مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۱ اسفند ۱۳۲۰ نشست ۳۳
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری سیزدهم | تصمیم‌های مجلس | قوانین بنیان ایران نوین مصوب مجلس شورای ملی |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری سیزدهم |
دوره سیزدهم قانونگذاری
مشروح مذاکرات مجلس ملی، دوره۱۳
جلسه: ۳۳
صورت مشروح مجلس روز پنجشنبه ۲۱ اسفند ماه ۱۳۲۰
فهرست مطالب:
۱- تصویب صورت مجلس
۲- طرح و تصویب برنامه کابینه آقای سهیلی
۳- موقع و دستور جلسه بعد- ختم جلسه
مجلس یک ساعت و نیم پیش از ظهر به ریاست آقای اسفندیاری تشکیل گردید
صورت مجلس روز دوشنبه ۱۸ اسفند را آقای طوسی (منشی) قرائت نمودند. (اسامی غائبین جلسه گذشته که ضمن صورت مجلس خوانده شد:
غائبین بی‌اجازه- آقایان: تولیت، اورنگ، صدر، لیقوانی، خواجه نوری، دکتر ادهم، دبستانی، آصف، صادق وزیری، معدل)
- تصویب صورت‌مجلس
۱- تصویب صورت‌مجلس
رئیس- در صورت مجلس نظری نیست؟ خیر صورت مجلس تصویب شد.
- طرح و تصویب برنامه کابینه آقای سهیلی
۲- طرح و تصویب برنامه کابینه آقای سهیلی
رئیس- برنامه دولت مطرح است. آقای طباطبایی
طباطبایی- عرض کنم قبل از ورود به مطلب و بحث در اطراف پروگرام دولت حاضر بنده لازم می‌دانم یک مطلبی را اینجا تذکر بدهم که در این دو هفته اخیر زیاد مورد توجه تمام طبقات مردم بوده است و این مسأله موضوع بحران و قضیه استعفای دولت گذشته است که یکی دو سه مرتبه در ظرف هفت هشت روز واقع شد. و این مسأله با کمال تأسف در خارج این طور به ذکر عامه داده شد و این طور تبلیغ شد که مربوط به مجلس بوده است و نوشتند و گفتند که در مجلس تشنج و اختلافی است که منجر به تزلزل و استعفا کابینه شده. بنده در سهم خودم و هم در سهم رفقای خودم با اجازه آقایان وارد این قسمت می‌شوم و قویاً تکذیب می‌کنم (صحیح است) اگر به ادوار گذشته مشروطیت مراجعه نمایید بنده خیال نمی‌کنم یعنی نتوانستیم کابینه‌ای پیدا کنم که آن قدر مجلس از آن کابینه تقویت کرده باشد و حسن نظر و اعتماد به خرج داده باشد و البته این اعتماد مجلس و این حسن نظر مجلس زیاد هم مربوط به شخص رئیس دولت سابق و هیئت دولت سابق نبود بلکه از لحاظ وضعیت مملکت علاقه به مملکت و ملاحظه اطراف و جوانب کار و رعایت مقتضیات وقت بود که هر نماینده خودش را مکلف می‌دید که نگذارد تشنج و اختلافی در مجلس و خارج پیدا شود (صحیح است) پس باید فصح کنیم و دقت کنیم چون ممکن است بعضی اذهان مشوب شده باشد باید توجه کنند و عیب را پیدا کنند و ببینند سبب این حوادث و وقایع اخیر چه بوده است و این تشنج و تشتت مرکزش کجا بوده است؟ بنده استنباط می‌کنم و اطلاع خودم این است که اگر تشنجی بود اگر اختلاف و بحرانی بود مرکزش فقط هیئت دولت سابق بود رئیس دولت سابق که معروف به فضل و دانش و مکارم اخلاقی هستند نمی‌توانستند کابینه خودشان را محکم نگاه دارند و اشخاصش را جور و متناسب انتخاب کنند بالاخره کار به اینجا کشید که یکی دو سه نفر شروع کردند به این که این طور ذهنی کنند به مردم که در مجلس تشنج و اختلافی است و نظر مجلس نسبت به دولت خوب نیست و دولت متزلزل است وقتی که این خلاف واقع در شخص رئیس دولت هم خوب ذهنی شد تشریف آوردند اینجا در جلسه خصوصی و گفتند دولت متزلزل است و در مجلس تشنج است و همان جا هم به ایشان گفتیم که این طور نیست حالا در تحت این عوامل و تبلیغات و تأثیرات که می‌خواستند چهار تا را بیرون کنند از کابینه و پنج تا را بیاورند ایشان تحت تأثیر واقع شدند به این کار ندارم کار به اینجا کشید که رفتند و استعفا کردند و کابینه یکی دو ساعته تشکیل شد و با این که مجلس هم معتقد نبود به آن طرز تشکیل هیئت دولت باز هم اکثریت به ایشان رأی داد ایشان شصت و پنج رأی پیدا کردند در مجلس بنده این مطلب را در جلسه خصوصی گفتم اینجا هم عرض می‌کنم که باید در همچو موقعی اشخاصی را روی کار آورد که علاقه و عشق به کار داشته باشند البته ایشان هم علاقه‌مند هستند ولی مطابق اعترافات خودشان عشق به کار ندارند و به همین جهت بود با این که اکثریت داشتند بدون جهت نفهمیدیم چطور شد که یک ساعت بعد استعفا کردند (دکتر طاهری- اینها گذشته است دیگر) تا صحبت از گذشته نشود آقای دکتر طاهری آتیه روشن نمی‌شود شما اگر به من اطمینان می‌دهید که بیست روز دیگر یک ماه دیگر مملکت و شما و بنده دچار همان وضع نمی‌شویم بنده عرضی ندارم (دکتر طاهری- دولت فعلاً مورد اعتماد است و باز هم مورد اعتماد است و بنده اطمینان می‌دهم) بله آن دولت هم مورد اعتماد بود شصت و پنج رأی هم بهش دادند رفت توی سرسرا و گفت استعفا می‌دهم به هر حال بنده نظرم این بود که این تبلیغات و انتشاراتی را که در ظرف یکی دو هفته دادند خواستم قویاً تکذیب کنم (صحیح است) و اما دولت حاضر و پروگرامی که آورده‌اند بنده به شخص آقای نخست وزیر سابقه دوستی و ارادت دارم و ایشان چون اولین مرتبه‌ای است که در رأس دولتی قرار می‌گیرند و هنوز وارد کار نشده‌اند البته بنده هم با آقایان موافقم که باید امیدوار بود و باید تشویق و تقویت کرد (صحیح است) ایشان را که انشاءالله موفق به خدمات بشوند و حالا عرایض مختصری که در اطراف پروگرام دارم نمی‌دانم عنوان مخالفت یا عنوان تذکر است در هر صورت لازم می‌دانم عرض کنم در فقره اول که اشاره به سیاست خارجی شده است بنده وارد نمی‌شوم برای این که آقای سهیلی در وزارت امور خارجه مدتی است کار کرده‌اند و امیدوار هستم ایشان با اطلاعات و احاطه‌ای که به جریان آنها دارند خواهند توانست که سیاست خارجی ما را روز به روز بهتر کنند در مورد دوم که اشاره شده است به اصلاح و رفع نواقص قوانین دادگستری بنده البته عرض نمی‌کنم که نواقصی نیست نواقصی هست ولی این را باید عرض کنم که مقدم بر همه چیز اجرای قوانین است اگر قانون خوب اجرا شد و در اجرای هیچ گونه تبعیض و نظری اعمال نشد و قضات دارای استقلال رأی بودند من خیال نمی‌کنم احتیاج زیادی به اصلاح قوانین باشد و گمان نمی‌کنم قوانین ما زیاد نقص داشته باشد و از حیث قانون هم به قول یکی از رفقا ما مستغنی هستیم اما اصلاح و تقویت سازمان ارتش و قوای تأمینیه کشور این یک مسأله مهم و بسیار حیاتی است برای مملکت. در کابینه گذشته در ظرف این شش هفت ماه مکرر به دولت تذکر داده شده بود که قشون ما احتیاج مبرم به اصلاح دارد از حیث سازمان از حیث تاکتیک از حیث اخلاق و رویه و متأسفانه ملاحظه می‌فرمایید تا کنون در این باب موفقیتی حاصل نشده است و یکی از مسائلی که خیال می‌کنم در گذشته از دولت تقاضا کردم راجع به رسیدگی به حساب وزارت جنگ بود و حالا هم همان نگرانی خاطر را بنده دارم که آیا مثل سابق بودجه وزارت جنگ در بست گذشته می‌شود بدون حساب و کتاب و رسیدگی یا خیر یک وضع و ترتیبی برای این کار پیش‌بینی شده است و البته سازمان قشون سابق این طور بوده است ولی حالا باید به مقتضای ضروریات کشور و احتیاجات عمومی کشور و ملاحظه تمام مسائل اعم از اوضاع عمومی کشور و ملاحظه تمام مسائل اعم از اوضاع عمومی و سایر مقتضیات داخلی را باید در نظر بگیرند و وفق بدهند با احتیاجات ما همچنین توجه و اهتمام مخصوص خواهند کرد در قسمت خواربار ملاحظه بفرمایید لایحه‌ای را که دولت سابق آورد راجع به منع احتکار با آن عجله که داشتند و می‌گفتند باید یک فوریت داشته باشد این قدر طولش دادند و همین طور بی‌تکلیف ماند (دکتر طاهری- مربوط به دولت نیست) مربوط به دولت است آقا و اما اصلاح اوضاع اقتصادی و مالی کشور در موضوع اقتصادیات ما یک قوانینی داریم که اینها را البته دولت باید اصلاح کند بنده چون یکی دو مرتبه در لایحه منع احتکار اینجا صحبت کردم و حالا زیاد تفصیل نمی‌دهم عرض می‌کنم آنچه که مقررات سابق بوده با زندگی امروز به هیچ وجه متناسب نیست و حالا موقعی است که ما باید کاری بکنیم که اجناس از مملکت خارج نشود و به هر تدبیری که هست باید کاری کنیم که واردات داشته باشیم ملاحظه می‌فرمایید این گرانی زندگی نتیجه کمی اجناس است نتیجه این است که هم اجناس کم است و هم گران وارد می‌شود به مملکت در اینجا می‌بایستی توجه کند دولت به مسأله ارز (اسعار خارجی). اینجا صحبت شد و از دولت گذشته استیضاح شد و اگر خرابی‌ها و مشکلاتی هم در این چند ماهه پیدا شده و در موضوع اقتصادیات بوده جهت زیادش مربوط به اسعار و نرخ لیره است و اما توجه به پیشرفت کار کشاورزی اگر کشاورزی این است که در این چند ساله بوده بنده معتقد هستم که باید این اداره را منحل کرد بنده از یکی از آقایان مالکین که الان جلوی من نشسته‌اند در مجلس پرسیدم (چون بنده که اهل ملک و کشاورزی نیستم) که آیا تا کنون این اداره کشاورزی به شما کمکی کرده یا نه قسم خورد که علاوه بر این که کمکی ندیدیم جز ضرر و خسارت و مشکل تراشی و عایق تراشی نتیجه نداشته است ملاحظه بفرمایید اگر دولت آقای سهیلی که انشاءالله امیدوار هستیم موفق شوند که خدماتی بکنند باید در اولین وهله پا روی عادت بگذارند و نباید از شکستن عادت ایشان وحشت کنند اگر در کشاورزی را ببندند و منحلش کنند بودجه یک سال دو سال یا سه سال را جمع کنند یک سد و یا دو سد ساخته شود آیا نتیجه‌اش بهتر از این نیست که یک اداره‌ای را به اندازه یک قصبه بسازیم پر از مرد و زن و پول مملکت را بدهیم به اینها که برای ما کشاورزی درست کنند؟ بنده یقین دارم نه خودتان و نه وجدان‌تان تصدیق نمی‌کند که این طور اداره به درد می‌خورد عوض آن توسعه آبیاری را در نظر بگیرید و طوری کنید که دهقان و زارع دست از عملگی در خط آهن و جاده‌ها بردارند و بروند دنبال رعیتی و فلاحت اینها دست کی است؟ دست دولت است با من که نیست: و الّا با اداره درست کردن و یا ماشین‌نویسی آوردن با میز و صندلی و بخاری و بادبزن الکتریکی کشاورزی درست نمی‌شود (صحیح است) اما منع تدریجی کشت تریاک این یکی از چیزهایی است که گویا در انجمن اتفاق ملل (آقا سید یعقوب- مرحوم) مرحوم یا غیر مرحوم شاید تعهدی کرده‌اند (امیر تیمور کلالی- ما تعهد نکرده‌ایم) خوب پس حالا که تعهدی نکرده‌ایم با این مضیقه که در زندگانی عمومی ما هست و محصول تریاک مشتری دارد و یک عایدات خوبی است برای مملکت چرا این را آورده‌اید اینجا نوشته‌اید بنده به دولت کار ندارم اما این پروگرام شبیه به مرامنامه احزاب است که همه یک جور است هم استقلال می‌خواهند همه آزادی می‌خواهند هم حریت می‌خواهند همه توسعه فرهنگ می‌خواهند اما همه با هم اختلاف دارند و عمل نمی‌کنند- هر دولتی پروگرامی شبیه همین می‌نویسد و اغلب هم عمل نمی‌شود ولی این منع کشت تریاک هم مثل همان مواد مرامنامه‌ها می‌باشد اما باید این را مطالعه کرد واقعاً اگر می‌خواهید نکنید چرا می‌نویسید (رضوی- نوشتن بهتر است) این که بهتر است نیست آقا جان من بهتر است عبارت از این است که شما آب مملکت را که آمیخته با مزبله و کثافت و لاشه سگ و گربه است کاری کنید که به مردم ندهند بخورند بروید در بلدیه را ببندید سی میلیون چهل میلیون عایدی آن را بگیرید و آب تهران را درست کنید. و اما اصلاح اخلاق عمومی و ترقی فرهنگ عرض کنم یکی از مسائلی که واقعاً مورد تأسف عمومی است در این مملکت سوابقی است که در این ده پانزده ساله معارف ایران باقی گذاشته است بنده نمی‌خواهم وارد بشوم در این مسأله که چطور سطح اخلاق و سطح فرهنگ و معارف ما را در این پانزده ساله پایین آورده‌اند همین قدر باید به آقا (اشاره به وزیر فرهنگ) عرض کنم که تحت تأثیر تبلیغات سوء و غرض واقع نشوید یک تصمیم خوبی که دولت اخیراً گرفت این بود که هر نوع عایدی به محل مخصوص و مشروع خودش صرف شود و بسیار عمل خوبی است متأسفانه بعد از این که وزیر فرهنگ سابق در مجلس در این خصوص توضیح دادند یکی دو روز بعد در یکی از روزنامه‌ها یکی از همکاران محترم خودم دیدم نوشته است که این اقدام ارتجاع است آقا این طور نیست باید توجه کنید که شما برخلاف قانون شرع برخلاف نص وقف‌نامه‌ها می‌روید عایدات وقف را می‌گیرید و می‌گویید می‌خواهیم مدرسه درست کنیم آخر حق ندارید و دروغ هم می‌گویید (انوار- استخر شنا درست می‌کردند) اگر معنی ارتجاع این باشد که وقتی که می‌گویند هر عایدی باید در محل مشروع خودش صرف شود بنویسیم ارتجاع است پس معنی تمدن یا تجدد این است که باید توی سر مردم زد و خانه مردم را خراب کرد و زمین ورزش درست کرد؟!! این طور می‌شود. اگر مدرسه پول می‌خواهد که نباید از مردم به زور پولش را گرفت و از مال مردم که نباید به زور و جبر مدرسه درست کرد آقا بروید ادارات زیادی را که در این مملکت هست منحل کنید آن وقت از آن محل مدرسه درست کنید بروید این اداره تبلیغات را که در وزارت فرهنگ هست منحل کنید شما در دنیا چه دارید که می‌خواهید تبلیغ کنید چرا می‌برید هشتصد هزار تومان خرج می‌کنید به اسم تبلیغات. شما یک رادیو دارید و یک اداره آژانس پارس که همین برای شما کافی است دیگر این اداره با این عظمت لازم نیست بروید این پول‌ها را که صرف این اداره می‌شود صرف مدرسه کنید یکی از کارهای خوبی که مجلس کرد لغو قانون فروش موقوفات بود این از چه بابت بود؟ برای چه بود؟ برای این بود که نشان داده شود عملی که در سابق تحمیل شده است به مجلس به زور بوده است به جبر بوده است روح مجلس از این عمل بی‌زار بوده است (صحیح است) بنابراین خواسته است مطابق حق و عدالت رفتار کند و اگر در وزارت فرهنگ هم چهار تا ملک موقوفه هست نباید پا روی حق مردم گذاشت و به عنوان مدرسه بودجه معارف را صرف کارهایی بکنید که یک اشخاص بیایند تملق بگویند به شما. در قسمت آخر می‌نویسد اهالی در امور محلی خود بیشتر شرکت کنند بنده این را نفهمیدم البته بیشتر توضیح خواهند داد تا بفهمم مقصود چیست؟ بنده معتقدم با تجربیات گذشته هر قدر به اصول مرکزیت و تقویت مرکز و جمع‌آوری تمام اوضاع و احوال عمومی مرکز اهتمام کنیم به صرفه و صلاح مملکت است معنی این جمله و فراز را بنده نفهمیدم که اهالی را در امور محلی خودشان دخالت بدهند یعنی چه. و اما سازمان بهداری توجه به بهداشت عمومی البته یک مسأله مهمی است ولی بنده در ضمن عرایضم تذکر دادم که موضوع تأمین بهداشت و حفظ‌الصحه راهش این نیست که ما مریضخانه پانصد تختخوابی بسازیم و آب شهر را به این حال بگذاریم که ملاحظه می‌فرمایید و مردم را ناخوش کنیم و بگوییم بروید مریضخانه هیچ جای دنیا این طور فکر نمی‌کنند در صورتی که اگر مریضخانه پانصد تختخوابی درست بشود تازه می‌بینیم اول عزا است طبیب نداریم دوا نداریم بنده عرایضم را تا همین جا خاتمه می‌دهم و باز هم اظهار امیدواری کامل می‌کنم به این که آقای سهیلی با کمک و مساعدت آقایان نمایندگان محترم انشاءالله موفق شوند به اصلاحاتی که همه در انتظار آن اصلاحات هستیم و موفق شوند برای این که آقای دکتر طاهری زیاد به من اعتراض نکنند عرض می‌کنم که بنده رأی مخالف هم به دولت نمی‌دهم (آفرین- آفرین) و علتش هم این است ما که عایق تراشی نمی‌خواهیم بکنیم و نمی‌خواهیم منفی‌بافی کنیم ولی تصدیق بفرمایید که وضعیت از هر حیث برای همه مردم ناگوار و تلخ است و باید از قدم اول شروع کرد به عمل نشان دادن و بنده خیال نمی‌کنم که هیچ قلب تاریکی پیدا کنید که بخواهد عایقی در مقابل دولت ایجاد کند (صحیح است- احسنت)
