مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۰ امرداد ۱۲۸۶ نشست ۱۳۶
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری نخست | تصمیم‌های مجلس | قانون اساسی مشروطه و متمم آن |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری نخست |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۰ امرداد ۱۲۸۶ نشست ۱۳۶
مذاکرات روز ۳ شنبه ۳ رجب ۱۳۲۵ دارالشورای ملی
خلاصه مذاکرات روز شنبه را آقا سید محمد تقی قرائت کردند.
تلگرافی از کنگاور از طرف آیةالله آقای حاجی میرزا حسین نجل حاج میرزا خلیل رسیده بود قرائت شد قریب باین مضمون:
- خدمت جناب مستطاب حجةالاسلام آقا سید جمال الدین افجه
- انشاءالله وجود عالی را ملالی نخواهد بود و در ترویج شریعت موید خواهید بود.
- البته خاطر شریف مسبوق است که جناب آقا شیخ محمد مهدی در ابقای مجلس بذل توجه نموده‌اند و در کرمانشاه جمعی با ایشان از این جهت معاندت نموده و حال فتنه جویان در صدد هستند بلکه توهینی بایشان وارد آورند لازم است بوکلای محترم اطلاع داده که نگذارند بجناب ایشان توهینی بشود
- الا حقر محمد حسین نجل مرحوم حاجی میرزا خلیل.
آقا میرزافضلعلی آقا – آخر در باب کرمانشاهیان چه شد و چه اقدامی بعمل آمده؟
رئیس – جوابی که می‌توانم بگویم این است که جمعی اینجا آمده‌اند که مدعی ما سیف الدوله است گفتم می‌توانید ثابت کنید. گفتند بلی اسناد داریم دو روز بعد هم آمدند گفتند اسناد ما حاضر است. ما هم نوشتیم که بروند عدلیه حالا دیگر چه اقدامی باید شود نمیدانم.
حاجی ملک محمد – بلی رفته بودند خدمت وزیر داخله ایشان گفته بودند هنوز وزیر عدلیه معلوم نشده است فردا معلوم می‌شود.
حاجی سید محمد تقی – حالا هم جمعی جفوی بنده را گفرتند و خیلی عجز و لابه نمودند باید فکری از برای اینها کرد.
رئیس- کلیه این مجلس با این وضعی که حالیه پیدا کرده مردم فشار آورده‌اند تا قوه مجریه نداشته باشیم مقصود آنها را بعمل آوریم اسباب اختلال کار است علاوه این ناخوشی و پریشانی عارضین هم مزید بر علت شده است.
آقا میرزا سید محمدمجتهد- مجلس همه وقت وضعش از ترتیب نظامنامه داخلی خارج است نگاه کنید ببینید با این وضع هیچ کاری پیشرفت می‌کند.
دبیر رسائل- ابدا ما التزام بنظامنامه داخلی نداریم و مردم هم ندارند.
آقا سیدمحمد تقی – مکرر در این خصوص گفته‌ام تا خسته شده‌ام حالا هم مادامیکه در اینجا هستم خواهم گفت.
آقا میرزا سید محمد مجتهد- قانون اساسی چه شد؟
آقا سید محمد تقی – میدانید که از اطراف چگونه فشار آورده‌اند مجلس هم تقصیر ندارد و در حقیقت قانون اساسی ما قرآن است که در دست داریم.
وکیل التجار- اینکه گفته می‌شود که قانون اساسی ما قرآن است صحیح است آن اساس دین ما است ولی قانون اساسی حدود سلطنت را معین میکندو از آن حدود وزرا و وکلا و ملت معلوم می‌گردد این همه اغتشاشات بواسطه این است که وظیفه و تکلیف هیچکس معلوم نیست.
رئیس- تمام شکوه دارید که چرا بنظامنامه داخلی رفتار نمی‌کنید یکی از مقررات آن این است که هر وقت یک مسئله را پانزده نفر امضا کردند و متفق شدند آنوقت مطرح شود نه اینکه یک مطلبی بدون مقدمه گفته شود پس اگر باید این فصل را برداشت رأی بدهید نسخ شود والا بهمان ترتیب رفتار باید کرد.
حاج محمد اسمعیل آقا – در خصوص مسائل فوری چه باید کرد.
