مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۹ اسفند ۱۲۸۹ نشست ۲۲۲
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری دوم | تصمیم‌های مجلس | درگاه انقلاب مشروطه |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری دوم |
مجلس شورای ملی ۱۹ اسفند ۱۲۸۹ نشست ۲۲۲
صورت مشروح روز شنبه ۹ شهر ربیع الاولی ۱۳۲۹
مجلس دو ساعت و نیم قبل از غروب آفتاب به ریاست آقای مؤتمن الملک تشکیل گردید.
رئیس- در این موقع که آقایان نمایندگان محترم اظهار حسن ظنی نسبت به بنده فرمودند و بنده را به این مقام انتخاب کرده‌اند باید اظهار تشکر بکنم عرض می‌کنم هر چند که بنده خودم را لایق این اظهار حسن ظن نمی‌دانستم ولی چون این اظهار به بنده شده است بنده هم باید جد و جهد بکنم و سعی بکنم که لیاقت این حسن ظن را به هم رسانم که گفته شود این اظهار بی موقع بوده و در این جا هم لازم می‌دانم که عرض بکنم که این از بدیهیات است که مقام ریاست یک مقام بی طرفی است و بنده ملتفت این وظیفه خودم هستم و اگر هم مقام ریاست وظیفه اش بی طرفی نبود به آن ترتیبی که بنده را به این مقام انتخاب کردند و خیلی متشکر هستم همان ترتیب به بنده می‌فهماندن که باید همیشه بی‌طرف باشم و بدیهی است که لفظ بی‌طرف به آن که فقط بگویم بی طرف هستم کافی نیست باید تا وقتی که من روی این صندلی ریاست نشسته‌ام اعمال خودم را طوری بکنم که همه آقایان بدانند که بنده غیر از بی طرفی مقصد دیگری ندارم ولی این را هم بنده عرض می‌کنم که بی طرفی که راجع به مقام ریاست است خود رئیس هم البته طوری باید رفتار بکند که آن بی طرفی را داشته باشد ولی از طرف آقایان نمایندگان هم باید نسبت به او همراهی شود یعنی به این ملاحظه که بنده را به هیچ وجه داخل هیچ گونه امور نبایستی بخواهند و از بنده به هیچ وجه متوقع نباشند که در هیچ امری چه استیشاری چه به ترتیب دیگر مداخله بکنم و از حالا این عرض را می‌کنم برای آن که اگر در یک موقعی یک اظهاری شد و بنده رد کردم اسباب رنجش خاطر آقایان نباشد یک مسئله دیگر هم باید عرض بکنم و آن مسئله اقتدارات و اختیارات رئیس است اختیارات بنده همان است که در نظام نامه داخی قید شده است غیر از آن اختیاراتی ندارم کار رئیس اجرای مطالبی است که در نظام نامه نوشته است این بدیهی است که بنده اگر بخواهم این مطالب را اجرا بکنم از خودم یک قوه ندارم قوه بنده در دست خود شما ست در یک موقعی اگر یک اظهار و اخطاری از طرف بنده که در حقیقت از طرف خود شماها است یا اگر اظهاری بشود که مطابق نظام نامه است باید آقایان با من همراهی بکنند که مدلول نظام نامه اجرا شود این را من باید عرض بکنم و البته همه می‌دانند که مجلس امروز مرکز عموم مملکتی است تمام مردم توجه شان به مجلس است اگر خدای نخواسته مجلس ما که سرمشق تمام امور این مملکت است مرتب نباشد سایر ادارات و سایر امور هم گمان می‌کنم که به وضع مجلس نگاه بکنند آن‌ها هم تا به یک درجه امورشان مختل می‌شود پس ما باید جد و جهد بکنیم که این مجلس را مرتب بکنیم یعنی موافق موادی که در این نظام نامه نوشته شده است مراعات بکنیم و تا به حال که الحمدالله مراعات شده است مقصود بنده این است که همان طوری که سابق توجه فرموده‌اند و تمام مواد نظام نامه را مجری داشته‌اند همان طور هم تا وقتی که بنده در این صندلی نشسته ام با بنده همراهی بکنند و انشاءالله امور مملکت منظم بشود و در خاتمه نطق هم یک مطلبی را می‌خواستم اخطار بکنم که آقایان نواب رئیس چون در این جا که هیئت رئیسه می‌نشینند کاری نداشته و ملاحظه این که اگر بعضی اوقات بخواهند نطق بکنند مجبور شوند بیایند پائین خودشان از بنده تقاضا کردند که میان آقایان بنشینند و اگر بنده یک وقتی نتوانستم در این مقام بنشینم هر یک از آن‌ها که مقتضی باشد به جای من به مقام ریاست بنشینند فقط محض اطلاع عرض شد صورت جلسه روز ۵ شنبه را آقای معاضد الملک قرائت نمودند.
غائبین جسه قبل : آقای مؤتمن الملک- میرزا یانس- مریض آقا سید محمد باقر ادیب.
رئیس- ملاحظاتی در باب صورت مجلس نیست؟ (چون اظهاری نشد رئیس صورت مجلس را امضاء نمود).
رئیس- شروع می‌کنیم به لایحه قانونی تجدید تریاک در این باب مسبوق می‌کنم خاطر محترم آقایان را که تقاضای فوریت شده و یک شور بیشتر نداریم ولی یک ماه و نیم است تقریباً که این مسئله مطرح است و چیزی که تقاضای فوریت شده است البته یک خبر معجلی است و یک ماه و نیم تأخیرش صحیح نیست و از آقایان خواهش دارم که طوری بکنند که بیش از این لایحه تأخیر نیفتد.
شروع به شور در لایحه قانونی تجدید تریاک شد.
ماده دوم- محض جلوگیری از مضار استعمال شیره سوخته تریاک اولاً در تمام نقاط مملکت کلیه سوخته تریاک به مأمورین وزارت مالیه تسلیم می‌شود که ضبط نماینده و فقط به عنوان حق الزحمه برای هر مثقالی سه شاهی یکسانی که سوخته را به مأمورین مزبور تسلیم می‌نمایند داده می‌شود و هر گاه کسی از تسلیم سوخته امتناع نماید و یا مخفی بدارد سوخته او ضبط و با حضور همان شخص مکشف می‌شود ثانیاً مأمورین مزبور در هر نقطه عده و اسامی‌اشخاصی را که شیره استعمال می‌کند به این مقدار شیره که در هر محل مصرف می‌شود معین نموده و از سوخته ضبط شده به قدر ضرورت نقاط مزبوره شیره تهیه کرده و از هر مثقالی سه عباسی به آن اشخاص می‌فروشند و در آخر سال آن چه باقی بماند با اطلاع وزارت مالیه تلف خواهند نمود.
رئیس- در این ماده مخالفی نمی‌بینم پس با ورقه رأی خواهیم گرفت.
محمد‌هاشم میرزا- دو سه مرتبه که این لایحه در مجلس خوانده شد در این لایحه دو چیز بود یکیش چه طور شد سوخته تریاک تنها نبود سوخته شیره تریاک هم بوده است چه طور شده حذف شده یا فراموش شده است.
فهیم الملک- از ابتدا تا حال سوخته بود شیره نبود.
محمد‌هاشم میرزا- عرض می‌کنم که از خاطر آقای مخبر محترم رفته است آن وقتی که در این باب مذاکره شد و رجوع به کمیسیون شد و تمام سوخته‌ها جزء این موضوع بود و همان مضاری که در سوخته تریاک منظور است بر سوخته شیره که از سوخته تریاک گرفته می‌شود همان مضار منظور است یعنی مضار بدنی و عقلی و هم منافع رفع مضار از اشخاص مبتلای به آن هر دو منظور است و سابقاً هم پیشنهاد شده است آن هم باید زیاد شود به عقیده بنده اگر هم حذف کردند باید زیاد کنند و اگر دلیلی دارد آقای مخبر بفرمایند.
فهیم الملک- اولاً عرض می‌کنم وقتی که سوخته گفتند شامل آن هم می‌شود و ثانیاً این قانون اساساً برای منع و جلوگیری وضع شده است وقتی که شیره استعمال نشده و یک سوخته شیره پیدا نمی‌شود و این سوخته هم شامل او می‌شود.
آقا سید حسن مدرس- آن چیزی را که مسند به بنده کردند دو نکته اش مخالف است یکی در باب مدت است و یکی از بابت آن اشخاص که این شیره را خریده‌اند و تجارت کرده‌اند متضرر خواهند شد باید برای آن‌ها هم تکلیفی معین شود.
دکتر علی خان- بنده فقط مخالفتی که دارم با این خبر و ماده است که می‌گوید مأمورین دولت اسامی‌اشخاصی که مبتلا هستند ثبت می‌کنند و برای آن‌ها شیره تهیه می‌کنند که به آن‌ها داده شود علاوه بر این که این خیلی اشکال خواهد داشت برای مأمورین وزارت مالیه و وزارت داخله چنان که بنده در کمیسیون عرض کردم این ماده به کلی بی فایده است و علاوه بر این که عرض شد این ترتیب از برای این است که جلوگیری از استعمال شیره بشود و بنده در حضور علماء و از روی صحت ثابت کردم و ثابت شد که می‌تواند عوض شیره تریاک استعمال کنند در صورتی که نظر کمیسیون که نمایندگان این باشد که آن اشخاص نمی‌رند و اگر نظر نمایندگان حتماً این باشد که آن کیفی را که در شیره می‌بردند از تریاک ببرند این تریاک به درد آن‌ها خواهد خورد که یک قدری بیشتر باید تریاک بکشند تا این که آن کیف را که می‌بردند ببرند و هم باعث حفظ صحت آن‌هاست که نباید بمیرند در این صورت بنده هیچ لازم نمی‌دانم که دولت شیره تهیه بکند برای این که آن‌ها آن کیف را ببرند یک مقدار تریاک معین بکنند که در ازای شیره به آن‌ها بدهند فقط برای آن که نمی‌رند این نظر برای ما کافی است و همان طور که عرض کردم با کمال خوبی می‌توانند تریاک را استعمال کنند یا خوراکی یا می‌کشند و به همان اندازه هم جلوگیری از خودشان شود تا این که نمی‌رند حالا بسته است به نظر نمایندگان.
فهیم الملک- اما این که فرمودند تعیین اسامی‌عده اشخاص و تعیین مقدار مصرف شیره مشکل است مشکل نخواهد بود که الان معین کرده که در هر نقطه چه قدر شیره استعمال می‌کنند الان برای کلیه خراسان معین شده که ماهی ده خروار شیره استعمال می‌شود و معین شده است که در چه نقاطی است و چه طور باید تهیه بشود پس برای آن‌ها هیچ عیبی ندارد و اسباب زحمت و اشکال نخواهد شد این کار اداری است اما در قسمت ثانی فرمایشات شان که فرمودند ثابت است این برای خود جنابعالی ثابت شده است ولی سایرین از فرمایشات شما قانع نشدند به جهت این که نقطه نظری که اساساً در استعمال شیره بود به واسطه بی بضاعتی مردم است بعضی اشخاص که عادت دارند به استعمال تریاک و تأثیر آن‌ها کفایت نمی‌دهد که تریاک بکشند چون شیره ارزان تر است شیره می‌کشند بعد از این که عادی شدند به شیره آن وقت تبدیل به تریاک خیلی مشگل خواهد بود و خیلی صدمه دارد برای آن‌ها زیرا که به جای نیم مثقال شیره که می‌کشند لابد خواهند شد که لااقل دو مثقال سه مثقال تریاک استعمال کنند پس از آن که اطبائی که با حضور جنابعالی در کمیسیون مذاکره کردند که تریاک آن اثر را نخواهد کرد با وجود این که قیمت یک مثقال تریاک البته از یک مثقال شیره بیشتر است و در صورتی که عادی شده‌اند واضح است که این بیشتر ضرر به او خواهد رسید و این بیشتر اسباب فوت آن‌ها خواهد شد و دارائی آن‌ها اجازه نمی‌دهد که یک مبلغ کلی لااقل پنج برابر آن‌ها اجازه نمی‌دهد که یک مبلغ کلی لااقل پنج برابر آن بدهد تریاک بخرند و این برای آن‌ها ممکن نیست این بود که لازم شد مندرجاً با نظارت دولت این مسئله از سر آن‌ها بیفتد و به تدریج از بینبرود و اما یک فرمایشی که آقا فرمودند یکی راجع به مدت بود ولی این چون شروع شده است از این جهت نمی‌شود مدت قرار داد و چون شروع شده است و الان دولت شیره را ضبط می‌کند و به تدریج به آن اشخاص می‌دهند این کار هست پس این یک چیز تازه ای نیست که دولت حالا بخواهد شروع به آن بکند این مسئله حالا آن نظر ثانوی را ملتفت نشدم راجع به کدام نقطه فرمودند ولی این را که از یک نقطه به نقاط دیگر حمل می‌کنند لکن ما آن را به طور کلی گفتیم که مقدار سوخته را ضبط کنند و مقدار مصرف آن را معین کنند و از سوخته ضبط شده به قدر آن مصرف شیره تهیه کنند این اعم از اینست که سوخته ساخته شده باشد یا نباشد عبارت شامل او می‌شود.
کاشف- عرض بنده همانست که عرض شده و کتباً پیشنهادی کرده ام.
رئیس- این پیشنهاد به این ترتیب صحیح نیست اگر نطقی می‌خواهید بکنید که موابق این ترتیب معمول اجازه می‌گیرد و نطق می‌کنید اگر پیشنهادی هم دارید که بفرستید اگر قابل توجه شد رجوع بشود به کمیسیون.
کاشف- عرض می‌کنم که پیشنهادی کردم و رفت به کمیسیون.
فهیم الملک- پیشنهادشان در هر صورت گویا راجع است به ماده اول که رأی داده شده است.
محمد‌هاشم میرزا- عرض می‌کنم به عرایض بنده آقای مخبر محترم جوابی که دادند هیچ مرا قانع نکرد به جهت این که فرمودند این جا نوشته‌اند فقط سوخته تریاک و حال آن که آن پیشنهادی که قابل توجه نشد و راجع شد به کمیسیون دارای دو جزء بود یکی خود ماده بود که سوخته تریاک بود دیگر سوخته شیره تریاک بود و این که این جا نوشته اید فقط سوخته تریاک است و مقصود شیره سوخته تریاک و شیره سوخته هر دو است اگر مقصود بنده را رد می‌کنند که دلیلی بیاورند که بنده را رد بکنند عبارتی بنویسند که کافی باشد و می‌فرمایند که عبارت وافی است و می‌رساند و شامل سوخته شیره هم هست و حال آن که عبارت صریح از سوخته تریاک است و هیچ شامل آن نمی‌شود.