رئیس- آقای جهانشاهی
مصدق جهانشاهی- آقای طباطبایی با این که در جزء مخالفین بودند ولی بیاناتشان مخالفت نبود یعنی ارشاد بود و این خیلی خوب است و در پشت تریبون هم می‌شود ارشاد کرد و هم به طور خصوصی زیرا همین طور که بنده و آقای طباطبایی علاقه به اصلاحات داریم آقایان وزرا هم دارند و یک مسأله‌ای بنده عرض می‌کنم که برای آتیه نباید بدبین شد که معلوم نیست تا چه وقت می‌مانند این حساب را برای فردا هم نمی‌شود کرد دنیا غوغا است دنیا غرقه به خون است فرمودند در خارج بعضی صحبت‌ها است و تشنج مجلس از دولت سابق یا از رئیس دولت سابق بنده از گذشته صحبت نمی‌کنم هر چه بود گذشت حالا بنده خوش‌وقتم که یک دولت جوان تشکیل شده و مجلس هم بالاتفاق به جناب آقای دکتر سهیلی رأی داد ایشان دولت خودشان را بدون این که شتر مآبی کنند تشکیل دادند و به مجلس معرفی کردند اما راجع به مواد عقیده ایشان این است که کشاورزی نداشته باشیم اصلاح و رفع نقص قوانین دادگستری در جز پروگرام نباید باشد و چه و چه در هر صورت بنده به طور خلاصه عرض می‌کنم که این برنامه یک برنامه‌ای است که علناً کسی نمی‌تواند با یکی از مواد آن مخالفت کند این دولت ما هم یک دولت خوبی است و بنده شخصاً خیلی امیدوار هستم که برای مملکت خوب کار کنند (صحیح است)
رئیس- آقای امیر تیمور.
امیر تیمور- بنده هیچ میل ندارم با عرایض خودم برای دولت ایجاد مشکلی کرده باشم نظری هم به اشخاص ندارم همان طور که یک موقعی آقای اعتبار نماینده محترم هم تذکر دادند حقیقتاً نظامنامه ما هم طوری است که برای اظهار پاره مطالب جز عنوان مخالفت یا موافقت طور دیگر نمی‌شود اظهار کرد بنده هم یک تذکراتی دارم که باید بدهم و امیدوارم که سوءتعبیر و سوءتفاهم نشود بلکه تذکرات بنده صرفاً ناشی از نیات صادقانه بنده نسبت به خیر و صلاح مملکت تلقی شود یکی از موضوعاتی که مورد ابتلا مملکت و افراد مملکت است موضوع ارز است تا به حال تنها آنچه که بنده اطلاع پیدا کردم هفتاد میلیون تومان پول مملکت خرج این کار شده است البته وزیر دارایی قبل حالا از کار افتاده ولی موضوع از بین نرفته است و این موضوع باقی است مقتضی بود و مصلحت بود که دولت در برنامه خودش در قدم اول به این موضوع توجه می‌کرد و تکلیف این کار را معلوم می‌کرد. بنده آن روز هم عرض کردم که هر روزی بگذرد و ما فکری برای این کار نکنیم که مجلس با این امر موافق باشد و قطع دارم که دولت هم راضی نیست که یک همچو خسارتی به مملکت بخورد و یک خبطی بود در گذشته که آن هم وزارت دارایی قبل کرده و باید دولت هر چه زودتر این خبط را جلوگیری کند و تصمیمی در این خصوص بگیرند. عرض دیگر بنده در مسأله کوی نازآباد است البته ساختمان کوی نازآباد بسیار کار خوبی است هر قدر که برای آبادی تهران افزوده شود و بر تزیینات این شهر افزوده شود اسباب آبروی کشور است و بنده هم به سهم خودم خوشوقت می‌شوم ولی باید قضایا را از نظرالاهم فالاهم در نظر گرفت بنده عقیده‌ام این است که این چند میلیون تومان که باید صرف کوی نازآباد بشود این را واقعاً صرف سدسازی در خوزستان کنند از چندین هزار سدی که از قدیم بوده است اقلاً پنج تایش را بسازند و از نتیجه این عمل میلیون‌ها مردم را نان بدهند و اگر این کار را نمی‌کنند این پول را خرج آبادی بنادر جنوب کنید نباید غافل بود تمام بنادر جنوب آب مشروب ندارند اینها تمام زندگی‌شان بر این است که اگر یک سالی باران بیاید آب مشروب دارند و اگر بارندگی نشود حقیقتاً از تشنگی می‌میرند بنده امسال رفتم شیراز و از وضع بوشهر حقیقتاً خوشم آمد جای خوبی است ولی آب این بنادر منحصر به آب باران است این پول را صرف این کار بکنید این کار را هم نمی‌کنید خرج سدسازی سیستان کنید که تمام ایران را نان و گندم بدهد. این کار را هم نمی‌کنید در صحرای گرگان در رودخانه اترک سدسازی کنید که تمام مملکت و میلیون‌ها نفوس از این کار استفاده کنند و اگر خیر خرج خود تهران می‌خواهید بکنید خرج لوله‌کشی تهران کنید واجب‌تر است کوی نازآباد درست کردن هم خیلی خوب است ولی در شهر تهران موضوع لازم‌تر و مهم‌تر هست و آن موضوع لوله‌کشی است که شما با این عمل می‌توانید بهترین یادگاری از خودتان بگذارید اگر این کار را هم نمی‌کنید این را خرج آب کوهرنگ اصفهان کنید که لااقل ایران مرکزی را آباد کنید اگرچه در این قضیه بنده می‌خواستم و آرزو داشتم که یک وقت افتخار شرفیابی حضور اعلیحضرت همایونی را حاصل کنم و استدعا کنم که ایشان اقدام بفرمایند و این کار که در زمان مرحوم شاه عباس کبیر ناتمام مانده به اهتمام ایشان و به نام ایشان باقی و برقرار باشد و دولت هم یکی از اساسی‌ترین وظایف خودش را اقدام کرده است. عرض دیگر بنده موضوع ماده شش و منع کشت تریاک است سابق هم که پروگرام دولت مطرح بود بنده به طور اختصار عرض کردم و پیشنهادی هم به امضا عده‌ای از آقایان نمایندگان در آن موقع تهیه شده بود و مذاکرات کافی شد و نشد که ما پیشنهادمان را بدهیم حالا خواستم به آقای طباطبایی عرض کنم که ما هیچ گونه تعهدی در این کار نداریم و در آینده هم هیچ گونه تعهدی بدون اطلاع و تصویب مجلس شورای ملی نمی‌شود اتخاذ کرد (صحیح است) در موقعی اگر یک مذاکراتی شده و نماینده دولت ایران هم فرضاً بوده است این ایجاد تعهد برای ما نکرده است (صحیح است) به علاوه موضوع تریاک ایران یک مقام طبی بزرگی در عالم دارد و این از نقطه‌نظر مصرف کشیدن نیست و از نظر مقام طبی اوست و ما هیچ چیزی را نمی‌توانیم جانشین این زراعت بکنیم و موضوع حیاتی مملکت است مجلس هم اگر رأی بدهد بنده به شما قول می‌دهم که این کار عملی نخواهد شد و از این جهت است که ما اهتمام داریم و الان هم پیشنهادی تهیه شده و تقدیم خواهد شد که امیدوارم موافقت بفرمایند و دولت هم اصرار نداشته باشد یک چیزی که عملی نیست و به مصلحت مملکت نیست در پروگرام گذاشته شود هر دولتی بیاید و هر منطقی بیاورد این به مصلحت مملکت نیست و مملکت نمی‌تواند از این کار صرف‌نظر کند اما در مسأله آبیاری و اصلاحات فلاحتی بسیار نیت پاک و مقدس است بنده معتقدم که موضوع کشاورزی از قضایای مهم است و در برنامه دولت هم باید باشد و به نظر بنده باید یک پروگرام چند ساله برای کشاورزی تدوین کند و دویست میلیون تومان برای پنج شش سال از بودجه مملکت برای کشاورزی تخصیص دهند و در درجه اول یک مبلغ از آن را صرف سدسازی کنند و بعد هم اگر واقعاً می‌خواهید خدمت به کشاورزی کنید آسایش زارع و رعیت را فراهم کنید و الّا با مؤسسات کرج و با مدرسه کرج و با تئوری‌های فلاحتی تا زمانی که زارع آسایش نداشته باشد شما یک قدم نمی‌توانید به سوی مقصود بردارید و به نظر بنده باید از این میز و صندلی‌ها و این بودجه‌های زائد بکاهید و صرف آسایش رعیت کنید عرض دیگر بنده که باز خوشبختانه آقای طباطبایی هم متذکر شدند و رفقا نفرمایند که خارج از موضوع است قضیه بحران بود که بنده با ایمان عرض می‌کنم که بحران مربوط به مجلس نبود (صحیح است) هر یک از رفقا بخواهند بنده حاضرم در خارج مدلل کنم که مجلس در بحران دخیل نبود و همه دولت را پشتیبانی می‌کردند و این قضیه یک بازی سیاسی بود که در خارج یک عده‌ای راه انداخته بودند و وقتی که ما در جلسه خصوصی جار و جنجال می‌کردیم آنها لذت می‌بردند و از داد و فریادها استفاده می‌کردند و این یک بازی سیاسی و مانور سیاسی بود و مطلقاً مربوط به مجلس نبود عرض کنم قبل از این که به عرایض خود خاتمه دهم حقیقتاً بر خودم فرض می‌دانم که از دولت گذشته در یک موضوع تشکر کنم و آن موضوع سخنرانی آقای راشد بود در رادیو این قبیل سخن‌رانی‌ها برای مردم نافع است و غذای روحی مردم است بنده می‌خواهم آب باران است این پول را صرف این کار بکنید این کار را هم نمی‌کنید خرج سدسازی سیستان کنید که تمام ایران را نان و گندم بدهد. این کار را هم نمی‌کنید در صحرای گرگان در رودخانه اترک سدسازی کنید که تمام مملکت و میلیون‌ها نفوس از این کار استفاده کنند و اگر خیر خرج خود تهران می‌خواهید بکنید خرج لوله‌کشی تهران کنید واجب‌تر است کوی نازآباد درست کردن هم خیلی خوب است ولی در شهر تهران موضوع لازم‌تر و مهم‌تر هست و آن موضوع لوله‌کشی است که شما با این عمل می‌توانید بهترین یادگاری از خودتان بگذارید اگر این کار را هم نمی‌کنید این را خرج آب کوهرنگ اصفهان کنید که لااقل ایران مرکزی را آباد کنید اگرچه در این قضیه بنده می‌خواستم و آرزو داشتم که یک وقت افتخار شرفیابی حضور اعلیحضرت همایونی را حاصل کنم و استدعا کنم که ایشان اقدام بفرمایند و این کار که در زمان مرحوم شاه عباس کبیر ناتمام مانده به اهتمام ایشان و به نام ایشان باقی و برقرار باشد و دولت هم یکی از اساسی‌ترین وظایف خودش را اقدام کرده است. عرض دیگر بنده موضوع ماده شش و منع کشت تریاک است سابق هم که پروگرام دولت مطرح بود بنده به طور اختصار عرض کردم و پیشنهادی هم به امضا عده‌ای از آقایان نمایندگان در آن موقع تهیه شده بود و مذاکرات کافی شد و نشد که ما پیشنهادمان را بدهیم حالا خواستم به آقای طباطبایی عرض کنم که ما هیچ گونه تعهدی در این کار نداریم و در آینده هم هیچ گونه تعهدی بدون اطلاع و تصویب مجلس شورای ملی نمی‌شود اتخاذ کرد (صحیح است) در موقعی اگر یک مذاکراتی شده و نماینده دولت ایران هم فرضاً بوده است این ایجاد تعهد برای ما نکرده است (صحیح است) به علاوه موضوع تریاک ایران یک مقام طبی بزرگی در عالم دارد و این از نقطه‌نظر مصرف کشیدن نیست و از نظر مقام طبی اوست و ما هیچ چیزی را نمی‌توانیم جانشین این زراعت بکنیم و موضوع حیاتی مملکت است مجلس هم اگر رأی بدهد بنده به شما قول می‌دهم که این کار عملی نخواهد شد و از این جهت است که ما اهتمام داریم و الان هم پیشنهادی تهیه شده و تقدیم خواهد شد که امیدوارم موافقت بفرمایند و دولت هم اصرار نداشته باشد یک چیزی که عملی نیست و به مصلحت مملکت نیست در پروگرام گذاشته شود هر دولتی بیاید و هر منطقی بیاورد این به مصلحت مملکت نیست و مملکت نمی‌تواند از این کار صرف‌نظر کند اما در مسأله آبیاری و اصلاحات فلاحتی بسیار نیت پاک و مقدس است بنده معتقدم که موضوع کشاورزی از قضایای مهم است و در برنامه دولت هم باید باشد و به نظر بنده باید یک پروگرام چند ساله برای کشاورزی تدوین کند و دویست میلیون تومان برای پنج شش سال از بودجه مملکت برای کشاورزی تخصیص دهند و در درجه اول یک مبلغ از آن را صرف سدسازی کنند و بعد هم اگر واقعاً می‌خواهید خدمت به کشاورزی کنید آسایش زارع و رعیت را فراهم کنید و الّا با مؤسسات کرج و با مدرسه کرج و با تئوری‌های فلاحتی تا زمانی که زارع آسایش نداشته باشد شما یک قدم نمی‌توانید به سوی مقصود بردارید و به نظر بنده باید از این میز و صندلی‌ها و این بودجه‌های زائد بکاهید و صرف آسایش رعیت کنید عرض دیگر بنده که باز خوشبختانه آقای طباطبایی هم متذکر شدند و رفقا نفرمایند که خارج از موضوع است قضیه بحران بود که بنده با ایمان عرض می‌کنم که بحران مربوط به مجلس نبود (صحیح است) هر یک از رفقا بخواهند بنده حاضرم در خارج مدلل کنم که مجلس در بحران دخیل نبود و همه دولت را پشتیبانی می‌کردند و این قضیه یک بازی سیاسی بود که در خارج یک عده‌ای راه انداخته بودند و وقتی که ما در جلسه خصوصی جار و جنجال می‌کردیم آنها لذت می‌بردند و از داد و فریادها استفاده می‌کردند و این یک بازی سیاسی و مانور سیاسی بود و مطلقاً مربوط به مجلس نبود عرض کنم قبل از این که به عرایض خود خاتمه دهم حقیقتاً بر خودم فرض می‌دانم که از دولت گذشته در یک موضوع تشکر کنم و آن موضوع سخنرانی آقای راشد بود در رادیو این قبیل سخن‌رانی‌ها برای مردم نافع است و غذای روحی مردم است بنده می‌خواهم از این فرصت استفاده کنم و تقاضا کنم از این قبیل مطالب بیشتر گفته شود و نشر بدهند و دولت اهتمام بفرمایند که امثال این قبیل سخن‌رانی‌ها زیادتر در مملکت بشود و نتیجه‌ای که شما برای تهذیب اخلاق می‌خواهید بگیرید حاصل نخواهد شد مگر در پرتو این قبیل سخن‌رانی‌ها و الّا با تشکیل جلسه پرورش افکار یک قدم به سوی مقصود برداشته نمی‌شود و باید پرورش افکار و فرهنگ ما روی پایه معارف اسلامی باشد و در خاتمه عرایضم یک موضوع دیگر را هم عرض می‌کنم و آن راجع به سؤالی بود که در ۱۲ بهمن از وزارت دارایی کرده‌ام خواهش می‌کنم هر موقع که آقای بدر فرصت داشتند برای جواب سؤال بنده تشریف بیاورند و تشکر می‌کنم و دیگر عرضی ندارم.
