مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۱ تیر ۱۳۲۲ نشست ۱۸۱
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری سیزدهم | تصمیم‌های مجلس | قوانین بنیان ایران نوین مصوب مجلس شورای ملی |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری سیزدهم |
دوره سیزدهم قانونگذاری
جلسه ۱۸۱
شماره مسلسل
صورت مشروح مجلس روز سه شنبه ۲۱ تیر ۱۳۲۲ نشست ۱۸۱
دوره۱۳
جلسه : ۱۸۱
فهرست مطالب:
۱- تصویب صورت مجلس
۲- تقدیم یک فقره لایحه راجع به هزینه انتخابات از طرف آقای وزیر کشور
۳- شور دوم لایحه آموزش و پرورش اجباری و عمومی
۴- تقدیم یک فقره لایحه راجع به پشیز از طرف آقای وزیر دارایی
۵- موقع و دستور جلسه بعد- ختم جلسه
(مجلس یک ساعت ربع قبل از ظهر به ریاست آقای اسفندیاری تشکیل گردید)
صورت مجلس روز یکشنبه ۱۹ تیر ماه را آقای (هاشمی) منشی قرائت نمودند.
(اسامی غایبین جلسه گذشته که ضمن صورت مجلس خوانده شده:
غایبین بی‌اجازه- آقایان: دکتر سمیعی، جلیلی، فیاض، طوسی، شهدوست، اورنگ، طالش‌خان، دکتر تاج‌بخش، مشیردوانی، شجاع، حمزه‌تاش، دکتر سنگ، مهذب، معتصم سنگ، فرشی، دادور، نمازی، صادق وزیری، سلطانی، فتوحی، شباهنگ، مستشار، کامل ماکو، حریری، فرمانفرماییان
دیرآمدگان بی‌اجازه- آقایان: اکبر، خسروشاهی، نصرتیان)
- تصویب صورت مجلس
۱- تصویب صورت مجلس
رئیس- در صورت مجلس نظری نیست. آقای مهدوی
مهدوی- آقای فیاض را در صورت مجلس غایب بی‌اجازه نوشته‌اند ایشان به وسیله بنده کسب اجازه کرده‌اند.
رئیس- یک عده از آقایان هستند که همه کسالت داشتند و غایب بی‌اجازه نوشته شده‌اند این مانعی ندارد و اصلاح خواهد شد. در صورت مجلس نظری نیست (خیر) صورت مجلس تصویب شد.
- تقدیم یک فقره لایحه راجع به هزینه انتخابات از طرف آقای وزیر کشور
۲- تقدیم یک فقره لایحه راجع به هزینه انتخابات از طرف آقای وزیر کشور
وزیر کشور- به طوری که آقایان محترم مسبوق هستند به موقع قانونی شروع به انتخابات چیزی باقی نمانده و البته از طرف وزارت کشور مقدمات این کار تهیه شده فقط چیزی که احتیاج داریم هزینه انتخابات است که باید تصویب شود این است که بنده لایحه تهیه کرده و تقدیم می‌کنم و تصویب آن را تقاضا می‌کنم.
- شور دوم لایحه آموزش و پرورش عمومی و اجباری
۳- شور دوم لایحه آموزش و پرورش عمومی و اجباری
رئیس- گزارش کمیسیون فرهنگ راجع به آموزش و پرورش عمومی مطرح است.
کمیسیون فرهنگ لایحه شماره ۳۶۶۸۱ دولت راجع به آموزش و پرورش عمومی را برای شور دوم مورد مطالعه قرار داده و پس از بررسی پیشنهادهای آقایان نمایندگان که در شور اول تقدیم کرده‌اند با مواد زیر موافقت حاصل شده اینک گزارش آن برای تصویب تقدیم می‌گردد.
ماده اول- دولت مکلف است از سال ۱۳۲۲ تا مدت ده سال تعلیمات (آموزش و پرورش) ابتدایی را در تمام کشور به تدریج عمومی و اجباری سازد.
رئیس- شور در کلیات است.
جمعی از نمایندگان- کلیات ندارد.
رئیس- آقای روحی
روحی- کلیات در آخر است و در ماده اول هم برحسب سوابق می‌شود صحبت کرد بنده خواستم آقای وزیر فرهنگ را متوجه به یک نکته اساسی بکنم این قانون یکی از آروزها و کمال مطلوب عمومی ملت ایران بوده و احزاب و جماعات همیشه میل داشتند که مسأله تقسیمات عمومیت پیدا کند که در نتیجه انواع بداخلاقی که نتیجه بی‌سوادی است از بین برود و امروز این قانون به مجلس آمده و بنده هم یکی از موافقین این قانون هستم خواستم عرض کنم بنده که پنجاه و شش مرحله از زندگانی خود را می‌گذرانم و از سن نه سالگی توانایی خواندن و نوشتن را داشته‌ام و در زمان فارسی و عربی به قدری مطالعه کرده و رنج دیده‌ام که اگر اظهار عقیده در این خصوص بکنم شاید مستند باشد خواستم به آقا عرض بکنم که بنده در عرض این مدت صریح عرض می‌کنم که توانایی خط فارسی خواندن پیدا نکرده‌ام و اگر چندین سال دیگر هم وقت صرف کنم باز این خط برایم غیر قابل خواندن است و این خط یک اشکالاتی را فراهم می‌کند گاهی در معاملات و در تلگرافات زیان‌هایی برای مردم تا به حال وارد کرده است و باز هم وارد خواهد کرد و با این خط شما نمی‌توانید معارف را بسط بدهید وزارت فرهنگ که می‌خواهد در ظرف چند سال خواندن و نوشتن را یاد بدهد با این صورت نمی‌شود و بایستی وزارت فرهنگ برای اصلاح خط فکر کند بنده عرض می‌کنم زبان شکرین فارسی اگر خطش خوانا بود امروز یکی از زبان‌های زنده دنیا بود و در تمام دنیا می‌رفت که گفتار سعدی و حافظ چیست و چون همین قدر که به خط می‌رسند کیمیت لنگ می‌ماند این است که فکر می‌کنند و بعد وا می‌مانند و این خط را غیر قابل تعمیم می‌دانند الان چهل سال است دارم می‌خوانم باز نمی‌توانم و اگر چهل سال دیگر هم بخوانم باز نمی‌توانم و بلکه هیچ کس توانایی ندارد این عرضی که بنده می‌کنم شاید امروز طرف توجه هیچ یک از آقایان نباشد ولی بنده عرض می‌کنم اصلاح این خط مشکل است ولو این که اعراب را هم داخل حروف بکنند قابل اصلاح نیست ما هم هیچ راهی نداریم جز این که خط لاتین را بگیریم و تعلیمات را عمومی بکنیم حالا مختارید در این کار مطالعه بفرمایید و دقت بفرمایید و فکری بفرمایید که همه باسواد بشوند و زبان ما را هم یکی از زبان‌های زنده دنیا بکنید.
