مذاکرات مجلس شورای ملی ۱ دی ۱۲۸۸ نشست ۲۴

مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری دوم

تصمیم‌های مجلس مجلس شورای ملی مذاکرات دوره قانونگذاری دوم

درگاه انقلاب مشروطه

نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری دوم

مجلس شورای ملی ۱ دی ۱۲۸۸ نشست ۲۴

مجلس شورای ملی ۱ دی ۱۲۸۸ نشست ۲۴

جلسة ۲۴ مذاکرات یوم پنجشنبه نهم شهر ذیحجه الحرام ۱۳۲۷

(بدواً در دوساعت و ده دقیقه به غروب مانده مجلس خصوصی تشکیل و پس از مدتی تنفس شد و در سه ربع به غروب مانده جلسة علنی تشکیل شد و خلاصة مذاکرات را معاضدالملک قرائت کردند).

میرزا داودخان ـ یک فقره که دیروز رای گرفته شد فقرة استمهال بود و در صورت خلاصه ذکر نشده.

رئیس ـ صحیح است.

وکیل التجار ـ در خصوص مصطفی قلیخان بنده دیروز صورت نوشتم و مطابق صورت بنده ۲۶ رای است و در اینجا ۲۵ رای نوشته بود.

رئیس ـ اینطوریکه نوشته شده است بعد از مطابقه کردن با چند صورت است و صحیح است یک نفر نماینده امروز بر عدة هیئت مجلس افزوده شده کمال امتنان حاصل است و آن یک نفر آقای حاجی میرزا کریم خان وکیل ایل قشقائی است امیدواریم از افکار صائبه ایشان در راه ترقی ملکت استفاده کلی حاصل نمائیم.

(در این موقع مقدم ایشان را عموم وکلا تبریک گفتند).

رئیس ـ به طوریکه در صورت مجلس نوشته شده است انتخاب سه نفر دیگر نماینده به امروز موکول بود ولکن به طوریکه در جلسة سابق مذاکره شد یک محظور قانونی پیش آمده است و آن این است که آیا مفاد مادة ۱۹ را شامل مادة ۶۲ می‌توانیم بدانیم یا خیر به این مناسبت این مطلب هنوز حل نشده است و مسلم است اگر امروز ما می‌توانستیم یک دوره انتخاب دیگر می‌کردیم چنانچه در جلسة سابق کردیم شاید یکی دو نفر هم امروز با اکثریت تام انتخاب می‌شدند

• • • 2

فاتح الملک ـ اینکه امر فرمودید از تهران پنج نفر منتخب شود ما دچار بعضی محظورات خواهیم شد بهتر این است که ۲۰ نفر از هر جائی که میل دارند انتخاب فرمایند و به ما بگویند تا پنج نفر از بین آنها انتخاب نمائیم.

میرزا اسمعیل نوبری ـ بنده تشکر دارم از حجج الاسلام که اولاً به این تلگراف متذکر فرمودند معلوم است که هم حجج الاسلام این است که قانون اساسی ما مجرا شود و معطل نماند و فرمایشات آنها مطاع است و هیچ فردی از افراد ناس نباید مخالفت ایشان را بنماید و معلوم است در اینجا فقط مقصود ایشان اجرای قانون اساسی است و باید به همین ترتیب که در قانون اساسی نوشته باید ۲۰ نفر اول آنها معرفی به مجلس بفرمایند بعد از بین آنها پنج نفر انتخاب شود واینکه مجلس پنج نفر انتخاب نماید از وظیفه مجلس خارج است.

وکیل التجار ـ بنده به علاوه آنچه آقایان اظهار فرمودند لازم می دانم که در تلگراف جوابیه این مسئله اشعار شود که تا یک مدتی مجلس مشغول بعضی کارهای مهم است و هنوز مشغول وضع قوانین نشده است حالا هم مجلس به کلی خالی از علما نیست و وقت داریم برای اینکه آقایان حجج الاسلام انتخاب صحیح بفرمایند.

مصدق الممالک ـ بنده عرض می‌کنم همین طور که ما فرمایشات حجج الاسلام را واجب الاطاعه می دانیم و اسباب نجات خود می دانیم لازم است هر چه بفرمایند اطاعت کنیم و اگر هم باید بعد خود حجج الاسلام معین فرمایند خوب است حالا معین فرمایند.