رئیس- در این خصوص امروز خیلی مذاکره شد قرارشد عده مرکب از شش نفر معین شود که در این مواد تحقیق کنند اگر باید بمجلس ارائه شود که بدهند و اگر راجع بوزارتخانه‌ها یاجای دیگر است رجوع نمایند.
وکیل التجار- می‌ترسم اینهمه مثل انجمن عرایض شود که از ترتیب خارج شده است.
لایحه از طرف جمعی از تجار قرائت شد در باب خالصجات که در پنج ساله علاوه از آنچه را که دیگران قبول می‌کردند قبول می‌کنند که سالی پنج هزار تومان نقد و پنج هزار خروار جنس و پنج هزار خروار کاه باشد با آن ترتیبیکه سایرین قبول می‌کردند و در سه ساله اخیر هم پانصد خروار جنس و پانصد تومان نقد اضافه می‌کنند و هذه السنه را هم از قرار قلمدادی رئیس خالصه از نقد و جنس می‌پردازند.
رئیس- در اینجا خوانده شد از طرف صدیق الدوله و نصرت الممالک در دو سال اول علاوه از جزو جمع دیوانی چهار هزار ودو سال بعد چهار هزار و پانصد خروار از غله و کاه قبول کرده بودند بعد لایحه دیگری را آقای سید حسین آوردند که پانصد خروار افزوده بودند امروز کس دیگری کاغذی نوشته که پنجهزار خروار جنس و پنجهزار نقد علاوه قبول کرد یعنی هزار خروار بر اول افزوده شد حال تکلیف این است که این دو لایحه را بوزارت مالیه بفرستیم هرکدام را صلاح دانسته عمل شود.
آقا سید محمد تقی- این اشخاص خیلی معتبر و محل توجه ملت هستند.
آقا سید محمد حسین – این اشخاص از نمره اول تجار هستند محتاج بمعرفی نیست.
وکیل التجار- تفاوتی دارد اولا در آن لایحه اول فقط خالصجات بود ولی در این تفاوت خالصه و قبول ذکر شده.
و ثانیا در این لایحه عمل هذه السنه را فقط از روی قلمدادی رئیس خالصه قبول کرده ولی در آن لایحه اولی علاوه هزار خروار غله قبول کردند.
حاجی محمد ابراهیم – اول دو نفر بودند که اظهار کردند و کسی دیگر نبود حالا که اینها پیدا شده‌اند و علاوه می‌دهند باید باز اول بآن دو نفر رجوع شود شاید خودشان همین ترتیب را قبول کنند آنها مقدم هستند.
حاج محمد اسمعیل آقا – اینجا یک تفاوتی هست هر کدام بیشتر محل توجه و اطمینان ملت باشند او مقدم است.
مستشارالدوله – اظهارات این دو سه نفر در کمیسیون مطرح شده بدیهی است تا کمیسیون تحقیقات نکند بکسی نخواهد داد این که گفتند فرستاده شود پیش وزیر مالیه صحیح است ولی با این موانعی که امروز از برای وزیر مالیه حاصل است از بابت همین خالصجات و غیره عقیده بنده رجوع بایشان نشده بهمان کمیسیون مالیه رجوع شود مطرح شده تطبیق کنند.
رئیس- البته باید در کمیسیون این جزئیات تصفیه شود.
مستشارالدوله – فردا در کمیسیون تحقیقات می‌شود
تلگرافی از شیروان بامضای کدخدایان و ریش‌سفیدان رسیده بود آقا سید محمد تقی قرائت نمود قریب بدین مضمون:
- بتوسط آقای تقی زاده و آقا میرزا محمود خوانساری
- حضور وکلای محترم دارالشورای ملی مکرر در خصوص استرداد اسرا و مفقودین به اشکانلو عرض شده احقاق حق نشده اگر رعیت هستیم چرا به عرضمان رسیدگی نمی‌شود اگر نیستیم اجازه بدهید به خاک روسیه برویم تمام در تلگرافخانه متحصن منتظر تعیین تکلیف هستیم امروز اینجا فردا در روز قیامت مسئول خدا و رسول خواهند بود.
رئیس- این مطلب یک روز به میان آمد ولی بواسطه پیش آمدن مطالب ارومیه در عهده تعویق و تاخیر ماند امروز رای داده شود که چه باید کرد.
