیه مثل مجلس شورای ملی قوة مهمی است و صریحاً قانون اساسی مقام آنها را مصون کرده و بنابراین چگونه بنده که یک نفر وکیل هستم اجازه بدهم آن هم یک اجازه غیر محدودی در حدود یک ملغی که عایدیش را نمی دانم زیرا فلسفه‌ای که برای کسر کردن از بودجه خرج ذکر می‌کنید این است که عایدی ما کم است. ما مدعی هستیم زیاد است و اگر اغراق نگفته باشیم عایدیمان مضاعف یا بلکه نصف بیشتر است آنوقت ما چطور رای بدهیم از این تشکیلات کم شود و بالفرض هم که عایدیمان مضاعف یا بلکه نصف بیشتر است آنوقت ما چطور رای بدهیم از این تشکیلات کم شود و بالفرض هم که عایدی ما معین باشد باز ما از آن اشخاصی هستیم که مادام که قانون استخدام در این مملکت برقرار نشده و مادام که محکمه برای رسیدگی به کارهای عموم حتی وزراء که در این کشور فعال مایشاء و حاکم مایرید هستند تشکیل نشود و مادام که اخلاق جامعه اینطور است. هرگز: ابداً بخودم اجازه نمی‌دهم (شاید رفقای من هم با من موافق باشند) که به یک وزیری اختیار بدهم که با فلان مبلغ برو بودجه تشکیل کن البته شاید قدری خارج از نزاکت باشد که عرض کنم اشخاص از روی لیاقت و استحقاق انتاب نمی‌شوند چنانچه مکرر فلیاد زده‌ام امتیاز فضلی وجود نداشت و به جای مراتب علمی و امتیاز فضلی توصیه و قرابت شخصی حکم فرما شد بنده نمی‌توانم به طور مطلق اختیار به هیچ کس بدهم که برو به میل و ارادة خدت ادارات را زیر و رو کن زیرا این ادارات ناقص که با هزاران زحمت در ظرف این مدت تشکیل شده طوری از هم خواهد پاشید وزیر و رو خواهد شد که در آتیه خواهیم دید چه مضراتی برای مملکت پیش خواهد آمد اگر چه عرایض بنده باز مفل شد ولی این جمله را باید یاد آوری کنم در اینجا مکرر گفته شده است این اولین دفعه‌ای است که بودجه به مجلس آمده است در صورتی که مجلس اول قابل همه قسم تحسین و تمجید است زیرا که بودجه را اصلاح کرد و مجلس دوم هم به آن رای داد و اینکه امروز به مجلس آمده بر خلاف بودجه است و یک چیز اختراعی است ما با این چزی اختراعی مخالفیم و می گوئیم مملکت باید برگردد باصول قانون اساسی و در خاتمه عرض می‌کنم تا قانون استخدام و قانون محاکمه وزراء معین نشود به یک نفر وزیر نمی‌شود اختیار داد که برو اجزاء بدبخت ادارات را زیر میل و اراده شخصی بگذار هر کس خواستی بعد از بیست و پنج سال خدمت بردار و هر کس را که میل نداری بیرون کن و هر کس را خواستی بیاور و رئیس کن این اختیار را برای حفظ حقوق موکلین خودم بنده بدهم؟ به علاوه مکرر عرض کرده و حال هم تکرار می‌کنم بدبخت مملکتی که محکمه برای محاکمه وزراء ندارد بنابراین چون این دو قانون را نداریم و این مواد هم بر خلاف قانون اساسی است بنده مخالفتم و آن راپورت را رد می‌کنم. این پیشنهاد داده می‌شود و باید وزراء بروند جزء جمع خودشان را بیاورند تا بدانیم که از برای چه اداره چه مبلغ رای می‌دهیم و عایدی خودمان را ببینیم تا آنوقت رای بدهیم ولو اینکه یک هفته دیگر هم طول بکشد.