حاجی امام جمعه- اولاً این جا گفته شد که در کمیسیون بنده هم بوده ام بلی بنده یک روزی رفتم در کمیسیون برای مذاکره این مسئله آقای مؤتمن الملک رئیس هم شرکت داشتند بعد بنا شد که یک روز دکترها در این خصوص مذاکره بکنند و بعد یک روز دیگری ما برویم آن جا و در جهات دیگر مذاکره بکنیم آن روز دیگری که کمیسیون منعقد شده است به بنده اطلاع نداده‌اند اینست که در موقع تشکیل آن کمیسیون حاضر نبودم اما عرضی که در این مسئله دارم مکرر هم عرض کرده ام اینست که مقصود دولت باید همان یک چیز باشد و آن اتلاف این سهم مهلک است یعنی یک طوری بکنند که رفته رفته این عبارت مشئوم کلیه از این مملکت برداشته شود و آن هم با این ترتیبی که آن جا نوشته است ابداً انجام پذیر نیست مکرر عرض کرده ام بر چیزی که دولت برای آن یک مالیاتی قرار داد آن را آزاد می‌کند و درست مردم بی ترس و لرز داخل آن می‌شوند و استعمال می‌کند آن چه به نظر قاصر بنده در این باب می‌رسد اگر آقایان همراه باشند اگر مقصود این است که شیره کشی از این مملکت برداشته شود تا یک سال تجارت این را آزاد بکنند برای آن که بعضی‌ها می‌گویند که تجار این را خریده‌اند و به آن‌ها ضرر می‌رسد بعد از یک سال به کلی ضبط و ممنوع بکنند بعضی از آقایان دکترها اظهار می‌کردند که چون اشخاصی هستند که خیلی شدید مبتلای به این مسئله هستند و اگر ترک کنند شاید تلف شوند در جواب آن‌ها هم عرض می‌کنم که این یک چیزی نیست که از اقصی بلاد بیاورند از تریاک به عمل می‌آید اگر کسی باشد که بتواند صبر بکند از شیره کشی و لابد شد به مصرف ین یعنی به درجه برسد که اگر صرف نکند هلاک بشود آن وقت او می‌تواند شیره را تحصیل بکند به قدری که سد رمق و با بقای حیوه خودش را بکند و تلف نشود وانگهی جهت اشکال در این مسئله جمع بین دو چیز بود یکی ضبط و یکی فروش یا باید ضبط و اتلاف شود یا به فروش برود یکی از این دو کار باید بشود و در این لایحه جمع بین این کار شده است.
بهجت- بنده مخالفم با ماده ولی دلایلی دارم که آقای امام نفرمودند اگر اجازه بفرمائید عرض بکنم.
رئیس- عرض می‌کنم که آقای امام مخالف بودند و حضرت عالی هم موافق با ایشان هستید پس باید یک موافق نطق بکند آن وقت جناب عالی نطق بکنید.
حاج آقا- این ماده چندین مرتبه به مجلس آمده و برگشته است به کمیسیون به نظرات مختلفی گاهی نظر در جهات شرعیه اش مثل آقای دکتر علی خان و بعضی آقایان دیگر هم چه عقیده شان بود که اگر این ممنوع باشد هم بدل دارد هم بهتر می‌تواند موفق به تحصیلش شود و آقای حاجی امام جمعه و آقای مدرس هم از جهت شرعیش اشکالی داشتند ولی بعد از این چندین دفعه رفتن به کمیسیون تشریف آوردن آقای مدرس و گفتگوهای زیاد تقریباً این ماده به طوری نوشته شده که هم جهات شرعیه اش ملحوظ شد و این نظری که دولت در رفع این ماده مضره دارد تحصیل شده باشد خواهش می‌کنم از آقایانی که مذاکره می‌کنند از این جهت این دو نظر را از هم مجزا کنند اگر از جهت شرعیه اش می‌فرمایند اشکالی دارد آن را بیان کنند گمان می‌کنم که از جهت شرعیه اش ابداً اشکالی باقی نمانده باشد و از جهت آن انحصاری که تقریباً به این تعبیر گفته و نوشته شده است اما جهات طبیه اش آقای دکتر خودشان تشریف داشتند و چندین نفر از دکترهای دیگر بوده‌اند و مذاکره مفصلی در این خصوص شد این اولاً یک مطلب مسلمی‌نبود که شیره یک بدل مسلمی‌داشته باشد به طوری که می‌توان از شیره نقل به تریاک کرد آن طوری که ما نظر داریم که به تریاک ترک شیره شده باشد این مسلم نبود و خیلی از دکترها تصدیق کردند که تریاک نمی‌تواند جای شیره را بگیرد و بعضی‌ها که معتقد هستند خوف تلف است که به جای شیره تریاک بکشد این مسئله مختلف فی‌ها بود و بالاخره بعد از تحقیقات زیاد نباشد که به این ترتیب تدریجی جلو این کار و ماده مضره گرفته شود به طوری که در کمیسیون هم دکترها هم آقای مدرس که تشریف داشتند این مطلب را گفتگو کردیم و تمام شد تصور می‌کنم که اگر باز اشکال تراشی بکنند و این ماده برگردد به کمیسیون هیچ فایده ندارد خوب است اگر آقایان نظرات دیگری دارند یک رأی قطعی گرفته شود و خلاص شویم گمان نمی‌کنم یک ذره در جهات شرعیش اشکالی داشته باشد که هم به آن ترتیبی که نوشته شده اگر مالیت داشته باشد قیمتش اده شده و اگر نداشته باشد انحصار دولت شده و به آن کسانی که لازم دانسته داده شده است و آن ترتیباتی هم که لازم بوده است داده شده است که این ماده مضره باقی نماند این قدر دیگر محتاج به مذاکره نیست.
حاج شیخ الرئیس- بنده ناچارم عرض کنم که در این موضوع بنده از دو جهت می‌توانم داخل شوم مگر آن که از علم و ادیان بی اطلاع نیستم از علم ابدان هم و با کمال جدیت و اقلیت تصدیق می‌کنم برای آن نماینده محترم و آن دکتری که وکیل مجلس شورای ملی است که آن خیال را نکند که شیره تریاک عوض دارد واضح تر بگویم که بنده سی سال در مشهد مقدس افتخار داشتم و سکنی داشتم مرکز شیره کشی و تریاک کشی آن جاست جمعی را دیدم که از شیره منتقل کردند آن عادت مشعومه مذمومه را به کشیدن تریاک یعنی ترک افسد را به فاسد کردند اگر نگوئید که قافیه است عرض می‌کنم بدل شیره و تریاک نکشیدن تریاک است بلکه خوردن کنیاک است این‌ها یعنی چه طور تصدیق بکنیم که محققاً می‌توان شیره را تبدیل کرد به تریاک و محققاً هیچ صاحب وجدانی این تصدیق را نمی‌کند که یک دولت قوی شوکت را متهم کند به این که شیره می‌سازد و به کسانی که این عادت خبیثه را داند به آن‌ها شیره می‌فروشد این هم به عینه مثل این است که عادت کرده‌اند به الکلیات آن‌ها را هم می‌توانیم بگوئیم این تجویز مسکرات و اشاعه منکرات پس دولت آن‌ها را هم یک طوری انحصار و تضییق بکند این هیچ ترتیب صحیحی نیست و تجویز منکرات است یعنی این را کشیدن یعنی ساختن دولت و فروختن می‌فرمایند حالا مشغولند این یک مشغولیت نامشروعی است که بنا گذاشته است ما مجبور نیستیم که به غیر مجوز قانونی او را تجویز کنیم تا یک سرمشق قانونی ندانیم ابداً بنده شأن دولت یعنی صلاح مملکت را در این ماده نمی‌دانم.
فهیم الملک- آن روزی که این مسئله در کمیسیون مطرح مطرح بود چند نفر از دکترهای مجلس بودند فقط یک نفر آقای دکتر سلیمان مخالف بودند ولی بنده عقیده آقای دکتر امیر خان را در این مور ترجیح می‌دهم شیره را خودشان در این مواد امتحانش کردند و خواستند یک شخصی از شیره کشیدن منتقل به تریاک کنند و آن شخص بعد از یک مدتی تریاک کشیدن فوت شد این دلیل گویا خیلی کافی باشد از برای این که آقای دکتر علی خان می‌فرمایند و اما این که می‌فرمایند اگر این کار را بکنید اشاعه این می‌شود تا حالا مکرر گفته شد مگر تا به حال به یک وسیله ممانعت می‌شده است که حالا اسباب اشاعه آن فراهم بیاید امروز در کمال آزادی هست بنده نمی‌دانم با این که حالا در کمال آزادی هست مصرفش را بحث کنیم قیمتش را بالا ببریم یا یک مقداری قیمتش را مأمورین دولت بالا ببرند این دلائل را بگوئیم اسباب اشاعه می‌شود و آزاد بودن و تجارت کردنش اسباب اشاعه نمی‌شود این خیلی چیز غریبی به نظر می‌آید در هر حال همان طوری که آقای حاجی آقا فرمودند که این ماده که برگشت به کمیسیون برای همان مسئله ترتیب شرعی بود آن را در یک جلسه به آقای امام مذاکره کردیم ختم نشد بعد با آقای مدرس مذاکره کردیم و آن رئیس تجدید تریاک حاضر و توضیحاتی که داشتند در این ماده داده و ایشان هم همراه شده‌اند و بنده گمان می‌کنم مذاکراتی نداشته باشد و امروز یک مرتبه رأی بدهند بدون مذاکره یا رد می‌شود یا قبول می‌شود و یک مدتی باز برای این کار صرف نشود.
آقا سید حسن مدرس- فرمایشی را که آقای حاجی آقا کردند فی الجمله تصدیق دارم الا این که چون منتسب به بنده فرمودند عرض می‌کنم که یک کلمه که از جای خود برداشته شود و به جای دیگر گذاشته شود مطلبش فرق می‌کند سئوال و جواب بنده را فرمودند بنده هم عرض کردم ولکن گنجانیدم بعد از وقت معین و این وقت معین مشکلات را رفع می‌کند و از جمله اش این است که ضرری متجاور وارد نیاید از جمله اش این است که مقدمه شود از برای جلوگیری و کسی تلف نشود و در این ماده که فرمودند این وقت معین را اسقاط کرده و اگر این طور نسبت به بنده می‌دهند ابداً این طور تصویب کرده ام چون استنادش را به مجلس شورای ملی می‌دهند بدون این جمله به هیچ طور این مطلب صحیح نیست.
رئیس- بنده مذاکرات را کافی می‌دانم اگر مانعی هست در باب عدم ختم مذاکرات رأی می‌گیریم.
دکتر امیر خان- این جا آقای مخبر فرمودند که بنده رأیم بوده نه گویا شیره و سوخته را نمی‌توان به تریاک مبدل کرد تجربیات طبی خیلی مشکل است در یک شخص معین که تجربه در او شد و موفقیت نشد بنده نمی‌توانم عرض کنم که حتماً نمی‌توان این را قبول کرد که شیره را می‌توان به تریاک تبدیل کرد اینست که در این رأیم عمومیت نمی‌دهم و اقرار می‌کنم که هنوز تجربیات صحیحی نتوانسته ام بکنم که صریحاً عرض بکنم اما در مذاکره که می‌شود عقیده بنده اینست که برای این که سوخته یا شیره به کلی تریاک شود در ایران بعداز چند سال خواهد شد یعنی آن وقتی که به کلی تریاک را ما بتوانیم از این مملکت ترک بدهیم ما وقتی اساس هست یعنی تریاک در مملکت هست اصل او هست همیشه سوخته و شیره خواهد بود یک ملاحظه که هست ملاحظه حیات اشخاص مبتلا است که عادت دارند به تریاک و شیره بنده شخصاً نمی‌توانم در این باب رأی بدهم مگر آن که صرف نظر بکنیم از حیات اشخاص که عادت دارند این ترتیبی که در کمیسیون نوشته شده است خیلی خوب است اولاً این که اسامی‌اشخاص را می‌نویسند این خودش یک علتی می‌شود که این را ترک بکند که یک کسی برود بگوید که من شیره کش هستم و این یک اسبابی خواهد شد که رفته رفته خود آن‌ها ترک خواهند کرد ولی عقیده بنده در ترک که به کلی ترک شود این شیره و سوخته این نمی‌شود مگر این که به کلی تریاک ترک بشود.
رئیس- بنده گمان می‌کنم که مذاکرات در این باب کافی است برای این که دو سه مرتبه است که در این باب مذاکره شده حالا رأی می‌گیریم ببینیم مذاکرات کافی است یا کافی نیست آقایانی که موافقند با این که مذاکرات کافی است قیام نمایند (اغلب قیام نمودند).
رئیس- با کثریت چهل نفر تصویب شد که مذاکرات کافی است حالا دو مطلب هست یکی ارجاع به کمیسیون می‌شود و یکی هم رأی می‌گیرم به خود ماده کسی از بابت ارجاع به کمیسیون پیشنهادی دارد.
هشترودی- بنده پیشنهادی کردم که بر گردد به کمیسیون چون این با ماده سابق تناقض دارد.
رئیس- پیشنهادی است رأی می‌گیریم برای آن که پیشنهاد در کمیسیون حق مقدم دارد که رأی در خود مجلس گرفته شود.
فهیم الملک- بنده اگر این ماده را رأی هم بدهند که به کمیسیون قوانین مالیه برگردد کمیسیون قوانین مالیه این را قبول نمی‌کند اگر برگردد به کمیسیون به کمیسیون دیگری ارجاع شود.
رئیس- رأی می‌گیریم در باب ارجاع به کمیسیون چون حق مقدم دارد آقایانی که موافق هستند که این ماده دوم برگردد به کمیسیون قیام نمایند (اغلب قیام نکردند).
رئیس- ارجاع به کمیسیون رد شد حالا رأی می‌گیریم به خود ماده با ورقه آقایانی که موافق هستند با راپورت کمیسیون به طوری که در این جا نوشته شده است ورقه سفید و آقایانی که مخالف هستند ورقه آبی خواهند‌انداخت.
(اوراق رأی اخذ و آقای حاجی میرزا رضا خان استخراج نمودند).
