مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۹ اردیبهشت ۱۲۸۹ نشست ۹۰
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری دوم | تصمیم‌های مجلس | درگاه انقلاب مشروطه |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری دوم |
مجلس شورای ملی ۱۹ اردیبهشت ۱۲۸۹ نشست ۹۰
جلسة ۹۰
صورت مشروح روز سه شنبه ۲۹ شهر ربیع الثانی
مجلس مقارن غروب در تحت ریاست آقای مستشار الدوله تشکیل شد.
رئیس ـ در میان عظمتها و حوادث واقعه دنیا پاره ای عظمتها هست که جلالت انسانی هر قدر باشد در مقابل آن متزلزل میشود چون بدبختانه هر قدر عرایض عرض کنم راجع به یک واقعه ناگواری خواند بود که آن مرگ است لهذا خواهش میکنم از آقایان محترم که عرایض بنده را در حال قیام اصغا فرمایند.(عموم حضار قیام نمودند.)
رئیس ـ اعلیحضرت ادوارد هفتم پادشاه انگلستان و امپراطور هندوستان جهانی فانی را در هفتن ماه مه بدرود گفته اند. این واقعه اسف انگیز در همه روی زمین و ملل عالم موجب یک تاسف عمومی شده است و در میان چنین مصیبتها نباید فقط رعایت این را کرد که یک سلطان عظیم الشانی از دنیا رفته است برای اینکه خیلی از تاجداران که صاحب جاه بلند بوده اند از دنیا رفته اند و خواهند آمد ولی اینکه اغلب مجبور میکند که در موارد بعضی دون بعضی تاثرات بیشتر میشود این است که صفات و خصایل پسندیده این پادشاه را وقتی که میگذاریم پهلوی سلطنت میبینیم تاثیر آن عالم گیر میشود صفات و خصایل ستوده این پادشاه به قدری معلوم و مسلم است که بنده نمیخواهم در اینجا چیزی عرض کنم برای اینکه اگر چیزی را در اینجا عرض کنم شاید از شدت نقصان آن اثری را که میخواهد ببخشد نبخشد همین قدر در اینجا عرض میکنم که این پادشاه فی جاه علاوه بر آن مقامات چنان مسلم و معروف بوده است در مجامع عالیه اخلاقی که در ارتقا انسان به مدارج عالیه شرافت و سعادت همیشه دخالت دارد ریاست کلیه داشته است این مطلب معلوم است که در میان تمام ملت ایران و محافل عدلیه دولت موجب چه قدر تحسر و تاسف گردیده است علاوه بر آن مناسبات متحدثه و قدیمه که در میان دولت و ملت ایران و دولت و ملت انگلستان است اخیرا همه میدانیم و هرگز فراموش نخواهیم کرد که ملت نجیبه انگلستان در تحت ریاست این پادشاه ذیجاه چه قدر با اساس حریت ایران این پادشاه در حفظ صلح عمومی به قدری خدمت کرده اند که البته صفحه تاریخ آن خدمات را ضبط کرده است پس در مقابل اهمیت و عظمت این فقدان بزرگ که امروز به این ملت نجیب انگلیس روی آورده است که اثرات خودش را در تمام عالم بخشیده است ملت ایران هم از صمیم قلب اشتراک میکند در این صورت گمان میکنم مجلس مقدس هم با بنده شرکت بکنند که تاثرات قلبی خودمان را به پارلمان انگلیس بنویسیم تا معلوم باشد که ملت ایران در این مصیبت و سوگواری وارده با ملت نجیب انگلیس شریک و سهیم است.
(عموم نمایندگان محترم تصدیق کردند.)
(در این موقع رئیس تشریف برده و آقای حاج سید نصر الله به مقام ریاست جلوس نمودند.)
معاضد الملک ـ صورت جلسه روز شنبه ۲۶ را قرائت کردند.
نایب رئیس ـ در صورت مجلس اگر ملاحظه ای است بفرمائید.(اظهاری نشد نایب رئیس صورت را امضاء کرد.)
مرتضی قلیخان ـ تلگرافی است که از آقای افتخار الواعظین رسیده است قرائت میشود.(قرائت نمود که به واسطه ناخوشی کسانم حرکت غیر ممکن عاجزانه استدعا میکنم که ده روز دیگر اجازه مرخصی داده شود والّا مجبور با تحمل زحمت خود تنها حرکت نمایم.
نایب رئیس ـ در این استدعای آقای افتخار الواعظین مخالفی هست؟(گفتند خیر.)راپورت کمیسیون فوائد عامه راجع به تقاضای ربیع زاده امتیاز کارخانه صابون سازی و عطریات را از وزیر فوائد عامه قرائت شد کمیسیون اساساً این امتیاز را تصویب و در بعضی مواد آن اصلاحات کرده و بعضی مواد را نموده بود.صورت اصل امتیاز نامه نیز قرائت گردید.
نایب رئیس ـ عجالتا در کلیات صحبت میشود.
