مذاکرات مجلس شورای ملی ۱ دی (جدی) ۱۳۰۱ نشست ۱۹۴
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری چهارم | تصمیم‌های مجلس | تصمیم‌های مجلس شورای ملی درباره نفت و گاز |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری چهارم |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۱ دی (جدی) ۱۳۰۱ نشست ۱۹۴
جلسه ۱۹۴
صورت مشروح مجلس یوم شنبه اول جدی ۱۳۰۱ مطابق چهارم جمادی‌الاولی ۱۳۴۱
(مجلس دو ساعت و یک ربع قبل از ظهر به ریاست آقای مؤتمن الملک تشکیل گردید)
صورت جلسه یوم پنجشنبه بیست و نهم قوس را آقای امیر ناصر قرائت نمودند.
رئیس- صورت جلسه مخالفی ندارد؟
(گفته شد خیر)
رئیس- مذاکره در کلیات لایحه منع خروج طلا و نقره است.
محمد هاشم میرزا- برای اینکه کمیسیون می‌خواهد مطالعه بکند اگر چنانچه آقایان اجازه بدهند بعد از تنفس مطرح شود.
(جمعی از نمایندگان تصدیق نمودند)
رئیس- لایحه مستمریات مطرح است.
آقای شیخ‌الاسلام (اجازه)
شیخ‌الاسلام اصفهانی- بنده در دستور عرض داشتم.
روزهای شنبه برای قانون انتخابات تخصیص داده شده و روزهای یکشنبه متعلق به مسائل بودجه است.
آقا سید فاضل- مستمریات قبلاً جزو دستور شده بود.
رئیس- باید رأی گرفته شود چون این جا دیروز گفته شده بقیه دستور روز قبل و جزء بقیه دستور روز قبل هم لایحه مستمریات بوده است
(گفته شد صحیح است)
حالا میل دارید باید رأی گرفت نسبت به اینکه قانون انتخابات جزو دستور بشود مخالفی نیست؟
آقا سید فاضل- بنده مخالفم.
رئیس- بفرمائید.
آقا سید فاضل- در جلسه سابق که آقای مدرس نایب رئیس مجلس را اداره می‌کردند تصریح فرمودند که چه چیز جزو دستور است یکی بودجه عدلیه یکی مستمریات بعد راجع به امراض حیوانات و مستمریات قرار شد که حتماً امروز مطرح شود چون علاوه بر اینکه جزو دستور است بنده معتقدم که چون دو سه ماهی بیشتر از سال باقی نمانده و اغلب مردم منتظر هستند که مجلس تکلیف آن‌ها را معلوم کند و بیش از این صحیح نیست عقب بیفتد، لذا مجدداً پیشنهاد می‌کنم لایحه مستمریات مطرح شود چون بیش از این مردم نمی‌توانند منتظر باشند.
رئیس- آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله- بنده هم با آقای سید فاضل موافقم.
رئیس- آقای حاج میرزا عبدالوهاب (اجازه)
حاج میرزا عبدالوهاب- بنده عرض می‌کنم آن روز رأی گرفته شد و روزها تقسیم شد که کارهای مجلس در هر روز راجع به چه مطلب باشد. روزهای شنبه را تخصیص دادند به قانون انتخابات و بنده عقیده‌ام این است که مطابق تقسیم امروز تخصیص به قانون انتخابات وارد شود و مسئله مستمریات برای فردا که متعلق به بودجه است موکول شود واِلا اینکه صحیح نیست هر روز رأی گرفته شود و فردا مجلس دوباره برخلافش رأی بدهد.
جمعی از نمایندگان- خیر رأی داده نشده.
رئیس- رأی می‌گیریم که قانون انتخابات جزو دستور امروز بشود یا نشود.
آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمائید.
(عده قلیلی قیام نمودند)
رئیس- رد شد.
لایحه مستمریات قسمت (ب) مطرح است.
آقای حائری‌زاده در چه چیز مخالف هستید؟
حائری‌زاده- بنده در کلیات مخالف هستم.
رئیس- در کلیات صحبت شده است.
آقای سدیدالملک (اجازه)
سدیدالملک- بنده از اول عقیده داشتم که این مستمریات همه یک طور داده شود. اگر تومانی دو ریال داده می‌شود همه تومانی دو ریال داده شود و اگر تومانی پنج قران داده شود و با تفاوت بنده مخالف هستم ولی چون دیدم که در مجلس رأی داده شد که بعد تومانی دو ریال بدهند و عده دیگر را پنج قران و بعضی دیگر را تومانی تومان حالا می‌بینم آن‌هائی که تومانی تومان داشته‌اند در جزو دو ریالی‌ها نوشته‌اند و در این عده بنده نظر کردم نفهمیدم که آیا تمکن را در نظر گرفته‌اند یا خدمت به مملکت را بنده که ابداً چیزی نفهمیدم اگر چه بنده نمی‌خواهم داخل در اسامی بشوم ولکن برای نمونه عرض می‌کنم بنده آقای معاضدالسلطنه را می‌شناسم ایشان چیزی ندارند اگر چه وزارت و حکومت هم کرده‌اند ولی هیچ ندارند و گمان نمی‌کنم که سزاوار باشد تومانی دو ریال به ایشان داده شود. علاوه بر این بعضی اشخاص در این صورت نوشته شده است که بنده نظر به خدمات مهمی که به این مملکت کرده‌اند سزاوار می دانم که ملت هم از آن‌ها دستگیری کند و محض پاداش خدمتشان از حقوق آن‌ها چیزی کسر نشود و علاوه بر این بنده پیشنهاد می‌کنم که جزء جزء رأی داده شود و روی هم رأی داده نشود.
رئیس- آقای دست غیب موافقید؟
حاج سید محمد باقر دست غیب- بلی.
رئیس- بفرمائید.
دست‌غیب- مخالفت آقای سدیدالملک را بنده نفهمیدم که در چه زمینه بود و ملتفت نشدم که چه فرمودند اما چون در عداد مخالفین صحبت می‌کردند بنده به ایشان عرض می‌کنم که این ترتیبی که پیشنهاد شده بهترین ترتیبات است برای اینکه همان طور که خود آقای سدیدالملک هم فرمودند نسبت به متمکنین یک رویه اتخاذ شد که هم پاس خدمات ایشان شده و هم چون محتاج نبوده‌اند تومانی دو ریال شده است نه بکلی قطع شده و نه تومان تومان داده شده چون محتاج نبوده‌اند و نسبت به غیر متمکنین هم تا هزار و دویست تومان تومانی ۵ قران بدهند و بقیه را هم چون فقیر بوده‌اند به حال خود وا گذاشته‌اند و اغلب ایشان را هم آقایان می‌شناسند و می دانند که نسبت به تومانی پنج قران که در مجلس تصویب شد چندان مخالفتی نشد فقط چیزی که مورد اشکال بود و قرار شد که در کمیسیون حل شود مسئله تومانی تومان بود و اغلب هم می دانیم که تومانی تومان‌ها با ورثه هستند که پدرانشان به این آب و خاک خدمت کرده‌اند آنوقت همان نطقی که آقای سدیدالملک درباره بعضی فرمودند درباره آن‌ها هم مجری است یا آن هائی هستند که هنوز زنده‌اند و تومانی تومان می‌گیرند آن‌ها هم خدمت کرده‌اند و این حقوق برای پاس خدماتشان محسوب می‌شود و آن‌ها هم دارای دو عنوان هستند یکی اینکه محتاج نیستند و بعضی‌ها شاید محتاج باشند و در مملکتی این حرف‌ها را مجلس باید بزند که کار برای عامه مردم پیدا بکند و به یک عده که محتاج هستند کار بدهند و بگویند حالا دولت را ول کنید ولی حالا من می‌بینم که این مملکت اینطور نیست و یک انجمن بیکارها در این مملکت تأسیس شده و حق هم دارند می‌گویند حاضریم کار بدهید. در صورتیکه کار نیست آن‌ها چه بکنند و باید نسبت به آن‌ها هم سختگیری کرد؟ در صورتی که اغلبشان قوه و استطاعت ندارند عرض می‌کنم بهترین ترتیبات همین بود که کمیسیون وارد شده و عمل کرده است یعنی نسبت به متمکنین هم همان تومانی تومان را به حال خود باقی گذاشته است و اگر چنانچه در اثنای این اقلام در ۳ قلم باشد که به نظر بعضی از آقایان مخالفین استحقاق نداشته باشند و به این آب و خاک خدمت نکرده باشند نبایستی وارد در این ۳ چهار قلم شد و وقت مجلس خیلی گران بها تر است که صرف این سه چهار قلم بشود و این لایحه هم خیلی طول کشیده است و عقیده بنده این است که هر چه زودتر بگذرد بهتر خواهد بود.