معاضدالملک- عده حضار (۷۶) ورقه سفید علامت قبول (۴۸) ورقه آبی علامت رد (۱) امتناع (۱۷).
اشخاصی که تصویب کرده‌اند از قرار مفصله ذیل است.
آقا شیخ ابراهیم- دهخوارقانی- مصدر العلماء- ادیب التجار- آدینه محمد خان- ذکاء الملک- دکتر اسماعیل خان- معاضد السلطنه- انتظام الحکماء- آقا میرزا ابراهیم قمی- علی زاده- حاجی مصدق الممالک- متین السلطنه- آقا میرزا داود خان- وحید الملک- لسان الحکماء- آقا سید محمد رضا- حاجی دکتر رضا خان- دکتر امیر خان- حاجی شیخ علی خراسانی- ارباب کیخسرو- ابوالقاسم میرزا- آقا میرزا احمد قزوینی- آقا سید جلیل- دکتر حیدر میرزا- مشیر حضور- منتصر السلطان- سردار اسعد- معزز الملک- حاجی آقا- شیبانی- آقا شیخ علی شیرازی- مرتضی قلی خان بختیاری- دهخدا- حاجی عز الممالک- افتخار الواعظین- معین الرعایا- حاجی سید ابراهیم- نجم آبادی- آقا شیخ غلام حسین- نیر السلطان- سلیمان میرزا- معاضد الملک- آقا میرزا ابراهیم خان- فهیم الملک- آقا سید حسین اردبیلی- ضیاء الممالک.
کسانی که رد کرده‌اند.
آقا میرزا رضا خان نائینی- آقا سید حسن مدرس- حاج شیخ الرئیس- هشترودی- حاجی وکیل الرعایا- دکتر علی خان- بهجت- حاجی محمد کریم خان- حاجی شیخ اسدالله- آقا میرزا مرتضی قلی خان- حاجی امام جمعه.
رئیس- با کثریت ۴۸ رأی ماده دوم تجدید تریاک در کمیسیون قوانین مالیه نوشته بود تصویب شد. این جا لازم می‌دانم عرض کنم پیشنهادی آقای کاشف کرده بودند بنده چنین پیشنهادی را نمی‌توانم مطرح قرار بدهم به جهت این که راجع به ماده اول است و به آن ماده رأی گرفته شده است.
رئیس الوزراء- این عریضه شخص خودم است عرض کردم و بعد پروگرام وزراء را عرض می‌کنم و معرفی می‌شوند لایحه مزبوره را به قرار ذیل قرائت کردند.
- خاطر نمایندگان محترم را به مذاکرات بعضی مطالب مهم جلب نموده اولاً از این حیث که در خیر خواهی ملت و مملکت و افتتاح مجلس شورای ملی به قدر قوه خدمتی از بنده به تقدیم رسیده یا نرسیده و هیچ اظهار نمی‌کنم چون مقصودم یادآوری پاره مسائل مهمه است مذاکرات خود را مخصوص و منحصر به پیش آمدهای زمان بعد از افتتاح مجلس داشته عرض می‌کنم نمایندگان محترم هم شاهد و مستحضرند که این بنده به محض افتتاح مجلس مقدس استعفای جدی خود را تقدیم و معافی خود را از مداخله در امور دولتی با کمال اصرار و الحاح درخواست نمودم چون زحمات ناقص بنده هنوز قابل استفاده فرض می‌فرمودند درخواست بنده را رد و تصمیم به خدمت را مصراً تکلیف فرمودند بنده هم که اجابت امر ملت را در هر حال از فرایض می‌شمارم تعجیل نموده تا‌اندازه که یا مشکلات موقع امکان مقاومت بود مساعی خود را در پیشرفت مصالح مملکت مصروف داشتم تا وقتی که محاورات را فوق طاعت و تحمل یافته تصدی خدمت را با موانع آن روزه او اسباب چینی‌هائی که همه می‌دانید و نمی‌خواهم تشریح کنم مخالفت مصلحت مملکت دیده با قصدی که از اول کناره‌جوئی داشتم از تصدی امور دولتی مستعفی شدم باز چون زحمات خود را در مقابل منظور و مقصودی قرار نداده بودم محض خیر خواهی و این که تصور قصور بشود در عداد نمایندگان قبول خدمت ملت نمودم امروز هم که مجدداً اظهار اعتماد اکثریت و امروز تکلیف والا حضرت اقدس آقای نایب السلطنه دامت عظمه بنده را به قبول خدمت دولت مصمم و مکلف داشته از حسن ظنی که فرموده‌اند عرض تشکر می‌نمایم ولی چون محذورات اولیه را امروز نیز شدیدتر و قوی تر مشاهده می‌کنم مخالف دیانت و انصاف می‌دانم مشکلات و مخاطراتی که البته مانع تقدیم وظیفه خواهد بود به استحضار خیر خواهان ملت نرسانیده و برای رفع مفاسد مملکت چاره جوئی وکسب تکلیف می‌نمایم.
اولاً قبل از شروع به مطلب لازم می‌دانم خودم به شخصه این نکته را اعتراف کنم که بنده هیچ وقت داعیه قانون دانی نداشته و ندارم ولی اقرار به این نقص البته بنده را از عرض و چاره جوئی معایب حس مملکت معذور نخواهد داشت زیرا که درک حسن و فتح محسوسات امر طبیعی و بر هر کس ممکن و معقول است چنان که در تمام مجالس ملی عالم نیز هیچ وقت قانون دانی شرط وکالت نبوده معذالک هر یک از نمایندگان ملت مأمور و موظف به اظهار عقاید خود راجع به مصالح مملکتی و حفظ آن هستند بنده هم هر چه اظهار کنم راجع به تجربیات و محسوسات و از همین قبیل است چنان که عرض شد رجوع به تاریخ بعد از افتتاح پارلمان که بکنیم می‌توان از امناء محترم ملت سئوال کرد که آیا در مسلمیت اختلال اوضاع مملکتی و عدم پیشرفت مقاصد دولت و مصالح ملت برای احدی شبهه باقی هست یا خیر و در صورت عدم تردید جهات و دلایل آن چیست به نظر بنده که همیشه از نقطه محسوسات در امور ملاحظه می‌کنم عیب عمده و علت اصلی از این راه است که معنی و مفهوم دولت در همه جا عبارت از اختیار و قدرت است و در مملکت ما وزرای مشروطه تا کنون این معنی را فاقد بوده‌اند و هر گونه قدرتی که در جمع آوری زمام امور مملکت برای دولت متصور و معمول است تا کنون از آن‌ها مسلوب بوده تعمداً نیست و به جهت آسایش ملت و دفع و سد این همه ظهورات غیر مترقب را که فوق‌العاده اسباب یأس و تنفر اهالی و انزجار قلوب را از وضع حاضره فراهم داشته هیچ گونه وسیله به دست دولت موجود نیست جهت آن هم گویا بالانحصار این است که چون حدود قوه مجریه از روی قوانین معین شده قهراً قوه مقننه در جزئیات امور داخل شده به این واسطه اختیاری برای قوه مجریه باقی نمانده و اوضاع کنونی پیش آمده است از یک طرف امنیت مملکت به نقطه منتهی شده است که در پایتخت دولت روز روشن علناً آدم کشی می‌کنند و چون هیچ گونه مانع و دافعی در مقابل موجود نیست و هیچ یک از افراد ملت خاصه متصدیان امور دولت از حیوه یومیه خود مأمون و مطمئن نیستند سوء اثرات آن هم در ولایات همین است که تلگرافات واصله امروزه به اطلاع اولیاء امور می‌رساند و حاجت به عرض و اظهار بنده نیست که انعکاسات این کار مملکتی را یک جا خاتمه خواهد داد بی نظمی‌های ولایات نیز مشاهده می‌شود به این علت است که اغلب نقاط مهم مملکتی مدت‌ها بی حاکم و بلاتکلیف مانده یا در عرض سال چندین حکومت عوض می‌شود و در جاهائی نیز که حاکم صوری وجود داشته کسی را به حکومت اعتنائی نبوده دولت را هم امکان ایصال قوه متصور نبوده است هر یک از نمایندگان وزارت خانه‌ها در دایره دولتی نیز که خود را شاخص و مستقل فرض کرده در کلیات و جزئیات وظایف حکومتی دخالت و اخلال داشته‌اند و به این جهات قهراً ولایات بی نظم امنیت عمومی‌متزلزل و عایدات دولت سوخت ولا وصول شده است نظام ادارات نیز طوری طوری به واسطه خدمت پارتی‌هائی که داخل دوایر شده‌اند از هم گسسته که هیچ مادونی مطیع ما فوق خود نیست هیچ امری مطابق اراده دولت و صلاح ملت جاری نمی‌شود به هیچ مادونی مستخدمی‌وظایف و حدود او را نمی‌توان نشان داد زیرا به محض اظهار مقاله در جراید درج یا به وسائلی مشبث خواهد بود که اسباب اختلال نظام اداره به مراتب بیشتر و قوی تر از اول فراهم خواهد آمد در وزارت جنگ هم چون رشته تشکیلات قدیمی‌قشون از هم گسیخته و تشکیلات قوه جدیده هم که این همه گفتگوها در آن بوده نتیجه نداده است در عوض تنظیمات قشونی و تهیه اردوهای سیار و تدارک وسایل تأمینات مملکت به تنظیفات اطاق‌ها و ازدیاد عده میز و صندلی و تشکیلات روی اوراق قناعت شده است وضع مالیه نیز که فرع تنظیمات مملکتی است به واسطه فقدان قوا معلوم الحال است غالباً چیزی وصول نمی‌شود یا بالفرض هم وصول شود معلوم نیست به چه ترتیب گرفته می‌شود به چه مصرف می‌رسد از روی کدام بودجه مصوبه معامله و بالاخره در کجا غرق و نابود می‌شود وضع عدلیه هم واضح است که چه در مرکز و چه در ولایات امیدواری و توجه اهالی را نسبت به این عدل و داد تا چه‌اندازه جلب کرده و انصافاً کمتر از ایجاد ادارات نمک اثر نداشته و هر دو برای آزردگی خاطرها وسایل کافی بوده و از نتیجه که منظور بوده قطعاً تخلف نخواهد داشت از موجبات امیدواری چیزی که نکته باقی است ترتیب بعضی جراید و مطبوعات است که با این که وظیفه جراید در ممالک مشروطه دعوت به اتفاق و راهنمائی و مساعدت در مشکلات و حفظ رعایت روابط و مناسبات و تعظیم و توقیر دولت مشروطه و انواع محسنات و فواید دیگر است در این جا بدبختانه و با کمال افسوس دیده می‌شود که از نعمت بزرگ بلاعوض آزادی قلم حسن استعمال و قدر شناسی کامل به عمل نیامده از لغزش قلم غالباً غیر منتظره به ظهور رسیده و نتایج بالعکس مشهود افتاده است البته خواهد فرمود که موافق قانون انطباعات چرا جلوگیری نمی‌شود اولاً این قانون برای جلوگیری این مضرات کافی هست یا نیست بنده نمی‌دانم ولی اگر عرض از قانون حصول نتیجه است آن چه در این مدت بنده دیده و می‌بینم این است که تا کنون نتیجه از آن حاصل نشده ثانیاً بر فرض که باید دید که رواج بازار آدم کشی و قتالی فرصت و اجارت به وزیر مطبوعات یا محاکم قضائیه می‌دهد روزنامه مضری را توقیف یا نویسنده آن را جلب و محاکمه نماید یا خیر؟
در کابینه سابق که بنده بودم چندین دفعه اجرای قانون مطبوعات از وزیر علوم خواسته شد به واسطه همین محذورات اعتذار کرده تکلیف را به محاکمه عدلیه محول داشت چنان که وزیر عدلیه سابق حاضر و سئوال و تحقیق آسان است به مدعی‌العموم اظهار شد او نیز با کمال وحشت تحاشی و راجع به محکمه قضائیه کرد و قطع نظر از این که حال محاکم نیز در این مملکت معلوم است معذالک اگر هم فرض صلاحیتی در محکمه می‌شد از ترس قتل و تهدید قدرت احضار و محاکمه را موفقیت حاصل ننمود گذشته از این‌ها از بدیهیات اولیه است مادامی‌که تکلیف بیم و امید و پاداش و جزا در مملکتی موجود نباشد انتظار اصلاح مفاسد نیز از ممتنعات خواهد بود و البته ابقاء ملت تصدیق خواهند فرمود که این دو رکن رکین سیاست و مملکت داری از ابتدای دوره جدید تا امروز در مملکت ما متروک مانده قانوناً هیچ خادمی‌به پاداش و هیچ جانی و قاتلی به قصاص نرسیده حتی نسبت به بازماندگان اشخاص نیز که در راه آزادی مشروطیت حیوه خود را نثار کرده‌اند در این مدت توجه و نوازش نشده است.
با این حال بنده مجدداً حاضر خدمت و فداکاری شده ام ولی می‌خواهم بدانم که با کدام قوه و اختیار اصلاح این مضرات و مشکلات تعهد وظایف خدمت مقدور و میسر خواهد بود و بالصراحه در عالم خیرخواهی عرض می‌کنم که اگر اندکی نیز در این حال غفلت خود باقی باشیم شاید فرصت بسیار گران بهائی را که به دست آمده و حقیقت قدر آن خیلی محترم و مغتنم است از دست داده دچار ندامت بزرگ جبران‌ناپذیری بشویم پس اگر حقیقت مقصود خدمت به مصالح مملکت است جز این که در تمام معروضات فوق اقصی توجه و مساعدت از طرف مجلس مقدس مبذول و تا مدتی که رفع این معایب و محظورات ممکن است اختیارات لازمه در تنظیمات مملکتی به متصدیان امور داده شود چاره دیگری به نظر نمی‌رسد بنده پروگرام خود را نوشته تقدیم داشته‌ام البته ملاحظه و حسن مساعدت خواهد شد و در این که بدون همراهی و بدون قدرت و اختیار تعهد خدمت محال است تردیدی نیست ولی البته متشکر می‌شوم مجلس مقدس باز دقت و توجه مخصوصی مبذول داشته اختیارات لازمه را به هر کس که از عدم سوء استعمال آن ایمن و مطمئن هستند و واقعاً اعتماد قلبی به خیر خواهی او دارند واگذار فرمایند که لااقل فرصت بسیار مغتنم و از خیر خواهان ملت و مملکت به قدر ندانی و غفلت خدا نخواسته فوت نشود این موقع را مغتنم شمرده نه تنها از مجلس مقدس بلکه از تمام قوای ملت حتی از عالم مطبوعات و غیر آن نیز در مقام وطن پرستی درخواست مساعدت کرده مستدعیم جزئیات امور را نقطه نظر قرار نداده توجهات اصلی خود را به مصالح کلیه معطوف داشته به هر‌اندازه میسر و مقدور است همگی مساعدت و موافقت فرمایند که انشاءالله امور داخلی نظم و ترتیب یافته مشکلات مهمه مرتفع و آمال ملت در علایم بهبودی و استقرار انتظامات حاصل گردد و چون ابتدا اقرار کردم که قانون نمی‌دانم و از این بیانات و اظهارات هیچ منظوری و مقصودی جز خیر خواهی و خدمت ندارم مخصوصاً از آقایان مطلعین قانون نیز در موفقیت خدمت استعانت می‌کنم یقین است تمام زحماتی که اشخاص مطلع تحصیل کرده بر خود روا داشته‌اند برای خدمت نوع و تائید و مساعدت به مثل امروزه مملکت بوده نهایت بضاعت و استطاعت بنده همین است که از جان و دل حاضر خدمت سوم شده‌ام از ایشان هم التماس و تمنا دارم معاضدت و همراهی بفرمایند همگی که ابنای همین وطنیم امروز با یک مهر و موافقت قلبی و معنوی به ملت و مملکت و دولت خود خدمت کنیم و به تائیدات الهی موفقیت حاصل نمائیم محمد ولی.
