مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۰ بهمن ۱۳۰۴ نشست ۲۵۱
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری پنجم | تصمیم‌های مجلس | قوانین بنیان ایران نوین مصوب مجلس شورای ملی |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری پنجم |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۰ بهمن ۱۳۰۴ نشست ۲۵۱
جلسه ۲۵۱
صورت مشروح مجلس سه شنبه بیستم بهمن ماه یک هزار و سیصد و چهار مطابق بیست و و پنجم شهر رجب سنه یک هزارو سیصد و چهل و چهار۱۳۴۴
مجلس دوساعت و ربع قبل از ظهر بریاست آقای تدین تشکیل گردید (صورت مجلس روز قبل را آقای آقامیرزا شهاب قرائت نمودند)
رئیس ـ آقای آقامیرزا سید احمد بهبهانی (اجازه)
آقامیرزا سید احمد بهبهانی ـ بنده در دستور عرض د ارم
رئیس ـ آقای شوشتری (اجازه)
شوشتری ـ در دستور عرض دارم
رئیس ـ آقای دکتر آقایان
دکترآقایان ـ در دستورعرض دارم.
رئیس ـ آقای افشار
افشار دردستورعرض دارم
رئیس ـ نسبت بصورت مجلس اعتراضی نیست؟
(گفته شد خیر)
رئیس ـ صورت مجلس تصویب شد. آقای بهبهانی (اجازه)
آقا سید میرزا بهبهانی ـ البته آقایان تصدیق می‌فرمایند که امروز و فردا بیشتر از عمر مجلس این دوره باقی نیست و مطالب زیادی دردستور هست و اغلب هم مهم است ولی بعضی مطالب است که بنده تصور می‌کنم بر حسب وجدان و حس ترحم یک اندازه محل توجه آقایان هست یکی از آن مطالب مسئله راجع باین متخصصین است واین متخصصین تقریبا از اوایل این دوره در اینجا متحصنند آیا آقایان سزاوار میدانند که مجلس ختم شود و برای اینها هیچ تکلیفی معین نشود؟ بنده تصور می‌کنم وجدان آقایان وحس ترحم آقایان راضی باین کار نیست. لهذا یکی از پیشنهادات بنده این است که آن لایحه دولت را که راجع بفروش داخلی است در اول جلسه جزو دستور بگذارند یکی هم راجع بمستخدمین مجلس است مستخدمین مجلس همیشه بخصوص در این دوره یک زحمات فوق‌العاده متحمل شده‌اند و قانونشان هم حاضر است و چندان معطلی ندارد آنرا هم بنده تقاضا می‌کنم که جزء دستور شود یکی دیگر مسئله اصلاح قانون استخداماست که یک عده از مردم منتظرند به بینند بااینکه از اول این دوره یک کمیسیونس بنام نظریه در این قانون معین شده آن کمیسیون چه راپورتی داده است و آقایان نمایندگان برای آنها چه می‌کنند هریک از این سه پیشنها بنده تصور می‌کنم چند دقیقه بیشترمعطلی نداشته باشد از آقایان اسدعا می‌کنم موافقت بکنند دراینکه این سه پیشنهاد جزو دستور باشد و درش مذاکره شود و تکلیف آنها معین بشود.
وزیرفوائدعامه ـ البته لوایحی که آقای بهبهانی ذکر کردند تمام مهم است و قطعا بایستی آقایان قبل از اینکه دوره تمام شود تکلیف متخصصین را معلوم کنند ولی از برای اتمام این کارها بایستی یک قدری کاربکنند و امروز عصری هم جلسه کنند ولی آنچه که بنده از آقایان تقاضا می‌کنم مسئله راه آهن است که آقایان تصدیق می‌فرمایند خیلی مهم است و تقاضامیکنم آنرا در درجه اول جزو دستور بفرمایند.
رئیس ـ پیشنهاد آقای بهبهانی دائر باین بود که آن سه فقره پیشنهاد ایشان جزء دستور شودولی مقید نبود که درچه درجه از دستور بشود. پیشنهاد آقای وزیرفوائدعامه این است که لایحه راه آهن در درجه اول جزو دستور باشد.
آقامیرزاسید احمد بهبهانی ـ بنده در درجه دوم پیشنهاد می‌کنم.
رئیس ـ پیشنهادات دیگری هم شده است راجع بیونکرس است. راجع بمسائل دیگر است. آقای ارباب (اجازه)
ارباب کیخسرو ـ آنچه پیشنهاد می‌فرمایند صحیح است ولی بالاخره خرج خود مجلس هم باید تکلیفش معین شود. اگرمحاسبات مجلس جزو محاسبات دولتی بود که بایستی از طرف دولت فرستاده شود چیز دیگری بود ولی محاسبات مجلس باخود مجلس است و قانون تفریغ بودجه هر روز جزو دستور میشود و هر روز بتعویق می‌افتد و بالاخره تکلیف آن کی باید معلوم شود؟
بعضی از نمایندگان ـ بعد از راه آهن
رئیس ـ در اینکه لایحه راه آهن جزء دستور شود مخالفی نیست؟
(گفتند خیر)
رئیس خبر کمیسیون فوائدعامه اما راجع براه آهن مطرح ا ست (بشرح ذیل قرائت شد)
ماده اول - مجلس شورای ملی ساختن خطوط آهن ذیل رابدولت اجازه می‌دهد. تهران ـ بندر جز طهران ـ محمره طهران ـ قتور. طهران ـ میرجاوه. طهران ـ کواتر. طهران ـ بندرلنگه. طهران ـ روان دوز. طهران ـ استارا.
ماده دوم ـ دولت مکلف است پس از تهیه نقشه مقدماتی لازم برای ساختن هرخط مراتب را باطلاع کمپانیهای خارجی ساختمان صلاحیتدار معتبر برساند و شرایط هریک نافعتر و بصرفه نزدیکتر باشد آن را پس از تصویب مجلس شورای ملی بموقع اجرا بگذارد ومواد اولیه‌ای که برای ساختن راه آهن لازم است و تهیه آن درمملکت امکان دارد باید درخودایران تهیه شود و کارخانه آهن آب کنی برای اینکار در ایران از طرف دولت ایجاد بشود.
ماده سوم ـ برای تهیه نقشه مقدماتی راه و نقشه ترتیب استخراج آهن و تاسیس کارخانه آهن آب کنی در ایران دولت مجاز است یکنفر متخصص آمریکائی و یک نفر متخصص آلمانی بلافاصله پس از تصویب این قانون وعده کافی مهندسین ایرانی استخدام نماید.
ماده چهارم ـ برای حقوق و مخارج متخصصین وسایرمخارج نقشه برداری مبلغ دویست وپنجاه هزار تومان از محل عوائد قند و چای بدولت اعتبار داده میشود.
ماده پنجم ـ وزارتین فوائدعامه و مالیه هریک درحدود وظایف خود مامور اجرای این قانون هستند.
رئیس ـ شور در کلیات است. آقای علائی.(اجازه)
علائی ـ با اساس این لایحه ممکن نیست احدی مخخالفت کند زیرا این قدم دوم عملی است که ما را بمرام خودمان نزدیک می‌کند ولی بنده نظریه درطرز مواد این لایحه دارم. اولا چه مصلحتی مقتضی است که از حالا مجلس بدولت اجازه بدهد که تمام این خطوط مختلفه را که معلوم نیست چه اندازه خرج خواهد داشت و معلوم نیست همه اینها برای ایران نفع داشته باشد بسازد تنها معاینه این راهها مبلغ کلی وجه لازم خواهد داشت و ممکن است که یک قسمت بزرگی از عایدات ما تنها مصرف بازدید این راهها بشود. حالا که صحبت از استخدام اهتمام کند هیئت تحقیقیه استخدام کند که مرکب باشد از چند نفر عالم که یکی از آنها بعلوم اقتصاد باشد و بعد از ورود متخصصین و مطالعات عمیقه تشخیص بدهند که کدام یک از اینراهها مهمتر است و اهمیتش از نقطه‌نظر اقتصادی بیشتر است یا این که اگر از حالا تصور می‌کنید تمام این راهها را لازم دارید عجالة یک راه را بدولت اجازه بدهید وآن راهی باشد که مراکز عمده تجارتی ایران رابوسیله یک بندر ایرانی بدریای آزاد اتصال بدهد.
ثانیا آقایان البته متوجهند که مسئله راه آهن تنها اهمیت تجارتی و اقتصادی ندارد. این قبیل چیزها ممکن است جنبه سیاسی و نظامی هم داشته باشد مخصوصا از ممالکی که موقعیت مهمی دارند و لازمست برای جلب سرمایه خارجه یکقدری دقیق‌تر شویم که درضمن ساختن راه آهن یک نظریات سیاسی اعمال نشود. بنابر این عقیده بنده این است که درمذاکرات باکمپانیهای ساختمان خارجه نباید تنها صرفه مادی را درنظر داشت. مسئله امتیازومقاطعه حتی مناقصه راهم بنده صلاح نمی دانم. درخاتمه می‌خواستم عرض کنم قبل ازاینکه قرارداد با کمپانی خارجه امضاء شود بهتر این است که بنظر مجلس شورای ملی برسد وبعلاوه می‌خواستم توجه آقایان را معطوف کنم باین که ازحالا درصدد تکثیر صاردرات ایران برآیند و در ازدیاد محصولات ایران بکوشند برای اینکه وقتی راه آهن ساخته میشود فقط صرف حمل واردات نشود.
وزیرفوائدعامه ـ نظریاتی که اظهارفرمودند چند قسمت بود. یکی اینکه چرا تمام این خطوط نوشته شده است و اگر بخواهیم تمام این خطوط را نقشه برداری کنیم مخارج زیادی خواهد داشت وبهتراین است که اول بیائیم یک خط را در نظر بگیریم بعد هم نقشه اورا برداریم و خطوط دیگردر آتیه درست کنیم. راجع باین قسمت عرض می‌کنم که این جا بطور کلی خطوطی که ازحالا تا چند سال دیگر بنظر می‌رسد ممکن است ایجاد شود نوشته شده ولی طبیعة وقتی که بخواهند نقشه برداری کنند اول باید یک خط را نقشه برداری کنند و وقتی که بخواهند این کار را بکنند اول ناچار باید یک مطالعاتی بکنند که کدام خط را از تمام نقطه نظرهای اقتصادی سیاسی و هر چه تصور کنند بایستی اول رفت و نقشه‌اش را برداشت و عملا اینطور خواهد شد. یک مطالعاتی تابحال شده. مهندسین و متخصصین هم که می‌خواهیم برای این است که ازنقطه نظر سهولت راه و نظر اقتصادی از نظرمخارج راه و غیره روی هم رفته آنها هم نظریات خودشان را بگویند و بعد از مجموع مطالعات تابحال و مطالعات آنها اینطور نتیجه گرفته میشود که کدام خط را اول باید نقشه‌اش را برداشت حالا اگر برفرض یک اشتباهانی در این قسمتها شده بود آنوقت چون لایحه باز می‌آید بمجلس که فلان خط ساخته شود طبیعة در آن موقع آن نظریاتی که ناقص بود اصلاح خواهد شد.
در هر حال بنده عیبی از برای ذکر تمام خطوط نمی‌بینم و برای دولت هم فعلا خالی از اشکال نبوده است که الان بدون رجوع بمتخصصین و یک مطالعات زیادی بتواند یک خط را در اینجا بیاورد ولی مسلم نظر آقا رعایت خواهد شد که اول وقتی متخصصین آمدند یک خط را بعد از مطالعات در نظرخواهند گرفت و اول نقشه آن یک خط راخواهند برداشت. اماراجع بکمپانی‌ها که فرمودند صرف نظر صرفه را نبایستی نگاه کرد که کدام کمپانی ارزان تر می‌سازد بنده نمیخواخم حالا داخل این قضیه شوم وعلت این قضیه را بیان کنم اما آنچه که در این لایحه و مخصوصا در خبر هست رفع اشکال آقارامیکند بدلیل این که می‌نویسد (پس از تهیه نقشه مقدماتی برای ساختن هر خط دولت مراتب را باطلاع کمپانیهای خارجه صلاحیت دار معتبر برساند. شرایط هر یک نافعتر وبصرفه نزدیکتر باشد آن را پس از تصویب مجلس شورای ملی بموقع اجرا بگذارند) آن وقت که یک کمپانیهائی یک پیشنهاداتی دادند دولت بالطبیعه بنظر مجلس واگذار می‌نماید مجلس می‌گوید ولو این که فلانکمپانی سه ملیون هم کمتر میگیردکه بسازد ولی مصلحت مانیست که باو بدهیم.
بنابر این از این حیث هم تصورمیکنم اشکالی نباشد. اعتراض دیگری در بیانات آقا نظرم نمی‌آید که شنیده باشم حالا اگر باز آقایان نظریاتی دارند بفرمایند. بضی از نمایندگان راجع بصادرات وزیر فوائد عامه بلی راجع به تکثیر صادرات هم فرمودند باید یک اقداماتی بشود خود آقا بهتر میدانند که ازدیاد صادرات در درجه اول بسته است راه. اگر راه ایجاد بشود صادرات زیاد میشود و اگر راه نباشد صادرات اساسا کم است بجهت اینکه فایده نخواهد داشت. ولیکن الیته مورد تصدیق است و بنده هم تصدیق دارم که باید دولت هم دراین خصوص سعی کند و از برای همین است که مسئله راهها را بطوری که ملاحظه می‌فرمایند دولت فوق‌العاده طرف توجه قرار داده و یک اقداماتی تابحال شده و باز بیشتر خواهد شد. البته خود این وسائل باعث این می شودکه صاردات هم تا حدی تشویق شود ووسائل دیگر هم باز بکار برده خواهد شد. برای این که صاردات زیاد شود ولی بالاخره عرض می‌کنم صادرات آن روز زیاد میشود که مخرج داشته باشد. مصرف داشته باشد بازار داشته باشد و بالاخره راه داشته باشد.
رئیس ـ آقای کازرونی (اجازه)
کازرونی ـ اولا بنده مجلس مقدس را تبریک می‌گویم که ذکر راه آهن درش میشود و لایحه راه آهن الآن مطرح است و امیدوارم که یک روز مبارکی باشد و در آتیه نزدیکی ما بنتیجه نائل شویم و این افتخار برای این دوره باقی بماند. حالا وارد می‌شویم در اصل این لایحه مقصود دولت از اصل این لایحه چه چیزاست دولت خودش تصدیق می‌کند که باید متخصصینی بیاوریم که اینها تشخیص بدهند که از کجا بکجا باید خط کشیده شود خود دولت اعتراف دارد که تخصص در این امر ندارد. مقصود اصلی این است که از این دریا به آن دریا خط کشیده شود آقا نمی دانیم از کدام بندرشمالی باید شروع شود و بکدام بندر جنوبی باید برسد و خاتمه پیدا کند این منوط بتشخیص متخصصین است و درش هیچ تردیدی نیست پس در اینجا دولت اجازه می‌خواهد یک متخصصینی را جلب بکند که یک همچو راهی راتشخیص بدهدباید در همین لایحه باهمین صراحت قیدشود که بعد از آنکه تشخیص دادند که باید از کجا بکجا کشیده شود بادرنظر گرفتن آن چیزهائی که گفته شد ولازم است آنوقت به تصویب مجلس شورایملی برسد یعنی بعد از آنکه تشخیص داد که مثلا از بندر جز (چنانچه در اینجا نوشته شده) بمحمره یا بوشهر یابندر لنگه یا کواتر یا هرجائی که بایستی منتهایش باشد دولت لایحه‌اش را بیاورد و بتصویب مجلس شورایملی برساند. بسیارخوب خود دولت که اینرا قبول دارد و محل تردید نیست پس بایستی این موضوع بدون اینکه در اطرافش یک الفاظ زیادتری باشد در اینجا تصریح شود واینهم که دولت یک اعتباری می‌خواهد بجهت جلب متخصصین فن و برای تهیه مقدماتی که برای اینکار لازم است و آوردن یک کارخانه برای آهن ذوب کن این هم بایستی در ماده سوم ذکر شود.
این هم که در اینجا هست پس اگر ا ین است دیگر ذکر تهران بمیرجاوه طهران بکواتر. طهران ببندر لنگه یعنی سیصد و پنجاه فرسخ سواحل جنوبی یک نقاط معینش را در اینجا در نظر گرفتن بعقیده بنده لزومی ندارد باید مبداء و مآل. مبداء و منتهاء‌در اینجاذکرشود یعنی از بحر خزر بخلیج فارس (بدون اینکه ذکری از این نقاط در این جا آورده باشد) بهمین مناسبت است که بنده لازم دانستم اینجا عقیده خودم را عرض کنم. در کمیسیون هم عرض کردم فرمودند ذکر این نقاط در اینجا ضرر ندارد و بالاخره چون متخصصین که خواهند آمد تشخیص خواهند داد بی ضرراست. بنده عرض می‌کنم پس اگراینطور است لازم است سایر نفاط دیگر راهم در این جا ذکر کنیم مثلا بندر بوشهر که باشد بندر عباس هم باشد قسمت غرب هم باشد قسمت سایر سرحدات هم باشد از این جهت بنده عقیده‌ام این ا ست که چندان لزومی نداشته است.
رهنما مخبر کمیسیون ـ بنده وقتی که آقای وزیر فوائدعامه اظهارات فرمودند فکر کردم شاید بعضی بگویند مذاکرات بشود ونظریات روشن شود و بالاخره این لایحه باین مهمی تصویب شود وبیشترمنتظر نظریاتی بودم که از روی اطلاع بیشتری در اطراف این قضیه صحبت بشود ولی عضومحترم کمیسیون فوائدعامه آقای کازرونی را منتظر نبودم اینجا بیایند و مخالفت در این قضیه بکنند. دراین قسمت خودتان در کمیسیون تشریف داشتید نظریات کمسیون و دولت راجع باین لایحه و تعیین این خطوط این بود که تمام خطوط مملکت را در نظر بگیرند ویک اجازه بگیرند که در تمام حدود این مملکت با نظر متخصصین از نقطه نظر اهمیت و لزوم تجارت و تمام نقطه نظرهائی که یکی از نمایندکان محترم الان اظهار فرمودند مطالعاتی بکنند و هر خطی را در نظر گرفتند و خواستند آنرا مقدم بدارند خرج ساختمانش را به مجلس بیاورند و بگذارنند. این اسامی که اینجا قید شده تا دو ماه دیگریا شش ماه و هفت ماه دیگر که تمام راه آهن نخواهد شد. این یک اجازه عمومی است برای اینکه تمام خطوط مملکت را در نظر بگیرند که متخصصین بیایند و در این خطوط یک نظریاتی بکنند آنوقت لایحه‌اش را بیاورند بمجلس. حالا بعضی از آقایان نمایندگان می‌گویند چنانچه در کمسیون هم مذاکره شد که بایستی نقاط وسط راهم ذکر کرد. مثلا بایستی گفت از اینجا به ساری یا از اینجا بیک نقطه دیگر و از آنجا ببندر جزواین مسئله باعث میسد مه ما خودمان را یعنی مجلس شورای ملی را یک هیئت متخصصین صدوبیست نفری حساب کنیم و آنوقت بیائیم خطوط راه آهن را معین کنیم. درصورتیکه این ازوظیفه ما خارج بود و ما نمی‌توانیم. دولت هم دردست دارد اوهم نمی‌تواند این کار را بکند. بنابر این یک خطوط کلی یعنی مبدا و منتهی را در نظر گرفتند و طرز راه و نقاط بین راه را بنظر متخصصین واگذار کردند پس اینکه آقای کازرونی می‌فرمایند چرا اسم بوشهر در اینجا قید شده است یا فرضا چرا کازرون در اینجا قید شده است اینها بسته بنظر متخصصین است و آنها باید بیایند اظهار کنند
(بعضی گفتند مذاکرات کافی است)
رئیس رای می‌گیریم بورود در شورمواد آقایانی که موافقند قیام فرمایند
(اکثرنمایندگان قیام نمودند)
رئیس تصویب شد. ماده اول. آقای دکتر مصدق (اجازه)
دکتر محمد خان مصدق ـ قانون اقتصاد حکمش در یک موضوع کلی و جزئی مساوی است. حکم قوانین اقتصادی در کارهای بزرگ وکوچک یکی است و فرقی ندارداگر کسی بخواهد یک خانه بسازد اول فکر می‌کند درچه محل باید این خانه را بسازد. فرض کنید یکنفر سازنده خانه یک پولی دارد ومیخواهد خانه در شهر تهران بسازد و اجاره بدهد اول فکر می‌کند که در دروازه خانی آباد بسازد بعد جواب می‌شنود خیر در این محل خانه اجاره نمی‌رود. محلش مرغوب نیست. اشخاصش متمول نیستند. وچون شما باید از سرمایه استفاده کنید این محل نفع آور نیست. بعد به محل دیگر متوجه میشود و همچنین محلی را که مناسب باشد اختیارمی کند. البته اگر کسی بخواهد خانه بسازد امروز می‌آید درمحله دولت در ا طراف مجلس (که اجاره کننده خانه بیستر است و اشخاصیکه در اینطرف شهر می‌نشینند تمولشان برای اجاره خانه و برای اینکه خوب مال‌الاجاره بدهند بیشتراست) می‌سازد که نفع آور باشد. بنابر این اگرما بخواهیم یک کاری در اقتصاد بکنیم قدم اول کار تعیین محل است. باید با ادله متقنه ودلائل محکمه معین بکنیم که محلی که ما امروز می‌خواهیم این پول قند وچای راصرف کنیم کجا است؟ کدام محلی نفع آور است وباعث خسارت نخواهد شد.
این اول قدم است قدم اول را که تمام کردیم می‌رویم بقدم دوم بعد از آنکه برای ما مسلم و منجز شد که درمحله دولت اگر خانه بسازیم نفع آور است می‌رویم یک معماری دعوت می‌کنیم و میگوئیم آقای معمار تشریف بیاورید و برای ما یک نقشه بکشید. ولی اگر من بخواهم یک خانه بسازم مقتضی نیست که بروم تمام شهر را نقشه کشی کنم بعد خانه درست کنم این اکل ازقفاء است. اول محل رامعین می‌کنیم و بعد ازاینکه محل معین شد و محقق شد که این محل نفع آور است آنوقت معمار را دعوت می‌کنم و می‌گویم من در این محل می‌خواهم خانه بسازم و نقشه اش را بکش والا شرط عقل این نیست که یک پولهائی بیخود خرج بکنیم که این پولهائی که ما داریم و می‌خواهیم خرج کنیم شاید چند ریالش هم کفایت نقشه کش تنها رانکند. بنابر این اول باید محال معین شود. از روی احصائیه‌های گمرکی محل هائی که حمل و نقل درش بهتر است. محلهائی که راه تجارتش بیشتر است باید تعین بشود بعد متخصص بیاید و نقشه بکشد بعد از آنکه نقشه معین شد آنوقت چه می‌کنیم؟ حالا یک کسی می‌خواهد خانه بسازد محلش را معین می‌کند نقشه‌اش را هم می‌کشد. بعد فکر می‌کند که من این خانه را مقاطعه بدهم یا خودم امانی بسازم بهتر است؟ البته اشخاصی مقاطعه داده‌اند میدانند که مقاطعه دهنده زیاد می‌دهد و کم می‌گیرد. البته می دانیم که مقاطعه کننده تمام مخارج بحداعلی حساب می‌کند. مثلا اگرشما بخواهید چینه بکشید وقتی چینه کش را بیاورید بگوئید چینه بکش می‌گوید ذرعی دو قران می گوئید چرا؟ می‌گوید من گلش را باید لگد کنم آب هم بریزم گل رس هم می‌خواهد برای اینکه خراب نشود. تمام قسمتهائی که برای چینه خوب لازم است حساب می‌کند اما وقت تحویل دادن چکار می‌کند کم تحویل می‌دهد. لایش راکلوخ می‌گذارد و وقتی که باران آمد خراب میشود اشخاصی که این کار را کردند خانه ساخته‌اند آبادی درست کرده‌اند بنا کرده‌اند بتجربه برایشان ثابت شده که مقاطعه اصلا سودو نفع آور نیست. این یک قاعده‌ایست. حلا اگر یک وقتی برخلاف کسی بگوید مقاطعه بهتر است باید آن کسی که می‌گوید مقاطعه بهتراست دلیل را بیان کند خصوصا وقتی که دولت یک اشخاص صحیح‌العمل چه از اتباء داخله وچه از اتباء خارجه برای ساختن راه آهن استخدام بکند و سر کار بگذارد در اینصورت نفع وضرر مال دولت است درتمام دنیا کاملا تجربه شده که اگر یک کسی یک خانه اجاره بیک کسی بدهد اگر مستاجر منفعت برد می‌گوید مال خودم است و اگر ضرربرد می‌رود متحصن میشود پس چه لزومی دارد مقاطعه بدهیم که اسباب زحمت بشود؟ ما نه نفع می‌خواهیم ببریم نه ضرر ما با پول خودمان کار خودمان و با اشخاص صحیح‌العمل خوب کار می‌کنیم بهتر است. پس بنابر این این بنده در اینجا هم مخالف هستم که طریق مقاطعه نوشته شده و بر فرض اینکه مقاطعه بشود و این لایحه اصل مناقصه راهم در نظر بگیرد باز خیلی ناقص است و تازه بنده با مقاطعه مخالفم و بااینکه تعین محل هم نشود مخالفم. بجهت اینکه ما درامود اقتصادی نباید تعجیل کنیم درعرف یک مثلی است که می‌گویند ازهول حلیم نباید توی دیگ افتاد ما نباید امروز یک همچمن لایحه را تصویب بکنیم و بدست دولت بدهیم بعد دولت خودش برود تمام مملکت را نقشه کشی بکند. بعد از آنکه همه مملکت را نقشه کشی کرد آنوقت بیاید یک صورتی بیاورد که کمپانیها پیشنهادشان این است و حالا کدام خط فایده دارد؟ وعیبی که در این لایحه است مسئله مناقصه است. بنده اساسا با مناقصه مخالفم. برای اینکه اگروقتی هم دولت بخواهد یک کارهائی بطور مناقصه بکند مناقصه یک شرایطی دارد اولا باید دید در چه مملکتی سازنده خانه هست و اگر در یک شهری چند نفر هستند باید اعلان کردواگر در جاهای دیگر هستند باید با مجاری صحیحه به آنها اطلاع داد و اینها باید راهش را قانون معین کند و باید اعلاناتی بکنند که همه مردم بدانند که اگر یک روزی بگویند آقا چرا اعلان نکردید بگوید ما اعلان کردیم و رفتیم مذاکره هم کردیم.
البته همه می دانند اعلانی که بشود یک نسخه‌اش در وزارتخانه می‌ماند یک نسخه‌اش هم پهلوی آن کسی که جواب می‌نویسد و برای این کار یک دوسیه تشکیل میشود و اگر یک چیزی دوسیه شد این دوسیه نسختان است یکی پیش طرف و یکی هم در وزراتخانه می‌ماند. آنوقت در مجلش ششم یک وکیل می‌گوید شما اعلان را از روی شرایط صحیح نکردید می‌گوید خیر از روی شرایط صحیح کردیم. می‌گوید خبریس پس شما دوسیه‌تان را منتشر کنید. می‌گویند خبردولت صلاح نمیداند دوسیه منتشر شود خوب چرا صلاح نمیدانید؟ دوسیه نسختان است اگر این دوسیه برای آن طرف مقابل انتشارش مفید باشد که خودش منتشر می‌کند دیگر لازم نیست دولت صلاح بداند درهر حال باید محل تعین شود که کدام نقطه نفع آوراست از روی احصائیه گمرکی از روی مدارک صحیحه. عجالتا روز پنجشنبه که مبعث است و عمر مجلس پنجم دو روز دیگر بانقضاء می‌رسد و نباید بنده بیش از این چیزی عرض کنم. عقیده بنده این است که دولت درغیاب مجلس تا مجلس ششم از روی احصائیه و مدارک صحیحه ملی را که تصور می‌کند حمل و نقل درش بیشتر است و صلاح هم هست معین کند و بعد مهندس دعوت کند نقشه‌اش را بکشد. بعد از آنکه نقشه‌اش را کشیدند بیاورند درمجلس بگویند این محل را ما اینطور تصدیق کردیم نقشه‌اش را هم کشیده‌ایم مجلس هم تصویب کند والا آقایان تصدیق می‌کنند که اگر بخواهند همه مملکت را نقشه کشی کند شاید عایدات چند سال قند هم کفایت اینکار را نکند.
وزیرفوائدعامه ـ این همان قسمت مربوط بمحل است که بنده می‌بینم اسباب اعتراض شده خوب اینهمه خط همه را دفعتا نمی‌شد خط آهن بکشند والبته بایستی بدوا یک خط کشیده شود ولی بنده عرض کردم یک مطالعاتی که میفرمائید تابحال کرده‌اند. همه میدانید که سالها است این قضیه راه آهن بدبختانه بشکل حرف و گاهی بصرف مطالعه ولی بالاخره در جریان بوده گاهی باین وزارتخانه و گاهی در وزارتخانه دیگر نشسته‌اند حرفهائی زده‌اند و کمیسیونهائی کرده‌اند. دوسیه هائی درست کرده‌اند و بالاخره یک راه هائی را بنظر خودشان پیشنهاد کرده‌اند و نمی‌شود گفت این خطوطی که نوشته شده است تمامش همین طور بی مقدمه و بدون دلیل و مطالعه بوده است ولی البته کاملا تصدیق داریم که آن روزی این مسئله روشن میشود که بر مطالعات سابق تا مطالعات یک متخصصینی علاوه شود که بیاید و بگوید مطالعاتی که شما کرده‌اید اینجایش عیب دارد و اینجایش خوب است مخارج این را هم که می‌گوید این یکیش خوب است. مضار اولیه‌اش این است و بالاخره مطالعات سابقین و مطالعات آنها که جمع شد بالاخره معلوم میشود آن خطی که عجالتا لازم است کشیده شود این خط است و آنوقت نقشه‌اش را شروع می‌کنند به برداشتن باز هم عرض کردم اگر آنروز یک اعتراضی بر ان خط باشد ممکن است مجلس بعد نظر خودش را اظهار کند بگوید متخصصین فهمیده‌اند و مجلس شورای ملی خوب فهمیده. اگرما آمده بودیم و با مطالعات خودمان یک خطی را پیشنهاد کرده بودیم آنوقت همه جور اعتراض را آقایان می‌توانستند برما بکنند و می‌توانستند بگویند از روی چه قاعده و از روی چه مطالعه و با تشخیص کدام متخصص قطع برای شما حاصل شد. که این خط مهم است. ما برای اینکه این اعتراضات وارد نشود آمدیم یک راهی پیدا کنیم که از اعتراض آقایان جلوگیری شود و حالا برعکس می‌بینیم آن را خودش سیل اعتراض را متوجه ما کرده است. خوبست آقایان اجازه بدهند بعد از آنکه متخصصین آمدند و مطالعه کردند تکلیف معلوم شود و بالاخره آنروز هم خواهد آمد اما مسئله مناقصه ومقاطعه که فرمودند بنده نمی‌خواهم اظهار نظر شخصی کرده باشم زیرا معتقدم وقتی یک کسی می‌خواهد یک چیزی بگذرد و در اساسش موافق است بایستی ناچار با نظرهای دیگر هم مماشات بکند گاهی هم شل بگیرد و بگوید بسیارخوب این قسمت عرض من را قبول دارید خیلی متشکرم آن قسمت را هم که قبول ندارید من ازش می‌گذرم ولی چون کمیسیون آقایان وکلا یک عده‌شان را دیدم نظرشان این بود که اینطور نوشته شود ما هم باین صورت در آوردیم والا نظر شخص بنده این بود که مناقصه بهترین ترتیباست ولی بالاخره گفتیم کلمه مناقصه رانگذاریم و بنویسیم هرکدام باصرفه‌تر است بعد هم بیاید به مجلس و مجلس رای خودش رابدهد. در این صورت مسئله مناقصه را آن روز آقایان می‌بینید خوب بود رای می‌دهند بد بود رای نمی‌دهند. معنی بد بودن چیست یا از نقطه نظر سیاسی می‌بینند خوب نبوده یا از نقطه نظر دیگربجهت اینکه نمی‌شود گفت صرفه اقتصادی برای اینکه آنکسی که ارزانتر پیشنهاد کرده است در مناقصه پیش برده و از نقطه نظر سیاسی یا ازجهات دیگر ممکن هست صرفه نداشته باشد. اما راجع باینکه اگر اعلان شد باید شرایط داشته باشد مسلم است این یک مناقصه نیست که بزبان فارسی در روزنامه‌های طهران مثلا در چهار روزنامه درج شود و طبع شودومنتشر شود این یک چیزی است ککه متخصصین باید شرائط آن مناقصه را معین کند بنده یقین دارم نه مجلس شورای ملی نه ماها هچکدام نمی‌توانیم بیائیم شرائط مناقصه را که برای ساختن یک راهی لازم است معین کنیم شرائط یک چنین مناقصه را باید یک اشخاص که باید خیلی مطلع و اهل فن باشند معین کنند والبته مدت هم باید گذاشته شود تمام مسائلی را که فرموده یک چیزهائی است که البته باید رعایت کرد ولی روی همرفته از نقطه نظر خط بازعرض می‌کند که مبادا برای آقایان در این قسمت یک اشتباهی باقی باشد از نقطه نظر خط آیا چه پیشنهادی می‌کردیم؟ پیشنهاد می‌کردیم که اجازه بدهند در ایران خط آهن کشیده شود پیشنهاد می‌کردیم فلان خط معین کشیده شود اینرا وقتی می‌توان بهش رای داد که یک اشخاص مطلعی مشورت کرده باشد. بنابر این چنانچه عرض کردم یک مطالعاتی تابحال شده بعد هم خواهد شد وبالطبع یک روزی یک وزیری می‌آید ومجلس شورای ملی (در مجلس ششم انشاالله) و می‌گوید بنابر مطالعات سابقمان که شده و بنابر مطالعات متخصصین که آمده‌اند باید فلان راه را اجازه بدهید ساخته شود آنوقت یا می‌گویند صحیح است یا می‌گویند خیر گفتند خیر باید اصلاح شود آنوقت اصلاح می‌کنیم.