رئیس- عرض کردم قسمت (ب) مطرح است.
آقای حاج میرزا عبدالوهاب (اجازه)
حاجی میرزا عبدالوهاب- بنده در سابق عرض کردم باز هم عرض می‌کنم بنده نفهمیدم ترجیح این عده که تومانی ۵ قران می‌گیرند با آن عده که تومانی دو ریال می‌گیرند چیست؟ اگر دولت دارد تمام را علی‌السویه بدهد و اگر ندارد باز تمام را علی السویه بدهد منتهی کمتر و حقوق این ادارات را که چندین وقت است عقب افتاده بپردازد نه اینکه یک عده را تومانی ۵ قران و یک عده را تومانی ۲ ریال بدهد یا یک جمعی دیگر را که پر زورتر هستند تومانی تومان بدهد. بنده تقاضا می‌کنم که مجلس این عده را هم تومانی ۲ ریال رأی بدهد واِلا دلیلی ندارد که این‌ها تومان تومان بگیرند.
رئیس- آقای آقا سید فاضل (اجازه)
آقا سید فاضل- چون در قسمت (ب) صحبت هست بنده خاطر مبارک آقای حاجی میرزا عبدالوهاب را متذکر می‌شوم که مستمریات تومانی ۵ قران این جا رأی داده شد و یک حدی برای آن قائل شد که از هزار و دویست تومان تجاوز نکند و هفت قلم بود که از هزار و دویست تومان متجاوز بود و کمیسیون خواست این هفت قلم از ۵ قرانی‌ها مستثنی کند بعضی گفتند صحیح نیست و رأی داده شده است بعضی دیگر گفتند ۵ قران باشد و حالا به مجلس پیشنهاد شده است خواستم عرض کنم که مذاکره در این هفت قلم است واِلا راجع به بقیه رأی داده شده است و تصویب شده و فقط صحبت در این هفت قلم است.
رئیس- آقای ارباب کیخسرو (اجازه)
ارباب کیخسرو- بنده تصور می‌کنم در این موضوع هفت قلم اگر جداگانه پیشنهاد می‌کردند بهتر بود برای اینکه راجع به بقیه اش مجلس رأی داده و بنده نمی دانم این پیشنهاد چه صورت دارد عقیده بنده این است که همان هفت قلم را پیشنهاد کنند چون بقیه را مجلس رأی داده و تصویب شده است.
مخبر- پیشنهادی که تقدیم شده از حیث این است که قسمتی سابق مجلس رأی داده شده رأی بدهیم ملاحظه بفرمائید در راپُرت نوشته شده (راجع به مستمریاتی که اصل مبلغ آن متجاوز از هزار و دویست تومان و سابقاً از قرار تومانی ۵ هزار تأدیه می شده است) چون ۷ قلم بیشتر نیست کمیسیون تبعیض آن را لازم ندانسته و پرداخت آن ۷ قلم را مثل باقی اقلام دیگر از قرار تومانی ۵ هزار تصویب و پیشنهاد می‌نماید که فقره دوم ماده اول قانون مستمریات مصوبه تاریخ عقرب ۱۳۰۱ به ترتیب ذیل اصلاح شود. چون در بیست و هفتم عقرب این جا رأی دادیم که کلیه مستمریاتی که سابقاً از قرار تومانی ۵ قران پرداخته می شده و اصل آن از هزار و دویست تومان تجاوز نمی کرده پرداخته شود حالا ما دیدیم اگر یک ماده خاصی برای این هفت قلم پیشنهاد کنیم شاید صحیح نباشد بنابراین تقاضا کردیم تمام شان به این شکل اصلاح شود یعنی آن تخصیصی را که داده بودند که مستمریاتی که از هزار و دویست تومان تجاوز نمی‌کند تومانی ۵ قران تأدیه شود و رأی هم دادند آن را برطرف کنند و به این ترتیب رأی بدهند. حالا اگر آقایان هم میل دارند این هفت قلم را جداگانه رأی بدهند مانعی نیست و فرقی نمی‌کند.
رئیس- آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله- بنده موافقم
رئیس- آقای حاج میرزا مرتضی (اجازه) - غائب بودند
رئیس- آقای حائری‌زاده (اجازه)
حائری‌زاده- بنده در این موضوع عرضی ندارم.
رئیس- آقای حاجی میرزا علی محمد (اجازه)
حاجی میرزا علی محمد- مطالب بنده گفته شد فقط یک کلمه بود که آقای سدیدالملک فرمودند خواهش می‌کنم به اسامی فرداً فرد رأی گرفته شود و خواستم تذکر بدهم که از آن اول که شهریه‌ها و مستمریات در مجلس مطرح مذاکره شد یک اصلی اتخاذ شد که اسامی خوانده بشود در این موضوع هم بنده معتقدم که اسامی خوانده نشود و به همان ترتیب سابق رأی داده شود ولی نسبت به دو سه نفر از قبیل آقای معاضدالسلطنه و معدل‌الدوله که فرمودند بنده هم موافقم که از این استثناء خارج شود و بر له ایشان هستم ولی نظر به سابقه این امر بنده معتقد هستم که اسامی خوانده نشود.
رئیس- آقای شیخ‌الاسلام اصفهانی (اجازه)
شیخ‌الاسلام اصفهانی- بنده عرضی ندارم فقط خواستم به آقایان دست‌غیب و سدیدالملک و دولت‌آبادی تذکر بدهم که فرمایشاتشان خارج از موضوع است زیرا گفت و گو در قسمت (ب) است. (جمعی از نمایندگان- مذاکرات کافی است)
رئیس- مذاکرات کافی است؟ گفته شد کافی است
ارباب کیخسرو- بنده سئوالی از مقام ریاست دارم آیا چیزی که در سابق رأی داده‌ایم می‌توانیم دوباره رأی بدهیم راجع به پنج قرانی در سابق رأی دادیم و گذشت و حالا فقط باید راجع به هفت قلم رأی بدهیم. چون یک چیزی که دیروز گذشته است اگر فردا بخواهیم یک چیز دیگری هم بگذرانیم باید رأی اولی راه بر هم بزنیم گمان نمی‌کنم این طور صلاح باشد و باید همان هفت قلم رأی داده شود.
(گفته شد صحیح است)
رئیس- مخالفی ندارد این ۷ قلم را هم بطور کلی نوشته‌اند.
ارباب کیخسرو- پس خوب است مبلغش را هم معین کنند.
مخبر- عرض کردم ...
رئیس- رأی می‌گیریم به قسمت (ب)
آقایانی که تصویب می‌کنند قیام نمایند.
(جمعی از نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد.
قسمت (ج) مطرح است.