رئیس- آقای مهذب
مهذب- اولاً بنده از آقای کلالی تشکر می‌کنم که توجه مخصوصی به فارس فرمودند و ثانیاً امیدوارم این هیئت دولت روی سابقه و تجربه‌ای که دارند همه آرزوهای ما را عملی کنند که از سخنرانی به عمل برسد به قول سعدی که می‌فرماید
سعدیا گرچه سخندان و حقایقی‌گویی به عمل کار براید به سخن‌دانی نیست
و بنده با این پروگرام کاملاً موافقم و لکن دو سه اصلاحی به نظرم رسید که خواستم عرض کنم اولاً راجع به کشاورزی کشاورزی یک موضوع مهمی است که در این مملکت ضرورتش از هر کاری بیشتر است ولی بعضی شعب هست که به نظر بنده در امور کشاورزی و آبیاری مسامحه می‌کنند مثلاً بانک کشاورزی که مردم وقتی رجوع می‌کنند زود حوائجشان را رفع نمی‌کند و بنده خواستم دولت در این خصوص توجه کنند که مردم زودتر تکلیفشان معلوم شود و اگر مقتضی می‌دانند اینها را یک جا کنند و یکی موضوع تریاک است بنده در منع استعمال تریاک صد در صد موافقم و اگر دولت موفق به این کار شود به عقیده بنده بزرگ‌ترین خدمتی است که به این جامعه شده هیچ تردیدی در این کار نیست ولی راجع به کشت تریاک می‌خواستم یک اطلاع مختصر تاریخی عرض کنم وقتی که مجمع اتفاق ملل می‌خواست تریاک را متوقف کند میسیو نی آمریکایی آمدند به ایران آن وقت شاید آقای عدل هم تشریف داشتند آنها هم بعد از مطالعات دقیقی نکته‌ای را که حالا عرض می‌کنم تصدیق کردند و آن این بود که شرط موقوف کردن کشت تریاک را این قرار دادند که یک محصول دیگری به جایش پیدا کنند حالا هم بنده عرض می‌کنم که اگر چنانچه ما بخواهیم این محصول را نکاریم کار دشواری است خیلی نقاط هست که آب ندارند و ناچارند که زارعت تریاک کنند و اگر این کار را نکنند باید آن رعیت‌ها بروند عملگی کنند و اگر قبلاً وزارت کشاورزی در این خصوص فکری کند و کشت محصول دیگری به رعایا بیاموزند این فکر خیلی زود عملی می‌شود و هر زارعی وقتی دید یک محصول دیگری هست که بیشتر با مساوی او نفع دارد و خسارتش کمتر است البته این کار را خواهد کرد به نظر بنده منع کشت تریاک را باید موکول کرد به این که یک محصول دیگری به جای او به زارع بیاموزند و الّا اگر نیاموخته بخواهند منع کنند جز خسران و ضرر چیزی عاید نخواهد شد عرض بنده همین بود.
رئیس- آقای مجد ضیایی
مجد ضیایی- بنده با اصل برنامه موافقم تذکراتی دارم که عرض می‌کنم امیدوارم آقایان توجه فرمایند- جای بسی خوش‌وقتی است که در این برنامه وعده توجه به حال کشاورزان داده شده این اقدام کار مهم اساسی است ولی لازم است علل عدم پیشرفت کار و موانعی که هست به عرض برسانم. اصولاً توجه به حال کشاورزان با وضعیت خواربار و تأمین آن مخصوصاً بذر کاری سال آینده از مهم‌ترین کارها است گمان دارم در درجه اول با نظر عموم آقایان نمایندگان موافق است چنانچه ملاحظه می‌فرمایند در کشورهای دیگر با چه اندازه اهمیت و سرعت در این امر حیاتی قدم‌های سریع برداشته شده قبل از این که موقع کشت بهاره بگذرد اقدام فوری لازم است در این قسمت بشود متأسفانه اطلاعی که از زنجان و زاگرس افشار پیدا کرده‌ام اشخاصی بر خلاف این منظور مهم در اطراف و دهات با جان و مال و زارعت کشاورزان بازی نموده به هر حیله که می‌دانند تطمیع نموده خوراک و بذر زارعین را که از جریانات آتیه خود اطلاع ندارند برای سود نامشروع خود از دست آنها خارج می‌نمایند علاوه از این که این اقدام حکم قاچاق را دارد لازم است قبل از انجام تشریفات قانون احتکار جناب آقای وزیر دارایی در این قسمت اقدام فوری بفرمایند. دیگر این که مقرر شود قسمت گرفتن مازاد را از زارعین موقوف نمایند علاوه از این که این اقدام موجب دخل مأمورین شده رشته زندگانی زارعین را گسیخته و اشکالاتی تولید می‌کند که نتیجه آن صدمه به زارعت آتیه است همان تعهد معمول ملاکین و اخذ آن کافی است در صورتی که محافظه‌کاری در بین نباشد قسمت دیگر بعد از وضعیات شهریور و پیش آمدن عدم امنیت دهات عرض راه شوسه از اردبیل گرفته تا ابهر رود مورد صدمه و تهاجم بوده زارعین متفرق شده‌اند و در اغلب این دهات مراکز مقاطعه‌کاری راه‌آهن بوده اشرار برای غارت مؤسسه و اشیا مقاطعه کارها به دهات مزبور صدمه و خسارت هنگفتی وارد نموده که بنده از اغلب اطلاع دارم در پاییز یک حبه نکاشته‌اند بلکه فاقد آذوقه و علوفه هستند وضعیت آنها رقت‌آور است از طرف دولت و بانک کشاورزی مقتضی است به خسارات وارده رسیدگی نموده و وام ممتدی داده شود که بتوانند جبران خسارات را به عمل آورند یکی از قسمت‌های مهم وقفه زراعت کار کردن برزگران و عمله در راه‌آهن است که دیگر برزگر حاضر به زراعت خود نمی‌شود. در هر قطعه از چهار هزار الی شش هزار عمله کار می‌کند آن هم در موقع بهار در این قسمت هم وزارت راه تصمیمی بگیرند که به تدریج مشغول شوند و طرفین قضیه را باید مطالعه فرمایند که وقفه در زراعت بهار نشود و توجه باید عملی و فوری باشد برای مثال عرض می‌کنم قصبه‌های ابهر و خرم‌دره و تکاب عبارت است از یک مشت زارعین جدی دو ماه است تلگرافات و استرحام می‌نمایند که برای قند و لباس مورد احتیاج کشاورزان قند و قماش می‌خواهند تا کنون جواب داده نشده از شهریور تا حالا به آنها قند و قماش نرسیده مقصودم این است که در جزئیات وسایل آسایش آنها فراهم شود نان و امنیت آنها را تأمین فرمایند منافع عمده برای کشور حاصل و طبعاً در حال کشاورزان بهبودی حاصل خواهد شد. این بود عرایضم امیدوارم مورد توجه گردد.
رئیس- آقای اعتبار
اعتبار- عرض کنم بنده تکلیفم مشکل شد برای این که در ردیف موافق بنده اسمم را نوشته بودم می‌بینم تمام آنهایی که در ردیف مخالف اسم نوشته‌اند همه یک تذکراتی دادند که مخالف نبود البته آقایان هم باید تذکراتی بدهند و دولت هم با جان و دل توجه دارد و امیدوارم همین طور که همه با یک روح واحد و صمیمیت می‌خواهند با دولت کمک کنند کمکی نیز به اصلاح عمومی مملکت بشود و مخصوصاً این تذکراتی را که آقای مجد ضیایی فرمودند دولت توجه نموده و اصلاح کنند و اگر مخالفی بود بنده عرایض خودم را بعد عرض می‌کنم.
رئیس- آقای مؤید احمدی
مؤید احمدی- عرض کنم ورقه‌ای که بیرون آویخته می‌شود دو ستون دارد یک طرف مخالف یک طرف موافق حالا یک شخصی است که مخالف نیست و تذکراتی دارد باید اسمش را در ستون مخالف بنویسد این بود که بنده در فقره ۶ تذکری داشتم با آقای وزیر دارایی و پیشه و هنر هم در خارج صحبت کردم اینجا هم به عرضشان می‌رسانم یکی راجع به منع کشت تریاک است که سایر آقایان هم گفتند که از حیث اقتصاد برای مملکت ما خیلی نافع است و همین طور برای کشاورزان شما که می‌خواهید حال کشاورزان را در نظر بگیرید در طرف جنوب آقا آن آب‌هایی که در رضاییه هست نیست در فسای شیراز باران که می‌بارد چیزی که گیر رعیت می‌آید همین زراعت تریاک است شما که می‌خواهید حال کشاورزان را در نظر بگیرید آقا مخالف است با این عبارت البته همین طور که تذکر دادند باید در سال‌های آتیه دولت در نظر بگیرد یک چیزی را جای این بگذارند آن وقت از بین ببرند منع استعمالش را بنده هم موافقم لکن صحبت سر منع زراعت است شما تجارت دارید شما بازار دارید سالی تقریباً آن وقتی که صحبت شد بنده یادم است آقای بدر خوب به خاطر دارند که کلنل ماک کرماک و مؤسس خان رفتند ژنو و کتابی نشر دادند که دولت ایران نمی‌تواند این کار را بکند و از این زراعت سالی سی میلیون تومان گیر رعیت و زارع می‌آید و تا جایش زراعت دیگر نگذارند نمی‌شود این است که بنده خواستم این تذکر را عرض کنم دولت به این امر توجه داشته باشند موضوع دیگری که خواستم عرض کنم موضوع کارخانه‌جات است این عبارتی که در فقره ۶ نوشته شده بنده همچو فهمیدم که دولت در نظر دارد که کارخانه‌های دولتی را بفروشد و این به عقیده بنده صلاح نیست امروز بیایید ببینید تمام دول که کارخانه‌ها دست مردم بود جلو را گرفته‌اند امروز دولت به قند احتیاج دارد به سمنت احتیاج دارد بیاید کارخانه‌ها را بفروشد و بعد بخرد چیز خوبی نیست و باید از پروگرام این قسمت حذف شود.