اردبیلی ـ این تلگرافی که فرموده‌اند حجج الاسلام نظر به آن است که قوانینی که از مجلس می‌گذرد به تصویب آنها باشد و معلوم است ما در غیر مسائل ضروریه مقلد آنها هستیم لکن در امور سیاسیه ملکیه تقلید می‌کنیم و حالا هم هنوز شروع به قوانین نکرده‌ایم و بعضی نظامنامه‌ها چنانچه گفتند در دست هست که ربطی به مسائل شرعیه ندارد و وقت نیست از برای اینکه انتخاب ۲۰ نفر را انتخاب فرمایند اختصاص به نجف اشرف ندارد و باید استدعا کرد هر چه زودتر ۲۰ نفر را معین فرموده که ۵ نفر را مجلس از بین آنها انتخاب نماید و اگر مجلس موقتاً انتخاب کند یا آنکه آنها ۵ نفر انتخاب فرمایند یا از نجف اشرف فقط انتخاب شود خلاف و نقض قانون اساسی است و خود آنها قطعاً حاضر نخواهند شد برای مخالفت با قانون اساسی در صورتی که مرقوم فرموده‌اند که مخالفت با قانون اساسی در حکم محاربه با امام است.

شیخ ابراهیم ـ عرض بنده همان طور که فرمودند اولاً انتخاب پنج نفر بر خلاف آن قانون است ثانیاَ اختصاص ندارد به آن پنج نفر ثالثاً کمال اشکال را دارد برای ما تعیین کردن رابعاً آقایانی که منتخب می‌شوند موقتی البته قبول نخواهند کرد.

محمد هاشم میرزا ـ عرض بنده این است که در جواب این تلگراف عرض شود که اگر فوریت این کار را لازم می دانند خودشان این پنج نفر را منتخب نمایند.

فهیم الملک ـ این ترتیبی را که امر فرمودند ما را هم دچار ایراد می‌کند هم دچار اشکال این مطابق با اصل دوم قانون اساسی نخواهد بود این مجلس چطور تعیین کند یک ماده را در صورتی که می دانیم چقدر اشخاصی مفسد هستند که این مواقع را از برای پیش بردن عقائد فاسده خودشان مغتنم می شمارند با این اشکالات تعیین بیست نفر را حضرات آیت الله گویا خیلی سهل باشد از ۵ نفری که مجلس بخواهد معین کند و هیچ اشکالی پیش نمی‌آید و همان طوری که آقا شیخ ابراهیم فرمودند انتخاب موقتی برای خود آقایان توهین است و صحیح نیست و صحیح فرمودند پس همانطور بیست نفر را چه در داخله ایران و چه در عتبات عالیات معین می‌فرمایند مجلس هم انتخاب می‌کند بعد به آنها اطلاع می‌دهند که حاضر بشوند.

وکیل الرعایا ـ ما از حکم مجتهدین خارج نیستیم و بنده مقلد هستم و آنچه را که بنده خوانده‌ام و بهتر از ما خبر دارند از تعرضاتی که امروز به ما می‌شود که چرا انتخاب این پنج نفر دیر شده است اگر چه ما در مجلس اشخاصی را داریم که جمیع شرعیات را مواظبت دارند و امتحانات صحیح هم داده‌اند لکن همان تقلید بنده را مجبور می‌کند که عرض کنم بالاخره یک معرفی از اشخاص در عهده آقایان آیت الله نجف بود باقی انتخابات در عهده خود مجلس است هر مانعی را که امروز مجلس تصور می‌کند نباید مانع بداند بنابراین عقیده بنده این است که این تلگراف را خیلی مقدس و محترم باید شمرد و همان چیزی که عرض کردم باز هم مکرر می‌کنم بنده چون مقلدم می‌گویم که هیچ نباید مسامحه کرد و باید این پنج نفر را موقتاً انتخاب کرد حالا بعد از انتخاب ما اگر استعفا کردند ایشان اطاعت نکردند ما اطاعت و امتثال کردیم چرا ما بگوئیم که آنها را چون ما می گوییم موقته است آنها نمی‌آیند و خود را دچار بعضی اعتراضات بکنیم و بنده هیچ مانعی نمی‌بینم از برای آنکه گفتند موقتی صحیح نیست و نباید باشد.