آقا میرزا فضلعلی آقا- همان رایی را که روز داده شد که در مجلس رسیدگی شود همان را معمول دارید.
رئیس- پس یک روزی را معین نمایید که اقدام شود.
آقا سید حسین – این تعیین منوط است بر اینکه وزیر عدلیه معین شود.
رئیس- اگر وزیر نباشد صدرالممالک هست.
آقا سید حسین – غرض این است که شاید وزیر جدید رایش تغییر کند. در خصوص آصف الدوله هم هیچ اقدامی نشد گویا پای او بکلی خارج شد و حال آنکه اول باید بااو محاکمه شود.
رئیس- پس مطلب باشد تا وقتی که وزیر عدلیه تعیین شود.
صدیق حضرت – وزیر تغییر کرده وزارتخانه که بجای خود باقی است.
وکیل الرعایا- آنچه لازمه اقدام بود در این باب شده و تحقیقات بعمل آمده فقط یک مطلب بود که معین شود حد و مجازات چه اندازه است حالا این مطلب را در حضور حجج اسلام هر طور که باید معین شود معلوم کنید گمانم این است که بحدی این کار مهم است که هر قدر در آن تسامح شود اسباب مایوسی مردم است عجالة تقصیر این مرد معلوم است لازم بتحقیق نیست.
آقا سید حسین – تقصیر معلوم مقصر هم معلوم حکم آن با حجج اسلام است پس قرار بگذارید که همانطوری که تحقیق و حکم نموده حکم بمجازات داده شود.
حاج سید عبدالحسین شهشهانی – این عرایض که از شیروان رسیده طرف در این مطالب آصف الدوله بود و آن مسئله که در سابق درعدلیه گفتگو شد طرف آن سالار مفخم بود و در ضمن هم از آصف الدوله گفتگو بود گویا آصف‌الدوله هم برای محاکمه حاضر نیست پس چه باید کرد.
آقا سید محمد تقی – در این تلگراف که استرداد اموال و قصاص مقتولین را خواسته‌اند در این مواقع باید بثبوت شرعی برسد و حجج اسلام حکم فرمایند پس باید رسیدگی شود.
حاج سید عبدالحسین شهشهانی – پس این همه اسناد و نوشتجات و تحقیقات در باب سالار بیخود بود و این تلگراف هم در باب مقتولین است که متظلم شده‌اند.
آقا سید محمد تقی – اشتباه نشود که این مسئله ظلم نیست مسئله قتل است که باید معلوم شود.
رئیس- آن روزقرار شد که در حضور حجج اسلام تحقیقات شده وآنچه معلوم شد حکم فرمایند اگر اسباب فراهم است که اقدام شود.
آقا میرزا سید محمد مجتهد – بعد از ختم مجلس جمعی نشسته در این باب گفتگو می‌نماییم.
حاج امام جمعه – در سه ماه قبل مذاکره شد و این مسئله خیلی بمن مؤثر افتاد و من یک روزی طرح کردم و قرار شد که در پانزده روز تحقیق و مجازات شود روزنامه شاهد است عقیده بنده این است که در این کار اینقدر سستی نشود.
رئیس- صحیح است باید رای آخری داده شود.
حاج امام جمعه – رای آخری آنروز داده شد و بقول احسن الدوله رایها می‌ماند می‌پوسد.
رئیس- این تأخیر بجهة پیش آمدن مسئله ارومیه شد (قرارشد در هفته آتیه رسیدگی شود.)
آقامیرزاسید محمد مجتهد – مسئله بانک چه شد؟
رئیس- همانطوریکه فرمودید بعد از ختم مجلس از ده پانزده نفر انجمن شود در اینخصوص شرحی عرض می‌کنم.
احسن الدوله – از روزی که ما آمده‌ایم هر روز را می‌بینیم از هر طرفی یک وقعه اتفاف می‌افتد همه را ما هیچ می‌پنداریم قتل می‌شود هیچ زن اسیر می‌شود هیچ ما خودمان هم دست بدست وزرا داده مسامحه می‌کنیم میگویند بفرمایید بالا بهمین راضی می‌شویم سکوت می‌کنیم آخر انصاف بدهید هیچ کاری برای ملت صورت داده‌اید.