نخست وزیر- همان طور که آقای اعتبار تذکر دادند بنده با اظهار امتنان خودم هم احساس می‌کنم آقایان که به نام مخالفت بیاناتی فرمودند نظری جز تذکر نداشتند بنده خودم و همکارانم همیشه و در هر وقت و در هر موقع با جان و دل حاضر هستیم فرمایشات آقایان را چه در مجلس شورای ملی و چه در خارج و چه در وزارتخانه‌ها بشنویم و آنچه البته در صلاح کار هست در صلاح کشور هست آقایان باید هدایت کنند و راهنمایی کنند و اگر حوائجی دارند بفرمایند ما هم اقدام می‌کنیم نسبت به آن تذکراتی که آقایان داده‌اند بنده از مجموع مدلول آنها صرف‌نظر می‌کنم چون البته با تذکر این که آن مدلول را در نظر می‌گیریم ولی این دو مطلب را بایستی خدمت آقایان عرض کنم یکی مسأله فروش کارخانه‌جات بود که این به نظر بنده آن طوری که در خارج هم شنیدم یک سوءتفاهم و نگرانی ایجاد کرده است دولت هم به هیچ وجه در نظر ندارد کارخانه‌جاتی که امروز دارد و از او یک فوایدی می‌برد و باید خودش اداره کند آنها را بفروشد البته بر فرض این که یک روزی بنا شود که یک همچو کاری را بکند بدون اجازه مجلس نخواهد کرد. منظور ما به طور کلی این است که چون عقاید نسبت به کارخانه‌جات به طوری که مستحضر شده‌اید اصولاً نظر این است که دولت یک کارخانه‌چی خوبی نیست همان طور که تاجر خوبی هم نیست این فکر باید ایجاد شود که مردم خودشان فکر کارخانه بکنند و خودشان اداره بکنند و بتوانند مثل یک آدم علاقه‌مند و یک بازرگانان خیلی علاقه‌مند استفاده از کارخانه ببرند و با خرج کم و بهره زیاد اداره کنند و الّا ما هیچ وقت نظر نداریم که کارخانه‌جات دولتی را نه حالا بلکه بعد هم نظر نداریم که آنها را بفروشیم و اگر بنا شد یک موقعی خواستیم این اقدام را بکنیم البته بدون اطلاع مجلس شورای ملی نخواهد شد و از این بابت آقایان نگرانی نداشته باشند (صحیح است) راجع به منع کشت تریاک هم تذکراتی که آقایان دادند صحیح بوده ولی باید همه ماها اصولاً این آرزو را داشته باشیم که در این مملکت نه تریاک استعمال شود و نه کشت شود (صحیح است) خوب البته این عمل یک عمل تند و حادی نخواهد بود که ما بیاییم و یک همچو کشتی را که امروز یک منافعی برای ما دارد این را بیاییم و فوراً از بین ببریم بدون این که در جای او چیز دیگری بگذاریم از این بابت هم جای نگرانی نیست خاطر آقایان آسوده باشد مطلب دیگری هم که آقایی انوار به بنده تذکر دادند و خیلی هم متشکرم و به اشتباه خودم اعتراف می‌کنم این است که گویا در جلسه گذشته که بنده هیئت دولت را معرفی کردم کلمه معرفی را نگفتم و گفته‌ام که به استحضار مجلس می‌رسانم این کلمه را خودم اصلاح می‌کنم خواهش می‌کنم در صورت مجلس هم کلمه استحضار را بردارند و کلمه معرفی بگذارند البته هر رئیس دولت موظف است که هیئت دولت را به پیشگاه مجلس معرفی کند (صحیح است)
جمعی از نمایندگان- مذاکرات کافی است.
دکتر جوان- بنده مخالفم با کفایت مذاکرات- اخطار نظامنامه‌ای دارم.
رئیس- بفرمایید.
دکتر جوان- بنده سه جلسه است که اجازه خواسته‌ام و آقای رئیس اجازه نمی‌دهند که صحبت کنم و در جلسه گذشته هم خواستم اخطار نظامنامه کنم قانع شدند در صورتی که بعد از من به آقای امیر تیمور و یکی دیگر اجازه داده‌اند این کاملاً برخلاف نظامنامه است که شما عمل می‌کنید و با این طوری که شما رفتار می‌کنید بنده از شما شکایت خواهم کرد.
رئیس- بعد از این که جمعی گفتند مذاکرات کافی است بنده باید رأی بگیرم اگر مجلس مخالف با کفایت مذاکرات باشد آن وقت باز صحبت شود.
بیات- اجازه می‌فرمایید بنده هم اخطار نظامنامه دارم.
رئیس- بفرمایید.
بیات- بعد از این که مجلس می‌گوید مذاکرات کافی است اگر کسی مخالف با کفایت مذاکرات باشد باید توضیحاتی بدهد بعد رأی گرفته شود این است که بنده معتقدم که چون برنامه دولت است حالا هم وقت زیاد داریم و کار دیگری هم نداریم و بعضی از آقایان هم تذکراتی دارند و لازم است اظهار بشود و دولت هم متوجه شود و ما هم مقصودی نداریم جز این که همه با هم همکاری کنیم و هیئت دولت هم حاضرند اظهارات رفقا را استماع کنند این است که بنده هم تقاضا می‌کنم که آقایان هم موافقت کنند که مذاکره شود و کار دیگری هم در دستور نداریم می‌توانیم تا ظهر و بعد از ظهر هم جلسه را ادامه دهیم. (صحیح است)
رئیس- آقای دکتر جوان.
دکتر جوان- اصولاً در موقع معرفی دولت و طرح برنامه دولت هر یک از آقایان نمایندگان در دو موضوع می‌توانند به طور اختصار اگر تذکراتی دارند بفرمایند اول البته راجع به صلاحیت هر یک از آقایان وزرا است و دوم در اطراف برنامه دولت زیرا تذکر در هر دو قسمت بی‌تأثیر و در رأی مجلس نیست ممکن است دلایلی اقامه شود ولی بنده در موضوع صلاحیت بعضی از آقایان وزرا گرچه نسبت به صلاحیت دو نفر از آقایان وزرا یعنی آقای آهی و آقای حکمت اعتراضی داشتم و دلایلی هم داشتم ولی نظر به بحرانی که اخیراً در کشور ما پیدا شد و خوشبختانه جناب آقای نخست وزیر قبول زحمت فرمودند و رفع بحران شده است و این امر موجب سپاس‌گزاری شخص بنده شده است از این قسمت صرف‌نظر می‌کنم و فقط در اطراف برنامه دولت تذکراتی دارم که لازم است توجه جناب آقای نخست وزیر را جلب کنم. یکی راجع به وزارت پیشه و هنر است و علت این که بنده این تذکر را می‌دهم برای این است که خوشبختانه در رأس این وزارتخانه یک شخصی واقع شده است مثل آقای هژیر که بنده ایشان را هم کاردان و هم بی‌غرض می‌دانم و چون سابقه وزارت هم نداشته‌اند بنده این تذکرات را لازم می‌دانم عرض کنم مخصوصاً نسبت به این قسمت که قید شده است که کارخانجات با سرمایه غیردولتی اداره شود و در این قسمت بنده معتقدم وقتی این کار باید صورت بگیرد که دولت تصمیم بگیرد که به کلی دست از انحصارات داخلی بکشد و چون دولت چنین تصمیم نگرفته اگر بنا باشد بیاییم و این کارخانجات را که به خون ملت تهیه شده است از آنها دست بکشیم بحران را در مملکت بیشتر خواهیم کرد. بنده من باب مثال عرض می‌کنم امروز در مملکت یک شرکتی است و البته خصوصی است و آن شرکت بلور است و امروز حیات اقتصادی ما دست این شرکت واقع شده است و خانواده‌های ثروتمند سهام و پول این را داده‌اند و سرمایه این شرکت در حدود سه میلیون تومان است و اگر آقایان درست وارد شوند خواهند دید که قسمتی از سرمایه این شرکت را آقایان نپرداخته و یک قسمتش را به عنوان وام و کلمات از بانک کشاورزی از دولت گرفته‌اند و فعلاً هم آنها را که تبدیل کرده‌اند به عنوان وام یک قسمت از بودجه کشاورزی و یک قسمت هم از وزارت فرهنگ صرف این شده و بعد هم از درآمد کارخانه سال به سال می‌پردازند و این کار خوبی نیست یعنی اگر بنا باشد امروز یک کارخانه دولتی یعنی یک کارخانه‌هایی که اسم نمی‌برم ممکن است چند نفر با هم به اصطلاح اروپایی‌ها کم پنزونهایی می‌کنند و یک پول‌هایی از بانک رهنی یا بانک کشاورزی تهیه می‌کنند و می‌پردازند و از درآمد او هم استهلاک می‌کنند بنده معتقدم که این طور معامله را هر آدم فقیری می‌تواند بکند که از درآمد کارخانه بهای آن را بپردازد این موضوع خیلی اهمیت دارد و متأسفانه اشخاصی در مملکت ما هستند که از این قسمت برنامه خیلی خوششان می‌آید و تصور می‌کنم از حالا به فکرهایی افتاده باشند که ضرر دولت و ملت را فراهم کنند و به همین جهت بنده این موضوع را خیلی قابل دقت و مطالعه می‌دانم که دفعتاً چنین تصمیمی گرفته نشود.
نخست وزیر- مطمئن باشید.
دکتر جوان- خیلی متشکرم. اما در قسمت دوم برنامه که به طور اختصار عرض می‌کنم و آن راجع به دادگستری است که می‌نویسد اصلاح و رفع نقص‌های قوانین دادگستری نمی‌دانم رفع نواقص مقصود همین قوانینی است که خود آقای آهی در این دو سه ساله پیشنهاد کرده‌اند یا قوانینی که قبل از ایشان از مجلس گذشته است اگر مقصود قوانین قبل از ایشان از مجلس گذشته است اگر مقصود قوانین قبل از ایشان است که در بین آنها خیلی قوانین خوب و مهمی هم هست و بهترین راه اصلاح این است که همان قوانینی که گذشته است در اجرای آنها بیشتر مراقبت شود مثلاً یکی از همان قوانینی که قبل از آقای آهی گذشته است قانون سازمان وزارت دادگستری است که همه می‌دانند سازمان آن خوب نبود و دو دفعه تشکیلات داده شد یکی زمان مرحوم داور بود که خوب بود نواقص آن را هم بعد سازمانی دادند و در زمان آقای آهی هیچ دست به ترکیب آن سازمان زده نشد ولی نقصی که در کار پیدا شد اگر آقایان درست دقت کنند متأسفانه چرخ‌های آن سازمان روی این که توجه وزیر دادگستری رفته بود روی یک موضوعات دیگری به کلی زنگ زده بود و برای مثال عرض می‌کنم یکی از سازمان‌های مهم که به درد هر فردی می‌خورد سازمان دادسراهای ما است که رفع ظلم از افراد می‌کند و بنده وارد بحث نمی‌شوم برای این که یک روزی آقای نقابت در یکی از جلسات یک بیانات خیلی خوبی کردند و متأسفانه بنده دیدم در اطراف آن یک حرف‌های خیلی بی‌حسابی زدند و تذکرات ایشان به جایی نرسید در صورتی که به عقیده بنده خیلی مؤثر بود و بنده لازم است عرض کنم که دادسراهای ما مطابق اصول در تمام امور نظارت دارند که اگر در گوشه‌ای از کشور کسی تعدی کرد باید اقدام کنند و رفع تعدی نمایند متأسفانه امروز مخصوصاً این دو سه ساله اخیر که آقای آهی روی کار بودند بنده دیدم که دادسراهای ما یک دفتری شده است برای شهربانی‌ها که پرونده‌هایی از آنجا می‌رسد و در آنجا جریان پیدا می‌کند و نظر مافوق را اجرا می‌کند ولی اگر درست دقت شود وظیفه دادسراها این است که اگر مأموری برخلاف قانون کسی را توقیف کرد این دادسراها می‌توانند نظارت کنند و جلوگیری از تعدی کنند ما همه در ضمن صحبت‌هامان از تعدیات مأمورین می‌نالیم در صورتی که تقصیر مأمورین نیست وقتی که مأمورین ما میدان را باز دیدند آزاد دیدند تعدی می‌کنند بلکه تقصیر دادسراهای ما است که انجام وظیفه نمی‌کنند اگر آقای آهی مراقبت کنند که دادسراهای ما به وظایف خودشان عمل کنند و تنها این نباشد که بروند پشت تریبون و بگویند الحمدالله همه‌شان خوب کار می‌کنند و ما مراقبت خواهیم کرد که این طور نباشد عمده تعدیات در کشور ما رفع خواهد شد.