کاشف ـ بنده خیلی خوش وقتم از تلگراف آقایان حجج الاسلام که موافقت کرد با تلگراف انجمن ایالتی که عرض شده بود لکن در خصوص ماده دوم قانون اساسی تردیدی پیش وکلا نیست و همان طوری که عرض شد باید در جواب تلگراف آقایان عرض شود که ۲۰ نفر را معین کنند تا مجلس از بین آنها ۵ نفر را منتخب نماید زیاده از این اتلاف وقت مجلس صحیح نیست.

رئیس ـ جمعی از آقایان تقریباً یازده نفر دیگر اجازه نطق خواستند اگر مذاکره را کافی می دانید خوب تلگراف همین طوری که گفته شد در هیئت رئیسه حاضر شده و به نظر آقایان رسیده و مخابره شود اما مطلب دوم این تلگراف عتبات در خصوص مجلس سنا است.

حاجی سید نصرالله ـ عرض می کنمدر خصوص سنا آن هم یک مطلبی است که موافق قانون اساسی است البته همانطور که فرمودند باید مجلس سنا تشکیل بشود هیچ محل گفتگو نیست اعم از اینکه بگوئیم حالا مملکت ما محتاچ است یه خیر هر چه هست این قانون اساسی است و لازم الاتباع است و هیچ مضر نیست از اینکه مجلس سنا را تشکیل بدهیم و پاره محظوراتی که در اذهان است من گمان می‌کنم آنها در اینجا نیست اگر مجلس سنا هم تشکیل کنیم آن هم همان حال مجلس ما را دارد آن تصوراتی که می‌شود برای جاهای دیگر در مملکت ما نیست تقریباً اهالی مملکت تمام در صف واحدند و امتیاز فوق العاده در میان نیست واز حیث اخلاق و عادات با سایر مردم تباین کلی ندارند ولی چیزی که هست با وضع حاضر مملکتبنده اعتقادم این است که اگر ما امروز بخواهیم اولاً مشغول شویم به نوشتن نظامنمه سنا آن وقت خیلی از مهمات بزرگی ک در پیش است عقب می‌مانیم فرضاً اگر آن هم سریعاً بشود خیلی قوانین مهم داریم که تمام مردم چشمشان دوخته است به این مثلاً مثل قوانین عدلیه و آن هم مفصل است و من اعتقادم این است که یک قانون برای عدلیه از مجلس بیرون برود و در عدلیه به موقع اجرا گذارده شود حالا این مجلس شروع بکند به نوشتن قوانین عدلیه و آن منافعی که افراد مردم منتظرند آثارش را از عدلیه ببینند قوانین عدلیه هم مفصل است و اگر مجلس شورای ملی شروع بکند به نوشتن قوانین عدلیه یک گشایش و یک طول زمانی پیدا خواهد کرد و مردم هم همین طور در امر عدلیه مجهول التکلیف نمی‌مانند بنده عقیده‌ام این است که عجالتاً شروع کنند به نوشتن قوانین عدلیه که در حقیقت این خودش یک قدمی است که ما رو به سنا می‌رویم این مسلم است که مجلس باید نظامنامه سنا را بنویسد و این فرع بر این است که تمام ارکانش صحیح باشد و تمام ولایاتش و همه چرخهایش در گردش باشد بعضی مردم ک تصور می‌کنند مجلس استنکاف دارد از تشکیل سنا من نمی‌بینم که هیچ یک از افراد آقایان وکلا را متفق نباشند در تشکیل مجلس سنا و حقیقت مجلس سنا را پشتیبان بزرگ خودشان ندانند و عقیده‌ام این است که مجلس فعلاً باید شروع کند به تدوین قوانین عدلیه و پس از آن بلا مهلت شروع کن به نوشتن نظامنامه انتخابات مجلس سنا.

شیخ محمد ـ بنده تأیید می‌کنم فرمایش آقا را که حالا لازم است که مطابق قانون اساسی مجلس سنا تشکیل شود ولی می‌بینم که فعلاً مقتضات آن موجود نیست و اینکه اینجا گفته می‌شود مجلس باید رأی بدهد این را بنده نفهمیدم مجلس چرا باید در این باب رأی بدهد این هم مثل مجلس است که باید هر وقت مقتضیات آن موجود شد تشکیل شود.

شیخعلی ـ نظر به اینکه ماده از قانون اساسی تشکیل مجلس سنا را لازم دانسته است و آقایان هم پاره محظورات برای آن تصور می‌کنند عقیده بنده این است که در جواب تلگراف مخابره شود که بعد از اتمام نظامنامه انتخابات و گذشتن از مجلس شروع به تشکیل سنا خواهد شد.