رئیس ـ آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقای سید یعقوب ـ بلی امروز خیلی روز مبارکی است برای مجلس شورای ملی یا برای این کابینه که حقیقتة قدمهای اساسی براین چیزهائی که ما بیست سال و پنج سال بود آرزو داشتیم برداشته. شاید در دو راه استبداد هم بیداری‌های ایران در این خیال بودند که ایران یکروزی دارای تمدن و ترتیب شود. مسلست بعد از آنکه اینترتیب و تمدن بدنیا آمده است ما نمی‌توانیم حمل ونقل خودمانرا با الاغ بکنیم ما هم یک ملت زنده هستیم و باید حمل ونقلمان بتوسط راه آهن باشد واما فرمایش آقای دکتر مصدق را بنده می‌توانم تا یک اندازه تصدیق کنم می‌ترسم حکایت سنگ بزرگ علامت نزدن باشد. ما سرمایه خودمان رامی دانیم چه اندازه داریم و در چه محلی باید صرف کنیم اینجا اینکه نوشته شده است یا برای عملی شدن است یا برای جلب کردن انظار ایرانیان و توجه دادن تمام نقاط وایالات و ولایات ایران اگر برای عملی شدن باشد که بنده می دانم از طهران بمحمره. و بندر جز یا از طهران بخراسان و آذربایجان سه چهار سال بیشتر طول خواهد کشید ما موفق شویم یک راه ایجاد کنیم. پس این نظری که ما فورا عملی کنیم نبوده است نظر جلب دادن تمام ملت ایران است که دولت مرکزی متوجه است خط آهن را مثل شریانی که در بدن انسانست درمملکت جاری کند. اینطور که واقع شد بنده بهیئت دولت عرض می‌کنم دلیلش چه چیزاست که صدوپنجاه سالست دولت هیچ توجه بجنوب نداشته است حتی در لوایحی هم که بمقام عمل نمی‌آید هیچ توجه بجنوب نمی‌شود. فارس وکرمان آیا ایالت ایران نیستند این مالیاتی که تحمیل برقند و شکر میشود ایالت فارس وکرمان نمی‌دهند؟ اهالی اصفهان نمی‌دهند اینها هم ملت ایران هستند اینها هم سالهای سالست مطیع مرکز بوده‌اند نه منحصر باین راه آهنست. بنده درکمسیون بودجه هستم در لایحه راجع بمعارف وقتی وارد می‌شویم می بینیم معارف جنوب ازهمه جا بدتر است خراسان را می‌بینیم در همه جاش خط تلگرافیست در فارس (خود وزیر پست و تلگراف تشریف دارند) یک راه تلگراف بیشتر از طهران ببوشهر نیست. فارس دارای بیست شهراست که حکومت نشین است این آقای رئیس‌الوزراء است این وزراء هستند ـ آخر چرا وکیل نباید مداخله در اجرائیات کند ـ وزراء خیال نمی‌کنند که فارس هم جزء ایالت ایران است و تمدن هم باید آنجا برود؟ آنجا هم باید آثار ادبی درش باشد بنده می‌گویم حلا که بنا شد برای قسمت کردن باشد طهران ببندر جزء طهران به گواتر است اما شیراز و کرمان ویزد اینها ابدا ایالت ایران نیست بچه دلیل اینست که می‌خواهم عرض کنم حالا که دولت یک قدمی می‌خواهد بردارد حقیقة من می دانم این ماده اول که تا سالهای سال در اقطار مملکت راه آهن کشیده شود عملی نیست. اگر برای جلب دادن ملت است که دولت مرکزی امروز توجهش مثل آفتابی است که می‌خواهد بر تمام مملکت بتابد و می‌خواهد اشعه خود را بر تمام مملکت بتاباند. بنابراین بچه دلیل فارس و بنادر خلیج فارس رابکلی مشغول کرده‌اید خلیج فارس دویست و پنجاه فرسخ است این است که من برای خاطر توجه دادن هم مجلس شورای ملی ببدبختی فارس و کرمان و هم توجه دادن دولت یک پیشنهادی کردم که اگر مقام عملی بودنست باید یک خطی از طهران تاصفهان و شیراز و از شیراز ببنادر خلیج کشیده شود این است که پیشنهادی تقدیم کرده‌ام.
رهنما مخبر ـ بطوریکه از مذاکرات معلوم می شودو قبلا هم فهمیده شده سه فکر در این ماده اول هست ـ یکی فکر آقای دکترمصدق که بایستی یک خط معینی را درست در نظر بگیرد ولایحه آن خط معین را بیاورد بمجلس یک فکر دیگر که بنده باین فکر معتقدم اینست که دولت بطورکلی یک اجازه برای کشیدن خط آهن و نقشه کش و تعیین محل را کلیتا بگذارد بنظر متخصصین یک فکر دیگریکه فکر وسط این دوقضیه بوده است این است که خط را دولت عجالتا معین نکند زیرا نمی‌تواند معین کند. چون تعیین خط از وظایف یک عده متخصص و یک مطالعات عمیقی است ولی از طرفی نمی‌خواستند این عمل را بکنند و از طرفی می‌خواستند بطور گنگ و ابهام ننویسند و آمده‌اند این لایحه با باین شکل نوشته‌اند. خود بنده هم اصولا (الانهم با آقای رئیس‌الوزراء مذاکره کردم) معتقد بودم که ماده اول را این طور کنند که بدولت اجازه بدهند بافکر متخصصینی که میاورند اجازه داشته باشند نقشه برداری کنند بعد لایحه‌اش را بیاورد بمجلس آن وقت از این کشمکش‌ها و این اعتراض که آقای آقا سید یعقوب یادیگری فرمودند ما راحت می‌شویم. حالا برای آقای آقا سید یعقوب عرض می‌کنم اینطور نیست که راه آهن بجنوب نمی‌رود یا دولت نظربیک ایالت دارد و بایالت دیگری ندارد نظر د ولت تابع نظر متحصصینی خواهد بود که می‌آیند این جا کار کنند. در اینجا اول قدمی که برداشته میشود و شما هم معتقد هستید این است خط آهنی که بدریای آزاد برود و دو دریا را بهم متصل کند و این فکر هم در مملکت فوق‌العاده رواج دارد گردیده و خودتان هم معتقد هستید که مال‌التجاره از طرف جنوب خیلی باید خارج شود. پس این مسئله طبیعی است که اگر راه آهنی در مملکت کشیده شود قطعا یک خطش بطرف جنوب بحکم حساب و بحکم عدد و بحکم مال‌التجاره خواهد رفت ـ پس شما نگرانی نداشته باشند. مثلا از ولایات می‌بینم کاغذهائیکه می‌آید برای روزنامهامی گویند مارا فراموش کرده‌اند. مثل این استکه این مسئله یک چیزی استکه می‌خواهند بیک کسی بدهند بیک کسی ندهند. خیراینطورنبوده است مسئله راه آهن مربوط است بیک مطالعات اقتصادی و آن نقاط هم که فرمودند دوسه جا در این لایحه هست یکی کواتر یکی بندرلنگه یکی محمره که این خطوط بطرف جنوب می‌رود ولی برای جواب اعتراض سایرین هم عرض می‌کنم ممکن نیست یک راه آهنی دوام کند درصورتیکه صرفه نداشته باشد. یعنی صرفه اقتصادی و سیاسی و اگر شمابخواهید یک راه آهن براین راه آهنها علاوه کنید در پایان ده بیست سال آن راه آهن رو بخرابی خواهد رفت مگراینکه بامحاسبات اقتصادی وسیاسی دولت تشخیص بدهدکه لازم هست ضررآنرامتحمل شود. بنابر این وقتی که این نظر گرفته شد تصدیق می‌کنید که دولت خطوط اهمیت دار و پرتجارت را خواهد کشید و استدعامی‌کنم آقایان پیشنهادی نفرمایند که اسباب زحمت میشود زیرا ما متخصص نیستیم متخصصین باید بیایند و در این صورتیکه داده شده نظریاتی بکنند. پس حالا خوب است آقایان در این قسمت مخالفت نکنند ولی نظر سوم که بنده هم همانطور معتقدم اینست که آقایان اساسا بدولت اجازه بدهند که تمام خطوط بنظر متخصصین خودش نقشه برداری کند واین یک نظر علیحده است که ممکن است درش بحث کرد
رئیس پیشنهاد آقای شوشتری
(بشرح ذیل قرائت شد)
بنده پیشنهادمی کنم پس از قسمت (طهران ـ بندرجز) نوشته شود بندرجز از طریق صحرای تراکمه خراسان.
رئیس ـ آقای شوشتری (اجازه)
شوشتری ـ میدانم آقایان جواب می‌دهند که باید متخصص معین کند لیکن نظر بنده در درجه اول همانطورکه رعایت شده اتصال دریاست بدریا همانطورهم خطوط اصلی باید خطوطی باشد که منافع اقتصادی مملکت و مناقع سیاسی (که نمی‌خواهم درآن زمینه وارد شوم) تامین شود. بعقیده بنده پس از کلمه (ازطهران ببندر جز) چون خراسان وسیستان از نقطه نظر اقتصادی و اتصال بمرکز وسایر بلاد ایران در درجه اول است از طریق صحرا را باید خط اصلی بگیریم و بایستی این کلمه اضافه شود (ازطریق صحرا بخراسان و سیستان) و استدعا دارم آقایان قبول کنند.
رئیس ـ آقای شیروانی (اجازه)
شیروانی ـ بنده استدعا می‌كنم از آقای شوشتری كه راه این قبیل پیشنهادها را باز نفرمایند. برای این كه یك تسلسلی پیدا خواهد كرد. بنده هم باید پیشنهاد كنم از اصفهان و قمشه تا بندر لنگه آن یكی هم پیشنهاد كند از كرمانشاه تا قره‌تو و بالاخره دور پیدا می‌كند و همان طور كه فرمودند این جواب صحیح است بسته به نظر متخصص است نه بنده نه حضرتعالی راجع به این موضوع اطلاعات نداریم این را متخصصین باید تشخیص بدهند
رئیس ـ آقای مخبر (اجازه)
مخبر ـ خیر قبول نمی‌كنم
رئیس ـ رأی می‌گیریم به قابل توجه بودن این پیشنهاد آقایانی كه قابل توجه میدانند قیام فرمایند (فقط خود آقای شوشتری برخاستند)
رئیس ـ قابل توجه نشد. پیشنهاد جمعی دیگر از آقایان (به شرح ذیل قرائت شد)
در ماده اول ـ فقط تهران ـ قره‌تو نوشته شود ـ یحیی زنگنه، علی اعظمی زنگنه، محمدولی، اجاق جلال
رئیس ـ پیشنهاد آقای رضوی هم عین همین است. آقای آقا شیخ جلال (اجازه)
آقا شیخ جلال ـ مسئله خط آهن تقریباً متجاوز از چهل سال است كه در ایران مطرح مذاكره است و بلكه تا حدی هم شروع به عملیات شده است و آن خطوط راه‌آهن اصلی هم عملیات در اطرافش شده است
بنابراین ما نباید دلمان را خوش كنیم به صرف حرف و بنده گمان می‌كنم كه این لایحه كه از كمیسیون گذشته نتیجه از حیث عمل همان حرف‌های سابق را تجدید كرده به جهت این كه من از متخصصین شنیده‌ام كه نقشه‌برداری هریك از این خطوط متجاوز دویست و پنجاه هزار تومان خرج دارد.
بنابراین تمام عایدات قند و چای ما كافی از برای نقشه‌برداری نیست و تصور می‌كنم این یك زمینه‌ای است كه ما پول‌هایی كه از مردم می‌گیریم تمام را خرج نقشه‌برداری كنیم و بالنتیجه موفق نشویم به ایجاد راه‌آهن
بنابراین نقشه عملی حقیقتاً چنانكه بعضی از آقایان هم پیشنهاد كرده‌اند این است كه یك رشته خط را در نظر بگیریم.
بنده در خصوص این یك رشته خط اهمیت نمی‌دهم هرجا باشد و هركس پیشنهاد كند بیابانك و جندق هم باشد بنده رأی می‌دهم برای این كه بنده معتقد هستم كه امروز فقط باید قضیه راه‌آهن از نقطه‌نظر وطن‌پرستی حل شود و به هیچ وجه من‌الوجوه ما جنبه خودمانی را نباید در اینجا مورد توجه قرار بدهیم
در عین این كه خط آهن لازم است با جنبه اقتصادی زیرا كه از نقطه‌نظر اقتصادی كمتر اتفاق می‌افتد كه یك خط آهنی خرج و دخلش معادل شود بنابراین بنده موافقت كردم با این پیشنهاد آقایان و هر پیشنهادی كه منحصر باشد به یك رشته و عملی باشد بنده موافقت می‌كنم
اما در قسمت قره‌تو یا غیر قره‌تو بنده در این قسمت چندان اهمیتی نمی‌دهم و عقیده دارم كه فقط یك رشته نوشته شود
رئیس‌الوزرا ـ بنده اگرچه تجربه دارم كه یك مسئله را مكرر در مكرر در مجلس شورای ملی از طرف دولت توضیح می‌دهیم ولیكن باز مكرر میشود و همان حرف زده میشود مع ذلك باز باید عرض كنم آقایان باید توجه بفرمایند كه دولت یا مجلس شورای ملی امروز یك خط بخصوصی را نمی‌تواند تشخیص بدهد. در تشخیص این خط چندین ملاحظه است كه آقایان اظهار كردند دولت هم این را متوجه است ما اگر قدرت داشتیم كه در آن واحد تمام خطوط را شروع كنیم البته تردید ما خیلی كم بود و داخل می‌شدیم و می‌كردیم
ولیكن ما هم میدانیم كه دولت ایران در آن واحد با سرمایه حالیه‌اش نمی‌تواند چندین خط را شروع كند. یك خط است منتها دو خط است. و اگر توانستیم دو خط را شروع كنیم خیلی باید راضی و ممنون بود.
حالا در اختیار یك خط یا دو خط از این خطوط چندین ملاحظه است ملاحظه تجارت هست اقتصادی هست نظامی هست. سیاسی هست و چیزهای دیگر هست كه آیا كدام خط زودتر ساخته میشود؟ كدام خط ارزانتر ساخته میشود كدام خط از نقاط مهمه مملكت هست و مال‌التجاره بیشتر عبور می‌كند؟ كدام خط مصالح سیاسی دولت را بیشتر تأمین می‌كند؟
هزار قسم ملاحظه است و شاید یك ملاحظاتی هم هست كه حالا به ذهن ما نمی‌آید ولی وقتی كه متخصص آمد به ما گفت اگر فلان خط را بخواهید بسازید باید فلان ملاحظه را هم بكنید
پس این كه آقایان می‌خواهند پیشنهاد كنند كه یك خط مخصوصی را بسازیم اگر با این ملاحظات می‌توانستند پیشنهاد كنند ما هم قبول می‌كردیم ولی خودشان تصدیق می‌كنند این طور نیست.
آن وقت آقا كه اهل كرمانشاه هستند پیشنهاد می‌فرمایند برود آنجا ـ آقا كه اهل فارس هستند می‌فرمایند از شیراز! یكی دیگر از خراسان! یكی دیگر از آذربایجان این ملاحظات را كه نباید در راه‌آهن كه یكی از مهمترین مسائل مملكتی است داشت!!
بنده كه اهل شیراز هستم باید بگویم از شیراز چرا نمی‌گذرانید؟! این طور نیست ـ باز باید در اینجا توضیح بدهم مقصود دولت این نبوده است كه اینها را در آن واحد بسازد كه شما می‌فرمایید ما قدرت نداریم.
بنده هم میدانم قدرت نداریم دولت هم نظر خاصی نداشته و مقصود این بود كه آن خطوطی را كه متصور و محتمل است از برای این مملكت لازم و مفید باشد از مجلس شورای ملی اجازه داشته باشیم كه بعد از آن كه متخصصین آمدند و مطالعات كامله شد یكی دو تا از آنها را اختیار كنیم مسئله را خوب است آقایان ولایتی نكنند.
آقایان باید مردم این مملكت را هم متذكر كنند ـ بنده میدانم بعد از آن كه ما خواستیم داخل این كار بشویم اهل خراسان خواهند گفت چرا ما را فراموش كردید اهالی آذربایجان خواهند گفت كه چرا ما را فراموش كردید. این یك كار ولایتی نیست. این حكایت مملكتی، دولتی، سیاسی، اقتصادی و تجارتی است
رئیس ـ عقیده كمیسیون چیست؟
مخبر ـ رأی بگیرید قبول نمی‌كنم.
آقا شیخ جلال ـ پس می‌گیرم.
رئیس ـ سایر آقایان هم مسترد می‌كنند.
(گفتند ـ بلی)
رئیس ـ پیشنهاد آقای رضوی هم عین همان است.
حاج میرزا عبدالوهاب ـ خیر مال من غیر از آن است. (پیشنهاد آقای رضوی به شرح ذیل قرائت شد)
بنده پیشنهاد می‌كنم ـ در ماده اول زیاد شود از تهران به قره‌تو
حاج میرزا عبدالوهاب ـ بنده فرمایشات آقای رئیس‌الوزرا را قبول دارم ولی چون در این لایحه چند جا را اسم برده‌اند بنده از این جهت پیشنهاد كردم از تهران به قره‌تو هم باشد اگر بنا شد اسم برده شود باید اسم همه جا برده شود بعد هر جا را كه دولت صلاح دانست و متخصصین گفتند كشیده شود
اگر بنا است اسم برده نشود اسم بردن این چند جا را در این لایحه بنده نمیدانم از چه نقطه‌نظر است بعد فردا ممكن است بگوینده كه در لایحه مجلس دوره پنجم گفته است خط غرب را راه‌آهن نكشند از این جهت بنده این پیشنهاد را كردم كه اینها حذف شود و یا این هم ضمیمه شود
رئیس ـ آقای مخبر
مخبر ـ خیر بنده قبول نمی‌كنم
رئیس ـ رأی می‌گیریم به قابل توجه بودن این پیشنهاد آقایانی كه قابل توجه میدانند قیام فرمایند (عده قلیلی قیام نمودند)
رئیس ـ قابل توجه نشد. پیشنهاد آقای بهار. (به شرح ذیل قرائت شد)
پیشنهاد می‌كنم: در ماده اول قسمت سوم تهران قطور حذف شود و به جای آن تهران قره‌تو نوشته شود.
بهار ـ اینجا صحبت‌های زیادی از طرف آقایان نمایندگان شد كه قسمتی از آنها قابل توجه بود صحبتی هم آقایان وزرا و رئیس‌الوزرا فرمودند كه در غیر این كه همه قابل توجه بود ولی طرز تدوین لایحه به عقیده بنده قابل توجه نیست و لایحه باید اصلاح شود به وسیله این قبیل پیشنهادات نواقصش رفع شود.
بنده كاملاً موافق هستم كه این راهها و خطوطی كه اسم برده شد شاید در موقع تحقیق و تدقیق صاحبان فن قسمتی از آنها قابل اجرا نباشد شاید همان طور كه گفته شد یك راهنمایی ثانیاً به نظر برسد و یك نقاطی كه پیش بیاید كه آن نقاط احسن را صوب باشد ولی در عین حال ما داریم روی این لایحه صحبت می‌كنیم
پس اگر پیشنهاداتی میشود كه از آنها را غیر لازم یا تكرار مكررات میدانید از نقطه‌نظر تدوین این لایحه است والا البته این اصول كه هركس برای یك محلی یك پیشنهادی بكند این یك اصول صحیحی نیست اما چه باید كرد كه لایحه را طوری تنظیم كرده‌اند كه هركس هر نظری راجع به خطوط اصلی دارد باید در اینجا ذكر كند بنده می‌بینم كه در اینجا آمده‌اند نسبت به خطوط آذربایجان سه خط قائل شده‌اند كه به عقیده من هر سه غیر اصلی است یكی تهران به آستارا یكی تهران به رواندوز و یكی تهران به قطور
مقصودم این نیست كه آذربایجان زیادش است خیر مقصودم این است كه این راهها هیچ كدام راه اصلی نیست رواندوز از قرار تحقیقاتی كه از یكی از آقایان نمایندگان آذربایجان کردم چندین فرسخ بالای قطور واقع میشود.
یکی از نمایندگان ـ نه آقا اشتباه کرده‌اید.
بهارـ اگر اشتباه است بعد بفرمائید توضیح بدهید. اصلابنده خیال می‌کردم که اشتباها بجای قروه طورنوشته‌اند قطوربه جهت اینکه راه مهمی نیست و وصل نیمکند راه آهن ایرانرا بیکی از راه آهن‌های مهم دنیا وبالاخره نه راه آهن ایران را به قسمت عثمانی که ببندر طرابوزن می‌رسد وصل می‌کند ونه بحدود موصول وصل می‌کند وبالاخره بنده نمی‌فهمم که مناسبت قطور نوشته شده و الااگر بنای صحبت در صلاحیت راهها بود بنده فرض کنید پیشنهاد می‌کردم که راه طهران بآستارا کافی است که از آستارا هم برود براوندوز. اما یک خط بآستارا یک راه براوندوز و یکی بقطور اینرا نفهمیدم مناسبتش چیست؟ از آنطرف همه آقایان میدانند که قسمت قره‌طو وطهران از دونقطه نظر خیلی برای ما اهمیت دارد یکی از نقطه نظراین که زحمت اولیه که کشیدن نقشه باشد در آن راه صرف شده و نقشه کشیده شده است و از قره‌طو تا حدود قزوین ازطرف متخصصین درجه اول اروپائی نقشه کشی شده است واگر چنانچه عملی شده این راهها را بخواهیم در نظر بگیریم از نقطه ساخته شدن همان راه تهران بقره‌طو است. چه شده است که این راه را فراموش کرده‌اند و آنوقت بجای طهران قره‌طو نوشته‌اند طهران قطور؟ اینها بعقیده بنده اسباب تامل است وخیال می‌کنم اسباب زحمت باشد و بهرصورت بنده عرض کردم باهیئت دولت این اسامی را اصلاح کند وبطور کلی اشاراتی بکنند که بعد آذاد باشند برای تحقیق خطوط اصلیه و بتوانند با مشاورین علمی طرفی را در آینده معین کنند والا اگر اصلاح نکنند و این خطوطی که اسم برده شد بحال خودش باقی باشد یا بایستی متصل اسباب زحمت پیشنهاد کنندگان شد و گوش را خسته کرد و راههای جدید بنظر آورد. یا اینکه خیر اگر این خطوطهم رای داده شود فردا اگر دولت بخواهد یک راه جدیدی ـ یک راه اصلی دیگری درنظر بگیرد وقتی مجلس رای داد خطوط اولیه را معین کرد دیگر دولت مفید نخواهد بود وقتی عیبش را فهمید اصلاح کند و تغیر بدهد. پس بعقیده بنده یا لایحه را اصلاح بفرمائید یا اگر صلاح نمیفرمائید طوری نمایندگان توجه بفرمایند که این معایب در این مفاد از این لایحه برداشته شود و الا طهران (قتور) بی معنی است و باید (طهران ـ قره‌تو) باشد
. وزیرفوائدعامه ـ عرض کنم البته بهر شکلی که درست کنند ممکن است یک شکل دیگری را در نظر گرفت و یک اعتراضاتی هم کرد البته یک خط را پیشنهاد می‌کردیم ممکن بود بگویند بچه دلیل یک خط را معین کردید و خوب بود چند خط معین می‌شد و هر یک از آقایان یک اشکال می‌کردند. بنده از آقایان تقاضا می‌کنم که چون وقت مجلس کم است ماده دوم مطرح کنند و ماده اول را آقایان در بیرون یک قدری جرح وتعدیل بکنند و این نظریاتی که دارند یکقدری خودمانی تر صحبت شود بعد یک ماده که موافق نظریات آقایان باشد بیاید بمجلس و حالا مواد بعد را بخوانیم.
مخبر ـ بله همینطور باشد که در تنفس این ماده درست شود.
رئیس ـ اگر این مطالعات قبل بشود و عجله در دادن پیشنهاد نشود بعقیده من بهتر است حالا مقصودتان این است که ماده اول از دستور خارج شود که مخالفی ندارد؟
(بعضی گفتند خیر)
رئیس ـ ماده دوم (بشرح آتی خوانده شده بود)
ماده دوم. دولت مکلف است پس از تهیه نقشه مقدماتی لازم برای ساختن هر خط مراتب را باطلاع گمپانیهای خارجی ساختمان صلاحیتدار معتبر برساند و شرائط هر یک نافعتر و بصرفه نزدیک تر باشد آن را پس از تصویب مجلس شورای ملی بموقع اجراء بگذارد و مواد اولیه‌ای که برای ساختن راه آهن لازم است و تهیه آن در مملکت امکان دارد باید در خود ایران تهیه شود و کارخانه آهن آب کنی برای این کار در ایران از طرف دولت ایجاد شود.
رئیس ـ آقای تقی زاده (اجازه)
تقی زاده ـ پیشنهادی بنده کرده‌ام که در خبر کمسیون منظور شده است
رئیس ـآقای شیروانی (اجازه)
شیروانی ـ موافقم
رئیس ـ آقای طهرانی (اجازه)
طهرانی ـ بنده میل داشتم که عبارت را یک شکلی ننویسند که اختصاص داشته باشد بکمپانی‌های خارجی عبارت این شکل نوشته شود پس از تهیه نقشه مقدماتی لازم برای ساختن هر دولت آنچه را که صلاح بدانند بمجلس پیشنهاد کند و پس از تصویب مجلس شورای ملی بموقع اجراء بگذارد اعم از اینکه اعلان مناقصه باشد یااینکه دولت خودش بشخصه اشخاص متخصص رادعوت کند از ملل خارجه در راه آهن تخصص داردند وخودش لوازم را تهیه کند و خط آهن را بکشد عبارت را بیک شکلی بنویسند که اعم باشد از اینکه بمزایده یامناقصه باشد یا اینکه خود دولت ایران بشخصه متکفل این امر باشد حالا عبارت اینطور نوشته شد. دولت مکلف است پس از تهیه نقشه مقدماتی لازم برای ساختن هرخط مراتب را باطلاع کمپانیهای خارجی ساختمان صلاحیت دارو معتبر برساند. این را نباید بدولت تکلیف کرد دولت مکلف است پس از اینکه نقشه کشیده شد آن چه را که صلاح بداند بمجلس شورای ملی پیشنهاد بکند اعم از اینکه مناقصه باشد یا خودش متکفل کشیده آن باشد بعد مجلس هر طور تصویب کرد آن کار را بکند. والا اگر بنا باشد مکلف باشد ابتدائا مناقصه بگذارد آنوقت اتباع خارجه آن کسانی که تخصص در این کار دارند مزایده ومناقصه کردند و یکی مقدم بر دیگری برد و آوردند در مجلس و مجلس صلاح نداند که کشیدن خط آهن بخارجه داده شود چون ممکن است در داخله هم اشخاصی برای اینکار باشند. بعلاوه ممکن است آن کسی که مناقصه کرده و مناقصه‌اش بهتر از همه بوده اگر به اوگفته شود ما نمی‌توانیم بشما بدهیم وقت مجلس و وقت مملکت را تلف کرده واین کار عقب می‌افتد برای اینکه مناقصه هفت ماه هشت ماه یکسال طول می‌کشد و باعث تاخیر یکسال میشود. پس باید بطور مطلق باشد و نوشته شودکه پس از تهیه نقشه مقدماتی لازم برای ساختن هر خط مراتب را باصلاحدید متخصصین به اطلاع مجلس میرساند و پس از تصویب مجلس شورایملی آنچه را که مجلس صلاحدید بموقع اجراء می‌گذارد.