رئیس ـ اگر بخواهید بطور اختصار حرف بزنید دو جلسه سه جلسه دیگر هم مکن است حرف بزنند لکن موادی در اینجا ارائه شد یک ترتیبی هم به موجب ماده نود و چهار ارائه شد که به موجب آن ممکن بود هر قدر بخواهید مذاکره کنید ولی مقبول واقع نشد برای اینکه گفته نشود بنده جلو نطق آقایان را می‌گیرم عرض می‌کنم اگر ماده شصت و سه را اجرا می‌کنیم برای این است که این دو ترتیبی که پیدا شده بود نپسندید این بود که ماده شصت و سه را در نظر گرفتم حالا اگر آقایانی که در آن اطاق نشسته‌اند و مذاکره می‌کنند راه حلی پیدا کردند که از آن راه بتوان مذاکرت مفصلی نمد ولی مطابق نظامنامه باشد البته هیچ کس مخالفت ندارد و بنده هم که ناظر مذاکرات هستم اول شخصی خواهم بود که آن ترتیب را قبول خواهم کرد.
سلیمان میرزا ـ البته همانطور که فرمودید آقای رئیس یگانه شخصی هستند که ناظر صحبت وکلاء هستند و بدون مراعات از هیچ کس بر طبق نظامنامه رفتار می‌فرمایند و از هر کس و هر چه ملاحظه ندارند و یگانه شخصی هستند که وظیفه خود را مطابق نظامنامه داخلی در نظر دارند و از ایشان تشکر می‌کنیم (جمعی گفتند صحیح است) حتی بنده ملتفت شدم که از حدود ماده شصت و سه تجاوز کردم و همانور که می‌فرمایند رفقا هنوز مشغولند شاید یک ماده پیدا کنند و آقای رئیس بدون مراعات و ملاحظه اشخاص همیشه حافظ و ناظر نظامنامه دخلی بدوه و هستند..
(گفتند صحیح است)
رئیس ـ آقای نصرت الدوله (اجازه)
نصرت الدوله ـ متأسفانه تصور می‌کنم مواد نظامنامه هم بر علیه مخالفین کار می‌کند برای اینکه همکار محترم من شاهزاده سلیمان میرزا وقتی تصدیق به ماده شصت و سه می‌فرمایند که درست موقع مدافعه موافقین است و چون ما هم همیشه مراعات نظامنامه را بر خودمان لازم و متحتم می‌شمریم با رعایت و حفظ نظامنامه سعی می‌کنیم که در حدود اختصار صحبت کنیم ولی این نکته را هم تذدکر می‌شوم که البته حضرت والا تصدیق می‌فرمایند که اگر ما عرایضی عرض کنیم فقط از نقطه نظر رعایت فرمایشات آقایان مخالفین و برای احترام از اقلیت است و الا اگر از ما حق کلام گرفته شود حق رای گرفته نمی‌شود. حضرت والا مراعات قانون اساسی را متذکر شدند همان طور که فرمودند عموم وکلاء مقید به قانون اساسی هستند و اینکه اصل نود و شش قانون اساسی را مطرح فرمودند گمان می‌کنم همه رفقای من با ایشان موافق هستند که باید بیشتر از این سعی کرد که مراعات قانون اساسی به عمل بیاید بنده و همه رفقای بنده با ایشان موافقت داریم که در این مملکت بواسطه نبودن قوانین و آشنا نشدن جامعه بحب قانون و علی الاصول عادت نکردن افراد به رعایت قانون متأسفانه با فترت طولانی که دست به هم داده نکات مهمه از نظر محو و فراموش شده است ولکن بعد از این تصدیق یک سوالی از ایشان می‌کنم که آیا دعوت به انجام یک وظیفه مانع از انجام یک وظیفه دیگری است ما همه موافقیم که بایستی تمام قوانین ناقص را تکمیل کرد باید قانون استخدام را نوشت.
بایستی قانون محاکمه وزراء را تدوین کرد و بالاخره باید سعی کرد و نگذاشت قوه مجریه در قوه قضائیه دخالت کند و قوه مجریه از حدود خودش تجاوز بکند و بالاخره باید روزی برسد که جلو مختار بودن و سلطه فوق العاده وزراء را در تغییر و تبدیل اعضاء و اجزاء وزارتخانه‌ها گرفت لکن این مسئله مانع از این نیست که امروز که کمیسیون بودجه بر حسب ماده واحده و رای مجلس یک لایحه بودجه تهیه کرده و آورده ما بوظیفه خود عمل کنیم و آن را تصویب نمائیم.
آقای طباطبائی در ضمن نطق خودشان فرمودند من به هر کجا مراجعه کردم دیدم بودجه به معنی جمع و خرج مملکت است.