وزیر دادگستری- آقایان نمایندگان محترم کاملاً اطلاع دارند که بنده در هر مورد با کمال میل حاضرم تذکراتی که داده می‌شود بشنوم و اگر آن تذکرات واقعاً تأثیری در پیشرفت امور داشته باشد با کمال میل انجام دهم شهود زیادی هم در این قسمت بین تمام آقایان نمایندگان دارم و بنده مصلحت نمی‌دانم وارد صحبت‌هایی بشوم که شاید جنبه خصوصی داشته باشند که بنده از این بی‌اطلاع هستم به این جهت البته اگر به طور دیگری در موقع مناسبی می‌بایستی وارد صلاحیت شد حاضر بودم با کمال میل که هم بشنوم و هم جواب بدهم ولی فعلاً از این مطلب می‌گذرم زیرا اینها چیزهایی جزئی است اما مطالب اساسی که گفته می‌شود یکی موضوع سازمان وزارت دادگستری و یکی هم موضوع دادسراها بود بنده تصور می‌کنم منظور مجلس شورای ملی همیشه این بوده است که از کارکنان صدیق دولت پشتیبانی و تشویق کنند (صحیح است) به طوری که اظهار نمودند وزارت دادگستری سازمانی دارد که به موجب قانون معین شده و شاید تنها وزارتخانه‌ای است که سازمان قانونی دارد و مرتب است و در این مدت برخلاف اطلاعی که آقای جوان دارند نواقصش رفع شده و تکمیل شده است بنده مکرر گفته‌ام که آنچه که بشر می‌سازد و آنچه که از دست ما بیرون می‌آید هیچ وقت کامل نخواهد بود و به قدر وسایلی که در دست داریم تصور می‌کنم که خوب ثابت کرد که دستگاه وزارت دادگستری ما فعلاً با وسایل امروزه خوب وظایف خودش را انجام می‌دهد منتهی باید خوب توجه داشت به او که به چیزهایی که در خارج می‌شود اعتنا نکند و وضعیت را از نظر دور ندارد البته سازمان قانونی که برای وزارت دادگستری داده شده است از سابق بوده و بنده هم ادعا نکرده‌ام که من داده‌ام ۱۳/۱۴ سال است که سازمان وزارت دادگستری داده شده و نواقصی هم که پیدا می‌شود به تدریج رفع می‌شود و نواقص هم طبیعی است که پیش می‌آید و رفع می‌شود برای این که نتیجه تجربه و آزمایش همین است و در ضمن عمل معلوم می‌شود چه نواقصی هست در تشکیلات و سازمان و آن نواقص رفع می‌شود. اما موضوع دادگستری که آقا تذکر دادند و گفتند که سازمان دادگستری در بعضی قسمت‌ها خوب نیست و مثل چرخ‌های زنگ‌زده می‌ماند، بنده مخالف هستم و عرض می‌کنم که ایشان خیلی بی‌اطلاع هستند از سازمان دادگستری زیرا اگر این طور بود که ایشان گفتند می‌باید که واقعاً شکایات مردم بلند باشد در صورتی که این طور نیست (دکتر جوان- فعلاً هم هست) حالا شما شاید این طور بگویید ولی دیگران خیر و این برخلاف حقیقت است و برخلاف واقع است و شکایت هم کسی ندارد شما هم شاید مقصود و منظور دیگری دارید که بنده از آن بی‌اطلاع هستم نمی‌دانم عرض کردم شاید بنده از آن بی‌اطلاع باشم اگر نظر صاف و ساده‌ای می‌داشتید می‌فرمودید بنده هم جواب می‌دادم به هر حال بنده عرض می‌کنم که چرخ‌های دادگستری خیلی خوب کار می‌کند و هیچ هم زنگ نزده است و بنده هم تکذیب می‌کنم قویاً فرمایش ایشان را و خیلی هم خوب کار می‌کند هر کس هم که منکر است بیاید و ببیند و بنده تمنی می‌کنم از مجلس شورای ملی که یک کمیسیونی مقرر بدارند بیاید و ببیند و در عمل هم هر جا نقصی هست تذکر بدهند و اگر ثابت شود که چرخ‌های دادگستری خوب کار نمی‌کند آن وقت اقدام بشود و کارها را به خوبی انجام بدهد ولی این تذکر نیست که داده می‌شود. این حرف‌ها آقا اسباب دلسردی یک عده مردم بسیاری است که در اطراف و اکناف مملکت خدمت می‌کنند زحمت می‌کشند و این حرف‌ها آنها را کاملاً دلسرد می‌کند (صحیح است) و باید از این کار به نظر من پشیمان باشید آقا (صحیح است) اما موضوع دادسراها. دادسراها این طور نیست که فرمودید دادسراها با کمال خوبی وظایف خودشان را انجام می‌دهند و در این دو ساله هم خیلی خوب شده است آقایان اطلاع دارند سابقاً شاید نقص داشت یا مأمورین شاید درست آشنا و متوجه به وظایف خودشان نبودند و تصور می‌کردند به اقتضای وقت می‌بایستی یک چیزهای حاضر و آماده‌ای را تعقیب کنند در صورتی که فعلاً این طور نیست و در این چند ماهه بعد از شهریور نه تنها بعد از شهریور بلکه مدت‌ها قبل در شهریور حتی از پارسال بنده مخصوصاً مأمورینی گماشته‌ام در آگاهی‌ها و شهربانی‌ها که مراقب مقررات قانونی باشند که اجرا شود و سعی کنند که مقررات قانون اجرا شود و آقایان شاید بدانند الان هم ما مخصوصاً مأمورینی گماشته‌ایم از طرف دادسراها در شهربانی‌ها که ناظر اجرای قوانین هستند در توقیف‌ها و قرارهایی که برای توقیف صادر می‌شود و اقداماتی که در شهربانی‌ها می‌شود آنها را تحت‌نظر و مداقه قرار بدهند چه در شهربانی و چه در امنیه و سایر مقاماتی که ضابطین عدلیه هستند تمام در تحت‌نظر دادسراها انجام وظیفه می‌کنند و کاملاً هم دادسراها مراقب انجام وظایف خودشان هستند البته اگر آقا موضوعی را اطلاع دارند خواهش می‌کنم از موضوع اطلاع خودشان ما را هم مستحضر بفرمایند و بنده اگر آن موضوع هم نقصی درش باشد رفع می‌کنم و لیکن به طور کلی این مطلب را به هیچ وجه نمی‌شود گفت. البته ممکن است در یک گوشه‌ای از مملکت یا یک گوشه‌ای یک اداره یک نقصی وجود داشته باشد و توجه هم می‌شود به این که آن نقیصه مرتفع بشود شاید ایشان اطلاع داشته باشند که رفع نقیصه هم شده است و اگر هم از رفع نقیصه مزبور اطلاع پیدا نکرده‌اند برای اطلاع ایشان عرض می‌کنم که دو سال پیش وقتی بنده رفتم به وزارت دادگستری در دادسراها دوسیه‌های چندین ساله همین طور خوابیده بود که بنده از مدرسه حقوق شاگردان فارغ‌التحصیل و شاگردانی را که مشغول تحصیل بوده‌اند آوردم آنجا برای این که آن پرونده‌هایی که چندین سال معوق مانده بود آنها را زودتر به جریان بیندازند و پاک کنند و رفع معطلی بشود و نواقصی که در جریان کارهای آنجا بود رفع شود و اینها هم در ظرف این مدت این کارها را کرده‌اند و الان جریانی که در آنجا هست خیلی سریع است و برخلاف چیزی است که آقای نماینده محترم تذکر دادند. بنده می‌خواستم عرض کنم که مطالب را اگر از نقطه‌نظر کلی تلقی کنیم وقتی که ایرادی شد البته ممکن است وارد باشد ولی بنده تصور نمی‌کنم همه کارها نواقصی داشته باشد (صحیح است) البته در کارها نواقصی هست و نواقصی هم پیدا می‌شود و پیش می‌آید در هر کاری ولی اگر آن را با نظر ساده و خیرخواهانه تذکر بدهند و پیش بیاورند البته آن را هر کس می‌شنود (صحیح است) ولی اگر همین طور کلی و به طور عموم بگوییم همه چرخ‌های ما زنگ زده است و همه چرخ‌ها از کار افتاده است این حرف صرف‌نظر از این که اثری نمی‌کند اسباب دلسردی هم می‌شود و بنده قویاً این حرف را تکذیب می‌کنم و عرض می‌کنم این طور که فرمودند نیست و بنده حاضرم در هر موردی که دیدند یک جایی نقیصه‌ای در کار هست تذکر بدهند و بنده حاضرم در رفع آن نقیصه فوراً اقدام بکنم. البته تذکرات آقایان نمایندگان کاملاً منظور نظر دولت و مورد توجه خواهد بود و اقدامی هم که باید به عمل بیاید به عمل خواهد آمد. (صحیح است)
رئیس- آقای انوار.
وزیر بازرگانی و پیشه و هنر (آقای هژیر)- بنده خواستم قبلاً اظهار تشکر بکنم از اظهار لطف و محبتی که آقای دکتر جوان هم‌درس قدیم بنده نسبت به من فرمودند بعد هم چون یک تذکری در باب وزارت پیشه و هنر فرمودند با این که جناب آقای نخست وزیر توضیح کامل و مفصل دادند ولی برای این که بیشتر خاطر آقایان نمایندگان محترم مخصوصاً آقای دکتر جوان مطمئن باشد بنده هم مختصر توضیحی می‌دهم. اولاً استدعا می‌کنم یک توجهی به این عبارتی که در برنامه نوشته شده بفرمایند. در برنامه در آخر فقره ششم نوشته شده: مراقبت کامل در بهبودی صنایع کشور با تمایل به این که کارخانه‌ها با سرمایه‌های غیردولتی اداره شود. ملاحظه می‌فرمایید اینجا اصلاً کارخانه‌های دولتی ننوشته بلکه نوشته است کارخانه‌جات با سرمایه‌های غیردولتی اداره شود و اینجا دو منظور است یکی آن اضطراب و خلجانی که ممکن است در فکر یک قسمتی از آقایان ایجاد شده باشد و تصور فرموده باشند شاید دولت خیال دارد که به این زودی‌ها کارخانه‌جات خودش را بفروشد و یک عده‌ای هم خیال داشته باشند بخرند اولاً بنده در قسمت دومش تردید دارم کاخانه‌های دولتی از دو جهت تأسیس شده است یکی از وجهه تشویق مردم به دایر کردن شرکت و آوردن کارخانه خلاصه دولت می‌خواست سرمشق باشد برای مردم و نظر انتفاعی نداشت بنابراین تصویر نمی‌کنم دولت در این کار هیچ انتفاعی داشته باشد و تصور هم نمی‌کنم که نسبت به این کارخانه‌ها اصلاً هیچ کس در مملکت مایل به خریدش باشد به جهت این که چون دولت از لحاظ انتفاعی این کارخانه‌ها را احداث نکرده معلوم هم نیست در آتیه قابل انتفاع برای دولت باشد و دولت فقط از نظر مصلحت عمومی اینها را اداره می‌کند (صحیح است) شاید منفعتی هم درش باشد اینها همه خیلی مورد نظر است که آیا در آتیه چگونه ممکن است باز هم مورد انتفاع باشد. چون یک کارخانه در صورتی کار می‌کند که تمام وسایل کارش به خصوص اسباب‌های یدکی آن ماشین‌هایی که به تدریج کهنه و فرسوده می‌شود فراهم شود اسباب و افزار لازم کارخانه به سهولت فراهم شود و آنهایی که فراهم می‌شود در دسترس صاحبان کارخانه گذاشته شود و امروزه به نظر نمی‌رسد که به سهولت بشود تمام لوازم‌ها. لوازمات و اسباب‌های فرسوده شده یا آنچه در آتیه فرسوده می‌شود به آسانی در دسترس کسانی که کارخانه را اداره می‌کنند گذاشته شود به این مناسبت تصور نفرمایید که عموم این کارخانه‌ها امروز زیاد داوطلب داشته باشد. از این که بگذریم برای تأمین نظر آقا و سایر آقایان نمایندگان محترم این را هم باید عرض بکنم که وضع امروز مملکت البته اقتضا دارد که از لحاظ رفع حوایج مردم یک نظر کلی هم نسبت به عموم کارخانه‌ها اعم از دولتی و غیر دولتی بشود (صحیح است) به این جهت ما در نظر داریم یک طرحی حضور آقایان محترم تقدیم داریم که اگر تصویب فرمودید به موقع اجرا گذاشته شود که در آن واحد هم آن نظر اصلی که خیر عمومی باشد و رفع حوایج مردم و احتیاجات عامه کشور باشد تأمین شود هم آقایان تجار البته به منفعت خودشان برسند (بیات- زیاده‌روی هم نشود) بلی البته با نظر آقایان این کار هم خواهد شد. این که ملاحظه می‌فرمایید از این جهت است که بنده خوب به خاطر دارم آقایان نمایندگان محترم ادوار تقنینیه، جراید، مردم همه معتقدند که دولت تاجر خوب و صنعت‌گر خوبی نیست و بهتر این است که این قبیل مشاغل به دست افراد باشد (یکی از نمایندگان- حالا هم همین نظر را داریم) عرض کردم همین طور است که هیئت دولت فعلی غافل از این نظر عمومی که عموم مردم نظرشان این بوده است نیست و ما در نظر داریم. اما کی و چه وقت دولت دست از اینها می‌کشد این مطلب نه در اینجا قید شده است نه در خارج چون ملاحظه می‌فرمایید اینجا نوشته شده است کارخانه‌ها با سرمایه غیردولتی اداره شود و به طوری که جناب آقای نخست وزیر هم فرمودند همچو چیزی نیست که فروخته شود بلکه مقصود این است که دولت آنچه که فعلاً در دست دارد به نفع عموم در دست داشته باشد و کارخانه‌های غیردولتی هم خود صاحبان کارخانه‌ها البته وضع ممکلت را از لحاظ عمومی باید توجه داشته باشند و در نظر بگیرند و کار کنند و البته برای پیشرفت کار کاملاً مراقبت هم خواهند فرمود یک اشاره‌ای هم خواستم به مناسبت راجع به کارخانه بلورسازی بکنم به جهت این که وقتی هم در بانک کشاورزی خدمت داشتم. در آن موقع و در آن دوره دولت البته از همان لحاظی که عرض کردم در نظر داشت اساساً تشویق کند این قبیل اقداماتی را که آقایان تجار می‌خواستند به عمل بیاورند به این جهت ناچار بود مساعدت‌های مالی بنماید (افشار- باید هم بکند) و خود آقای دکتر جوان هم تصدیق می‌کنند که بانک‌های صنعتی در دنیا زیاد است و برای به کار افتادن افکار خوبی که بالمال به درد جامعه می‌خورد و به مصلحت عامه خواهد بود و باید کمک بکند و از این جهت هم کمک شد.