آقای حائری‌زاده (اجازه)
حائری‌زاده- این جمله را باید بنده عرض کنم که ما یک پولی را نگذاشته‌ایم که قسمت کنیم و ببینیم کی فقیر است و کی پریشان که به آن‌ها بدهیم و به اغنیا ندهیم خیر، بلکه این پول را از اشخاص فقیر می‌گیرند و بنده می‌بینم که آقایان در موضوع فقر و غنا صحبت می‌کنند موضوع برقراری مستمریات در قدیم این بوده است که یک عده اشخاص که در آن عصر خدمت کرده‌اند و آن‌ها را خدمتگذار تصور کردها ند یک مستمری برای آن‌ها برقرار کرده‌اند یا به یک نظریات دیگری داده‌اند و امروز هم که ما داریم جرح و تعدیل می‌کنیم باید خدمت و خیانت را بیشتر منظور نظر داشته باشیم تا مسائل دیگر و در این اسامی که این جا فهرست کرده‌اند بنده می‌بینم خادم و خائن را در یک ردیف حساب کرده‌اند مثل اینکه یک پولی را می‌خواهید به همه مردم سرشمار کنند در صورتی که چنین نیست نظرم هست که در چندی قبل این جا اسمی از وثوق‌الدوله برده شد و بنده به عقیده خودم او را خائن می‌دانستم و می دانم و آقای مخبر به بنده حمله فرمودند و آن روز موقع نیافتم ولی امروز می‌بینم که دار بین این اسامی وثوق‌الدوله را بین دو نفر از اشخاص محترمی که همه ماها می دانیم که خدمات عمده به مملکت کرده‌اند خادم حقیقی این مملکت هستند نوشته‌اند یک کمیسیونی درست کنند که طرفین آنرا آدم صحیح نوشته‌اند و در وسط وثوق‌الدوله را که شاید به این طور از خیانت او صرف نظر بشود و بنده چون عقیده دارم که باید مستمریات از نقطه نظر خدمتگذاری برقرار شود و امروز هم باید ا ین نظر را داشته باشیم و من وثوق‌الدوله را خام نمی دانم و برای اینکه جواب حمله آنروز آقای مخبر یعنی شاهزاده نصرت‌الدوله را عرض کنم، عرض می‌کنم صرف نظر از سایر عملیات وثوق‌الدوله از قبیل قرارداد بستن و مفت خود درست کردن و در حبس و قید نظمیه انداختن و قتل هائی که در آن روزها در کابینه ایشان اتفاق افتاد و آن یتیم و بدبخت‌هائی که سرگردان ماندند اگر آقایان اجازه بدهند من برای اثبات آن قضیه که عرض کردم آن روز که وثوق‌الدوله خائن است عرض می‌کنم مراجعه بفرمایند به وزارت عدلیه و دفتر رشوه جمشید که در وزارت عدلیه توقیف شده است و بفرمایند که بیاورند تا معلوم شود که این آقا چه خیانت بزرگی به امور اقتصادی این مملکت نموده و برای یک جزئی مبلغی که از یک تجارتخانه گرفته چه خسارت‌های عمده به عامه مردم وارد آورده در مجلس اول گویا یک قانونی برای راشی و مرتشی نوشته شده بود متأسفانه در دوره استبداد کبیر یا صغیر از میان رفته و امروز یک قانونی در این خصوص نداریم که از این مسائل جلوگیری کنیم ولی من برای اینکه خیانت وثوق الدوله را ثابت کنم همین یک مسئله کافی است که یک رئیس دولتی برای گرفتن رشوه حقوق سی کرور نفوس را زیر پا گذاشته و پامال کرده علاوه بر اینکه نباید به او مستمری داد بلکه باید او را مجازات و به عقیده بنده همچو آدمی را باید معدوم کرد و ما در این دوره مشروطیت ابداً نظری به مکافات و مجازات نینداخته‌ایم و این دو مسئله را طول زمان و غیبت مجلس شورای ملی از نظر ماها برده است و یک جمله‌های موقتی گاهی گفته می‌شود ولی متأسفانه تعقیب نمی‌شود و ترتیب اثری به این دو مسئله مهم داده نمی‌شود و ما امروز هر وقت که دستمان می‌رسد باید یکی از خائنین که خیانتشان مسلم و ثابت شد تعقیب کنیم و به کیفر اعمالشان برسانیم ولی بنده امروز خیلی متأسفم که کمیسیون بودجه این شخص خائن را جزو مستمری دارهای باشرف که حقیقتاً در سایه زحمت و خدمت به مملکت مستمری درباره شان برقرار شده و در واقع این مستمری را اسباب افتخار خودشان می دانند مخلوط نموده ولی اگر بنا باشد یک عده خائن با آن‌ها مخلوط شود آنوقت اسباب افتخار نیست. افتخار وقتی است که در سایه خدمت به مملکت مستمری بگیرند واِلا وقتی که خادم را هم مستمری دادیم خائن را هم مستمری دادیم غیر از تفریط بیت المال مملکت هیچ فایده نبردیم. مثلاً بعضی از آقایان مستمری بگیر را می‌شناسم که محتاج مستمری نیستند و این مستمری ابداً درد آن‌ها را دوا نمی‌کند فقط من باب اینکه خدماتی به این مملکت کرده‌اند و مستمری درباره آن‌ها برقرار شده و اسمشان در دسته خادمین نوشته شده میل دارند اسمشان در تاریخ ثبت شود و اظهار نمی‌کنند که ما مستمری را رد می‌کنیم نه فقط محض مختصر وجهش می‌گیرند بلکه برای پاس خدماتشان است ولی وقتی که خادمین را پهلوی یک دسته خائنین نوشتیم حقیقتاً یک کاری است که ما تازه داریم در مجلس شورای ملی سابقه می‌گذاریم و حکومت استبدادی هم این کار را نمی کرده است که ما داریم می‌کنیم آن‌ها هیچ وقت خادم را با خائن در یک ردیف حساب نمی‌کردند و یک تفاوتی برای آن‌ها منظور می داشته ما لااقل آن تفاوت را هم منظور نمی‌کنیم. ممکن است آن روزی که مستمری در حق وثوق‌الدوله برقرار شد یک نفر از خادمین مملکت بود ولی در این دوره انقلاب در زمره خائنین رفته و خیانت کرده و دیدیم چه کسانی نام آن‌ها را بخوبی یاد می‌کردیم چه خیانت هائی بزرگ بزرگ به این مملکت کرده‌اند. ما امروز باید نقطه نظر مکافات و مجازات فرق بگذریم بین خادم و خائن و اسم آن‌ها را در یک ردیف ننویسیم و باید یک قانون مجازاتی برای این دسته خائنین بگذرانیم قانون محاکمه وزراء که در کمیسیون مانده و هنوز به مجلس نیامده ولی استدعا می‌کنم که این دفتری که عرض کردم در وزارت عدلیه است بخواهند و این جا ضبط کنند چون می‌ترسم مثل بعضی دوسیه‌ها مفقود شده و از بین برود و باید بیاورند این جا و صورتش را داشته باشیم تا یک موقعی که انشاءالله موفق شدیم یک قانونی برای محاکمه این نوع اشخاص از مجلس بگذرانیم مطابق آن صورت‌ها آن‌ها را تعقیب کنیم ولی امروز استدعا می‌کنم که اسم این‌ها را در جزء خدمتگذاران مملکت ننویسند و حالا که در مقابل خیانت پاداش می‌دهید لااقل اسمش را در ردیف خادمین ننویسید که بیشتر نظر آقایان متوجه این است که در اساس قضیه و قطع کردن بعضی و ابقاء بعضی داخل نشوند و می‌گفتند بواسطه اینکه در پرداخت مستمریات مصوبه قوی ئیل یک تبعیضاتی شده و در این مدت بعضی را از قرار تومانی دو ریال و بعضی را از قرار تومانی پنج قران و بعضی را تومان تومان پرداختند باید رفع این اختلافات بشود. آقای سدیدالملک اظهار کردند در بدو امر خیلی‌ها دارای این نظر بودند بلی یکی از آن‌ها خود بنده بودم ولی بعد بواسطه جریان افکار آقایان اینطور مقتضی دانستند که نمی‌شود این ترتیب را بکلی بر هم زد و در نظر گرفته شد راجع به آن هائی که تومان تومان می‌گیرند یک نظری بشود و از نقطه نظر تمکن و احتیاج و به قول یکی از اعضاء کمیسیون از نقطه نظر غناء اشخاصی که احتیاج مادی ندارند تومانی تومان نگیرند و عقیده آقایان این شد که این کار را مجلس به خوبی می‌تواند انجام دهد. از این نقطه نظر در کمیسیون به این صورت‌ها و اقلام ملاحظه شد و در جزو آن‌ها این اشخاصی که در این راپُرت اسامی شان تقدیم شده به نظر رسید احتیاج ندارند و کمیسیون بودجه قدیم و جدید هم در این مطلب با هم شرکت کردند و هر کس هم که ...