در راپورت کمیسیون گفته شده است جمعی که اینجا نوشته‌ایم جمع قطعی نیست پس به موجب خود این راپورت و به موجب و شواهدی که در دست هست این بودجه نیست این تحقیقات ایشان خیلی ناقص و خیلی به طور ساده است البته هر مبتدی کتاب لغت را باز کرده قسمت بودجه را نگاه کند همین فرمایش ایشان را می‌بیند ولی اگر قدری در اطراف این مسئله غور شود دیده می‌شود که بودجه شامل دخل هست شامل خرج هستو بودجه خرج همانطور که آقای وزیر مالیه توضیح دادند همیشه مطابق قانون سنة ما قبل یک جمعی را ماخذ قرار می‌دهند علی الخصوص که مخبر کمیسیون و آقای وزیر مالیه گفتند این جمع ماخذ نیست یعنی ما نمی‌خواهیم رای بدهیم که جمع و عایدی این مملکت نوزده میلیون است ولی ماخذ جمع و خرج که ما امروز در نظر گرفته‌ایم هست.
در تمام دنیا مرسوم است که یک عددی که مطابق عایدات سال قبل است مأخذ کرفته در صدر بودجه نویسند و مخارج را با او مطابقه کرده جمع و خرج می‌کنند و غالباً ممکن است آن ارقام صحیح نباشد منتهی در مملکت ما متأسفانه عدم صحت آن رقم بواسطه این است که آنچه را از مردم گرفته‌اند بیشتر از آن بوده است که آنچه را از مردم گرفته‌اند بیشتر از آن بوده است که امنای مالیه صورت داده‌اند اختلاف رقم همه جا برای این است که مالیات کم و کسر می‌شود بعضی عایدات زیادتر می‌شود و بعضی کمتر.
حالا باید دانست این لایحه بودجه که از طرف کمیسیون به مجلس تقدیم شده و این راپورت در تحت تأثیر چه بوده است این مسئله بدیهی است و همه آقایان میدانند که اگر ما به تریب غیر عادی متوسل شده‌ایم و اگر مجلس شورای ملی ماده واحده را تصویب کرد و کمیسیون بودجه اجازه داد که با دولت در تعیین بودجه شرکت کند فقط برای این بوده است که تأثیر تهیه بودجه را به حال مملکت مضر میدانسته‌اند کمیسیون بودجه هم بعد از غور در مسئله با موافقت دولت بعد از یأس از اینکه بواسطه هزاران بدبختی و چیزهای اسف آور و مصائب فوق العاده که به آن دچاریم دید که وزارت مالیه امروز قادر نیست یک فهرست و صورت صحیحی بیاورد و بگوید این صورت جزء صحیح و قطعی است و وقتی که دولت نتواند چنین صورت صحیحی را معین کند بنده که وکیل کرمانشاه یا آقای حاج شیخ اسدالله که وکیل محلات و یا بلاخره آقای حاج شیخ الاسلام که وکیل اصفهان هستند ممکن است بگوئیم این مبلغی که اینجا نوشته شده صحیح نیست. اما صحیحش کدام است کی می‌تواند بگوید بنده می‌توانم بگویم. آقای شیخ الاسلام می‌تواند بگوید؟ خیر؟ آقای ویز مالیه باید بروند و از روی فرصت و دقت آن رقم قطعی را پیدا کنند. این مسئله را ما امروز غور کردیم و دیدیم به این زودی ممکن نیست وزارت مالیه این صورت را بفوریت تهیه و تقدیم مجلس کند و فرضاً هم اگر صورتی هم بیاورد آن صورت غلط است. زیرا یک هفته که سهل است یک ماه دیگر هم وقت صرف کنند ممکن نیست بتوانند یک رقم صحیحی از عایدات مملکت بیاورند حالا در مقابل این ناتوانی و بدبختی چه باید کرد؟ باید رشته مصیبت را باز مثل ادوار سابق طولانی کرد؟ یعنی باید چهار دیواری هم برای خرج قائل نشد؟ و نباید از حالا شروع کنیم به این که کم کم خرج را کسر کنیم حضرت والا می‌فرمایند نمی خواهند این اختیار را به وزراء بدهند بنده هم با شما موافقت می‌کنم به شرط اینکه راه حلی برای آن پیدا کنیم فرضاً ما هم با شما موافقت کردیم و آقایان هم رفتند صورت جزء جمع خود را تهیه کرده و با آن ترتیبی که مقید گردید به مجلس بیاورند آنوقت یک هفته یک ماه د ماه می‌گذرد و چنین صورتی را نمی‌توانند تهیه کنند و اینکه در ماده سوم پیشنهاد خود مرقوم فرموده‌اند که اگر تا اول حوت دولت بودجه‌های جزء را به مجلس نیاوردند دیگر چیزی به هیچوجه نباید بگیرند مگر به تصویب مجلس شورای ملی. از خودتان می‌پرسم آیا این ترتیب عملی است یا خیر؟ چطور عملی نیست برای اینکه اگر رفتند یک ارقام غلطی را پیدا کردند و آوردند و گفتند این صورت جزء جمع است عین حرفهای امروز تکرار می‌شود هیئت دولت و کمیسیون بودحه هم نخواسته‌اند یک ارقام غلطی بنویسند و بیاورند آنوقت اگر این بودجه امروز تصویب نشود اول حوت همه کار‌ها می‌خوابد و تمام دوائر تعطیل می‌شود. همین مدارس که ما از برای حقوق معلمین آنها با حضرت والا شاهزاده سلیمان میرزا هم صدا هستیم و به دولت فشار می‌آوریم آنوقت به حکم قانون تعطیل می‌شود پس برای اینکه در آتیه این اتفاقات نیفتد عایدی سال گذشته را ماخذ قرار دادیم و مطابق آنهم یک مخارجی را به طور اعتبار تصویب می‌کنیم و بنده حاضر هستم در خارج در ده نقطه و ده کتاب اصول بودحه و مالیه را به حضرت والا نشان بدهم که بودجه اعتباری خودش عنوان دارد. ما هم که بودجه اعتباری مطابق قانون نوشته‌ایم. البته وقتی هم صورت جمع و خرج را آوردد که ما در آن رای بدهیم کاری می‌کنیم که موافقت حاصل کرده و سعی می‌کنیم که صورت عایدات هم مطابق رقم صحیح به دست بیاید. بنابراین تصور می‌کنم انجام پاره وظایف مانع از این نشود که ما وظیفه دیگری را انجام دهیم. این از اهم وظایف ما است. یعنی جلوگیری از تفریط مالیه. به علاوه دیگر حضرتوالا و بنده و سایر رفقا هر روز در تحت فشار دولت نیستیم که متصل به ما بگویند پول نیست از کجا بیاوریم و کجا برویم پول پیدا کنیم. وقتی ما این بودجه را تصویب کردیم و این وظیفه را انجام دادیم لااقل از این حیث راحت می‌شویم. این نکته را هم عرض می‌کنم و مرخص می‌شوم. البته خود حضرت والا هم خوب می دانند امروز مطمح نظر دشمنان اصل رگ حیاتی ما یعنی آنهائی که مخالف با استقلال این مملکت هستند این است که بودجه این مملکت هیچوقت تعدیل نشود. این بهانه را به دست آنها ندهید. بیائید به آنها نشان بدهیم که مجلس دوره چهارم در بدو تشکیل خود بودجه مملکتی را تعدیل کرد.
(گفته شد صحیح است)
رئیس ـ آقای تدین (اجازه)
تدین ـ متأسفانه یک ماده ۶۳ اینجا پیدا شد و دست و پای ما را بست و البته بایستی مطابق همان ماده هم رفتار کرد..
رئیس ـ موجود بود تازه پیدا نشده ….
تدین ـ بلی صحیح است. بنده عرایضم را از آخر شروع می‌کنم و برمیگردم به اول. حضرت والا فرمودند که تأخیر بودجه موجب خوشحالی دشمنان ایران می‌شود البته بنده هم تصدیق می‌کنم دشمنان ایران مایلند بودجة مملکت ایران هیچوقت صورت تعدیل و اصلاحی به خودش نگیرد البته ما هم مخالف این مسئله نیستیم و نمی گوئیم بودجه تعدیل نشود. رفته رفته می‌بینیم مثل همان مذاکرات که در ماده واحده پیدا شد در راپورت کمیسیون هم نزدیک است پیدا شود در آنجا ما با طرز اجرا مخالف بودیم و در خارج می‌گفتند ما مخالف اصلاح هستیم.