وزیر فرهنگ- بنده با تصدیق این که خط فارسی زیاد مشکل است شکی نیست ولی این یک موضوعی است که البته در موقع تقدیم قانون تعلیمات اجباری نمی‌شود عملی کرد و این قدرها موضوع ساده نیست و همه آقایان موافق نیستند که ما خط فارسی را عوض کنیم و خط لاتین جایش بگذاریم (صحیح است) و شاید یک اصلاحاتی را هم موافق نباشند که حروفی را که از حیث صورت موافق هستند مثل (ز) و (ذ) و (ض) و (ظ) و یا (ث) و (س) و (ص) یا (ق) و (غ) موافق نیستند که این را هم از بین ببریم و یک عده از دانشمندان و فضلا موافق نیستند با این موضوع (صحیح است) بنابراین موضوع خیلی قابل مطالعه و اهمیت است وزارت فرهنگ هم مطالعه خواهد کرد و شاید به موقع خودش یک پیشنهادی در این موضوع تقدیم مجلس بکند.
رئیس- آقای مؤید احمدی
مؤید احمدی- بنده خیلی خوشوقتم که امروز این لایحه در مجلس مطرح است و از بدو مشروطیت که بنده خاطر دارم به علاوه بر قانون اساسی معارف هر حزبی که در ایران تشکیل شده بود یکی از مواد مرامنامه‌اش تعلیمات اجباری بود امروز بعد از بیست و هفت سال آمده است به مجلس و بنده هم کمال موافقت را دارم لیکن یک نکته را خواستم تذکر بدهم به آقای وزیر چون در آخر ماده اول نوشته شده است که تا مدت ده سال آموزش و پرورش را در تمام کشور به تدریح عمومی نماید. این تدریج را ما در قوانین پیش این طور ترجمه کردیم وقتی که یک قانونی می‌گذشت اول طهران را در نظر می‌گرفتند مثلاً ثبت اسناد اول طهران بعد جاهای دیگر ولی بنده در این لایحه نظر عکس دارم و عقیده دارم که باید از اقصی نقطه مملکت شروع بشود و بیاید جلو چون آنجاها احتیاجاتشان بیشتر است مثلاً در آخرین نقطه بلوچستان یا در آخرین نقطه کردستان یا اطراف خراسان در آن دهاتی که هنوز تعلیمات اصلاً نیست آنها را اول آشنا کنند البته الان در تمام دهات اطراف تهران مدرسه هست و تعلیمات ابتدایی هست بنده عقیده‌ام این است که به جای به تدریج الاهم فالاهم را در نظر بگیرند و الا این را در شهرهای دوردست در نظر بگیرند آنهایی که به کلی از حوزه معارفی دور افتاده‌اند آنها را در نظر بگیرند بعد همان طور به تدریج در ظرف ۱۰ سال در تمام کشور این تعلیمات را عمومی کنند و این نکته‌ای است که عجالتاً به نظر بنده رسیده البته بسته به رأی مجلس و آقای وزیر است.
رئیس- آقای هاشمی
هاشمی- بنده تصویب این لایحه را یکی از بزرگ‌ترین موفقیت‌هایی می‌دانم که در این دوره نصیب مجلس شورای ملی و کشور ایران شده است مخصوصاً در اینجا تشکر می‌کنم از جناب آقای وزیر فرهنگ که تشریف می‌آوردند در کمیسیون و مخصوصاً نظریاتی که در امر فرهنگ آقایان داشتند در جزئیات امر وارد می‌شدند و توجه کامل می‌نمودند و از نظر علاقه‌ای که به امور فرهنگ دارند به جزئیات پیشنهادات توجه کاملی می‌نمودند و تقریباً قانونی به این منقحی کمتر بنده دیدم که همه نوع اصلاحات در آن باشد و با تمام مقتضیات کشور ایران وفق بدهد خاصه طرز ترتیب کتاب‌های آن و مراعات کردن قسمت صنایع و کشاورزی و سایر چیزهایی که سودمند به حال افراد باشد و جنبه علمی و عمل آن با هم توأم باشد منتهای دقت در این قسمت به عمل آمده. دفعه اول که این قانون به مجلس آمد میزان حقوق کلیه مستخدمین از کمک آموزگار گرفته تا استادان دانشگاه در آن تصریح شده بود و اصلاح شده بود بدیهی است. همه کارمندان فرهنگ و معلمین ایران و مجلس شورای ملی و کمیسیون فرهنگ نیز به این قسمت کمال علاقه را داشتند و در شور دوم کمیسیون فرهنگ چنین صلاح دانست که لایحه تعلیمات اجباری بدون آن قسمت به مجلس بیاید و به خودی خود مخصوص لایحه تعلیمات باشد برای تمام کشور ایران و آن قسمت میزان حقوق معلمین و اصلاح حقوق آموزگاران و کمک آموزگاران و دبیران و سایرین را کمیسیون فرهنگ از آقای وزیر فرهنک قول صریح گرفتند که در اولین جلسه لایحه‌اش را تقدیم کنند به مجلس شورای ملی و آن هم از همین مجلس بگذرد برای این که این دو قانون لازم و ملزم یکدیگرند هم توجه به اصلاح امور معلمین ایران و هم توجه به تعلیمات عمومی که به طور کلی یکی از ارکان مهم اجرای قانون تعلیمات عمومی است از این جهت خواستم در اینجا اطمینان بدهم به کلیه معلمین ایران که این قسمت فراموش نشده است و در همین مجلس امیدوارم مورد تصویب واقع بشود.
رئیس- آقای آزادی
آزادی- بنده موافقم.
رئیس- آقای امیر تیمور
امیر تیمور- بنده مخالفم. عرض کنم ما در اغلب قرا و قصبات یک دبستان‌هایی داریم که اهالی همان دهات جمع شده‌اند و دبستان‌هایی برای خودشان ایجاد کردند و یک تعلیماتی فراهم کرده‌اند و مشغول تعلیم و تربیت هستند. البته با تصویب این قانون وزارت فرهنگ نباید ممانعت و جلوگیری کند از دبستان‌های ملی که فعلاً وجود دارد و مخصوصاً بنده می‌خواهم آقای وزیر فرهنگ را متذکر بکنم که این دبستان‌های جدید مانع آنها نشود که اینها را بخواهند از بین ببرند و باید آنها را در موقع مناسب تشویق و مساعدت کند که آنها هم به کار خودشان ادامه بدهند.
