مذاکرات مجلس شورای ملی ۱ اسفند ۱۲۸۵ نشست ۴۵
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری نخست | تصمیم‌های مجلس | قانون اساسی مشروطه |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری نخست |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۱ اسفند ۱۲۸۵ نشست ۴۵
مذاکرات دارالشورای ملی پنجشنبه ۸ محرم‌الحرام ۱۳۲۵
آقا میرزا طاهر - خلاصه مذاکرات روز سه شنبه ۶ محرم را قرائت نمود.
رئیس جناب مستشارالدوله روز سه شنبه سوالاتی در خصوص گمرک فرمودند بنا شد آقای وزیر مالیه تشریف بیاورند سوال و جوابی بشود حالا تشریف آورده اند فرمایشی دارید بگویید.
مستشارالدوله - چند روز قبل مستدعیات اهالی آذربایجان اینجانب در باب مواد هفت گانه که پیشنهاد دولتیان نمودیم یکی از آن عزل مسیو نوز و مسیو پریم بود که آنها را تغییر بدهند بالصراحه دولت قبول فرمود بعد قرار شد اداره گمرک رسما در تحت نظارت وزارت مالیه باشد و حضرت اجل آقای وزیر مالیه قراری بدهند به ترتیب معین در تحت رسیدگی یک نفر بلژیکی باشد تا این روزها معلوم شده غیر از این ترتیب که بایستی حضرت عالی معمول فرمایید مجری نمودند عرض می کنم اولا مسیو نوز و مسیو پریم معزول شدند یا خیر؟ گویا ظاهرا که منصوب بودند باطنا منصوب تر شدند و مسیو کینه را گذارده اند به دستورالعمل خیالشان رفتار می کند ثانیا قرار بود یک نفر مشاور یا یک نفر به رسم نیابت از بلژیکی ها یا فرنگی ها علی المجادله باشد حالا معلوم نشده یک تحویل داده اید و از قراری که مذکور داشته اید اسناد لازمه را که نزد مسیو نوز و مسیو پریم بوده و نوشتجاتی که سندیت داشته در ابطال آن کوشیده بلکه سوزانیده اند اسنادی که عندالحاجه و عندالحساب لازم آنی است و چون معلوم نیست مدیر اداره گمرک کیست و به چه کس داده اند هنوز دست خیانت آن باز است در این خصوص از حضرت اجل وزیر مالیه در مواد اربعه سوال می کنیم اولا مسیو نوز و مسیو پریم معزول شدند یا خیر و به دستورالعمل آنها کینه در چه کار مشغول است؟ به کی سپرده شده؟ لز طرف آقای وزیر مالیه برای تفتیش یک نفر را مقرر فرموده اند یا خیر؟ و دیگر از همه چیز واجبتر مقرر فرموده اند به محاصبه این دو نفر رسیدگی نمایند یا خیر؟
وزیر مالیه - اما برای حساب یک نفر فرستاده ام از همان روزی که مسیو نوز را معزول نموده اند مشغول جمع‌آوری تمام حساب ها هستند ترتیب حساب ها را که داده اند اگر مفتشی لازم باشد مسلم گذارده می شود برای آتیه هم یک نفر مدیر صحیحی باید بگذاریم اداره گمرک اداره بزرگ معتبری است یک نفر مدیر علمی که عالم باشد و تعرفه هم بشود لازم داریم حالا یک نفر آدم موقتی است و در تحت وزارت مالیه می باشد دو روز قبل همین قدر غدغن شده و ترتیب حساب ها را رسیدگی می نماییم سابق براین صورت کل را می دادند حالا دستورالعمل داده ایم که صورت ها را بجزء بدهند و مخارج را هم قلم داد نمایند از روی اسناد رسیدگی شود بعد از این مرتبا به همین ترتیب بنویسیند و بدانند. برای مفتشی هم چند نفر معین می کنم ماه به ماه صورت نوشته اول ماه صورت یک ماهه را بجزء بدهند و عایدات را هم صورت بدهند حالا نمی دانم این ترتیب که قرار گذارده ایم صحیح است یا خیر؟
مستشارالدوله - برای این عرض می کنم که کینه به دستورالعمل آنها رفتار می کند.
وزیر مالیه - آنها را بکلی خلع نمودیم
مستشارالدوله - برای این عرض می کنم که کینه به دستورالعمل آنها رفتار می کند.
وزیر مالیه - مدیرهایی که در بوشهر و بندر عباس و کرمانشاه و سایر سرحدات هستند گفتیم حالا بکار خود ابقا باشند.
مستشارالدوله - در باب ولایات عرض نکردم برای آن دو نفر که می گویم به اسم معزول ولی در باطن مداخله دارند مداخله نداشته باشند.
وزیر مالیه - جزئی اسناد نزد آنها است حالا خواسته باشیم یک مرتبه اداره گمرک را با اجزایی که مداخله دارند برهم بزنیم نمی شود یک نفر از جانب من هست در گمرک حالا خبر ندارم اگر تخطی شده باشد و خطایی آنها کرده اند نمی دانم. اصلا دولت آنها را بکلی منفک نموده به هیچ وجه مداخله ندارند مسیو کینه را مسول و مدیر موقتی نموده ایم.
سعدالدوله - این طور نشد مفصل بفرمایید کینه را حضرتعالی منتخب فرموده اید به نمایندگی و مدیری یا مسیو نوز؟
وزیر مالیه - دولت او را معین نموده.
سعدالدوله - به چه اطمینان؟
وزیر مالیه - به اطمینان مدیرهای ولایات
سعدالدوله - به تمام آنها اطمینان تمام نداشتیم اینهمه اوضاع برای عدم اطمینان کلیه است کینه را حضرتعالی منتخب فرموده اید چون حالا مسئول ما وزیر مالیه است منتخبین را اگر دولت هم معین نماید وزیر مالیه باید منتخب نماید بعدا احکام صادر بشود کینه را حالا حضرتعالی منتخب نموده اید با مسیونوز.
وزیر مالیه – بنا شد یکنفر را بگذاریم عجاله او را گذاردیم ولی بنده انتخاب نمودم و بنده گذارده‌ام دولت دید کسی نیست لابد شدیم.