رئیس الوزراء- آقای محتشم السلطنه بفرمائید پروگرام وزراء را قرائت بفرمائید.
- آقای علاء السلطنه وزیر فواید عامه و معارف
- - آقای مستشار الدوله وزیر داخله
- - آقای ممتاز الدوله وزیر مالیه
- - آقای معاون الدوله وزیر تجارت به انضمام پست و تلگراف
- - آقای مشیر الدوله وزیر عدلیه
- - آقای حاج محتشم السلطنه که خودشان سوابق دارند
- - بنده هم وزیر جنگ موقتی هستم.
(آقای وزیر امور خارجه پروگرام مزبور را به ترتیب ذیل قرائت نمودند).
ملاحظه اوضاع امروزه مملکت به خوبی مدلل می‌دارد که تا در سبک اداره دولت تغییر واضحی داده نشود و حسن جریان امور به طور کامل منظور نظر کارکنان دولت نباشد از حیث امور مملکتی به هیچ نوع موفقیتی نایل نمی‌توان شد شرط اهم حصول این مقصود حفظ قدرت لازمه است که ملت برای تأمین مصالح خود به هیئت دولت می‌سپارد از آن جائی که این قدرت تا کنون به طور کافی اعمال نشده است قتوری به انتظام امور راه یافته که آن به آن در تزاید و آتیه مملکت را تهدید می‌نماید در علل و اسباب این حال ناگوار که تعمق شود برای جلوگیری آن از اتخاذ وسایل چهار گانه ذیل ناگزیر خواهیم بود.
۱- رفع مولود فساد و تروریسم و یعنی دفع مواد مخالف مشروطیت و مخل آسایش بلاد و اهالی و مانع حسن جریان امور دولت این بلای مملکت ویران کن امروز سلامت مملکت را به مخاطره‌انداخته و همان آزادی پر قیمت را که با این همه صدمات به دست آمده به شدت متزلزل ساخته است چون بالفعل قوانین لازمه وضع نشده و مسلم است با قوانینی که هر کس درخیال تصور می‌کند نمی‌توان دولت را اداره نمود و نظر به این که سلامت مملکت اول اساس تمام قوانین است لهذا هیئت دولت با مسئولیت فوق‌العاده که در مقابل خدا و خلق بر عهده دارد برای رفع مواد مزبوره بای نحو اختیار تام می‌خواهد.
۲- اعمال مجازات در موارد جنحه و جنایات و تقصیرات.
۳- تأمین انتظامات اداره و حفظ اصول اطاعت در میان طبقه مأمورین و اجزای ادارات دولت خصوصاً در نظام به وسیله مجازات اداره.
۴- اجرای قانون مطبوعات آزادی جراید از اصول اولیه مشروطه است لکن بعضی از جراید تا کنون به سوء استعمالی این نعمت غالباً مصلحت مملکتی و مقتضیات وقت را اخلال و حیثیت دولت را در داخل و خارج تضییع کرده‌اند وزرای عصر به علت محظوراتی که در موارد ارجاع به محاکم عدلیه تصادم تصادم می‌کردند در اجرای قانون مطبوعات متوقف بوده‌اند علی هذا برای کابینه اختیاری لازم است که با اصلاح محاکم عدلیه هر گاه جراید از حدود قانونی تجاوز کردند وزارت معارف قانون مطبوعات را به محاکم اداره مجری دارد در صورتی که نمایندگان محترم یا مقدمه فوق الذکر موافقت کامله داشته باشند پروگرام ذیل به مجلس شورای ملی پیشنهاد می‌شود و چون با خطراتی که وطن عزیز را تهدید می‌کند فقط محض فداکاری حاضر خدمت شده و کار مملکت را مهم تر از آن می‌دانم که به دفع الوقت و مسامحه بگذرد لهذا هر آن که تصویب مجلس نسبت به هیئت وزراء منظور نشود اشغال مسند وزارت را خیانت دانسته و استعفای خود را تقدیم خواهم کرد.
(پروگرام)
۱- اتخاذ وسایل لازم برای تکمیل امنیت.
۲- تشکیل اردوهای سیار و ساخلو در نقاط لازمه مطابق لایحه و بودجه که به مجلس پیشنهاد شد است.
۳- حفظ و تثبیت روابط حسنه با دول متحابه.
۴- تعقیب استقراضی که کابینه سابق به مجلس پیشنهاد کرده و از تصویب کمیسیون قوانین مالیه گذشته است.
۵- پیشنهاد بقیه بودجه کل.
۶- شروع به اصلاحات مالیه با مستخدمین خارجه.
۷- تجدید نظر در مالیات نمک محض رفع معایب و مشکلاتی که از این مالیات بر دولت و اهالی حاصل شده است.
۸- تشکیل هیئت مخصوصه برای تدارک لوایح قوانین موقتی در مواردی که هنوز وضع قانون نشده و مجال انتظار گذشتن قوانین از مجرای خود نیست لوایح مزبوره فقط به تصویب کمیسیون مجلس شورای ملی و هیئت وزراء و امضای مقام منیع نیابت سلطنت عظمی‌خواهد رسید.
بقای این هیئت تا وقتی است که شورای دولت دایر بشود.
۹- اصلاح عدلیه با تدارک ترجیحات ترتیبات مقدماتی که لوایح آن را وزیر عدلیه موافق ماده ۸ این پروگرام به کمیسیون عدلیه پیشنهاد خواهند کرد.
۱۰- اصلاح مدارس ابتدائی و متوسطه موجوده حتی المقدور اجرای پروگرام متحد در کلیه مدارس تأسیس مدرسه دارالمعلمین در تهران مطابق پیشنهادی که خواهد شد.
۱۱- توجه امر تجارت گذراندن قانون شرکت‌ها پیشنهاد لایحه قانون اطاق‌های تجارتی.
۱۲- پیشنهاد اصلاح قانون بلدیه (محمد ولی).
وزیر داخله- در چنین موقع مشکلی قبول این مأموریت از قبیل حوادثی است که بر بنده و رفقای بنده وارد می‌شود در پذیرائی این مسامحه وقتی که به اسباب و مشکلات و موانع و مقتضیات تعمق شود انصاف خواهید داد که فداکاری هفت نفر هر قر هم زیاد باشد به تنهائی کفایت نخواهد کرد که این مشکلات از پیش برداشته شود البته لازم است از روی یک جدیتی فوق‌العاده عموم ملت مادام که سلب اطمینان از این کابینه نفرموده‌اند با اقدامات آن‌ها همراهی داشته باشند برای آن که هیئت مجلس و کابینه با هم باشند باید از یک دیگر اطلاع داشته باشند تا کنون می‌توان گفت که به این مصلحت عمده که اساس حکومت ملی است به طور کلی رعایت شده است یا شده است که قانون در طرفی مانده است و مصلحت مملکتی در طرفی گاهی مجلس شورای ملی به تنهائی کار کرده است و افکار ملت و احتیاجات مملکت در جاده دیگر کار کرده است که کابینه غالباً تصور کرده است که با کتمان پاره مشکلات موفق تواند شد که رفع اختلافات نماید نتیجه این شده است که مقتضیات مملکت و احتیاجات ملت قوانین موضوعه خود ملت و مجلس و کابینه از هم دور افتاده است و حال آن که در زیر پرده خفا اگر دو مصلحت خوابیده باشد دو هزار تهمت و ناروا بیدا شده است و مساعی و اعمال در تلاطم اغراض مستهلک مانده است بنده با حالت حالیه ابداً طرف دار کتمان و پرده پوشی نیستم و یقین دارم که رفقای بنده هم در این عقیده با بنده شریکند از که می‌خواهیم مطلبی را مخفی بداریم گویا بر احدی پوشیده نباشد که تمامی‌خفایای امور ما بر آن‌ها مشهود است سهل است با ذره بین‌های بسیار قوی به اعماق معایب ما همیشه توجه می‌کنند و می‌نگرند و نتایجی که از آن باید تولید بشود می‌بینیم اگر از خودی می‌خواهیم مخفی بداریم خودی که ملت باشد صاحب اختیار مملکت است این خانه مشترک است که اگر مرمت نشود خدای نخواسته بر سر همه خراب خواهد شد مال همه است باید صاحب خانه معایب را بداند و چاره کارکنان او می‌اندیشیدند و باید به کار ببرند او هم اطلاع داشته باشد واقعاً می‌توان گفت که کوس بدبختی ما را در اقطار جهان زده‌اند دیگر اگر ما واقعاً بخواهیم در خانه خودمان بنشینیم کورکورانه و بخواهیم معایب خود را بپوشانیم گویا خودمان را اغفال کرده ایم برای حصول این مقصود در یک جلسه دیگر احوال و اوضاع حاضره مملکت را کاملاً به اطلاع نمایندگان محترم خواهیم رسانید تا همگی بدانند که وضع چه چیز است و مخاطراتی که مملکت را احاطه کرده است کدامست و تأمل بفرمائید که آیا وقت آن رسیده است و اگر وقت آن رسیده است که همان کار را بکنید و بکنیم که در چنین موارد مشکله در تمام دنیا کرده‌اند و آن اینست که در تمام ممالک به کسانی که اعتماد دارند اقتداراتی داده‌اند که آن‌ها بتوانند با اطمینان خاطر با صلاحات لازمه موفق شوند و آن اندک فرصتی که باقی است آن را کاملاً صرف مرمت خرابی‌ها بکنید وقتی که ملت و مجلس شورای ملی در این عقیده با کابینه اتفاق داشته باشند فعلاً نه قولاً آن وقت فی الحقیقه می‌رسیم به آن شاه راهی که سرمایه فلاح و صلاحست در تمام روی زمین و آن نقطه را که مدتی است پی آن می‌گردیم که اتحاد باشد به دست می‌آوریم.
رئیس- بنده در این مورد عجاله اکتفاء می‌کنم به عرض تبریک یا به وزرای عظام و گمان می‌کنم که مجلس هم در این عقیده با بنده همراه باشد برای این که در چنین موقعی که آقایان وزرای عظام بار بزرگی را که به دوش گرفته‌اند و ملتفت مسئولیت هم هستند در واقع تبریک دارد و جای تبریک است و گمان می‌کنم اگر از طرف مجلس اطمینان بدهیم از طرف تمام احزاب و فرق که تمام مجلس بدون اختلاف فرق با آقایان همراهی داشته باشند این جا هم گمان می‌کنم اشتباهی نکرده باشم که مقصود هیئت وزراء به غیر از حفظ استقلال مملکتی و آسایش و رفاه مردم چیزی نیست و این تبریک را هم که امروز عرض می‌کنم به این امید است که یک دنباله داشته باشد که عبارت از تشکر باشد که وقتی که هیئت وزراء مشغول کار شدند و اقدامات وطن‌پرستانه کردند بعد از مدتی خود این مجلس اظهار تشکر به ایشان بکند همین طور که امروز بنده موفق شدم به عرض تشکر امیدوار هستم که عنقریب از طرف تمام مجلس موفق بشوم امروز هم در باب پروگرام البته مذاکره نخواهد شد می‌دهیم طبع و توزیع بکنند برای دستور روز سه شنبه در صورتی که هیئت وزراء هم آن روز وقت داشته باشند برای آن روز معین می‌کنیم که آن روز روز مذاکره کنند آقایان سردار اسعد حاج آقا هشترودی اجازه نطق خواسته بودند چون در همین مسئله بود می‌ماند برای روز سه شنبه ده دقیقه تنفس می‌شود.
(بعد از تنفس مجدداً جلسه تشکیل شد)
رئیس- آقای مدرس پیشنهادی کرده که با ماده دو قانون مالیات تریاک به طور ماده الحاقیه الحاق شود خوانده می‌شود بعد در قابلیت توجه آن رأی خواهیم گرفت.
(پیشنهاد مزبور قرائت شد)
مدلول ماده ۲ در نقاطی که ترتیب ضبط سوخته قبل از تاریخ وضع این قانون معمول بوده است از تاریخ مزبور به موقع اجرا گذاشته می‌شود در نقاطی که هنوز جاری نشده است سه ماه بعد از تاریخ مزبور مجری خواهد شد (سید حسن مدرس).
آقای مدرس- مقصود این است که چون این جنس به نظر ماهیت ندارد به جهت این که منفعت او منفعت محلله نیست منفعت مضره است لکن چون بعضی از تجار به واسطه این که جاهل به این مسئله بوده‌اند در اطراف این مملکت و در نقاط بعیده هستند شاید معامله کره باشند و از روی جهل ضرری بکنند لهذا در جاهائی که این مسئله جاری بوده است اجرای فوری آن اهمیتی ندارد لکن در جاهائی که جاری نبوده است مدت سه ماه بعد از این تاریخ اجرا شود اگر دیدند که به آن ترتیبی که دولت مثقالی سه شاهی می‌گیرد برای آن‌ها فایده می‌کند که به دولت می‌دهند اگر دید که فایده ندارد برای او ضرر می‌کند در این مدت سه ماه می‌تواند به نقاط دیگری که منفعت دارد برای او حمل کند مشروط بر این که از نقطه دیگر نگیرند که ضرری به آن‌ها وارد نیاید.