رئیس- آقای انوار
انوار- خوشبختانه خود آقای رئیس‌الوزرا کاملاً می‌دانند که از وقتی که ایشان وزیر کشور بودند و وزیر امور خارجه بودند یک جهت روحی بنده به ایشان داشته‌ام و امیدوارم ایشان در کارهای‌شان موفق بشوند انشاءالله. چیزی که هست دو سه مورد در اینجا من توضیح می‌دهم و ایشان با این که توجه داشته‌اند دو سه مورد را خیلی کم آمده‌اند و اقدام نکرده‌اند ما در مسأله قرارداد آمدیم و در آن اول پروگرام دولت قرار دادیم این را یک قراردادی بود که عمل می‌کردند یک قراردادهایی هم بود که مطابق همان قرارداد نوشته شده بود زودتر به مجلس بیاورند و بگذرانند قراردادهای تجارتی داشتیم قراردادهایی که به ما وعده می‌دادند که اگر این قرارداد بزرگ را گذراندید یک قراردادهایی که در آنها نفع بزرگی است خواهیم آورد در ازا آن قرارداد مسأله ارز بود که آمدند لیره را تسعیر کردند و من خیلی از این بابت دلم می‌سوزد و به آقای نخست وزیر (رئیس‌الوزرای سابق) تذکر دادم که با توجه به بیانات شما در مجلس و تذکر دادن شما در مجلس که وزیر امور خارجه بودید و تذکر دادن رئیس‌الوزرای سابق که ما زودتر این قراردادها را می‌آوریم هنوز هم اینجا هیچ اشاره نشده است به آنها و نیاورده‌اند. موضوع دیگر این است که بین مردم شایع است که مجلس طرفدار قشون نیست. در صورتی که این طور نیست (صحیح است) مجلس طرفدار قشون است و یگانه پشتیبان قشون مجلس است (صحیح است) دوره قوانین را اگر بردارید و ببینید تاریخ دوره پنجم را اگر ملاحظه کنید خواهید دید که مجلس شورای ملی به چه شوقی و به چه شعفی توجه داشت به قشون (صحیح است) و الان ما هم داریم (صحیح است) الان هم ما قشون را دوست می‌داریم (صحیح است) قشون پشتیبان ما است (صحیح است) حقیقتاً مملکت ما قشون همین قشون است همین قشون هم بحمدالله قشون نیرومند است (صحیح است) یک اتفاقی افتاد و به قول وزیر جنگ سابق حرف خوبی زد و گفت که یک زلزله‌ای پیدا شد و همه چیز را روی هم ریخت از آن زلزله پیدا شدن و واقع شدن را در واقع این طور می‌توانیم تعبیر کنیم که یک گیجی برای ما پیدا شد در همه پیدا شد و الّا قشون ما نیرومند است و شجاع است (صحیح است) و از نژاد همان قشون‌هایی هستند که در ادوار گذشته همه جا را فاتح بودند اینها همان‌ها هستند و ما هم نظر تقدس و بزرگواری نسبت به آنها داریم و امیدواریم آقای وزیر جنگ در این باب جدیت کامل بکنند. اصلاح و تقویت سازمان ارتش و قوای تأمینیه کشور. یک عبارت بزرگی درباره ترقی قشون و توجه به قشون. احترامات قشون باید در نظر داشته باشند آقا این قشون کیست؟ این قشون برادر من است پسر من است عموی من است این قشون ملی است مگر نیست؟ مگر از افراد این ملت گرفته نشده؟ (صحیح است) خیلی خوب. ما هستیم دیگر این قشون غیر از ما که نیست (صحیح است) تصور دیگر نشود. یک صحبت‌هایی که هیچ جور منظور نظر ما نبوده است این است که توجه می‌دهم آقای رئیس‌الوزرا که کاملاً از نظریات مجلس مستحضر هستند و خود آقای وزیر جنگ که حاضر هستند و تشریف دارند خیلی اهمیت بدهند به عظمت قشون و نقطه اول برنامه آن را قرار دهند (صحیح است) مسأله دیگر آقای وزیر فرهنگ آقای عدل حضور دارند آمدیم سر آن موضوع من خیلی دلم می‌سوزد واقعاً دلم می‌سوزد که همه پروگرام‌هایی که می‌آمد به مجلس عنوان طرف را که می‌نوشتند با یک کلمات مشعشعی با یک عباراتی خیلی خوب ... خدا بیامرزد یکی از رفقا را که می‌گفت نمک معارف پروری باید در معارف ما و در همه چیز ما باشد چه شد که معارف ما و فرهنگ ما این طور واقع شد؟ در آخر برنامه در قسمت دهم یا نهم تکمیل و ترقی تأسیسات فرهنگی و اهتمام در اصلاح اخلاق عمومی را نوشته‌اند چه شد چه اشکالی کردند که از آن صدرهای پروگرام‌ها این را برداشته و آوردند پایین پایین و آن آخرها و یک مرتبه هم مرحومش می‌کنند (خنده نمایندگان) من راستی متأثر هستم که چرا این طور شده چرا همچو شد وضعیت فرهنگ ما. یک فرهنگی که دارای دانشمندان بزرگ بود همه دانشمندان ما از این مملکت و معارف و فرهنگ این مملکت پیدا شدند چرا باید روزش به اینجا برسد. که فقط بیایند و در ماده نهم بنویسند ترقی و تکمیل مؤسسات فرهنگی. آخر بروید نامه دانشوران را نگاه کنید رجال دانشمند ایران را شرح داده است در آن کتاب بروید و ببینید و بخوانید تمام شرح حال رجال ایران است آخر این رجال در این مملکت بوده‌اند از فرهنگ همین مملکت برخاسته‌اند در اینجا تحصیل کرده‌اند در همین مملکت به این مقام رسیده‌اند چرا باید معارف ما به این روز بیفتد که وزرای ما هم پیش خودشان یک تکدری نسبت به این داشته باشند که نتوانند بروز بدهند چرا آقای وزیر معارف. کجاست آقای وزیر معارف؟ آقای وزیر معارف سرنگون کن این ترتیب سابق را به کلی سرنگون کن وزارت معارف را طوری قرار بده که مغز مردم را بیدار کند مغز مردم متکی به نفس بشود قائم به ذات بشود از این چاپلوسی و دروغ‌گویی بیرون بیاید خدا شاهد است از این عبارت در اینجا متأثر شدم که در تحت این عبارت نوشته شود فرهنگ ما. تف بر این سابقین که این را به روز ما آوردند که عنوان وزارت فرهنگ ما را این جور بیان کنند. یک موضوع دیگر که تبریک می‌گویم آن راجع به وزیر کشاورزی را که اینجا است. یک نفر از دانشمندان امریکا اظهار می‌کرد و من گمان نمی‌کردم در ایران کشاورزی پیدا بشود یک متخصص آوردند. این وزیر کشاورزی‌مان را من به شما تبریک می‌گویم هم احسنت به شما می‌گویم این وزیر کشاورزی‌مان را که آورده‌اند همه با یک شوق فوق‌العاده‌ای توجه به ایشان دارند. بنده هم به ایشان عرض می‌کنم آقای وزیر کشاورزی حالا که ما به شما علاقه‌مند هستیم همین جور هم که در خارج به شما عرض کردم که کشاورزی یک صنعتی است که تشبه بالله است برای خاطر این که ایجاد است از عدم به وجود آوردن است تمام انبیا سابق تمام بزرگان تمام صلحا مسأله کشاورزی را فوق تمام صنایع قرار داده‌اند چرا؟ برای این که در تعریف حکمت است که گفته‌اند الحکمت ما تشبه بالاله علماً و عملاً. کشاورزی هم تشبه بالله است که ایجاد می‌کند از عدم به وجود می‌آورد از این جهت این حرفه حرفه مقدسی است و طرف توجه تمام دانایان و بزرگان عالم است از همه گذشته طرف توجه تمام افراد است ما باید کشاورزی را همان اندازه که در عرایضم عرض کردم راجع به قشون باید اهمیت بدهیم راجع به معارف باید اهمیت بدهیم راجع به کشاورزی هم باید اهمیت بدهیم حالا باید آقای رئیس‌الوزرا هم در اینجا کمک کنند به وزارت کشاورزی خیلی کمک کنند و تمام آن چیزهایی که به کشاورزی تناسب و علاقه دارد باید بدهید به دستش. بانک کشاورزی باید دست وزارت کشاوزری باشد (صحیح است) محصولاتی که در مملکت کاشته می‌شود از قبیل پنبه و چغندر و اینها تمام باید این چیزها دست خودش باشد همان طور که کارها را تقسیم کردید این را هم باید همین طور کنید هر قسمتی مال هر کس شد راجع به هر کس شد آن قسمتش را کامل کند تمام اموری که مربوط به کشاورزی است باید در دست خود وزارت کشاورزی باشد تا بتواند کار کند (صحیح است) و امیدواریم این جوان که همه علاقه‌مندی به ایشان دارند شما این وسایل را برای‌شان فراهم کنید و امیدوار هستیم که این موضوع کشاورزی در کشور ما ترقی کند مکرر در مکرر سابقین ما هم گفته‌اند ایران مملکتی است کشاورزی و ایران را باید در کشاورزی تقویت کنیم ما برای تربیت اغنام و احشام و مراتع زیاد داریم اینها را باید تقویت کنیم که دارای ثروت اولیه بشویم که همان مواد اولیه است و بر ثروت ملی بیفزاییم این بود عرایض بنده و به عرایض خود خاتمه می‌دهم و تکرار می‌کنم به طور خلاصه نظریاتم را که مورد توجه و تحت‌نظر قرار بدهند یکی مسأله قشون یکی مسأله فرهنگ و یکی هم مسأله کشاورزی و اهم مسأله کشاورزی است که فوراً باید اقدام کنید و امیدوارم موفق شوید در خدماتتان.
نخست وزیر- بنده خیلی خوشوقت هستم که یکی از همکاران بنده مورد توجه و نظر آقای انوار واقع شدند و امیدوارم در عمل سایر همکاران بنده هم همین طور مورد توجه قرار گیرند (جمعی از نمایندگان- هستند آقا) و روزی بشود که آقای انوار و سایر آقایان نمایندگان محترم نسبت به آنها هم قدردانی بفرمایند. (صحیح است) اما راجع به قراردادها که فرمودند این قضیه کاملاً مورد توجه است و متأسفانه به واسطه این بحرانی که پیش آمد یک قدری کار عقب افتاد نه تنها ما علاقه‌مند هستیم به این موضوع قراردادها و خیلی اصرار داریم بلکه طرف‌های ما هم خودشان چند مرتبه متذکر شدند که زودتر بنشینیم و این کار را حل کنیم بنابراین از این قسمت خاطر آقا مطمئن باشد و امیدوارم بنده به زودی بتوانم طرح این قراردادها را به مجلس شورای ملی بیاورم. اما در مسأله قشون بنده نمی‌توانم تصور کنم که در این مملکت کسی باشد که متوجه این موضوع و این قضیه نباشد همه ما می‌دانیم، هیئت دولت، مجلس شورای ملی، تمام افراد این کشور که ما به قشون و افراد قشون و مخصوصاً به افرادی که در حقیقتاً زحمت کشیده‌اند و به کسانی که خون خودشان را در این کشور ریخته‌اند چقدر به نظر احترام می‌نگرند (صحیح است) در این قسمت‌ها هیچ کس شک و تردیدی ندارد (صحیح است). جریانات اخیر یک قدری این مطلب را به یک صورتی انداخت که خود آقای انوار تذکر دادند ولی بنده با انتخاب آقای سرلشگر جهانبانی که حقیقتاً یکی از افسران تحصیل کرده و لایق و شایسته هستند (صحیح است) امیدوارم قشون را آن طوری که آقای انوار تذکر دادند و بلکه بهتر ما بتوانیم سازمانش را قوی‌تر کنیم (انشاءالله) و بتوانیم اشخاصی را که در این قسمت زحمت کشیده‌اند مورد قدردانی قرار دهیم و آن طوری که لازم است و شایسته است بتوانیم قشون را اداره کنیم و بنده خودم خواهش کرده‌ام این را از ایشان خودشان هم فرمودند که گاه‌گاهی بروم آنجا. و در آن قسمت‌هایی که مربوط به غیر امور فنی است با ایشان به اصطلاح همکاری بکنم و این کار را ما مطمئناً به یک نحو خوبی پیش خواهیم برد (صحیح است) یک موضوع را آقای تجدد تذکر دادند گویا راجع به مخارج ارتش بود این را بنده نخواستم عرض کنم حالا که صحبت به میان آمد عرض می‌کنم که وزارت جنگ مثل سایر وزارتخانه‌ها است و هیچ فرقی با سایر وزارتخانه‌ها ندارد و تمام خرجش کنترل خواهد شد تمام جزئیات خرجش در تحت کنترل درمی‌آید نظارت خواهد شد و مخصوصاً وزارت دارایی در این بابت مراقبت خواهد کرد و همان طور که در سایر وزارتخانه‌ها مراقبت و نظارت می‌کنند در این وزارتخانه هم نظارت می‌شود و از این بابت هم به هیچ وجه نگران نباشید. اما این که آقای انوار فرمودند فرهنگ چرا رفته است پایین بنده خواستم خدمت ایشان عرض کنم که آقا از ماده اول تا ماده دهم همه‌اش مورد توجه ما است بالا و پایین ندارد شما قشون را خیلی اهمیت می‌دهید آن را می‌گذاریم نمره یک کشاورزی را می‌گذاریم نمره دو خوب معارف را کجا بگذاریم (انوار- هر سه اینها باشد) عرض کردم بالا و پایین ندارد یک و دو و سه ندارد همه مورد توجه و علاقه ما است و هیچ فرقی ندارد (صحیح است) البته این قسمت‌هایی که شما فرمودید همه‌اش مورد توجه است و مطمئن باشید و تصور نفرمایند ما موضوع فرمایشات ایشان را خواستیم از نظر دور داشته باشیم و خدای ناکرده فرهنگ را در مرحله پایین‌تر قرار داده باشیم. خاطر آقا چون خودشان از اهل فضل و دانش هستند می‌دانم متأثر شده ولی متأثر نباشید و یقین داشته باشید دولت در این قسمت هم به طوری که عرض کردم سعی و کوشش خودش را خواهد کرد و آقای هم راضی خواهند شد.
جمعی از نمایندگان- صحیح است. مذاکرات کافی است.
رئیس- آقای دکتر ملک‌زاده
دکتر ملک‌زاده- عرض کنم که اول اجازه بدهید دو نکته را متذکر شوم و آن این است که در موقعی که پروگرام دولت مطرح است نمایندگان حق دارند و می‌توانند و نظامات و قوانین اجازه می‌دهد به آنها که در کلیه امور و شئون کشور از سیاسی یا طبی یا فرهنگی بحث کنند بنابراین گفته نشود چرا از برنامه خارج شد فلان نماینده. خیر این هیچ اشکال نظامنامه‌ای ندارد به عقیده بنده (صحیح است) دوم این که عقیده‌مندم آقایان نمایندگان موافقین دولت اجازه بدهند که اگر نظریاتی هست، مخالفتی هست، تذکراتی هست همه گفته بشود مانعی ندارد اشکالی ندارد (صحیح است) بگذارید گفته شود تا حل شود و یک روح اتحاد و اتفاقی در مجلس شورای ملی پیدا شود امروز نیم ساعت بیشتر صحبت نشد که جمعی گفتند مذکرات کافی است. نه آقای مذاکرات کافی نیست مذاکرات در اطراف قضا باید بشود صحبت باید بشود تذکر باید داده شود (صحیح است) بنده نمی‌خواهم حقایق را بپوشانم اولاً از این قیافه مجلس امروز و موافقت و توجهی که دولت نسبت به اوضاع کنونی دنیا نشان می‌دهد فوق‌العاده اسباب امیدواری است برای آتیه ما. چون بنده حقیقتاً حقایق را هیچ وقت نمی‌خواهم پرده‌پوشی بکنم شش ماه هنوز از اوضاع نگذشته است از این تغییرات نگذشته است که این پنجمین کابینه‌ای است که به مجلس شورای ملی معرفی می‌شود و حقیقتاً تصدیق بفرمایید که این یک علامت خیلی خیلی بدی است خیلی ناگواری است برای یک مملکتی که در این اوضاع عمومی دنیا دولتش هر روز دستخوش تغییر و تبدیل شود. خوب یک وزیری که امروز یک مسائل مشکلی را پیش می‌گیرد مثلاً برای همین تعدیل و تنظیم بودجه یک وزیر متخصص اقلاً چند ماه وقت لازم دارد دو سه ماه فرصت می‌خواهد برای این که بتواند همین یک مسأله را حل کند بیاید و هر روز دولت و مملکت دستخوش تغییر و تبدیل بشود این خوب نیست و البته با این ترتیب واقعاً کار به جایی نخواهد رسید بلکه خرابی‌هایی هم در امور پیدا می‌شود و چون در اینجا بعضی از آقایان راجع به فلسفه بحرانی که پیش آمد تذکراتی دادند و در جراید هم نوشته شد در مجلس خصوصی هم این مطلب بحث شد ولی در مجلس عمومی اساساً این موضوع پیش نیامد و فوق‌العاده بنده علاقه‌مند هستم که این مسأله روشن بشود برای نتیجه خوبی که ما در آتیه می‌توانیم بگیریم. عرض می‌کنم به قراری که بنده می‌دانم مجلس از روز اول نسبت به کابینه آقای فروغی حقیقتاً پشتیبانی نمود و طرفداری کرد و بنده خودم و رفقایم از اشخاصی بودیم که تا روز آخر نسبت به شخص ایشان و کابینه ایشان وفادار بودیم. و همه ما می‌دانیم و سایر آقایان شاهدند بنده عامل مؤثر این بحران را مجلس نمی‌دانم ولی یک چیز در مجلس بود که تأثیر در بحران کرد و آن این بود ... ابهامی بود که در وضعیت مجلس نسبت به دولت بود این را یک قدری اگر در این عرض بنده تفکر بفرمایید گمان می‌کنم آن وقت تصدیق خواهید فرمود وضعیت مبهم مجلس نسبت به دولت کمک به بحران کرد (همهمه نمایندگان ... زنگ رئیس)
یکی از نمایندگان- هیچ ابهامی در کار نبود ...