مخبر- بنده چون مخبر کمیسیون بودجه هستم خاطر محترم آقای حائری‌زاده و آقایان نمایندگان دیگر را متذکر می‌کنم که کمیسیون بودجه وظیفه تشخیص خدمت و عدم خدمت را نداشت. مأموریتی که کمیسیون بودجه داشت این بود که راجع به مستمریات که سابقاً گرفته می شده است و یک پیشنهادی از طرف کمیسیون به مجلس آمده بود بعد از مذاکرات زیاد و پیشنهادات مختلفی که در این باب شد مجدداً راپُرت و پیشنهادها به کمیسیون ارجاع شد که آن‌ها مطمع نظر قرار دهند بعد با یک نظری که موافق نظر نمایندگان باشد به مجلس پیشنهاد کنند متجاوز از پنجاه هزار قلم مستمری مصوبه سنه قوی ئیل از طرف مجلس و مکرر در همین جا خود بنده عرض کردم که ما در موقع شهریه‌ها دارای یک تجربه‌ای شده‌ایم که از آن باید استفاده کنیم و آن این است که داخل شدن در اقلام و اشخاص یک زحمت فوق‌العاده از برای کمیسیون تولید می‌کنند زیرا شناسائی کامل به اشخاص ندارد و خودش را کمیسیون تشخیص یا کمیسیون محاکمه نمی‌تواند بداند و بعلاوه در موضوع مستمریات مصوبه قوی ئیل آنچه از مذاکرات در مجلس و کمیسیون با شرکت آقایانی که خارج از کمیسیون بودجه بودند و مخالف با پیشنهاد اولیه بودند معلوم شد این بود که بیشتر به کمیسیون بودجه آمد نسبت به غنی بودن و عدم احتیاج آقایانی که اسمشان این جا ذکر شده است تحقیقاتی بعمل آمد و اطلاعات آن‌ها را هم جلب نمودند حالا بنده می‌بینم بعضی از آقایان می‌فرمایند شاید یکی دو نفر در این جا منظور شده که از نقطه نظر عدم تمکن وقتی نبایستی اسمشان در این جا نوشته شود لیکن باید تصدیق بفرمایند که برای کمیسیون بودجه مستقلاً داخل شدن در تفتیش صفات و حالات اشخاص خیلی مشکل است حالا همین قدر بنده خواستم خاطر آقایان را متذکر کنم که نقطه نظر کمیسیون بودجه چه بوده و از روی چه نظریات و مدارک این صورت ترتیب داده شده ولی نسبت به بقیه مذاکرات تصدیق می فرمائید بنده که مخبر کمیسیون بودجه هستم وظیفه دار نیستم که در این جا دفاع کنم و جواب عرض کنم.
آقا سید فاضل- بنده می‌خواهم در جواب آقای حائری‌زاده عرض کنم که ...
(جمعی از نمایندگان- مذاکرات کافی است)
خیر، صحبت هائی شده که باید عرایض خود را عرض کنم. آقای حائری‌زاده نمی‌توانند در مجلس چیزی که عقیده خودشان است بفرمایند. مطلب آقای وثوق الدوله مطلبی است نظری.
حائری‌زاده- نظری نیست.
آقا سید فاضل- خیر نظری است و ابداً کسی که معتقد است او خائن است نمی‌تواند بگوید خائن است. اگر آقایان از وضع تشکیلات عدلیه اطلاع ندارند بنده نمی‌توانم اطلاعات خودم را زیر پا بگذارم مثلاً در این بودجه حائری‌زاده- قرارداد ممکن است نظری باشد اما رشوه گرفتن نظری نیست.
آقا سید فاضل- خیانت و دزدی کلمات بزرگی است و شما می‌خواهید در غیر معنای خود استعمال کنید. خیانت و دزدی کلماتی است که تا موازینش معین نشود نمی‌شود بر کسی اطلاق کرد و گفت خائن و دزد است ...
سلیمان میرزا- اگر سرکار می‌خواهید دفاع کنید بیرون بروید.
آقا سید فاضل- کسی نمی‌تواند عقیده خود را از جانب عموم بگوید.
سلیمان میرزا- وثوق‌الدوله خائن است و کسانی که از او همراهی می‌کنند خائن می دانم.
آقا سید فاضل- نمی‌توانید بگوئید.
سلیمان میرزا- می گوئیم بالاتر از این هم می گوئیم که خائن است و مملکت را به باد داده است دوسیه‌هایش هم حاضر است شما طرفدار او هستید باشید به جهنم.
سید یعقوب- بلی آقای سلیمان میرزا نمی‌توانید بگوئید.
آقا سید فاضل- ملاک مستمری منوط به یک فرامین محکمی است و ابداً نمی‌توانید بگوئید که وثوق‌الدوله خائن است. هن کند از این امراض مسریه و در حقیقت جلوگیری از بروز امراض مسریه برای مملکت نافع است. این است که شعبه چهارم محکمه استینافی دولت لازم دارد که به این‌ها رسیدگی کند و اگر مجلس تصویب کند عدلیه تشکیل خواهد د.
سلیمان میرزا- باز هم می‌گویم خائن است و مملکت را به باد داده است.
محمد هاشم میرزا- بنده تقاضا می‌کنم که این قسمت تجزیه شود ولی با نمره چون بعضی از آقایان می‌گویند اسامی قرائت شود و بنده معتقد نیستم که اسامی خوانده شود به این جهت پیشنهاد می‌کنم که تجزیه بشود و با نمره قرائت بشود به جهت اینکه بعضی از آقایان مثل آقای حائری‌زاده بعضی را خوب می دانند و بعضی را خوب نمی دانند بنده هم همین طور بعضی را می‌خواهم رأی بدهم و بعضی را رأی ندهم و نظامنامه‌ای هم برای همین نظریات پیش بینی کرده است و حالا که آقایان می‌فرمایند اسامی خوانده شود خوب است با نمره رأی بگیرید که هر کس را بد می دانیم رأی ندهیم و هر کس را خوب می دانیم رأی بدهیم واِلا بنده نمی دانم چه کار کنم زیرا نمی دانم رد کنم و نمی دانم رد قبول کنم.
(پنج فقره پیشنهاد به مضمون ذیل قرائت شد)
۱- آقا سید یعقوب- بنده پیشنهاد می‌کنم مستمریاتی که تومان تومان پرداخته می شده است مطابق صورت و اقلامی که کمیسیون راپُرت داده که تومانی دو ریال داده شود تمام مستمریات آن اقلام ضبط شود. (یعقوب الموسوی)
۲- بنده پیشنهاد می‌کنم آقایان معاضدالسلطنه و معدل‌الدوله و قوام‌الدوله از استثناء خارج شوند و جزء مستثنی منه شود کمافی‌السابق (مدرس)
۳- بنده تقاضا می‌کنم که آقای معاضدالسلطنه از صورت دو ریالی‌ها خارج و جزء تومانی تومان بشود. (محمد هاشم میرزا)
۴- مقام محترم ریاست مجلس شورای ملی دامت شوکته
پیشنهاد می‌کنم که اسامی معاضدالسلطنه و معدل‌الدوله جزء اقلام مذکوره در ضمیمه این راپُرت محسوب شود. (سید محمد تدین)
۵- بنده پیشنهاد می‌کنم که اسم آقای معاضدالسلطنه و آقای معدل‌الدوله از جزو صورت ضمیمه خارج شود. (شیخ اسدالله)
رئیس- آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب- علت اینکه بنده پیشنهاد کردم ضبط شود برای این بود که مستمریاتی که به اشخاص داده می‌شود وقتی ملاحظه کنیم می‌بینیم هیچیک کسانی نیستند که با این مستمری امرار معاش کنند و شرافتی هم برای مستمری نیست بنابراین تقاضا می‌کنم که آقایان عالی جنابی و بزرگواری کنند و از این مملکت فقیر دست بردارند. مثلاً آقای ناصرالملک یا آقای ارفع‌الدوله که رفته‌اند آن جا طاق کسری درست کرده‌اند و آقای نصرت‌الدوله و اشخاص دیگری که ملاحظه می فرمائید خوب است همت و عالی جنابی کنند و با این مذاکرات که در روزنامجات و در مجلس می‌شود خوب است دست بردارند.