رئیس- آقای مخبر ارجاع این پیشنهاد را به کمیسیون تقاضا می‌کنید یا خیر؟
فهیم الملک- خوب است این را رجوع نمایند به کمیسیون که اصلاح شود و بعد بیاید به مجلس.
رئیس- این پیشنهاد ارجاع می‌شود به کمیسیون و داخل شور ماده سوم می‌شویم.
(ماده سوم به قرار ذیل قرائت شد).
ماده ۳- از اول سال سوم تا آخر سال هفتم بعد از وضع این قانون هر سال به هر مثقال تریاک ۱۵۰ دینار بر قیمت سال قبل افزوده می‌شود و از اول سال هشتم استعمال شیره کلیه و استعمال تریاک غیر از آن چه برای دوا لازم است ممنوع خواهد بود.
رئیس- آقای دکتر علی خان شما با این ماده مخالف هستید؟
دکتر علی خان- بله بنده تکلیف وجدانی خودم را می‌دانم که عقیده وجدانی خود مرا عرض بکنم بعضی چیزها که گفتنی نبود گفته شد دیگر این جا جای اظهارات طولانی علنی نیست در پارلمان والا بنده ثابت می‌کردم که تریاک بدل دارد و در اظهار عقیده کردن خودم این اصراری ندارم که فکر بکنیم ببینم و در این عقیده که بنده این جا اظهار می‌کنم شریک دارم یا ندارم بلکه فریضه خودم می‌دانم که چیزی را که می‌دانم عرض بکنم و عرض نمی‌کنم این مطلب هیچ لازم به ثبوت هم نیست که بعد از این به تجربه شخصی ثابت شود ثابت شده است و در همه کتاب‌ها هم نوشته‌اند حالا بنده به کلی در این ماده سوم مخالفم با مدتی که در آن جا معین شده است که ۷ سال است هیچ نمی‌دانم که علت این که ۷ سال قرار داده‌اند چیست؟ اگر نظرشان این بوده است که این ماده را کم بکنند و این ضرر را دولت به جهت صحت عمومی‌متحمل می‌شود آن ضرر نباید خیلی گزاف باشد اگر بنا شود که در مدت ۷ سال دولت این ضرر را بدهد که مثقال ۳ شاهی بخرد و تلف بکند این ضرر خیلی زیادی خواهد بود و اگر نظرشان این است که عده شیره کش کم بشود آن چون به تدریج است چه کسی خواهد بود و این ضرر دولت خیلی طولانی و زیاد خواهد بود و اگر مقصود این است که تجاری که این تجارت را می‌کردند دیگر نکنند و مسبوق شوند و دیگر دخالت نکنند گمان می‌کنم که ۷ سال زیاد است و ۲ سال کافی است در مدت ۲ سال مطیع می‌شوند و دخالت نمی‌کنند و اگر برای این است که مردم به تدریج رفته رفته این کار را ترک می‌کنند در واقع به عقیده بنده اگر کسی باشد که بخواهد آن را ترک بکند برای او هم یک سال کافی است پس این ۷ سالی که کمیسیون پیشنهاد کرده است زیاد است و هیچ جهت ندارد و همان طوری که در کمیسیون اظهار کردم و پیشنهاد کردم یک سال را کافی می‌دانم و حالا اگر یک سال را کافی نمی‌دانند بنده هم ۷ سال را خیلی زیاد می‌دانم و اگر نمایندگان هم در این عقیده با بنده همراه باشند و گمان می‌کنم خیلی از آقایان همراهی بکنند هفت سال زیاد است از این مدت کم بکنند.
فهیم الملک- در این که مدت زیاد باشد کمیسیون اصراری ندارد لکن نظرات کمیسیون این بوده است که عرض می‌کنم هر جنسی که در مملکتی حاصل می‌شود به خارجه حمل بشود و یک قسم مال التجاره باشد این مادام که تجارتش می‌شود تحصیل خواهد شد و آن جنس وجود دارد یعنی زراعت می‌کند و فایده می‌برند و بدیهی است مادام که وجود دارد در داخله هم استعمال خواهد شد و ترک کلیه نخواهد شد و در داخله چندان محل استعمال خیلی زیادی ندارد عمده تجارت این جنس است به خارجه از قبیل هند و چین که به آن جاها حمل می‌شود و مقدار زیادی که حمل می‌شود به چین می‌رود و در چین حالا چند سال است که اعلان کرده‌اند که یک عشر همه ساله از مقدار استعمال آن کم می‌شود و منتهای آخر اعلان آن‌ها پنج سال دیگر است معلوم است که بعد از انقضای مدت اعلان آن‌ها رفته رفته آن تجارت کاسته خواهد شد و وقتی که یک متاعی در خارجه کاسته شد در داخله دیگر تحصیل نخواهد کرد و آن وقت بالطبع کم یاب می‌شود و بدیهی است استعمال داخلی هم به واسطه قلت وجود آن کم می‌شود ولی تا وقتی که حمل به خارجه موقوف نشده است و می‌فروشند یک قدری ممانعت کردن استعمال داخلی او اسباب اشکال خواهد شد حالا این که ممانعت از استعمال و جلوگیری آن گذشته از جهاتی که گفته شد که علتی دارند بکشند ممکن نیست برای دولت که ر یک سال دو سال ممانعت کند آن‌ها را از کشیدن این خیلی اشکال دارد به جهت این که مزارعی هست در این جا که آن را کشت می‌کنند و بدیهی است مادام که در این جا زراعت موجود است قدری استعمال می‌شود وقتی که آن زراعت را به واسطه مکث فروش حاصل آن در خارجه کاسته شد بالطبع استعمال آن در داخله هم کاسته خواهد شد و آن دو سالی که کمیسیون در نظر گرفته است دو سال بعد از پنج سال است که فرجه داشته باشد به جهت این که ممکن است در ضمن این پنج سال قدری تریاک ذخیره بکنند یا از خارج وارد بکنند این است که دو سال دیگر لازم است که فرجه داده شود برای این که دیگر این طورها هم تریاک در جائی موجود باشد تمام بشود حالا آن دو سالی که آقای دکتر علی خان می‌فرمایند آن دو سالی است که کمیسیون در نظر دارد برای بعد از پنج سال که آن دو سال برای ممانعت داخله است که دو سال هم وقت داشته باشد حالا بسته به نظر مجلس است اما نظر کمیسیون این بوده است که در یک مدت معینی به کلی استعمال این تریاک شود به این ترتیبی که نوشته شده است حالا بسته است به نظر آقایان.
شیخ اسدالله- مقصود از وضع این قانون معلوم است که از برای جلوگیری از این سم مهلکی است که در بین مردم معمول شده است و رو به ازدیاد است و خیلی خطرناک است از برای آتیه مملکت و افراد مردم در این قانون هیچ ملاحظه صرفه دولت نباید بشود باید به ترتیبی که سهل تر باشد جلوگیری شود باید به آن ترتیب جلوگیری شود و عمل بکنند این جا در این ماده می‌نویسد که سالی یک صد و پنجاه دینار اضافه شود بر مالیات بنده عقیده ام این است که به این ترتیب نمی‌شود جلوگیری کرد تا مدت هفت سال یعنی به این ترتیب عمل شود و در اول سال هشتم یک مرتبه جلوگیری کرد و گفت باید تریاک را فاسد کرد و دیگر به کسی نفروخت بنده عقیده ام این است که همان محظوری که امروز داریم همان محظور را آن روز خواهیم داشت برای چه برای این که این صد دینار صد و پنجاه دینار که سوخته تریاک قیمت دارد و فرضاً سالی صد و پنجاه دینار هم روی آن مالیات گذارده شود این اسباب این نخواهد شد که استعمال نکنند این سم مهلک را و آن کس که فعلاً مبتلا است به این مرض مهلک و از ترس مردن استعمال می‌کند مثقالی سه شاهی را می‌دهد و این سم مهلک را استعمال می‌کند فرضاً هفت سال هم بگذرد آن وقت این به یک قران سی شاهی دو هزار قوتش می‌رسد آن که مبتلا است نمی‌تواند به واسطه دو هزار از حیات خودش بگذرد و استعمال نکند بنده عقیده ام اینست که برای جلوگیری این شکل این ماده را بنویسند که اشخاصی که مبتلا هستند عده شان چه قدر است و میزان استعمال آ‌ها را هم معین کنند آن وقت هم عده هم بر آن استعمال که معین شد سال به سال یک مقداری از میزان استعمال آن‌ها سکر می‌کند در این صورت بنده هفت سال را هم زیاد نمی‌دانم آن وقت میزان را که کسر می‌کنند سبع یا ثمن قرار می‌دهند که در آخر هفت سال دیگر به کلی ترک شود یعنی به طور مجبوریت ترک خواهند کرد و اختیار نداشته باشند و این که ما یکصد و پنجاه دینار مالیات به آن بسته ایم عقیده بنده این است که شیره کشیدن را زیادمی‌کند یک قران هم سهل است مثقالی دو قران می‌دهند می‌کشند بنده اعتقادم این است که اگر بخواهند که به کلی ترک شود باید همان طور که عرض کردم به یک میزانی کسر بکنند یکثمن یا یک عشر اگر ده سال میزان گرفته‌اند سالی یک عشر بکنند اگر هفت سال میزان گرفته‌اند سالی یک مبلغ کسر بکنند آن وقت بعد از ده سال آن که مردنی است مرده است آن هم که باید از سر خود رفع کند رفع کرده است و قلع استعمال این سم مهلک شده است.
فهیم الملک- این که فرمودند افزودن قیمت تریاک و شیره تقلیل در استعمال آن نمی‌کند را تکذیب می‌کنم زیرا آن چه عملاً معلوم شده است غیر از این است از پارسال که این کار معمول شده است صدی بیست که شده است این چیز ثابت معینی است در تهران شصت نقطه بوده است که استعمال تریاک و شیره می‌شده است در پارسال و امسال رسیده است به چهل نقطه پس از این رو معلوم می‌شود که عده استعمال کننده کم شده است لابد سال‌های دیگر هم تفاوت خواهد کرد و این که فرمودند سالی یک عشر از میزان استعمال کسر بکنند این ممکن نیستبه جهت این که می‌گویند در خراسان ماهی ده خروار سوخته استعمال می‌شود در سال بنا به فرمایش شمایک خروار را کسر می‌کنیم آن وقت آن یک خروار را از که کسر کنیم فرضاً یک نفر روزی یک مثقال می‌گیرد و آن وقت روزی به یک عشر مثقال باید کسر بکند آن را از که کسر بکنند چون این‌ها که مجبور هستند که در یک نقطه معین یک ترتیب معین بخرند پس بالاخره این طور می‌شود که سالی فرضاً یک خروار کسر بفروشند و این را به ماه‌ها و روزها تقسیم کنند و کسر بکنند پس بالاخره این ترتیب اسباب این می‌شود که یک عده بی شیره بمانند پس این یک راهی نیست که بتوان شیره را کم بکنند بالخصوص در خراسان که در بعضی خانه‌ها هست که شیره می‌کشند و خودشان تحصیل می‌کند پس به طریقی که عملاً دیده ایم بهترین طریق برای این که آن میزان را کسر بکنند و استعمال او کم بشود همین است که اضافه قیمت پیدا بکند به این طوری که حالا دیده می‌شود تصور می‌کنم در چهار سال بعد دیگر شیره موضوع نداشته باشد.
حاج سید ابراهیم مدرسی- بنده عرض می‌کنم که آن لایحه که اول آمد نظر دیگری داشت و این راپورت نظر دیگری دارد آن لایحه نظرش این بود که بعضی مالیات‌ها موقوف شود و در عوض آن مالیات تریاک معین شود حالا نظر راپورت چیز دیگری است آن وقت نظر آن لایحه این بود که سالی سه شاهی بر مالیات تریاک افزوده شود تا هم مالیات آن زیاد شود و هم بالطبع استعمال آن کم شود حالا نظر این راپورت این است که نمی‌خواهند به این ترتیب استعمال شیره و تریاک را موقوف نمایند پس باید فرق گذاشت در طریق اجرای این‌ها و ملاحظه جریان آن را کرد و باید فرق بین سوخته و تریاک گذاشت در سوخته باید در ذیل ماده دوم نوشت که درسال هشم دولت دیگر سوخته نمی‌خواهد و به کلی ترک خواهد شد استعمال شیره اما ببینیم که آن وقت وزارت مالیه مجاناً خواهد گرفت از آن اشخاصی که سوخته دارند آن طور که بخواهند بشود به علاوه این یک چیز بی موضوعی خواهد بود یعنی اگر کسی درخانه اش استعمال کرد وزارت مالیه چه می‌کند می‌رود در خانه اش حدش می‌زند اینطور که نخواهد بود اما از بابت تحدید تریاک که می‌فرمائید در خارج جلوگیری از تجارت آن هم کرده‌اند باید یک کاری کرد که هم تحدید دو زرع و هم تحدید در خرید و فروش بشود فقط به این که ما بخواهیم در هر سال مثقالی ۳ شاهی افزوده بشود این تحدید کامل نخواهد کرد باید یک کاری کرد که در سال هشتم یک مقدار کمی‌زرع شود و دیگر فروخته نشود مگر جهت دوا به دوا خانه ها.
فهیم الملک- اما نسبت به زرع همان عرضی است که کردم وقتی که تجارت تریاک شکست کرد زراعتش هم بالطبع کسر خواهد شد اما راجع به سوخته همین طوری که استعمال تریاک کم می‌شود سوخته هم کم خواهد شد وقتی که تریاک نکشیدند سوخته نیست.