آقا شیخ یوسف- نظام السلطنه تلگرافی کرده که اقدامات مجدانه کرده‌ام اگر صلاح میانید قرائت شود.
ثقةالاسلام – تلگراف کرده‌اند که علت آشوب جماعتی بودند که در مسجد نو جمع شده بودند یک تلگراف امروز از تجار رسیده قرائت شود تحقیقات لازمه معلوم می‌شود.
آقا شیخ حسین شهیدی – یک فکری برای امنیت تمام ولایات بکنید قزوین در نهایت سختی و شدت است امنیت بالمره برداشته شده بواسطه نبودن مجازات همه قسم هرج و مرج شده.
رئیس- اجمالا چه شکایت از شیراز و چه از سایر بلاد رسیده اکثر بواسطه ازدحام اشرار است مثل مسئله قشقائی و غیره. یک اندازه هم بواسطه ضدیت اهل شهر است با همدیگر همین مسئله شیراز بواسطه ضدیت اهل شهر است یک قسم هم مثل اهالی تنکابن که اهالی یک اظهاری می‌کنند نصرةالسلطنه هم یک عنوانی می‌کند تمام اینها معایبی است که باید یک دفعه رفع و علاج شود.
حاج سید عبدالحسین شهشهانی – بر هیچ کسی پوشیده نیست که قوه مجریه در مملکت بوظایف خود عمل نمی‌کند.
آقا سید محمد تقی – در روز شنبه گذشته آقا میرزا طاهر شرحی از شمیران نوشته بودند و عریضه اهل تنکابن را فرستاده بودند بواسطه بعضی مقدمات اظهار نشد و از طرف جناب رئیس اقدامات بعمل آمد و بوزارت داخله فرستاده شده واکنون شرح دیگری نوشته با عریضه اهل تنکابن قرائت می‌شود.
- مکتوب آقا میرا طاهر با عریضه اهالی تنکابن که ممهور بمهر جماعتی بود قرائت شد:
- در صدمات وارده بر آنها و تعدیات مستبدین و قتل و غارت و شرارت اشرار مشروحاً نگاشته بودند استماع آن خیلی باعث تأسف حضار گردید.
آقا سید محمد تقی – در این باب اقدام کرد.
آقا میرزا حسین طبیب- تلگرافی آمده بود بر ضد اینها.
آقا سید حسین – تمام این مفاسد بواسطه نبودن مجازات است باید خیلی از سپهدار متشکر باشیم که بدین اندازه از ظلم و جور قناعت کرده اگر دفعه اول تحقیق می‌شد و مجازات داده می‌شد کار باینجا نمی‌رسید.
آقا سید محمد جعفر- باید تحقیق شود بعد مجازات داده شود.
لسان الحکما – شاهزاده معتمدالدوله آدم درستی است از خودش تحقیق شود بهتر است.
رئیس- کلیه اغتشاشات بواسطه همراه نبودن قوه مجریه است از برای امتحان و استحضار یک رأی دادیم پریروز که یک هیئتی برود حضور همایونی قرارشد لایحه نوشته شود و درحضور همایونی قرائت شود و بعد هم شفاها مطالب لازمه را عرض نمایند حال لایحه خوانده شود و مجلس تصویب نمایدتلگرافی از شیراز رسیده بود قرائت شد قریب باینمضمون:
- به توسط حجة الاسلام آقای سید محمد جعفر و آقای ثقةالاسلام حضور وکلای دارالشورای ملی
- اولا تظلماتی که از هر طبقه شده از انجمن اسلامی کرده‌اند ماها که انجمن تجار هستیم خدا را شاهد و گواه می‌خواهیم که عرایض آنها صحیح است ثانیا مفسدین جان و مال و شرف ما رااز میان برده‌اند مسئله حاکم و محکومی از میان رفته الا اینکه چند نفر ساده‌لوح در میان جماعت مفسدین است که آلت دست آنها بوده و باسم مشروطیت تجارت و زراعت را از میان برداشته‌اند مطالب در ضمن عرایض کتبی بتوسط پست عرض شده واسامی خود را یک یک علیحده ثبت وامضا کرده‌ایم بحضور خواهد رسید
تلگراف دیگر رسیده بود قرائت شد قریب بدین مضمون:
- خدمت آقای سید محمد جعفر و وکلای شیراز
- امروز تکلیف شما که از طرف ملت شیراز و بلکه از جانب عموم ملت وکالت دارید این است محض حفظ اهالی از متحصنین مسجدنو بپرسید و تحقیق نمایید مطالب آنها چیست هنوز مخلص تاکنون نفهمیده‌ام چند دفعه هم گفته‌ام که مقاصد خود را نوشته بفرستید اقدام نکرده‌اند و هر کدام شرحی بر حسب میل خود می‌نویسند وبدین ترتیب استحضاری از برای شما حاصل خواهد شد گمانم اینست.