رئیس ـ آقای شیروانی (اجازه)
شیروانی ـ اولا باید فهمید که این لایحه چیست؟ آنوقت درش مخالفتها یا موافتهائی که میشود بهمان درجه شدت داد بعقیده بنده در این لایحه سه چیزخواسته شد اول اینکه اجازه بدهند که مملکت را از مرکز بیک سروصدائی نقشه برداری بکنند برای راهها. این فکری که در اینجا اسم برده نشود بنده از همان نظری که آقای آقا شیخ جلال فرمودند (نقطه نظر وطنی) کاملا مضر می دانم و دولت حق دارد اسم هر سرحدی راکه خودش صلاح می داند در لایحه‌اش اسم ببرد. پس وقتی که لزوم این مسئله ثابت شود آنوقت اگرمابخواهیم بپیشنهاد کنیم که جاها راعوض کنیم این دور تسلسل تا قیامت طول می‌کشد این یک نقطه نظر. نقطه نظر دیگر اینست که بدولت اجازه بدهیم باکمپانیهای خارجی داخل مذاکره شود و مقدمات اینکار را تهیه بکند و یک کمپانی را که بنظرخودش اصلح و خوبتر می‌آید درنظر بگیرد بعد لایحه‌اش را تنظیم کند و باید از تصویب مجلس بگذراند و شروع کند بکشیدن خط آهن این هم یک اجازه‌ایست برای اینکه دولت بدون اجازه داخل مذاکره با کمپانیهای خارجی نشود قسمت سوم این است که برای تهیه نقشه راه آهن یک اعتباری که عجالتا دولت خودش صلاح دانسته است دویست و پنجاه هزار تومان که شاید بنده هم با بعضی آقایان نظرمان اینبود که کم است. ولی دولت عقیده‌اش این بود که بس است و یک خرج زیادی راهم گمان می‌کنیم مطابق نظامنامه ما نتوانیم پیشنهاد کنیم دولت عجالتا بیشتر از دویست و پنجاه هزار تومان لازم ندارد که شروع بنقشه برداری کند البته هر جا که پولش کم آمد می‌آید از مجلس اجازه می‌خواهد مجلس همیشه است دولت هم هست می‌آید از مجلس می‌خواهد عجالتا این مبلغ را می‌خواهند فعلا هم نقشه راه آهن معین شده و نه لایحه‌اش بمجلس آمده که بنده ببینم مخالف مصالح قمشه است آقای کازرونی ببینند مخالف مصالح کازرون است هیچکدام اینها نیست. فقط یک اجازه ایست برای دویست و پنجاه هزار تومان اعتبار و بعقیده بنده یک چنین لایحه قابل این همه مذاکره نیست که دولت می‌خواهد راه آهن فلان نقطه را بفلان نقطه بکشد بنده و آقای افسر و سایرین حق داریم بگوئیم از نقطه نظرمصالح مملکت صلاح نیست ولی امروز این سه تا اجازه است و این سه اجاز را بنده قابل اینقدر مذاکره نمیدانم
رئیس ـ آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب اینکه آقای شیروانی می فرمایندکه وقتی این مسئله می‌خواهد عملی شود باید مذاکرات زیاد کرد و حالا فقط یک اجازه خواسته‌اند صحیح است ولی مسئله راه آهن هم خیلی اهمیت دارد خصوصا برای ایران که واقع شده است در وسط. حقیقتا میدانید ایران از حیث تجارت و اقتصاد ایران خیلی اهمیت دارد اینها را مسلم بدانید پس ما بقدری که ممکن است باید مطالعه کنیم و با اجازه که از اینجا نوشته شده است که دولت مکلف است پس از تهیه نقشه مقدماتی لازم برای ساختن هر خط مراتب راباطلاع کمپانیهای خارج ساختمان طلاحیت دار معتبر برساند. در اینجا بنده مخالفت دارم و جواب آقای طهرانی هم داده نشد. جواب آقای طهرانی این بود که ما کمپانیهای داخلی نداریم و مجلس شورای ملی باید بتوسط کمپانیهای خارجی صلاحیتدار این کار را بکند خود دولت هم این ملاحظه را کرده است که کمپانی صلاحیت دار باشد یا نه مطلق کمپانیهای خارجی ولی یک پیشنهادی بمقام ریاست داده‌ام که شرایط هریک بصرفه نزدیکتر است آنوقت پس از تصویب مجلس باید داده شود ولی عبارت ماده این طور است که دولت می‌تواند تمامش بکند آنوقت بمجلس بیاورد. باید نوشته شود آن را بمجلس پیش نهاد کند پس از تصویب مجلس شروع بکار بکند نه اینکه دولت اول کار خودش را بکند بعد بیاید در مجلس این است که پیشنهادی هم در این خصوص کرده‌ام.
رئیس ـ پیش نهاد آقای آقاسید یعقوب (بشرح آتی خوانده شد) پیشنهاد می‌کنم درماده دو در سطر سوم قبل از کلمه پس از تصویب اضافه شود (پیشنهاد بمجلس بکند) الی آخر
مخبر ـ عرض کنم که در این قسمت مقصود چیست مقصوداین است که ما تمام مراحل عملی که مطابق قوانین اجراء میشود در این قانون بنویسیم؟ یعنی پیشنهادی که تهیه میشود و در هیئت وزراء تصویب میشود که به مجلس می‌آید و بکمیسیون می‌رود و کمیسیون راپرت می‌دهد و آنوقت بمجلس تقدیم میشود همه انها را بنویسیم. اینکه ما ذکر کردیم (پس از تصویب مجلس) یعنی چه یعنی بعد از آنکه یک کمپانی صلاحیتدار پیدا شد و شرایطی مفید وبه صرفه نزدیکتر بود و بمجلس پیشنهاد شد و مجلس شورای ملی آن را تصویب کرد آنوقت دولت شروع بکار بکند البته اول مجلس پیشنهاد میشود که بعد تصویب میشود اگر دولت پیشنهاد نکند که مجلس نمی‌تواند تصویب کند پس چه شکل شما تصویب می‌کنید بدون اینکه پیشنهاد بکنند مقصود این است که تمام مراحل را که نمی‌شود در اینجا ذکر کرد ماقید کردیم که مجلس شورای ملی باید این را تصویب کند با این حال اگر آقایان صلاح میدانید بنده قبول می‌کنم وزیر فوائد عامه یکمرتبه دیگر قرائت شود (پیشنهاد آقای سید یعقوب مجددا قرائت شد)
وزیر فوائد عامه ـ ضرری ندارد بنویسید پیشنهاد بمجلس کرده پس از تصویب بموقع اجراء گذارده شود حالا آقا دلشان می‌خواهد مسئله اینقدر اهمیت ندارد
رئیس ـ پیشنهاد آقای افسر (بشرح ذیل خوانده شد) پیشنهاد می‌کنم در ماده دوم در سطر سوم بجای عبارت و شرایط هر یک نافع تر و بصرفه نزدیکتر باشد آن را پس از تصویب مجلس شورای ملی بموقع اجرا بگذارد و نوشته شود شرایط هر یک از آنان راباستحضار مجلس شورای ملی رسانیده و هر کدام را مجلس تصویب نموده بموقع اجراء بگذارد.
افسر ـ فرق این عبارت با پیشنهاد بنده این است. حالا البته آقای شیروانی می‌گویند چون از کمیسیون فوائدعامه بودید دیگر حرف نزنید خیر درکمیسیون فوائد عامه بودم علاقه به راه آهن هم دارم زودتر رای داده‌ام و حقم هم در مجلس محفوظ است. ظاهر آن ماده این است که هر یک از پیشنهادها نافعتر بود بعرض مجلس برسد یعنی تشخیص نافع بودن پیشنهاد با دولت است قبل از اینکه بمجلس بیاید و عقیده بنده این نیست. بنده عقیده‌ام اینست که باید آن پیشنهادها که رسیده است اعم از اینکه دولت آنها را نافع بداند یا نداند بمجلس بیاوردن نافعتر آنرا مجلس رای بدهد فرق عرض بنده با اصل ماده اینست که لفظ نافعترکه این جا نوشته شده است که دولت هر کدام را نافعتر است آن را بیاورد بمجلس باید بمجلس بیاورد هر کدام را مجلس نافعتر دانست رای بدهد تشخیص نفع با دولت نباشد. باین جهت پیشنهاد کردم که این جمله عوض شود حالا اگر آقایان نظری دارند که این نظر بنده را تامین می‌کند بفرمایند بلکه بنده متقاعد شوم.
رئیس ـ این پیشنهاد حضرت والا بر خلاف جریان و سوابق مجلس است این سبب مسئولیت از دولت می‌گذرد دولت باید اضهار عقیده بکند. مجلس می‌تواند قبول کند می‌تواند قبول نکند و هیچ مانعی هم نخواهد بود که تمام اطلاعات را مجلس تحصیل کند.
پیشنهاد آقای آقا شیخ جلال (بشرح اتی قرائت شد)
اصلاح ماده ۲ ـ در آخر ماده ۲ اضافه شود ولی کشیدن یک خط آهن که طهران را بدریای آذاد متصل نماید متوقف بر تاسیس کارخانه آهن آب کنی نخواهد بود
افسرـ پیشنهاد بنده باید رای گرفت.
رئیس ـ نمی‌شود رای گرفت (صدای زنگ رئیس)
افسر ـاجازه بدهید توضیح بدهم
رئیس ـ اجازه نمی‌دهم بی اجازه هم حرف نزنید آقای آقا شیخ جلال (اجازه)
شیخ جلال ـ کارخانه آهن آب کنی یعنی تاسیس یک موسسه که آهن و مصنوعات آنرا درمملکت آب کنید هزار درجه از خط آهن مهمتر است از حیث موقع که در کجا و بچه ترتیبی واقع شود کمااینکه درمواقع جنگ بین‌المللی این مسئله معین ومحرز شد که مهمترین کارها وضع وتاسیس کارخانهای است که آهن و مصنوعات آهن را آب کند مهدوی. هیچ همچو چیزی معلوم نشد. آقا شیخ جلال ـ بنابر این بنده معتقدم که ما خط آهن می‌خواهیم و می‌خواهیم از بدبختی و فلاکت خلاص شویم و منافع ماهم بوسایل مرابطات باید زیاد شود. اگر بنا باشد مامتوقف کنیم کشیدن خط آهن رابراینکه کارخانه آهن آب کن در مملکت بیاوریم و تشخیص بدهیم که کجا باید آهن آب کنیم و هرچیزی که از آهن درست میشود درست کنیم. بنده عقیده‌ام اینست مفید بودنش بیک شیئی است که خیلی ضرر دارد عقیده بنده اینست که ما باید از این محاصره بیرون بیائیم که ما متصل بشویم بدریای آزاد بعد آنوقت تهیه کارخانه آهن آب کن بکنند که خودش ده ملیون هم برایش کافی نیست من اطلاع ندارم ولی شنیده‌ام می‌گویند آن چکش ریل درست کنی باید سیصد هزار من وزنش باشد (همهمه نمایندگان) من شنیده‌ام. بنابر این چون عقیده‌ام اینست که تمام کارهائی که در این مملکت میشود یکطرف و یک خط آهنی که ده من بار را ببرد تا سرحد یکطرف و مملکت ما بعادت نمی‌رسد دیگر اینکه دستمان باز است و بدریای آزاد مربوط باشیم. البته اگر ثروت مملکت اجازه بدهد که ما کارخانه آهن ریزی تهیه کنیم هیچ ضرری ندارد ولی بنده پیشنهاد کردم که درهر حال اینکار متوقف بآن نباشد. اول یک خط آهنی بکشیم بعد این کارخانه را وارد کنیم.
رئیس ـ آقای شیروانی (اجازه)
شیروانی ـ عرض کنم این اطلاعاتی که آقای آقاشیخ جلال از کارخانه آهن درست کن و متفرقاتش دارند. بنده ندارم. اگر این اطلاعاتی که ایشان دارند بنده هم می‌دانستم با ایشان موافقت می‌کردم. ولی می‌خواستم خاطرشان رامتذکر کنم باینکه راه آهن متوقف نیست باینکه کارخانه آهن آب کن بیاورند ما باید در اینجا اجازه بدهیم نقشه کشی راه آهن را بکنند و اجازه کارخانه آهن ذوب کن هم در اینجا داده میشود که مهندسی که می‌آید از اینکار هم اطلاع داشته باشد و الا نه آن را متوقف باین قرار می‌دهیم نه اینرا بدیگری و هرکدامش را مجلس و دولت صلاح دانست در موقع خودش البته عمل می‌کنند.
رئیس ـ رای می‌گیریم بقابل توجه بودن پیشنهاد آقای آقاشیخ جلال آقایانیکه موافقند قیام فرمایند
(عده کمی برخاستند)
رئیس ـ قابل توجه نشد پیشنهاد آقای مدرس (بشرح ذیل خوانده شد)
پیشنهاد می‌کنم اول ماده دوم بطریق ذیل نوشته شود:دولت مکلف است پس از تهیه نقشه مقدماتی برای ساختن راه آهن ترتیبی راکه نافیعتر و بصرفه نزدیکتر می داند پس از تصویب مجلس شورای ملی بموقع اجراء بگذارد.
رئیس ـ آقای مدرس (اجازه)
مدرس ـ بدبختانه در این مسئله که خیلی مهم است و همه علاقه داریم و اجازه هم می‌خواهیم در ماده وقت می‌گذرد معهذا این پیشنهاد را عرض کردم غرضم اینست که دولت هر کار را فردا می‌خواهد بکند اجازه‌اش قهرا امروز از مجلس بگیرد. می‌خواهد متخصص برای نقشه برداری راه آهن بیاورد اجازه‌اش را از مجلس شورای ملی بگیرد می‌خواهد متخصصی برای کارخانه آهن آب کن بیاورد؟ اجازه‌اش را از معهذا این پیشنهاد را عرض کردم غرضم اینست که دولت هر کار را فردا می‌خواهد بکند اجازه‌اش قهرا امروز از مجلس بگیرد. می‌خواهد متخصص برای نقشه برداری راه آهن بیاورد اجازه‌اش را از مجلس شورای ملی بگیرد می‌خواهد متخصصی برای کارخانه آهن آب کن بیاورد؟ اجازه‌اش را از معهذا این پیشنهاد را عرض کردم آهن استخدام بکند و اعتبار برای آنها می‌خواهد اینهارا در اینماده بگذارنیم. لیکن اطلاع دادن بکمپانی‌های خارجی و اعلان مناقصه و انحصار دادن اینکاره بکمپانی‌های خارجی حالا لزومی ندارد. بنده شاید مخالف نباشم. اما حالا لزومی ندارد در موقع خودش اگر این طریق را بهتر دانست بمجلس پیشنهاد بفرمایند و اگر واقعا بهتر دانست که متخصص خودش بیاورد و مباشرتا راه آهن را بکشد پیشنهاد بفرماید. لذا بنده غرضم اینست که حالا لزومی ندارد که ما فکر و مذاکره‌مان راصرف کنیم دریک کاری که یکسال دیگر احتیاج پیداخواهیم کرد اینرا خوبست بگذاریم برای بعد آنوقت اگر صلاح دانستند پیشنهاد بمجلس بکنند اگر طریق دیگررا صلاح دانستند پیشنهاد بمجلس بکنند. آنوقت هرطور مجلس صلاح دانست رای می‌دهد. این مسئله نظری است. بنده عقیده‌ام بر اینست که دولت پس از نقشه برداری باید خودش متخصص بیاورد و مشغول کشیدن راه آهن بشود نه اینکه اعلان مناقصه بدهد. نظریات من اینست اینرا بگذرانند در موقع خودش بیاید بمجلس و آنوقت معلوم شود این نظر صلاح است یا آن نظر و حالا لزومی ندارد.
وزیرفوائد عامه ـ بنده گمان می‌کنم که آقایان از بنده ملایمتر وزیری در موقع پیش نهادات پیدا نکنند برای اینکه حتی‌الامکان سعی می‌کنم کار بگذرد وقتی که دیدم باشکال بر نمی‌خورد قبول می‌کنم. در این قضیه که فرمودند حالانمی خواهم محاسبه کرده باشم و نمی‌خواهم دلیل بیاورم که مناقصه خوبست و همانطورکه فرمودید یک رای روزی که مسئله روشنتر شد و نقشه کشیده شد آنوقت عرض می‌کنم که در این مملکت مصلحت چیست و هر کس نظر خودش را می‌گوید و بالاخره تکلیف را هم آنروز معلوم می‌کنند. حالا اگر باین شکل بگذرد آیاباز هم صحبت خواهیم داشت و یک دوروزی هم که تا آخر مجلس مانده این لایحه طول خواهد کشید؟ حالا بنده در این قسمت نظر دولت را عرض می‌کنم که مخالفت ندارد ولی آقایان می‌توانند نظر خودشان را اظهار بفرمایند.
رئیس ـ آقای مخبر
مخبر بنده هم قبول می‌کنم
رئیس ـ پیشنهاد آقای رضوی
. رضوی ـ پیشنهاد بنده پس از توضیح آقای وزیر و قبول مخبردیگر مورد ندارد
رئیس ـ پیشنهاد آقای تقی زاده راجع بقسمت اخیر ماده دوم است.
تقی زاده ـ در خبر کمیسیون تامین شد.
رئیس ـ پیشنهاد آقای غلام حسین میرزا.
غلامحسین میرزا ـ مورد ندارد
رئیس ـ پیشنهاد آقای دکتر آقایان.
دکتر اقایان دیگر مورد ندارد.
رئیس ـ آقای شوشتری هم پیشنهادی کرده‌اند
شوشتری ـ مسترد کردم رئیس آقای افسر پیشنهادی کرده‌اند که عین پیشنهاد اول است.(بشرح ذیل خوانده شد)
پیشنهاد می‌کنم بعد از جمله بصرفه نزدیکتر باشد جمله (پیشنهادمی کنندوسایرپیشنهاد‌ها را نیز ضمیمه می‌نماید) اضافه شود.
رئیس ـ بعد از قبول کردن پیشنهاد آقای مدرس این عبارت‌ها بکلی تغییرمی کند.
افسر ـ چه پیشنهادی
رئیس ـ الآن قرائت شده مجددا خوانده میشود.(پیشنهاد آقای مدرس مجددا قرائت شد)
افسر ـ تامین نمی‌کند.
رئیس ـ قسمت اول ماده دوم که درخبر بود قرائت میشود پیشنهاد مربوط به آن قسمت اخیر است حالا دیگر اسم کمپانی خارجی ساختمان در بین نیست که شما پیشنهادمی کنید پیشنهادهارا ضمیمه کنند یک تبصره هم آقای دولت آبادی پیشنهاد کرده‌اند تصور می‌کنم اختیارات مجلس را محدود کند و شایسته نباشد.(بشرح ذیل خواند شد)
تبصره ذیل را بماده دوم اضافه می‌نمایم. تعیین تقدم و تاخر خطوط آهن بعهده مجلس شورای ملی بوده است
رئیس ـ درموقعی مجلس همه نوع اختیار دارد و این پیشنهاد معنایش این است که اختیار مجلس محدوداست.
دولت آبادی ـ اجازه بدهید توضیح بدهم.
رئیس ـ توضیح بدهید
دولت آبادی ـ اولا بنده می‌خواستم از هیئت محترم دولت سوال کنم که در یک متحدالمالی که چند روز قبل از این رئیس کل مالیه داده بود بنمایندگان اشاره شده بود که تمام این لوایحی که فرستاده شده است ما تنظیم کرده‌ایم باستثنای لایحه راه آهن می‌خواهم ببینم که پس از این متحدالمال جلب نظر رئیس کل مالیه شده است و این مسئله بآنجا رفته است یا خیر. اماراجع بلزوم ممکن است این لزوم درجات داشته باشد برای یک انسان خوراک لازم است فرش لازم است و یک ساعت برای طاقچه اطاقش لازم است آنکسی که برای خوراکش یک مبلغی پول دارد برنمی دارد آنرا صرف یکساعت بکند بگذارد آنجا. ممکن است دولت دریک موقعی دو خط سه خط را بمجلس بیاورد وپیشنهاد کند و بگوید ما اینهارا لازم می دانیم و البته دولت نظر بمصالحی بعضی مسائل را می‌تواند تشخیص بدهد ولی بعضی مسائل هست که ابتداء خیلی کوچک بنظر می‌آید اما وقتی بجلو برود کم کم خیلی اهمیت و عظمت پیدا می‌کند مثل اینکه قبلا می‌گویند اگراینجا یک قدری کج شود آنجا که می‌رسد فرسخها دور میشود.
آقا سید یعقوب. ماده ۶۳نظام نامه.
دولت آبادی ـ دراینصورت مااین پیشنهاد را کردیم که یک تبصره بماده دو اضافه شود که اگر دولت دوخط ۳خط را بمجلس پیشنهاد کرد و همه را لازم دانست تعیین الزام آن با مجلس باشد که این یکی را مقدم بداند…
بعضی ازنمایندگان ـ صحیح است.
دولت آبادی ـ اگرصحیح است این تبصره بآن ماده اضافه شود از این جهت بنده این پیشنهاد را کردم و امیدوارم قبول کنند.
رئیس ـ معلوم میشود آقا در اختیارات مجلس تردید دارند. اختیارات مجلس تردید دارند. اختیارات مجلس غیرمحدود است چند رشته خط را دولت می‌آورد می‌گوید لازم است درعین حال مجلس هرکدام را که مقدم بداند تصویب می‌کند. بنابر این چیزهائی که ممکن است درحدود اختیارات مجلس یک سکنه وارد بیاورد بعقیده بنده نباید مذاکره شود
. وزیرفوائدعامه ـ در قسمتی که آقا فرمودند که متحدالمالی رئیس مالیه داده بود. بنده تصور می‌کنم که خوبست روابط بین رئیس کل مالیه ودولت را واگذار کنند بخود دولت. از آن گذشته او هم صحیح نوشته بود یک لوایح مالیه که آمد دراینجا مستقیما خودشان فرستاده بودند ولی این لایحه را دولت داده باموافقت مستشارمالیه اوهم گفته ما تمام این لوایح خودمان پیشنهاد کردیم باستثنای این لایحه و حقیقة کاری که در یک وزارتخانه میشود باید در خود آن وزارتخانه لایحه‌اش تنظیم شود منتها موافقت او هم شرط است.
رئیس ـ رای می‌گیریم بماده دوم بطوری که اصلاح و قرائت شده است آقایانیکه موافقند قیام فرمایند.
(اکثرا قیام نمودند)
رئیس ـ تصویب شد. ماده سوم می‌ماند برای بعد از تنفس.(در این موقع جلسه برای تنفس تعطیل و پس از ۳۰دقیقه) مجددا تشکیل گردید
رئیس ـ یک فقره خبر ازکمیسیون عرایض رسیده است راجع بمرخصی آقای میرزااسمیل خان وکیل که مریض هستند از پانزدهم بهمن ماه الی آخر دوره (بشرح آتی خوانده شد)
چون کسالت آقای میرزااسمعیل‌خان وکیل نماینده محترم امتداد پیدا کرده است وقادر بحرکت نیستند و تقاضای دوهفته مرخصی از پانزدهم بهمن ماه فرموده‌اند بنابر این کمیسیون عذرمشروح ایشان را درنظرگرفته از ۱۵بهمن ماه الی آخر دوره پنجم مرخصی ایشان را تصویب می‌نماید.
رئیس ـ رای گرفته میشود بمفاد خبر آقایان موافقین قیام فرمایند
(اغلب برخاستند)
رئیس ـ تصویب شد. راپرت مرخصی آقای طاهری (باین مضمون قرائت شد)
نظر باینکه آقای طاهری نماینده محترم کاملا نتوانستند از مرخصی سابق خود استفاده نمایند و توسط آقای حائری زاده استدعا کردند که از تاریخ هفتم بهمن ماه الا آخر بایشان مرخصی داده شود و کمیسیون نظربسابقه مرخصی ایشان تقاضای آقای حائری زاده را پذیرفته مرخصی آقای طاهری را تا آخردوره تصویب می‌نماید.
رئیس ـ آقایانیکه بااین خبرموافقند قیام فرمایند
(اغلب قیام نمودند)
رئیس ـ تصویب شد. خبر دیگر راجع بمرخصی یکماهه آقای امیرحسینخان بختیاری است (بشرح آتی قرائت شد)
آقای امیر حسینخان بختیاری نماینده محترم سابقا ۴۰ روز استحاره کرده بودند و چون دلیل موجه نداشت مجلس شورای ملی تصویب نفرمودند در چهاردهم بهمن سی روزه استجازه نموده و بطوری که توضیح داده‌اند علت غیبت را بعلل کسالت مزاج و توقف اجباری داشته. علهذا کمیسیون این دلیل را موجه پنداشته و سوم شهریور الی سوم مهر تصویب می‌نماید که غائب با اجازه محسوب گردند.
رئیس ـ رای گرفته میشود بمفاد این خبر آقایانی که موافقند قیام فرمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس ـ تصویب شد. ماده اول لایحه خط آهن که خارج از دستور شده بود گویا در خارج موافقت حاصل شده است اگر آقایان موافقت می‌فرمایند جزء دستور شود پیشنهادی ازطرف آقای تقی زاده و جمعی دیگر رسیده است قرائت میشود.(بشرح ذیل خوانده شد)
ماده اول ـ مجلس شورای ملی ساختن خطوط راه آهن اصلی مملکت را بدولت اجازه می‌دهد و دولت مکلف است پس ازجلب متخصصین لازم و مطالعات کافی در فوائد اقتصادی و سیاسی و نظامی یک یا چند خط عمده که ساختن آنها رامقدم بر خطوط دیگر می داند نتیجه را بمجلس شورای ملی عرضه وتصویب مجلس را در انتخاب آن خطوط تحصیل نماید.
رئیس ـ مخالفی نیست
بعضی از نمایندگان ـ خیر
رئیس ـ محتاج است امضاء هم خوانده شود.
بعضی از نمایندگان ـ لازم نیست
رئیس ـ رای گرفته میشود.
عدل ـ بنده یک پیشهادی دارم.
رئیس پیشنهاد آقای عدل (بمضمون ذیل قرائت شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم در ماده اول جدید پس از لفظ خطوط اصلی مهم اضافه شود.
مخبر ـ بنده آن پیشنهاد اول آقای تقی زاده و جمعی از آقایان را قبول می‌کنم.
وزیر فوائدعامه ـ همه را قبول می‌کنیم ما که موافقت می‌کنیم برای این است که وقت مجلس تلف نشود.
رئیس ـ کمیسیون هم قبول می‌کند
مخبر ـ بله قبول می‌کنم
رئیس ـ رای گرفته میشود بماده اول بطوریکه بعرض مجلس رسید بااین اصلاح آقایانیکه موافقند قیام فرمایند
(اکثرقیام نمودند)
رئیس ـ تصویب شد. ماده سوم قرائت میشود (بشرح ذیل خوانده شد)
ماده سوم برای تهیه نقشه مقدماتی راه و نقشه ترتیب استخراج آهن وتاسیس کارخانه آهن آب کنی در ایران دولت مجاز است یک نفر متخصص آمریکائی و یکنفر متخصص آلمانی بلافاصله پس از تصویب این قانون وعده کافی مهندسین ایرانی استخدام نماید.
رئیس ـ آقای یاسائی (اجازه)
یاسائی ـ مخالفت بنده با این ماده از نقطه نظر کمی متخصصین است که در این ماده نوشته شده (برای تهیه نقشه یک نفر متخصص آمریکائی و یکنفر متخصص آلمانی) بنظر بنده دونفر برای نقشه برداری خطوط اصلی خیلی کم است و اینقدر مهندسین داخلی هم ما نداریم که بتوانند کمک بکنند. عقیده بنده این است که عده متخصصین را بنظر دولت واگذار کنیم و بنویسیم عده لازم تا دولت بنظر خودش عده که لام است از آلمان و آمریکا استخدام کند. تعیینش بنظر بنده لزومی ندارد. زیراخطوط اصلی که بنظر آقایان هست که باید نقشه برداری بشود زیاد است مخصوصا مسئله استخراج آهن تاسیس کارخانه لابد برای اینکار هم متخصص لازم است ودونفر بعیده بنده کم است همین قدر بنویسم عده (لازم) کافی است.
وزیرفوائدعامه ـ بنده کاملا تصدیق دارم که با دونفر نمی‌شود این کارها را انجام داد ولیکن برای شروع دونفر را ما عجالتا لازم می دانیم بعد هر قدر لازم شد خود آنها هم همراهی می‌کنند عده‌ای را که لازم داریم بطور تحقیق ممکنست بعد آورد و تصویب کرد فعلا این دونفر کافی است و آن عده هم که برای کمک لازمست در ابتدای کار مهندسین درخود ایران هستند.
رئیس ـ آقای آقامیرزاشهاب (اجازه)
آقامیرزا شهاب ـ برخلاف فرمایش آقای یاسائی بنده همین ماده را نسبت به دونفر ناقص می دانم برای اینکه بوجب قانونی که درمجلس تصویب شده است برای کنترات مستخدمین خارجی چند چیز باید منظور شود یکی مدت خدمت یکی مبلغ ویکی ملیت در این ماده نه ابتدای مدت نه خودمدت نه انتهای مدت ونه مبلغی که بموجب کنترات باید بآنها داده شود هیچکدام قید نشده است. این ماده باینطور اگر بگذرد برخلاف صریح آن قانونست که راجع بکنترات مستخدمین خارجی از مجلس گذشته است. بجهت اینکه اینجا نوشته است دولت مجاز است کنترات بکند خوب آنوقت باچه حقوق؟ اینجا معلوم نیست درصورتی که اینجا تصریح میشود که اینها بایستی معلوم باشد. یکی اینکه درچه مدت و ازکی؟ آنهم معلوم نیست. استدعا می‌کنم این ماده را اصلاح بفرمائید که اشکال قانونی نداشته باشد.
وزیرفوائدعامه ـ اولا راجع باینکه موافق آنقانون باید اینها تعیین شود؟ آن قانون خودش یک قانون عادی است ومجلس در اینجا اجازه می‌دهد که دونفر را استخدام کنند. ولی محض اینکه اشکال آقایان رفع شد ممکنست دو کار دیگر یکی مدت را د راینجا قرار بدهیم دو سال که اگر بعدا اگر لازم شد دومرتبه تجدید کنیم یکی هم حقوق این دونفر سالیانه از بیست و پنجهزار تومان تجاوز نکند. ولیکن اگر بخواهیم بیش از این جزئیاتش را تعیین کنیم خیلی طول خواهدکشید وچون مجلس هم تمام میشود گمان می‌کنم خود آقایانهم موافق باشنتد که حیف خواهد بود که چندماه هم اینکار بتاخیر بیفتد. ممکن است پیشنهادی در اینموضوع ازحیث مدت و مبلغی که عرض کردم بکنند ما هم قبول می‌کنیم
رئیس ـ پیشنهاد آقای رضوی (بشرح ذیل خواند شود)
بنده پیشنهاد می‌کنم کلمه آمریکائی و آلمانی از ماده سوم حذف شود.
رئیس ـ آقای رضوی بفرمائید.
رضوی ـ اولا چون در این قانون همه اختیارات بدولت داده شده که خطوط اصلیه را برود مطالعه کند و نقشه کشی کند بیاورد اینجا و تمام اختیارات بدولت داده شد. بنده عقیده‌ام اینست که این مسئله هم اختیارش بدولت داده شود و اینکه متخصص آمریکائی باشد یا آلمانی بنده این را صلاح نمی دانم زیرا از قراری که شنیده‌ام سوئدی‌ها و بلژیکی‌ها تخصصشان در خط آهن بیشتر از آمریکائیها است و هم ارزانتر می‌آیند…
(همهمه بین نمایندگان)
رضوی ـ آقا بگذارید حرفم را بزنم بجهةاینکه متخصصین آمریکائی اگر بنا شد متخصصین اصلیشان بیایند با ده هزار و بیست هزار دولار واینطورها نمی‌آیند ولکن اگر بنا باشد بلژیکی یا سوئدی یا از آنهائی که تخصص دارند بیایند هم ارزانتر تمام میشود و هم بهتر است. بنابر این پیشنهاد کردم اختیارش را بدولت واگذارکنندکه هر کدام را بصرفه و صلاح نزدیکتر است آنها را بیاورد ولازم نیست در اینجا ذکر شود.