بهجت- اولاً می‌خواستم آقای مخبر را متوجه کنم به یک نکته و آن اینست که ممکن است سوخته از خارجه بیاورند یا این که از همین حالا ذخیره بکنند پس باید در آن نقطه که سوخته حاصل شود ضبط کنند و تلف کنند دیگر این که در این ماده مدت را زیاد و قیمت را کم قرار داده‌اند بهتر این است که مدت را کم و قیمت را زیاد نمایند یعنی آن مدتی که می‌خواهیم به مبلغ آن بیفزائیم در مدت ۳ سال بیفزائیم تا به کلی موقوف شود والا این که در مدت ۵ سال ۱۵ شاهی به آن افزوده شود این یک مقداری نیست که طبیعت حاضر شده باشد برای این که آن را ترک بکند بلکه باید در مدت ۷ سال بیفزائید آن مقداری که در مدت ۵ سال یا ۶ سال می‌خواهید بیفزائید که در ظرف این مدت قیمتش گران شده باشد و این گران شدن قیمت قدری بر طبایع گران بیاید تا این که اسباب شود که میل طبیعتی ترک پیدا بشود و دیگر عرض می‌کنم این دو ماده است که یک ماده شده یک ماده اش راجع است به تریاک و یک ماده اش راجع است به مالیات سوخته تریاک و این باید تجزیه بشود به جهت این که وقتی بخواهیم به این ماده رأی بگیریم به یک قسمت آن باید به قیام و قعود رأی گرفته شود و به یک قسمت بودجه رأی گرفت.
رئیس- تقاضای تجزیه هم در این ماده می‌کنند.
فهیم الملک- عرض می‌کنم اگر در کلیه ماده رأی می‌گیریم منافاتی نخواهد داشت و این که فرمودند شیره ممکن است از خارج وارد شود در شیره و سوخته هر دو این احتمال می‌رفت و در کمیسیون مذاکره شد قرار شد جلوگیری و اقدام بشود و در این که فرمودند در داخل ممکن است که سوخته ذخیره بکنند و بعد از ۷ سال بفروشند آن کسی که بعد از ۷ سال بخواهد سوخته مانده بفروشد چون فروش چیز ممنوعی است البته مورد مجازات واقع خواهد شد در این صورت چگونه می‌شود بعد از ۷ سال کسی بیاید بگوید من سوخته دارم این کار خیلی سخت است و پس به عقیده بنده این مذاکرات قدری بی محل است.
رئیس- بنده گمان می‌کنم که مذاکره در این باب کافیست و این جا از طرف بهجت تجزیه این ماده خواسته شده چون و قسمت است تجزیه می‌کنیم یک قسمت راجع به مالیات است یک قسمت راجع به مدت اول در آن قسمتی که راجع به مالیات است پیشنهادی شده است یکی از طرف آقای افتخار الواعظین پیشنهادی شده است که لفظ مالیه اضافه شود برای این که در ماده اول لفظ مالیده اضافه شد حالا این پیشنهاد را می‌خوانند اگر مخبر محترم حرفی دارند می‌فرمایند.
(پیشنهاد آقای افتخار الواعظین خوانده شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم که در ماده اول چون لفظ مالیده بعد از تریاک قید شده است در ماده سوم هم بعد از تریاک لفظ مالیده نوشته شود (افتخار الواعظین).
فهیم الملک- این اصلاح یک چیزی است که غیر از این شود مخالف با ماده اول خواهد بود که رأی به آن داده شده است این باید باشد و آقای کاشف که حالا مخالفند به این ماده مخالفند با ماده اول.
رئیس- پس اول رأی می‌گیریم در این قسمت که راجع به مالیات است پیشنهاد دیگر نشده است.
فهیم الملک- عرض دارم اول صحبت در مدت است پس اول رأی به مدت باید گرفت به حد رأی به مالیات.
رئیس- در مدت از طرف آقای دکتر علی خان پیشنهادی شده است خوانده می‌شود.
بنده پیشنهاد می‌کنم که در ماده سوم به عوض این که نوشته شود از اول سال هشتم استعمال شیره کلیت و استعمال تریاک غیر از آن چه برای دوا لازم است ممنوع خواهد بود نوشته شود از اول سال پنجم الی آخر که چهار سال مدت معین شده باشد (دکتر علی خان).
رئیس- به عقیده بنده مذاکرات کافیست و حالا رأی می‌گیریم و این پیشنهاد چنان چه عرض کردم راجع است به قسمت دوم حالا رأی می‌گیریم در این پیشنهاد تا تکلیف معلوم شود.
دکتر علی خان- بعد از آن که ثابت شد که همان موادی که در سوخته است بیش از آن در تریاک است و به طوری که عرض کردم هیچ مانعی از تجارتش نیست از وجدان آقایان استدعا می‌کنم بدون ملاحظه و بدون هیچ مقصدی در این ماده رأی بدهند که بگذرد به طوری که پیشنهاد کرده ام بنده که مدت چهار سال باشد و نوشته شود و از اول سال پنجم که از اول سال پنجم به کلی این تریاک شود و عرض می‌کنم این اشکالاتی که می‌کنند خیلی اسباب تعجب بنده است روزی که این پیشنهاد آمد به مجلس هیچ صحبت ترک تریاک نبود یک لایحه بود در خصوص وضع مالیات تریاک اصرارات و جدهای بنده این را به این جا رسانید حالا به این جا که رسیده است این طور به شدت حمله می‌کنند هیچ جهت ندارد.
حاجی آقا- این جا تشریح کرده‌اند آقای مخبر که این مقدار که معین کردند نظر کمیسیون در تعیین این مدت چیست اگر همان طور که آقای دکتر علی خان معین کردند که مدت را چهار سال قرار بدهیم و بعد ممنوع بشود این نمی‌شود باید ملاحظه بفرمائید که آن نظر تجارتی را که ما داریم منظور نخواهد بود به واسطه این که کمیسیون در حقیقت به جهت رفع این ماده و عدم استعمال آن همان چهار پنج سال را در نظر گرفته است و قرار داده لکن ما در این مدت نمی‌توانیم زرع آن را هم منع کنیم به جهت این که این یک تجارتی است در مملکت و تا این تجارت دائر است در مملکت فقط زراعت می‌شود و بعد از آن که تجارت خارج آن مکث کرد یعنی استعمال آن در چین ممنوع شد آن وقت بالطبع دیگر زراعت نمی‌شود و بالطبع در داخله هم به کلی استعمال آن ترک خواهد شد و اگر بخواهیم زودتر از آن منع بکنیم زراعتش را قهراً جلو تجارت را گرفته ایم و غدغن آن هم یک زحمت فوق‌العاده دارد خوب است وقتی که یک چیزی مطرح می‌شود و توزیع می‌شود تمام جهات آن را ملاحظه نمائید هم جهات تجارتی او را و هم جهات دیگرش را آن وقت خواهید دید که مدتی که کمیسیون تصویب کرده است بی میزان نبوده است.
رئیس- حالا به این پیشنهاد آقای دکتر علی خان رأی گرفته می‌شود آقایانی که موافقند با این پیشنهاد قیام نمایند (رد شد).
پس در قسمت اول ماده سیم رأی می‌گیریم حالا یک مرتبه بخوانند به عبارت ذیل (خوانده شد).
ماده سوم- از اول سال سوم تا آخر سال هفتم بعد از وضع این قانون هر سال به هر مثقال تریاک یک صد و پنجاه دینار بر مالیات سال قبل و به هر مثقال شیره سوخته یک صد و پنجاه دینار بر قیمت سال قبل افزوده می‌شود.
فهیم الملک- قیمت سال قبل را به مبلغ سال قبل کنند.
رئیس- حالا به این قسمت از راپورت رأی می‌گیریم کسانی که موافقند با قسمت اول ماده سیم به طوری که خوانده شد با این اصلاح ورقه سفید خواهند‌انداخت و کسانی که مخالفند ورقه آبی خواهند‌انداخت.
(ورقه توزیع و رأی گرفته شد و حاجی میرزا رضا خان اوراق آراء استخراج نمود).
معاضد الملک- عده حضار ۷۴ ورقه سفید علامت قبول ۴۲ ورقه آبی علامت رد ۴ امتناع ۲۸.
اسامی‌تصویب کنندگان:
دهخدا- میرزا ابراهیم خان- معاضد الملک- آقا میرزا ابراهیم- آقا شیخ ابراهیم- صدر العلماء- ادیب التجار- آدینه محمد خان- ذکاء الملک- حاج سید نصرالله- شیبانی- مصدق الممالک- معاضد السلطنه- لسان الحکماء- حاج شیخ علی خراسانی- دکتر حاج رضا خان- دکتر حیدر میرزا- آقا سید محمد رضا- سلیمان میرزا- ضیاء الممالک- علی زاده- ابوالقاسم میرزا- میرزا احمد قزوینی- ارباب کیخسرو- منتصر السلطان- میرزا اسدالله خان- افتخار الواعظین- مشیر حضور- معین الرعایا- حاج سید ابراهیم- حاجی عز الممالک- نجم آبادی- معزز الملک- آقا شیخ غلام حسین- حاج آقا- فهیم الملک- دکتر اسماعیل خان- محمد‌هاشم میرزا- وحید الملک- نجات- متین السلطنه- دهخوارقانی (اوراق آبی) میرزا داود خان- حاج وکیل الرعایا- انتظام الحکماء- کاشف.
رئیس- با کثریت ۴۲ رأی از ۷۴ رأی قسمت اول ماده سوم تصویب شده حالا در قسمت دوم ماده سوم رأی می‌گیریم بخوانند (قسمت دوم به عبارت ذیل قرائت شد).
از اول سال هشتم استعمال شیره کلیه و استعمال تریاک غیر از آن چه برای دوا لازم است ممنوع خواهد بود.
رئیس- حالا رأی می‌گیریم به قسمت دوم از ماده سوم کسانی که موافقند با قسمت دوم به طوری که خواندده شد قیام نمایند (با کثریت پنجاه و هشت رأی تصویب شد).
حالا در مجموعه ماده سیم رأی می‌گیریم این هم باید با ورقه باشد حالا یک مرتبه تمام ماده سه را می‌خوانند.
(ماده سیم خوانده شد)
رئیس- رأی می‌گیریم به ماده سیم به طوری که خوانده شد کسانی که موافقند با این ماده به طوری که قرائت شد ورقه سفید بیندازند و کسانی که تصویب نمی‌کنند ورقه آبی بیندازند.
(رأی گرفته شد حاجی میرزا رضا خان اوراق آراء را استخراج نمود).
معاضد الملک- عده اوراق ۷۴ ورقه سفید ۴۴ ورقه آبی ۳ امتناع ۲۷.
رئیس- با کثریت چهل و چهار رأی ماده سه تصویب شد.
اسامی‌تصویب کنندگان:
آقای میرزا ابراهیم خان- آقا شیخ غلام حسین- آقا شیخ ابراهیم- صدر العلماء- ادیب التجار- ذکاء الملک- شیبانی- حاج سید نصرالله- دکتر علی خان- دکتر حاج رضا خان- معاضد السلطنه- آدینه محمد خان- انتظام الحکماء- مصدق الممالک- منتصر السلطان- آقا میرزا احمد- آقا سید محمد رضا- افتخار الواعظین- دکتر حیدر میرزا- آقا سید ابراهیم- آقا سید جلیل- لسان الحکماء- حاج شیخ علی خراسانی- ارباب کیخسرو- علی زاده- مشیر حضور- میرزا داود خان- حاج عز الممالک- فهیم الملک- حاج آقا- معین الرعایا- معاضد الملک- نجم آبادی- ضیاء الممالک- میرزا اسدالله خان- حاج سید ابراهیم- ده خدا- محمد‌هاشم میرزا- ابوالقاسم میرزا- وحید الملک- معزز الملک- دکتر اسماعیل خان- سلیمان میرزا- دهخوارقانی- ورقه آبی- وکیل الرعایا- حاج امام جمعه- کاشف.
(ماده چهارم به عبارت ذیل خوانده شد)
تریاکی که به عنوان تجارت از مملکت خارج می‌شود از ادای این مالیات معاف خواهد بود.
کاشف- بنده این مسئله را می‌خواهم سئوال بکنم چون در این جا تصریح و تفکیک نشده است که این مال التجاره را به چه ترتیب از داخله مملکت که خارج می‌کنند از ادای این مالیات معاف خواهند کرد یک شخص تاجری که تریاک می‌خرد آیا مجبور است که تریاک خود را باندرل بزند و اگر چنان چه مجبور باشد چگونه دولت می‌تواند اطمینان پیدا بکند که این جهت تجارت است و به جهت حمل به خارجه و این یک مسئله ایست که ممکن است خیلی به تجار خسارت فوق‌العاده وارد بیاورد برای این که البته همه می‌دانید که تاجر به جهت خرید و فروش این معامله را می‌کند نه به جهت استعمال شخصی و کسی که تریاک را خودش می‌گیرد و می‌مالد و حاضر نمی‌کند برای فرستادن به خارجه ممکن است که قاچاق بکند و اگر بخواهند تعقیب بکنند فوق‌العاده خسارت به آن‌ها وارد خواهد آمد این را می‌خواستم آقای مخبر توضیح بفرمایند که چه ترتیبی برای این کار در نظر گرفته شده است و می‌توانند اطمینان بدهند که طوری ترتیب داده شده است که اسباب زحمت مردم فراهم نمی‌شود و مورد اطمینان خواهد بود یا خیر.
فهیم الملک- برای ترتیب این مسئله به طوری که در این ماده ملاحظه می‌فرمائید نوشته شده است که برای اداره این کار نظام نامه مرتب خواهد شد و در این جا همین قدر ما گفته‌ایم که در داخله از آن چه تریاکی که استعمال می‌شود مالیات بگیرند و هر قدر که به خارج حمل می‌شود معاف خواهد بود حالا چه ترتیبی خواهند داد برای این که تریاکی که در داخله استعمال می‌شود از آن چه که به خارج می‌رود متمایز باشد این هیچ ربطی به قانون ندارد که در این جا قید شود ممکن است صلاح بدانند که جعبه‌هائی ترتیب بدهند و سر آن‌ها را مهر بکنند که به آن نشان از سر حد خارج بشود یا این که یک ترتیبی بدهند کلیه مالیات را بگیرند و هر قدری که از سر حد خارج شد به همان‌اندازه پس بدهند این یک چیزی است که بسته است به نظر دولت که ببینند چه ترتیبی قابل اجرا خواهد بود ما همین قدر باید بگوئیم که تریاکی که از مملکت خارج می‌شود مالیات نخواهند داد و در اجرای این کار لابد خودشان نظریات خواهند داشت.
رئیس- مذاکرات در این ماده به نظر بنده کافی است برای این که این یک چیزی است که در بدیهیات است و گمان نمی‌کنم چیزی که از بدیهیات است محتاج به مذاکره باشد.
(پیشنهادی از طرف آقای حاج آقا قرائت شد که سوخته را هم اضافه بکنند).