- از حجةالاسلام آقا میرزا ابراهیم دامت برکاته تحقیق کنید تا تکلیف معلوم شود و هر چه از طرف مجلس امر شود البته ایالت هم اطاعت خواهد کرد اگر از تلگراف خانه ایران این ایام اطمینان نیست بتوسط تلگرافخانه انگلیس اقدامات لازمه را بعمل آورید تا نظم شهر مجددا عود نماید عجب تر از همه از روز پنجشنبه هر چه می‌فرستم که مطالب شما چیست و این هیاهو برای کیست چرا نمی‌گذارید هرج و مرج چندین ساله رفع شود خدمت جناب میرزا فرستاده قبول زحمت نموده و قرارنامه نوشته فرستادم جواب دادند که چون در حضور جمیع اهالی نبوده قبول نداریم بدیهی ست اشرار دروازده کازرون هم مطیع همچو هیئتی خواهند بود وابدا معلوم نیست قصدشان چیست.
آقا میرزا محسن – این انجمن چیست؟
آقا سید محمد جعفر- این انجمن مثل انجمنهای اتحادیه اینجاست و همه قسم اشخاص درجزو آنها هست از فاسد و غیره فاسد.
آقا شیخ یوسف- نتیجه چه شد؟
رئیس- در این مجلس نتیجه را نمی‌توانم بگویم هر چه مذاکره شود نتیجه حاصل نخواهد شد کلیه امنیت آنجا را باید از دولت خواست همین قدر از طرف مجلس هم با دولت باید همراهی بشود که چند نفری که اسباب فساد هستند لااقل محترما بسمتی تبعید شوند حال مجلس باید رای خود رادر این خصوص اظهار نماید.
آقا شیخ حسین – فرمودید از این مذاکرات نتیجه حاصل نمی‌شود از بابت بلوکات ثلثه گفتگو شد سرمنشاء معلوم گردید اینجا هم مذاکره شود سرمنشاء معلوم می‌شود.
اسدالله میرزا – البته وکلای شیراز بهتر از شما میدانند پس از ایشان تحقیق شود بهتر است.
آقا شیخ یوسف – وکلای شیراز نمی‌توانند بطور آزادی مطالب را بگویند.
وکیل التجار – برفرض گفته شد فایده ندارد چند وقت است از بابت طوالش گفتگو شد همه وقت هم فریاد می‌زنیم امروز تلگراف آمده است پریروز هم عرض کردم که رؤسای ایل فولادلو صریحا به عمیدالسلطنه تلگراف کرده‌اند که آنجا آمده‌ایم که اگر کسی برضد شما حرف بزند او را بکشیم می‌خواهید بفرستید از تلگرافخانه صورت تلگراف را بخواهید. امروز تلگراف آمده است که سی نفر کشته شده‌اند سه ماه است مذاکره می‌شود بهیچوجه اقدامی نشده است.
آقا سید حسین – باز هم در بروجرد مشغول قتل وغارت هستند سردار هم عذر می‌آورد که قوه مجریه نداریم نظر هم در آنجا مشغول قتل و غارت است گویا همه این زحمات از برای این بود که سالارالدوله را بیاورند اینجا از او مهمانداری کنند. کو استنطاق سالارالدوله تا چه اندازه باید ملاحظه کرد همه جا مغشوش است هر جا هم امن بود بمحض تغییر حکومت اغتشاش می‌شود تقصیر سعیدالسلطنه چه بود.
فخرالسادات – در باب شیراز از طرف وزارت داخله اقدامی نشده است.