سعدالدوله – چون فرمودید حالا اداره علمی شده وآدم عالم باید گذارده شود بواسطه کتابچها و تنظیمات اداره و تعرفهای خارجه اینجا هم باید عالم باشد بالصراحه عرض میکنم این آدم بهیچوجه اطلاعی ندارد.
وزیر مالیه – جنابعالی معین فرمایید.
سعدالدوله – بنا بود فرنگی مدیر نباشد یک رئیس و مدیر ایرانی با یکنفر مشاور فرنگی تعیین نمایید.
وزیر مالیه – این مطلب باید عرض شود.
سعدالدوله – اما در صحبت دیگر و فرمایشات جنابعالی یکمرتبه نمیتوانم جواب بگویم برای تکلیف ولایات که میفرماید مدیر ولایاترا نمیتوانیم بر هم بزنیم یکنفر مشاور خوبی برای تفتیش من سراغ دارم برای آنجا بگذارید.
وزیر مالیه – بسیار خوب بنمایانید.
سعدالدوله – آن مسیو انکاس است هم دیانت دارد و هم امانت.
حاجی محمد اسمعیل آقا – رئیس باید ایرانی باشد مفتش هر کس باشد.
سعدالدوله – رئیس باید ایرانی باشد و در تحت ریاست جنابعالی باید باشد عرض میکنم این کینه را جنابعالی نمیشناسید این کینه هنوز بکینه های سابق باقی است مسبوق نیستید با مسافرین چه میکرد سئوال فرمایید چه نوع بی احترامیها با مسلمانها میکرد وابدا سواد وعلم ندارد.
وزیر مالیه – ممکن است.
حاجی محمد اسمعیل آقا – بعلاوه از آن روزی که آندو نفر را منفک نمودند وجوهات و عایدات دولت را بتوسط وزارت مالیه خرج میکنند یا به میل خودشان ؟
وزیر مالیه – آنها حق ندارند.
حاجی محمد اسمعیل آقا- عایدات روز بروز چه میشود؟
وزیر مالیه – میماند.
حاجی محمد اسمعیل آقا – از آن روز که اینها خلع شده اند موجود است همچو فرمودید نباید مصرف بشود.
وزیر مالیه – همین طور است ترتیبی از برای خرج داده شده که مخارج گزاف نکنند مثلا باسم ریاست گمرک یک مواجب غالب ولایات را هم حاصل خیز آنها را احتکار کرده اند و از برای هر جا تکلیفی معین میکنیم تلگراف هم زده ایم همینطور که بمن راجع شده اینطور که عرض میشود در تحت عمل صحیح وامیداریم.
سعدالدوله – کرایه خانه میگیرند علاوه مواجب میگیرند بجنابعالی خبر نمیدهند باید مقرر فرمایید بجز کنترات چیزی داده نخواهد شد.
وزیر مالیه – باین عجله نمیشود صورت خواسته ام بجزء بدهند صورت که رسید آنچه صحیح است قبول میکنیم واگر صحیح نیست نسخ میکنیم.
سعدالدوله – مجلس باید سئوال بکند حالا معلوم شد یک مدیر میخواهید یک مشاور باقی تمام در تحت مسئولیت وزیر مالیه است.
وزیر مالیه – اینها را امروز فرمودید.
سعدالدوله – خیر همه وقت عرض کرده ام اول ترتیب کمیسیون دوم ترتیب اداره سوم رئیس و مدیر ایرانی تمام آحاد ملت مرا ملامت میکنند و با مسیونوز فلانی غرض شخصی داشت جنابعالی میدانستید بنده غرض شخصی نداشتم اگر غرض پیدا شد وقتی بود که وزارت تجارت را بمن داده بودند تجار از او شکایت کردند بنده بدولت اخطار کردم قبول نکردند نوشتجات و مستورجات و کاغذهای زیاد موجود است تمام متفقا از بنده میخواستند بحساب این آدم رسیدگی بدقت بنمایم هر چه خواستم قدری بحساب او برسم گفتند طوری است که نمیشود بعضی از رجال دولت گفتند مطمئن هستیم بعد گفتم رئیس باید یکنفر ایرانی باشد دو نفر دیگر مستوفی و محاسب از خارج یا داخل فرق نمیکند سه نفر هم از خارجه باشد از برای همچه کار عمده که در تمام جاها انتشار پیدا شده وحالا از خواب بیدار شده اند و میگویند سیاست مالی نباید بشود شرف ایرانی را میخواهند از کمیسیون مدلل میکنیم سه نفر ایرانی دو نفر فرنگی محاسب معتبری معین خواهد شد ما هرچه بکنیم هر قدر خرج بکنیم از هزار تومان تا صد هزار تومان بخواهند ملت میدهند که تصور نکنید ملت بی غیرت هستند همه حاضر هستند بدهند.
حاجی محمد اسمعیل آقا – مجلسی بودم میگفتند برای حسابهای مسیونوز حاضریم تلگراف هم بزنند هیچ مالی از مال التجاره با آنکه ضرر دارد از گمرک خارج نکنند تا حساب او رسیدگی شود گفتم بمجلس اظهار بکنیم بفرمایید تلگراف شود هیچ مالی خارج نشود.
سعدالدوله – بنده بقدر سهم خود حاضرم.
وزیر مالیه – یعنی میفرمایید ضرر ندارد.
اسدالله میرزا – البته ضرر دارد برای گمرک و دولت و تجار.
حاج محمد اسمعیل آقا – ضررش را میدانم و ملتفت هستم چون بواسطه اختلاط برواتی که مسیونوز تومانی پنجهزار خریده و میخرد و بحساب دولت میخواهد بیاورد و از عایدات دولت کسر نمیگذارد وزیر گمرک بوده حالا اگر یک فهرست را بخرج دولت بیاورد باین ترتیب نمیشود.
وزیر ملایه – چاره باید کرد من گفتم صورت بنویسند معلوم است نمیگذاریم دو سه نفر محاسب برای این خواستم که از برای بعد چیزی ننویسند.