مخبر- در این جا لازم است که بنده در جواب آقای آقا سید یعقوب عرض کنم حضرت والا شاهزاده سلیمان میرزا یک روز در غیبت بنده از طرف بنده وکالت فرمودند و بنده هم تصدیق کردم بنده خودم جزو اشخاصی بودم که معتقد بودم ما یک عده هستیم که بایستی از این مستمری صرف نظر کنیم بعضی آقایان دیگر هم به بنده ملحق شوند و ما پیشقدم شویم علت این که از این عقیده منصرف شدیم این بود که مستمری یک چیزهائی است خانوادگی که به عنوانش علاقمند است واِلا بنده در کمیسیون وکالت عرض کردم که اگر این مستمری را تومانی پنج شاهی هم بدهند فقط این نقطه نظری که عرض کردم مرعی بود حالا به هر ترتیبی که مجلس موافقت داشته باشد بنده هم موافقم با حذفش هم حرفی ندارم و اگر تومانی پنج شاهی یا ده شاهی هم بدهند عرضی ندارم هر طوری که مجلس رأی بدهد موافق هستم این مطلب را فقط محض توضیح عرض کردم که آقای آقا سید یعقوب مسبوق شوند.
رئیس- رأی می‌گیریم به پیشنهاد آقای آقا سید یعقوب.
یکی از نمایندگان- مجدداً قرائت شود. (مجدداً قرائت شد)
رئیس- رأی می‌گیریم به پیشنهاد آقای آقا سید یعقوب.
آقایانی که تصویب می‌کنند و قابل توجه می دانند قیام فرمایند.
(عده قلیلی قیام نمودند)
رئیس- قابل توجه نشد.
پیشنهاد راجع به معاضدالسلطنه و معدل‌الدوله مطرح است.
محمد هاشم میرزا- گمان می‌کنم اگر تجزیه بفرمایند محتاج به رأی گرفتن این پیشنهادها نیست چون هر کدام را صلاح می دانند رأی می‌دهند و هر کدام را نمی‌خواهند رد می‌کنند.
رئیس- این ربطی به مسئله تجزیه ندارد چون یک صورت کمیسیون داده و هر کدام را که آقایان نمی‌خواهند داده شود پیشنهاد کنند.
آقای مدرس (اجازه)
مدرس- بنده چون فلسفه‌های دیگری که سایرین برای این استثناء و مستثنی سند می‌فرمایند در نظر ندارم و همه را نسبت به این مسئله در عرض هم می دانم لهذا فقط نظر بنده این است که اگر کسی احتیاج ندارد خارج شود یا این که تقلیل شود چهار اسم از اسامی استثنائی را بنده دوتای از آن‌ها را شک کردم و خود بنده سه نفر را پیشنهاد کردم یکی معاضدالسلطنه که بنده می دانم چیزی ندارد یکی هم معدل‌الدوله است که از مستخدمین دولت است که سال‌ها است خدمت کرده و آنقدر قابلی ندارد که آن را تقلیل کنیم یکی هم آقای قوام‌الدوله است چون آقای قوام‌الدوله اصلاً از اهل اصفهان هستند و من می دانم املاکی را که در آن جا داشتند فروختند حالا اگر جای دیگر چیزی داشته باشند من نمی دانم این را هم گفتند استثناء کنند یک نفر دیگر هم که هم لباس من بود خواستم ببینم سایرین به این فکر می‌افتند یا خیر و او حاجی میرزا ابوالقاسم است چون ایشان هیچ ندارند جز ملک ساوه که هر سال سن می‌خورد ایشان را هم من مثل خودم می دانم لیکن چون اهل لباس خودم می دانم آنرا جزو این صورت نکردم و موکول به نظر آقایان کردم لیکن عقیده‌ام آن است که این سه نفر از این استثناء خارج شوند.
رئیس- آقای محمد هاشم میرزا (اجازه)
محمد هاشم میرزا- بنده عرض می‌کنم که اشکال من رفع نشد برا این که در نظامنامه نوشته در صورتی که یک ماده مشتمل بر فقرات باشد ممکن است تقاضای تجزیه بشود و در حقیقت مقصود از نظامنامه این است که عقاید محفوظ بماند و این جا درجه اختلافات به حدی است یکی گوید خائن است و باید کشت یکی دیگر می‌گوید عیب ندارد و به عقیده بنده هیچ راهی غیر از تجزیه ندارد واِلا بنده مجبور می‌شوم از رأی دادن امتناع نمایم به جهت اینکه بنده نه می‌توانم قبول کنم و نه می‌توانم رد کنم.
رئیس- پیشنهاد کرده بودید راجع به معاضدالسلطنه خواستم توضیح بدهید.
محمد هاشم میرزا- عرض می‌کنم چون با ایشان در این جا وکیل بودیم و با ایشان کار کردیم ایشان را آدم خادم و وطن خواهی می دانم با سابقه‌هایی که در دوره اول مجلس و مسافرت فرنگستان دارد و ضررهائی که برای این مملکت متحمل شده هنوز زندگانی مرتبی به قدر حیثیات خودش ندارد و از هر حکومتی هم که برگشته است باز هم به اندازه خود چیزی ندارد بنابراین بنده عقیده ندارم حقوق او قطع شود.
رئیس- راجع به تجزیه که اظهار کردند گمان نمی‌کنم نظامنامه شامل این بشود حالا اگر می‌خواهید تجزیه شود پیشنهاد کنید تا رأی بگیریم.
محمد هاشم میرزا- بسیار خوب.
رئیس- رأی می‌گیریم به پیشنهاد آقای محمد هاشم میرزا راجع به آقای معاضدالسلطنه.
یکی از نمایندگان- پیشنهاد آقای مدرس که رأی داده شود دیگر لازم نیست.
رئیس- آقای مدرس سه نفر پیشنهاد کرده‌اند آقای محمد هاشم میرزا یک نفر و بعضی آقایان دو نفر اگر رأی بگیریم به پیشنهاد آقای مدرس و رد شود معلوم نیست شامل کیست
آقایانی که قابل توجه می دانند قیام فرمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس- قابل توجه شد. چند نفر دیگر معاضدالسلطنه و معدل‌الدوله را پیشنهاد کرده‌اند حالا باید رأی گرفت به معدل‌الدوله.
آقای تدین (اجازه)
تدین- بنده لازم نمی دانم زیاد صحبت کنم و همان توضیحاتی را که سایر آقایان دادند کافی است.
رئیس- آقایانی که این پیشنهاد را قابل توجه می دانند که معدل‌الدوله نیز از آن اسامی خارج شود قیام فرمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس- قابل توجه شد. نسبت به آقایان قوام الدوله رأی می‌گیریم که ایشان هم از این استثناء خارج شوند.
آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس- قابل توجه شد. آقایان آقا سید فاضل و حاج نصیرالسلطنه و معتمدالسلطنه پیشنهاد کردند که آقای حاجی میرزا ابوالقاسم هم از این اسامی استثناء شوند.
آقای آقا سید فاضل (اجازه)
آقا سید فاضل- بنده توضیح دارم لیکن آقایان نمی‌گذارند.
رئیس- آقایانی که این پیشنهاد را قابل توجه می دانند قیام فرمایند.
(اغلب نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- قابل توجه شد. پیشنهادی از طرف شاهزاده محمد هاشم میرزا رسیده است قرائت می‌شود. به شرح ذیل قرائت شد.
بنده پیشنهاد می‌کنم ۲۹ قلم را بطور تجزیه اتخاذ رأی بفرمائید و فقط نمره‌ها قرائت شود. (محمد هاشم میرزا)
رئیس- آقای محمد هاشم میرزا (اجازه)
محمد هاشم میرزا- چون فرمودند نظامنامه شامل این راپُرت نمی‌شود بنده پیشنهاد کردم برای این که نظرها رفع شود تجزیه شود. بنده آنم نظر آقای حائری‌زاده را ندارم چون در سیاهه پهلوی هم نوشته شده خدمت او شامل این نمی‌شود و خیانت این هم شامل او نمی‌شود و فقط برای نوشتن این طور اتفاق افتاده ولی اساساً طرز جامعی برای قبول یا رد پیدا نکرده‌اند مگر تجزیه برای این که آقای حائری‌زاده که یک نفر نماینده است و در خارج مملکت هم برای مردم دست دهد تصور می‌کنم یک جهتی داشته است که حقوق آن‌ها قطع شده. ولی برای اینکه حیثیات آن‌ها محفوظ بماند باید مملکت کمک کند و به آن‌ها حقوق بدهد و بنده نتوانستم قدر جامعی پیدا کنم بنابراین عقیده هم این است تا هر کدام بتوانیم عقیده خود را اجرا کنیم دیگر بسته به نظر آقایان است.