رئیس- چون معاون ایشان حضور دارد از ایشان استفسار شود.
حاج محتشم السلطنه – این تلگرافات از شیراز آمده است. قرائت شد قریب باین مضمون:
- ما کار بیک کرور و نیم مالیات نداریم مملکت نظم ندارد علاج بفرمایید مشکل است قوام و پسرانش شیراز را آسوده بگذارند و اتمام حجت شده است یا چاپاری بیایند کار رجوع شود یا بروند خارجه.
وکیل الرعایا- هر وقت عرض شده که فتنه شیراز هم از طهران است همچو بخیال می‌آید که باعث وزرای عظام هستند و حال معلوم شد که قوام واولادش هستند اینها آنچه را که همه ساله می‌گرفتند تا نگیرند خلق راآسوده نخواهند گذارد حال گر چند نفر ازآنجا تبعید شود چه خواهد شد آیا آسمان بزمین می‌آید.
رئیس- حال گر برای یکنفر دو نفر باشد نمی‌شود باین عجله اقدام نمود.
حسن علی خان – فرمودید در این خصوص رای گرفته شود آن روزی که وضع مملکت تغییر کرد رای گرفته شد که هر کس بر ضد مشروطیت اقدام کند و باعث فساد باشد باید او را معدوم کرد.
ثقةالاسلام – آن تلگرافی که نظام السلطنه کرده و انجمن نموده است غیر از این است که در این تلگراف است در آن تلگراف اظهار شده که:
- سبب این اشخاص هستند که در مسجد نو نشسته‌اند حالا ما لیس بعلقراعلت قرار داده‌اند چرا آن را تحقیق نمی‌کنید.
وکیل الرعایا- بحمدالله که معلوم شد علت کیست.
رئیس- رای هر کسی آزاد است آقایان وکلای شیراز بهتر مسبوقند بحال شیراز.
آقا سید محمد جعفر- روزی که تلگراف کان فیروز آمد چرا اقدام نکردید بدیهی است اقدام نشد فساد بیشتر خواهد شد.
آقا شیخ حسین – اینکه فرمودید جواب آقای رئیس نیست و این تلگراف آمده است که اسباب فتنه قوام و پسرانش هستند.
آقا سید محمد جعفر- هر دو طرف حرف راست را نمیگویند.
آقا شیخ حسین – در هر شهری که آشوبی می‌شود تمام مجلس داد می‌زنند که وزیر داخله امنیت بدهد حالا عقیده بنده این است که باید امنیت آنجا را خواست ولو به تبعید چند نفر از محترمین هم باشد باید کرد حال اگر بیرون کردند دیگر گفته نشود که فساد شد مقصود این است که امنیت مملکت را باو رجوع کرده‌اید باید مملکت را امن کند نباید گفته شود که فلان کار را کرده.
حاج محتشم السلطنه – این طوری که می‌فرمایید تحمل امری فوق الطاقه است. وزیر داخله باید اسبابش جمع باشد تا او امن کند همه میدانید وضع مملکت خراب است با این حال باید به اتفاق رفع فساد شود امروز نظام السلطنه چنین رای داد که قوام این طور بود لابد این مفسده از هر دو طرف است همان طوری که آقای آقا سید محمد جعفر فرمودند پس باید مجلس بوزراء اتفاق نماید که اگر محظوری رخ دهد اسباب ملامت نشود.
رئیس- باید وزرا رایی که در این خصوص می‌دهند پیشنهاد مجلس نمایند مجلس هم همراهی خواهد کرد مجلس در این موارد رای نمی‌دهد.
محتشم السلطنه – بلی اشخاصی که از حال مملکت اطلاع دارند ارائه طریق نمایند و اینکه این رای را حاکم محل گفته است حال هر دو طرف را باید ملاحظه کرد که کدام یک مقرون بصلاح است.
وزیر امور خارجه – کمیسیون تشکیل می‌شود که معلوم گردد تقصیر از کدام طرف است چون به سلطان عثمانی اشتباه شده و حکم سلطان هم همین است و تلگراف هم آمده است حاضر است باید در انجمن مخصوص قرائت شود.
صدیق حضرت – این کمیسیون در کجاست دول واسطه هم هستند یا خیر؟
وزیر امور خارجه – بلی در موصل است.