حاجی محمد اسمعیل آقا- این مطلب بر ما معلوم شد از وقتی که آنها را خلع نموده اید دخالت ندارند وااره در تحت فرمان وزیر مالیه است بموجب صورت که میفرمایید از جنابعالی سئوال میشود.
وزیر مالیه – یعنی چه طور؟
سعدالدوله – یعنی عایدات دولت از روزی که اینها خلع شده اند بعهده جنابعالی است.
وزیر مالیه – میخواهید مواجب هم ندهیم.
بحرالعلوم – از آن چیزهای مخفی میگویند.
حاجی محمد اسمعیل آقا- بهر مصرفی دولت پول میگیرد باید بحواله وزیر مالیه باشد وزیر مالیه هم بصیر هستند البته هیچکس نمیتواند تخطی نماید حالا تکلیف اساس ااره هم باید اجزاء کار بکنند امروز این آدم را خلع نمودید ادارات سرحدیهم همه جا سر کارشان هستند صلاح تعطیل هم نیست پس هر کدام سر جای خودشان هستند در اینجا هم اگر دفتر را از دفتردار بگیریم و تغییر بدهیم رشته دست اوست نمیشود پس اجزائی که بودند هستند تا خلاف آنها معلوم شود عجاله برای رئیس و مدیر باید کاری کرد.
وزیر مالیه – آنها را که خلع نمودیم یکنفر مدیر موقتی گذاردیم کاری هم که من کرده ام تلگراف کردم که خود آنهاییکه در ولایات هستند مسئول هستند عایدات را بجزء صورت بدهند با مخارج اول مواجب اجزا و کرایه خانه وغیره صورت برسد این مدیر ولایات را حالا نمیتوانیم تغییر بدهیم و تلگراف بکنیم مقصود تا جواب برسد صورت یکماهه را می‌بینیم معلوم میشود.
حاجی محمد اسمعیل آقا- مخارج اداره را عرض نکردم عایدات فاضل از خرج که بالاستمرار موجود میشود دولت نماید خرج بکند از روزی که مسیونوز خلع شده باید معلوم شود نباید دیناری باحدی داده شود.
وزیر مالیه – غدغن شده از دفتردار صورت خواستم این صورت خود وسیله تفتیش است حالا شاید این دو روزه معلوم شود.
سعدالدوله – مفتشین را کی میفرستید؟
وزیر مالیه – این یک مسئله خارج است.
حاجی محمد اسمعیل آقا- مخارجیکه قلمداد بکنید مجلس مالیه را خواهند شناخت اگر فهرستی میاورند مجلس قبول نمیکند.
سعدالدوله – این یک توضیحی است که مجدد عرض میکنم مدیر باید ایرانی باشد این عقیده را از ذهنشان بیرون بکنند استدعا میکنم مدیر فرنگی نباشد.
وزیر مالیه – در ذهنشان است.
سعدالدوله – در ذهنشان نیست.
وزیر مالیه – یعنی طوری میفرمایید که همچون عقیده نداریم؟
سعدالدوله – بنده از اینجا نمیتوانم خارج بشوم همچو تصور نکنید که بنده خیالی دارم بنده فدائی ملت هستم تا زنده هستم از مجلس خارج نمیشوم.
وزیر مالیه – خطاب بمجلس بفرمایید به بنده چرا این حرف را میزنند.
سعدالدوله – حالا هم بمجلس میگویم یک نفر فرنگی نباید مدیر باشد از فرنگی چیزیکه قبول نمیشود از برای تفتیش یا بعنوان معاونی یا مشاوری اگر لازم باشد، چیز دیگر قبول نمیشود.
وزیر مالیه – بموجب قانون اساسی خودتان هر چه نوشته شده باید عمل نمایید.
آقا سید حسن تقی زاده – مطلب مکرر ندارد تکالیف زیر مالیه همان است که فرموند نباید مکرر شود مسئولیت دارند دیگر تکرار هر مطلبی گویا صحیح نباشد هر وزیر در اداره خودش مستقل است ودیگر انتخاب و کمیسیون راجع بمالیه است البته سابق اختیار بود که بصدر اعظم گفته شود حالا مخالف کلیه قواعد است .
وزیر مالیه – در فرانسه که جمهوری است و در آلمان وانگلیس بتصویب امپراطور است.
سعدالدوله – خیر بنده عرض میکنم با مجلس است.
آقا سید حسن تقی زاده – وزیر مالیه نمیتواند بحساب مالیه به تنهایی رسیدگی نماید.
وزیر مالیه – من شخصا نمیکنم ولی در کمیسیون با آنها میتوانم و اگر موافقت مجلس هم باشد خوب است.
سعدالدوله – اذن بدهید خودمان کمیسیون بکنیم ولی مامورین را خودتان بفرستید.
اسدالله میرزا – اینها در وزارت خارجه است.
سعدالدوله – خودمان تعیین میکنیم.
احسن الدوله – اینها سد راه دخل نیست آن رؤسا که هستند این قدر کار میکنند اولا باید جناب وزیر مالیه تلگرافی باین مضمون مخابره نمایند که آنچه وجوه نقدی است ضبط گردیده صورت بفرستید مخارج یومیه ندارند حمالی است که بپای تجار است مواجب هم ماه بماه است باید تلگراف بزنید باطلاع اجزاء ضبط شود اجزا اینقدر گرسنه نیستند صورت اجزا را هم بوزارت مالیه بفرستید البته مواجب آنها را هم معین خواهند فرمود ولی مجبور نباشند و زیردست یک مدیر خارجه و بی اطلاع از افعال او نباشند باید مسلط باشند مثلا در آذربایجان هیچ نمیشد.
وزیر مالیه – پس یک کار دیگر میکنیم یکمرتبه نباید بخواهیم من عقلم باینطور میرسد یکنفر مدیر موقتی معلوم شود در تزلزلیکه آنها دارند شبهه نیست گفته ام در کارتان مشغول باشید ولی تکلیفتان این است بجزء صورت بدهید.
احسن الدوله – باطلاع کی؟
وزیر مالیه – آنصورت که رسید من تفتیش میکنم اگر از حالا بگویم ادارات سخت میشود و اموراتش از روی استحکام نمیگردد مگر مجلس یک دستورالعمل تازه بدهند.