رئیس- آقای سهام‌السلطان (اجازه)
سهام‌السلطان- بنده نمی دانم در موقع تجزیه چه صورت پیدا می‌کند به جهت این که آن هائی که تومان تومان است کمیسیون راپُرت داده است تومانی دو ریال ممکن است در موقع تجزیه یکی عقیده داشته باشد که تومان تومان پرداخته شود یکی دیگر عقیده داشته باشد که هیچ داده نشود و در موقع رأی دادن اشکال پیدا می‌شود و همان طور که فرمودند اغلب آقایان نظریاتی که داشته پیشنهاد کردند حالا کسی هم در رد یا قبول ممکن است پیشنهاد بکند و بعد در کلیه اقلام رأی داده شود.
رئیس- آقایانی که پیشنهاد آقای محمد هاشم میرزا را تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(عده قلیلی قیام نمودند)
رئیس- قابل توجه نشد. آقای عمادالملک پیشنهاد کردند که آقای نصیرالدوله هم از اسامی خارج شوند توضیحی دارید بفرمائید.
عمادالملک- بر همه کس معلوم است که آقای نصیرالدوله چیزی ندارند و خیلی هم استحقاق دارند و بنده پیشنهاد کردم استثناء شود.
رئیس- رأی می‌گیریم به قابل توجه بودند پیشنهاد آقای عمادالملک.
آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(عده قلیلی قیام نمودند)
رئیس- قابل توجه نشد.
آقای حاجی میرزا مرتضی پیشنهاد جنابعالی هم قرائت شد و در زمینه پیشنهاد آقای آقا سید یعقوب بود که رد شد.
حاج میرزا مرتضی- بنده عقیده‌ام این است که اگر دو سه نفر مستثنی شوند باز پیشنهاد بنده مورد دارد خوب است مجدداً قرائت شود. (به شرح ذیل قرائت شد)
پیشنهاد می‌کنم غیر از اشخاصی که استثناء شدند مابقی بکلی مستمری آن‌ها حذف شود. (حاجی میرزا مرتضی)
رئیس- گمان می‌کنم این هم پیشنهاد آقای آقا سید یعقوب است. آقا سید محمد تقی تبریزی پیشنهاد کرده‌اند که آقای وحیدالملک هم مستثنی شوند.
آقا سید محمد تقی- بنده می‌بینم آقایان پیشنهاد بنده را تصویب نخواهد نمود. (صحیح است) آقا از روی وجدان و عدالت در این مملکت وحیدالملک بیشتر استحقاق دارد یا عدل‌الدوله؟ آیا معاضدالسلطنه و حاج امام جمعه وحیدالملک به این مملکت خدمت کرده ولی الآن در این مملکت صاحب یک خانه دویست تومانی نیست بنابراین اگر چه می دانم تصویب نخواهد شد ولی پیشنهاد کردم حالا هم مسترد می‌دارم.
آقا سید فاضل- بنده پیشنهاد ایشان را قبول می‌کنم و می دانم که وحیدالملک چیزی ندارد.
رئیس- رأی می‌گیریم به این پیشنهاد. آقایانی که قابل توجه می دانند قیام نمایند. (عده قلیلی قیام نمودند)
رئیس- قابل توجه نشد. (پیشنهاد آقای دست‌غیب به شرح ذیل قرائت شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم مستمری ناصرالملک ضبط دولت شود. یعقوب الموسوی
رئیس - آقای دست‌غیب (اجازه)
دست‌غیب- بنده می‌خواهم قدری با متانت و نزاکت ادا کرده باشم چون حق می‌دهم به آقای حائری‌زاده ولی می‌خواهم به آن تندی ادا نکرده باشم. عرض می‌کنم البته در این مملکت اگر هیچکس این ملاحظه را نکند وکلای مجلس شورای ملی باید این ملاحظه را بکنند و نسبت به خادم تشویق و نسبت به خائن باید مجازات را در نظر بگیرند حالا کار به جائی نرسیده است که قانون محاکمات وزراء را از مجلس بگذرانیم حتی آن دو ماده مختصری را هم نمی گذرانیم این اندازه باید ملحوظ باشد که در خارج انعکاس پیدا نکند که به اسم وثوق الدوله وقتی مجلس رسید رأی داد تومانی دو ریال بگیرد خیلی محل تعجب است. بعضی از آقایان می‌گویند به ازاء پاس خدمات است این حرف در مجلس گفته می‌شود و در خارج یعنی تمام ایالات و ولایات می‌رود در خود تهران انعکاس پیدا می‌کند که در مجلس شورای ملی وکلا و نمایندگان که بایستی اساس مشروطیت را حفظ کنند به پاس خدمات به یک عده حقوق دادند آن وقت اسم وثوق الدوله را هم در این اثنا ذکر کردند. گذشته از اینکه در این جا ذکر اسم او بد است انعکاسش هم بد است این است که بنده عرض می‌کنم بایستی اساساً اسم او حذف شود و مستمری او مقطوع شود و در مجلس شورای ملی خوانده نشود.
مخبر- این جا باید بنده یک توضیحی به آقایان آقا سید یعقوب و آقای دست غیب عرض کنم. این جا دو فقره پیشنهاد شده است راجع به ضبط و قطع ناصرالملک و وثوق الدوله اگر از نقطه نظر ملاک غنا است دیگران هم باید همراه باشند و اگر از نقطه نظر خدمت و عدم خدمت است بنده لازم است در این جا عرض کنم که رأی مجلس در این جا رأی خدمت و عدم خدمت نیست و محسوب نمی‌شود. مجلس شورای ملی از برای تشخیص خدمت و عدم خدمت راه‌ها دارد فقط منحصر به قانون محاکمه وزراء نیست. اگر آقای دست غیب بخواهند بنده در خارج مجلس به ایشان راه‌ها نشان خواهم داد و از طرف دیگر اگر شما امروز این جا رأی بدهید یا ندهید تأثیرش از نقطه نظر عمومی آن مقصود را انجام نخواهد داد خیلی از رفقای ما هستند که به قطع رأی خواهند داد در صورتی که هیچ نظرشان تشخیص خدمت و عدم خدمت نیست از نقطه نظر اصولی به هر کس باشد رأی می‌دهند قطع شود و خیلی اشخاص هستند اصلاً به حذف رأی نمی‌دهند ولو اشخاص بد باشند شما این ع ده را از این نقطه نظر تشخیص نخواهید داد. یک مسئله دیگر را هم خدمت آقای دست غیب عرض می‌کنم اگر یک روزی خواستند از آن جائی که تشریف دارند بیرون بروند خدای نکرده تصادفاً یکی از این طاق‌ها افتاد و سر شما شکست آیا فردا و پس فردا از این جا عبور خواهید کرد یا نه؟ (یک روزی که من از این جا عبور کردم طاق خراب شد و سر من شکست) خیر این‌ها تصادفات است شما اگر در مملکت مجازات و پاداش می‌خواهید باید بر روی یک اساس باشد نه از روی تصادفات و در ضمن یک لایحه مستمری آن‌ها هم در صورتی که پنجاه هزار قلم را رأی داده‌اید با اینکه ابداً به افراد نکرده‌اید ولی امروز با یک تصادفی این مجازات نمی شو. مجازات باید از روی اساس باشد برای اینکه هر کس این کار را بکند بداند محکوم و مجازات می‌شود به این ملاحظه بنده عقیده دارم که ما امروز رأی کمیسیون بودجه را تبدیل به چیزهای دیگری نکنیم زیرا ابداً اثر نمی‌بخشد و ما هم نمی دانیم چطور رأی بدهیم.
(پیشنهادی از طرف آقای آقا میرزا حسن کاشانی به شرح ذیل قرائت شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم بعد از این تخریب‌ها باقی اسامی صاحبان مستمری برگردد به کمیسیون بودجه با توافق نظر نمایندگان فراکسیون‌های مجلس بطور غیر مخالف به مجلس بیاید بگذرد. حسن الحسینی کاشانی
رئیس- آقای آقا میرزا سید حسن کاشانی (اجازه)
آقا میرزا سید حسن- یک پیشنهادی به نظر بنده رسیده عرض کردم اگر آقایان موافقت نمی‌کنند پس می‌گیرم.
رئیس- آقایانی که پیشنهاد ایشان را تصویب ...