دکتر ولی الله خان – خیر امروز را از سرحد دارید عثمانیها قدری تخطی در سردشت کرده‌اند و شش عراده توپ باستمداد خواسته‌اند.
وزیر امور خارجه – این خبر با این تلگراف که داریم گویا بی اصل باشد اگر هم خیالی داشته‌اند موقوف شده است.
محتشم السلطنه – این خبر از کجاست که هنوز بوزارتخانه داخله نیامده است.
مستشارالدوله – جناب وزیر امور خارجه فرمودند که بسلطان عثمانی اشتباه کرده‌اند که ایرانیها تخطی کرده‌اند اولا سلطان عثمانی حالش معلوم است که از تمام حالات مملکت خود بااطلاع است گذشته مملکت عثمانی مستبده است و ممکن نیست بدون اطلاع سلطان یک نفر یک قدم بردارد تمام کارها بدستورالعمل باب‌عالی است و باب‌عالی هم بدون امرو اجازه سلطان هیچ اقدامی نمی‌کند پس معلوم می‌شود اینکار تا یک ماه همینطور خواهد ماند.
وزیر امور خارجه – تا این کاغذها خوانده نشود این رای معلوم نمی‌شود.
حاج محتشم السلطنه – در خصوص شیراز رای داده نشد.
ثقةالاسلام – خودشان تحقیق نمایند لابد از ما بهتر میدانند.
آقا شیخ یوسف – کمیسیونی از مجلس تشکیل می‌دهیم جمعی از علما را می‌خواهیم که با نظام‌السلطنه حاضر شده مخابره نمایند تحقیق می‌کنیم و اطلاع می‌دهیم (گفتند اینکار مجلس نیست).
وکیل التجار – مدتی از فارس از قوام و کسانش شکایت داشتند حال حکومت هم تصدیق می‌نماید در اینصورت محتاج نیست بمجلس اظهار شود هر طور وزارت داخله صلاح میدانند اصلاح نمایند.
حاج محتشم السلطنه – حال امروز غیر از آنروز است حالا چند تیره شده‌اند و باید از روی بصیرت اقدام شود واز تلگراف حکومت شیراز هم معلوم می‌شود این رایی که آقا شیخ یوسف گفتند خوب است حضورا تحقیق شود.
حاجی سید عبدالحسین شهشهانی – خوب است در صورتی که مسئولیت با مجلس نباشد.
آقا شیخ یوسف – بنده این آشوب را از تغییر بر جهت حکومت میدانم که از سابق مستبدین این طریق را پیش گرفته بدسیسه‌های مختلف اغتشاش کرده که حکومت جدید نتواند حکومت نماید.
آقا سید حسین – گویا رای آن روزی مجلس فراموش شد که گفته شد چند نفر مفسد بهر لباسی که هست تبعید شوند گویا اتفاق آرا بود حالا نتیجه بگیرید.
محتشم السلطنه – این هم بد رایی نیست.
(جمعی گفتند نمی‌شود.)
آقا سید محمد جعفر- می‌خواهم یک حرف حقیقت بی پرده و بی واهمه بزنم. حال شیراز این است از بدو ورود قوام الملک مخالف با مشروطیت بود مادامی که نیامده بود اولادش کمال سلوک را با مردم داشتند وقتی که خودش آمد بنای مفسده را گذارد یک انجمن ایالتی که در آنجا انجمن ملی میگویند منعقد شد جمعی از علما و غیره مشغول کار بودند ولی کار پیش نمی‌رفت بعد عده پیدا شده انجمنی تشکیل دادند بجهت حفظ این انجمن بعد از آن تمام طبقات آمده داخل شدند چون قوام با مشروطیت همراه نبود جمعی از کسبه را فرستاده که بر ضد مشروطیت حرف بزنند چون اغلبیت نداشتند نتیجه نبخشیده اصرار در حرکت وکلا داشتند پس از حرکت منتظر یک فسادی بودیم این بود اصفهان رسیدیم صدا بلند شد اگرچه مقصدشان صحیح بود ولی از روی غرض بود تا کاری کردند که همه با آنها متفق شدند قوام و پسرانش را بیرون کردند بعد از آن اشخاص متعرضین انجمن اسلامی چند نفر حکام تولید شد بطوری که اشخاصی که در مسجد نو متحصن بودند و با قوام همراهی کرده بودند آنها را توهین کردند صولت الدوله که انجمن از او همراهی کرده بود دهات قوام را چاپید این طرف ظالم آن طرف ظالم رعیت بیچاره بواسطه طرفیت قوام با صولت الدوله پای مال شدند و مکرر گفته شد جلوگیری نمایید که مبادا فتنه زیاد شود شاید اینها هم باطنا محرک باشند نظام السلطنه هم وارد شده شرایط استقلال از برای او فراهم نیست ایلخانی بواسطه غرض با قوام خانه رعیت را سوزانید شکایت از متعرضین انجمن اسلامی است.