احسن الدوله – از دو حال خارج نیستند یا درست کارند و امین یا نیستند اگر امین هستند مسلما کسرشان نمیشود واگر متقلب هستند آنهم مسلما استعفا خواهند داد.
وزیر مالیه – یعنی میفرمایید اجزا را بر رئیس بگماریم.
احسن الدوله – از اول التفات نفرمودید ثبتها و صورتها و پولها باطلاع اجزا ضبط شود.
وزیر مالیه – اجزا صورت بدهند.
احسن الدوله – اجزا پیش خودشان صورت دادند اجزا از صبح تا غروب مستحضرند ولی شام که میشود اسناد را از آنها میگیرند.
وزیر مالیه – جواز ندارند.
احسن الدوله – جوزا دارند مرتب نیست.
وزیر مالیه – باید رسیدگی کرد.
احسن الدوله – بنده خودم نظارت کامل کردم نمیگذارند اجزاء ملتفت باشند حالا عرض میکنم اجزا مسلمان اینقدر خاک بر سرشان شده که نباید دخالت داشته باشند؟
حاجی محمد اسمعیل آقا- اگر یکنفر مسلمان باشد مگر تمام بر هم میخورد غیر از این نباید بشود بیرون نرود تا بحساب این آدم رسیدگی بشود اگر شش ماه طول بکشد باشد.
سعدالدوله – شش ماه باشد چاره نیست.
رئیس- پس بکلی گمرک را بهم بزنید.
حاجی محمد اسمعیل آقا- بر هم بزنید .
آقا میرزا ابوالحسن خان – چه باید کرد باین ترتیب ببرند؟
رئیس- بارامی فرمایش بکنید انشاءالله بتوجه جناب وزیر مالیه خوب میشود.
آقا میرزا ابوالحسن خان – علامتی نباید باشد از برای سرحدات پس یک نفر ناظر معین نمایید مثل سایر ادارات بانکها یا جای دیگر که رئیس دارد ونایب رئیس دارد چنانچه رئیس مسئول است نایب رئیس هم مسئول است اگر بخواهند نایب رئیس نظارت قبول میکند اینکار کار صحیح است باین ترتیب میشود کار از پیش برد.
سعدالدوله – ما هم ترتیب صحیح خواستیم.
وزیر مالیه – تفتیش هم پشت سر اینهاست.
سعدالدوله – چطور باشد از اینجا باید بفرستیم.
مستشار الدوله – ارائه این طرق را بنده وقتی تامینات از وزیرمالیه خواستم خودشان آن طور که صلاح میدانید مرتب میفرمایند حالا اجازه میفرمایید عرضی خاطرم رسیده واضح تر گویا باشد مقرر فرمایید مجلسی در ادارات تشکیل بدهند مرکب از رئیس و نایب رئیس هر روز اجزاء و رئیس در آن مجلس حاضر شده صورت یومیه آنجا را بنویسند بامضای تمام همه روزه مهر نموده بهمین ترتیب مشغول باشند.
وزیر مالیه – این بد نیست بسیار ممنونم مطلب صحیحی است.
وزیر مالیه – فکر دیگر درخصوص استخدام فرنگی یا غیر فرنگی .
سعدالدوله – بنده عقیده ام این است یک نفر فرنگی باشد از آنجایی که در فرنگستان هم هست یک مفتش بگذاریم.
وزیر مالیه – بنده هم همین را عرض میکنم چیزیکه صحیح بود همان است که جناب مستشارالدوله گفتند.
سعدالدوله – در صورتیکه تفتیش نکنیم بآن ترتیب که مستشارالدوله گفتند بد نیست.
وزیر مالیه – باید در اینجا نتیجه گفته شود در مجلس خارج گفتگو میکنیم.
سعدالدوله – یک کار دیگر که باید بشود و در زمان مسیونوز جاری بود مسئله ارش است که دست او بود باید مهر کرد هر چه میخواهند میبرند.
وزیر مالیه – مسیونوز میگوید من وزیر بودم دفتر دست من است دفتر که مهر شود نمیشود آنها منفک شدند ولی اجزا دارند دفتردار دارد خودش که نیست.
سعدالدوله – خودش نیست ولی در صورتش بوده.
وزیر مالیه – حال نمیشود مهر کنیم باید خارج کنیم آن وقت ۰۰
سعدالدوله – مقصود از ارش دفتر نیست آن ارش نامی است که در آنجا هست نه اینکه دفتر را مهر کنند. مقصود ایرانی باشد.
حاجی محمد تقی شاهرودی – اینهایی که میگویید از روی نظامنامه است یا خارج از نظامنامه.
سعدالدوله – حاجی شما چرا این حرف را میزنید ما روزیکه مسیونوز رامعزول نمودیم گفتیم رئیس ایرانی باشد.
رئیس- خوب است طوری صحبت کنید که نتیجه داشته باشد.
آقا شیخ حسین – این وزرا ما باید هر یک از ادارات خودشان را منظم بنمایند وزارت مالیه قسمی معمول بدارند که نزد دولت و ملت مسئولند و جواب باید بگویند.
وزیر مالیه – بلی من مسئولم.
سعدالدوله – مسئول هستید و یکسال است نتوانستید منظم نمایید و حساب آنها را داشته باشید.
وزیر مالیه – ما نقضان نکردیم ما عقلمان این طور رسید اما تمام را تعطیل بکنیم ومهر موم بکنیم خیر نمیشود.
حاجی محمد تقی شاهرودی – کسی آزاد نیست در حرف زدن از روی نظامنامه باید عمل بشود.
وزیر مالیه – اگر کسی خیانتی ثابت کرد بدولت اظهار میشود بنده چهل سال است میان شماها زندگانی کردم هیچکار را طمع نکردم نخواستم منهم یکی از آحاد ملت هستم منهم خیلی ملت را میخواهم منهم مال و جانم را فدا میکنم من اینطور عقلم رسیده که عرض کردم.
سعدالدوله – کدام یک از اجزاء اینجا این عرض را کردند.
وزیر مالیه – گفتید مهر و موم بکنید.