اردبیلی ـ بلی همین طور است که فرمودند و اینک بعضی از آقایان می‌فرمایند در اجرای این ماده یعنی در تشکیل مجلس سنا و آن ماده (۲) است باید خیلی زود اقدام کرد برای اینک حکم آقایان واجب الاتباع است برای رفع این اشتباه عرض می‌کنم که البته ما در شرعیات غیر ضروریه تقلید می‌کنیم و هر فقره از احکام آنها را لازم الاتباع می دانیم ولی در امور سیاست ملک نباید اطاعت بکنیم علاوه بر این خود علمای عتبات حکم فرمودند که اطاعت قانون اساسی بر ما واجب است به مدلول این حکم هر فقره از مواد آن قانون اساسی را لازم الاتباع می دانیم و هر کس مخالفت کند مثل این است که محاربه با امام زمان (عج) می‌کند به موجب همان حکم ما مجبور هستیم که همان طوری که در قانون اساسی نوشته شده است باید اطاعت کنیم یعنی مجلس وقتی که از کارهای فوری خودش فراغت پیدا کرد و حدود اعضای مجلس معین شد آن وقت شروع به نوشتن نظامنامه مجلس سنا کند و بعد از آنکه از مجلس گذشت مجلس سنا تشکیل شود.

متین السلطنه ـ بنده در تأیید فرمایش حاجی سید نصرالله عرض می‌کنم ما یک کار خیلی لازمتر از تشکیل مجلس سنا داریم و او تکمیل عده وکلای دارالشورای ملی است و بعد از این همه زحمات و پس از همه این تلگرافات از وزارت داخله هنوز بیش از شصت هفتاد نفر اینجا حاضر نشده‌ایم و بنده تصور می‌کنم البته اساساً هیچ کسی مانع نیست که سنا تشکیل شود ولی باید دانست که امروزه کاری لازم تر هست یا نیست کاری لازمتر البته تشکیل همین مجلس است و نوشتن نظامنامه برای انتخابات مجلس سنا مثل نظامنامه انتخابات مجلس شورا وقت می‌خواهد که نظامنامه داخلی مجلس هستیم هم صحیح است هم راست خواهد بود و آقایان هم راضی خواهند شد بلکه یک کمیسیونی هم تشکیل شود برای احضار وکلای دارالشورای ملی.

وکیل التجار ـ برای تشکیل سنا ما بعد از فراغت از نظامنامه چیزهای دیگر هم باید ملاحظه کنیم عده اعضای مجلس سنا در دوره سابق به مقتضای عده وکلای مجلس معین شده بود از (۱۶۲) (۲۰۰) نفر معین شده بود وکلای مجلس سنا را هم در مقابل گویا ۶۰ نفر معین کرده بودند و حالا که عده وکلا تغییر پیدا کرده است و عده وکلا کم شده است مسلم است ک عده وکلای مجلس سنا هم باید کم شود این خودش هم یک وقت می‌خواهد تا مذاکره بشود و عده معلوم شود و نظامنامه نوشته شود البته هر کس نمی‌تواند تصور بکند که وکلای مجلس شورای ملی میل ندارند یا اینکه یک قدری تسامح می‌کنند هیچ هم چه چیزی ممکن نیست برای اینک یکی از کارهای مهمه آنها همین است و البته هر وقت از کارهای واجب تر از او فارغ شدند اقدام به نوشتن نظامنامه انتخابات مجلس سنا خواهند کرد و وقتی که او حاضر شد باید اعلان کرد که انتخاب کنند و باید به آقایان همین طور جواب نوشت که هر موقع مقتضی موجود شد اقدام خواهد شد.

کاشف ـ بنده تشکیل سنا را از مطالب خیلی مهم می دانم ولی قبلاً لازم می دانم که تکمیل عده وکلای مجلس که تا به حال نرسیده‌اند بشود و تشکیل شعبات کمیسیونها و آن کمیسیونی که قانون برای مجلس می‌نویسد و نظامنامه می‌نویسد بشود بعد از تشکیل کمیسیون و آن شعبات شروع به نوشتن نظامنامه انتخابات نموده و به تدریج این کار صورت می‌گیرد و در اینخصوص گویا تردیدی بین آقایان وکلا نباشد و بنده بیش از این صحیح نمی دانم ک مذاکره شود و وقت مجلس تضییع شود (گفتند صحیح است).