فهیم الملک- عرض می‌کنم که ما صورت گمرک را در این جا داریم که یک مثقال سوخته به خارج نمی‌رود و هر قدر که لازم داشته باشند تریاک می‌برند و در همان جا سوخته آن را خواهند گرفت.
حاج آقا- بنده پیشنهاد خودم را پس می‌گیرم.
رئیس- پس در این باب با ورقه رأی خواهیم گرفت آقایانی که موافق هستند با ماده چهارم راپورت کمیسیون ورقه سفید و آقایانی که مخالف هستند ورقه آبی خواهند‌انداخت.
(اوراق رأی اخذ شده آقای حاج میرزا رضا خان استخراج نمود).
معاضد الملک- عده حضار (۷۳) ورقه سفید علامت قبول (۶۶) ورقه آبی علامت رد یک امتناع (۶).
رئیس- با کثریت ۶۶ رأی ماده چهارم راپورت کمیسیون تصویب شد حالا شروع می‌شود به ماده پنجم کسانی که تصویب کرده‌اند.
آقا میرزا احمد- آقا شیخ رضا- آدینه محمد خان- سلیمان میرزا- صدر العلماء- آقا شیخ محمد ادیب التجار- آقا سید حسن مدرس- ذکاء الملک- حاج محمد کریم خان- حاج مصدق الممالک- دکتر علی خان- معاضد السلطنه- آقا میرزا ابراهیم قمی- لسان الحکماء- حاج شیخ علی- حاج وکیل الرعایا- آقا سید محمد رضا- دکتر حیدر میرزا- حاج سید نصرالله- شیبانی- لواء الدوله- ابوالقاسم میرزا- آقا میرزا داود خان- آقا سید حسین کزازی- منتصر السلطان- آقا سید جلیل- آقا میرزا رضا- حاج شیخ اسدالله- رکن الممالک- حاج سید ابراهیم- آقا شیخ مهدی- حاج آقا- آقا میرزا رضا خان نائینی- ارباب کیخسرو- طباطبائی- آقا محمود بروجردی- آقا میرزا مرتضی قلی خان- افتخار الواعظین- علی زاده- دکتر حاج رضا خان- آقا سید حسین اردبیلی- انتظام الحکماء- آقا میرزا ابراهیم خان- فهیم الملک- آقا عبدالحسین- آقا شیخ ابراهیم- حاج میرزا رضا خان- معاضد الملک- نیر السلطان- مشیر حضور- معین الرعایا- تربیت- ضیاء الممالک- آقا شیخ غلام حسین- دکتر امیر خان- معزز الملک- دهخدا- وحید الملک- متین السلطنه- آقا شیخ علی شیرازی- دکتر اسماعیل خان- محمد‌هاشم میرزا- آقا میرزا محمد نجات- یک ورقه اسم نداشت.
رد کننده- (کاشف).
(ماده پنجم به عبارت ذیل خوانده شد).
ترتیب اجرای این قانون و جلوگیری از قاچاق و تفتیش ترتیبات اداری آن موافق نظام نامه لازمه وزارت مالیه است.
رئیس- پیشنهادی هم از آقای لسان الحکماء شده است خوانده می‌شود.
(نیز به عبارت ذیل قرائت شد)
در آخر ماده پنجم این طور نوشته شود.
موافق نظامه نامه لازمه وزارت داخله و وزارت مالیه است.
لواء الدوله- بنده هم در این خصوص یک ماده پیشنهاد کرده ام برای این که این مواد را تکمیل نمی‌دانم از برای ترک این کار و لازم است که خوانده شود.
رئیس- صحیح است یک ماده نوشته بودید به عنوان ماده الحاقیه و بنده چون آن را راجع به هیچ یک از این مواد نمی‌دانستم این بود که نگاه داشته بودم که بعد از ماده پنجم خوانده شود حالا قرائت می‌شود.
(به عبارت ذیل خوانده شد)
- ماده پیشنهادی است در بعضی از دول متمدنه که اقدام به ترک تریاک نمودند فقط به افزودن قیمت آن توانسته‌اند متروک بدارند بلکه به کسر و نقصان اوزان هم کوشیده و به تدابیر حکیمانه رفع و دفع بلای مزمن و شیئی مهلک را از مملکت خودشان نموده‌اند لهذا این بنده پیشنهاد می‌کند که از طرف اولیاء امور وزنه به اشخاصی که فروشندگان تریاک و اسامی‌آن‌ها در دفتر آن اداره ثبت است داده شود و در رأس هر ماه وزنه دیگری که یک نخود کمتر است به آن‌ها داده وزنه اول را مسترد دارند که به تدریج در مدت دو سال قهراً متروک شده است و احدی هم از ترک تریاک تلف نشده است.
رئیس- چنان چه ملاحظه می‌فرمائید این پیشنهاد راجع به ماده پنجم هم نیست اگر لازم باشد باید به عنوان ماده ششم یک چیزی نوشته شود.
کاشف- بنده هم استدعا می‌کنم آن ماده را که پیشنهاد کردم که بعد از چهارم خوانده شود چون موقعش این جا است خوانده شود.
نیز از قرار ذیل قرائت خوانده شود.
ماده الحاقیه- بنده پیشنهاد می‌کنم که از تریاک نماینده دولت در وقت حاصل مثقالی یک صد و پنجاه دینار به عنوان مالیات اخذ نماید.
رئیس- این هم راجع به این ماده نیست مگر این که یک ماده الحاقیه بشود و علیحده در آن رأی بگیریم.
فهیم الملک- بنده از آقای لسان الحکماء خواهش می‌کنم که توضیح بدهند که مداخله وزارت داخله در این جا چه مناسبت دارد نظام نامه که برای این کار مرتب می‌شود لابد در هیئت وزراء نوشته خواهد شد و همان مقدار هم کافی است از برای این که وزارت داخله نظری در این خصوص داشته باشد حالا اگر نظر مخصوص به نظر آقای لسان الحکماء رسیده است بفرمایند.
لسان الحکماء- بنده عقیده ام اینست که این که برای اجرای این قانون و جلوگیری از قاچاق وزارت مالیه به تنهائی نظام نامه بنویسد خارج از قانون است برای این که اجرای این قانون و جلوگیری از قاچاق و گذرانیدن آن چه طور می‌شود که بدون اطلاع و استحضار وزارت داخله باشد اقدامات باید به توسط وزارت داخله در داخله مملکت باشد منتهی عایدی هر چه هست به وزارت مالیه عاید می‌شود به این جهت لازم است که نظام نامه که برای اجرای این قانون نوشته می‌شود باید به استحضار وزارت داخله باشد.
فهیم الملک- در این صورت ضرر ندارد که بنویسند به موجب نظام نامه که به اتفاق وزارت مالیه و وزارت داخله مدون خواهد شد.
(ماده پنجم با اصلاح ذیل خوانده شد).
ترتیب اجرای این قانون و جلوگیری از قاچاق و تفتیش ترتیبات اداری آن موافق نظامنامه لازمه از وزارت داخله و مالیه است.
رئیس- رأی می‌گیریم به قیام و قعود آقایانی که موافقند با این ماده به ترتیبی که خوانده شد قیام نمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس- با کثریت ۵۷ رأی تصویب شد.
یک اصلاحی آقای مدرس پیشنهاد کردند که رجوع شد به کمیسیون در این صورت نمی‌توانیم امروز در مجموعه این مواد رأی بگیریم می‌ماند برای جلسه دیگر عجالتاً دستور جلسه آتیه را معین می‌کنیم.
(پیشنهادی از طرف آقای میرزا مرتضی قلی خان به عبارت ذیل خوانده شد)
این بنده پیشنهاد می‌نمایم که این ماده الحاق به مواد خمسه گردد.
این قانون دو ماه بعد از اعلان به مورد اجرا گذارده خواهد شد.
رئیس- عرض می‌کنم که این پیشنهاد منافات دارد با ماده اول برای این که در ماده اول نوشته شده است که از تاریخ وضع این قانون و در صورتی که این طور رأی داده ایم و گذشته است دیگر نمی‌توانیم در این پیشنهاد رأی بگیریم و بر خلاف آن عمل کنیم.
آقا میرزا مرتضی قلی خان- هر قانونی که نوشته می‌شود مادامی‌که قانونیت پیدا کرده است معین است که به موقع اجرا نخواهد آمد بلکه بعد از آنی که قانونیت پیدا کرد و به صحه همایونی رسید شروع به اجرای آن می‌شود و این هم مسلم است که هیچ قانونی راجع به اقلش نیست لکن بدبختانه این قانوت تریاک قبل از آنی که به مجلس شورا بیید به موقع اجرا گذاشته شده است بلکه به طور سختی در بعضی جاها اقدام شده است که عنقریب یک انقلاب خیلی بزرگی را باعث خواهد شد این است که بنده پیشنهاد کردم که یک مدتی را باید معین کرد برای اجرای این قانون به جهت این که اگر چه ما در ماده اول گفته ایم از تاریخ وضع این قانون ولی نه این که مراد از وضع این باشد که از آن ساعتی که رأی به آن داده به جهت این که قانون این نیست که در این جا وضع بکنیم و فقط خودمان مستحضر باشیم باید این اعلان بشود به مردم و مطلع شده باشند و از برای جریان آن فی ما بین آن‌ها خودشان را حاضر کنند آن وقت از آن روز به موقع اجرا گذاشته شود والا چه طور می‌شود که یک قانونی از مجلس شورای ملی بگذرد و از همان روز به موقع اجرا گذاشته شود و از روزی که این ترتیب موقتی که برای تریاک داده بودند معمول شده است گویا این تلگرافاتی که می‌رسد به نظر مبارک آقایان نرسیده است قریب پنجاه تلگراف از تجار یزدی از خراسان رسیده است که به عنوان مالیات تریاک تمام اموال شان را غارت کردند و بعد از آنی که مالیات آن را داده‌اند و باندرل چسبانیده‌اند و با اجازه رئیس اداره تجدید تریاک حمل کرده‌اند در وسط راه خراسان تمام اموال شان را گرفته‌اند و آن تریاک‌ها را ریخته‌اند دور و بعضی‌ها را تلف کرده‌اند و بعضی را آورده‌اند در همین تهران تجار را معطل کرده‌اند و باندرول نمی‌کنند می‌گویند باید مثقالی سیصد دینار بدهید و این به کلی بر خلاف تمام قوانین است و من مجبورم که امروز از این جا فریاد بزنم و اعلان بکنم که این هنوز قانون نیست و معمول نشده است بلکه وقتی قانون است که به صحه همایونی برسد و به موقع اجرا بیاید و به تمام مردم اعلان شود.
فهیم الملک- آقای آقا میرزا مرتضی قلی خان می‌فرمایند که بدبختانه این قانون قبل از این که از مجلس بگذرد مجری شده است بنده عرض می‌کنم که خوشبختانه این طور بوده است زیرا که در هیچ یک از ممالک معمول نیست که یک قانونی را ابتدا به ساکن شروع به وضع آن بکنند همیشه به موجب دست خط‌های همایونی و به واسطه لایحه وزراء آن را اجرا می‌کنند یک سال که به موقع اجرا گذاشته شد آن وقت لایحه قانونی آن را می‌نویسند و به مجلس پیشنهاد می‌کنند به علت این که قانونی که نوشته می‌شود برای این که ثابت باشد باید طوری باشد که تمام ملاحظات و مداقه‌های لازمه را در آن کرده باشند و این نمی‌شود مگر این که قبل از وقت اداره آن را دائر کرده باشند که بعضی تجربیات حاصل بنمایند و به همین جهت است که اگر ملاحظه بفرمائید خواهید دید که قوانینی که از مجلس سابق گذشته است هیچ کدام از آن‌ها قابل اجرا نیست و اگر بخواهیم اجرا بکنیم خیلی دچار اشکالات خواهیم شد و این به همین واسطه است که بدون تجربه آن‌ها را وضع کرده‌اند و آن طوری که لازم بوده است در آن‌ها پیش بینی نشده است مثلاً قانون مالیات نمک را اگر قبل از وضع وضع شدن آن در مجلس اجرا شده بود و بعضی تجربیات قبل از وقت حاصل کرده بودیم امروز محتاج به آن نمی‌شدیم که یکی از مواد پروگرام هیئت وزراء مان این باشد که تجدید نظر در مالیات نمک پس این قانون بهترین قوانینی خواهد بود که وضع شده است به جهت این که آن نظریات محتمله و آن مداقه‌هائی که لازم بوده است در آن به عمل آمده است و اگر شکایات را بخواهید موضوع مذاکره قرار بدهید بنده به شما اطمینان می‌دهم که تا آخر سال خیلی از این شکایات خواهد رسید زیرا که مسلماً اشخاصی که می‌خواهند یک هم چه مالیاتی را بر آن‌ها تحمیل نمایند خصوصاً بر آن‌هائی که مبتلا به استعمال آن هستند طبعاً شکایت خواهند کرد و از این گذشته در این خصوص به تجار که تحمیلی نمی‌شود برای این که قبل از این مثقالی ده شاهی می‌فروخت حالا که این طور شده است مثقالی پانزده شاهی خواهند فروخت پس برای او هیچ فرقی نمی‌کند هر قدر اضافه شود آن‌ها هم همان قدر را خواهند گرفت و هر چه تحمیلی که می‌شود بر آن‌هائی است که می‌کشند که در سابق اگر مثقالی پنج شاهی پول می‌دادند حالا ده شاهی می‌دهند و اگر ده شاهی می‌دادند حالا پانزده شاهی یا هفده شاهی می‌دهند و این ترتیب مدتی است که مجری بوده است و یک عایداتی هم تقریباً به ادارات نظمیه از این محل رسیده است و حالا قانون آن را آورده‌اند که از مجلس بگذرانند و حالا این که می‌فرمائید این ترتیب قانونی و صحیح نبوده است معنی این این است که هر چه گرفته‌اند تمام را دولت باید پس بدهد این قانون الان یک سال و نیم است که مجری است و عایدات آن به طوری که عرض شد به یک محل و مصرف دولتی رسیده است و هیچ نمی‌توان گفت که این ترتیب صحیح نبوده که تمام اجرائیات دولت به کلی لغو بشود و از میان ببرند و یک ضرر عمده به دولت بزنیم از برای این که این قانون باید دو ماه یا سه ماه دیگر اجرا شود نظر عمده در این خصوص همین نظر آقای مدرس بود که فرمودند در بعضی جاها تجارت سوخته معمول شده است و به آن‌ها باید اطلاع داد که سوخته را از حالا تا سه ماه دیگر وقت دارید و می‌توانید آن‌ها را به مصرف برسانید والا دولت حاضر است و موافق این قانون مثقالی سه شاهی به آن‌ها خواهد داد تا این که ضرری به آن‌ها وارد نشود و این ملاحظه اساسی هم که در این جا شد در باقی دیگرش بنده لازم نمی‌دانم که مذاکره بشود.