سعدالدوله – ارش را گفتم.
وزیر مالیه – ارش همان دفتر دار است.
سعدالدوله – ارش آنشخصی است که اسناد دست اوست.
وزیر مالیه – اسنادیکه سند خرج است نمیشود گرفت.
وکیل التجار رشت – باید نشان وعلامت بگذارید .
وزیر مالیه – این صحیح است که بگوییم از مرکب قرمز نشان بگذارید اجزائیکه نمیشناسیم قطعا نمیخواهیم .
آقا شیخ ابراهیم – ماهیانه دولت وملت مغایرتی نمیدانیم.
حاجی معین التجار- تمام برای آسودگی واردات دولت است ممکن است در سرحدات از حکومت یا از تجار یا دیگری یکنفر نظارت در گمرک داشته باشد.
وزیر مالیه – مذاکرات خوبست در کمیسیون باشد و نتیجه اینجا گفته شود.
حاجی معین التجار- اگر از خارج باشد خوب نیست.
وزیر مالیه – مفتش از خارج باشد ما نمیشناسیم.
حاجی معین التجار- اگر از تجار بخواهید میشود معرفی بکنیم.
وزیر مالیه – رئیس را میفرمایید برداریم؟
حاجی معین التجار- این اشخاص همینقدر نظارت پول را داشته باشند.
وزیر مالیه – بتجار بندر بوشهر و بندرعباس بفرمایید صورت بردارند.
معین التجار – باید از صندوق گمرک مطلع باشند.
وزیر مالیه – آنچه بنظر من رسید این است اگر از این ترتیبات چیزی نرسد صورت میرسد معلوم میشود.
معین التجار- تجار آنجا بدولت حق میدهند باید یکنفر مخصوص معین شود و از صندوق گمرک مطلع باشد.
حاجی محمد علی – نتیجه آن برای سابق هم بد نیست.
وزیر مالیه – حساب سابق را هم صورت خواسته ایم.
معین التجار- از برای حساب تمام دفتر و صورت دارد همان دفتر و صورتها را بکمیسیون مالیه بدهید خودمان رسیدگی مینماییم اگر مجلس صلاح بداند.
وزیر مالیه – از برای کمیسیون رسیدگی بحساب جناب سعدالدوله گفتند باتفاق باید باشد.
معین التجار- مجلس باید علیحده بکمیسیون برسد اقلا باید آینده را حفظ کنید.
وزیرمالیه – برای گذشته حسابش را میرسیم. مشغولیم ودیگر صورت خواسته ایم.
معین التجار- در عایدات چندان پیچیدگی ندارد .
وزیرمالیه – عایدات و مأخوذات را صورت میدهند مداقه میکنیم بعد از آن اگر لازم باشد میتوان صورت ثبتهای جزء ولایات را هم رسیدگی نماییم اما برای امروز چیزیکه بنظر من میرسد همین است که از آنها صورت خواسته ایم همان که حاجی محمد اسمعیل آقا گفتند دیگر نمیتواند بعد از این چیزی بیفتد.
معین التجار- رأی بر این قرار گرفت مدیر یکنفر ایرانی باشد.
وزیر مالیه – حالا اگر بگوییم ایرانی فرنگی باز نمیشود از برای علاج یکمرتبه لازم میشود یکنفر فرنگی میآوریم یا برای علاج و جراحی یکنفر فرنگی یا ایرانی میآوریم رئیس ایرانی باشد اما یک مدیر میخواهد از برای جریان قانون و دفترداری جوهر هر کدام را رسیده انتخاب بکنیم ولی مالیه از اینها ماه بماه حساب میخواهد مخارج را جزء بجزء صورت بدهند اولامالیه چیز صحیح را قبول میکند بعد اداره تفتیش را تشکیل میدهد یعنی تفتیش از آنهاییکه صورت جزء را باید بدهند از آنها تفتیش میشود تجار هم صورت بفرستند اینکار مالیه است.
معین التجار- اگر بدانند تفتیش و حسابی هست تقلب نمیکنند.
سعدالدوله – لاورس که بنا بود تلگراف زدیم توقیف باشد چهار شب قبل حرکت کرده.
وزیر مالیه – میخواهید اداره تفتیش را معین نماییم میخواهید خودتان تفتیش کنید.
حاجی امین الضرب- این راجع بوزیر مالیه است جواب عرض مرا بدهید کی اقدام میکنید و مدیر ایرانی میآورید.
سعدالدوله – عرض کردم فرنگی نباید باشد.
حاجی امین الضرب – برای کلیه چند نفر میخواهید.
وزیر مالیه – ده دوازده نفر.
حاجی امین الضرب – دو دوازده نفر را شما از ایرانی ندارید؟
وزیر مالیه – عقیده بنده این است با هم باشند.
سعدالدوله – عقیده بنده هم همین است با هم باشند بقدر کفایت.
وزیر مالیه – البته هر دولتی مستخدمین او از ملت خودش است ولی بعضی امورات که محتاج میشویم چه باید کرد فعلا از این مستخدمین ایرانی وجوانها که داریم اولا بتدریج یکی دو سال درس علمی باید بخوانند.
سعدالدوله – تا یک درجه مشغول تحصیل هستندولی تمام رجال دولت باداره گمرکات که محتاج علمی باشد عالم نیستند حالا این منشیهای ایرانی را بفرمایید بیایند خود حضرتعالی تصفیه فرمایید.
وزیر مالیه – بنده را از این قرار عامی تصور فرمودید.
سعدالدوله – چون فرمودید یکی دو سال درس بدهیم.
وزیر مالیه – گفتیم برای علم خارج.
سعدالدوله – یکی از حسن فرنگیها که معروف است حساب را زود میدهند سه سال است حساب را نداده وزیر مالیه هم دفتر دارد و اداره هم دفتر دارد دوازده نفر در مدرسه دارالفنون محصل ایرانی و جوانهای کامل حاضرند.
وزیر مالیه – در بانکها هم هست.
سعدالدوله – از برای دفتردار از وزیر امور خارجه استفسار فرمایید آنجا هم هستند.