رئیس ـ آقای مخبر
مخبر ـ قبول نمی‌کنم
رئیس ـ رای می‌گیریم قابل توجه بودن این پیشنهاد. آقایانیکه موافقند قیام فرمایند
(چند نفری قیام کردند)
رئیس ـ قابل توجه نشد. پیشنهاد آقای دکترآقایان (بشرح ذیل خوانده شد)
ماده۳را بترتیب ذیل پیشنهاد می‌کنم برای مطالعات اولیه تهیه نقشه لازمه راومطالعه استخراج آهن وتاسیس کارخانه آهن آب کنی دولت مجاز است دونفر متخصص درجه اول که یکی از آنها آمریکا و دیگر آلمانی باشد و عده کافی مهندسینی ایرانی بلافاصله پس از تصویب اینقانون استخدام نماید
رئیس آقای دکتر آقایان (اجازه)
دکتر آقایان ـ این ماده بطوریکه تنظیم شده است قبل از اینکه آن دونفر متخصص وارد شوند دولت نمی‌تواند شروع بکار بکند و یک مدتی هم بیخود و غلط طول می‌کشد. رسیدگی و نقشه برداری همیشه مستقیم بدو قسمت است ودر ممالکی که ارتفاعاتش یعنی کوهستاناتش رسیدگی نشده است اولا یک قسمت فنی دارد که باید یک متخصصین عادی با یک لوازماتی که خیلی سبک وزن است این راهها را طی بکنند و ارتفاعاتش را معین بکنند برای اینکه وقتی متخصصین جمع میشود آنها بتوانند تشخیص بدهند که این خطی ک ساخنه میشود بچه نحو و از چه راهی باید عبور شود و برای اینکه وقت زیاد طول نکشد باید دولت اجازه داشته باشد عملیات مقدماتیش را شروع کند و از طرف دیگر اینجا ما قید کرده‌ایم متخصصین آلمانی و امریکائی من هیچ حرفی ندارم باشد ولی چیزی که هست متخصصین باید متخصصین درجه اول باشند ممالکی که تاحال راه آهن ساخته خیلی اتفاقات پیش آمده است که (ممکن است مثالهایش را عرض کنم) در نتیجه کمی اطلاع مهندسینشان بعد از آنکه یک مدتی کار کرده‌اند آنوقت بیک عیوبی برخورده‌اند و مجبور شده‌اند پولهای فوق‌العاده زیادی خرج کنند برای اینکه این عیوب را رفع کنند برای ایکه برای ما یک همچو اوضاعی پیش نیاید خیلی بهتر استکه ما اعتباری که بدولت می‌دهیم یک اعتبارمتنابهی باشد و اگر بیست هزار تومان بیستر یا کمتر مواجب بدهد. در یک چنین کاری اهمیت ندارد ولی شرطش این باشد که آنها متخصص درجه اول باشند یعنی یک اشخاصی باشد که در ممالک خودشان مباشرت ساختمان یکی دو راه آهن راکرده باشند و آن راه آهن هائی هم که ساخته‌اند مورد تصدیق شده باشد و دولت یک اسناد ودلائل صحیحی در دست داشته باشد که آنجا کاندیدهائی که معرفی می‌کنند دارای این صفات هستند آنوقت آنها را استخدام کنند.
وزیر فوائدعامه ـ دو موضوع را ایشان اظهار کردند یکی اینکه متخصصین درجه اول باشد یکی هم اینکه بلافاصله شروع بکار بکنیم با مهندسینی که اینجا هستند آنچه که باید بلافاصله شروع شود از خود ماده هم هست و همین کار راخواهیم کرد و با مهندسینی که اینجاهستند اینکار را خواهیم کرد تا آن مهندسین برسند و اما راجع بقسمتی که درجه اول باشد خوب بود مثلا می‌نوشتند دیپلمه هم باشند! اینها شرط فرعیه است. بنده تذکر ایشان را قبول می‌کنم ولی در ماده لزومی ندارد نوشته شود
(عده قلیلی برخاستند)
رئیس ـ قابل توجه نشد. پیشنهاد آقای آقامیرزا شهاب تبصره ایست (بشرح ذیل خواند شد)
تبصره ماده سوم ـ حقوق دونفر مستخدمین مزبور در ماده فوق در سال بیشتر از بیست و پنجهزار تومان و مدت استخدام آنها بیشتر از دوسال نخواهد بود
ر ئیس ـ آقای مدرس هم همین پیشنهاد را کرده‌اند. آقای سهراب زاده هم درین زمینه پیشنهادی کرده‌اند.
مخبر ـ بنده قبول می‌کنم.
رئیس ـ پیشهاد آقای دکتر مصدق.
دکتر محمد خان مصدق. خیرآقا بنده پیشنهادی در این ماده ندارم. ماده اول بود.
رئیس ـ مورد ندارد
دکتر مصدق ـ خیر.
پیشنهاد آقای کازرونی هم تامین شد.
کازرونی ـ بلی بنده استرداد می‌کنم.
رئیس ـ رای می‌گیریم بماده سوم بضمیمه تبصره. آقایان موافقین قیام فرمایند
(اکثرا قمام نمودند)
رئیس ـ تصویب شد ماده چهارم (بشرح ذیل خوانده شد)
ماده چهارم ـ برای حقوق و مخارج متخصصین و سایر مخارج نقشه برداری مبلغ دویست و پنجاه هزار تومان از عوائد قند و چای بدولت اعتبار داده میشود.
رئیس ـ آقای کازرونی (اجازه)
کازرونی ـ بنده گمان می‌کنم که این دویست و پنجاه هزار تومان با این وظائف و تکالیقی که در این لایحه در نظر گرفته شده کافی نباشد…
(همهمه نمایندگان)
کازرونی اجازه بفرمائید. ازجمله چیزهائی که در این لایحه هست تهیه یک کارخانه آهن آب کنی است. اگر این است که دویست وپنجاه هزار تومان کافی نیست اگر چیز دیگری است بنده نمی دانم
وزیر فوائدعامه بنده گمان می‌کنم در کمیسیون هم به آقا اعتراض کرده بودم دویست و پنجاه هزار تومان را ما برای مخارج نقشه برداری و متخصصینی که می‌آوریم مخارج می‌کنیم. حالا البته من نمی‌توانم تعهد کنم که بیش از این مخارج پیدا نکند. و آقا هم نمی‌توانند بگویند چقدر بیشتر می‌خواهد هر وقت بیشتر لازم شد میآئیم و مجددا از مجلس می‌خواهیم.
جمعی از نمایندگان. مذاکرات کافی است.
رئیس ـ رای می‌گیریم بماده چهارم آقایانی که موافقند قیام فرمایند.
(اکثرا برخاستند)
رئیس ـ تصویب شد ماده پنج قرائت میشود (بشرح ذیل قرائت شد)
ماده پنجم ـ وزارتین فوائدعامه و مالیه هر یک در حدود وظائف خود مامور اجرای این قانون هستند.
رئیس ـ مخالی ندارد
(گفته شد خیر)
رئیس ـ رای گرفته میشود به ماده پنج آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند
(کثرا قیام نمودند)
رئیس ـ تصویب شد. شوردرکلیات است مخالفی ندارد؟
(بعضی گفتند خیر)
رئیس ـ رای گرفته میشود باین قانون که مشتمل بر پنج ماده است باورقه (اخذ آراء بعمل آمد)
رئیس ـ اخذ اوراق رای تمام شد (استخراج آراء نیز بعمل آمده(۹۱)ورقه سفید تعداد شد)
رئیس ـ عده حضار۹۳باکثریت ۹۱رای تصویب شد.
اسامی رای دهندگان ـ اقایان سلطان ابراهیم خان افخمی. علیخان اعظی. میرزا سید جواد محقق. میرزا آقاخان عصر انقلاب. میرزا سید احمد بهبهانی. ارباب کیخسروشاهرخ میرزامحمد تقی ذوالقدر. آقاسیدحسن مدرس. فرج الله خان آصف کردستانی. میرزا هاشم آشتیانی. آقارضاتجدد. میرزازین‌العابدین رهنما. هائم. اکبر میرزا. سیدمحی‌الدین. شیروانی. میرزا سیدحسن کاشانی. آقا سید یعقوب. میرزامهدیخان زاهدی. آقا سید مصطفی بهبهانی. میرزامحمد تقی بهار. میرزارضاخان افشار. آقا شیخ فرج الله. میرزاحسین خان اسفندیاری. حاج حسن آقاملک. ابوالحسن پیرنیا. آقا سیدابراهیم ضیاء. دکتر آقایان. دکترضیائی. شیخ‌الاسلام ملایری. عباس میرزا فیروز. میرزا سیدحسن خان زعیم. حاج سید عبدالعلی طباطبائی دیبا. حائری زاده. شیخ محمدعلی طهرانی. میرزایوسف خان‌قائم مقام. حاج آقارضارفیع. میرزامحمدخان مصدق. امیرحسینخان بختیاری. حاج میرزاعلی رضا قمی. حاج شیخ عبالرحمن صالحی. رضا مهدوی. میرزا محمدحسین صدرائی. سیدابوالفتوح. میرزاعطالله خان روحی. سلیم ایزدی. میرزا احمد خان شریعت زاده. دکتر حسینخان بهرامی. غلامحسین میرزا. میرزا ابراهیم خان سهرابزاده. میرزامحمدخان وحید. میرزاعبداعزیزمفتی. میرزاآقاخان دیوان بیگی. حاج میرزااحمد خان اتابکی. محمد تقی خان اسعد. میرزاسید احمد احتشام. میرزایدالله خان. حبیب الله خان شادلو. شیخ جلال الدین. حاج میرزاعبدالوهاب. سهراب خان ساکنیان. حاج میرزااسدالله خان کردستانی. حاج میرزایحی دولت آبادی. میرزا محمد خان معظمی. سیف الله خان اسکندری. فتح الله میرزاهرمزی. میرزاعلی کازرونی. میرزا لطف الله خان لیقوانی. میرزا جواد خان خوئی. سید عبدالعلی میرزائی. میرزا عبدالله یاسائی. سید علاء الدین بهبهانی. میرزامحمد خان وکیل. سید کاظم خان اتحاد. میرزا رضا خان حکمت. سید محمدعلی شوشتری. میرزا عبدالحسین صدر. میرزا حسن خان پیرنیا. حاج آقا اسمعیل عراقی. آقا سید حسن تقی زاده. شیخ محمد علی الموتی. میرزاحسین خان پیرنیا.
رئیس ـ پیشنهاد آقای تقی زاده و جمعی دیگر از آقایان (بشرح ذیل خوانده شد)
پیشنهاد می‌کنم بعد از لایحه راه آهن بلافاصله لایحه هواپیمائی یونکرس جزو دستور شود
رئیس ـ آقای افسر (اجازه)
افسر بنده فعلا تفریغ بودجه مجلس و بودجه مملکتی را لازم تر میدانم مخالقتی هم با اصل هواپیمائی ندارم بعد از آنها مطرح شود…
بعضی از نمایندگان ـ رای بگیرید
رئیس ـ خوب آقایان التفات بفرمایند توضیحشان تمام شود بعد رای می‌گیریم.
افسر ـ عرض می‌کنم بودجه مملکتی الان بلاتکلیف است. اگر بناشود بودجه مملکت تصویب نشود تمام ادارات بلاتکلیف می‌ماند همین طور وزارت مالیه این مهم است و بودجه مجلس هم همانطور که آقای ارباب فرمودند مهمتر این لایحه هم بجای خودش خوبست ولی بااین شدتی که بودجه مملکت لازم است آن لازم نیست
رئیس ـ رای می‌گیریم باین پیشنهاد آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند
(اکثر قیام نمودند)
رئیس ـ تصویب شد. مخبر کمیسیون فوائدعامه راجع به هواپیمائی یونکرس مطرح است آقای اتحاد (اجازه)
اتحاد ـ بنده دیروز این خبر کمیسیون را بعنوان یک طرح قانونی تقدیم مقام ریاست کردم. مقصود از این کار این بود که چون یکی از کارهای فوق‌العاده مهم است ولازم است تصویب شود. اگر بخواهیم راپرت کمیسیون را مطرح کنیم برفرض اینکه یک شور هم بشود ممکن است پیسنهادی بشود وثانیا بکمیسیون بر گردد از این جهت تقاضا می‌کنم که عین آن طرح را اجازه بدهید در مجلس مطرح شود که هرچه میشود در خود مجلس بشود.
رئیس ـ بنده تصور می‌کنم که این لایحه یک شور بیشتر نداشته باشد برای این که فقط خرج است یک قراز دادی دولت می‌بندد با یک کمپانی که در هفته چند پست هوائی را به نقاط ایران حمل کند بنابر این از نقطه نظر خرج تلقی می شو و یک شور بیشتر ندارد. شوردر کلیات است.
آقا سید یعقوب. بنده پیشنهادی باجع بدستور عرض کردم (بشرح ذیل خوانده شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم جلسه ختم و دو ساعت بغروب تشکیل شود.
رئیس ـ آقای آقاسید یعقوب.
آقا آقاسید یعقوب بنده توجه می‌دهم آقایان را باین که کاملا باین مسئله موافقم ولی الان یکساعت بعدازظهر است و سرما همه گیج است بنده پیشنهاد کردم الان برویم تا نهارمان را هم بخوریم بعضی چیزهای دیگر هم هست که در نظر می‌گیریم دو ساعت بغروب مانده مجلس تشکیل میشود حالاهمه خسته شده‌اند.
رهنما مخبر ـ این مسئله عجالتا در دستور واقع شده و بطوری که مشاهده میشود آقایان نمایندگان که موافقت می‌کنند جزو دستور شود صبرهم می‌کنند معمولا ما روزها ساعت یک و نیم بعد ازظهر از مجلس خارج می‌شویم در صورتی که می‌بایست برویم منزل نهار بخوریم ولی امروز اداره مباشرت تهیه نهار کرده می‌رویم آن اطاق نهار می‌خوریم و تا بروند نهار راحاضر کنند ممکن است این مسئله مطرح بشود بعد بروند نهار بخورند.
رئیس ـ رای می‌گیریم به پیشنهاد آقای آقاسیدیعقوب. آقایان موافقین قیام فرمایند
(چندنفر قیام نمودند)
رئیس ـ تصویب نشد. شور در کلیات این لایحه است. آقای عراقی (اجازه)
عراقی ـ موافقم
رئیس ـ آقای شیروانی (اجازه)
شیروانی ـ موافقم
رئیس ـ آقای کارزونی
کازرونی ـ موافقم
رئیس ـ آقای اتحاد
اتحاد موافقم
رئیس ـ آقای روحی
روحی موافقم
رئیس ـ آقای امامی
امامی ـ موافقم
رئیس آقای میرزائی (اجازه)
میرزائی بنده در اصل واساس این لایحه مخالفت ندارم ولی در طرز تنظیمش مخالفم وآن این است که بنده نمیدانم چه شده که در تمام قضایا و لوایحی که دولت پیشنهاد می‌کنند باید خراسان هیچ درنظر نباشد.
بعضی از نمایندگان ـ هست
میرزائی نیست. علت اینکه در هر قسمتی باید خراسان محروم باشد چیست؟! والا در قسمت هواپیمائی خیلی موافم و استدعا می‌کنم که دولت موافقت کند و خراسان را هم ضمیمه کند.
مخبر ـ برای اینکه تقریبا موضوع راه آهن تجدید نشود لازم است عرض کنم که دولت فعلا در نظر گرفته است سه خط را که در آنجاها هواپیمائی دایر شود یک بودجه هم برای این سه خط منظور کرده و آن هم از نظر این بوده است که بعدها وقتی که آقا در نظر دارند و در تمام مملکت خطوط هواپیمائی دایر کنند. حالا آقای محترم که نماینده مشهد هستند و دیگری هم که نماینده ولایت دیگر است می‌گویند که چرا آنجا را منظور نکرده‌اند. درصورتی که فعلا دولت سه خط اصلی را که لازم است در نظر گرفته و بعد هم به دولت اجازه داده میشود که بودجه‌اش را تهیه کند که برای سایر نقاط هم درست بکند. بنابراین خوب است آقایان موافقت بفرمایند که مذاکرات در کلیات ختم شود.
جمعی از نمایندگان ـ مذاکرات کافی است.
رئیس ـ رای می‌گیریم برای ورود در شورمواد. آقایانیکه تصویب می‌کنند قیامفرمایند
(اکثر قیام نمودند)
رئیس ـ تصویب شد. ماده اول قرائت میشود.(بشرح ذیل خوانده شد)
ماده اول ـ مجلس شورای ملی حق انحصاری هواپیمائی را در سه خط ذیل برای مدت پنجسال از تاریخ تصویب و امضاء و مبادله این قرارداد بموسسه هواپیمائی یونکرس واگذار می‌کند که بلافاصله خطوط ذیل را برقرار نماید:
طهران ـببندر پهلوی. تهران ـ ببندر بوشهر. تهران ـ قره تو.
رئیس آقای عراقی (اجازه)
عراقی ـ موافقم
رئیس ـ آقای شیروانی
شیروانی ـ موافقم
رئیس ـ آقای کازرونی
کازرونی ـ موافقم
رئیس ـ آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب ـ خیلی متاسفم که در یک لایحه که اساسا فوق‌العاده بنده با آن متوجه بودم آقایان عجله می‌کنند بنده استدعا کردم از آقایان که یک لوایح دیگری هم در این باب بمجلس آمده است دو ساعت بغروب مانده جلسه کنیم یک اطلاعاتی پیداکنیم تا اینکه بدانند ما حقیقة منافع مملکت خودمان را بر همه کس مقدم میدانیم این است که عجله دارم و نگذاشتند و شور در کلیات شد و استدعائی که بنده کردم توجه نفرمودند بنده هم در ماده اول عقاید خودم را عرض می‌کنم. عقیده اول بنده چنانکه آقای شیروانی که در کمیسیون فوائدعامه بوده‌اند عرض کردم این است که می‌گویم. حالا ما نمی‌خواهی هواپیمائی در مملکتمان باشد زود است بچه دلیل؟ بدلیل اینکه پست عراق دوروزه می‌آید. هنوز ما خط راه آهن را درست نکرده‌ایم هنوز روابط را درست نکرده‌ایم. پستهای ماهنوز مرتب نشده است وسائط نقلیه‌مان در مملکت درست نشده است آنهائی که حالا در هوا پرواز می‌کنند تمام این ترتیبات را مرتب کرده‌اند حالا ما می‌خواهیم بهوا پرواز کنیم طفره محال است. پس فردا از کله می‌خوریم زمین!! چرا بعلت اینکه می‌خواهیم طفره بزنیم طفره محال است. این طفل یک شبه ره صد ساله برود محال است باید قدم قدم جلو رفت همان طوری که دنیا ترقی کرده ما هم باید ترقی کنیم. یک مرتبه ما نمی‌توانیم پرواز کنیم بآسمان بسیار خوب خدا کند بتوانید پرواز کنید بنده هم عرض می‌کنم این مخارجی که دولت می‌خواهد الان متحمل بشود برای همین بستهای ما که الان هست خرج کند و آنها را مرتب کند. که جماعتی از ایرانی‌ها از آن نان می‌خورند و بکار واداشته می‌شوند. ترقیات مملکت درآباد کردن دهات است که بواسطه همین حمل و نقل که ما داریم بکلی دست رعایا بسته میشود. شما میفرمائید عیبی ندارد. میگوئید پنج ساعته پرواز کنیم بنده عرض می‌کنم شما میگوئید سرمایه دارها پنج ساعته پرواز کنند. اما آن بدبخت‌های دیگری که نمی‌توانند پرواز کنند؟!این را هم بنده میکویم که در این ماده که ذکر شده است طهران بندر پهلوی طهران بندر بوشهر طهران قره تو بچه تضمیناتی کمپانی این کار را خواهد کرد اگر تخلف کرد ما چه ماده‌ای برای او داریم. اینها چیزهائی است که برای اطلاعات ما برای خاطر اینکه یا یک موادی را تنظیم کنیم که نافع بحال مملکت باشد بنده میگوئم در تحت چه تضمیناتی کمپانی را قرار می‌دهند؟ این است عرایض بنده که خواستم باز با مطالعه و دقت این لایحه بگذرد.
مخبر ـ بنده یک عرض مختصر می‌کنم و در سایر مواد بسایر موافقین واگذار می‌کنم صحبت بدارند این قسمت را آقای آقاسید صحیح می‌فرمایند امروز دو حمله اساسی بیک صفوفی شده یک حمله اساسی لایحه بود که آقای وزیر فوائدعامه آوردند گذراندند و این هم یک حمله دیگر که موسسات زندگانی الاغ و شتر واینها را خراب می‌کند. حمله خیلی شدیدیست نسبت بآنها ولی اساسا در اینجا مسئله را نمی‌توان منطقی قرارداد که فردا گاریخانه‌ها می‌خوابد. البته وقتی گاری خانه‌ها خوابید اشخاص آنها جور دیگر کار می‌کنند. ایندلیل نمی‌شود که پست تهران حتما تا بوشهر یک ماهه برود این خیلی بد است فضیحت است. برای تجارت هم مضر است اگر هفت ساعت برود برای تجارت هم بهتر است بنده گمان کردم که درکلیات این مسئله این دلسوزی‌ها نمی‌شود و البته هم نخواهد شد بعد درمواد اگر آقایان نظریاتی دارند بفرمایند تا جواب داده شود.
جمعی از نمایندگان ـ مذاکرات کافی است.
رئیس ـ پیشنهاد آقای میرزائی (بشرح ذیل خوانده شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم ماده اول بعد از (طهران ـ قره تو)(تهران ـ مشهد) هم اضافه شود
رئیس ـ آقای میرزائی
میرزائی ـ متاسفانه فرمایشات آقای مخبر بنده را اقناع نکرد و ناچارم عرض کنم که کسر بودجه دلیل نمی‌شود که یک قسمت مملکت خراب بماند و یک قسمت آباد شود اگر بنا باشد یک قسمت مملکت ترقی کند و آباد شود و یک قسمتش خراب بماند تمام آن مملکت فانی میشود و علت اینک خراسان که موقعیتش از بعضی ازایالات مهمتراست موقعیت سیاسی آن هم مهمتراست و خاکش هم وسیعتر است باید از هواپیمائی محروم باشد وسایرجاها نباشد چیست؟ این است که بنده پیشنهاد کردم و استدعا می‌کنم خراسان را هم ضمیمه کنند و ما را ازاین قسمت محروم نکنند.
رئیس ـ آقاشیروانی (اجازه)
شیروانی ـ اساسا بنده شاید در بعضی موارد هم که پیش آمده این عقیده را اظهار کرده‌ام حالا هم عرض می‌کنم یک روز در ایران اساسا خراسان جدا بود آذربایجان جدا بود کرمان جدا بود که هرکس حق داشت سنگ محوطه خودش را بسینه بزند ولی امروز مملکت عبارت است از ایران خراسان ایران است آذربایجان ایران است کرمان ایرانست و بالاخره هیچ تفاوتی بین هیچ نقطه از مملکت نیست حالا با اینکه درلایحه راه آهن مخالف بودم که تغییرداده شده و گفتند خوب است این کار را بکنیم که بکلی اسامی شهرها را برداریم و بگوئیم حالا راجع به نقشه کشی است و بعد تعیین محلش میشود ولی این را متاسفانه نمی‌شود این کار را کرد و بنده استدعا می‌کنم ایشان پیشنهادشان را مسترد کنند و پیشنهادهائی از قبیل راه آهن را باز نکنند چون این را دیگر نقشه نمی‌خواهیم بکشیم فردا باید عمل شود و آئروپلان پرواز کند. اگر هرکدام ماها بخواهیم پیشنهاد کنیم و شهرخودمانرا درنظر بگیریم یکی اینکه این فکر مضر است و یکی هم وقت مجلس خراب میشود و استدعا می‌کنم آقا پیشنهادشان را پس بگیرند
رئیس ـ آقای مخبر
مخبر ـ بنده قبول نمی‌کنم
رئیس ـ رای گرفته میشود
یاسائی ـ بنده اخطار دارم
رئیس ـ بفرمائید
یاسائی ـ آقای رئیس فرمودند که این لایحه یک شور دارد ولی بعد از اینکه بنده مطالعه کردم در بعضی از موادش بنظر می‌آید دو شوری است زیرا که درماده شش این لایحه نوشته است: تعیین تعرفه کرایه و شرایط مسافرت ومحمولات و همچنین تعیین نرخ اضافی پستی منوط بنظریات و تصویب وزارت پست وتلگراف خواهد بود این ماده ماده‌نیست که یک شوری باشد برای اینکه تعرفه که برای این کار نوشته میشود دو شور دارد. ماده هفتش می‌گوید طیارات یونکرس و سایر لوازم آن که برای حمل پست ضرورت دارد باستثنای بنزین و مواد رهنی از پرداخت حقوق گمرکی معاف خواهد بود این معافیت از حقوق گمرکی باز دو شور دارد:
یکنفر از نمایندگان ـ خرج است.
یاسائی ـ خرج نیست معافیت از حقوق گمرکی است و دوشور دارد باز ماده نه می‌گوید، انتقال این امتیاز بهرنحوی از انحاء بدون تصویب مجلس شورای ملی بشخص یا بشرکت دیگری ممنوع و موجب الغای این امتیاز خواهد بود. ما این را اسمش را امتیاز می‌گذاریم. چه امتیازی از مجلس بایک شور می‌گذرد؟ بنده عقیده‌ام این است فقط اینکه درماده سوم نوشته است. که دولت ایران از تاریخ استقرار پست هوائی تامدت هیجده ماه برای پرواز در سه خط فوق از قرار هرمیل (کیلومتر) سه قران بعنوان کمک خرج بموسسه یونکرس خواهد پرداخت این یک ماده‌اش یک شور دارد ولی سایرموادش بعقیده دوشوری است و برخلاف نظامنامه است که یک شور بشود.
رئیس ـ ماده شش و آن ماده دیگری که بآن اشاره کردند ازنقطه نظرخرج است و اما اسم این را که امتیاز گذارده‌اند این یک سهوی است باید تبدیل شود به قرارداد و این امتیاز مثل سایر امتیازات معمولی نیست. برای اینکه آن امتیازات مصطلح که مجلس تصویب می‌کند دولت دستی می‌گیرد وآنجا باید خرج کند بنابر این این کلمه امتیاز این سوء تفاهم را ایجاد کرده پیشنهاد آقای امامی و آقای دکتر آقایان
میرزائی ـ به پیشنهاد بنده رای گرفته نشد.
رئیس ـرای می‌گیریم بپیشنهاد آقای میرزائی. آقایانی که قابل توجه می دانند قیام فرمایند.
(چند نفر قیام نمودند)
رئیس ـ قابل توجه نشد. پیشنهاد آقای امامی و دکتر آقایان (بشرح ذیل خوانده شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم. که (طهران ـ تبریز) هم اضافه شود.
دکترآقایان بنده پیشنهادمیکنم درماده اول بعداز طهران قره تو اضافه شود (طهران ـ تبریز) امامی خوئی
رئیس ـ آقای امامی (اجازه)
امامی ـ درماده هشت این قرارداد در قسمت (ز) می‌نویسد:درصورتی که دولت بخواهدموسسه یونکرس متقبل می‌گردد که موافق دستور دولت خطوط ذیل را دائر و برای اداره این امر طیاره چی و میکانیک چی ایرانی بقدر کفایت تعلیم وتربیت نماید این قسمت (درصورتی که دولت بخواهد) حذف می‌شد تصورمیکنم مقصود خیلی از نمایندگان را تامین می‌کرد چنانکه بنده در این ماده هم یک پیشنهادی کرده‌ام ولی چون احتمال می‌دادم که آقای مخبر با حذف این جمله موافقت نفرمایند از این جهت خواستم نظر آقایان نمایندگان را که علاقه تامی بآذربایجان دارند دراینجا تامین بشود.
رئیس ـ آقای مخبر
مخبرـ بنده در آن قسمت اول عرض کردم که اگر مابخواهیم دنبال این پیشنهادها را بگیریم یک بودجه سنگینی خواهد شد. حالا در اینجا دولت درنظرگرفته است یک خطوطی را و علت اینکه (اگر دولت بخواهد) نوشته شده‌است برای این است که اگردولت بودجه‌اش را اول تهیه کند و وسائلش را فراهم کند آنوقت شروع کند و این جمله باقی باشد بهتر است که بعدها دولت بتواند در بودجه مملکت مبالغ بیشتری برای این کار پیش بینی کند و در آن صورت البته این خطوط هم دائر خواهد شد. ولی بااین صورت البته تصدیق می فرمائید که با سی هزار تومان خطوط مملکت را نمی‌شود هواپیمائی درست کرد.
رئیس ـ رای می‌گیریم باین پیشنهاد آقایانی که قابل توجه می دانند قیام فرمایند
(چند نفری برخاستند)
رئیس ـ قابل توجه نشد. پیشنهاد آقای بهار.(بشرح ذیل خوانده شد)
بنده پیشنهاد می‌کنیم در ماده اول اضافه شود (تهران ـ شاهرود)
رئیس ـ آقای بهار
بهار ـ البته آقایان تصدیق می‌فرمایند مقصود بنده خط طهران و شاهرود نبود بنده بیشتر میل داشتم پیشنهاد آقای میرزائی از نقطه نظر تساوی مملکت تلقی میشدوباآن رای می‌داد نه ولی متاسفانه در قبال پیشنهاد ایشان آقای شیروانی اظهاراتی فرمودند که بنده ناچار شدم برای جواب فرمایشات ایشان این پیشنهاد را تقدیم کنم. آقای شیروانی فرمودند که تمام نقاط ایران ایرانیست و چون همه جا ایرانست که ببعضی نقاط ایران از طرف دولت مساعدت شد باقی نقاط ساکت بمانند. نتیجه که آقا گرفتند این بود درصورتیکه تمام نقاط ایرانست و بایستی اقداماتیکه از طرف مرکز ایران برای آبادی ایران میشود همانطور که در اخذ مالیات مساوات منظور شده‌است. درآن اقدامات هم باید مساوات منظور شود اگر چنانچه دولت ایران یعنی حکومت مرکزی از بوشهر و بندر پهلوی و قره تو یعنی از جنوب و قسمتی از شمال و مغرب زیادتر از خراسان مالیات می‌گرفت ما حق داشتیم بگوئیم چون خراسان مالیات کم بدولت می‌دهد یا در امور تجارتی خودش مسامحه می‌کند باید از اینحق محروم باشد ولی بحکم اینکه بالاخره همه جاایرانیست و همه جا بالسویه مالیات می‌دهند و همه جا از حیث حقوق سیاسی و اجتماعی و مدنی و اقتصادی متساوییند و بالسویه بهره می‌دهد. بهمان دلیل بایستی این قبیل موسساتی که در ایران ایجاد میشود یابقول آقای آقاسیدیعقوب نشود یا اگر ایجاد میشود باید اقلا خطوط مهمه شمال و جنوب و مشرق و مغرب که منقسم میشود بچهار ایالت این حدود بالسویه از آن موسسات بهره مند شوند. زیرا همه بالسویه بمرکز ایران مالیات می‌فرستند و اینکه می‌فرمایند بالاخره ایران خراسان است. بله آن خراسان هم مالیات می‌دهد وباید استفاده کند.
شیروانی ـ یکمرتبه نمی‌شود
بهار ـ پس هیچ نکنید ـ می‌گوید مردیت بیازمای وآنگه زن‌کن. اول امتحان کنید اگر پول ندارید موسسه یونکرس ایجاد نکنید. وقتی ایجاد می‌کنید خراسان را نمی‌توانید باین کلمه اقناع کنید که ما پول نداریم. بودجه نداریم یا بالاخره خراسان را نمی‌شناسیم!! خیر چون از آنجا مالیات می‌گیرد باید برای آنهم خط هوائی ایجاد کند خود آقا میدانید که خط پست هوائی یک تکانی بتجارت محل می‌دهد مراسلات تجار سریعتر می‌رسد قضایای تجارتی را تسریحتر بجریان می‌اندازد بورسها و نرخها را مفصلا و مشروح‌تر بیکدیگر خبرمیدهند شما با این اقدامی که الان می‌کنید که تجار انزلی (بقول اخیر پهلوی) و تجارغرب وتجارجنوب در عمل تجارتی از تجار خراسان سریعتر حرکت کنندو سریعتر کار کنند و بیشتر مطلع باشند فتوای تمام شدن تجار همدان و آذربایجان و جاهای دیگر را می‌دهد. پس بالاخر اگر بخواهید مساوات را منظور دارید باید هواپیمائی را بخط مشرق یعنی خراسان که مشهد مرکز آنجاست و بخط مغرب و جنوب و شمال. یعنی بمراکز اینخطوط اربعه باید اتصال بدهید برای اینکه عمل تجارتی همه جا بالسویه بجریان بیفتد و اگر هم پول ندارید استطاعت ندارید نکنید. از روزی شروع باین کار کنید که بودجه‌تان کافی باشد. این است که جواب آقا را مجبورشدم بتوسط این پیشنهاد بدهم و پیشنهاد خودرا مسترد می‌کنم
مخبر ـ در این قسمت بنده از نقطه نظر پیشنهاد ایشان این عرایض را نمی‌کنم زیرا استرداد کردند و آقای بهار این پیشنهاد را از نقطه نظر پیشنهاد نکرده بودند و برای یک مذاکراتی که می‌خواستند بکنند کردند. بنده می‌خواستم و معتقدم که در ایران یک حس باید حکومت کند وآن یک حس این است که همه جا ایرانیست و همه جا وطن ما است و بالاخره فکر اینکه اینجا مشهد است آنجا تبریز است آنجا خوزستانست بایک فکرملی و عمومی نباید مقابله کند زیرا (البته الان نظری در بین نبوده‌است) ولی در سایر ممالک وقتی این فکرها میشده است مملکت سوق میشده است بعدم مرکزیت و در ایران مرکزیت می‌خواهد. ایرانی می‌خواهد تمام وطنش ایران باشد و بالاخره طهران مشهد را مثل طهران تصور کند و مشهد هم طهران رامثل مشهد. این یکی از طرف دیگرما یک قدری باین ریشه آب بدهیم ممکنست دراین مجلس صدوبیست نفری صدوبیست فکر یا اقلا ده فکر پیدا شود. باینجهت بنده معتقدم حالاکه شروع بکار کردیم یک قسمت رادولت پیش انداخته است مابقی راهم البته همانطورکه درآن جلسه معین شده است بودجه‌هایش را معین می‌کنند و بمجلس میاورند و خیالات آقایان انجام میشود.