وکیل الرعایا ـ بنده تصور می‌کنم که یکی از لوازم مجلس تشکیل مجلس سنا است و در اول زمان امکان تشکیل خواهد شد و نظامنامه او هم گمان می‌کنم ممکن است در مجلس نوشته شود.

تقی زاده ـ بنده عرض مهمی ندارم تشکیل مجلس سنا در قانون اساسی است هیچ کسی منکر نیست و علاوه بر این چون نظامنامه اش با مجلس است مجلس یک وقت مناسب برای او پیدا خواهد کرد اگر مخالف باشد باید نطق کند تا جواب بدهم ولی گمانم این است که همه در این مسئله موافقند (همه گفتند صحیح است).

رئیس ـ هستند بعضی از آقایان که نوبت به آنها نرسیده است ولی عقیده بنده این است که مذاکره در این موضوع کافی است و جواب هم البته نوشته شده و به نظر آقایان خواهد رسید حالا باید یک هیئتی را انتخاب کرد برای تشرف حضور نایب السلطنه در موقع عید فردا برای تبریک که علی الرسم لازم است.

آقا سید حسن ـ این هیئت را به موجب نظامنامه جدید باید به قرعه معین کرد.

مدیرنجات ـ این نظامنامه چون هنوز از مجلس نگذشته است نمی‌توان به او عمل کرد.

نوبری ـ این امر مهمی نیست ک رأی بگیرند خوب است رجوع شود به هیئت رئیسه که هیئت رئیسه چند نفری را پیشنهاد بکند (گفتند صحیح است).

متین السلطنه ـ بنده گمان می‌کنم به موجب نظامنامه حالیه انتخاب این عده به طور قرعه باید باشد و چون این نظامنامه جدید هنوز از مجلس نگذشته است عقیده‌ام ایناست که اختیار را باید به هیئت رئیسه داد که چند نفری را معین کنند و اسم ببرند و مجلس قبول کند.

میرزا مرتضی قلیخان ـ در نظامنامه سابق انتخاب این عده محول به رئیس است که یا رئیس شخصاً اشخاص را معین می‌کند یا رجوع می‌کند به مجلس و مجلس معین می‌کند و به عقیده بنده در این مطالب جزئیه لازم نیست آنقدر زحمت بکشیم و ملاحظه بکنیم یا خود هیئت رئیسه بروند یا اگر مناسب نمی دانند یک عده را معین بفرمایند.

تقی زاده ـ بنده در اینکه اجازه به هیئت رئیسه داده شود تصدیق دارم و موافق هستم که اختیار با هیئت رئیسه باشد ولی این ملاحظه را باید کرد که اینجا اشتباه شد اینکه گفته شد به موحب نظامنامه نبود به موجب قانون اساسی بود در خصوص (ادرس) بود یعنی مجلس مطلبی داشته باشد و بخواهد به حضور همایونی برساند باید از مجلس به ایشان رجوع شود و او هم نسخ شده است جای او هم چیزی نمانده در همان چهار ماده بود که منسوخ شده است امضای او محول به مجلس شده است یکی همین است و یکی اینک هگفتند طبقاتی طبقات منسوخ است دیگر اینکه چون این اول دفعه است که در موقع عید به حضور نایب السلطنه می‌روند بنده اشکال دارم نمی دانم این رسم را باید معمول داشت یا خیر و اینک می گویند در نظامنامه داخلی است بنده به نظرم ندیدم و بنده ترجیح می‌دهم که اینعادت منسوخ شود زیرا که هر روز عید غدیر عید قربان عید فلان آن دفعه هم بود که هر یک ماه باید یک هیئت به حضور پادشاه یا نایب السلطنه مشرف شوند اگر چنانچه مجلس لازم بداند خیلی تصدیق می‌کنم حرف جناب میرزا مرتضی قلیخان را که (بورو) یعنی هیئت رئیسه مشرف شوند در مواقع رسمی و دعوت‌های رسمی باید هیئت رئیسه بروند در موقع عید و تبریک و این چیزها آن وقت در واقع یک خطر دارد آن وقتی که مجلس حرف دارد یک هیئتی منتخب انتخاب می‌کند و وقتی که رسومات و تشریفات است آن وقت هیئت رئیسه نماینده مجلس است آنها باید تشریف ببرند اگر چند نفر با من موافق باشد این را ترجیح می‌دهم.