وزیر فرهنگ- تصویب این قانون به هیچ وجه مانع ابقا دبستان‌های ملی نخواهد بود و تکلیف دبستان‌های ملی مطابق آیین‌نامه بعداً تعیین خواهد شد.
رئیس- آقای دکتر ملک‌زاده
دکتر ملک‌زاده- عرض کنم بنده خواستم توضیح بدهم که این موضوع تعلیمات اجباری از اقدمات مفیدی است که نه فقط بنده با این قضیه موافق هستم بلکه تمام مجلس هم البته با این قضیه موافق است و علت و فلسفه این فضیه هم روشن است که اگر ما بخواهیم راه ترقی و تعالی را پیش بگیریم و برویم آنجایی که ملل متمدنه رسیده‌اند تا نیروی ایمان و علم در مملکت وجود پیدا نکند هر اقدامی که بشود بی‌نتیجه است. اگر شما تمام قصور دنیا را در این مملکت قرار بدهید و تمام در و دیوار مملکت را هم بتوانید از زر و سیم درست کنید این فایده ندارد چون البته و خوشبختانه ایمان و عمل هر دو کمک با یکدیگرند ایمان انسان را به طرف تحصیل علم می‌کشد و علم انسان را با ایمان می‌کند این خلاصه آن است. بنده در اینجا خواستم استفاده کنم چون لایحه تعلیمات جاری است در این مملکت که بدبختانه عجالتاً فقط تنقید و بدگویی رواج پیدا کرده است من از موقع استفاده کنم و این دو نفر را که حق زیادی در ترویج فرهنگ این مملکت دارند خواستم به نام حق‌شناسی اسم برده بشوند یکی مرحوم حاج میرزا حسن رشدیه است که هم شما او را می‌شناسید که یکی از مؤسسین معارف ایران است و یکی هم مرحوم حاج میرزا یحیی دولت آبادی است که در آن روز تاریکی و سختی که اگر کسی می‌خواست قدمی در راه معارف بردارد به مشکلاتی برمی‌خورد این دو مرد در راه علم....
امیر تیمور- آقای رشیدیه حیات دارد؟
دکتر ملک‌زاده- شما هم فحش می‌دهید؟
امیر تیمور- آقا عرض می‌کنم رشدیه حیات دارد من فحش ندادم.
دکتر ملک‌زاده- ببخشید خدا عمرش را زیاد کند این یک موضوع موضوع دیگری که الان بیان فرمودند این است که این لایحه که دولت آورده بود یک قسمت از آن راجع به امور دانشگاه پیش‌بینی شده بود که این هم البته فوق‌العاده ضروری است ولی کمیسیون فعلاً صلاح دانست این قسمت را از هم تجزیه بکند ولی به شرط این که وزرات فرهنگ زودتر این قسمت را تهیه بکند و تقدیم مجلس شورای ملی بکند چون آن قسمت هم برای بهبودی اوضاع معلمین خیلی ضروری بود این است که بنده استدعا می‌کنم که این لایحه از طرف آقای وزیر فرهنگ تقدیم مجلس بشود و از امیر تیمور عذر می‌خواهم.
بعضی از نمایندگان- کافی مذاکرات
رئیس- در ماده اول پیشنهادی رسیده است که قرائت می‌شود. پیشنهاد آقای انوار
پیشنهاد می‌کنم ماده اول این طور اصلاح بشود: دولت مکلف است از ابتدای سال تحصیلی ۱۳۲۲ تعلیمات ابتدایی را الخ.
رئیس- انوار
انوار- بنده خیلی متأسف هستم که به عرض مجلس می‌رسانم که کمیسیون فرهنگ یک همچو لایحه‌ای را که طرف توجه همه است آورده است به مجلس و مخبر ندارد. باید مخبر باشد که مخبر از طرف کمیسیون دفاع بکند و این مدتی که بنده در مجلس بوده‌ام همچو چیزی نشده است (بعضی از نمایندگان- ناخوش است) ناخوش است که باید یک نفر دیگر را معین کنند. هئیت رئیسه کمیسیون باید یک نفر دیگر را معین بکند که پهلوی وزیر بشیند و دفاع بکند شاید یک پیشنهادی شد آخر این ترتیب عمل خوب نیست. بنده خیلی متأسفم البته بنده می‌گویم که مخبر کمیسیون باید باشد زیرا که کمیسیون زحمت می‌کشد و مخبر باید آن را به اطلاع مجلس برساند اینها یک چیزهایی است که باید اجرا بشود. ولی چون من متأسفم عرض می‌کنم حالا شما که آقای هاشمی منشی هستید بیایید اینجا آقا چون تکلیف مخبر غیر از تکلیف دولت است. دولت یک عقیده‌ای دارد و مجلس یک عقیده دارد و مجلس عقیده خودش را یعنی یک نماینده بیان می‌کند آن وقت مخبر باید این را توجه بدهد به کمیسیون آن وقت اگر دولت مخالف است باید مخبر دفاع کند این یک جریان دموکراتی است حکومت دموکراتی ما این است بسیار خوب. اما این موضوع که تحدید کرده‌اند بنده می‌خواستم عرض کنم می‌گوید تا ۱۰ سال تعلیمات اجباری بشود خوب اگر نشد پس باید ولش کند؟ پس تحدید کردن و مکلف کردن و به اصطلاح کیفری برای آن قائل نشدن بنده این را مناسب ندانستم این است که بنده پیشنهاد کردم که از ابتدای سال تحصیلی ۱۳۲۲ دولت مکلف است که تعلیمات عمومی را در تمام مملکت اجرا بکند حالا آقای دشتی فرمودند که اگر قید شود یک تأکیدی می‌شود در اجرای آن و ایشان بیان کردند اگر کیفر نداشته باشد برای متخلفین فایده ندارد فعلاً یک کیفری که آوردیم قائل شدیم تا ۱۰ سال این چه خواهد شد بنده در شور اول این مدت را بیست سال کردم که حقیقتاً با ملاحظه وضع مملکت خودتان این ۱۰ سال کم است زیرا بنده عقیده‌ام این است که قانون که نوشته می‌شود باید نظر اجرایی در آن باشد نه نظر گذرانیدن قانون. در مدت ۱۰ سال دولت موفق نمی‌شود در تمام مملکت که به این عرض و طول است به این کار و به این جهت بنده پیشنهاد کردم ۲۰ سال باشد ولی کمیسیون قبول نشده است و همان ۱۰ سال شده است.