رئیس ـ بنده تصور می‌کنم تقدیم این لایحه بیشتر از حیث تجارت وجنبه تجارت با دنیا بوده است. علی ایحال آقایان موافقند جلسه راختم می‌کنیم. درهرصورت جلسه برای دوساعت بغروب امروز تشکیل خواهد شد.
(در این موقع (یکساعت ونیم) بعد از ظهر جلسه تعطیل و سه ساعت بعد ازظهر مجددا تشکیل گردید)
رئیس ـ پیشنهاد آقای دکتر آقایان (اینطورخوانده شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم ـ طهران کرمان) هم اضافه شود.
دکترآقایان ـ در این دوسه روزه لوایحی که مطرح میشود مابقدری درگذراندنش عجله داریم که بقول و فرمایش آقامیرزاشهاب ازهول حلیم توی دیگ می‌افتیم.
شیروانی ـ شخصا خودجنابعالی اینطور هستید.
دکتراقایان ـ درموقع کلیات لایحه آقایان اجازه نفرمودند که یک مذاکراتی بشود و وادارمی کند ماها رابراینکه یک یپیش‌نهاداتی بکنیم برای اینکه بتوانیم یک حرفهائی بزنیم. ازروزی که بنده باین مجلس آمده‌ام تاامروز کوشش کرده‌ام از یک اصلی که مخالف اصل مشروطیت باشد تجاوز نکنم. بعقیده بنده این لایحه دو شور دارد.
(همهمه نمایندگان)
رئیس ـ شما پیشنهاد کرده‌اید طهران و کرمان اضافه شود. در پیشنهادتان صحبت کنید.
دکتر آقایان ـ در پیشنهاد صحبت می‌کنم. این مسئله سابقه هم دارد.
(صدای زنگ)
رئیس ـ خارج از موضوع است.
دکترآقایان ـ پس اصلا حرف نمی‌زنیم.(بصندلی خود مراجعت نمود)
رئیس ـ پیشنهاد آقای حائری زاده.(بشرح ذیل خوانده شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم درماده اول نوشته شود. طهران. اصفهان. کرمان. بوشهر.
حائری زاده. ما هاکه در اینجا حاضرشده‌ایم مثل یک صاحب خانه هستیم که باطراف منزل خودش نگاه می‌کند هرجاتعمیراتی لازم دارد تعمیر می‌کند. اگر یک قسمت حیاط بکلی خراب شده باشد در یک قسمت دیگر مشغول نقاشی نمی‌شود اول خرابی‌های آنجا را رفع می‌کنند بعد میپردارند به نقاشی آن قسمتی که پرخرابه نیست. ما باید نگاه کنیم ببینیم پست مملکت ما درخطوط مختلفه یعنی شمال و شرق وغرب چطور حرکت می‌کند؟ از اینجا ببندر پهلوی و از آنجا بقره تو پست کرمان را با گاو وشتر والاغ حرکت می‌دهند. ما در آنجائیکه پستش باتومبیل حرکت می‌کند طیاره هم بالای سرش حرکت کند ولی آنجائی که با گاو و شتر حرکت می‌کند میگوئیم اصلا گاری هم لازم ندارد. بنده عرض می‌کنم طیاره که ازطهران به بوشهرمی‌رود در اصفهان پیاده میشود ممکن است بعد بکرمان و از آنجا بشیراز و از آنجا به بوشهر برود. اگر یک مبلغ جزئی یعنی همان تفاوت پستی را که امروز می‌دهند باو بدهند ممکن است پست کرمان را هم برساند و از آنطرف بشیراز و بوشهر برود تفاوت قیمت زیادی هم پیدا نمی‌شود و آن قسمتی هم که پستش بوسیله گاو و شتر حرکت می‌کند آنجاهم بوسیله طیاره تجارتش راه می‌افتد. واز این خرابی یک قدری راحت میشود.
رئیس ـ آقای شیروانی (اجازه)
شیروانی ـ این قبیل پیشنهادات البته خوبست بنده هم اگر ممکن بود برای دولت و بودجه مملکت پیشرفت کند با آقای حائری‌زاده موافقت می‌کردم ولی پیشنهادهائی که باین ترتیب میشود و مخصوصا مثلی هم که زدند معنایش این است که یک وقتی یک خانه خرابست حالاکه می‌خواهیم چند اتاق آن خانه تعمیر کند چون همه خانه محتاج بتعمیراست از تعمیر آن چند اتاق هم صرف نظر کنیم تا اینکه پول گیرمان بیاید وتمام خانه را تعمیر کنیم تا خانه بگلی خوب شود. البته ملکت تمام قطعاتش راه آهن دارد. هواپیمائی لازم دارد. توسعه معارف لازم دارد. اصلاحات خیلی مفید و اساسی لازم دارد. این مثل این است که بگوئیم ما گرسنه هستیم یک نانی هم اینجا هست و می‌تواند رفع گرسنگی ما را بکند ما این نان را نخوریم تا پلو و چلو وقرمه سبزی و خربزه اصفهان همه آنها را یکمرتبه پیدا کنیم ببینیم. هر یک از اینها را باید یکی یکی شروع کرد. یکی را موکول بدیگری کردن یا فلان محل را ترجیح دادن این چیز غریبی است!!بالاخره هر گوشه مملکت یک مزایائی دارد که باید هواپیمائی امتداد پیداکند ولی وقتی که در خوربودجه مملکت مانیست چه باید کرد؟ امروزعجالتا ما ماهی ۳هزار تومان و تا ۱۸ ماه هم یک کمک خرجی را می‌توانیم بدهیم و ۳ خط هواپیمائی پیدا کنیم اگر در بودجه سال آینده یکی دوخط دیگر توانستیم علاوه می‌کنیم. پس در لایحه این پیش بینی شده‌است امروز که بودجه ما اقتضا می‌کند۳خط را امتداد می‌دهیم فرداهم اگر محلی پیدا کردیم سایر خطوط را می‌کشیم والا این قبیل پیشنهادها دور پیدا می‌کند و هر کسی نظرش اینست که یک خط اضافه شود ولی بودجه‌اش را نداریم.
رئیس ـ عقیده کیسیون چیست.
مخبر ـقبول نمی‌کنم
رئیس ـ رای گرفته میشود بقابل توجه بودن پیشنهادآقای حائری زاده آقایانی که موافقند قیام فرمایند.
(عده برخاستند)
رئیس ـ قابل توجه نشدآقای آقامیرزاسیداحمد بهبهانی و جمعی دیکر پیشنهاد کردند لایحه از دستور خارج شود.(بشرح ذیل قرائت شد)
اینجانبان پیشنهادمی نمایم لایحه هواپیمائی یونکرس ازدستور امروز خارج شود.
ضیائی. زعیم ـ بهبهانی ـ دکتر آقایان ـیاسائی ـ محمدولی اسدی ـ افخمی ـ یعقوب هاشم آشتیانی.
رئیس ـ آقای بهبهانی (اجازه)
بهبهانی ـ البته این مطلب مسلم است که هیچ یک از نمایندگان راجع به هواپیمائی و این پیشنهاد نمی‌توانند اساسا مخالفت کنند چنانچه اغلب آقایان و خود بنده هم در اصل این لایحه موافق بودم وحتی قبلا پیشنهاد کرده بودیم که بطریق لایحه فوق‌العاده پیشنهاد شود که یک شور بشود چون تصور می‌کردیم بر حسب موادی که درنظام نامه است اگر بنا شود لایحه دولت بمجلس بیاید دو شور دارد و مامنتظربودیم همانطورکه پیشنهاد کردیم بمجلس بیاید یک وشوربشود پاکاتی بین آقایان توضیح شد که همه آن پاکات را دیدند و این حقی که باین شخص داده میشود با آن حقوقی که درپاکات نوشته شده تفاوتهائی زیادی دارد. بنده اولا هنوز هم اعتقادم این است که مواد نظامنامه ناطق است باین که این لایحه دو شور دارد و اینرا البته بنظر آقایان وکلا میدانم و ماده۵۷و ۶۹ نظامنامه بنظرمن ناطق این مسئله است که این لایحه دو شور دارد بنابر این پیشنهاد کردیم که فعلا از دستور امروز خارج شود. تا اینکه بین این لایحه و پاکت هائی که به آقایان و وکلاء رسیده است درست تعمق شود و تطبیق شود که اگرممکنست منافع دولت و مملکت بیشتر حفظ شود و از آن طرف هم بماده ۵۷و ۵۹نظامنامه مراجعه بفرمائید. تعبیر نظامنامه را معین کنید که آن دوماده اگر موردش اینجا نیست پس موردش کجا است آنوقت شاید ما هم متقاعد بشویم. نظربایندو ومطلب بنده و رفقای بنده این پیشنهاد راکردیم حالا بسته است به نظر آقایان.
رئیس ـ آقای طهرانی (اجازه)
طهرانی ـ استدلالاتی که آقا کردند دو دلیل بود یکی اینکه این لایحه دو شور دارد پس از بیان آقای رئیس و تصدیق کردن اکثریت مجلس معلوم میشود یک ور دارد وتشخیص اینکه یک شور دارد یا دو شور با مجلس است و پس از آنکه مجلس تصدیق کرد دیگر معنی ندارد که ما بگوئیم این لایحه دو شور دارد یایک شور. بعلاوه ما یک فردا بیشتر نداریم و این خیلی بنظر من سخت می‌آید یک لایحه را که دولت امضاء کرده است با یک ورقه که معلوم نیست متعلق بکی است و استنادش بچیست آنرا مبادله کنیم با یک لایحه که امضاء رسمی دولت دارد که محل اعتماد است. بعلاه حقیقة خیلی بد است یک کمپانی که مدت مدیدی در اینمملکت آمده و عملیاتی کرده است و بعملیات او اعتماد کرده‌ایم وکاملا فهمیده‌ایم که این کمپانی خیلی خوبی است. حالا رای بدهیم که لایحه آن از دستور خارج شود واز صبح تا حالا هم وقت مجلس باطل شود و از فردا دوباره شروع کنیم عقیده بنده اینست که همین امروز مذاکره شود و تمام شود.
بهبهانی ـ مطابق ماده ۵۷ نظام نامه این لایحه دو شور دارد
رئیس ـ رای می‌گیریم به پیشنهاد شمااگر قبول شد معلوم میشود دو شور دارد. آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(عده برخاستند)
رئیس تصویب نشد آقای شوشتری پیشنهاد شما قرائت میشود
شوشتری ـ بلی (بشرح آتی قرائت شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم درماده اول اضافه شود (طهران ـ تراک)
شوشتری ـ آقایان تصور نفرمایند که از نقطه نظر حوزه انتخابی بنده این پیشنهاد را می‌کنم.
(همهمه بین نمایندگان)
شوشتری ـ همهمه نفرمائید استدلال را پشت تریبون و جواب را هم پشت تریبون بفرمائید از نقطه نظر اینکه صحرای تراکمه امروز محتاج ببسط تمدن است ودولت زحمت کشیده است و بنده معتقدم هر اندازه که دولت می‌تواند قراردادی باکمپانی برای صحرای ترکمان بدهد برای اینکه آنجا را بمرکز متصل کند باینجهت این پیشنهاد را کردم حالا آقایان می‌خواهند رای بدهند نمی‌خواهند رای ندهند.
رئیس ـ عقیده کمیسیون چیست؟
مخبر قبول نمی‌کنم
رئیس ـ رای گرفته میشود بقابل توجه بودن پیشنهاد آقای شوشتری آقایانی که موافقند قیام فرمایند
(عده برخاستند)
رئیس ـ قابل توجه نشد. چند تبصره هم پیشنهاد شده است تبصره پیشنهادی آقای میرزاشهاب (بشرح زیرقرائت شد)
این بنده تبصره ذیل را در ماده اول پیشنهاد می‌کنم.
تبصره ـ کمپانی یونکرس متعهد شود که چنانچه خطوط مزبور در ماده اول را تا یک ماه بعد از امضاء قرار داد دائر نکند مبلغ سه هزار تومان غرامت بدولت ایران تادیه نماید و دولت ایران حق خواهد داشت این قرارداد را فسخ نماید
رئیس ـ پیشنهادآقای آقاسید بعقوب (بمضون ذیل قرائت شد)
تبصره ذیل را بماده اول پیشنهاد می‌کنم
تبصره ـ موسسه هواپیمائی ملزم است چنانچه پس از تصویب این قانون در عرض سه ماه اقدام عملی نکرد که وزارت پست وتصدیق کند مبلغ شش هزار تومان بدولت مجانا بدهد و این قرارداد هم ملغی است.
رئیس ـ پیشنهاد لاقای شیخ جلال هم همین طوراست (بشرح آتی قرائت شد)
و چنانچه از تاریخ تصویب این قرارداد بفاصله بیست روز شروع بعمل ننمود این امتیاز لغو خواهد بود
رئیس ـ آقای آقامیرزاشهاب (اجازه)
آقامیرزاشهاب ـ این ماده اول خطوطی را برای سیر هواپیمائی معین کرده اشت پیشنهاداتی هم میشود بنده حق داشتم برای راضی کردن موکلین خودم کرمان را پیشنهاد کنم ولی چون دیدم که دولت عجالتا بیش از این نمی‌تواند تقبل کند پیشنهاد نکردم در این ماده نوشته است کمپانی بلافاصله خطوط را دائر کند اگر دائر نکرد چه میشود؟ این است که بنده یک ماه فرجه قائل شدم که اگر در ظرف آنمدت نکرد. علاوه بر تادیه سه هزارتومان غرامت بدولت دولت ایران حق داشته باشد که این قرارداد را فسخ کند برای این که بتواند با کمپانی دیگری کنترات جدیدی منعقد کند
مخبر ـ مجددا قرائت شود (پیشنهاد آقای آقامیرزاشهاب مجدداخواند شد)
مخبر ـ با این پیشنهاد بنده می‌توانم موافقت کنم و صحیح هم خست و بایستی یک همچو ماده باشد که کمپانی را مقید کند اگر سایرآقایان پیش نهاد پس می‌گیرند بنده این پیشنهاد را قبول می‌کنم
رئیس ـ آقای آقاسیدیعقوب پیشنهاد شما سه ماه است و پیشنهاد آقای آقا میرزا شهاب یک ماه قبول می‌کنید
آقاسیدیعقوب ـ بلی
آقاشیخ جلال ـ بنده هم پیشنهادم را مسترد می‌دارم
معاون وزارت مالیه ـ اگر در عوض لفظ غرامت بلاعوض گذاشته شود بهتر است.
آقامیرزاشهاب ـبلاعوض راقبول کردم.
رئیس ـ پیشنهاد آقای تجدد (بشرح ذیل خواند شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم ک طهران بندر بوشهر ازماده اول حذف شود
تجدد ـ علت اینکه بنده این پیشنهاد را کردم این بود که وزیر محترم پست وتلگراف ومخبر هیچ کدام توضیح ندادند که علت انتخاب این سه خط چه چیز است و از چه نقطه نظر است و بالاخره روابط تجارتی و مصالح مملکت اقتضا کرده است و که خط طهران به بندر بوشهر باشد دائر شود؟ درماده دوم نوشته شده است که نقطه نظر اینست که بخطوط هواپیمائی اروپا ارتباط پیدا کند اگر اینست که ما می‌بینیم خط طهران ـ قره‌تو هم مربوط بخطوط هواپیمائی اروپا میشود ازطرف شمال هم خط بندرپهلوی است مثل چیزی که هست خط طهران بوشهر خطوط پستی ما را بسواحل عمان وصل می‌کند و اگر نظر اینست ک بخطوط هواپیمائی اروپا متصل شود از طرف شمال هم ممکن است پس این قطعی است که دولت برای اتصال این خط هواپیمائی بخطوط هواپیمائی اروپا باید یک خساراتی تحمل کند و اگر طهران بوشهر حذف شود خسارات دولت کمتر خواهد شد
رئیس آقایانی که پیشنهاد آقای تجدد را قابل توجه میدانند قیام فرمایند.
(عده برخاستند)
رئیس ـقابل توجه نشد پیشنهاد آقای زعیم (بترتیب آتی قرائت شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم عبارت بلافاصله از ماده اول حذف شود
زعیم ـ بنده پیشنهاد کردم ممکن است اولی را هم بخوانند آنوقت توضیح بدهم
رئیس ـ آن پیشنهاد غیر از این است و تمام ماده را تغییر می‌دهد
زعیم ـ بنده پیشنهاد کردم عبارت بلافاصله حذف شود برای این است که تبصره آقای آقا میرزا شهاب یکمدتی را معین کرد در این صورت دیگر بلافاصله مورد ندارد.
مخبر ـ آن برای مجازات بود که اگر اینکار را نکرد چه باید کرد بنابر این این یکماه برای اجرای آن مجازات است که اگر نکرد علاوه بر اینکه باید پول بدهد امتیاز هم ملغی است.
زعیم ـ پس می‌گیرم
رئیس ـ پیشنهاد دیگرآقای زعیم (بشرح ذیل خوانده شد)
ماده اول رابشرح ذیل پیشنهاد می‌کنم. ماده اول مجلس شورای ملی بوزارت پست و تلگراف اجازه می‌دهد که جهت حمل محمولات پستی بخطوط مفصله ذیل طهران بندرپهلوی و طهران بندر بوشهر. طهران قره‌تو قراردادی بمدت ۵ سال موسسه هواپیمائی یونکرس منعقد نماید.
زعیم ـ فرق پیشنهاد بنده با این ماده پیشنهادی کمسیون خیلی واضح مبرهن است پیشنهاد کمسیون این است که مجلس حق انحصاری هواپیمائی را در۳ قطعه ذیل در مدت ۳ سال بیونکرس واگذارمیکند ولی بنده پیشنهاد کردم که وزارت پست و تلگراف مجاز باشد برای حمل محمولات پستی قراردادی با موسسه یونکرس برای ۵ سال منعقد کند زیرا بنده با حق انحصاردادن بکمپانی یونکرس موافقتی نداشتم. بنده غالبا اینجا می‌بینم که راجع بجلب سرمایه خارجی صحبت میشود و گفته میشود بهر نحو و هر شکل هست باید سرمایه خارجی را جلب کرد و این بدیهی است وقتی که ما انصار بدهیم هواپیمائی مملکت خودمان را بیک کمپانی مخصوص آنوقت کمپانیها و موسسات دیگر اقبال نمی‌کنند که بیایند در مملکت ما و موسساتی ایجاد کنند از این حهت بنده پیشنهاد کردم این حق انحصار برداشته شود و باضافه مقصود وزارت پست و تلگراف هم همین است و می‌خواهد محمولات پستی را با آیروپلان حمل کرده و با پستهای هواپیمائی جاهای دیگر ربط داده باشد و این نباید یک مسئله انحصاری باشد و بنده گمان می‌کنم این حق انحصاری که در اینجا قید شده است مارا از خیلی استفاده‌ها در آتیه محروم خواهد کرد و اشکال هم نمی‌بینم که این ماده باین شکل تبدیل شود و بعلاوه مواد دیگری دارد که حق تقدم را به موسسه یونکرس می‌دهد و پس از انقضاء مدت اگر با شرائط مساوی شرائط دیگران قبول کرد باو داده میشود باضافه در ماده سوم می‌نویسد که تا هیجده ماه برای هر میل سه قران دولت باموسسه یونکرس کمک خواهد کرد. برای اینکه این موسسه در اینجا ریشه کند حالا با این مساعدتیکه دولت می‌کند شاید یک کمپانیهای دیگر باشند که بطور مناقصه برای اینکار حاضر شوند دلیل ندارد که ما این حق مناقصه را از کمپانیهای دیگر ساقط کنیم و یک انحصاری بدهیم بیک کمپانی که در آتیه ما را از کمپانیهای دیگر محروم کند.
رئیس ـ عقیده کمیسیون چیست؟
مخبر ـ قبول نمی‌کنم
رئیس ـ رای گرفته میشود. آقایانی که پیشنهاد آقای زعیم را قابل توجه می دانند قیام فرمایند.(عده برخاستند)
رئیس ـ قابل توجه نشد. پیشنهاد آقای یاسائی (باین نحوقرائت شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم کلمه انحصار از ماده اول حذف شود.
یاسائی ـ خیلی متاسفم لایحه که بنده با آن موافقم بیک شکل خاصی بمجلس امد که ناچارم مخالفت کنم کرارا اینجا گفته شد که این لایحه دو شوردارد؟ ما که نمی‌توانیم نظامنامه را اصلاح کنیم. بنده عقیده‌ام این است که لااقل حق انحصار را حذف کنیم
مخبر ـ بنده نمیدانم در اینموضوع چه شکل عرض کنم. در اینجا دوسال است صحبت میشود که مملکت هواپیمائی لازم دارد. اگر آقایان نمی‌خواهند موافقت کنند بهتر این است که رای بدهند از دستور خارج شود. والا این یک مسئله‌ایست که دولت درش بحث کرده و مقامات مالی ترجیح داده‌اند بر لایحه دیگر وآن لایحه بمجلس آمده است و مجلس هم رای داده است که چون این مسئله خرج است یک شور بیشتر ندارد؟!حالاهم مجلس مختار است و بهر نحو که صلاح میدانند عمل می‌نماید.
رئیس ـ این پیشنهاد در ضمن پیشنهاد آقای زعیم رد شده حالا احتیاطا رای می‌گیریم.
یاسائی ـ استرداد می‌کنم
رئیس ـ رای گرفته میشود بماده اول بضمیمة تبصره پیشنهادی که آقای مخبر قبول کردند آقایانیکه مدافقند قیام فرمایند
(اغلب برخاستند)
رئیس ـ تصویب شد. ماده دوم.(بشرح ذیل خوانده شد)
ماده دوم ـموسسه هواپیمائی یونکرس متعهد میشود که خطوط پستی هوائی در ماده اول را بخطوط پستی هوائی اروپا متصل نماید مکلف است که لااقل درظرف سه ماه اول یکی از خطوط فورتا بخط پستی هوائی اروپا مرتبط سازد.
رئیس ـ آقای آقاسید یعقوب
آقاآقاسید یعقوب ـ بنده مخالفتم در این ماده برای اینماده برای این است که در این جا یک ترتیبی مواقع شده و درست تحت تنظیم نیامده و نه نوشته است که این موسسه متعهد است که خطوط را مرتبط کند بخطوط هواپیمائی اروپا اما از چه راه خطوط ایران و اروپا را مرتبط کند این را معین نکرده است و در صورتی که از اینمطلب هم تخلف کند باینمعنی که مرتبط نکند خطوط هواپیمائی ایران را بخطوط اروپا چه الزامی بر او وارد میشود؟ این هم معلوم نیست بنابر این ما این اختیار مطلق را نمی‌توانیم باو بدهیم. هوای مملکت ما است و حکمرانی آنهم باید در تحت نظر ما باشد. چون در اینماده معین نکرده است که ازکدام راه است و درصورت تخلق هم بر او الزام آور نیست این است که بنده تبصره را پیشنهاد کردم. اگر آقای مخبر قبول کند دیگر بنده مخالفت نمی‌کنم.
رئیس ـ آقای عراقی (اجازه)
عراقی ـ بنده تصور می‌کنم. که اگر آقای آقاسید یعقوب ماده اولرا درست نگاه کنند این ایراد را نمی‌کنند ما در این لایحه سه خط بیشتر اجازه نداده‌ایم. یکی از طهران ببندر پهلوی. طهران بندربوشهر. طهران قره‌تو ـ یک خطوط زیادی در این لایحه نیست که اسباب خیالمان بشودکه بلکه از یک خطی مربوط کند که ما ندانیم. راجع بمجازات هم فرمودند که معین نشده. نمی‌شود برای هرنکته مجازات معین کرد قبل از نهار ایشان می‌گفتند من گیج شده‌ام حالادیگر چرا مخالفت می‌کنند؟
آقاسیدیعقوب ـ بنده اجازه می‌خواهم اخطار نظامنامه دارم. چه حق دارد چه حق دارد اینحرف رابزند. توکی هستی که اینحرف رامیزنی؟ باید رئیس جلوش را بگیرد بنده از مجلس خارج می‌شوم. یعنی چه؟
رئیس ـ آقای کازرونی (اجازه)
کازرونی عرضی ندارم
رئیس ـ آقای ارباب کیخسرو (اجازه)
ارباب کیخسرو ـ بنده در اینماده دوقسمت می‌بینم که بعقیده بنده درست با هم موافقت نمی‌کند. در قسمت اول می‌گوید این سه خط را اتصال خواهد داد بخطوط هواپیمائی اروپا آنوقت در قسمت آخر می‌نویسد کمپانی مکلفست درظرف سه ماهه اول یکی از خطوط را بخطوط هواپیمائی اروپا متصل نماید اینجا اگر شرط است که هر سه خط را ربط بدهد قسمت آخر با قسمت اولش متضاد است برای اینکه اینجا معین نمی‌کنند وقتی این شخص مکلف شد یک خط را ربط بدهد دو خط دیگر چه میشود پس اگرآن یک خط کفایت می‌کند چرا سه خط نوشته شده و اگر یک خط آن باید در ظرف سه ماه متصل شود دو خط دیگر تکلیفش چه میشود؟ باید ماده را طوری نوشت که اول و آخرش باهم ربط پیداکند.
رئیس ـآقای کازرونی (اجازه)
کازرونی ـ ایشان مخالفتی با این ماده نفرمودند در این ماده بطور کلی می‌گوید این سه خط را بخطوط اروپائی متصل کند بدون اینکه تعیین کند این سه خط را در چه مدتی متصل خواهدکرد. ولی توضیح می‌دهد که یک خطش را در ظرف سه ماه اتصال خواهد داد و خط دیگر را ممکن است پس از چهار ماه پنج تا شش ماه متصل نماید. حالا اگر برای دوخط دیگرش در نظر دارندکه آنها هم بعد از سه ماه صورت بگیرد باید توجه کرد که بعد از سه ماه نمی‌تواندهرسه خط را متصل کند. یک خطش را متصل می‌کند و رفع احتیاج میشود و دو خط دیگر را ممکن است پیشنهاد کنند. بعد از چهارماه یا شش ماه دیگرمتصل نماید. غرض ا ینست که اول و آخر ماده متباین نیست.
رئیس ـ آقای امامی پیشنهاد کرده‌اند قبل از کلمه مکلف و او علاوه شود. و او هم علاوه شده است پیشنهاد آقای دکتر آقایان (بشرح ذیل قرائت شد) بنده پیش نهاد می‌کنم که درآخر ماده دوم اضافه شود درصورت تخلف از این قراردادحاضره از درجه اعتبار ساقط است.
دکترآقایان ـ پست هوائی درصورتی برای مملکت نافع و مورد احتیاج است که مملکت ما را با سایر ممالک ربط بدهد از اینجهت این جا دولت پیش بینی کرده و یونکرس هم تعهد کرده است که در مدت سه ماه یکی از این خطوط را بخطوط هواپیمائی اروپا اتصال بدهد.
آقای آقامیرزاشهاب ـ یک تبصره درماده اول پیش نهاد کردند که اگر آنرا بعد از ماده آخر پیش نهاد کرده بودند بطوری که نفوذ پیدا می‌کرد نسبت بمقام مواد قرارداد بنده پیش نهاد را نمی‌کردم. یعنی اگر درآخر قرارداد قید می‌شد هرگاه موسسه یونکرس یکی از شرائط مندرجه در قرارداد را اجرانکرد فلان مبلغ دادنی باشد بنده حرفی نداشتم ولی از آن جائی که آن جریمه که پیش بینی شده است فقط بماده اول تعلق گرفته است و باین ماده دوم تعلق ندارد باینجهت بنده پیشنهادکردم در صورت عدم وجود فرس ماژراگر کمپانی تکلیف خود را صورت نداد قرارداد از درجه اعتبار ساقط است.
مخبر ـ درآن التزامنامه که کمپانی امضاء کرده بود بوزارت پست و تلگراف داده بود معین شده است که کمپانی ملزم میشود درظرف مدت معینه یکی ازخطوط ذیل را بخطوط هواپیمائی اروپا متصل نماید و درآنجا مشروحا نوشته بود حتی شهرهائی که هواپیما می‌رود آنها را معین کرده بود و اصل التزام نامه در دست آقای شکوه‌الملک است ما فعلا کمپانی رامقید می‌کنیم که یکی از خطوط را بخطوط هواپیمائی اروپا متصل نماید حلا خطش از کدام خط را متصل خواهند کرد این بسته بنظر خود وزارت پست و تلگراف است. حالا اگر آقایان لازم می دانند ممکنست بگوئیم وزیر پست و تلگراف حاضرشود و توضیح بدهند که از چه راهی اتصال پیدا می‌کند یا اگرمیل دارند ممکن است عین آن ماده را بیاورند تصویب کنند بنابر این این پیش نهاد‌ها را بنده نمی‌توانم قبول کنم.
رئیس ـ عده برای رای گرفتن کافی نیستممکن است ار پیشنهاد دیگری مذاکره شود تا آقایان بیایند. پیش نهاد آقای ارباب کیخسرو (به این کیفیت قرائت شد) بنده پیشنهاد می‌کنم در آخر ماده دوم این تبصره مزید شود. و دو خط بقیه را لااقل درظرف شش ماه.
اربارب کیخسروـ بنده این تبصره را که پیشنهاد کردم در واقع نمی‌خواهم با اسامی مخالفتی کرده باشم ولی می‌خواهم عبارت ماده بهمدیگر ربط پیدا کند اگر مقصود اینست یکی از این سه خط کفایت می‌کند که با خطوط هواپیمائی اروپا ربط پیدا کند پس انشاء ماده را صحیح بنویسید. درهمان جائی که می‌نویسد. موسسه یونکرس متعهد میشود که خطوط هواپیمائی را بخطوط هواپیمائی اروپا متصل نماید دو همانجا می‌نویسد و لااقل یک خط آن را در ظرف ۳ ماه متصل خواهد نمود و تکلیف دو خط دیگر هیچ معین نیست که درظرف چه مدت و آیا تا انقضاء مدت ربط خواهد داد یا نه. مقصود بنده این بود که یک فورجه در میان باشد که تکلیف را معلوم کند والا اگراین ماده بهمین ترتیب بگذرد تصدیق کنید که غیر ازما‌ها مردم دیگر هم باید بخواهند و مطلع شوند.