آقا سید ولی الله خان – برای شاگرد که فرمودید ثلث از آنها معلوماتی ندارند بهتر این است چند نفر از ایرانی در فرنگستان هستند بفرستند بیاورند از این سرچشمه سیراب شوند اغلب از ایرانی ها هم در اینجا زحمت کشیده اند ولی نمیتوانند به تمام شقوق وشعب برسند فعلا اکتفا نشود ما محاسب صحیح میخواهیم در آن مدرسه که در فرنگ هستند هنوز خودشان را مخاطب نمیدانند فرنگیها که بسیار مسلط هستند خودشان را یک جمع نویس میگویند زیر دست معلم فرنگی هستند واعتراض میکنند که برسند.
آقا میرزا محمود اصفهانی – نتیجه معلوم نشد.
آقا سید حسن تقی زاده – ترتیباتی که لازم شد برای خودشان برای خواستن مدیر که دست آویز مالیه باشد مذاکره شد فقط حرفی که باقی مانده این است که رأی گرفته شود واین چندفقره شمرده شد ولی آن ترتیب که تا این ساعت رسیدگی باو لازم است مبنای خود اداره است که نامنظم است همین قدر گفتند یک نفر مسیونوز رفت کار تمام شد.
آقا میرزا ابوالحسن خان – وضع مالیه این نیست که ما برای ایشان اجزا منتخب بکنیم ما وزیر مالیه را صحیح میدانیم خودشان باید ترتیب کار خودشانرا بدهند در هر جا اختلافی شد از ماست که از ایشان بخواهیم.
سعدالدوله – هر ترتیب که خودشان میدانند درست است ولکن امروز ما باید اخطار بنماییم مدیر فرنگی را ما قبول نمیکنیم.
آقا سید حسن تقی زاده – در صورتیکه خودشان حاضر هستند هر که باشد با خود ایشان است از مجلس با این مذاکرات نتیجه گرفته نخواهد شد.
رئیس- فرمایش آقای تقی زاده صحیح است . ولی این که نباید فرنگی باشد این مطلب شخصی است.
حاجی محمد اسمعیل آقا – ما گفتیم تمام با وزیر مالیه است لیکن از روز اول گفتیم مدیر و رئیس باید ایرانی باشد خودشان هم میدانند.
سعدالدوله – یکی مدیر ایرانی است که الزام بر تمام کارها است.
حاجی محمد اسمعیل آقا- اینها بر حسب اطلاع است باید مدیر ایرانی باشد که عایدات دولتی و سایر چیزها دست او باشد روز اولیکه عزل مسیونوز و مسیوپریم را خواستیم همین را گفتیم واز آن روز هم باطمینان وزیر مالیه بودیم.
آقا میرزا ابوالحسن خان- در قانون اساسی است مدیر فرنگی نباشد.
رئیس- نیست همچه چیز.
صدیق حضرت – در قانون اساسی ما که حاضر است نداریم.
وزیر مالیه – توضیحا نیست میفرمایید قانون اساسی ما نیست که مدیر فرنگی نباشد این را اینجا اظهار میدارند.
حاجی محمد اسمعیل آقا – این مطلب دو سالست آن تلگرافات آذربایجان که رئیس اداره گمرک فرنگی بر ما مسلط نباشد تمام را دولت میداند.
وزیر مالیه – این را من تازه میشنوم.
سعدالدوله – این نوشته شده.
وزیر مالیه – این کجا نوشته شده؟
رئیس- این کجا در مجلس مذاکره شد؟
اسدالله میرزا – ریش تاتور ترجمه اش مدیر است که نباید باشد.
حاجی محمد اسمعیل – اصلا خارجه نباید باشد بخارجه مجازات نمیشود داد که رعیت خارجه است.
وزیر مالیه – بعقیده بنده مطلب تمام شد من امروز که آمدم خیلی امیدها داشتم.
سعدالدوله – باز قرار شد کینه مدیر باشد؟
رئیس- اینها که میگویید تعیین رئیس و هر چه از این قبیل هست از روی نظامنامه باید باشد.
سعدالدوله – این جزو قانون شد که نوشتیم.
رئیس- قانونی که بتصویب مجلس نرسیده و بصحه هم نرسیده این را نمیتوان قانون گفت.
سعدالدوله – قانون نیست پس چرا مینویسیم حرف هم دیگر نمیزنیم قانون نیست بیندازیم دور.
آقا سید حسن تقی زاده- قانونکه نوشته شده و بصحه نرسیده حالا یک مسوده ایست تا صحه بشود آنوقت ولی وکلا میتوانند هر یک پهلوی خودشان چیزی بنویسند بمجلس بیاید بسته است باکثریت آراء.
حاجی امین الضرب – پادشاه که مسیونوز را عزل نمود استدعای رعیت شد قانون نبود.
سعدالدوله – جناب حاجی امین الضرب بگذارید من عرض کنم همانروز که استدعای عزل مسیونوز و پریم شد از همانروز استدعا شد دیگر ابداً مدیر و رئیس فرنگی و خارجه نباشد.
آقا سید حسن تقی زاده – این اتفاق عزل مسیونوز بدون صحبت شده یا اینهایی که میگویید صحبت شده و کسی نشنیده؟
حاجی امین الضرب – آقا بگذارید تمام بودند و شنیدند این چه صحبتی است میکنید احدی زیر بار رئیس خارجه نمیرود.
حاجی سید محمد – این مسئله مثل آفتاب روشن است علی الرؤس شده از روزیکه بشاهزاده عبدالعظیم رفتند همین حرفشان بود.
رئیس- شما مسئله شاهزاده عبدالعظیم را راجع بمجلس میکنید.
حاجی محمد اسمعیل – این استدعا شده است.
حاجی امین الضرب- جناب وزیر مالیه یادداشت بکنید که رئیس و مدیر نبایدد از خارجه باشد.
وزیر مالیه – این استدعا که خارجه تباید باشد از دولت بخواهید .
آقا میرزا فضلعلی- از دولت استدعا شده است.
آقا میرزا ابوالحسن خان – مدیر کل نمیخواهید مدیر جزء.
حاجی امین الضرب – عجالتاً اینکه هست نباید باشد.