افتخارالواعظین ـ بنده می‌خواستم سئوال کنم آیا دعوتی شده است یا خیر بر حسب رسم است اگر بر حسب رسم است بسیار خوب و الا گمان می‌کنم لازم نیست.

رئیس ـ دعوت نشده است سابقاً این طور رسم بود که در اعیاد یک عده دیدن می‌کردند.

کاشف ـ بنده گمان می‌کنم چون عید قربان یکی از اعیاد مسلمین است لازم است یک هیئتی بروند ولی در خصوص اشخاص بنده مباحثه ندارم هر کس را معین کنند خوب است دیگر گمان می‌کنم که لازم باشد اگر رسم بوده است همان هیئت رئیسه کافی است.

وکیل الرعایا ـ بنده با عقیده که نسخ کنند همراه نیستم ولی دراینکه همان هیئت رئیسه بروند تصدیق دارم.

محمد هاشم میرزا ـ بنده رفتن به حضور نایب السلطنه را در موقع عید لازم می دانم.

شیخ اسمعیل ـ بلی بنده می‌خواهم عرض کنم که این دو عید یعنی عید اضحی و عید فطر امتیازاتی دارد که در واقع دین ما اساسش در این دو عید شد این دو عید از اساس اسلام است دید و بازدید را نباید ترک کرد.

رئیس ـ اینجا یک قدری اختلافات شده است بین آراء.

تقی زاده ـ بنده باز تکرار می‌کنم که چون دفعه اول است در مجلس می‌خواهید این رسم را عمل کنید شخصاً ترجیح می‌دهم که این عادات ملغی شود و باید این مطلب یک قدری توضیح شود عرض می‌کنم غرض این نیست که عید فطر یا اضحی را از بین ببریم عید در جای خودش هست دید و بازدیدهای رسمی هم هست نه این است که خدای نخواسته عید نکنند یا عیدها را از میان بردارند این عید مسلمانی است اما در اسلام این نیامده است ک اگر در مملکت پارلمان باشد باید او یک هیئتی بفرستد به دربار این رسم دولتی است داخل در رسومات دولتی و مملکتی باید باشد عید هست سلام هم در آنجا هست و اشخاص هم همه کس هست و اشخاص می‌توانند از هم دید و بازدید کنند این رسم اسلامی به جای خود باید برقرار باشد ولی عرض می‌کنم یک نظری هم در سایر ممالک بکنیم و رسومات دولتی آنها را معمول داریم این ترتیب را فقط ما معمول داشتیم که شاه بیاید برای افتتاح مجلس و مجلس را افتتاح کند ختمش را هم او بکند غرض بنده به حفظ مقام است که توهین نشود هم مقام ایشان هم مقام مجلس البته در موقع عید هر کس با کسی دوستی دارد آشنائی دارد با هم دید و بازدید می‌کنند البته وکلا هم با وزراء و علما آشنائی دارند از یکدیگر دید و بازدید خواهند کرد دیگر یک هیئتی از مجلس برای اینکار برود گویا ترجیعی نداشته باشد باید مشرف شدن هیئتی از وکلا را به حضور شاه از برای مواقعی ذخیره کنیم که در آن مواقع باید آن را استعمال کرد.

هشترودی ـ بنده عرض می‌کنم این دو عید از اعیاد ملی است و سلطنت ما هم سلطنت ملی است این معروف است منکر هم ندارد سلطان هم خود یک قوائی و امتیازی برای خودش دراین عید قرار داده است برای اینک یک تعظیم و تمجیدی از شاه شود و برای شکوه اسلام خوب است که یک عده بروند.

ناصرالاسلام ـ می‌خواستم عرض کنم همان نکته را که آقای تقی زاده فرمودند خوب است رجوع شود به ترتیب سایر ممالک اگر در همه جا معمول است ما هم معمول داریم اگر معمول نیست که هیچ این قدر در این باب مذاکره نباید کرد.

کاشف ـ اگر بخواهیم تأسی به پارلمانهای دیگر کنیم بنده سراغ دارم پارلمانی را که در این مواقع هیئتی به دیدن سلطان می‌روند خوب است برای اینکه اختلاف برداشته شود رأی بگیریم که بروند.