مخبر ـ بنده خیلی متاسفم که معاون وزارت پست و تلگراف تشریف ندارند که آن سوابق را در این جا بخوانند که تمام آقایان مسبوق شوند و الان تلفن شد که ایشان تشریف بیاورند در ماده دوم نوشته است که لااقل درظرف سه ماه یک خطرا متصل کند. تمام خطوط لازم نیست الان متصل شود. مقصود این بوده است که پست هوائی ایران را بایست هوائی اروپا متصل نماید
وزیر پست و تلگراف ـ مطلب خیلی معلوم و معین است چون قرارداده است بعد از آنکه مجلس تصویب کرد و امضاء ردوبدل شد فوری این ۳ خط را شروع خواهد کرد و بعد از آنکه سه ماه تمام شد یکی از خطوط هواپیمائی ایران بهواپیمائی بین‌المللی متصل خواهد شد و اینمطلب واضحی است.
رئیس ـ رای گرفته میشود بقابل توجه بودن پیشنهاد آقای دکتر آقایان آقایانی که موافقند قیام فرمایند.
(عده برخاستند)
رئیس ـ قابل توجه نشد. رای گرفته میشود پیشنهاد آقای ارباب آقایانی که قابل توجه می دانند قیام نمایند
(معدودی قیام نمودند)
رئیس قابل توجه نشد. رای گرفته میشود بماده دوم. آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(اغلب برخاستند)
رئیس تصویب شد. ماده سوم (بشرح آتی قرائت شد)
ماده ۳ دولت ایران از تاریخ استقرار پست هوائی تا مدت هجده ماه برای پرواز در سه خط فوق از قرارهرمیل (کیلومتر) سه قران بعنوان کمک خرج بموسسه یونکرس خواهد پرداخت و بعد از انقضاء هجده ماه دولت ایران حق خواهد داشت کمک خرج مزبور را قطع نماید
رئیس ـ آقای حائری زاده (اجازه)
حائری زاده ـ چند روز پیش آقای وزیر پست و تلگراف یک لایحه راجع بیک کمپانی فرانسوی در خصوص هوانوردی ایران بمجلس آوردند و بکمیسیون فوائدعامه فرستاده شد و چون لوایح زیاد بود هنوز موفق نشده‌ایم که آن لایحه را صحیحا مطالعه نمائیم. امروز یک پاکتی آمد که امضاء اروپائی هم در ضمن مراسله اش بود که چاپ کرده‌اند و همه آقایان هم ملاحظه می‌فرمایند من نمیدانم مال همان کمپانی است یا مال دیگری است در اینجا مقایسه می‌کند موادی را که یونکرس پیشنهاد کرده وبتوسط دولت تقدیم مجلس شده بود و موادی که کمپانی فرانسوی بدولت پیشنهاد کرده است. درموضوع ماده سوم می‌نویسد کمپانی یونکرس برای هر میل سه قران تقاضا می‌نماید ولی کمپانی فرانسوی برای هر کیلومتر دو قران تقاضا می‌کند و از این طریق در مدت هجده ماه تقریبا بیست و پنج هزار تومان برای دولت ایران نسبت بپیشنهاد یونکرس صرفه جوئی میشود. اگر این مسئله راست باشد بنده با این پیشنهاد یونکرس کاملا مخالفم و اگر یونکرس دوقران راقبول می‌کند چون او زود باینجا آمده است بنده هم موافقت می‌کنم ولی اگر یک کسی دیگر دوقران قبول کند چون بیست و پنج هزار تومان تفاوت عمل دارد بنده نمی‌توانم با لایحه یونکرس موافقت کنم
رئیس ـ آقای یاسائی
یاسائی ـ مخالفم.
رئیس ـ آقای شریعت زاده.
شریعتزاده ـ مخالفم.
رئیس ـ آقای شیروانی (اجازه)
شیروانی ـ لایحه گویا بنظر رئیس کل مالیه رسیده است و پیشنهاد کمپانی فرانسوی هم درآنجا تطبیق شده است این کمک خرج را یونکرس در مدت هجده بیشتر نمی‌گیرد و حسابی هم در مالیه هم شده است تفاوتی حاصل نمی‌کند.
وزیرپست و تلگراف ـ لایحه یونکرس را که اول می‌بایستی از حیث مالی با مالیه مشورت شود مشورت شده و قبول شده و هیئت دولت هم تصویب کرده پس از آن بمجلس آمده بعد کمپانی فرانسه آن پیشنهاد را داده بود پیشنهاد کمپانی فرانسه را هم برای اینکه خاطر آقایان مسبوق باشد تقدیم کردم حالا اختیار باکثریت مجلس است که هرطورصلاح میداند رای بدهد.
رئیس ـ آقای یاسائی (اجازه)
یاسائی ـ در تمام دنیا واخیرا درمملکت ما گفته میشود که دعاوی تا دودرجه قابل رسیدگی است. بدایتا و استثیافا، مافوق این محکمه دانی وعالی یک دیوان تمیزی است که ممیزی قانونی می‌کند یعنی باید اصول قانونی را که مقدس است حفظ کند و تمام جریانات قضائی را قضات مکلفند تطبیق کنند با قانون که خبط وخطا واشتباه کم شود. این فلسفه تمیزاست اگر دیوان تمیز تشخیص بدهد که حکم محکمه ابتدائی یا استیناف حقا صادر شده و استنباطات محکمه بمورد است و استدلال محکمه هم صحیح بوده است ولی احضاریه که صادر کرده است بموقع نبوده است حکم محکمه را نقض می‌کند برای اینکه باید قانون را حفظ کرد که بیشتر تامین کند عدالت را برای مملکت. ما هم باید نظامنامه مجلس را بیشتر ازیک موضوعات مخصوصی در نظربگیریم. برای اینکه جریان پارلمانی ما اگر موافق نظامنامه نباشد و نظریات افرادی حکمفرما باشد آن وقت لایحه باین صورت درمیآید. بنده خیلی متاسفم که در یک لایحه باین خوبی مخالفت کنم ولی چون این جریان را برخلاف نظامنامه می دانم اظهار مخالفت می‌کنم. بنده ناظربسه قران و دو قران و تفاوتها نیستیم و این لایحه را شاید بجهاتی خوب می داند ولی از آقای رئیس خواهش می‌کنم که در این دوروزه آخر مجلس نظامنامه را رعایت بفرمایند…
رئیس ـ بشما اخطار می‌کنم باقید درصورت مجلس. مجلس دومرتبه در این باب اظهار عقیده کرد. آقای آقامیرزاشهاب (اجازه)
آقا میرزا شهاب ـ همانطور که آقای یاسائی اظهار تاسف کردند بنده هم اظهار تاسف می‌کنم که تشریف ندارند جوابشان را بشنوند. اینکه فرمودند احکامی که از محاکم صادر شده در دیوان تمیز رسیدگی میشود که ببینند اصول قانونی بوده است یا نبوده. بنده هم تصدیق می‌کنم و امر هم همینطور است که ایشان می‌فرمایند ولی بالاخره ببینیم که در همان دیوان عالی تمیز قاطع چیست؟ وقتی که اختلاف بین چند نفرپیدا شد قاطع رای اکثریت است و هرچه اکثریت امر کرد البته قاطع است والااعضاء تمیز هم از آسمان نیامده‌اند. ملائکه هم نیستند. در این جا هم دومرتبه در این خصوص مذاکره شد و مجلس هم تصدیق کرد که یک شور دارد حالا روح نظامنامه چیست؟ بنده نمی دانم قاطع رای اکثریت مجلس است و هرچه رای داد همان مطاع است و متبع. یک قسمت دیگر هم راجع بفرمایشی بود که یک نفر از آقایان راجع بدو قران نمودند. بنده خواستم عرض کنم که خوبست یک قدری از گذشته عبرت بگیریم. ما نبایستی رقابت‌های اقتصادی که مابین کمپانی هاست از نظر دور کنیم. ممکن است در یک موقعی یک کمپانی بخواهد یک کاری بکند که بنفع ما هم باشد ولی کمپانی دیگر محض اینکه آنرا بزمین زده‌باشد با یک شرایط خیلی سهلتری همان پیشنهادات را می‌کند و وقتی که آن کمپانی از بین رفت خودش هم می‌گوید عجالتا وقت ندارم این را با شمابکنم. هنوزما مسئله نفت را فراموش نکرده‌ایم. سالهای زیادی هم نگذشته است یکسال گذشته است موضوع نفت و آن کمپانی اول ودوم وسوم و بالاخره از بین رفتن آن خوبست یک قدری از گذشته‌ها عبرت بگیرید و این طورچیزها که در ضمن عمل پیدا میشود ملتفت باشید که برای خیر و صلاح ما نیست برای منافع خودشان است
رئیس ـ پیشنهاد آقای آقا شیخ جلال (اینطور خوانده شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم که درماده سوم بجای سه قران دو ریال نوشته شود
آقاشیخ جلال ـ بنده تصور می‌کنم که در این لایحه فقط بنظر اقتصادی و تجارتی نباید نگاه کرد بلکه تاثیر آن در فکر اهالی و مردم ایران بیشتر قابل تقدیر است. بنده این لایحه را خیلی خوب می دانم از نقطه نظر معارف وترقی فکری و خوبست آقایان اجازه بدهند هرچه زودتر پست هواپیمائی در مملکت ما تاسیس شود ولی وقتی ممکن است که بایک قیمت ارزانتری این کار را بکنیم آن وقت حتی‌الامکان باید جنبه اقتصادی را هم در نظر بگیریم. بنده شنیده‌ام آن کمپانی که معارض بااین کمپانی است دوقران پیشنهاد کرده ولی از طرف دیگر یک ترتیباتی معلوم ومشخص است که این کمپانی مصالحش و طیاراتی داردبهتر از آن کمپانی است بنابر این بنده باین کمپانی مزیت می‌دهم و تقاضا دارم که دولت هم با او مذاکره کند واو را بدوریال راضی کند.
رئیس ـ عقیده کمیسیون چیست.
مخبر ـ بنظر مجلس واگذار می‌کنیم
رئیس ـ رای گرفته میشود بقابل توجه بودن این پیشنهاد آقایانی که موافقند قیام فرمایند
(عده برخاستند)
رئیس ـ قابل توجه نشد. چند دقیقه تنفس داده میشود.(درین موقع جلسه برای تنفس تعطیل و پس ازیکساعت مجددا تشکیل و بغتتا ازسیم چراغ برق لژ مخبرین جرائد نور برق خارج و بواسطه قطع سیم از طرف یک نفر از مستخدمین از خطر جلوگیری شد)
رئیس ـ آقای ارباب کیخسرو مقتضی است نسبت بآن لژ (اشاره به لژ مخبرین جرائد) دقتهای لازمه بشود.
ارباب کیخسرو ـ در آنجا یک نفر مظنون بود گفتم بیرونش کنند تا تکلیفش معلوم شود.
رئیس ـ پیشنهادی از طرف جمعی از آقایان رسیده است قرائت میشود (این طور خوانده شد)
اینجانبان عین متن خبر کمیسیون فوائدعامه را راجع بحق انحصاری هواپیمائی یونکرس با اضافه یک تبصره برای ماده اول باین شکل
تبصره ـ کمپانی یونکرس متعهد میشود که خطوط مذکور را تایک ماه بعد از امضاء قرارداد دائر کند و اگر تا موعد مذبور دائر ننماید سه هزارتومان غرامت به دولت ایران بپردازد. ونیز در آن صورت دولت ایران حق خواهد داشت این قرارداد را فسخ نماید. بشکل طرح قانونی با قید دوفوریت و تقاضای مطرح شدن فوری در همین جلسه پیشنهاد می‌کنیم.
حسن تقی زاده ـ عدل. طهرانی. حسین علاء. دکتر حسین بهرامی. بهبهانی. کی‌استوان. شوشتری. عبدالله یاسائی. علوی. امامی خوئی. ضیاء. علیرضاالحسینی. حسن‌الحسینی کاشانی. تقی اسعدرهنما. امیرحسین. حسن‌پیرنیا. م ع کازرونی. رضا افشار. دکترآقایان. دیوان بیگی. مهدوی. ا. شیروانی. هاشم آشتیانی. رضاحکمت. مزارعی. حسن ملک. م. شهاب. سیدمصطفی بهبهانی. اصولاموافقم احمد. محمودوحید. اتحاد. یعقوب‌الموسوی.
رئیس ـ آقای تقی زاده (اجازه)
تقی زاده ـ علت تقدیم این پیشنهاد ازطرف جمعی از آقایان این بوده استکه چون تقریبا همه آقایان مطلع هستند که بعضی مذاکرات در اینجا پیش آمد و بالاخره معلوم شد که اغلب آقایان در مواد این لایحه مخالفتی ندارند و حتی الامکان عقیده دارند که این کار بگذرد ولی شاید بعضی عقیده داشتند که آن لایحه دولت محتاج دو شور است و باین جهت بعضی مباحثات بعمل می‌آید جمعی (برای اینکه هیچ درکار نباشد) خواستند باین ترتیب پیشنهاد بکنند چونکه همه اصولا و اساسا موافقند منتهی شکل ظاهری طوری باشد که هیچ سوسه نداشته باشد.
رئیس. آقای حائری زاده (اجازه)
حائری زاده ـ بنده یکی از کسانی بودم که بابعضی از مواد لایحه دولت مخالف بودم وبااین نظریاتی هم که آقای تقی زاده توضیح دادند مخالف هستم برای این که لایحه درکمیسیون هم که بود ما یک شور بیشتر برای او قائل نبودیم. لایحه دیون دولتی هم از کمیسیون قوانین مالیه بیرون آمده بود برای آن هم بیش از یک شور قائل نبودیم این لایحه هم اگر چه از کمیسیون فوائدعامه بیرون آمده ولی چون جنبه مالی داشت بیشتر از یک شور برایش قائل نیستیم این لایحه از بعدازظهر تا غروب در مجلس مطرح شد ودر کلیاتش هم صحبت شد و یکی دو ماده هم تکلیفش معلوم شد حالا از سرنو ما بیائیم آن لایحه راپس بگیریم یک چیزی بعنوان طرح قانونی به مجلس بیاوریم ولایحه که یک شور دارد و ضمنا مدلل کنیم که دو شور داشته صحیح نیست ما در مجلس امروز آیا نفهمیده‌ایم رای داده‌ایم.
بعضی از نمایندگان ـ چرا
حائری زاده ـ ما هم فهمیده‌ایم و رای دادیم بنابر این این طرح مکذب آن نظریه ایست که ما در مجلس صحبت می‌کردیم مباحثه می‌کردیم و بنده با این طرح مخالفم
رئیس ـ رای گرفته میشود بفوریت اول این طرح آقایانی که موافقند قیام فرمایند
(اغلب قیام نمودند)
رئیس ـ تصویب شد. رای گرفته میشود بفوریت ثانی آقایانی که موافقند قیام فرمایند.
(اغلب قیام نمایند)
رئیس تصویب شد شور در کلیاتست مخالفی ندارد.
جمعی از نمایندگان ـ خیر
رئیس رای گرفته میشود به ورود در شور مواد. آقایانی که موافقند قیام فرمایند
(اغلب قیام نمودند)
رئیس ـ تصویب شد. ماده اول مخالفی ندارد؟
آقای حائری زاده (اجازه)
حائری زاده این ماده همان ماده‌ایست که یک ساعت پیش بآن رای دادیم حالا تجدید رای میشود یا اینکه تغییر کرده است؟ خوبست ماده اول را بضمیمه تبصره قرائت نمایند (بشرح سابق خوانده شد)
رئیس ـ آقایانی که ماده اول را به ضمیمه تبصره تصویب می‌کنند قیام فرمایند
(اغلب برخاستند)
رئیس ـ تصویب شد ماده دوم مخالفی ندارد
(گفتند:خیر)
رئیس ـ رای گرفته میشود بماده دوم آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند
(اغلب قیام نمودند)
رئیس ـتصویب شد. ماده سوم آقای آقاسید یعقوب (اجازه)
آقاسید یعقوب ـ بنده خواستم از آقای وزیر پست و تلگراف یا مخبر محترم سوال کنم. از قراری که بنده اطلاع دارم حاضر هستند که از سه قران کمتر بگیرند علت اینکه دراینجا دولت این ملاحظه را ننموده چه بوده است.
مخبر ـ در این قسمت قبل از تنفس یک مذاکراتی شد و آن اسناد لازمه‌اش حاضر نبود باینجهت یک مجالی برای تبلیغات خیلی شدید پیدا شد. بنده ذهن آقایان را متوجه می‌کنم که بعد از کمپانی یونکرس یک کمپانی فرانسوی هم یک پیشنهادی بدولت داده است. و متعاقب این دو پیشنهاد وزارت مالیه یک مراسله نوشته و در مراسله خودش تصریح کرده است بااینکه این کمپانی دو قران می‌گیرد و کمپانی یونکرس سه قران بااین حال تفاوت مالی ندارد. این را بنده اجمالا در مجلس گفتم ولی متاسفانه عین آن مراسله دستم نبود و آقایان هم کوشیدند و روی این فکر پرو پا کاندو تبلیغ می‌کردند. اصل قضیه چه بود؟ این بوده که موقعی که کمپانی آلمانی بدولت پیشنهاد داده بود گفته بود ماهی سه هزار تومان می‌گیریم و کیلومتری سه قران کمپانی فرانسوی گفته بود من ماهی چهار هزار تومان می‌گیرم و کیلومتری دوقران و آن وقت وزارت مالیه این مراسله را نوشته است:می‌نویسد. ‹‹باتعییرات فوق البته پیشنهاد کمپانی آلمانی بیشتراز کمپانی فرانسوی متضمن پیشنهاد مالی نخواهد بود›› این هم متن قرار و کمپانی فرانسوی ماده پنجمش را می‌خوانم. ‹‹درتمام مدت امتیاز مازاد کلیه عوارض پستی ماخوذه بعد از وضع مخارج بکمپانی داده خواهد شد بهد اگر ازچهارهزار تومان تجاوزکرد داده نخواهد شد. این اصل قضیه بوده است. بنابر این وقتی دولت حساب کرده دیده است تفاوت مالی در اینجا پیدا نمی‌شود و قسمت دیگری را که آقای وزیر پست و تلگراف البته توضیح خواهند داد این است که پائین با نماینده کمپانی مذاکره شده است وحاضر شده از قسمت ماهیانه تخفیف بدهد و بموقع خودش وقتی نمایندگان پیشنهاداتی بکنند قبول خواهد شد.
رئیس ـ پیشنهاد آقای دکترآقایان (بشرح ذیل خواند شد) ماده ۳ را بترتیب ذیل پیش نهاد می‌کنم:
ماده ۳ درـ ۱۸ ماده اولیه این قرارداد دولت برای پرواز درسه خط فوق ازقرار هر کیلومتر دو قران بعنوان کمک خرج به موسسه یونکرس خواهد پرداخت.
دکترآقایان ـ این ماده بطوری که تنظیم شده است قسمت اخیرش اینطور می‌نویسد که به از هیجده ماه دولت ایران حق خواهد داشت کمک خرج مزبور را قطع نماید درصورتی که ما قراردادمان این است که بیشتر از هیجده ماه کمک خرج ندهد. در ماده نوشته شده استکه دولت حق دارد آن کمک خرج را قطع نماید یعنی می‌خواهد قطع می‌کند نمی‌خواهد قطع نمی‌کند. بنابر این بنده این پیشنهاد را کردم و این قسمت در پیشنهاد بنده حذف شده است. مااینکه بنده دو قران پیشنهاد کردم برای سوالی است که آقای آقاسیدیعقوب کردند و آقای مخبر هم توضیح دادند و کاغذ وزارت مالیه هم قرائت شد. اینجا یک سوء تفاهمی شده است و دلیلش هم اینست که اینجا ما باید بدو عنوان پول بکمپانی صاحب امتیاز بدهیم یک پول برای اینست که وقتی طیاره پرواز کرد برای هر کیلومتری سه قران ازخزانه دولت می‌گیرد. یک پول دیگر هم آن است که در ماده پنجم قید شده است یونکرس می‌گوید من ماهی سه هزارتومان می‌گیرم و فرانسوی‌ها می‌گویند ماهی چهار هزارتومان بنابر این این تعهد مالی که ما درماده سوم می‌کنیم قطعا باید بپردازیم. ولی آن مبلغی که درماده پنجم نوشته است آن را دولت از عایدات می‌پردازد ولی این سه قران که درماده سوم نوشته شده است عایدات باشد یا نباشد بایستی بدهد. اولا بایستی فهمید اضافه عایدی که در اینجا قید شده است چه چیز است. وقتی این را آقای وزیرپست وتلگراف توضیح دادند و ملتفت شدیم آن وقت معلوم میشود که عرض بنده صحیح است. این است که بنده اینطور پیشنهاد کردم و اگر می‌خواهند درماده پنجم چهار هزار تومان یا پنجهزار تومان پیشنهاد کنند من مخالفتی ندارم.
مخبر ـ بنده بطور مختصر عرض می‌کنم که بعد هم از این مبلغ تخفیف داده خواهد شد درماده پنجم نوشته شده است که ماهی سه هزارتومان دولت بکمپانی یونکرس می‌دهد وتصریح دارد که هرگاه ازماهی سه هزارتومان تجاوز کرد مازاد آن پرداخت نخواهد گردید و هرگاه از سه هزار تومان هم کمتر باشد موسسه یونکرس حق مطالبه زیادتر از آن را نخواهد داشت واین پولی که باو داده میشود برای این است که درتمام دنیا بگمپانی‌های هواپیمائی یک کمک خرجهائی داده میشود. این اندازه عجالة باو داده میشود که بتواند کارش را اداره کند و بعد از هجده ماه هم این کمک خرج قطع میشود واگر بخواهند دوباره بدهند باید یک لایحه بمجلس بیاورند.
رئیس ـ رای گرفته میشود بقابل توجه بودن پیشنهاد آقای دکترآقایان. آقایانی که موافقند قیام فرمایند.
(عده بخاستند)
رئیس قابل توجه نشد. پیشنهاد آقای شیروانی.(باین مضمون قرائت شد)
ماده ۳ ـ دولت ایران از ماه بهمن ۳۰۵ تامدت ۱۸ ماه برای پرواز در۳ خط فوق از قرار هرمیل (کیلومتر) ۳ قران بعنوان کمک خرج بوسسه یونکرس خواهد پرداخت و بعد از انقضای ۱۸ ماه دولت ایران کمک خرج مزبور را قطع می‌نماید.
شیروانی ـ در این خصوص در خارج هم با آقای وزیر مالیه مذاکره شد واظهار کردند که دولت دربودجه امسال یعنی حالا که می‌خواهند پست هوائی دائر کنند محلی برای پرداخت این کمک خرج نخواهد داشت وگویا توافق نظر هم با کمپانی حاصل شده است که از ماه بهمن هزاروسیصدوپنج این کمک خرج را بدهند و فعلا چون در بودجه محلی نیست دولت نمی‌تواند این کمک خرج را حالا بدهد. کمپانی حالا پست هوائی را بجریان می‌اندازد ولی کمک خرج از ماه دهم سال آتیه شروع خواهد شد.
مخبر ـ قبول می‌کنم.
رئیس ـ پیشنهاد آقای شریعت زاده (اینطورخوانده شد)
پیشنهاد می‌کنم درماده ۳ بجای ۳ قران دو قران و پنجشاهی نوشته شود. شریعت زاده
رئیس ـ این رد شد پیشنهاد آقای زعیم هم همینطور است.
زعیم ـ مستردمیکنم.
رئیس ـ پیشنهاد دیگر آقای زعیم (بشرح ذیل قرائت شد)
پیشنهاد می‌کنم بعد از کلمه میل (مستقیم) اضافه شود.
زعیم ـ این میل اگر مقصود میل خودمان باشد در زمین تا درهوا فرق دارد برای اینکه عرض بنده درست واضح شود بطور مثل عرض می‌کنم فرض کنید ازاینجا بخواهیم برویم تا سر بازار ما وقتی که در زمین راه می‌رویم یک پیچ و واپیچ هائی را طی می‌کنیم که اگر با قدم حساب کنیم شاید ۲۵۰۰ قدم شود واگر از روی یک سطح مستقیمی برویم باصطلاح ول‌یلان باشد این شاید بیش از ۱۵۰۰ قدم نشود. بهمین جهت است که در هواپیمائی هم ول‌دوازو حساب میشود و معین می‌کنند که فاصله ازاینجا تا همدان یا قزوین خط مستقیم هواپیمائی چقدر است. این است که بنده برای اینکه بعدها اشتباه نشود پیش نهاد کردم که بعد از میل کلمه مستقیم اضافه شود.
وزیر فوائدعامه ـ البته اگر بنابود که این آئروپلانها از اینجا برود و ازکوچه‌های سنگلج حرکت کند بطرف بازار آنوقت این ملاحظه صحیح بود ولی خودشان می دانند که در هوا سیر می‌کند بنابر این تذکرش بد نیست ولی لزومی ندارد که نوشته شود زعیم پس می‌گیرم
رئیس ـ پیشنهاد آقای شرعت زاده (باین ترتیب خوانده شد)
پیشنهاد می‌کنم درماده سوم بجای ۲ قران دوقران پنجشاهی نوشته شود
شریعتزاده ـ البته آقایان نمایندگان محترم مسبوق هستند که باید نقطه نقطه نظرمصلحت مملکت باشد. بنده هیچ اعتراضی نمی‌کنم بآقایانی که عقیده‌شان مخالف عقیده بنده است زیرا بالاخره مجلس برای مباحثه در مسائل نظری وضع شده است. ممکن است در یک قضیه عقیده مخالفی هم باشد ولی حیثیت مجلس اقتضا می‌کند که دلائل شخص موافق و مخالف با دقت مبسوطی رعایت شود. این است که من استدعا می‌کنم آقایان توجه بفرمایند و در توضیحات بنده رعایت اختصارهم خواهد شد. دراین موضوع اینطور فرض میشود که دوکمپانی یکی فرانسوی و یکی آلمانی پیش نهاداتی بدولت کرده‌اند من باب مقدمه لازم است بعرض آقایان برسانم که این کمپانی فرانسوی پیشنهاداتی که داده است برحسب استخراج از دولت بوده و بدولت اطلاع داده است که من می‌توانم پیشنهاداتی بدهم یاخیر باو جواب داده شده است درصورتی که موافق مصلحت باشد قبول خواهد کرد. باین جهت و نظر باینکه هیچ علت خاصی وجود ندارد که دو کمپانی مربوط بدومملکت دیگر بدون وجود هیچ جهات منطقی یکی را بردیگری ترجیح بدهند و این مسئله فوق‌العاده قابل اهمیت است. مخصوصا مجلس شورای ملی باید باین مطلب بیشتر علاقمند باشد که در تصمیماتش عاقلانه و موافق اصول منطق قضایا را حل کند. آقای مخبرمحترم توضیح دادند به استناد مراسله رئیس کل مالیه و خواستند به استناد آن مراسله متقاعد بکنند و واقف بکنند که در قبول پیشنهاد کمپانی یونکرس جهات وعلل منطقی منظور شده است درصورتی که کمپانی فرانسوی برای هرمیل دوقران قبول می‌کند و کمپانی یونکرس سه قران والبته نسبت بپیشنهاد کمپانی فرانسوی تعهدن مالی دولت کمتر است و این دلیل منطقی ندارد که ما سه قران را قبول کنیم قسمت دوم راجع به بسورتاکس است یعنی حمل چیزهای زائدی علاوه بر آنچه مقررشد این یک چیز معینی نیست که کمپانی قبول کرده باشد. که اگر وجوه حاصله درنتیجه سورتاکس بیشتر از سه هزار تومان شد سه هزار تومان مال من و بقیه مال دولت. اولاموافق احصائیه ما مطلع هستیم که سورتاکس بیش از دوهزارتومان نخواهد شد. بعلاوه این یک تامین مالی برای دولت نیست و یک چیز موهومی است آنوقت می آئیم درشرائط دیگری می‌بینیم تماما متساوی هستند وچیزی که برجسته و مسلم است این است که کمپانی فرانسوی بیست وپنجهزارتومان کمتر می‌گیرد. بنده می‌خواهم ببینم در یک ملکتی که برای یکقران هزارقسم صحبتها میشود اوضاع مالی مملکت هم طوری است که بایستی سعی کرد زیاد خرج نشود. و نبایستی هم تصورکنیم که یک قرارداد هواپیمائی را مامجبور شده‌ایم بجهات سیاسی قبول کنیم بنده هیچ نمی‌توانم زیر این بار بروم…
بعضی از نمایندگان ـ ماده ۶۳ نظامنامه.
شریعت زاده ـ ضمنا خدمت آقایان تذکرمیدهم که ماده ۶۳ نظامنامه راجع است باینکه باختصار توضیح بدهند وتوضیحاتی که بنده بعرض آقایان رساندم مفهوم عرایضی بود که می‌خواستم عرض کنم و از این مختصرترنمی شود. بنابراین هیچ ترجیهی برای کمپانی یونکرس نمی‌بینم و بلکه بجهاتی هم مقتضی نمیدانم این است که بنده این پیشنهاد را کردم.
وزیر فوائدعامه ـ بالاخره در ابتدای مذاکرات راجع باین لایحه ملاحظه فرمودند که چون دولت ملاحظه کرد که مجلس یک موافقت فوق‌العاده نسبت باین لایحه دارد آقایان هم خودشان مدافعه می‌کردند ما هم تماشا می‌کردیم ولی بالاخره تنگی وقت و اهمیت کارهائی که داری بنده نظربه آن جنبه لطف آقایان تمنا می‌کنم تازودتر این کاررا تمام کند چون کارهای دیگر هم هست. و راجع باصل قضیه اولا کمپانی یونکرس در این ده پانزده ماه هیچ حقی نخواهد گرفت درصورتی که در پیشنهاد کمپانی دیگر از شش ماه دیگر شروع خواهد کرد. بعلاوه از مبلغ سه هزارتومان که بوده است تخفیف داده است درصورتیکه درپیش نهاد کمپانی فرانسوی همان۳ هزارتومان باقی است و اینکه آقا فرمودند که معلوم نیست عایدات بماهی ۳ هزارتومان برسد این را بنده نمی‌توانم تصدیق کنم برای اینکه هردوکمپانی وقتی که می‌خواستند حساب کنند باین قضیه اهمیت می‌دادند اولا یونکرس چهارهزارتومان نوشته بود و۳ هزارتومان شد بعد کمپانی دیگر تا ۳ هزارتومان قبول کرد و پائین تر نیامد. پس معلوم میشود عایدات بیش از اینها می شده است که بهش اهمیت می‌دادند و اگر معلوم بود ۳ هزارتومان بیشتر نیست نمی‌آمدند ۴ هزارتومانرا پیشنهاد کنند. دیگر اینکه می‌خواستم عرض کنم بنده هم تصدیق دارم که هنوز این مملکت یک سرمایه‌های سرشاری دارا نیست ولی یک مملکتی است که دارای زندگانی است و دارای حیثیت است و برای یکقران هم نمی‌میرد و آنقدرها هم فقیر نیست و امیدواریم درپرتو مرحمت آقایان از این هم بهتر شود.
رئیس ـ رای می‌گیریم بقابل توجه بودن این پیشنهاد آ قایان موافقین قیام فرمایند
(عده قلیلی قیام نمودند)
رئیس ـ قابل توجه نشد. پیشنهاد آقای آ قاسیدیعقوب (بشرح ذیل قرائت شد)
پیشنهاد می‌کنم درماده سوم عوض کلمه حق خواهد داشت نوشته شود دیگرکمک خرج باو داده نمی‌شود.
آقاسیدیعقوب ـ بنده گمان می‌کنم خود آقای مخبر هم قبول کنند که این کلمه تبدیل شود به این که بنده پیشنهاد کردم.
رئیس ـ پیشنهاد آقای آقاشیخ جلال هم درهمین زمینه است قرائت میشود (بشرح ذیل قرائت شد)
درماده ۳ عوض کلمه حق خواهد داشت نوشته شود دیگر کمک خرج نخواهد پرداخت.
رئیس ـ هردویکی است.