بنده گفتم چون کمیسیون نظرش ۱۰ سال است بهتر این است که این قید اصلاً برداشته شود و نوشته شود دولت از ۱۳۲۲ مکلف است که از ابتدای سال تحصیلی این کار را هر سال تعقیب و اجرا بکند حالا چند سال طول بکشد مانعی ندارد. اما آن چیزی که آقای روحی بیان کردند ما نمی‌توانیم این کلمات بزرگ سعدی و حافظ و فردوسی را برداریم و به جایش لایتن بگذاریم آقا (خنده نمایندگان)
وزیر فرهنگ- آقای انوار یک اشتباهی فرمودند و آن اشتباه این است که ایشان تصور فرمودند ما می‌توانیم از اول شهریور ماه ۱۳۲۲ تعلیمات را اجباری کنیم این پیشنهاد مقصودش این است که ما از اول شهریور ماه ۱۳۲۲ این موضوع را عملی کنیم در صورتی که این امکان ندارد ماده اول به دولت وقت می‌دهد ۱۰ سال وسایل تعمیم و اجباری کردن تعلیمات را در کشور فراهم کند که پس از ۱۰ سال دولت باید عمومی بودن تعلیمات را در تمام کشور اعلام کند. خلاصه این که این ۱۰ سال مجالی است که مجلس شورای ملی به دولت می‌دهد که در عرض این ده سال به تدریج وسایل و مقدمات کار را فراهم کند و این که می‌فرمایند ۱۰ سال کم است اگر ایشان بخواهد مسافرتی بکنند به شیراز هم ممکن است در عرض دو روز می‌روند و هم ممکن است در عرض دو ماه برحسب این که الاغ کرایه بکنند یا اتومبیل و البته شاید اتومبیل هم پیدا نشود باید هر طور هست فراهم بکنند برای این که ارزش دارد که در ظرف ۲ روز بروند و دو ماه خودتان را خسته نکنید ما هم اگر بخواهیم تعلیمات را در مملکت اجباری کنیم صد سال هم می‌شود کرد ۲۰۰ سال هم می‌شود ولی مراد این است که این موضوع به ما اجازه نمی‌دهد که زیاد معطل کنیم زیرا این موضوع تعلیمات این یک چیزی است که باید شده باشد تا به حال. امروز در ممالک متمدنه دیگر هیچ حمالی هم بدون سواد داشتن و نوشتن نمی‌تواند کار بکند. همان برای مخارج و هزینه‌اش هم بایستی سواد خواندن و نوشتن را داشته باشد و مختصر اطلاع ریاضی داشته باشد. بنابراین ما عجله داریم و اگر ممکن می‌شود باید تمام پول و هم‌مان را بگذاریم که این کار را در ظرف ۵ سال بکنیم ولی البته ممکن نمی‌شود و این ۱۰ سال حداقلی است که ما می‌توانیم وقت صرف کنیم برای این کار.
انوار- بنده استرداد می‌کنم.
رئیس- در جلسه گذشته آقای فیاض کسالت داشتند و در این جلسه بنده تصور می‌کردم که ایشان هستند در مجلس حالا که تشریف ندارد آقای هاشمی مجلس به جای ایشان مخبر می‌شوند.
پیشنهاد آقای ساکینیان
پیشنهاد می‌کند تبصره زیر به ماده اول اضافه شود:
- تبصره- وجود و یا تأسیس دبستان‌های دولتی مانع از وجود و یا تأسیس دبستان‌های ملی نخواهد بود و کلیه دبستان‌ها اعم از دولتی و یا ملی بر طبق اساس و حدود قانون اساسی معارف مصوبه نهم عقرب ۱۳۲۹ خواهد بود.
رئیس- آقای ساکینیان
ساکینیان- عرض کنم بنده مخالف با این قانون نیستم حتی چند روز پیش بنده برای تعلیمات عمومی یک پیشنهادی کردم به کمیسیون که رفت قابل توجه نشد و توزیع نشد ولی چون وزارت فرهنگ هر اقدامی می‌کند از برای مدارس غیر دولتی لطمه وارد می‌آورد لهذا بنده این پیشنهاد کردم و استدعا دارم آقای وزیر فرهنگ توجه بفرمایند که مدارس ملی از برای تدریس و زبان اطفال ضروری است و حالا اگر می‌خواهند مدرسه دولتی تأسیس کنند از دبستان ملی نباید جلوگیری کنند و اگر اجبار باشد که در مدرسه دولتی تحصیل بکنند و جلو گیری از مدرسه یا دبستان ملی بشود آن وقت جلوگیری می‌شود از تدریس زبان و مذهب اطفال در صورتی که این باید محفوظ بماند و این را باید به واسطه قانون اساسی معارف از تدریس زبان و مذهب که در مدارس ملی خودشان دارند مانع نشد.
وزیر فرهنگ- این قانون همان طور که عرض کردم مانع از این نیست که مدارس ملی باقی بماند و بنده صریحاً عرض می‌کنم که وزارت فرهنگ خیلی محتاج خواهیم بود به این که افراد و اشخاص متفرقه کمک بکنند با وزارت فرهنگ بنابراین در نظر است تشویق بکنیم و کمک بیشتری بکنیم به کسانی که دبستان و دبیرستان ملی تأسیس بکنند ولی بنده ناچارم این را هم تذکر بدهم که اگر روزی رسید که وزارت فرهنگ وسایل کافی داشت که تمام مدارس ملی را خودش در دست بگیرد آن روز صلاح کشور هم که این کار را بکند و تمام دبستان‌ها و دبیرستان‌ها تحت نظر وزرات فرهنگ باشد ولی فعلاً این قانون مانع این نیست که مدارس ملی هم تأسیس بشود.
ساکینیان- بنده مسترد می‌کنم.
رئیس- رأی می‌گیریم به ماده اول آقایان موافقین برخیزند (اکثر برخاستند) تصویب شد.
ماده دوم:
ماده دوم- دوره تعلیمات ابتدایی اجباری شش سال است برنامه تحصیلات و کتاب‌های دبستانی با رعایت مقتضیات نقاط مختلف کشور ممکن است متنوع باشد تألیف و طبع کتاب‌ها را وزارت فرهنگ با رعایت اصول آموزش و پرورش خاصه ترتیب اخلاقی کوکان عهده‌دار خواهد بود.
- تبصره- وزارت فرهنگ می‌تواند تا زمانی که وسایل کافی در اختیار ندارد و مقتضی می‌داند تحصیلات را در کلاس‌های ۵ و ۶ اختیاری قرار دهد مشروط بر این که این مدت از تاریخ تصویب این قانون از پنج سال تجاوز نکند.
وزارت فرهنگ مکلف است در برنامه این دو کلاس تجدیدنظر به عمل آورده آموختن مقدمات حرف و صنایع را با رعایت مقتضیات هر محل در آن بگنجاند.