رئیس- بنده گمان می‌کنم که نمی‌توانیم در این مسئله مذاکره بکنیم به جهت این که چیزی که با مواد گذشته منافات دارد او را نمی‌توانیم مطرح مذاکره بنمائیم این است که بنده مذاکره در این ماده را ختم می‌کنم.
آقا میرزا مرتضی قلی خان- این پیشنهادی است که کرده ام در قابل توجه بودن آن خوبست رأی بگیرید.
رئیس- عرض کردم این پیشنهاد چون مخالف با مواد گذشته است در آن نمی‌توانیم مذاکره بکنیم چون این مسئله بر گشته است به کمیسیون اگر یک چیزی باید نوشته شود می‌توانید در آن جا بنویسید و بیاید به مجلس آقای سلیمان میرزا قبل از تنفس اجازه خواسته بودند که اظهاراتی در خصوص این مالیات تریاک بفرمایند چون اظهارات ایشان از مطالب اساسی بود این بود که از ایشان خواهش کردم که در آخر مجلس بعد از آنی که در تمام مواد رأی گرفته شد اظهارات خودشان را بفرمایند حالا اگر اظهاری داشته باشند ممکن است بفرمایند.
کاشف- پیشنهاد بنده تکلیفش معلوم نشد.
مجدداً پیشنهاد ایشان قرائت شد.
کاشف- این موادی که گذشت از این جا به خوبی و به طور صریح می‌رساند که تریاک نمالیده معاف است و در ماده اول هم مخصوصاً قید شده است که تریاک مالیده پس معلوم شد تریاک نمالیده از دادن مالیات معاف است و ماده پنجم هم گفته شده است که به تدریج تزیید می‌شود این مالیات تا این که در ظرف مدت معینی این مسئله به کلی موقوف بشود و بنده یقین می‌دانم که نظر اعضاء کمیسیون متوجه به این مطلب بوده است که جلوگیری از مضار و مفاسد این کار بکنند در صورتی که گویا اغلبی از آقایان به خوبی می‌دانند که از تریاک نمالیده هم همان ضرری که در تریاک مالیده هست متصور است و ممکن است تریاک نمالیده تریاک نمالیده چون آزاد است هر کس در منزل خودش آن را بمالد و استعمال بکند و هم چنین ممکن است که شیره تریاک نمالید را استعمال بکند پس اگر مقصود جلوگیری از ضرر و مفاسد این کار است خیلی تعجب می‌کنم از اشخاصی که این عرض بنده را به نظر سهولت نگاه می‌کنند در صورتی که اشکالاتی که ما در خصوص تریاک نمالیده داریم ده یک بر آن را در تریاک مالیده نداریم و چون یک موقع مخصوص دارد که در یک چند روز معینی حاصل تریاک را می‌گیرند همان طور که پیشنهاد شده است می‌توانند این مالیات را بگیرند و حالا چون بنده از اول مخالف آن مواد گذشته بوده ام نمی‌خواهم عرض بکنم ولی آقایان به خوبی می‌دانند و مستحضر هستند از ترتیب قوه مجریه مملکت که تا چه‌اندازه مردم را به زحمات می‌اندازند تا این که یک ماده را اجرا بکنند و این ماده هم که پیشنهادشده است خیلی لازم است و لازم است که برای تریاک نمالیده هم یک ترتیبی داده شود و اگر چنان چه غیر از این باشد چون یک ماده نوشته شده است برای معافیت تریاک نمالیده چنان چه عرض کردم اسباب زحمت خواهد شد از این جهت لازم است که یک ماده هم برای تریاک نمالیده نوشته بشود و اعلانش هم خیلی لازم است چون ترتیب مملکت ما معین است که مردم را به چه زحماتی می‌اندازند و تا به حال هم آن چه کره‌اند خلاف قانون است.
فهیم الملک- بنده دیگر نمی‌خواهم شرحی در جواب آقای کاشف عرض کنم و همین قدر عرض می‌کنم که کلمه مالیده با یک ملاحظات خیلی عمیقه و بعد از تأملات زیاد علاوه شده است و بعد از آن که خودشان جهاتی را که در این خصوص منظور شده است ملاحظه فرمایند تصدیق خواهند فرمود که این پیشنهاد بی موقع است.
رئیس- مخبر کمیسیون این پیشنهاد را قبول ندارد ولی در هر صورت باید در قابل توجه بودن این رأی بگیریم و اگر قابل توجه شد به کمیسیون رجوع می‌شود یک مرتبه دیگر هم می‌خوانند بعد رأی می‌گیریم (مجدداً خوانده شد).
رئیس- آقایانی که این پیشنهاد را قابل توجه می‌دانند قیام نمایند (رد شد).
لواءالدوله- در پیشنهاد بنده رأی گرفته نشد.
رئیس- این پیشنهاد یک قدری مفصل است خوبست در موقعی که این مسئله در کمیسیون مطرح می‌شود در آن جا این پیشنهاد را بکنید که در آن ملاحظه شده به مجلس بیاید.
سلیمان میرزا- چند روز قبل بنده از طرف شعبه پارلمانی حزب دموکرات پیشنهاد کرده و شرحی هم عرض کردم راجع به حذف مالیات نمک و جزء دستور گذاشتن مالیات مستغلات و در آن وقت بعضی اشکالات شد که به نظر می‌آید که فرقه دموکرات عموماً بر ضد کلیه مالیات‌های غیر مستقیم هستند در صورتی که این طور نیست و امروز چنان چه ملاحظه می‌فرمائید در مالیات تریاک حزب دموکرات هم رأی داده‌اند و لازم است بنده توضیحاً عرض کنم که فرقه دموکرات عموماً بر ضد مالیات‌های مستقیم نیستند برای این که مطابق ماده اول از جزء هفتم مرام نامه فرقه دموکرات مالیات مستقیم حتی الامکان بر مالیات غیر مستقیم مرجع و مقدم است ولی مع هذا آن مالیات‌های غیر مستقیمی که از برای ترقی و توسیع و ترقی و ترویج صنایع داخله ضروری است آن‌ها بر قرار و باقی خواهد بود و محققاً اشخاصی که مالیات غیر مستقیم را برای ترویج صنایع داخلی برقرار می‌دارند بدیهی است که مالیاتی را که برای حفظ نوع بشر است بهتر مقدم می‌دارند و چنان که امروز هم رأی دادیم و خودمان را هم مسئول این رأی می‌دانیم بعد از این هم هر چه مالیات غیر مستقیمی که این طور نظر صحیه و منافع دیگری از منافع نوعیه یا نظریات ترقی و توسیع تجارت در آن باشد رأی خواهیم داد و این هم ابداً مخالف مسلک و پروگرام فرقه دمکرات نیست و همیشه این ملاحظات را خواهند داشت و ملتفت هم هستند.
رئیس- دو فقره راپورت هست خوانده می‌شود و بعد از آن دستور گفته می‌شود و بعد از آن هم بنده یک جزئی عرض دارم که اظهار خواهم کرد.
دو فقره راپورت مزبوره به ترتیب ذیل قرائت شد.
۱- راپورت کمیسیون عدلیه
کمیسیون عدلیه از تاریخ ۱۲ شهر شوال ۱۳۲۸ الی دوم شهر ربیع الاول ۱۳۲۹ به نسبت و چهار جلسه منعقد گشته و لوایح ذیل را دلیل از مذاکرات با کثریت تصویب نموده و راپورت آن را تقدیم مجلس کرده است.
لایحه اصلاحیه قبول و نکول بروات تجارتی لایحه ثبت اسناد که پس از شور اول ارجاع به کمیسیون شده بود و از غره محرم تا کنون در هر هفته سه جلسه مستمراً با حضور بعضی از آقایان فقهاء مجلس و آقا میرزا سید حسن مدرس که فوق‌العاده دعوت شده‌اند مشغول مذاکرات و اصلاح قانون تشکیلات عدلیه و تعیین مناسبات بین محاضر شرع و عرف می‌باشد.
۲- راپورت کمیسیون نظام
راپورت کمیسیون نظام از تاریخ دوم شهر ذیعقده الحرام ۱۳۲۸ الی سه شنبه ۵ شهر ربیع الاول سنه ۱۳۲۹ از تاریخ مزبور الی حال آن چه در کمیسیون نظام مطرح مذاکره شده و با کثریت رأی داده از قرار تفصیل ذیل است.
۱- در خصوص دویست و پنجاه نفر قزاق راپورت داده شده است.
۲- در خصوص تجدید کنترات استخدام مسیو‌هازم راپورت داده شده است.
۳- در خصوص لایحه وزارت جنگ برای تأسیس یک باب مدرسه نظامی‌در پایتخت راپورت داده شده است.
۴- در خصوص لایحه وزات جنگ برای گرفتن سوار از ایلات راپورت داده شده است.
۵- در خصوص لایحه وزیر جنگ برای خرید اسلحه راپورت تقدیم داشت.
۶- در خصوص لایحه وزیر جنگ برای استخدام مسیو فیو در آلمانی راپورت داده شده است.
۷- در خصوص لایحه وزارت امور خارجه برای استخدام معلمین سوئدی راپورت داده شده است.
۸- درخصوص طرح قانونی که آقای معزز الملک در ترفیع رتبه نظامی‌ترجمه کرده‌اند تقدیم می‌دارد دیگر در کمیسیون نظامی‌کاری نیست که راپورت داده نشده باشد و یا کاری که مطرح مذاکره گردد مگر بعدها از هیئت محترم رئیسه رجوع شود.
رئیس- جلسه آتیه روز سه شنبه سه ساعت و نیم به غروب مانده دستور آن روز این است که عرض می‌کنم مذاکره در پروگرام هیئت وزراء راپورت کمیسیون بودجه راجع به تقاضای وزارت معارف اعتباری برای مدرسه نقاشی- شور در بقیه لایحه قانونی- اعزام شاگردان به خارجه- شور در بقیه قانون ثبت اسناد- آقای ادیب‌التجار تقاضا کرده بودند که مواد راجع به منع احتکار جزء دستور گذارده شود ولی چون این مطالبی را که امروز جزء دستور گذاشته‌ایم زیاد است عجالتاً این را برای جلسه آتیه می‌گذاریم و روز سه شنبه آن را در جزء دستور می‌گذاریم اما عرضی که خود بنده داشتم یکی راجع به اجازه نطق است و یکی هم راجع به اصلاحاتی که پیشنهاد می‌شود البته در نظام نامه داخلی ملاحظه فرموده‌اید که نوشته شده است ناطقین چه در خارج مجلس و چه در مجلس اجازه نطق که می‌گیرند به ترتیب مخالف و موافق می‌گیرن و در همه جا رسم است که اجازه نطق را در خارج از مجلس می‌گیرند برای این که برای هئیت رئیسه خیلی مشکل است وقتی که یک مطلبی در مجلس پیش می‌آید و ده تا دست بالا می‌رود اسامی‌آن‌ها را می‌نویسد خصوصاً برای شخص بنده خیلی مشکل است که به ترتیب موافق آن‌ها را مرتب بکنم و اجازه بدهم و در هیئت رئیسه برای این مطلب مذاکره کرده ایم و برای هر کدام از این مطالبی که برای جلسه آتیه معین شده است یک ورقه معین شده است و گذاشته می‌شود در اطاق تنفس که برای نمایندگان معین شده است در آن مثلاً نوشته خواهد شد دستور در بقیه لایحه قانونی ثبت اسناد آن‌ها که موافق هستند می‌روند در آن ورقه می‌نویسند که من به ترتیب موافق در فلان ماده و فلان ماده نطق خواهم کرد و اشخاصی که مخالف هستند می‌نویسند که من مثلاً ماده (۵۱) و (۲۱) مخالف هستم و به ترتیب مخالف اظهارات خواهم کرد والا اگر به غیر از این ترتیبی که عرض شد عمل بشود اگر بتوانم به ترتیب صحیحی اجازه بدهم آن راجع به بنده نخواهد بود و حتی المقدور سعی خواهم کرد که هر کس به نوبت خودش اجازه نطق بگیرد ولی به این ترتیب خیلی اسباب اشکال خواهد شد یکی هم در مسئله پیشنهادها است که مطالبی که پیشنهاد می‌شود حتی المقدور بایستی به وقت پیشنهاد شود به جهت این که بعضی از مطالبی که بایستی در شور اول پیشنهاد شود بنده می‌بینم که در شور ثانی پیشنهاد می‌شود و وقتی هم که این جا مطرح می‌شود چون اذهان آقایان غالباً متوجه نیست و در موقع قابل توجه شدن دور نیست که آن مطلب را رد بکنند پس بهتر این است که قوانینی را که چند روز قبل از شور و طبع و توزیع می‌شود بین آقایان مطالعه بفرمایند و هر مطلبی را که در نظر دارند قبلاز شور دوم یا در شور اول بنویسند بفرستند به هیئت رئیسه هیئت رئیسه هم آن را می‌فرستد به کمیسیون راجع به آن و اسباب اتلاف وقت مجلس نمی‌شود والا حالا مثلاً در شور دویم می‌آئیم این جا یک قانونی را مطرح مذاکره می‌کنیم آن وقت یک ماده الحاقیه با یک جمله اصلاحیه پیشنهاد می‌شود و بنده مجبورم که رأی بگیرم در این که قابل توجه هست یا این که قابل توجه نیست و بعد از این که قابل توجه باشد بفرستم آن را به کمیسیون و این کار اسباب این می‌شود که روز با یک هفته آن قانون به تعویق می‌افتد پس بهتر این است که این پیشنهادهائی را که می‌کنند قبل از شور ثانوی آن ملاحظات را کرد پیشنهادی را که می‌خواهند بنمایند که یک دفعه قابل توجه شده به کمیسیون می‌رود تا این که در مورد شور ثانوی اسباب تأخیر کار نشود این استدعائی است که بنده از آقایان دارم و خواهش می‌کنم که قدری توجه بفرمایند تا این که کارها مرتب بشود مجلس یک ساعت از شب گذشته ختم شد.