مخبر ـ بنده هم قبول می‌کنم
رئیس ـ عبارت اینطور خواهد شد بعد از انقضاء هیجده ماه دولت ایران کمک خرج مزبور را قطع می‌نماید. پیشنهاد آقای عدل هم درهمین زمینه است. آقای طهرانی. طهرانی ـ نظر بنده هم تامین شد.
رئیس ـ ماده قرائت میشود و رای می‌گیریم (بمضمون ذیل قرائت شد)
ماده ۳ ـ دولت ایران از تاریخ استقرار پست هوائی تا مدت ۱۸ ماه برای پرواز در سه خط فوق از قرارهرمیل (کیلومتر) سه قران کمک بعنوان خرج بموسسه یونکرس خواهد پرداخت و بعد از انقضاء ۱۸ ماه دولت ایران خرج مزبور را قطع می‌نماید
رئیس ـ رای گرفته میشود بماده سوم آقایانی که موافقند قیام فرمایند
(اغلب قیام نمودند)
رئیس ـ تصویب شد. ماده چهارم قرائت میشود (بشرح ذیل خوانده شد)
ماده چهارم ـ موسسه یونکرس متعهد میشود در هر هفته درهریک از خطوط معینه درماده اول پست دولتی راکه کمتر از هفتاد وپنج سنگ (هفتادوپنج کیلوگرم) نخواهد بود آیابا وذهابا حمل نماید.
رئیس ـ آقای آقاسیدیعقوب (اجازه)
بنده خواستم از آقای مخبر و همچنین از دولت سئوال کنم که دولت هفتادوپنج سنگ درهر هفته محمولات پستی نداشته باشد آیا نسبت باین پولی که مامیخواهیم بدهیم که درماه سه هزارتومان میشود تفاوتی حاصل میشود یا اینکه هر اندازه که باشد ما باید این پولرا بدهیم.
وزیرفوائدعامه ـ البته آقا تصدیق می‌فرمایند که این طیاره بالاخره همان بنزین رامصرف می‌کند اعم از اینکه یکنفر مسافرداشته باشد یا ده نفر بنابر این این مبلغ راباید بدو داد.
رئیس ـ رای گرفته میشود بماده چهارآقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند
(اکثر نمایندگان قیام نمودند)
رئیس ـ تصویب شد. ماده پنجم (باین مضمون خوانده شد)
ماده پنجم ـ درتمام مدت کنترات کلیه اضافه نرخ پستی که از محمولات پستی هوائی اخذ خواهد شد پس از وضع مخارج اداری آن بموسسه یونکرس واگذار میشود ولی درصورتیکه عایدات مزبوره ازماهی سه هزارتومان تجاوز کند مازاد آن پرداخت نخواهد گردید هرگاه از سه هزارتومان کمتر باشد موسسه یونکرس حق مطالبه زیادتر ازآن نخواهد داشت.
وزیرفوائدعامه ـ در این ماده بطوریکه سابقا هم عرض شد بجای سه هزارتومان دو هزارتومان نوشته میشود.
رئیس ـ درهمین زمینه پیشنهاداتی شده است وتصور می‌کنم نظریه آقایان تامین شود در دوجا کلمه سه هزارتومان دوهزارتومان میشود رای می‌گیریم باینماده آقایان موافقین قیام فرمایند
(اغلب برخاستند)
رئیس ـ تصویب شد. ماده ششم قرائت میشود.(بترتیب ذیل قرائت شد)
ماده ۶ ـ تعیین تعرفه کرایه و شرایط مسافرت محمولات و همچنین تعیین اضافی پستی منوط بنظریات و تصویب وزارت پست وتلگراف خواهد بود وطیارات پستی یونکرس درشهرهائی که سر راه است و وزارت پست و تلگراف معین می‌نماید فرود آمده و صعود خواهد نمود.
رئیس ـ آقای آقاسید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب ـ اینجا خواستم عرض کنم که راجع بتعیین تعرفه و کرایه و سایر شرایط باید نوشته شود بتعیین وزارت پست است نه منوط بنظریات و تصویب وزارت پست و تلگراف بنده بواسطه این عبارت خیلی در وحشت هستم این است که مقتضی میدانم نوشته شود بتعیین وزارت پست و تلگراف خواهد بود
جمعی از نمایندگان ـ مذاکرات کافی است.
رئیس ـ پیشنهاد آقای ارباب.(بشرح ذیل خوانده شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم در ماده ۶ بعد که کلمه منوط چنین نوشته شود بنظریات وزارت پست و تلگراف و تصویب دولت خواهد بود.
ارباب کیخسرو ـ اینجا در واقع تعرفه برای عموم مردم نوشته میشود و بنده در اینجا کافی نمیدانم نظریه وزارت پست و تلگراف را و عقیده دارم که وزارت پست و تلگراف نظریه خودش را بگوید وبعد دولت تصویب کند و بعد از تصویب دولت بموقع اجرا گذارده شود.
وزیر فوائدعامه ـ قبول می‌کنم.
رئیس ـ ماده ششم بااصلاح قرائت میشود (باین عبارت قرائت شد)
ماده ۶ ـ تعیین تعرفه کرایه و شرایط مسافرت و محمولات همچنین تعیین نرخ اضافه پستی منوط بنظریات و تصویب دولت خواهد بود و طیارات پستی یونکرس در شهرهائی که سر راه است و وزارت پست و تلگراف معین می‌نماید فرود آمده و صعود خواهد نمود.
رئیس ـ رای می‌گیریم بماده ششم بترتیبی که خوانده شد آقایان موافقین قیام فرمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس ـ تصویب شد ماده ۷ (بترتیب ذیل قرائت شد)
ماده ۷ ـ طیارات یونکرس و سایر لوازم آن که برای حمل پست ضرورت دارد باستثنای بنزین و مواد دهنی از پرداخت حقوق گمرکی معاف خواهد بود.
رئیس ـ مخالفی ندارد.
(گفتندخیر)
رئیس ـ رای گرفته میشود بماده هفتم آقایان موافقین قیام فرمایند
(اغلب برخاستند)
رئیس ـ تصویب شد. ماده هشتم (بشرح آتی خوانده شد)
ماده ۸ ـ موسسه هواپیمائی یونکرس علاوه بر تعهدات فوق مراتب ذیل را نیز متعهد می‌گردد:
- الف ـ واگذاری وسایل فنی و مستخدمین خود مطابق قرارداد مخصوص بوزارت جنگ درمواقع جنگ یا انقلاب داخلی.
- ب ـ درهرماه یک محل خالی درهریک از خطوط مجانا باختیار وزارت پست و تلگراف خواهد گذاشت.
- ج ـ تاسیس یک باب مدرسه فن هواپیمائی و آورده طیارات تعلیمی برای تعلیم و ترتیب طیاره چی و مکانیک چی ایرانی
- و ـ پذیرفتن لااقل دو نفر شاگرد ایرانی بخرج موسسه یونکرس متناوبا از طرف دولت برای تحصیل اطلاعات و معلومات لازمه در کلیه شعب هوانوردی خود.
- ه -تاسیس یک کارخانه هواپیمائی بزرگ برای تعمیرات لازمه طیارات در طهران و کارخانهای کوچکتری درسایر نقاط مهمه هواپیمائی ایران و) تاسیس یک شرکت هواپیمائی ایرانی مطابق قوانین ایران.
- ز ـ در صورتی که دولت بخواهد موسسه یونکرس متقبل می‌گردد که موافق دستوردولت خطوط ذیل را دائرو برای اداره این امر طیاره چی و میکانیک چی ایرانی بقدر کفایت تعلیم و تربیت نماید:
- - طهران. مازندران. مشهد. بسرحد ترکستان.
- - طهران. تبریز. مشهد. بسرحد افغانستان.
- - طهران. مشهد. بوشهر. محمره دزفول.
- - اصفهان. یزد. کرمان. کرمان دزدآب.
- - کرمانشاه. سلطان‌آباد. اصفهان. پهلوی. بندرجز.
- - مشهد. دزدآب. طهران. سلطان‌آباد. بروجرد
- - تبریز. جلفا. تبریز. بسرحد ترکیه.
- ح) بکار انداختن چندین دستگاه از طیارات بزرگ سه موتوره در تمام مدت امتیاز ولااقل درصورت لزوم یکی از آنها رابلافاصله پس از تصویب و مبادله این قرارداد.
- ط) درصورتی که دولت ایران مایل باشد که نقشه برداری مملکت بوسیله طیارات صورت گیرد موسسه یونکرس متعهد است که برطبق قرارداد مخصوص وسائل فنی ومتخصصین و طیارات مخصوص خود را که جهت اینکار خواهد خواست باختیار دولت واگذار نماید و فقط مخارج خالص آن را روی صورت و قبوض دریافت دارد
- ی) ونیزموسسه یونکرس متعهد است که خط پستی هوائی چین را که درنظرگرفته است از طریق ایران (یعنی ازمشهد. طهران وتبریز) قرار دهد.
رئیس ـ آقای شیروانی (اجازه)
شیروانی موافقم
رئیس ـ آقای ارباب.
ارباب کیخسرو ـ اینجا در این ماده یک تعهداتی دارد ولی معلوم نیست که اگر رقابه این تعهدات نکرد چه شرطی در مقابل است؟ مثلادرقسمت (الف) یک تعهداتی است که اگر این قسمت را موقع وفانکرد ممکن است یک ضررعمده بمسائل سیاسی ما وارد آورد.
ثانیا درقسمت (ب) نوشته‌اند در هرماه یک محل خالی بنده ملتفت نشدم که مقصود از محل خالی چیست خوبست این را توضیح بدهند که مطلب روشن باشد. درقسمت ج راجع به تعلیم وتربیت طیاره چی و میکانیک چی ایرانی معلوم نیست در تحت چه شرایط این کاررا می‌کنند؟ همینقدر نوشته مدرسه تاسیس می‌کند. ولی بچه ترتیب معلوم نیست. اشخاص ایرانی که میروندآنجا تعلیم می‌گیرند درتحت چه شرط خواهد بود؟ آیا باختیار خود او خواهند بود یا در تحت نظردولت؟ بالاخره اگر بانظر دولت است بایستی در اینجا ذکر شود درقسمت (د) پذیرفتن لااقل دونفرشاگرد ایرانی بخرج موسسه یونکرس متناوبا ازطرف دولت برای تحصیل اینجا درست بنده ملتفت نمی‌شوم که درتمام مدت پنجسال شرط می‌کند یا در هرسالی دونفر این هم باید روشن شود درقسمت (ز) می‌نویسد درصورتی که دولت بخواهد موسسه یونکرس متقبل می‌گردد که موافق دستور دولت خطوط ذیل را دائرو برای این امرالی آخر در تحت شرط شرطش هیچ معلوم نیست (دولت بخواهد) آیا مجانی است یا دولت حقی خواهد داد؟ هیچ معلوم نیست درقسمت در قسمت (ح) میگویر بکار انداختن چندین دستگاه از طیارات بزرگ سه موتوره در تمام مدت امتیاز و لااقل درصورت لزوم یکی از آنهارا (بلافاصله) اینجا باز بنده مثل آن ماده دو یک چیزمتضادی می دانم می‌گوید بکارانداختن یکی از طیارات بزرگ سه موتوره در تمام مدت امتیاز و معنی (واول درصورت لزوم) را بنده در اینجا نمیدانم چیست؟ در قسمت (ط) شرط کرده است که اگر دولت بخواهد نقشه برداری کند متخصصین و طیارات خود را باختیار دولت بگذارد و بنده تصور می‌کنم خیلی چیزها لازم است در اینجا مزید شود. مسافرین که که درآنجا هستند ممکن است مسافرین سیاسی باشند مسافرینی که او حق دارد از اینجا پرواز بدهد آیا حق دارند از اینجا عکس و نقشه بردارند یا نه؟ اینجا مملکت ما است وما باید بدانیم که او این حق را ندارد و بالاخره اینجا هیچ شرطی نشده است این بود عرایض بنده. وزیر پست و تلگراف راجع بمدرسه البته مدرسه را دایر خواهد کرد و مخارج نقشه برداری را هم که خواهد کرد البته دولت باید باو کمک بدهد و این بتصویب دولت است اگر دولت مایل باشد اینکار را خواهد کرد و اینکه می‌فرمایند اشخاصی که با آئروپلان حرکت می‌کنند وسایر چیزها که فرمودند البته یک ترتیبی و یک نظاماتی درباب آئروپلانها تدوین خواهد شد که تمام این نظریات در آن نظامنامه تامین خواهد شد.
جمعی ازنمایندگان. مذاکرات کافی است.
رئیس ـ پیشنهاده آقای دکتر آقایان قرائت میشود (بشرح ذیل قرائت شد)
قسمت الف را باین ترتیب پیشنهاد می‌کنم.
الف ـ درصورت جنگ یا انقلاب دولت حق دارد کلیه موسسات ووسائل هواپیمائی یونکرس را تصرف وکلیه مصارف را خود دولت نمود یک ده یک منافع به یونکرس بدهد.
دکترآقایان ـ بموجب حق حاکمیتی که هر مملکتی دارا است در دوره جنگ و انقلاب حق غیر قابل انکار دولت است که تمام وسائل حمل ونقلی را که در آن مملگت است تصرف کند زیرا ممکن است دریک روزی یک مسئله حیاتی باشد همانطور که دولت دریک چنین موقعی حق دارد اتومبیل شخصی بنده اسب شخص بنده را بکشد ببرد. همانطورهم حق خواهد داشت که این وسائل را هم تصرف کند. و بالاخره بنده معتقدم که اگر اتفاقاتی پیش آمد دولت تمام اینها را تصرف کند و برای اینکه آن موسسه خساراتی بهش وارد نیاید بایستی یک منافع عادلانه برای او منظور کنند که از بین نرود و برای اینکه این ماشین آلاتی که دولت تصرف می‌کند ممکن است از بین برود و خراب شود به این دلیل بنده پیشنهاد کردم که دولت حق دارد او را تصرف کند و بسته برضایت طرف مقابل نخواهد بود وچون در یک چنین وقتی ممکن است طرف مقابل شرایط سختی را پیشنهاد کند و تحمیل کند باین جهت بنده پیشنهاد کردم که دولت حق تصرف داشته باشدو درضمن یک ده یک منافع باو بدهد
رئیس ـ آقای شیروانی (اجازه)
شیروانی ـ بنده تصور می‌کردم آقای دکتریک همچوماده را خیلی به خوشوقتی تلقی می‌کردند برای اینکه این یک موسسه تجارتی است و یک قراردادی منعقد می‌کند که درمملکت ما پست هوائی دائر کند در اینجا دولت آمده است یک سلسله تعهداتی بعهده اوگذاشته و او هم قبول کرده است و البته این مسائل یک قرارداد مخصوصی دارد ما نمی‌توانیم آنها را در ضمن این امتیازنامه مندرج كنیم این نوع قراردادها وزارت جنگ با این كمپانی می‌نماید البته در ضمن آن قرارداد این نظریات هم تأمین خواهد شد.
رئیس ـ رأی می‌گیریم به پیشنهاد آقای دكتر آقایان كسانی كه قابل توجه میدانند قیام فرمایند. (عده قلیلی قیام نمودند)
رئیس ـ قابل توجه نشد. پیشنهاد آقای امامی راجع به قسمت (ب) (به مضمون ذیل قرائت شد)
بنده قسمت (ب) را به ترتیب ذیل پیشنهاد می‌كنم:
(ب) در هر ماه برای مسافرت یك نفر یك محل خالی الی آخر. امامی ـ این یك اصلاح عبارتی است چون عبارت مبهم بود از این جهت بنده این اصلاح را پیشنهاد كردم.
وزیر فوائد عامه ـ بنده تصور می‌كنم آن محلی را كه گذشته‌اند از برای همین است حالا اگر می‌خواهید این تذكر را داده باشید قبول میشود ولی ذكرش در آنجا لازم نیست.
رئیس ـ رأی می‌گیریم به پیشنهاد آقای امامی
امامی ـ بنده استرداد می‌كنم.
رئیس ـ پیشنهاد آقای آقا سید یعقوب (به شرح ذیل قرائت شد)
در ماده ۸ قسمت (ب) پیشنهاد می‌كنم عوض كلمه یك محل خالی نوشته شود وزارت پست و تلگراف در هر ماه مجاناً می‌تواند یك طیاره حركت دهد
آقا سید یعقوب ـ آقای ارباب راجع به این جمله سؤالی كردند و آقای وزیر پست و تلگراف جواب آن را ندادند و همین طور نسبت به هریك از اینها به نظر بنده محمل است بنده این پیشنهاد را كردم برای این كه آقای مخبر این را توضیح بدهند. بنده چون خیلی كندفهم هستم، ضرر ندارد كه با فهم این رأی را داده باشم.
یك سؤال دیگر هم می‌كنم از وزیر پست و تلگراف و آقای مخبر كه دولت وقتی كه پستش را به كمپانی‌ها و شركت‌ها می‌داد مثلاً به شركت بهرام و اینها داده بود یك نماینده از طرف دولت یعنی غلام پست همراه پست حركت می‌داد و در اینجا هم بنده عقیده دارم كه در موقع حركت طیاره یك غلام پست همراه باشد كه در طیاره بنشیند و برود چون در اینجا به دولت حق می‌دهد كه یك محل خالی برای پرواز دادن طیاره به اختیار وزارت پست و تلگراف گذاشته شود و همان طور كه پست دولتی حمل میشود باید غلام پست همراهش باشد حالا هم چه توی گاری باشد چه توی طیاره فرقی نمی‌كند و بالاخره این مقصود باید تأمین شود.
دیگر این كه می‌نویسد یك محل خالی بعد هم اینجایش یك خطی گذاشته‌اند و نوشته‌اند در هریك از خطوط ـ باز یك خطی گذاشته‌اند معنی این را بنده نمی‌فهمم خوب است توضیح بدهند.
وزیر فوائد عامه ـ اولاً راجع به محل خالی و غلام پست كه آقا فرمودند عرض می‌كنم اگر ما یك وقتی با گاری یواش یواش محمول پستی را می‌بردیم و یك غلام هم در آنجا نماینده بود كه اسباب كم نشود یا كاغذ و پاكت و سایر چیزها تلف نشود این دلیل نمی‌شود كه یك وقتی هم كمپانی یك طیاره را حركت می‌دهد به یك نقطه یك غلام پست همراه او باشد.
حالا اگر یك وقت دولت لازم دید كه یك نفر مفتش به یك جایی بفرستد اعم از این كه مال پست باشد یا وزارتخانه دیگر مختار است و یك محل خالی كه هست و می‌فرستد و این كه آقا می‌فرمایند یك خط اینجا گذاشته‌اند و یك خط آنجا گذاشته‌اند بدبختانه این به ضرر فرنگی‌مآبی نوشته شده است و هیچ اهمیتی هم ندارد
آقا سید یعقوب ـ استرداد می‌كنم
رئیس ـ پیشنهاد آقای تقی‌زاده قرائت میشود. (به این مضمون خوانده شد)
در قسمت الف پیشنهاد می‌كنم به جای مطابق قرارداد مخصوص نوشته شده عوض نقدی عادلانه.
تقی‌زاده ـ مطلب واضح است. نوشته (مطابق قرارداد مخصوص) و این عبارت بهره‌مندی دولت را باطل می‌كند بر این كه كمپانی مجبور است وسایل فنی و اثاثیه خود را در موقع جنگ یا انقلاب واگذار كند به دولت در مقابل یك قراردادی كه نمیدانم چه چیز است. مثلاً پیشنهاد می‌كند كه اگر صد هزار تومان بدهی من یك آئروپلان به تو می‌دهم (مطابق قرارداد) معلوم نیست چیست؟ و این مقصود به كلی بیهوده میشود پس باید گفت در مقابل (عوض نقدی عادلانه)
رئیس ـ رأی گرفته میشود به این پیشنهاد.
وزیر فوائد عامه ـ یك مرتبه قرائت شود. (مجدداً قرائت شد)
وزیر فوائد عامه ـ دولت هم موافقت می‌كند.
رئیس ـ آن وقت عبارت (مطابق قرارداد) چه میشود؟ باید حذف شود
علی ایحال رأی می‌گیریم به پیشنهاد ایشان آقایان موافقین قیام فرمایند (اغلب قیام نمودند)
رئیس ـ تصویب شد. پیشنهاد آقای كازرونی (به شرح ذیل خوانده شد)
پیشنهاد می‌كنم كه قسمت الف در ماده ۸ این طور اصلاح شود:
واگذاری طیارات به وسیله فنی الی آخر.
رئیس ـ آقای كازرونی (اجازه)
كازرونی ـ توضیح زیادی بنده ندارم وسایل فنی بنده نمیدانم چه چیز است همان طیارات است؟ اگر همان طیاره‌ها است تصریح كنند اگر وسایل فنی سوای طیارات است ما محتاج به طیارات هستیم در هر صورت گمان می‌كنم ذكر طیارات در اینجا لازم باشد. اگر قبول بفرمایند بنده خیلی ممنون می‌شوم.
وزیر فوائد عامه ـ در هر صورت وسایل فنی یك كلمه عامی است كه نه تنها مربوط است به طیارات بلكه بر چیزهایی هم كه مربوط به طیارات است اطلاق میشود و گمان می‌كنم اگر به همین صورت باشد بهتر است.
رئیس ـ رأی گرفته میشود به پیشنهاد آقای كازرونی. آقایانی كه موافقند قیام فرمایند. (چند نفری برخاستند)
رئیس ـ تصویب نشد. پیشنهاد آقای آقا شیخ جلال راجع به قسمت (ب) راجع به قسمت (الف) دیگر پیشنهاد قبول نخواهد شد. (پیشنهاد مزبور به این مضمون خوانده شد)
اصلاح ماده ۸ در قسمت ج
ج ـ تأسیس یك باب مدرسه فنی هواپیمایی و آوردن طیارات تعلیمی برای تعلیم و طیاره‌چی و میكانیك‌چی و میكانیك‌چی ایرانی منتهی تا چهار ماه از تاریخ تصویب این قرارداد.
آقا شیخ جلال ـ روح تمام این لایحه به منفعت ما نیست و فقط این داده است و بنده عرض می‌كنم كه این ماده تعارف نیست و حقیقتاً یك چیزهایی است كه بایستی عملی شود نوشته است (تأسیس یك باب مدرسه) معلوم نیست در اول یا آخر در هر حال بایستی معلوم شود. بنده چون قید مدت را لازم می‌دانستم لهذا این پیشنهاد را كردم كه تأخیر نیندازد.
وزیر فوائد عامه ـ متأسفانه این مسئله قدری مشكل است البته در این قسمت منتهی درجه سعی خواهد شد و از طرف دولت هم اقدام خواهد شد كه زودتر این كار را بكنند ولی پس از چهار ماه دیگر بنده تصور می‌كنم این قید یك قدری مشكل است.
رئیس ـ رأی می‌گیریم به پیشنهاد آقای آقا شیخ جلال آقایان موافقین قیام فرمایند. (چند نفری قیام نمودند)
رئیس ـ تصویب نشد. پیشنهاد آقای یدالله خان نظامی (این طور خوانده شد)
بنده پیشنهاد می‌كنم (در ماده هشتم) قسمت ج به ترتیب ذیل اصلاح شود.
(ج) تأسیس یك باب مدرسه مجانی فنی هواپیمایی و آوردن طیارات تعلیمی برای تعلیم و تربیت طیارچی و میكانیك‌چی ایرانی.
نظامی ـ در اینجا معلوم نیست اگر مخارج تأسیس مدرسه به عهده مؤسسه یونكرس است كه عرضی ندارم والا استدعا می‌كنم به پیشنهاد بنده رأی گرفته شود كه معلوم باشد.
رئیس ـ پیشنهاد شما عین عبارت قسمت ج است با اضافه كلمه مجانی بعد از مدرسه رأی می‌گیریم به این پیشنهاد آقایان موافقین قیام فرمایند. (كسی قیام نكرد)
رئیس ـ تصویب نشد. پیشنهاد آقای تهرانی. (به شرح ذیل قرائت شد)
در آخر قسمت (ج) اضافه شود در تحت نظارت وزارت معارف.
تهرانی ـ نظر به این كه اصولاً هر مدرسه كه تأسیس شود و از طرف اروپایی‌ها هم اگر باشد باید در تحت نظارت وزارت معارف باشد و نظر به این كه در اینجا یك كشمكش‌هایی بعدها تولید نشود بنده این پیشنهاد را كردم كه در تحت نظارت وزارت معارف باشد و گمان می‌كنم آقای مخبر هم قبول بفرمایند
وزیر فوائد عامه ـ بنده تصور می‌كنم كه آقا لطف بفرمایند و این پیشنهاد خودشان را مسترد بفرمایند زیرا دولت اینها را در قرارداد خودش منظور می‌كند اگر صلاح دانست در تحت نظارت وزارت معارف یا وزارت جنگ هر كدام بگذارد می‌گذارد.
تهرانی ـ پس می‌گیرم
رئیس ـ پیشنهاد آقای آقا شیخ جلال (به ترتیب ذیل قرائت شد)
اصلاح ماده ۸ در قسمت (ج) تأسیس مدرسه لااقل باید در ظرف یك سال از تاریخ تصویب این لایحه صورت بگیرد.
آقا شیخ جلال ـ بنده تصور می‌كنم این مسائلی كه در اینجا نوشته شده اگر واقعاً تعارف است كه بردارند اگر هم تعارف نیست ممكن است به طور تقریب بگویند سه ماه، چهار ماه، پنج ماه یك سال و این ضرری ندارد. بنده از آقای مخبر سؤال می‌كنم كه واقعاً در موقع جلسات كه با نماینده این کمپانی صحبت کرده‌اند او خودش چقدروعده کرده است؟ باید معلوم شود برای اینکه ممکن است مدرسه را تا روز آخر هم تاسیس نکند آنوقت ما با او چکار خواهیم کرد؟
وزیرفوائد عامه ـ بنده یک مرتبه عرض کردم این قانون که گذشت مطابق این اصول کلیة بک قراردادی دولت با آن کمپانی منعقد می‌نماید و البته در موقع خودش رعایت تمام این نکاتی که می‌فرمایند میشود یعنی سعی می‌کنیم هرچه زودتر آن قرارداد بسته شود و این نظریات عملی شود.
آقاشیخ جلال ـ چون در قرارداد ذکر میشود قانع شدم.
رئیس ـ راجع بقسمت (د) (ه)(و) پیشنهادی نشده است قسمت (ز) پیشنهادی آقای آقامیرزاخان وکیل (بشرح آتی خواند ه شد) پیشنهاد می‌کنم درقسمت (ز) از ماده ۸ در جزو اسامی خطوط جمله ذیل اضافه شود:
طهران ـ همدان. کردستان.
میرزاخان وکیل ـدر این ماده و در این قسمت همه جای مملکت را پیش بینی کرده اگر چه همه اش آرزو است ولی تمام قسمت‌های مملکت را بطور مستقیم یا غیر مستقیم پیش بینی کرده ولی اسمی از همدان و کردستان برده نشد. شاید خود دولت یک موقعی لازم دانست که این قسمتها هم باشد آنوقت دیگر محتاج نباشد که دوباره یک لایحه دیگری بیاورد و اجازه بگیرد لهذا بنده این پیشنهاد را کردم.
وزیر فوائد عامه ـ کاملا با نظر آقا موافقم و دولت هم نمی‌خواهد با کردستان مخالفت کند و با اداراتی هم که همه به آقا داریم پیشنهاد ایشان را قبول می‌کنیم.
رئیس ـ رای می‌گیریم پیشنهاد آفای وکیل…
یک نفر از نمایندگان ـ دولت قبول کرد.
رئیس ـ در عین حال باید رای گرفت آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند
(اغلب قیام نمودند)
رئیس ـ تصویب شد. پیشنهاد آقای یاسائی (بشرح ذیل خوانده شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم در قسمت (ز) علاوه شود:بندرجز. گنبد قابوس. بجنورد.
یاسائی ـ البته این قسمتها آتیه بسته بنظر دولت است ودستورآن را دولت خواهد داد ولی یک نقاطی هست که بیک جهاتی ذکرش اهمیت دارد. در قسمت صحرا مخصوصا گنبد قابوس و در اینجا نوشته شده است‹‹مشهد بسرحد ترکستان›› ابتدا بنده خیال کردم این عبارتکافی است ولی دیدم طیاره از اینجا برود بمشهد و برگردد و بگنبد قابوس این تقریبا راه غیر مستقیمی است این است که وقتی می‌رود ببندر جز بتواند برود بگنبد قابوس و بجنورد وصل شود.
وزیرفوائد عامه ـ بنده آین پیشنهاد را قبول کردم و این را اگر قبول نکنم البته به آقا برخواهد خورد البته با این هم موافقت می‌کنم.
رئیس ـ قسمت(۸) اینطور خواهد شد:پهلوی ـ بندرجز ـ گنبد قابوس ـ بجنورد رای می‌گیریم باین پیشنهاد آقایان موافقین قیام فرمایند (اغلب قیام نمودند)
رئیس ـ تصویب شد.
آقای زعیم حذف قسمت (ر) را پیشنهاد کردند.
زعیم ـ حذف ز و ط را پیشنهاد کرده‌ام.
رئیس ـ میدانم حالا عجالتا قسمت ز مطرح است. هنوز بط نرسیده‌ایم (پیشنهاد بشرح ذیل قرائت شد) پیشنهاد می‌کنم قسمت ز و ط از ماده ۸ حذف شود.
زعیم ـ درماده هشت یک تعهداتی بعهده موسس یونکرس واگذار شدو و ما بایستی قائل شویم که اگر این تعهدات را انجام نکرد چه باید بکند؟ بااینکه اکثراین تعهدات را بنده شعر می دانم لیکن اصولا موافقم که این شروط و تعهدات انجام پذیر شود. اما در قسمت (ز) که پیشنهاد کردم حذف شود می‌نویسد موسسه یونکرس متقبل میشود که این خطوط از طهران تا کجا را دائر کند. بعقیده بنده اینکه در اصل هفتم متمم قانون اساسی نوشته شد که اصول مشروطیت جزعا و کلا تعطیل بردار نیست یک منظورش این است که قوانین یعنی امورات مجلس شورای ملی باید مستمر باشد یعنی هر چیزی در موقع خودش بمجلس شورای ملی بیاید و بمقتضای سیاست وقت در آن مذاکره شود و تصویب شود و این شرحی که در این جا نوشته شده است حق تقدم نیست که بکمپانی یونکرس داده شده فقط نوشته که هروقت دولت بخواهد این کارها را می‌کند بنده می‌گویم و طرف خودم را دولت قرار می‌دهم ومعتقدم که هروقت دولت بخواهد این راه را ایجاد کند باید مثل همین سه خط بیاورد و در مجلی شورای ملی وشرایطش راهم پیشنهاد بکند و اجازه بگیرد و بعد اقدام کند. چرا؟ برای اینکه بنده از اصل هفتم این طورمی فهمم که اصول شوری باید مستمر باشد. همین طور درقسمت (ط) می‌نویسد در صورتی که دولت ایران مایل باشد که نقشه برداری مملکت بوسیله طیارات صورت بگیرد موسسه یونکرس متعهد است که بر طبق قرارداد مخصوص وسائل او را فهم کند در اینجا هم بنده باز همین عقیده را دارم که این کاری را که معلوم نیست برای کی می‌خواهیم بکنیم و شاید مقصودشان از این نقشه برداری راجع بقسمت‌های ممیزی هم باشد و برای فردا و پس فردا نیست لازم نیست باین عجله بگذرانیم و هر وقت دولت بخواهد این کاررا بکند البته باید بیاید بمجلس و پیشنهاد کند و بتصویب مجلس برسد بعد عمل کند. مخصوصا در یکی از اصول قانون اساسی (که نمی دانم کدام اصل است) قید شده است که هرگونه انحصاری اعم از تجاری یا صنعتی می‌بایستی بمجلس شورای ملی بیاید و تصویب شود و این هم یک چیز فوری نیست این است که بنده پیشنهاد کردم که این دوچیز حذف شود و در موقعش بیاید تا اصل هفتم قانون اساسی هم کاملا رعایت شده باشد.