رئیس- استدعای شخصی است ما نداریم همچون چیزی در نظامنامه نیست این ربطی بمجلس شوری ندارد.
حاجی امین الضرب- پنجاه استدعا که روی هم بگذارید این یک رأی مجلس شوری میشود .
صدیق حضرت – این استدعای شخصی است.
سعدالدوله – مدیر ایرانی استدعا میکنیم بگمارید.
رئیس- این ربطی بمجلس ندارد.
سعدالدوله – نگمارید.
وزیر مالیه – با این ترتیب میشودکاری از پیش برد در حقیقت امروز بسیار افسوس خوردم گفتم دیگر مجلس ما نقصی ندارد.
سعدالدوله – اگر رئیس ایرانی نمیشود باشد پس مسیونوز باشد بهتر است مجددا مسیونوز را سر کارش بیاورید بهان ترتیب سابق باشد.
اسدالله میرزا – کینه در نوشتجات امضا باسم خودش میکنید.
سعدالدوله – مدیر کل را هم از آذربایجان بیاورند.
رئیس- جناب وزیر مالیه مطلبی دارند؟
حاجی امین الضرب – اگر این ترتیب است مذاکره نشود بهتر است.
رئیس- این مطلب شما ربطی بمجلس ندارد.
سعدالدوله – جناب امین الضرب دیگر حرفی نمیزنیم این یک کلمه را هم میگویم آنوقت همان ساعتی که عزل مسیونوز را خواستیم گفتیم فرنگی نباید باشد.
رئیس- این نیست.
وزیر مالیه – وزیریکه بمجلس بیاید با این ترتیب میشود. برای نتیجه نشسته ایم این ترتیب باشد هیچ وقت مجلس نتیجه ندارد امروز ما با یک مسرتی آمده بودیم که دیگر این رد و بحث ها نشود.
سعدالدوله – مگر رقعه دعوت بجنابعالی نرسیده بود؟
وزیر مالیه – چرا.
سعدالدوله – چون فرمودید بخیال مطلبی آمده بودم برای مذاکرات خودتان تشریف آورده‌اید من عرض کردم رقعه دعوت را ملاحظه نفرموده‌اید و خودتان برای مطلب خودتان آمده اید.
وزیرمالیه – من همچو نگفتم همه نشسته اند میشنوند.
سعدالدوله – اگر مطلب دیگر هم همین طور است چه عرض بکنم ما پیش از وقت نمیتوانیم قبول بکنیم.
وزیر مالیه – گفتگوی ما در این است که جمع و خرج ما باید رسیدگی شود کسر داریم و اهم شعبه ها یک مطلب است که جمع وخرج باشد و کسر داریم در کمیسیون مذاکره بشود نتیجه بمجلس بیاید در آن کمیسیون گفتگوی تعدیل شد که برای تعدیل یا باید از خرج یا باید از دخل این جمع دولت که نتیجه ممیزی ده ساله است رسیدگی کرد تعدیل همه جا حالا صحیح نیست بعض جاها مالیات سنگین است و آن روز گفتم چندان فایده ندارد جاهایی که سنگین است اسباب آبادی نیست و از آنجا که تعدیل نشده اسباب خرج دولت بشود و بنظر من این تعدیل مثل رسیدگیهای سابق باشد که یکنفر معین بکند بعد گفتگوها پیدا بشود وطری که ممیزی باید نمود که از روی قاعده علمی باشد شخص واحد نباشد چند نفر مهندس یکنفر مستوفی بروند صورت را بیاورند که بدانیم برای اخذ مالیات چه باید کرد در کمیسیون همچو گفتند یک مرتبه از برای همه جا نمیشود فرستاد یک جا بروند تا ترتیبات بدست بیاید در این بین که ممیزین تعدیل نمایند بعضی اطلاعات حاصل میشود نه فقط برای مالیه برای کلیه اصلاحات خوب است مثلا فلان زمین معلوم شود چه قدر کاشته اند آبهاییکه هدر میرود معادل بکنند معلوم شود همین طور کلیه چیزها آنوقت نقشه مملکت بدست میآید و خوب میشود حالا از مجلس سئوال میکنم همانطور که در کمیسیون مذاکره شد قبول دارند.
رئیس- باید رأی بدهند.
حاجی محمد اسمعیل – این در کمیسیون شده ولی در مجلس نیامده در ترکیب تعدیل بحثی نشد.
وزیرمالیه – همین برای بنده کافی است که مجلس تعدیل واصلاح میداند.
آقا شیخ علیمحمد- این برای آن باشد که حکومتها تعدیل بکنند.
وزیر مالیه – این تعدیل برای آن است که از روی عدل و مساوات حرکت کنند که هر کس حق خودش را از روی مالیات بدهد این تمام تعدیلات را از میان برمیدارد همانطور که گفتم نقشه مملکت اصلاح شود.
حسام الاسلام- این کمیسیون باید همه چیز داشته باشد نبض مساحت ارضی را بداند خاک را بشناسد.
وزیر مالیه – بلی تمام چیزها را اطلاع داشته باشد مقصود این است تصویب فرمایید بطور علمی باشد.
آقا شیخ ابراهیم – بعد از این اتهامات ترتیب سابق نشود.
وزیر مالیه – ولی برای اینکار مدت نباید معین کرد.
زرگر باشی – البته تعدیل علمی باید بشود.
وزیرمالیه – حالا این نمونه را صلاح میدانید که برای نمونه چند نفری بهمین نزدیکی ها بفرستیم.
سعدالدوله – بنده عرض میکنم اگر مطمئن هستید آنوقت.
حاجی محمد اسمعیل- این نمونه را هم صحبت خارج میکنیم امروز کنیم فردا یک چیز دیگر بنظرمان رسید نمیشود.
حاجی امین الضرب – اذهان مجلس مسبوق نیست همانطوریکه حاجی محمد اسمعیل آقا گفتند یک مجلس دیگر گفتگو میکنیم.
وزیر مالیه – این نمونه چه ضرر دارد از برای ازدیاد بصیرت فهمیده شود.
آقا میرزا محمود – از مرکز نمونه شود وقتیکه قبولشد همینطور میشود.