دکتر ملک‌زاده- ولی دولت تا روز آخر هم همین طور که دیدیم اکثریت داشت و بنده هم یکی از آنهایی بودم که به دولت رأی دادم و رفقا هم رأی دادند حالا دولت نخواست با این اکثریت کار کند رفت و دیگری آمد ما از برای این که رفع ابهام بشود در صدد برآمدیم در سهم خودمان که اگر افراد و دسته‌جاتی در مجلس شرافتمندانه رویه خود را نسبت به دولت و نسبت به سیاست و نسبت به وضعیت روشن کنند دیگر آن ابهامی که من تصور کردم حقیقتاً پیش نمی‌آید و وضعیت دولت در خارج و در داخل روشن و ... (جمعی از نمایندگان- روشن بود آقا) این بود که بنده و رفقای فراکسیونی بنده از روز اول تغییر اوضاع حقیقتاً با یک روح صمیمیت و یگانگی با هم همکاری می‌کردیم در این دو روزه فراکسیون خودمان را تشکیل دادیم و تصمیم گرفتیم چون در فراکسیون ما انتظامات کاملاً حکمفرما است و تصمیم گرفتیم که متفقاً نسبت به دولت فعلی پشتیبانی کنیم و پشتیبانی خودمان را اعلام کنیم (دکتر سنگ- همه مجلس این طور است. به طور عموم نفرمایید) مانعه‌الجمع نیست مادامی که ضعف و ناتوانی از دولت مشاهده نکنیم این پشتیبانی را تعقیب خواهیم کرد و مقصودم این است که اگر یک روز مخالفتی با یک دولتی پیدا شد باز مثل امروز که صاف و روشن و پاک آمدیم و گفتیم ما موافق دولت هستیم بدون این که چوب توی چرخ دولت بکنیم می‌گوییم موافق نیستیم مقصودم این است که آقایانی که به عنوان مخالفت صحبت کردند حقیقتاً همان طور که آقای نخست وزیر فرمودند حقیقتاً یک تذکراتی دادند که این تذکرات نافع بود و البته مورد توجه دولت هم واقع خواهد شد چند نفر از رفقای بنده کتباً تقاضا فرمودند که دو سه نکته است می‌خواهم به نام آنها اینجا تذکر بدهم و تقاضا بکنم که دولت مورد توجه قرار بدهد یکی قضیه کشاورزی است که یک عده‌ای از آقایان اظهار فرمودند که متأسفانه همان طور که یک روز گفته شد یکی از مظاهر استبداد مسأله تعدی و تجاوز است متأسفانه این تعدی و تجاوز نسبت به مردم که بود کم‌کم وزارتخانه‌ها هم شروع کرده بودند و به حدود و حقوق همدیگر تجاوز می‌کردند مثل این که کم‌کم چند سال قبل کار به جایی رسیده بود که وزارت دارایی تمام ادارات کشور را حقیقتاً اشغال کرده بود و این تجاوز نسبت به بعضی از وزارتخانه‌ها هم بوده است من جمله وزارت کشاورزی که کاملاً مورد توجه مجلس شورای ملی است و گویا قسمت آبیاری به طوری که آقایان در اینجا تذکر دادند و قسمت کشت پنبه و چغندر و بعضی قسمت‌های دیگر از حدود وظایف وزارت کشاورزی خارج است و وزارتخانه‌های دیگر در این قسمت رسیدگی می‌کنند بنده به نام این آقایان نمایندگان توضیح دادم و البته تمنی می‌کنم مورد توجه قرار بدهند که چون تذکر حقی است ترتیب اثر به آن داده شود موضوع دیگری که آقایان متوجه بودند و بنده هم خیلی علاقه‌مند هستم مسأله بهداشت عمومی است بنده خواستم در این موضوع جناب آقای وزیر بهداری توضیحاتی بدهند که البته این اصل را نمی‌خواهم مخفی بکنیم که اشکالات برای این وزارتخانه بیش از همه وزارتخانه‌ها در این موقع جنگ موجود است برای این که این وزارتخانه بیش از همه چیز به دوا و طبیب احتیاج دارد و تهیه این دو چیز هم فوق‌العاده مشکل است با وجود این اشکالات چون آقای حکمت یک سابقه ممتدی در قسمت بهداشت مملکت دارند و حقیقتاً از موضوع وبایی که چند سال پیش از این پیش آمد در قسمت شرق مملکت ایشان یک شایستگی به سزایی از خودشان نشان دادند (صحیح است) این است که بنده می‌خواستم با آن سابقه‌ای که ایشان در کار دارند از ایشان سؤال بکنم که نظر ایشان در این وزارتخانه که تازه تأسیس شده است و همه هم منتظرند که یک قدم‌هایی در این راه برداشته شود نظر ایشان در این موضوع چیست و توضیحاتی هم استدعا می‌کنم در اطراف نظریاتی که گرفته‌اند و وزیر قبل ایشان هم حقیقتاً مرد فوق‌العاده شایسته و با تقوی بود و بنده متأسفم که نخواستند یا دعوت نشدند در این هیئت دولت به هر حال ایشان هم می‌دانم یک قدم‌هایی برداشتند امیدوارم حضرتعالی هم این قدم‌ها را تکمیل بفرمایید که امور بهداشت رو به بهبودی برود.
وزیر بهداری (آقای حکمت)- آقای دکتر ملک‌زاده راجع به اشکالاتی که در امر بهداری و بهداشت هست صحبت فرمودند و اشاره کردند به این که موضوع بهداری به واسطه جنگ عمومی مصادف با اشکالاتی است بنده کاملاً با ایشان هم‌عقیده هستم و معتقد هستم که اهمیت بهداری برای کشور از هر مؤسسه دیگری بیشتر است و این را اگر در نمره اول مهمات برنامه قرار دهیم چه مافوق نمره و چه نمره دهم برنامه باشد در هر صورت یکی از مسائل بسیار مهم حیاتی کشور است زیرا مملکت عبارت از سنگ و خاک نیست مملکت عبارت است از آدم، آدم سالم. اگر در مملکت ملتی ساکن باشد دارای بدن سالم و دارای عقل سالم البته در برابر هر مشکل و پیشامدی مقاومت می‌کند و با هر دشمنی مبارزه می‌نماید اعم از این که آن دشمن دشمن خارجی باشد یا داخلی. ولی اگر ساکنین یک مملکت همه پوسیده، دارای اخلاق فاسد، ضعیف و مداهنه‌کار و سست و خالی از صحت و سلامتی جسمی و روحی باشند البته آن مملکت از آفات ایمن و محفوظ نخواهد بود. بلی افراد مملکت باید سالم باشند سلامت اهل مملکت به آن نیست که چون بیمار شوند معاجله بشوند بلکه به این است که وسایل بهداشت آنان فراهم شود یعنی وسایل جلوگیری از امراض به معالجه و مداوا است معالجه حقیقی آن است که مرض را قبل از این که حمله بکند جلوگیری کنند دشمن‌های سلامت و سعادت کشور و دشمن‌های افراد مملکت دو نوع هستند مریی و نامریی. دشمن مریی آن است که دیده می‌شود و البته دفاعش با سربازان شجاع است ولی دشمن نامریی که عبارت است از آن میکرب‌های ملعون که بسیار موذی و مزاحم هستند و به مراتب برای بقا و استقلال کشور خطرناک‌تر می‌باشند و مدافعه و مبارزه با آنها با بهداری است. بنده لازم می‌دانم مخصوصاً عرض بکنم که این ایام توجه به بهداشت اهمیت و ضرورت حیاتی دارد چون ما مواجه هستیم با جنگ- جنگ‌های عمومی همیشه موجب یک سلسله امراض عفونی و عمومی می‌شود چنانچه در جنگ گذشته یک امراضی در دنیا پیدا شد که اصلاً در طب سابقه نداشت (صحیح است) اگر نظر آقایان باشد آنفلوانزای اسپانیولی که در ۱۹۱۹ عالم‌گیر شد و به ایران نیز آمد و چقدر تلفات داد در نتیجه جنگ بود زیرا افرادی که در میدان‌های جنگ کشته می‌شوند و مریضخانه‌هایی که بسته می‌شود و خوردن غذا و محصول دوا کم می‌شود همه باعث می‌شود که هر گونه مدافعه‌ای برای افراد و دولت محدود شود و باعث این می‌شود که امراض زیاد و فراوان شود و شیوع پیدا کند تیفوس مثلاً یکی از جمله چیزهایی است که اخیراً در دنیا شیوع پیدا کرده و ما باید در مملکت خودمان از آن جلوگیری کنیم و این جلوگیری و این مبارزه هم آن طوری که آقای دکتر ملک‌زاده فرمودند به این نیست که دوا داشته باشیم یا مریضخانه‌ها دایر کنیم بلکه مبارزه با هر مرضی در دنیا یک علاج دارد و آن علاج علاج همه دردهای ما است و آن عبارت است از مسلح بودن به اسلحه علم و عاری بودن از جهل، مطلع بودن به خطر مقدمه اجتناب از خطر است اگر چنانچه یک ملتی عالم باشد واقف به معایب کار خودش باشد، اگر یک ملتی خاصه طبقه منورالفکر او در اموری که موجب سعادت ملت است ملتفت و بصیر باشد هم بر میکروب نامریی و هم بر خطر مریی هم بر دشمن خارجی و هم بر دشمن داخلی غلبه پیدا می‌کند ولی اگر یک ملتی جاهل بود با داشتن انواع دواها و واکسن‌ها و سرم‌ها از هیچ مرضی جلوگیری نمی‌تواند بنماید. آب‌های تهران با آن کثافت به سرعت برق هر مرضی را منتشر می‌کند و مردم جاهل از آن جلوگیری نمی‌توانند بنمایند پس علم است که جلو هر چیزی را می‌گیرد، علم است که مانع را برطرف می‌کند، نه واکسن و نه مریضخانه و نه دوا. آقایان به حمدالله همه ارباب اطلاع هستید می‌دانید دنیا در حال جنگ است و ما در موقع بسیار غریب و پر مخاطره واقع شده‌ایم اول کاری که باید بکنیم باید این باشد که با هم اتحاد و اتفاق داشته باشیم و در جنگ با امراض داخلی و خارجی مواظب باشیم این مسئولیتی است که متوجه طبقه منورالفکر دانشمند مملکت می‌باشد زیرا که بر جاهل بحثی نیست اگر طبقه منورالفکر متوجه مسئولیت خود باشند و عوض این که معایب خود را بشمارند و توی سر هم بزنند و یکدیگر را آلوده کنند به منافع کشور متوجه باشند و با همکاری و اتحاد کلمه در برابر مخاطرات جسمی و سیاسی با کمال مردانگی و مقاومت نمایند البته موفق خواهند شد و بر هر میکروب و هر مرض و بر هر دشمنی غالب خواهند شد مملکت ایران الحمدالله مملکتی است که هزاران سال مستقل بوده است و من ایمان دارم که هزاران سال دیگر هم مستقل خواهد بود (صحیح است) و بنابراین یقین دارم که بر همه دشمنان حتی بر دشمن جهل هم غلبه خواهیم کرد. یکی از جمله چیزهایی که برای بهداشت و استفاده از بهداشت لازم است تشویق از خدمتگذاران است اطبا یک طبقه‌ای از دانشمندان هستند که همیشه خدمات بسیار بزرگی کرده‌اند و در حادثه وبای دو سال قبل شرق ایران بسیاری از آقایان که در این مجلس هستند شاهد و گواهند که در آن موقع اطبای جوانی بودند که از هر گونه فداکاری مضایقه ننمودند و جان در دست برای کشور خود به مدافعه برخاستند در نقاط بسیار گرمی که درجه سانتی‌گراد پنجاه درجه بالای صفر در موقع غروب آفتاب بود بیش از یک ماه در زیر چادر در بیابان‌ها اجرای وظیفه می‌کردند تا آن مرض مشئوم به حمدالله مرتفع شد و ما باید از این گونه اشخاص تشویق کنیم و آنها را نگاهداری کنیم اگر معایبی در کار بعضی هست نباید از خدمات آنان هم غفلت کرد و اگر نقصی در کار یکی باشد کمالی نیز ممکن است داشته باشد. باید عمل هر کس را با دیده حق‌شناسی و انصاف نظر نموده و پا بر روی خدمات اشخاص نگذاریم و برخلاف مصلحت سخن نگوییم.
عیب می جمله بگفتی هنرش نیز بگوی / نفی حکمت مکن از بهر دل عامی چند.
برای خاطر غرض خاص و معین نباید از حقیقت و وجدان صرف‌نظر کرد و از برای رضایت خاطر اشخاص در صلاحیت شخص دیگری اعتراض کردن و مردم بی‌گناه را متهم ساختن شایسته مردمان شرافتمند نیست. امیدوار هستم با این مساعدتی که نمایندگان محترم در زمینه بهداری دارند و مخصوصاً توجهی که به همکاری با هیئت دولت ابراز می‌فرمایند کمال امیدواری را دارم که بتوانم در این موقع جنگ جهان سوز که متأسفانه قرنطینه‌هایی که در سرحدات دایر بود و وسیله حفظ مملکت از تهاجم خطرهای نامریی بودند به هم خورده است و به واسطه پاره‌ای حوادث مختل شده بتوانیم با وسایل موجوده در این موقع باریک مبارزه حیاتی و واقعی با میکروب‌های ناشر امراض بکنیم و انشاءالله الرحمن موفق بشویم سلامت و تندرستی افراد مملکت را به قدر قوه تأمین کنیم سعی از ماست و توفیق از خدا (صحیح است)
جمعی از نمایندگان- مذاکرات کافی است.
رئیس- آقای مخبر فرهمند
مخبر فرهمند- بنده در ورقه‌ای که امضا شد وسط ورقه را امضاء کردم آقایان دیگر یکی مخالف است و یکی موافق وسطش را اگر بگیریم می‌شود اشخاصی هستند که می‌خواهند یک نظریاتی بدهند بنده عرایضم را مختصر می‌کنم چون وقت گذشته است و به عقیده بنده چیزی که امروز مورد توجه و احتیاج تمام مملکت است که همه جا گفته می‌شود و در جراید خوانده می‌شود دو اصل است و به عقیده بنده همان دو اصل را دولت باید برنامه خودش قرار بدهد و آن امنیت است و نان عجالتاً ملت و مملکت به همین دو تا قناعت می‌کند و بار دولت را هم سنگین نمی‌کنند فرهنگ البته باید ترقی کند کشاورزی هم باید ترقی کند و جزو همین چیزی است که بنده عرض کردم وزارتخانه‌ها قواعد و آرزوهایی که داریم می‌شود گذاشت برای مواقعی که عادی است ولی امروز چیزی که مورد توجه عامه است و در روزنامه‌ها همه می‌خوانیم و همه هم می‌خواهند موضوع امنیت است و اغتشاش و نان دولت باید این دو مطلب را در رأس پروگرام و برنامه قرار دهد و هر اقدامی می‌کند باید روی این دو موضوع باشد از هر جا هر محلی پیدا می‌شود باید به این مصرف برسد و هر نوع کمک و همراهی و تشریک مساعی از مجلس بخواهند هر فکر و تدبیری که باید در این دو قسمت بکنند که این دو قسمت است که می‌تواند حیات جامعه را حفظ کند بعد فراغت پیدا کنند بروند سروقت چیزهایی دیگر چون مذاکره کمتر راجع به این قسمت شده بنده خواستم توجه دولت را که البته متوجه هست جلب کنم و خواستم یادآوری کنم که بالاخره آن قانون احتکار مربوط به همین موضوع است این موضوع اگر مورد توجه هست و بایستی که بیاید و تصویب شود و اجرا شود آن را بایستی زودتر آورد و گذراند برای این که مدتی است گذشته است هر چه هم بیشتر بگذرد ممکن است یک چیزهایی از بین برود و اگر هم مصلحت نیست بالاخره آن هم باید تکلیفش معلوم باشد که این قانون چه باید بشود بنده یادداشتی کرده بودم در آن ورقه موضوع راجع به کارخانه‌جات بود که اینجا مذاکره شد و توضیح هم داده شد فقط چیزی که بنده یادآوری می‌کنم این است البته مصلحت نیست که کارخانه در دست غیر از دولت باشد خاصه در موقع جنگ ولی با یک شرط و آن شرطش این است که مراقبت شود که حیف و میل نشود قبل از این در کابینه آقای فروغی یک موضوعی پیش آمد و بنده سؤال کردم از آقای وزیر پیشه و هنر و آن این بود که مقدار زیادی پارچه از بین رفته است پارچه کارخانه تا هیجده هزار متر هم گفته می‌شد تصدیق هم شد گفتند مأمور فرستادیم بازرسی کند نتیجه را اطلاع بدهد بنده اینجا خواستم تذکر بدهم حالا که باید دست دولت باشد طوری باشد که مراقبت کامل بشود که نظایر این وضعیت پیش نیاید بنده عرض خودم را خاتمه می‌دهم که راجع به وضعیت بحران چون قدری طول کشید و ما را تقریباً مدت زیادی از کارها عقب انداخت و حالا به حکم این که بایستی این مریض را به حال خودش گذاشت یعنی سروصدا نکرد احتیاجی به سکوت و آرامش دارد از جاروجنجال باید محفوظ داشت که خدا نکرده مبتلا به سرسام نشود و اگر این طور شد برای همه خطر دارد عقیده‌ام این است که حالا با این دولتی که فعلاً معرفی شده است و همه هم مورد اعتماد و اطمینان و توجه مجلس هستند و همه هم عقیده داریم انشاءالله اگر بتوانند کاری بکنند همین آقایانی هستند که اینجا هستند امیدوار هستیم موفق به خدمت به کشور بشوند.