الان هم می گوئیم ما مخالف اصلاح بودجه نیستیم بلکه بر عکس کاملاً علاقمند هستیم که هر چه زودتر بودجة مملکتی تعدیل و اصلاح شود. فقط حرف ما این است این راهی را که کمیسیون بودجه پیش گرفته است عملی نیست اختلاف در طریق است نه مقصود دیگر آنکه حضرت والا در ماده سوم پیشنهاد ما ایراد کردند و فرمودند آنجا نوشته است در صورتی که بودجه‌های جدید تا اول حوت به مجلس تقدیم نشده باشد دولت حق هیچ گونه مخارج بدون اطلاع و تصویب مجلس نخواهد داشت.
متأسفانه در ماده دوم راپورت کمیسیون هم نظیر همین قسمت هست و آن اشکالی که به ما فرمودید به خودتان هم وارد است.
نصرت الدوله ـ خیر چنین نیست.
تدین ـ همینطور است حالا می‌خوانم. در اینجا می‌نویسد: (وزارت مالیه مامور است که از اول دلو هذه السنه تا پانزدهم حوت هذه السنه تخاقوی ئیل ۱۳۰۰ شمسی مصارف مملکتی را در حدود اعتبارات منظوره در ضمیمه این قانون تأدیه نماید پس از انقضای مدت معینه هر یک از وزارتخانه‌ها که بودجة خود را پیشنهاد مجلس شورای ملی ننموده باشند (تا پیشنهاد بودجة جزء خود حق دریافت هیچ نوع وجهی را نخواهند داشت) فرض می‌کنیم که در ظرف این مدت ۴۵ روز بودجه را که شما می‌خواهی یا آن را که ما می‌خواهیم نیاوردند آنوقت چه خواهیم کرد؟ دیگر اینکه می‌فرمایند بودجه اقسام مختلف دارد بوده خرج و بودجه جمع و در نتیجه مذاکرات تصدیق کردند که این یک بودجه اعتباری است.
البته تصدیق می‌فرمایند که بودجه اعتباری غیر از بودجه مملکتی است که در السنه وافواه شایع است. حالا فرقی که هست این است که ما می گوئیم این لایحه اعتباری است شما می گوئید بودجه اعتباری است و هیچ فرق نمی‌کند حالا ما می گوئیم در این چهل و پنج روز که شما برای وزارتخانه‌ها وقت معین کرده‌اید که بودجه جزء خود را بفرستند مگر سوادی صورت خرج است.
در این موضوع هم ما با شما همراهی می‌کنیم ولی چهل و پنج روز برای چه لازم است. مثلاً وزارت داخله باید صورت جزء خرجش را بیاورد که چند اداره و دائره و چند نفر عضو دارد و حقوق اجراء آن چیست در این قسمت هم ما با شما مماشات و موافقت می‌کنیم باز در نتیجه تغییری حاصل نمی‌شود ما می گوئیم که شما چهل و پنج روز برای این کار مدت معین می‌کنید و فقط صورت خرج را می‌خواهید نه صورت جمع را پس خوب است از حالا شروع بکنید بنده تصور می‌کنم هیچ وزارتخانه نباشد که صورت خرجش را نداشته باشد.
البته هر وزارتخانه صورت تشکیلات آن مرتب و معلوم است که چقدر اداره و دائره دارد و حقوقشان چقدر است چند منشی ضباط چند ثبات دارد و البته آقایان وزراء خوب تشخیص می‌دهند که این ادارات موجوده کدامش زیاد است یا کدامش کسر دارد از برای این قسمت چهل و پنج روز برای چه لازم است.