رئیس- آقای امیر تیمور
امیر تیمور- همین جا است و به همین وسیله است که ما باید پایه وحدت ملی خودمان را مستحکم بکنیم، بنده مکرر در مجلس اظهار کردم و به عرض خودم ایمان دارم که حقیقتاً برای این که ما بتوانیم یک جامعه بالغ و رشید به وجود بیاوریم بایستی پایه معارف این کشور را روی پایه معارف اسلامی قرار بدهیم که وحدت حقیقی و ایمان کامل در افراد جامعه ایجاد بشود آن وقت همه یک دل و یک جهت خودشان را فرزند یک عایله و یک جامعه خواهند شمرد بنده تمنا می‌کنم وزارت فرهنگ هم با ایمان به این اصل که به کودکان باید تعلیمات دینی داده شود واقعاً معارف اسلامی و نکات اساسی را به آنها بیاموزند.
رئیس- آقای انوار
انوار- این که می‌خواهم عرض کنم شاید در آقای وزیر فرهنگ تأثیر کند در آقای امیر تیمور که تأثیر نکرد در ماده صد و شصت نظامنامه می‌گوید که ناطق باید این پشت تریبون. اینجا پیشگاه ملت است یک نماینده باید به خودش حرکت بدهد متعهد نباشد که من از جای خودم حرکت بکنم (امیر تیمور- در صورتی که حرکتی باشد، حرکت نیست اصلاً) همین طور آقای وزیر هم باید تشریف بیاورند اینجا که مجلس گوش بدهد. در اینجا نظر بنده این است در قسمت فرمایش آقای امیر تیمور که ما یک پدری داریم که اسلام باشد و یک مادر که ایران است ما می‌خواهیم جامعه ما یک جامعه واحدی باشد که اختلاف درش نباشد یعنی اگر اختلافی درش هست برطرف شود در اینجا یک عبارتی نوشته شده. برنامه تحصیلات و کتاب‌های دبستانی با رعایت تقسیمات نقاط مختلف کشور ممکن است متنوع باشد. همین که اجازه داده شد که برنامه وزارت معارف مختلف باشد به این معنی که تعلیمات یک شکل باشد مختلف باشد البته علوم عالیه ممکن است مختلف باشد ولی این که ابتدایی متنوع باشد بنده نمی‌دانم یعنی چه مگر این که یک توضیحی داده شود و البته با نظر وحدت به تعلیمات که ما همه‌مان باید یک زبان رسمی داشته باشیم زبان‌های دیگر از مملکت ما برود تمام آذربایجان کردستان فارس ترک همه اینها دارای دیانت اسلام هستیم و مثل شخص واحده باید در سیاست‌مان هم تعلیمات واحدی پیدا کنیم تعلیمات ابتدایی‌مان یکی باشد نظام‌مان یکی باشد زندگانیمان زندگانی واحد باشد مثل این که همه مللی که دارند عظمت پیدا می‌کنند تعلیمات واحدی دارند و این متنوع باشد را بنده مخالفم و اگر هم لازم است در بعضی ولایات ملاحظه‌ای باشد هیچ ملاحظه لازم نیست و وحدت شرط اولیه است و بنده با تنوع مخالفم.
مخبر- بدیهی است نتیجه از فرهنگ عمومی مجانی این است که بالاخره یک ملت واحدی تشکیل بدهید. این موضوع تنوعی هم که در اینجا ذکر شده است شامل مواد درس نیست بنده به عبارت‌الاخری آن اندازه که باید فارسی یاد بگیرند و حساب بدانند برای تمام کشور یکی است موضوع در آن قسمت فنی است، یک جا در ساحل دریا واقع شده باید یک چیزی به او آموخته شود که بتواند از لحاظ دریایی استفاده کند یک نقطه کشاورزی است و استعداد کشاورزی دارد یک جا صنعتی است این تنوع به این ملاحظه نوشته شده است و الا راجع به اصل مواد درسی تنوعی نیست و همین طور وحدت و تساوی درش هست.
رئیس- پیشنهاد آقای دکتر ادهم
پیشنهاد می‌کنم در تبصره ماده ۲ بعد از کلمات حرف و صنایع کلمه و کشاورزی اضافه شود.
رئیس- آقای دکتر ادهم.
دکتر ادهم- بنده با این لایحه تعلیمات عمومی که از طرف وزرات فرهنگ پیشنهاد شده موافقم و خلیی هم خوشوقتم که زودتر از مجلس بگذرد در قسمت تعلیمات حرف و صنایع که در کلاس پنج و شش خواهد بود بنده معتقدم که کشاورزی هم باشد برای این که در مملکت ما قسمت کشاورزی خیلی طرف احتیاج است و خیلی هم اسباب خوش‌وقتی است که قسمت معارف عمومی ابتدایی مجانی را که بنده از دوره‌های پیش پیشنهاد کرده بودم مورد موافقت دولت و مجلس شده و ما خوش‌وقتیم که این تعلیمات عمومی مجانی در تمام مملکت عملی بشود.
مخبر- کشاورزی هم تحت عنوان حرف هست با وجود این برای روشن شدن مطلب بنده قبول می‌کنم.
وزیر فرهنگ- بنده هم قبول می‌کنم.
رئیس- پیشنهاد آقای امیر تیمور
پیشنهاد می‌کنم در ماده دوم بعد از کلمه تربیت اخلاقی جمله دیانتی علاوه شود.
رئیس- آقای امیر تیمور
امیر تیمور- تقاضا می‌کنم که به این کلمه آقای وزیر فرهنگ توجه بفرمایند و قبول بفرمایند (در شور اول هم در این موضوع عرض کردم مورد موافقت ایشان و مجلس هم قرار گرفت) که در این طبع کتاب که گذاشته شده وزرات با رعایت اصول آموزش و پرورش خاصه تربیت اخلاقی کودکان عهده‌دار خواهد بود بعد از تربیت اخلاقی کلمه دیانتی هم علاوه شود که این کتب که طبع می‌شود رعایت این قسمت هم بشود استدعا می‌کنم این را آقای وزیر فرهنگ قبول بفرمایند و از قبول آن منتی بر بنده بگذارند.
مخبر- این لفظ در کمیسیون هم مطرح شد و زیاد هم درش مذاکره شد با تصریح این لفظ در برنامه دولتی شاید ایجاد یک مدارس مختلفی را بکند عملاً در ضمن تدوین و تنظیم کتبی که برای این منظور هست و در آیین‌نامه آن که به تصویب کمیسیون خواهد رسید تأمین خواهد شد این که نوشته با رعایت اصول آموزش و پرورش خاصه تربیت اخلاقی این اصول تربیت اخلاقی وقتی نوشتند تصمیم دارد و جز از راه آموزش دیانتی راهی ندارد با وجود این مانعی ندارد و بنده حرفی ندارم.