جمعی از نمایندگان- مذاکرات کافی است.
رئیس- سیزده نفر از آقایان اجازه خواسته‌اند اگر کافی است اجازه بفرمایید رأی بگیرم.
عده‌ای از نمایندگان- کافی است.
رئیس- پیشنهادی رسیده است قرائت بشود.
پیشنهاد می‌شود در ماده ۶ برنامه عبارت منع کشت تریاک حذف شود.
یکی از نمایندگان- امضایش را بخوانید.
طوسی- قریب چهل امضاء.
جلالی- پیشنهاد نمی‌شود کرد.
وزیر دارایی- چون اکثر مسائلی که مربوط می‌شد به وزارت دارایی جناب آقای نخست وزیر و سایر هم‌قطارها توضیحاتی دادند دیگر احتیاجی نیست تکرار کنم ولی دو موضوع بود اخیراً ذکر شد یکی راجع به کشت تریاک بنده در این موضوع مختصراً باید عرض کنم این که در برنامه دولت نوشته شده منع کشت تریاک این چیزی نیست که امروز مورد پیدا کند امسال یا بعداً بلکه موضوعی است که هر موقعی که دولت صلاح و مقتضی دید که به جای کشت تریاک بشود یک چیز دیگری کاشت که به همان اندازه زارعین انتفاع ببرند البته آن وقت اقدام خواهد شد باز هم تکرار می‌کنم ممکن است امسال که هیچ سال بعد هم مورد پیدا نکند در آتیه ممکن است و البته آرزوی همه ماها است که یکی از وسایل مؤثر استعمال تریاک که این کشتش باشد باید از بین برود ولی البته این آرزو است و به خودی خود هم کشت تریاک چیز بدی نیست در بعضی از کشورهای مجاور ما هستند که مقدار زیادی تریاک کشت می‌کنند و استعمال هم نمی‌کنند خوشبختی آنها هم هست ولی در اینجا کشت تریاک چیزی است که دولت نمی‌تواند آن طوری که لازم است موفق نمی‌شود و البته دست اشخاص می‌افتد آن وقت هر اقدامی که دولت می‌خواهد بکند برای منعش عیب خواهد کرد به این دلیل دولت در نظر دارد که اگر موقعی موفق شدیم برای این زراعت دیگری پیدا کنیم اقدام می‌کنیم ولی نه برای این که کشت تریاک بد چیزی است، نه از لحاظ منع تریاک است و الّا همان طور که یکی از آقایان نمایندگان محترم هم تذکر دادند از نظر بهداشت تریاک یکی از عوامل مؤثر است و در طب استعمال زیاد دارد و چندین هزار انواع تریاک و مشتقات از آن بیرون می‌آید و به این جهت بنده تصور نمی‌کنم که امروز برداشتن این از برنامه دولت چیزی که الان در نظر ندارد این حسن اثری داشته باشد و گمان می‌کنم این را آقایان موافق هستند (صحیح است) موضوع دیگر راجع به خواروبار که آقای مخبر فرهمند تذکر دادند و همچنین قسمت امنیت که بایستی در درجه اول باشد همین طور هم هست خود بنده این چند روزی که دارم کار می‌کنم سابقاً هم همین طور بوده است یکی از اوقات زیاد تمام کارکنان وزارت دارایی و سایر وزاتخانه‌ها صرف این موضوع و تهیه خواربار می‌شود و اگر این مساعی که انجام شده نبود خیلی وضعیت بدتر از این که هست می‌شد و حالا هم به آقایان عرض می‌کنم که وزارت دارایی نهایت جدیت را می‌کند که آنچه را ممکن است در داخله و آنچه را که ممکن است از خارجه به قدری که تأمین خواروبار کشور را در این چند ماهه خیلی سخت که در پیش داریم بکند از هیچ گونه اقدامی فروگذار نخواهیم کرد و در آتیه هم وزارت کشاورزی مصمم است که برای بهاره کاری هم اهتمام بنماید بنده دیگر عرضی ندارم من باب تذکر این دو قسمت را عرض کردم.
چند نفر از نمایندگان- پیشنهاد را پس گرفتند.
رئیس- استرداد می‌کنید؟ آقای اعتبار
اعتبار- آقایانی که این پیشنهاد را تهیه کردند خودشان هم متذکر هستند که هیچ تا به حال سابقه نداشته است که در برنامه دولت مجلس پیشنهادی بدهد و وارد مواد بشود بنده خیال می‌کنم که دو موضوع بود که مورد نظر بود یکی کشت تریاک که با توضیحاتی که آقای وزیر دارایی دادند آقایان قانع شدند (صحیح است) یکی دیگر هم موضوع کارخانه‌جات بود و آن را هم جناب آقای نخست وزیر و آقای هژیر توضیح دادند که این موضوع الان مورد بحث نیست و همچو نظری نیست و اگر هم باشد محتاج به یک قانونی خواهد بود که بیاید به مجلس و اگر مجلس اجازه داد آن رویه را دولت پیش می‌گیرد و در این صورت به نظر بنده پیشنهادات را آقایان پس بگیرند بهتر است. (صحیح است)
رئیس- آقای دکتر طاهری
دکتر طاهری- بنده هم نظرم همین نظر آقای اعتبار است و این فقط برای تذکر بود حالا هم دیگر موردی ندارد وقتی که دولت می‌گوید همچون خیالی فعلاً نیست.
رئیس- پیشنهاد دیگر:
برای رفع هرگونه سوءتفاهمی امضاکنندگان زیر درخواست می‌کنیم نسبت به دولت با ورقه رأی گرفته شود.
رئیس- رأی اعتماد به دولت تقاضا می‌شود. آقایانی که موافقند ورقه سفید می‌دهند.
(اخذ اوراق ورقه رأی شده ۱۰۱ ورقه سفید و دو ورقه امتناع شماره شده)
اسامی رأی دهندگان:آقایان:پالیزی- ارکانی- حسین معینی- امامی- مکرم افشار- دکترسمیعی- طالش رحمت سمیعی- دکترتاجبخش- جهانشاهی- مؤیدثابتی- عزیزی- مشیری- خسروشاهی- دکترملک‌زاده- امیرابراهیمی- دکترضیاء- پارسا- فرشی- رفیعی- فتوحی- بوداغیان- ملایری- یمین اسفندیاری- ملک‌زاده آملی- فیاض- حمزه تاش- شباهنگ- نصرتیان- مجدضیایی- نقابت- هاشمی- شاهرودی- اصفهانیان- سمیعی-مؤیداحمدی- نائینی- دکترنفیسی- یاراحمدی-مسعودی- معتضدی- دادور- دکترطاهری- هدایت الله پالیزی- حریری- رضوی- سزاوار-ثقةالاسلامی- دکترسنک- فریدونی- مقدم- معتصم سنک- همراز- جعفراصفهانی- پناهی چایچی- اردبیلی- شهدوست- نمازی- لیقوانی- ملک‌مدنی- گودرزنیا- ذوالقدر- ناهید- منشور- گیو- مخبرفرهمند- گرگانی- دکترلقمان- مهذب- دکترقزل ایاغ- افشار- لاریجانی- دهستانی- جلیلی- نواب یزدی- صفاری- کامل ماکویی- منصف- اوحدی- رهبری- بیات- صفوی- جلایی- اعتبار- مرآت اسفنریاری- دکترغنی- اقبال- محیط- نیک‌پور- ساکینیان- پناهی-شجاع- فرخ- فروهر-مؤیدقوامی- فرمانفرماییان- ناصری- اکبر- هدایت- سلطانی.
رئیس- عده حاضر در موقع رأی ۱۰۴ با صد و یک رأی مجلس شورای ملی اعتماد خود را نسبت به دولت ابراز کرد.
نخست وزیر- از تمام آقایانی که با دادن ورقه سفید به بنده و همکارانم اظهار اعتماد فرمودند صمیمانه متشکر و سپاسگزارم. امیدوارم با تأییدات قادر متعال و عنایات شاهانه و توجه و مساعدت نمایندگان محترم خدمتی را که ما به عهده گرفته‌ایم به انجام برسانیم و موجبات رضایت نمایندگان محترم از هر جهت فراهم بشود. بهترین وسیله کار هیئت دولت همین همکاری بین مجلس و دولت است که خوشبختانه امروز آثار آن کاملاً هویدا و ظاهر است. خوب می‌بینم که حقیقتاً آقایان اهمیت موقع را دریافته‌اند و مشکلاتی که هست متوجهند و یقین است که با این روح وحدت و صمیمیت به تمام این مشکلات و تمام مخاطرات کاملاً غلبه خواهیم کرد (انشاءالله) همان طور که در جلسه سابق عرض کردم بنده و همکارانم همیشه حاضر هستیم به فرمایشات آقایان نظریاتی که دارند راهنمایی‌هایی که خواهند فرمود با صمیمیت کامل بشنویم و خودمان را در اختیار آقایان بگذاریم و ضمناً خواهش می‌کنم آقایان موافقت بفرمایند هفته‌ای یک جلسه یا ده روز یک جلسه هر طور که خودشان میل داشته باشند یک جلسه خصوصی داشته باشیم و بیانات و نظریات آقایان را بشنوند و با دولت همکاری کنند بنده یقین دارم به این ترتیب یک نزدیکی کاملی عملاً بین دولت و مجلس حاصل خواهد شد و ما را کاملاً به مقصود و منظور خواهد رساند و هر نوع سوءتفاهم را از بین خواهد برد بنده علاوه خودم شخصاً حاضرم در وزارتخانه یا هر جایی که هستم آقایان هر وقت حقیقتاً نسبت به حوزه‌های انتخابیه خودشان کارهایی داشته باشند فرمایشات‌شان را بشنوم و روی آن مطمئن باشید اقدام جدی خواهیم کرد (احسنت) به هر حال امیدوارم با این صمیمیت و یگانگی که امروز مجلس شورای ملی نسبت به دولت ابراز فرمودند و شاید به قول آقای انوار سابقه‌اش هم کم باشد دولت بتواند کارهایی که در دست دارد از پیش ببرد و کلیه کشور و مملکت سعادتمند باشند.
رئیس- آقای بیات
بیات- آقایان نمایندگان حقیقتاً در این مدت که دوره سیزدهم تشکیل شده همه وقت احساسات خودشان را در اصلاحات و برای این که بر مشکلات فایق شویم اظهار داشته بودند و برای این که همه حقیقت قضیه زود روشن بشود این رأیی است که امروز داده شد تمام نمایندگان با یک روح وحدت میل دارند حقیقتاً یک دولتی روی کار باشد و صددرصد تمام مقاصدی را که دارند و آمالی که برای اصلاحات کشور و جلوگیری از اشکالاتی که در پیش هست انجام بدهد این طور روح وحدت خودشان را اظهار کرده‌اند حالا البته از آقای نخست وزیر و هیئت دولت انتظار دارند که همان طور که روح صمیمیت از طرف مجلس ابراز شد از طرف دولت هم در اقدامات و اصلاحاتی که همه منتظر هستیم واقعاً با یک روح صمیمیت و وحدتی یک قدم‌های خیلی سریعی بردارند به جهت این که ما امروز محتاج هستیم که هر وزارتخانه نسبت به آن اموراتی که در نظر دارد حقیقتاً یک کمیسیون‌ها و یک برنامه صحیحی و یک پروگرام منظمی در هر قسمت از وزارتخانه‌هاش معین و مرتب کند که آن وزارتخانه روی همان اصل پیش برود و معلوم شود ما از هر وزارتخانه‌ای چه انتظاراتی داریم آن انتظار را معین کنند ما تا یک پروگرام و یک نقطه‌نظر اصلی و صحیح نداشته باشیم و بخواهیم به روزمره کار کنیم به هیچ جا نخواهیم رسید این است که بنده خواستم مخصوصاً در این موقع این تذکر را عرض کرده باشم و تمنی کنم که واقعاً از روی یک پروگرام صحیحی این اصولی را که امروز اظهار فرمودند که در واقع اصل پروگرام تأمین خواروبار و امنیت و تعدیل بودجه است و این سه قسمت از اصول مهمه است یک قدم‌های جدی صحیح بردارند و با این وحدت و اشتراکی که بین ملت و دولت امروز حاصل شده امیدواریم که انشاءالله به نجات برسیم و این مشکلات را برداریم.
- موقع و دستور جلسه بعد- ختم جلسه
۳- موقع و دستور جلسه بعد- ختم جلسه
رئیس- اگر تصویب بفرمایید جلسه را ختم کنیم.
جلسه آینده روز سه‌شنبه بیست و ششم سه ساعت پیش از ظهر دستور لوایح موجوده
(مجلس یک ساعت بعد از ظهر ختم شد)
رئیس مجلس شورای ملی- حسن اسفندیاری
تصمیم قانونی
دایر به تصویب برنامه کابینه آقای سهیلی نخست وزیر
مجلس شورای ملی در جلسه ۲۱ اسفند ماه ۱۳۲۰ به اکثریت آرا عده حاضر برنامه کابینه آقای علی سهیلی نخست وزیر را تصویب نموده است.
این تصمیم در جلسه ۲۱ اسفند ماه یک هزار و سیصد و بیست به تصویب مجلس شورای ملی رسیده است.
رئیس مجلس شورای ملی- حسن اسفندیاری