وکیل الرعایا – از فرمایشات آقا معلوم می‌شود هر مطلبی یک اولی دارد و یک آخری عمده سبب را باید بدست آورد عقیده بنده این است چیزی که گناه اغنیا را می‌بخشد آن موقوف شود از فقرا لااقل سه هزار حبس هستند اینها را هم حبس نمایند و بعد مشغول تحقیقات شوید.
حج محتشم السلطنه – صحیح است ولی این رای نباید از مجلس داده شود.
آقا سید محمد جعفر- این ملک مغشوش است نطام السلطنه حاکم بااقتداری است اگر او نتواند دیگری هم نخواهد توانست مالیات را نمی‌تواند وصول نمایند تجار غدغن کرده‌اند که مال التجاره حمل نشود.
رئیس- تمام تلگرافات بوزارت داخله فرستاده می‌شود علاج هم همین است که مذاکره شد.
آقا سید محمد جعفر- غرض این است این مملکتی که اهمیتش بیشتر است زیادتر زیر بار ظلم است باید زودتر اقدام شود.
مقبل لشکر- نظام السلطنه که بحکومت شیراز معین شده آیا بامضاء مجلس بوده یا نبوده لابد هر چه تصویب کند از هر دو طرف پذیرفته است خوب است تقویت شود هر چه صلاح است اقدام نماید.
آقا میرزا حسین شهیدی – آیا تمام وکلا میدانند که تمام ولایات مغشوش است و هر کسی از طرفی از ولایات خود حرف می‌زنند علاجی بفرمایید که عموم ولایات منظم شود.
آقا سید حسین – خوب است قراری از برای تمام ولایات گذاشته شود و آن این است که عرض می‌نمایم که لابد در هر ولایتی چند نفر مفسد دارد آنها را باید رفع نمود.
محتشم السلطنه – این رای صحیح نیست اگر بخواهید تمام مفدسین را دفع نمایید کسی باقی نمی‌ماند شما باید جلوگیری نمایید که فساد نکنند امروزه می‌باید برای آنها لجام درست کرد بدیهی است وقتی که لجام برداشته شد البته همه مفسد می‌شوند لجام هم قوه مجریه و مالیه است.
آقا سید حسین – در شیراز معلوم شد ۴ نفر مفسدند در بروجرد معلوم شد یک نفر است هر وقت مجلس بخواهد بکارهای خودش رسیدگی نماید از اطراف تلگراف می‌رسد نمیگذارند حال از امشب قرار بگذارید یا دراین خصوصها گفتگو نکنید و مشغول نظامنامه باشید یا جداً در صدد اصلاح برآیید.
آقا شیخ یوسف – هر دولتی که با دولتی طرف می‌شود قوای استعدادیه ندارد لابد به اقدامات پولتیکی اقدام می‌نماید امروزه یک اندازه قوای داخلی ضعیف شده پس باید با اقدام پولتیکی جلوگیری شود همان قسم که عرض کردم چند نفر از علما که در مسجد نو بودند و چند نفر از‌آنهایی که در تلگرافخانه بودند به تلگرافخانه بخواهید تا مطلب تحقیق شود.
احتشام الاطبا- لایحه که نتیجه پریروز بود ارائه نشد.
رئیس- بلی باید آن لایحه خوانده شود که برویم آن انجمن را معین نماییم
لایحه که باید در حضور همایونی قرائت شود. آقای حاج سید نصرالله قرائت کردند عموم وکلا تحسین گفته و تصویب کردند.
مجلس ختم شد.