وکیل الرعایا ـ بنده می‌خواستم عرض کنم این اشتباه نشود این هیئت برای این نمی‌روند که در صف سلام بایستند و قبل از ظهر هم نمی‌روند بلکه بعد از ظهر می‌روند در طرف عصر و به آن احتراماتی که لازم است این مقام را پذیرائی می‌کنند خوب است همان هیئت رئیسه بروند.

رئیس ـ چون در این دوره اول است ک می‌خواهیم این کار را بکنیم خوب است رأی بگیریم (عده گفتند خوب است رأی بگیرید.)

رئیس ـ پس از برای رفتن فردا رأی می‌گیریم به این طور که هر کس رأی دارد برای اینکه یک هیئتی فردا برای تبریک به حضور نایب السلطنه بروند قیام نماید (حضار ۴۸ نفر) (قائمین ۲۷ نفر).

رئیس ـ حالا رأی می‌گیریم برای اینک این هیئت را مجلس انتخاب کند یا هیئت رئیسه انتخاب کند (جمعی گفتند خود هیئت رئیسه بروند.)

رئیس ـ هر کس رأی دارد بر اینکه هیئت رئیسه بروند فوراً قیام نماید. (حضار ۴۸ نفر) (قائمین ۳۳ نفر).

رئیس ـ کاغذی است که از انجمن ارامنه نوشته‌اند خوانده می‌شود (ذکاء الملک کاغذ انجمن ارامنه را قرائت کرد).

رئیس ـ اولاً به مناسبت اینکه این بنده هم جزء کمیسیون انتخابات بوده‌ام خوب است توضیحاً این یک مطلب را که راجع به مسئله انتخابات است عرض کنم اینها تصور کرده‌اند که از آن‌ها یک حق مساواتی مضایقه شده است و بالعکس در کمیسیون انتخابت اینمسئله منظور شد که اگر به طور تساوی ملل غیر مسلم ایران شرکت بکند در انتخابت منتخب و منتخب هیچ وقت اکثریت نخواهد داشت و برای اینک از آنها وکیلی در مجلس باشد معین کردند که از آنها یک نفر مبعوث شود اینیک جوابی بود کهبنده نظر کمیسیون انتخابات را خواستم عرض کرده باشم آقایان دیگر هم آنجا هستند که درکمیسیون انتخابات بوده‌اند البته این عرض مرا تصدیق خواهند کرد (غالباً تصدیق کردند).

منتصرالسلطان ـ چون باید حفظ قانون و نظامنامه خودمان را بنمائیم و اگر بخواهیم به ملاحظه اینکه ارامنه به این قسم که نوشته‌اند و سه نفر وکیل خواسته‌اند از آنها بپذیریم خلاف نظامنامه انتخابات کرده‌ایم و نمی‌توانیم تغییر بدهیم اگر بخواهیم تغییر بدهیم اغلب نقاط خود ایران شاید خیلی از شهرهای کوچک یا بعضی از قصبه‌های ایران هم بخواهند مستقلاً به مجلس شورای ملی بفرستند پس در این صورت ما نمی‌توانیم برای خاطر یکی یا دو نفر وکیل نظامنامه انتخابات را به هم بزنیم و این خیلی اشکال پیدا می‌کند بنده خیلی افسوس می‌خورم آنها هم خیلی زحمت کشیده‌اند ولی نمی‌شود.

رئیس ـ به مناسبت اینکه وقت منقضی شده است قبل از آنکه داخل مذاکره شویم در این مبحث چون در این خصوص نوشتجاتی هست که از انجمن‌ها و هیئت مدیره به کمیسیون مالی و کمیسیون فوق العاده که حالا قرائت آنها هم البته لازم است و در اینجا خیلی طول می‌کشد به این مناسبت هیئت رئیسه صلاح می داند که بدواً در یک کمیسیون به موقع مداقه و ملاحظه گذاشته شود آن نوشتجات را هم آنجا مطالعه بکنند از روی آن نوشتجات رأی خودشان را به مجلس پیشنهاد کنند آن وقت در صورت لزوم این مطلب مذاکره خواهد شد.

(اتفاقاً گفتند صحیح است).

رئیس ـ تعین کمیسیون به روز شنبه خواهد افتاد مناقشات درباره اکثریت تام یا اکثریت نسبی برای روز شنبه است حالا دیگر مجلس علنی منقضی است آقایان تماشاچی و مخبرین تشریف ببرند به قدر چهار دقیقه مجلس خصوصی خواهد بود.

(مجلس نیم ساعت از شب گذشته ختم شد.)