وزیر فرهنگ- بنده اولاً مقدمتاً باید عرض کنم که کاملاً با نظر آقای امیر تیمور و همه آقایان نمایندگان که این نظر را دارند موافقم که بایستی اطفال از طفولیت حس دینی‌شان تقویت بشود و مردمان با ایمانی بار بیایند اگر این رعایت شده بود شاید وضع ما بهتر از این بود در این هیچ تردیدی نیست و این را هم مصمم هستیم و در نظر داریم که همین کار را بکنیم چنان که در کتاب‌های ابتدایی که در شرف تدوین آن هستیم این نکات را در نظر گرفته‌ایم و ملاحظه خواهید فرمود اما لفظ دیانتی را که فرمودید لفظ دیگری به نظر آمد که شامل آن هم هست و آن لفظ تربیت اخلاق کودکان است چون اخلاق تصدیق می‌فرمایند با دیانت فرق ندارد و اگر ما بخواهیم این را هم بگذاریم این طور می‌رساند که ما این دو تا را مغایر هم می‌دانیم و حال آن که غرض نهایی دیانت و اصول دینی این است که به اخلاق برسند الا این که اخلاق جنبه عمومی و کلی دارد و وارد بعضی مشکلاتی که شاید انجام آن شاید مشکل باشد نمی‌شود و همان نتیجه را دارد به این جهت لفظ اخلاقی گذاشته شد که نظر آقایان تأمین بشود و آن ایراد نباشد که لفظ اخلاق و دیانت را با هم بگذاریم زیرا این دو تا را بنده مخالف هم نمی‌دانم و یکی می‌دانم خلاصه این که اخلاق و دیانت با هم یکی است (تهرانچی- اخلاق را بردارید دیانت بگذارید اخلاق یک جزئی از دیانت اسلام است) بنده قبول نمی‌کنم اگر بخواهیم یا اخلاق را بگذاریم یا دیانت را بنده اخلاق را ترجیح می‌دهم زیرا اخلاق شامل دیانت است اخلاق اعم است از دیانت وقتی دیانت نوشته شود ممکن است اختلافی داشته باشد و بعد هم بد تعبیر کنند شاید دین یک خرافاتی را تصور کنند که ذهنی بچه‌ها بشود و حال این که نظر جنابعالی این نیست نظر جنابعالی این نیست که یک خرافاتی را در ذهن بچه‌ها بگنجانیم وقتی این را بگذریم ممکن است یک سوء‌تفاهمی بشود ولی وقتی که اخلاقی را بگذاشتیم همین نظر را تأمین می‌کند و خواهش می‌کنم موافقت بکنند.
امیر تیمور- بنده توضیح مختصری دارم منظور از اخلاق که می‌گوییم اخلاق اسلامی است و از این کلمه دیانتی هم منظور همان اخلاق اسلامی است ولی اخلاق تنها این طور نیست مثلاً یک روز وزارت فرهنگ اخلاق را این طور تعبیر می‌کرد که دختر و پسر با هم بروند در شناگاه این هم جز اخلاق بود بنده می‌خواهم از این اخلاق‌ها جلوگیری بشود و اخلاق اخلاق دیانتی باید باشد این پیشنهادها به هیچ کجا برنمی‌خورد اگر قبول نکنید بند هم به هیچ یک از مواد این لایحه رأی نمی‌دهم و سعی می‌کنم که در هر ماده اشکال روی اشکال بیاید.
رئیس- آقای ملک مدنی
ملک مدنی- این واضح و معلوم است آقای وزیر فرهنگ هم باید قبول بکند برای این که اینها دو قسمت متباین نیست ممکن است از نظر اخلاق یک نفر اخلاقش خوب باشد ولی اخلاق اسلامی نداشته باشد دیانت یا اسلام است و در قانون اساسی هم ذکر شده است و ما باید اخلاق اسلامی در آموزشگاه‌هامان در مدارس‌مان داشته باشیم و به عقیده بنده این یک مطلب خیلی واردی است خواهش می‌کنم آقای وزیر فرهنگ موافقت بکند که این در مرحله اول آموزش لازم است که این مطلب در مد نظر باشد.
مخبر- اولاً اخلاق حمیده عین دین است پیغمبر فرمود بعثت لاتم مکارم الاخلاق یعنی علتش را ذکر کرد برگزیرده شدم که اخلاق خوب را رواج بدهم پس این فرمایش شارع است اخلاق نتیجه دیانت است در واقع اما این که تصریح بشود عرض کردم بنده مخالفتی ندارم لکن ما منظورمان از قانون تعلمیات عمومی این است که از حیث خواندن و نوشتن یک ملت واحدی تشکیل بدهیم و این وضع شتر پلنگ را از این مملکت برداریم وقتی که آمدیم و این شرط را قرار دادیم در این مملکت ادیان دیگر هم هستند ارامنه، زرشتی‌ها (این که در قانون اساسی نوشته ملل متنوعه لفظش خطا است همه ملت ایرانند) اما مذاهب مختلفه هم در این مملکت هستند که باید همان دنباله دین خودشان را بگیرند در این صورت تصور نمی‌رود لطمه بزند به آن قسمت وحدتی که ما در نظر داریم؟
امیر تیمور- آقا دیانت مطلق است هر کس به دیانت خودش.
رئیس- مسأله دیانت را ما اگر رعایت بکنیم اخلاق هم جز آن است متأسفانه اخلاقی که امروز گفته می‌شود چیزهایی به نظر می‌رسد که بایستی از آن احتراز کرد این اخلاقی را که امروز می‌گویند از این اخلاق باید احتراز کرد (صحیح است) وقتی اظهار به دیانت بکند اگر دیانت واقعی صحیح اسلام را دنبال بکنند اخلاق هم جز آن است این را که می‌گویند دیانت نوشته شود اشکالی ندارد هیچ ضرری هم به جایی نمی‌زند اخلاق هم بنویسید دیانت هم بنویسید و اگر اخلاق تنها بنویسید با ترتیب امروز اسباب نگرانی برای بعضی‌ها خواهد شد.
وزیر فرهنگ- آقایان این قانون را که تصویب می‌فرمایند البته نظر مبارکشان این است که اجرا هم بشود اگر گذاشته شود دیانت و دین و منظورشان این باشد که حقیقتاً دین و مذهب خاصی را در آنجا ترویج کنیم این اسباب زحمت خواهد بود آقا.