سعدالدوله – اینها را صورت بنویسید بعد برسیم.
آقا میرزا محمود- یک سال برای ولایات تمام میشود.
وزیرمالیه – اینکه بنده عرض میکنم از روی خیرخواهی است نمونه صحیح ضرر ندارد.
سعدالدوله – مشروط بر این که نمونه از طهران شروع شود.
حاجی سید اسمعیل – کاری بکنید که موانع را بردارید.
وزیر مالیه – اطلاعات و تفتیش برای این است که از جه مأخذ باید عمل شود خواهش میکنم از مطلب خارج نشویم چیزیکه خوب است تعدیل است.
محقق الدوله – از لوازمات فوری است .
وزیر مالیه – دویم هم نمونه برای کار فرستاده شود سیم هم بصیرت یافتن در اینکار حالا من وسیله اطلاع ندارم که اسباب رضایت من باشد.
محقق الدوله – از مرکز باید شروع کرد.
حاج محمد اسمعیل – این عقیده جناب عالی استولی بایستی قاعده معلوم بشود بعد از چه جا شروع بشود.
حاجی امین الضرب – برای سال آینده ترتیب مالیات را چه طور قرار دادید.
وزیر مالیه – حالا که میفرمایید مالیه کاری نمیکند یکی مسئله مخارج است خوب است اجزای کمیسیون همه رسیدگی کرده اند.
عون الدوله – تمام شده است.
وزیرمالیه – این خوب قاعده شده که بتمام مخارج رسیدگی شده یک مخارج استمراری داریم یکی مخارج قشون آن هم صورت داده شده یکی فروش بآن تفصیل که در کمیسیون است بعبارت آخری لفظ بودجه که لفظ فرانسه است اگر نفرمایید که چرا لفظ فرانسه میگویی حالا نمیدانم در آن مجلس چه کرده و چه اقدام خواهند کرد.
رئیس- استنساخ کرده اند ولی اقدامی نشده دولت باید معین بکند.
وزیرمالیه – این است فرستاده دولت.
رئیس- مال سال نو.
وزیر مالیه – مال قری ئیل را هم داده ایم.
سعدالدوله – ما نمیتوانیم جواب بدهیم.
وزیر مالیه – مقصود از طرف من نشده حلاا در آن باب مجلس هر چه رأی دارد بدهد.
محقق الدوله – خوب است وزارت مالیه بودجه وزارت خانها را رسیدگی نماید آنوقت مطالبه بکند این چهارده هزار ورقه تماماً میشودمال فرنگستان را که میدانید.
وزیرمالیه – حالا حرف فرنگستان را میزنید.
سعدالدوله – فرقی نمیکند.
وزیرمالیه – حالا بفرمایید بنده ترتیب خارجه را بگویم آن ترتیب من بود و تکلیف مالیه که فرستادیم دیگر از خودم نمیتوانم بگویم چرا که خود مالیه بودجه میخواهد.
محقق الدوله – اینها را باید از وزراء دولت خواست.
وزیر مالیه – صورت داده شده . مال جنگ معلوم مال وزارت خانها باید معلوم شود بودجه فرنگستان یک ترتیب علیحده دارد اینها جمع میشود نزد مالیه . خودشان باید بگویند نه مالیه.
وزیر مالیه – نباید من بگویم باید خودشان بگویند.
محقق الدوله – یکی بودجه وزارتخانه ها یکی تفاوت عمل که موقتاً بنا بود نوشته شود و دستورالعمل ولایات.
وزیر مالیه – داده ایم.
محقق الدوله – آن برای مذاکره بود دستورالعمل ولایات را میخواهیم .
وزیر مالیه – همین دستورالعمل است و باید مهر شهود این است جناب عون الدوله این دستورالعمل را شما دادید اما مخارج بودجه ما همین است که رسیده اند اما برای تفاوت عملها صورتی میخواهیم این پیشکار ها که میروند بی سند نباشند سابق سندی نبود تفاوت عملها را وجه ضمن میکردند و آنوقت چیزی باقی نبود این را قرار دادیم که چیزی فریب ندهند.
حاجی امین الضرب – البته اگر پولی بی سند گرفتند باید مجازات بشوند.
وزیر مالیه – البته قانون نوشته شود مجازات معلوم میشود.
وکیل التجار – تفاوت عمل تفاوتی پیدا میکند بی سند معامله نکند از بعضی چیز میگیرند از بعضی نمیگیرند.
وزیر مالیه – قبول داریم تفاوت عمل را از آدم قوی نمیگیرند از آدم ضعیف میگیرند.
آقا میرزا ابوالحسن خان – تعدیل رفع میکند.
وزیر مالیه – حالا صبر کنید از کیسه ایوان نرود تا تعدیل چاره نماید.
وکیل التجار- این طول میکشد این تعدی از ضعفا برداشته شود.
وزیرمالیه – تفاوت عمل باید درست شود در کمیسیون صحیح میکنیم که با حدی تعدی نشود.
بحرالعلوم – بالسویه باشد.
آقا شیخ ابراهیم – هر جا علی السویه ده دو بگیرند.
وزیر مالیه – آن نمیشود آنقدر فریاد بیرون میآید.
بحرالعلوم – ولی باز تحمیل بی نظر است .
وزیر مالیه – این جاری شده.
بحرالعلوم – حاکم که میرود تکلیف خودش را میداند.
وزیر مالیه – مطلب تمام شد انشاءالله باز مذاکره میشود وقت دیر است من خیلی عذر میخواهم .
بحرالعلوم – نمیشود اجمالا یک فقره را که غنی و فقیر معلوم شود مذاکره فرمایید.
وزیر مالیه – حالا اطلاعی از غنی و فقیر ندارم باید بصیرت داشته باشیم چون تعدیل در نظر است درست میشود.
حسام الاسلام – ترتیب عقلائی هر چه باشد قبول داریم تعدیل بسیار خوبست .
رئیس- تا یک اندازه مذاکرات شد امشب دیگر وقت گذشته در مجلس بعد مجدداً از برای این سه مسئله مذاکره و رأی گرفته خواهد شد.