در صورتیکه یک بودجه را که بنده اطلاع دارم بودجه تشکیلات معارف و مدارس است خود آقای وزیر معارف هم تشریف دارند و تصور می‌کنم تصدیق بفرمایند که ممکن است همان بودجه معارف را در ظرف یک هفته به کمیسیون بودجه بفرستند و کمیسیون بودجه در آن دقت کند و آن را تعدیل کرده یک مرتبه به مجلس بیاورند و مجلس تصویب کند ما حالا صرف نظر کردیم از اینکه بودجه جزء جمع را بیاورند در این صورت گویا درگر اشکال نداشته باشد که محتاج باشیم چهل و پنج روز خودمان را معطل کنیم و اختیار به آقایان وزراء بدهیم که بروند در این مدت بوجه جزء خرج تهیه کنند زمینه اش حاضر است و در یک هفته ممکن است حاضر شود به علاوه اصولاً و اعتباراتی که اینجا قائل شده‌اند نمی دانم صورت مقاطعه است.
یک صورت چکی است. (ببخشید تعبیرم اینطور شد) یک اشکال دیگر پیدا می‌شود که اگر امروز پیش بینی نکنیم پس از چهل و پنج روز دچار آن اشکال می‌شویم و آن این است که من اعتباراتی که به وزارتخانه‌ها داده شده است و تشکیلاتی را که می‌خواهند بدهند آیا در نظر دارند که ادارات و روسای وزارتخانه‌ها را متحدالشکل بکنند یا خیر مثل امروزه رئیس فلان اداره یا فلان وزارتخانه در ماده دویست و پنجاه تومان یا زیادتر حقوق بگیرد و رئیس فلان اداره صد تومان این مسئله است که در تعدیل بودجه باید رعایت شود به جهت اینکه هیچ دلیل ندارد که رئیس یک اداره از اداره دیگر حقوقش کمتر باشد.
البته اگر کارش زیادتر باشد باید یک ملاحظه بشود به هر حال تا کنون این عیب در بودجه خرج مملکت ما موجود بوده و به این جهت هر وزارتخانه که حقوق روسا و مدیرانش زیادتر است بیشتر محل تهاجم است بلکه این رعایت درباره عدلیه تصور می‌کنم به هیچ وجه نسبت به سایر ادارات و وزارتخانه‌ها نشده و چون نمی‌خواهم داخل این موضوعات شوم بعد در موارد خودش عرض خواهم کرد.
ملاحظه می فرمائید رئیس بدایت یا استیناف یا قلان اداره یا روسای سایر ادارات خیلی متفاوت است و به هیچ وجه تناسب حقوقی ندرد پس باید این موضوع هم قبلاً در بودجه پیش بینی شود و بالاخره برای اینکه از حدود نظامنامه خارج نشده باشم خیلی مختصراً عرض می‌کنم که بنده هم با راپورت کمیسیون مخالفم.
سردامعظم مخبر کمیسیون ـ بنده خیلی خوشوقتم که همکاران محترم من که با راپورت کمیسیون بودجه مخالفند یک قدم به طرف مقصود برداشتند و در حقیقت با برداشتن این قدم کار ما را سهل تر کردند و آن این است که مطابق بیانی که آقای تدین فرمودند خودشان معترف شدند که باید از تعیین عایدات قطعی و گنجاندن آن عایدات در بودجه صرف نظر کنند.
چون خودشان می دانند در یک مملکتی که انتظامات اداری ناقص است هر کس مدعی شو در ظرف دو هفته ممکن است عیدات مملکت را بطور قطع معین کرد و مدارک قطعی بودجه قرار داد دور از عمل است بنابراین یک قسمت از اشکالات ما مرتفع شد.
پس در باب عایدات دیگر حرف نخواهیم زد مخصوصاً شرح مفصلی هم در اینجا آقایان بیان کردن و معین شد عایدات سنه گذشته از نقطه نظر تصویب قطعی عایدات نبوده بلکه از نظر تعیین مأخذ تقریبی بوده که آن هم از نقطه نظر اقل عایدات بوده است اگر یک اختلاف دیگر را مرتفع کنیم که دیگر اختلافی باقی نباشد. آقای تدین عقیده دارند و همینطور آقای سلیمان میرزا بطور غیر مستقیم اشاره فرمودند که ممکن است در ظرف یک هفته بودجه جزء جمع وزارتخانه‌ها را به مجلس آورد و نباید به طور اقلام درشت بودجه‌ها را تصویب کرد اگر بنده بایشان ثابت کنم که در یک هفته و دو هفته و سه هفته و چهار هفته هم نمی‌توانم این کار را کرد قهراً باید امیدوار شویم که آقای تدین و رفقای ایشان هم با ما موافقت خواهند کرد اولاً تقدیم بودجه از طرف دولت یعنی بودجه خرج به این زودی ممکن نیست به علاوه وقتی این چهل و پنج روز را تقسیم کنیم به جلسات کمیسیون هیچده جلسه می‌شود و این هیجده جلسه که از سه ساعت به ظهر مانده تا ظهر منعقد می‌شود ممکن نیست در این مدت بودجه قطعی جزء وزارتخانه‌ها را تصویب کرد و به مجلس آورد که در مجلس هم تصویب شود و به آنها اعتبار قانونی داد.