امیر تیمور- هر کس به مذهب خودش باشد ما نگفتیم مذهب خاص ارمنی ارمنی زرتشی زرتشی همان طور که آقای ساکینیان هم منظورشان بود هر کس در مذهب خودش.
وزیر فرهنگ- خود آقای تیمور توضیح دادند و اشکال کار وزرات فرهنگ و دولت را تصدیق فرمودند اگر در قانون گذارده شود که وزرات فرهنگ به ترویج دین و ادیان مختلفه بپردازد کار بسیار مشکلی می‌شود برای این که مملکت ما چنان که می‌دانید ادیان مختلف درش هست همه افراد این کشور مسلمان نیستند عده زیادی مسیحی داریم (جمعی از نمایندگان- عده کمی داریم) عده زیادی زرتشتی داریم و مذاهب دیگر و برای دولت شاید میسر نباشد که معلم شرعیات برای مذاهب مختلف بگمارد و به علاوه هیچ جای دنیا هم این کار را نمی‌کنند بچه‌ای که چهار سال می‌خواهد از سن شش سالگی تا ده سالگی اصول کلی خواندن را یاد بگیرد معنی ندارد خصوصیات مذهب را به او یاد بدهیم (همهمه نمایندگان) (انوار- آقا بچه‌هایمان باید مسلمان باشند) (امیر تیمور- غیر از این محال است این لایحه نگذرد بهتر است) در هر صورت مجلس مختار است که این قانون را بگذارند یا نگذارند اجباری برای مجلس نیست این قانون مال بنده نیست مال مردم است جنابعالی فرمودید که با تمام مواد مخالفت می‌کنید بنده البته به اندازه یک نفر ایرانی متأسف خواهم بود یک موضوع دیگری است آقایان مطلع هستند در کتاب‌های دبستانی ما یک اصل کلی راجع به مذهب هست ما آن حدود را رعایت می‌کنیم و این در کتاب‌های ما هست بنده با یک چیز ممکن است موافقت کنم پیشنهاد آقایان را به یک صورت اگر قبول بفرمایند موافقت خواهم کرد و آن این است که اضافه شود برای این که عده زیادی از آقایان علاقه‌مند هستند (همه علاقه‌مند هستند) و البته نظر بنده همان اخلاقی کافی است و آن اصلاح این است که تقویت حسی دینی کودکان. (خیلی خوب است خیلی خوب)
امیر تیمور- اجازه بفرمایید که رأی گرفته شود.
مخبر (هاشمی)- بنده هم قبول می‌کنم تقویت حسی دینی را.
پیشنهادی آقای اوحدی: ماده دوم به طریق زیر اصلاح می‌شود:
ماده ۲- دوره تعلیمات ابتدایی اجباری شش سال است برنامه تحصیلات و کتاب‌های دبستانی را وزارت فرهنگ با رعایت اصول آموزش و پرورش خاصه تربیت اخلاقی کودکان عهده‌دار خواهد بود.
امیر تیمور- خیلی متشکر هستم که آقای وزیر فرهنگ با موضوع دیانتی موافقت فرمودند و با این موافقت رفع یک مشکل مهمی را از بنده کردند و اگر موافقت نمی‌کردند بنده مجبور بودم که هم با تمام این لایحه مخالفت کنم و هم با شخص ایشان در تمام عمر مخالف باشم اما اینجا به جای حس دینی تربیت دینی بگذارید بنده موافقم آقا.
رئیس- آقای اوحدی بفرمایید در پیشنهادتان توضیح بدهید.
اوحدی- یک قسمت از نظریات بنده راجع به آن جمله ممکن است متنوع باشد که در این ماده ذکر شد و آقای انوار توضیحاتی دادند و به عقیده بنده این لایحه یکی از بهترین لوایح دوره مشروطیت است از ابتدا تا حالا که امروز به مجلس شورای ملی آمده و طرح شده این مقتضی است آثار تعلیمات در او مترتب شود از جمله اثری که بر این تعلیمات اجباری باید مترتب شود عنوان وحدت و اتحاد جامعه ایرانی است پس نبایستی در خشت اول که برای کودکان شش ساله معین می‌شود ما یک امتیازاتی از برای آنها قائل بشویم در صورتی که ما از این مواد تعلیمات اجباری برای آن قسمت‌ها تا کلاس چهارم فقط خواندن و نوشتن است همین قدر که بخواند و بتواند بنویسد اگر در ساحل دریا باشد باید این خواندن و نوشتن را بداند باید همین خواندن و نوشتن را بداند اگر در قلل جبال باشد باید همین خواندن و نوشتن را بداند بنابراین اختلاف امکنه و محل نبایستی موجب اختلاف خواندن و نوشتن باشد به این جهت بنده پیشنهاد کردم که این جمله ممکن است متنوع باشد را موافقت کنید حذف شود و با تبصره عرضی ندارم فقط با یک کلمه‌اش عرض دارم که می‌نویسد تجدیدنظر بشود این تجدیدنظر معنی ندارد با صدر ماده اختلاف دارد و مخالف است زیرا صدر ماده دارد که این کتاب‌های دبستانی باید از حالا به مقتضیات احتیاجات جامعه تهیه شود نه کتاب‌هایی که سابق بوده بنابراین وقتی بنا شد که این دوره شش ساله ابتدایی کتابش تهیه بشود دیگر در کلاس ۵ و ۶ تجدیدنظر بشود معنی ندارد اگر می‌خواهید وزرات فرهنگ همان کتاب‌های کهنه و قدیمی را بیاورد که در ۵ و ۶ می‌خواهد تجدیدنظر کند باید یک دوره را تهیه کند با آن الفاظ و آن کلمات و آن اشعار و آن جملات عربی و آن چیزهایی که اسباب عدم پیشرفت عملی اطفال است بایستی به کلی حذف کند بایستی با یک عبارات و بیانات ساده که این بچه‌ها از شش سالگی وارد شده و شروع کرده‌اند به تعلیم و یادگرفتن به سهولت بتوانند یاد بگیرند به این جهت بنده عرض کردم که آن حذف بشود و آن کلمه که آقای امیر تیمور پیشنهاد کردند شما هم که مخبر کمیسیون هستید قبول کردید بنده هم قبول می‌کنم که اضافه بشود بر آن پیشنهاد بنده حالا در آن تجدیدنظر هر توضیحی می‌دهید بدهید که خیال بنده راحت بشود (نمایندگان- رأی بگیرید)
وزیر فرهنگ- منظور از این که کتاب متنوع باشد این نیست که یکیش عبرانی است یکیش فارسی است یکیش عربی است کتاب همان کتاب است تنوع در این است که فرمودید که اگر بچه‌ها در قلل جبال زندگی می‌کنند یا در ساحل دریا اینها وضعشان با هم مختلف است تنوع از این لحاظ است کسی که در ساحل دریا است بایستی به او زراعت برنج یا تربیت تخم نوغان و غیره را یاد بدهند و این فرق می‌کند با کسی که در قله جبال است از این لحاظ است و گرنه جغرافی و تاریخ و خواندن و نوشتن که فرق نمی‌کند.