مخبر- پس گرفتند.
رئیس- راجع به پیشنهاد آقای دست غیب باید رأی بگیریم.
آقایانی که پیشنهاد ایشان را قابل توجه می دانند قیام بفرمایند.
(عده قلیلی قیام نمودند)
رئیس- قابل توجه نشد.
آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب- بنده خواستم عرض کنم با اینکه آقایان حائری‌زاده و دست غیب نسبت به وثوق الدوله خیلی صحبت کرده‌اند لااقل وثوق الدوله یک کاری کرد که شما نمایش بدهید آیا آقای ناصرالملک آنقدر هم کار نکرد غیر از این که چهار سال مشروطه ما را عقب انداخت و از سعادت ما جلوگیری کرد؟ بنده هیچ وجه استحقاقی برای او نمی‌بینم که به او حقوقی داده شود.
رئیس- آقایانی که پیشنهاد آقای آقا سید یعقوب را قابل توجه می دانند قیام فرمایند.
(عده قلیلی قیام نمودند)
رئیس- قابل توجه نشد.
(پیشنهادی از طرف آقایان سپهدار اعظم و سردار معتمد به شرح ذیل قرائت شد)
این بندگان حقوق دیوانی خودمان را که در جزو این اقلام اسم برده شده است از هذه‌السنه تقدیم کرده‌ایم. (فتح الله سپهدار - صادق سردار معتمد) (جمعی از نمایندگان احسنت احسنت)
پیشنهاد دیگری از طرف آقای ارباب کیخسرو به شرح ذیل قرائت شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم در فقره ثانیاً جمله ج مزیت شود (مستمریات قانونی) که سابقاً الی آخر ... (ارباب کیخسرو)
مخبر- این اضافه را بنده قبول می‌کنم.
رئیس- قسمت (ج) می‌ماند برای جلسه دیگر چند دقیقه تنفس داده می‌شود.
(در این موقع جلسه برای تنفس تعطیل و پس از نیم ساعت مجدداً تشکیل گردید)
رئیس- بنا بود پیشنهاد راجع به مسکوکات مطرح شود.
محمد هاشم میرزا (مخبر کمیسیون فواید عامه)- پیشنهاد راجع به منع طلا و نقره که آن روز مطرح بود تجزیه شده و قسمت اول رأی داده شده ولی قسمت دوم هنوز رأی داده نشده. پیشنهادهای مختلفی آقایان کردند اولاً خود کمیسیون استثنائی را قائل شده بود سایر آقایان هم یک اشتباهاتی را قائل شده‌اند و پیشنهادهائی کرده بودند و از ۵۰ تومان و ۲۵ تومان و ۳۰ تومان و اطوار مختلف بود ولی چون تمام رد شد کمیسیون بعد از مراجعه به دولت دید به این ترتیب عملی نخواهد بود مگر اینکه استثناء پذیر باشد بطور تحقیق وقتی به تمام سرحدات مراجعه شود بغیر از چند سرحد مهم که شاهراه است و راه مخصوص است که بیشتر از سایر راه‌ها قابل توجه است مثل عراق و گیلان و آذربایجان و آن‌ها هم کاملاً طوری نیست که در همان منزلی که از سرحد خارج می‌شود بتواند برات بگیرد مسکوک هم نمی‌تواند ببرد فقط منحصر خواهد شد به پول‌های کاغذی ممالک خارجه. در سرحد افغان چون پول کاغذی نیست این ترتیب غیر عملی است در سرحدات گیلان و آذربایجان و بعضی نقاط دیگر بواسطه اختلاف مظنه که برای منات و غیره پیدا شده مسافر نمی داند به چه قیمت بخرد زیرا اطمینان ندارد قیمت آن در بازارهای ایالات مختلفه تغییر پذیر است یا نه و اگر منحصر کنیم بالاخره به روپیه کاغذی یا منات کاغذی بالاخره این قانون موقتی است و ۳ سال وقت دارد بعد پیدا نخواهد شد و باید تجار و صرافان آن نقاط حاضر کنند و حاضر کردنش این است که جنس به خارجه بفرستند و پول بیاورند ما همه قسم این را در نظر داشتیم که طلا و نقره به خارج نرود چه فرق می‌کند مال التجاره بدهیم و کاغذ بگیریم این نقض غرض است و از این سرحدات گذشته اغلب از سرحدات شاید نزدیک گمرک باشد یا گمرک داشته باشد و اغلب دهات سرحدی است که این طرف و آنطرفش دهی است که تا سی و چهار فرسخ آنطرف به آبادی نمی‌رسد که صرافی پیدا شود پس این طریق غیر عملی است قسمت دیگر هم مسئله زینت آلات جزئی است که اشخاص می‌برند که بعضی آقایان مثل آقای آقا سید فاضل تذکر دادند که آنهم غیر عملی است مثلاً فیروزه هائی که از خراسان برای تجارت می‌برند و از نقره است و اگر این را هم نبرند به تجارت صدمه می‌زند و همچنین مصنوعات ایران که بازارش خارجه است به این جهت کمیسیون این ماده را پیشنهاد کرد آنچه هم که در گمرک تحقیق شد در این چند سالی که از طرف دولت منع شده است تا ۲۰ تومان را برای هر مسافر معاف کرده‌اند حالا چون نظر آقایان به کمتر بوده که مسکوک و غیر مسکوک به خارج نرود این طور نوشته شد که قابل اجرا باشد این است که کمیسیون این ماده الحاقیه را به عرض مجلس شورای ملی می رساند که اگر تصویب بشود ماده دوم محسوب خواهد شد می‌گوید (مسافرین به خارجه در موقع عبور از سرحد با میزان حد اکثر ۱۲ تومان حق خروج مسکوک طلا و نقره دارند. ترتیب اجرا و شرایط این استثناء را دولت به موجب نظامنامه مخصوص مقرر خواهد داشت. راجع به زینت آلات مختصر شخص و صنایع مملکتی از طرف دولت نظامنامه تهیه و پس از تصدیق کمیسیون فواید عامه به موقع اجرا گذاشته خواهد شد.) این را هم که موکول به نظامنامه شد زیرا دیدیم اگر به نظامنامه گمرک رجوع کنیم شاید کاملاً منظور نظر مجلس واقع نشود و اگر به مجلس رجوع کنیم وقت مجلس تضییع خواهد شد لذا اینطور تصویب کردیم که این نظامنامه را همینقدر که کمیسیون فواید عامه تصویب کرد به موقع اجرا گذاشته شود دیگر بسته به نظر آقایان محترم است و اگر چنانچه هیچ استثناء نشود ابداً عملی نیست آن روز بنده تنها اظهار کردم و امروز عقیده کمیسیون را گفتم اگر بنا باشد بدون استثناء باشد کمیسیون عملی نخواهد دانست و اسباب زحمت عابرین و گمرک و تجارت و غیره خواهد شد.
(آقای امیر ناصر به شرح ذیل قرائت نمودند)
ماده الحاقیه- مسافرین به خارجه در موقع عبور از سرحد با میزان حداکثر ۱۲ تومان حق خروج مسکوک طلا و نقره دارند. ترتیب اجرا و شرایط این استثناء را دولت به موجب نظامنامه مخصوص مقرر خواهد داشت. راجع به زینت آلات مختصر شخصی و صنایع مملکتی از طرف دولت نظامنامه تهیه و پس از تصدیق کمیسیون فواید عامه به موقع اجرا گذاشته خواهد شد.
رئیس- این ماده الحاقیه مطرح است.
آقا سید فاضل- مخالفی نیست.
رئیس- مخالفی نیست؟
(گفته شد خیر)
رئیس- آقایانی که این ماده را تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(اغلب نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد.
(ماده سوم به شرح ذیل قرائت شد)
ماده ۳- وزارت مالیه و وزارت پست و تلگراف مأمور اجرای این قانون خواهند بود.
محمد هاشم میرزا- به این ماده رأی داده شده بود و شور در کلیات بود.
رئیس- بسیار خوب مذاکرات در کلیات است.
آقای نصرت‌الدوله (اجازه)
نصرت‌الدوله- بنده موافقم.