رئیس ـ رای می‌گیریم به پیشنهاد آقای زعیم آقایان موافقین قیام فرمایند
(کسی قیام نکرد)
رئیس ـ تصویب نشد. پیشنهاد آقای تاقی زاده
(بشرح ذیل قرائت شد)
در قسمت ز پیشنهاد می‌کنم که بعد از عبارت ‹‹متقبل می‌گردد›› نوشته شود ‹‹ باشرایطی معادل موازین و شرایط این قرارداد››
تقی زاده ـ برای خود بنده روشن نیست که آیا مقصود اینست که این خطوط را در آتیه دایر کند بدون هیچ شرایطی یاباز قراردادی با دولت خواهد گذاشت؟ اگر مقصود اینست که در آتیه باید این خطوط را احداث کند و دوباره قراردادی بدهد برای کمک خرجی که دولت به او می‌دهد باشرایط دیگری که لازمست در این صورت نوشتن این قسمت (ز) چنانچه در قسمت (الف) عرض کردم بدون اضافه این عبارت بی فایده است. برای اینکه د رآتیه اگر دولت بخاهد او البته متقبل است که با کمال میل آنها را راه بیندازد ولی شرایطی پیشنهاد می‌کند بطوری که دلش می‌خواهد و شرایط او ممکن است مطابق صرفه دولت نباشد پس نوشتن این قسمت بکلی بی فایده است و خوبست شرایطش حالا معین شود. لهذا بنده پیشنهادکردم مطابق موازین شرایط این قرارداد مثلا برای هر کیلوگرم فلان قدر می‌دهد یعنی از اینجا ببندرجزر مطابق همان میزانی که از اینجا بقره‌تو می‌دهد باید حساب کند وبالاخره بایستی شرایطش معلوم شو و اگر معلوم نشود نوشتنش بکلی بی فایده است بواسطه اینکه ممکن است یک شرایطی را بگوید که دولت قبول نکند یا دولت یک شرایطی را پیشنهادمی کند ممکن است او قبول نکند بنابر این ممکن است بوجود بیاید یا نیاید.
وزیرفوائد عامه ـ بااین پیشنهاد آقا نظر دولت هم موافق است ولیکن گمان می‌کنم یک تغییری در عبارت داده شود باین معنی که تجاوز نکند از چیزهائی که در آنجا است برای اینکه ممکن است بعد ارزانتر شود
تقی زاده ـ با شرایطی که بیش از این نباشد.
رئیس ـ خودتان تجدید می‌کنید یا اینجا اصلاح شود؟
تقی زاده ـ اصلاح فرمائید.
رئیس ـ اینطور اصلاح شده است درصورتی که دولت بخواهد موسسه یونکرس متقبل می‌گردد که با شرایطی که از حدود این قرارداد تجاوز نکند موافق دستور دولت خطوط ذیل را دائر و برای اداره این امر طیاره چی و میکانیکچی ایرانی بقدر کفایت تعلیم و ترتیب نماید. رای گرفته میشود به پیشنهاد آقای تقی زاده آقایان موافقین قیام فرمایند.
(عده کثیری قیام نمودند)
رئیس تصویب شد. پیشنهاد آقای عدل عدل ـ نظر بنده هم تامین شد.
رئیس ـ پیشنهادآقای شریعتزاده قرائت میشود.(بشرح ذیل قرائت شد)
قسمت (ح) را بترتیب ذیل اصلاح می‌کنم: بکار انداختن چندین دستگاه از طیارات بزرگ ۳ موتوره درتمام مدت امتیاز که یکی از آن را بلافاصله پس از تصویب و مبادله این قرارداد باید بکار انداخته و بقیه را در هرموقعی که دولت لازم بداند بکار بیندازد.
شریعتزاده ـ تصورمیکنم توضیحی نداشته باشد. بنده خواستم بطور صراحت تعیین موقعی که بقیه دستگاهها راباید بکار انداخت نوشته شود و دولت هم اگر قبول کند ضررندارد. مخبر بنده نه اینکه از نقطه نظرمخبری در این قسمت حرف می‌زنم بلکه از نقطه نظر اینکه این لایحه در کمیسیون ما بود مطالعات زیاد در اطرافش عرض می‌کنم. آن آئروپلان‌های ۳ موتوره که گفته‌اند برای این است که مسافر ومال‌التجاره بیشتری حمل می‌کند والا پرواز طیاره ۳ موتوره یک چیز مخصوصی نیست وقتی که مسافر بیشتر دارد. یعنی می‌خواهد ۸ نفر ۹ نفر مسافر بردارد و مال‌التجاره هم بیشتر بردارد از آن طیاره بکار می‌اندازد باین جهت در اینجا نوشته شد است در موقع لزوم والا برای هفتاد وپنج سنگ محمول که نمی‌آیند آئروپلان سه موتوره بکار بیندازد.
رئیس ـ رای گرفته میشود بپیشنهاد آقای شریعتزاده آقایان موافقین قیام فرمایند
(کسی قیام نکرد)
رئیس – تصویب نشد. پیشنهاد آقای ارباب قرائت میشود. (بشرح ذیل قرائت شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم تبصره ذیل در آخر ماده ۸ مزید شود تبصره – اجرای شرائط فوق تعهدات آن به موجب نظام نامه ایست که وزارت پست و تلگراف ترتیب داده به تصویب دولت خواهد رسید.
ارباب کیخسرو – مطابق اظهاری که آقای وزیر پست و تلگراف فرمودند در آن اشکالاتی که بنده داشتم و فرمودند در نظام نامه تأمین میشود چون در قانون جائی نبود که پیشنهاد کنم و نظریه بنده تأمین بشود. لهذا بنده اینجا موقع را مغتنم شمردم و این پیشنهاد را کردم که نظریه‌ام تأمین شود.
رئیس –آقای یاسائی (اجازه)
یاسائی – مقصود بنده این است که آقای ارباب در ماده ۱۰ این پیشنهاد را می‌فرمودند بهتر بود زیرا ماده ۱۰ اجرای این قانون را موکول کرده است به نظر وزارت جنگ و مالیه و پست و تلگراف و بنده عقیده‌ام این است که این نظام نامه باید به نظر این ۳ وزارت خانه تدوین شود.
وزیر فوائد عامه – بنده چند مرتبه عرض کرده‌ام که در موقعی که قرار داد با کمپانی بسته میشود این نظریات تأمین خواهد شد و البته کمپانی می‌آید تعهداتی می‌کند باید آن تعهدات را در حدود این قانون و موافق تصویب هیئت دولت اجرا کند.
ارباب کیخسرو – اجازه می فرمائید؟
رئیس – بفرمائید
ارباب کیخسرو – این که آقای یاسائی می‌فرمایند خوب بود این پیشنهاد در ماده ۱۰ می‌شد ماده ۱۰ بتمام قرار داد است و پیشنهاد بنده نسبت به شرایط این ماده است که هیچ معلوم نیست چه صورتی دارد وقتی که بنده آن اعتراضات را کردم آقای وزیر پست و تلگراف فرمودند تمام در نظام نامه تأمین میشود. بنا بر این این پیشنهاد بنده را جع به فقرات این ماده است و سایر شرایط قرار داد غیر از این ماده است
رئیس – رأی گرفته میشود به این تبصره آقایان موافقین قیام فرمایند
(عده قلیلی قیام نمودند)
رئیس – تصویب نشد. تبصره دیگر پیشنهادی آقا آقا شیخ جلال (به این نحو قرائت شد)
تبصره ماده ۸ – چنانچه از تاریخ تصویب این قرار داد ۳ ماه بگذرد و مؤسسه هواپیمائی یونکرس در انجام تعهدات مصرحه در ماده ۸ مسامحه نمایند دولت باید لزوم مبادرات با جراء تعهدات را به موسسه اخطار در صورت تسامح موسسه دولت حق فسخ این قرار داد را خواهد داشت.
آقا شیخ جلال – از مذاکرات آقایان معلوم شد که مجلس با یک حسن نظری این لایحه را استقبال کرده و فقط چیزی که هست بنده می‌بینم که این شرایط برای ما صرف تعارف تمام میشود در صورتیکه بنده عرض کردم آقای وزیر فوائد عامه هم در ضمن بیاناتشان فرمودند: تمام این نظریات در ضمن قرار داد تأمین خواهد شد آقای ارباب اشاره کردند و قرار داد را نظامتامنامه تصور کردند حالا اگر آقایان اجازه می‌دهند که یک تبصره بر این ماده الحاق شود که دولت بر طبق این لایحه یک قرار دادی با مؤسسه یونکرس منعقد نماید که کاملا اجرای مواد این لایحه را تأمین نماید بنده این پیشنهاد خودم را پس می‌گیرم و الا اگر بنا باشد هیچ قیدی نباشد بنده تصور نمی‌کنم که این ماده هشت که حقیقتاً روح ما را زنده کرد و حقیقتاً اساس رأی ما در سر این ماده است تعارف صرف باشد و بنده از آقای وزیر فوائد عامه خواهش می‌کنم اگر واقعاً معتقدند که این شرایط در آن قرار دادی که می‌فرمایند تأمین میشود من حرفی ندارم و الا همان طور که عرض کرده باید از تعارفات صرفنظر کرد
رئیس – رأی گرفته میشود به این پیشنهاد آقایان موافقین قیام فرمایند
(کسی قیام نکرد)
رئیس – تصویب نشد رأی گرفته میشود بماده هشت با اصلاحاتی که شده است آقایان موافقین قیام فرمایند
(اغلب قیام نمودند)
رئیس – تصویب شد ماده نهم (بشرح ذیل قرائت شد)
ماده ۹ – انتقال این امتیاز به هر نحوی از انحاء بدون تصویب مجلس شورای ملی بشخص یا شرکت دیگری ممنوع و موجب الغای این امتیاز خواهد بود
رئیس – آقای طهرانی (اجازه)
طهرانی – موافقم
رئیس – آقای شریعت زاده (اجازه)
شریعت زاده – نسبت به این ماده و نسبت به عبارتی که در این ماده نوشته شده است بنده موافقم و فقط یک نقصی در اینجا دارد در ماده اول یک جزائی نسبت به متخلف نوشته شده است که اگر تخلف کرد چه شود و بنده معتقدم که باید در این ماده یک جزئی اضافه شود که تعهدات دیگری که در این قانون بعهده اوست اگر برخلاف او رفتار کند هم باید خسارات دولت را بدهد و هم دولت حق الغاء این قرار داد را داشته باشد
وزیر فوائد عامه – در هر صورت آقا راجه به این ماده همانطور که فرمودند نظر مخالفی ندارند فقط می‌فرمایند راجع به سایر مواد هم بایستی یک جزائی منظور شود که اگر تخلفی بکند موجب الغاء امتیاز بشود عرض کردم این نظریات آقایان در آن قرار داد تمام تأمین خواهد شد با ینجهه از آقایان استدعا می‌کنم که موافقت بفرمایند چون در قرار دادی که بسته میشود راجه به اجرای هر یک از مواد یک جزاهائی منظور خواهد شد و الا اگر بنا باشد که تخلف از اساس قانون موجب الغاء امتیاز بشود و بواسطه تخلف از هر شرط جزئی هم امتیاز الغاء شود فایده ندارد زیرا تعهدات با هم فرق دارد.
جمعی از نمایندگان – مذاکرات کافی است.
رئیس – پیشنهاد آقای دکتر آقایان (باین مضمون خوانده شد)
ماده نهم را بترتیب ذیل پیشنهاد می‌کنم:
ماده نهم – انتقال این امتیاز به هر نحوی از انحاء بدون تصویب مجلس شورای بدیگری اکیداً ممنوع است
دکتر آقایان – در این ماده قید شده است که نقل و انتقال این قرارداد به دیگری موجب الغاء این امتیاز است بنده معتقدم که این قسمت در اینجا نباید قید شود و باید اینجا انتقال امتیاز را منع کرد و یک ماده دیگری درج کرد که تخلف از هر گونه شرایط مندرجه در این قانون موجب الغاء امتیاز خواهد بود
رئیس – رأی می‌گیریم به این پیشنهاد آقایان موافقین قیام فرمایند
(کسی قیام نکرد)
رئیس – تصویب نشد پیشنهاد آقای شریعت زاده (بشرح ذیل قرائت شد)
پیشنهاد می‌کنم عبارت ذیل بر آخر ماده ۹ علاوه شود
(همچنین هر گاه کمپانی مزبور در غیر مورد تبصره ماده اول این قانون بر خلاف تعهدات خود رفتار کند دولت ایران حق الغاء‌این قرار داد و مطالبه خسارت ناشیه از تخلف را خواهد داشت)
شریعت زاده – اگر چه این عبارتی که بنده پیشنهاد کردم خیلی واضح است ولی چون آقای وزیر فوائد عامه فرمودند تعهدات فرق دارد بنده توجه آقایان نمایندگان را جلب می‌کنم باین که تمام تعهداتی که کمپانی در این قانون کرده است اهمیت دارد یعنی هیچ چیز جزئی در اینجا وجود ندارد یا راجع است بمدرسه یا راجع است بحمل و نقل یا راجع خطوط یا تعلیمات و بالاخره هر یک از اینها اهمیت دارد بنا بر این این ماده ضرورت دارد چون جزء اصول قانون است بنابر این بایستی ذکر شود
رئیس – رأی گرفته میشود به این پیشنهاد آقایان موافقین قیام فرمایند
(کسی بر نخاست)
رئیس – تصویب نشد آقایان تقی زاده طهرانی پیشنهاد کرده‌اند بعد از شرکت دیگری اضافه شود (یا دولتی)
وزیر فوائد عامه ـ صحیح است ما هم موافقیم
رئیس – آقای ارباب (اجازه)
ارباب کیخسرو – بنده اینجا دولت دیگری را نمی دانم چه صورتی دارد برای اینکه اینجا با دولتی قردادی بسته نشده است که گفته شود دولت دیگری بنا براین ذکرش چه معنی خواهد داشت؟ رئیس – عبارت این طور میشود یا بشرکت دیگری یا دولتی ممنوع خواهد بود. رأی گرفته میشود به این اصلاح آقایان موافقین قیام فرمایند
(عده کثیری قیام نمودند)
رئیس – تصویب شد. رأی می‌گیریم بماده ۹ با این اصلاح آقایان موافقین قیام فرمایند
(اغلب قیام نمودند)
رئیس – تصویب شد ماده دهم قرائت میشود (بشرح ذیل قرائت شد)
وزارتخانه‌های جنگ و مالیه و پست و تلگراف هر یک در حدود وظایف خود مأمور اجرای این قانون خواهند بود.
رئیس – مخالفی ندارد
(گفته شد خیر)
رئیس – رأی می‌گیریم باین ماده آقایان موافقین قیام فرمایند
(اغلب برخاستند)
رئیس – تصویب شد. مواد الحاقیه قرائت میشود ماده الحاقیه پیشنهادی آقای آقا شیخ جلال (بترتیب ذیل قرائت شد)
ماده الحاقیه – دولت مأمور است بر طبق این لایحه قرار دادی که اجراء تعهدات مؤسسه را تأمین نماید تهیه نماید.
آقا شیخ جلال – بنده چون خسته شدم نمی‌توانم مطلب را درست بگویم این قرار داد دو جزء‌دارد یک قسمت بمنفعت مؤسسه یونکرس است و بمجردیکه رأی دادیم اجرا میشود یک قسمت دیگری هم هست که راجع
Page 23 missing
وزیر فوائد عامه – بنده عرض می‌کنم که کاملا و قطعاًآقایان می‌توانند اطمینان داشته باشند که دولت قراردادی در تحت یک مواد صحیصی تنظیم خواهد کرد که تمام نظریات آقایان تامین خواهد شد و بنده نمی دانم یک مجلسی که اظهار اعتماد به یک دولتی می‌کند این قدر اظهار نگرانی برای چیست؟
رئیس – رأی می‌گیریم به این قانون که مشتمل بر دوازده ماده است آقایانی که موافقند قیام فرمایند
(اغلب قیام نمودند)
رئیس – تصویب شد
امامی – با ورقه باید رأی گرفت
رئیس – به چه دلیل؟
امامی – مالی است
رئیس – مالی اگر بود یک شور داشت امتیازات و تمام قرار دادها را با قیام و نعود باید رأی گرفت
وزیر فوائد عامه – عرض می‌کنم با این که می دانم آقایان خسته‌اند و بنده هم بد بختانه خیلی خسته شان کرده‌ام ولی در هر حال بنده یک موضوعی را عرض می‌کنم که در حقیقت آقایان هم مطلع هستند که خیلی اهمیت دارد و آن قضیه مربوط به مسائل مربوط به تجارت شمال است از برای اینکه تجارت شمال در زحمت نباشد و رعایت حال تجار شمال شده باشد این لایحه را با تقاضای دو فوریت تقدیم می‌کنم و اگر اجازه می‌دهید بنده این لایحه را بخوانم اگر اجازه فرمودند امشب تمام کنیم نظر به لزوم توجه مخصوص به تجارت ایالات و ولایات شمالی نظر به اینکه در درجه اول طرف تجاری و تسهیل وسائل نقلیه قسمت‌های شمالی را باید مورد توجه قرار داد نظر به فوریت اقداماتی که در این زمینه باید بشود مواد ذیل را تقدیم و تصویب آن را با قید دو فوریت تقاضا می‌نماید
ماده اول – وزارت مالیه مجاز است با معاضدت وزارت فوائد عامه برای تهیه راه و وسائل نقلیه و فراهم نمودن تسهیلات فروش جهت ایالات شمالی مملکت مبلغ پنج میلیون قران به مصرف خرج برساند
ماده دوم – اعتبار مقرره در ماده اول بابت اضافه عایدات گمرک در ۱۳۰۵ تادیه خواهد شد.
رئیس – آقای اتحاد (اجازه)
بنده هم با فوریتش موافقم و هم با اصلش
رئیس– آقای یاسائی
یاسائی – موافقم
رئیس – آقای شیروانی
شیروانی – موافقم
رئیس – مخالفی ندارد
(گفته شد: خیر)
رئیس – رأی می‌گیریم بفوریت اول این لایحه آقایان موافقین قیام فرمایند
(اکثر نمایندگان بر خاستند)
رئیس – تصویب شد. رأی می‌گیریم به فوریت دوم آقایان موافقین قیام فرمایند
(اغلب قیام نمودند)
رئیس – تصویب شد. اشتباه شد. اصلا این لایحه یک شور بیشتر ندارد بی خود تقاضای دو فوریت شده است. شور در کلیات است یک مرتبه دیگر خوانده میشود. (به شرح فوق قرائت شد)
رئیس – آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب - در اینجا نوشته شده است: وزارت مالیه با معاضدت نمی دانم این چه مناسبت دارد: زیرا وزارت مالیه پول می‌دهد و وزارت فوائد عامه راه درست می‌کند و باید تحت نظر نوشته شود به این ترتیب که مجلس شورای ملی به دولت اجازه می‌دهد که فلان اندازه پول به وزارت فوائد عامه بدهد از برای تهیه راه و در تحت نظر که شد هم وزارت مالیه این پول را می‌دهد و هم تفتیش می‌کند و هم وزارت فوائد عامه راه را درست می‌کند تفتیش هم می‌کند
وزیر فوائد عامه – به این نظر بنده موافقت می‌کنم
رئیس – آقای یاسائی (اجازه)
یاسائی – این عبارت که می‌نویسد: برای تهیه راه و وسائط نقلیه. چه راهی است و چه ترتیبی است؟ و وسائط نقلیه از چه قبیل است،
رئیس – آقای شریعت زاده موافقند
شریعت زاده – بلی بنده موافقم. جریاناتی که اخیراً نسبت به اوضاع تجارتی قسمت‌های شمالی پیش آمده نظر دولت را متوجه کرد به این که این پیشنهاد را تقدیم مجلس کند و بالاخرم یک تسهیلاتی برای پیشرفت آن کارها از طرف ملت به عمل بیاید تا تجار بتوانند با نهایت سهولت تجارت خودشان را بکنند بالاخره وزیر مالیه باید پول بدهد و وزارت فوائد عامه باید خرج کند و مقصود اصلی دولت از این پیشنهاد این است که چون جریانات اخیر وضعیت تجارت آن صفحات را در تحت یک فشار هائی آورد لازم دانسته است این لایحه را به مجلس تقدیم نماید تا اینکه یک استقامتی هم در مقابل نشان داده باشد و به عقیده بنده خیلی هم لازم است
جمعی از نمایندگان – مذاکرات کافی است.
رئیس – رأی گرفته میشود به شور در مواد آقایان موافقین قیام فرمایند
(اغلب قیام نمودند)
رئیس – تصویب شد ماده اول (به شرح سابق خوانده شد)
رئیس – آقای شریت زاده (اجازه)
شریعت زاده - موافقم
رئیس - آقای دکتر آقایان
دکتر آقایان – موافقم
رئیس – آقای افسر
افسر موافقم
رئیس – آقای شیروانی
شیروانی – بنده همان نظر آقای آقا سیدیعقوب را می‌خواستم عرض کنم و یک پیشنهادی هم تقدیم کرده‌ام
رئیس – پیشنهاد آقای حائری زاده قرائت میشود (به شرح ذیل قرائت شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم بعد از ایالات شمالی نوشته شود: و شرق
حائری زاده – در اینجا می‌نویسد فلانقدر قران به مصرف خرج برسانند حالا اجازه می‌دهید بین نظریات مختلف چون هنوز خسته نشده‌ایم یک نظری عرض کنم. حالا که این اعتبار داده میشود که با موافقت نظر وزارت فوائد عامه خرج شود چون مشهد هم در این موضوع با شمال اشتراک منافع دارد بعد از کلمه شمال شرق هم اضافه شود.
وزیر فوائد عامه – بسیار خوب
رئیس – رأی می‌گیریم به این اصلاح آقایان موافقین قیام فرمایند
(اغلب قیام نمودند)
رئیس – تصویب شد پیشنهاد آقای شیروانی (این طور خوانده شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم به عوض کلمه (با معاضدت) نوشته شود: در تحت نظر
شیروانی – معاضدت یک چیزی است که اولین دفعه ایست که من در قوانین می‌بینم و بالاخره مسئولیت را متوجه به هیچ طرفی نمی‌کند.
رئیس – به جای کلمه معاضدت (در تحت نظر) نوشته میشود.
یاسائی – بنده مخالفم
رئیس – بفرمائید
یاسائی – عبارت به نظر بنده این طور آمد که وزارت مالیه با معاضدت وزارت فوائذ عامه این کار را می‌کند. حالا که معاضدت تبدیل میشود به تحت نظربه نظر بنده عبارت خوبی نمی‌شود پس با جلب موافقت وزارت فوائد عامه یا یک همچو عبارتی بنویسد بهتر است.
رئیس– آقای شیروانی (اجازه)
شیروانی – برعکس فرمایش ایشان پول را بالاخره باید وزارت فوائد عامه خرج کند وزارت مالیه هم باید بدهد مقصود بنده این است که در تحت نظر وزارت فوائد عامه خرج شود ۰به این که در تحت نظر وزارت مالیه این معکوس نظر حضرتعالی است
رئیس – حالا ماده خوانده میشود بعد نسبت به این اصلاح رأی می‌گیریم
وزیر فوائد عامه – اجازه می فرمائید؟
بین نظریات مختلف که اظهار شد برای اینکه موافقت حاصل شود ممکن است نوشته شود با موفقت نظر وزارت فوائد عامه
شیروانی – بنده هم قبول می‌کنم
رئیس – رأی می‌گیریم به این اصلاح آقایان موافقین قیام فرمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس – تصویب شد. پیشنهاد شاهزاده حشمتی (به شرح آتی خوانده شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم بعداز فروش (مال التجاره) نوشته شود.
شاهزاده حشمتی – این موادی که این طور با تسریع می‌گذرد بایستی یک دقتی درش بشود اینجا می‌نویسد برای تسهیلات فروش. جهت ایالات شمالی مملکت این یعنی چه ؟! چه معنی دارد؟ و باید پشتش نوشته شود مال التجاره یا اجناس. ماده این طور است: وزارت مالیه با موافقت نظر وزارت فوائد عامه برای تهیه راه و وسائل نقلیه را فراهم نمودن تسهیلات فروش جهت ایالات شمالی این معنی ندارد و باید اصلاح شود.
وزیر فوائد عامه – مطلب واضح است معنایش البته این نیست که وزارت مالیه این پول را بدهد که ایالات شمال را بفروشد و معلوم است که مقصود اجناس است معهذا قبول می‌کنم (مال التجاره) هم اضافه شود
رئیس – رأی می‌گیریم به پیشنهاد آقای حشمتی آقایان موافقین قیام فزمایند
(اغلب قیام نمودند)
رئیس – تصویب شد. پیشنهاد آقای زعیم. (به این مضمون خوانده شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم (عبارت تهیه راه) (ساختن راه) شود (و وسائل نقلیه و فراهم نمودن تسهیلات فروش)
در ماده اول حذف شود.
زعیم – این لایحه دارای دو قسمت است یکی راجع است به ساختن راه و یکی تهیه وسائط نقلیه در واقع کار چارواداری است بنده با تجربیاتی که دارم و همه داریم عرض می‌کنم که سابقاً وزارت پست و تلگراف یک مؤسسه برای حمل و نقل درست کرده بود که اسباب یک خسارت هنگفتی برای دولت بود و همیشه هم خراب و ناقص بود. بنده معتقدم که راه سازی کار بسیار بسیار خوبی است اما در قسمت تسهیلات برای فروش با تهیه وسائط نقلیه بهتر این است که دولت با یک شرکتی یا با یک اشخاص داخلی مذاکره شود و این عملی که مربوط به حمل و نقل است به کلی از خودش دور کنند زیرا بر ضرر دولت تمام خواهد شد به هیچ وجه نمی‌تواند از این کاری که می‌کند استفاده کند و به ضرر تجارت هم تمام خواهد شد. عرض کردم تجربه کرده‌ایم و یک مؤسسه که وزارت پست و تلگراف برای حمل و نقل در ست کرده بود همه دیده‌ایم این است که بنده با راه سازیش موافقم که دولت به این عمل مبادرت کند و آن قسمتی را هم که عرض کردم کلمه تهیه به ساختن بدل شود برای این بود که خیال کردم مقصود ساختن راه است.
وزیر فوائد عامه – عرض می‌کنم وضعیات فعلی تجارت شمال یک طوری است با اینکه زود رفع میشود ولی در هر حال بر ماها لازم است که همه نوع اقدامات را در نظر بگیریم وسائط نقلیه را به کار بیندازیم و دست دولت را نبندیم.
ماده دوم – اعتبار مقرره در ماده اول بابت اضافه عایدات گمرک در سنه ۱۳۰۵ تأدیه خواهد شد. رئیس – آقای اتحاد (اجازه) اتحاد – بنده هم با فوریتش موافقم و هم با اصلش.
رئیس – آقای یاسائی – (اجازه)
یاسائی – موافقم
رئیس – آقای شیروانی
شیروانی – موافقم
رئیس – مخالفی ندارد (گفتنه شد خیر)
رئیس – رأی می‌گیریم به فوریت اول این لایحه آقایان موافقین قیام فرمایند.
(اکثر نمایندگان بر خاستند)
رئیس – تصویب شد. ما ده دوم قرائت میشود. (این طور خوانده شد)
البته اگر به همان راه تنها اکتفا می‌شد بسیار خوب ولی اگر محتاج به وسائل نقلیه هم می‌شدیم باید طوری باشد که بتوانیم فراهم کنیم.
رئیس – رأی می‌گیریم به پیشنهاد آقای زعیم آقایان موافقین قیام فرمایند.
(کسی قیام نکرد)
رئیس – قبول نشد. ماده خوانده میشود و رأی می‌گیریم. (به این عبارت خوانده شد)
ماده اول – وزارت مالیه مجاز است با معاضدت وزارت فوائد عامه برای تهیه راه و وسائل نقلیه و فراهم نمودن تسهیلات فروش جهت ایالات شمالی مملکت مبلغ ۵ میلیون قران به مصرف خرج برساند.
رئیس – رأی گرفته میشود به این ماده آقایان موافقین قیام فرمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس – ماده دوم قرائت میشود. (این طور خوانده شد) ماده دوم – اعتبار مقرره در ماده اول بابت اضافه عایدات گمرک در سنه ۱۳۰۵ تادیه خواهد شد.
رئیس – مخالفی ندارد؟ (گفته شد خیر)
رئیس – رأی گرفته میشود به ماده دوم آقایان موافقین قیام فرمایند.
(اغلب بر خاستند)
رئیس – تصویب شد. شور در کلیات است. مخلفی ندارد؟
(گفتند خیر)
رئیس – رأ ی گرفته میشود به این لایحه که مشتمل بر دو ماده است با ورقه. ورقه سفید علامت قبول ورقه کبود علامت رد. (اخذ آراء شروع شد)
رئیس – اخذ آراء تمام شد (استخراج آراء به عمل آمده ۶۵ ورقه سفید تعداد شد)
رئیس – عده حضار ۸۳ باکثریت ۶۵ رأی تصویب شد
اسامی رأی دهندگان – آقایان: هرمزی. میرزا احمد خان اتابکی. علی خان اعظمی. محمد تقی خان اسعد. میرزا سید احمد احتشام. ارباب کیخسرو. میرزا محمد خان معظمی. میرزا سید احمد بهبهانی. حبیب الله خان شادلو. یاسائی سهراب خان. ساگینیان میرزا جواد خان خوئی. محمد ولی میرزا. فیروز سید عبدالعلی میرزائی. محمد هاشم میرزا افسر. کی استوان. حاج میرزا اسد الله خان کردستانی. آقا سید یعقوب. میرزا آقا خان عصر انقلاب. سلطان ابراهیم خان افخمی. میرزا حسین خان اعلائی. میرزا مهدی خان زاهدی. میرزا حسین خان پیر نیا. سید ابوالفتوح. میرزا رضا خان افشار. میرزا محمود خان وحید. آقا سید کاظم یزدی. شیخ جلا الدین. تقی زاده. دکتر آقایان. میرزا عبدالحسین صدر. صدرائی. سید علا الدین بهبهانی. سیف الله خان اسکندری روحی. آقا رضا مهدوی. سلیم ایزدی. حاج میرزا علیرضا قمی. محمد ولی خان اسدی. آقا سید کاظم خان اتحاد. دکتر حسین خان بهرامی. امیر حسین خان بختیاری. شیروانی. حاج سید عبدالعلی طباطبائی دیبا. میرزا یوسف خان قائم مقام. حاج سید جواد محقق. شیخ السلام ملایری. میرزا علی کازرونی. میرزا محمد تقی ذوالقدر. دکتر ضیائی. حائری زاده. شیخ محمد علی طهرانی. حاج حسن آقا ملک. میرزا عبدالله خان معتمد. میرزا حسین خان اسفندیاری. میرزا یدالله خان. سید محی الدین. آقا سید مصطفی بهبهانی. آقا رضا تجدد. میرزا آقا خان دیوان بیگی. سید محمد علی شوشتری. میرزا محمد نجات. میرزا عبدالعزیزمفتی. میرزا احمد خان شریعت زاده. میرزا سید حسن کاشانی.
رئیس – جلسه ختم میشود جلسه آتیه فردا سه ساعت و نیم قبل از ظهر
دستور اولا تفریغ بودجه مجلس ثانیاً شهری‌ها و ثالثاً دیون دولتی. رابعاً بودجه مملکتی.
(مجلس چهار ساعت از شب گذشته ختم شد)
رئیس مجلس شورای ملی سید محمد تدین منشی– علی خطیبی منشی - م. شهاب