اوحدی- سوء‌تفاهم است بنده نخواستم با آن مثلی که عرض شد شما را دستتان را ببندم که رعایت بچه رشتی را که در کنار دریا زندگی می‌کند با قله جبالی نکنید بنده عرض کردم آن چهار سال چون ۶ سال است برای چهار سال تنوع قائل شد این تنوع موضوع ندارد ولی در آخر تبصره اضافه کرده‌اند که ۵ و ۶ ممکن است مختلف باشد حرفه و پیشه البته آن که در کنار دریا است حرفه‌اش ماهی‌گیری است آن که در قله جبال است حرفه‌اش یا درخت نشاندن است یا کار دیگر است پس حرف و پیشه غیر از خواندن و نوشتن است بایستی خواندن و نوشتن متحد باشد عبارت بنده که نارسا نبود که شما این طور فرمودید.
رئیس- آقایان موافقین با پیشنهاد آقای اوحدی برخیزند (عده کمی برخاستند) رد شد.
پیشنهاد آقای طباطبایی
پیشنهاد می‌کنم تبصره ماده دوم حذف شود.
طباطبایی- بنده راپورت را که نگاه کردم خیال کردم دوره تعلیمات ۶ سال باشد چون در لایحه اول ۴ سال بود بعد وقتی که شش سال شده آن پیشنهاد را پس گرفتم ولی حالا متوجه شدم که این تبصره آن نظر را متزلزل کرده و خراب کرده آقای روحی گفتند که بعد از ۴۰ سال نمی‌توانند بخوانند و بنویسند (نبیل سمیعی- بعد از ۵۶ سال) بعد از ۵۶ سال شما یک نفر که کلاس ابتدایی را چهار سال رفته است در دسترس آقایان هست امتحان بکنید چهار سال که سهل است شش ساله‌اش هم نمی‌تواند پس غرض نهایی و عقلانی از این لایحه فقط خواندن و نوشتن است یعنی یک نفر به موجب این قانون اگر چنانچه عملی شد در ظرف شش سال موفق خواهد شد تا حدی بتواند درست بنویسد و تا حدی درست بخواند تبصره کلاس ۵ و ۶ را اختیاری کرده شما اگر کسی را بیاورید ۴ سال معطلش کنید و بعد به او اختیار بدهید که به کلاس ۵ و ۶ بیاید البته او نخواهد آمد چهار سال وقت او را گرفتید و ضایع کردید و یک مخارجی کردید و این فایده‌ای ندارد لااقل باید یک نفر شش سال را طی بکند و این حرف و مشاغل و صنایع و کشاورزی هم که در اینجا ذکر شده یک خوش آمدهایی است شاگرد ابتدایی که می‌خواهد شش سال خواندن و نوشتن یاد بگیرد او حرف و صنایع نمی‌تواند یاد بگیرد باید اجمالاً طرز نوشتن و خواندن فارسی را یاد بگیرد این بود که بنده پیشنهاد کردم که تبصره لازم نیست دوره تعلیمات ۶ سال است و شما هم مکلفید که در پرگرام تجدیدنظر کنید و آن راه نزدیک‌تر را برای وصول به مقصود بلکه پیدا کنید و آن پیشنهاد را هم قبول کردید ولی به نظر من اشکالات زیاد پیدا می‌کند زیرا این ممکلت اسلامی است و به موجب قانون اساسی دیانت دیانت اسلام است و آن وقت چطور می‌شود که شما حس دین اطفال را تقویت کنید به نظر من همان جمله خودش کافی‌تر بود و اخلاق نتیجه دین است و دین و مذهب آمده است برای تصفیه اخلاق.
هاشمی (مخبر)- آقای طباطبایی آن قسمت که موافقت شد و گذشت اما راجع به حذفش که فرمودید ملاحظه فرمایید که در این تبصره چیزهای دیگری هم هست قسمت مهمش عدم وسایل کافی بوده است که موجب این تبصره شده است با حذفش مطالب دیگر از بین می‌رود مسلماً باید باشد شکی نیست اما در قسمت چهار سال اگر درست تعلیم داده شود و برنامه تنظیم شود کافی است برای خواندن و نوشتن چهار سال خودش مدت زیادی است.
طباطبایی- پس گرفتم.
رئیس- موافین با ماده دوم برخیزند (عده زیادی برخاستند) تصویب شد ماده سوم قرائت می‌شود. (نمایندگان- ختم جلسه)
ماده سوم- آموزش و پرورش در دبستان‌های دولتی در تمام کشور مجانی است و به هیچ عنوان نباید از دانش آموزان وجهی مطالبه شود به دانش آموزان بی‌بضاعت کتاب درسی مجانی داده خواهد شد.
دشتی- آقا پیشنهاد ختم جلسه شده است (یکی از نمایندگان- ماده مطرح است) (ختم جلسه آقا) (ختم جلسه آقا)
رئیس- در ماده سوم صحبت است.
- تقدیم یک فقره لایحه راجع به پشیز از طرف آقای وزیر دارایی
۴- تقدیم یک فقره لایحه راجع به پشیز از طرف آقای وزیر دارایی
وزیر دارایی (آقای بیات)- یک لایحه است راجع به پول پشیز و عجالتاً همان طور که عرض کردم چون پول خورد کم است و در دسترس مردم نیست و عجالتاً آلومینیوم هم نداریم یک لایحه بنده تقدیم می‌کنم که عجالتاً یک مقداری مسکوک با مس خالی زده شود تا بعداً آلومینیوم هم برسد تقدیم می‌کنم به کمیسیون مربوط مراجعه شود.
رئیس- موافقین با ماده سوم برخیزند....
طهرانچی- اگر ماده مطرح است که بنده عرایضی دارم هنوز صحبت نشده است.
امیر تیمور- بنده هم عرایضی دارم.
(نمایندگان- ختم جلسه)
- موقع و دستور جلسه بعد - ختم جلسه
۵- موقع و دستور جلسه بعد- ختم جلسه
رئیس- جلسه را ختم می‌کنیم جلسه آتیه روز پنجشنبه بیست و سوم تیر ماه چهار ساعت پیش از ظهر دستور هم بقیه لایحه تعلیمات اجباری است.
(مجلس نیم ساعت بعد از ظهر ختم شد)
رئیس مجلس شورای ملی- حسن اسفندیاری