رئیس- آقای اقبال‌السلطان (اجازه)
اقبال‌السلطان- در جلسه گذشته در موقعی که طرح قانونی منع خروج طلا و نقره مطرح بود اشکالی به نظر بنده رسید و آن اشکال را به نظر آقایان رساندم. آقای ارباب کیخسرو چون در اشکال بنده دقت نکرده بودند در موقع جواب بعد از آنکه نسبت عدم اطلاع به بنده دادند در جواب گفتند که پول را با کاغذ و برات مسافرین و تجار تبدیل خواهند کرد این مطلب خیلی واضح است و هر کس می داند به هر مملکتی که برای تجارت و سیاحت مسافرت می‌کند پول رواج آن مملکت را باید همراه داشته باشد اشکال در این نبود. بنده عرض کردم منع صدور طلا و نقره سبب می‌شود تمام معاملات با برایت تبدیل کنند همچو تاجر معتبر و صراف‌های با سرمایه ما نداریم که بتوانند یک پول هائی را حواله بدهند و عوض آن پول‌ها را برسانند اشکال بنده این بود البته تا آن اندازه که مملکت ایران دارای مال التجاره هست و آن مال التجاره را به خارج می‌فرستند و در مقابل از خارج مال التجاره به مملکت وارد می‌کنند هیچ اشکالی نیست اشکال وقتی پیدا می‌شود که مال التجاره ایران کفایت نکند یا آن اندازه مال التجاره که در خارج به داخل وارد می‌کنند آنوقت محتاجند که پول بفرستند وقتی که شما خروج طلا و نقره را منع کردید دیگر نمی‌توانند برات تهیه کنند زیرا آن کسی که برات می‌فرستد در صورتی می‌فرستد که آن پولی که از بابت برات می‌گیرد به یک محلی که حواله داده شده است برساند مثلاً بانک شاهنشاهی که برات می‌فروشد در صورتیکه برات می‌فروشد که بتواند این پولی را که از برات می‌گیرد در بندر دیگری مثل محمره یا بوشهر بتواند به مصرف برساند وقتی که مانع می‌شوند این پول در آن محل به مصرف برسانند دیگر نمی‌تواند برات بفروشد و در این صورت جلوی تجارت گرفته خواهد شد. آقایان آنروز فرمودند بهتر که جلو تجارت گرفته بشود و مال التجاره کمتر وارد شود. این یک اظهار عقیده است که می‌فرمایند ولی اینطور نیست. وقتی نتوانستند پول ببرند و برات هم نشد برای آوردن مال التجاره مجبور خواهند بود پول را قاچاق کنند وقتی که پول را بطور قاچاق بردند همه کس قادر نیست که پول قاچاق کند و یک عده مخصوصی هستند که می‌توانند قاچاق کنند بنابراین یک مال التجاره کمی به مملکت شما وارد خواهند کرد آن وقت مال التجاره کم را به قیمت زیاد خواهند فروخت مثلاً اگر بنا شد صد من قند را در مملکت شما بیاورند قیمت آن معادل دویست من قند است وقتی آزادی تجارت باشد و آن پولی را که در مقابل دویست من مال التجاره می‌دادند در مقابل صد من خواهید داد ولی در مقابل مال التجاره کمتر دارید اصل اشکال بنده در این جا بود ولی من مخالف نبودم با اینکه پول را با برات مبادله کنند البته معلوم است پول با برات مبادله می‌شود تا حدی که برات فروشنده بتواند معادل برات فروخته شده پول را به محل برساند وقتی که شما مانع شدید دیگر نمی‌تواند برساند آنوقت کار به قاچاق می‌رسد. و مقصود شما از این قانون که وضع می‌کنید بعمل نخواهد آمد. آقای ارباب کیخسرو اگر می‌خواستند جواب بدهند خوب بود جواب این اشکال را می‌دادند.
(جمعی گفتند مذاکرات کافی است)
رئیس- کافی است؟ (گفته شد بلی)
رئیس- رأی می‌گیریم به کلیه این پیشنهاد که مشتمل بر سه ماده است.
آقایانی که تصویب می‌کنند قیام نمایند.
(اکثر نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد.
چون وعده کردید ماده نظامنامه را رعایت بفرمائید بهتر این است بعد از این قبیل پیشنهادها که می‌شود باید به طریقی که نظامنامه معین کرده رفتار نمائید. یعنی اول بطور طرح قانونی به کمیسیون مبتکرات برود و بعد به کمیسیون مربوطه و بعد به مجلس بیاید و در این مسئله رعایت این ترتیب نشده و ترتیب فوریتش هم گویا از روی قانون و نظامنامه نبوده است.
مدرس- علاجش را بفرمائید اهمیت دارد.
رئیس- جلسه آتیه فردا ۳ ساعت و ربع قبل از ظهر، دستور اولاً قانون انتخابات ثانیاً لایحه مستمریات. ثالثاً لایحه راجع به ورثه مرحوم مشیر رسایل.
معاون وزارت عدلیه- آقای رئیس‌الوزراء تقاضا داشتند کنترات معلمین حقوق هم جزو دستور شود.
رئیس- لایحه معلمین حقوق جزو دستور روز سه شنبه می‌شود.
آقای نجات (اجازه)
آقا میرزا محمد نجات- مسئله اعانه به اهالی ارومیه چه شد چون یک دفعه به مجلس آمده استدعای آنرا دارم که جزو دستور معلمین شود.
رئیس- راپُرتش حاضر است هر وقت میل دارید جزو دستور شود.
نجات- جلسه آتیه
رئیس- در جلسه آتیه با این چند فقره مطلبی که جزو دستور است گمان نمی‌کنم برسیم. روز سه شنبه بهتر است.
آقای سهام‌السلطان (اجازه)
سهام‌السلطان- چون فردا از روزهائی است که راجع به بودجه بود آن لوایحی که مال صاحب منصبان بود تصویب شد یک فقره دیگر مال ورثه صاحب منصبان است و یکی دو قلم بیش نیست آنرا هم خوب است جزو دستور فردا معین بفرمائید.
رئیس- اگر جزئی است شاید فردا مذاکره بشود در مرتبه چهارم گذارده می‌شود.
رئیس- آقای تدین (اجازه)
تدین- بنده اولاً تقاضا می‌کنم لایحه راجع به برقراری شهریه درباره آقای آقا میرزا مهدی اشتهاردی جزو دستور بشود ثانیاً بنده مخالفم که قانون انتخابات اصولاً جزو دستور باشد حالا در این جلسه اجازه می فرمائید استدلالات خود را عرض کنم یا موقع دیگر که مطرح می‌شود.
رئیس- البته در موقعش بهتر است. راجع به آقای اشتهاردی هم در مرتبه پنجم گذارده می‌شود.
آقا سید فاضل (اجازه)
آقا سید فاضل- بنده جزو دستور قرار دادن همین حقوق آقای اشتهاردی را می‌خواستم تقاضا کنم که آقای تدین فرمودند.
رئیس- آقای حائری‌زاده (اجازه)
حائری‌زاده- بنده راجع به دستور عرضی نداشتم پیشنهادی تقدیم مقام ریاست کردم که از طرف فراکسیون‌ها کمیسیون دوازده نفری انتخاب شود و دفاتر جمشید که در وزارت عدلیه توقیف است رسیدگی کنند و مخصوصاً دفتری که رشوه‌ها را نوشته آنرا تفتیش کنند تا صدق عرایض بنده معلوم شود. این یک جمله بود که می‌خواستم عرض کنم یک جمله دیگر آنکه می‌خواستم از طرف مجلس به دولت تذکر داده شود بعد از تصویب قانون هیئت منصفه محکمه اش را تشکیل و مطابق حکم محکمه عمل کنند. چرا بعضی جراید را در این چند وقت بدون محکمه تعطیل کرده‌اند. این‌ها را آزاد کنند و بدون محاکمه آن‌ها را مجازات نکنند.
رئیس- بالفعل عده کافی نیست که در این مسائل رأی بگیریم.
آقای قمی (اجازه)
(گفته شد بیرون رفتند)
رئیس- آصف‌الملک (اجازه)
آصف‌الملک- بنده راجع به قانون انتخابات عرضی داشتم حالا که آقای تدین فرمودند فردا فرمایش می‌فرمایند عرضی ندارم.
(مجلس نیم ساعت بعد از ظهر ختم شد)
رئیس مجلس- مؤتمن‌الملک