بنابراین موافق اشاره‌ای که در موضوع روزی هفت هزار تومان شده است اگر امروز این راپورت را تصویب نکنیم آیا می دانید در ظرف این چهل و پنج روزه چقدر از خزانة این مملکت خارج می‌شود؟ تقریباً سیصد و پانزده هزار تومان می‌شود همان سیصد و پانزده هزار تومانی که دولت ما و شما برای دویست هزار تومانش این در و آن در می‌زند و کسی به او قرض نمی‌دهد.
در یک همچو مملکتی گمان می‌کنم مجلس شورای ملی حق نداشته باشد به حرفهای افواهی و برای تفنن منتظر شود بودجه جزء بیاید و در ضمن سیصد و پانزده هزار تومان به این مملکت ضرر بخورد.
بنده گمان می‌کنم مجلس شورای ملی نتواند این کار را بکند بنابراین بهترین شقی که مجلس شورای ملی می‌تواند اتخاذ کند و داخل در عمل شود همین طریقی است که کمیسیون بودجه اتخاذ کرده است و آن این است که ماخذی از عایدات را اتقل عایدات ممکن است تصور کرد در نظر بگیرند و به وزراء بدانند خارج از آن حدود حق خرج کردن را ندارند که بالنتیجه پیج کرور صرفه جوئی در مجلس چهارم شده باشد.
در مرحله دوم به وزراء ماموریت داده شود که در حدود اعتبارات تصویب شده بروند و بودجه‌های خودشان را تهیه نموده به مجلس بیاورند و آنوقت ما پس از مطمئن شدن از اول خرجی و تفریط با هم فکری آقای تدین و آقایان همکاران مخالف خودمان می‌نشینیم و داخل در بودجه‌های جزء خرج می‌شویم و هیچ مانعی نیست که ما را الزام کند به اینکه در تعیین اقلام جزء بودجه‌های خرج دقت کاملی که در خور یک همچو کار مهمی است به عمل نیاید.
بنابراین بنده که مخبر کمیسیون بودجه هستم چون معتقد به ماده ۶۳ نظامنامه هستم زیاده بر این عرض نمی‌کنم همینقدر از مجلس شورای ملی تقاضا می‌کنم یک قدم عملی که همه عقلای ایران بپسندند و در تمام دنیا هم ببینند یک چنین قدم جدی برای تعدیل بودجه مملکت از طرف مجلس برداشته شده بردارد و زیاده بر این قائل به تأخیر نشود.
رئیس ـ عده برای مذاکرات کافی نیست.
سردامعظم ـ آقایان رفقای ما که در خارج مشغول مذاکره هستند خیال ندارند تشریف بیاورند؟
رئیس ـ همچه معلوم می‌شود، پس جلسه را ختم می‌کنیم.
محمد هاشم میرزا ـ بالطبع ختم هست، ماندن ما نتیجه ندارد.
رئیس ـ بلی جلسه را ختم می‌کنیم ولی قبلاً بنده باید عرض کنم که دیگر به این مجلس نخواهم آمد مجلسی که به این ترتیب اداره شود و ده دوازده نفر بخواهند به میل خودشان حقوق مملکت را معوق بگذارند من در آن مجلس حاضر نمی‌شوم و همین حالا استعفای خود را خدمت آقایان تقدیم می‌دارم که برای خودتان یک نفر دیگر را انتخاب کنید.
(آقای رئیس حرکت فرموده خارج شدند)
سردامعظم ـ آقایان تبریک عرض می‌کنم مجلس دوره چهارم هم تعطیل شد
(مجلس تقریباً چهار ساعت از شب گذشته ختم شد)
رئیس مجلس شورای ملی ـ مؤتمن الملک