اسدالله خان ـ بنده عرض کردم که در موارد صنعتهائی که در ایران معمول است و همه کس ممکن است با یک جزئی سرمایه اقدام نماید نمیدانم این چه اصراری است که ما داریم که انجصار بدهیم و رفته رفته میخواهیم حرکت انسان را هم انحصار بدهیم به یک کمپانی که دوم را بیندازد زیر چوب و بگوید تو باید مطابق میل من حرکت بکنی والّا حرکت نکن بنده میگویم در تمام دنیا ما دیده ایم که وقتی رقابتی در کار نباشد که آن مال التجاره را رواج بدهد و مواد بهتری در آن بگذرد ببرد هرگز آن مال التجاره را رواج پیدا میکند و اینکه ما انحصار این صنعت را به این شخص بدهیم که هر طور میلش باشد درست کرده به مردم بدهد و مردم هم مجبور باشند که از او بخرند در صورتی که معلوم نیست این شخص به ما چه قدر خواهد داد و اگر هم بدهد یک قدر قلیلی است که عبارت از دویست و پنجاه تومان خواهد بود که آن هم با یک جان گدازی که برای دوازده سال است که بعد از دوازده سال آنها بگویند این کارخانه را ما افتتاح کرده ایم و از سرمایه خودمان است بنده که این مواد را قابل توجه نمیدانم و از مخبر محترم کمیسیون سئوال میکنم که نظریات کمیسیون را در این باب بفرمایند که کمیسیون از اظهار این رأی چه مقصودی خواهد داشت و در مقابل ضرری که از دست خودمان میخواهیم به مملکت وارد بیاوریم عایدی دولت در این کار چه قدر خواهد بود در صورتیکه میدانیم آن قانونی که آقای مؤتمن الملک در خصوص شرکت ها پیشنهاد کرده اند اگر از مجلس بگذرد سرمایه های خیلی بزرگ برای این مملکت حاصل خواهد شد و امروز ما میبینیم یک کمپانی به نام اینکه میخواهم یک خدمتی به ملت بکنم ترقی یک صنعتی را میخواهد از بین ببرد.
منتصر السلطان ـ در خصوص انحصار علت اینکه در کمیسیون رأی داده شده است که در چند نقطه معینی انحصار داده شود به این کمپانی باید یک مبلغ پولی در این کار بگذارد و فردا که یک مبلغی به اندازه سی چهل هزار تومان بگذارد که اسباب و لوازم آن را تهیه کند و همین که این کار را کرد و انحصار نداشت فردا هر تاجری هنوز این کمپانی کاری نکرد طوری صنعت را اقدام میکند و بسا میشود که سرمایه او هم از میان میرود و یک پولی داده یک مقداری آهن و لوازم خریده و آورده است به این جهت کمپانی تقاضا کرد که هفت سال به او اجازه انحصار داده شود و بعد از سه سال به دولت حقوق بدهد کمیسیون این را رد کرد و گفت که در این چند نقطه ایران دایر شود و فقط در این چند نقطه انحصار به او داده شود و حقوق دولت را هم در سال اول بدهد.
ناصر الاسلام ـ بنده با آقای اسدالله خان موافقم و هیچ انحصار را تصویب نمیکنم برای اینکه به اندازه ای که از این امتیاز به دولت فایده خواهد رسید بیشتر از آن به ترقی تجارت ما سکته وارد خواهد کرد.
ارباب کیخسرو ـ اولاً لازم است عرض کنم که عده برای مذاکرات و رأی کافی است یا خیر.
نایب رئیس ـ برای مذاکره کافی است.
ارباب کیخسرو ـ و ثانیاً میخواستم از مخبر محترم سئوال کنم که این کمپانی نمونه برای کار خودشان ارائه داده اند یا خیر.
نایب رئیس ـ این مذاکره در کلیات این مطلب است خوب است از آن خارج شویم و ببینیم که این قابل توجه است و تصویب میشود یا خیر.( در
این وقت نایب رئیس چند نفر از نمایندگان را اجازه نطق داده گفتند بعد از یک مخالف.)
میرزا ابراهیم خان ـ بنده برای اینکه راه نطق مخالفین باز بشود عرض میکنم تمام نقطه نظر آقای اسدالله خان که این انحصار را رد کرده اند مبنی بر تولید یک رقابت صنعتی بود که در حقیقت از برای یک مملکتی که تازه میخواهد پا به دایره ترقی بگذارد لازم است و جمعی هم بر طبق اظهار ایشان فرمایشات کرده اند ولی باید موضوع رقابت را اولت پیدا کرده بعد از آن صحبت کرد در حقیقت نباید به این قرارداد انحصار گفت باید گفت اختصاص بلکه اگر ملاحظه بفرمائید اختصاص هم نباید گفت باید گفت این شخص میتواند اطمینان داشته باشد که کسی در این مدت روی دست او نمی آید تا اینکه انتخابات و خیالات خودش را که در نظر دارد اظهار کند و امروز بنده تصور میکنم هیچ رقابتی در داخله ایران نیست و بهتر از رقابت خارجه باشد که در واقع امروز اعظم رقیب تجارت خارجه ما است و در مقابل اینکه دولت باید در همچو موقعی مساعدت کند با یک نفری که بر میخیزد و یک اقدایم میکند تا بتواند رقابت بورزد دادن این اختصاص چندان اهمیتی ندارد آقای ارباب کیخسرو سئوال کردند که چه امتحاناتی این شخص داده است این است که مبلغ گزافی داده و ماشین آلات خریده و اسباب تهیه کرده و مهندسین اجیر کرده است این نمونه است که نشان داده و بسا میشود که اشخاصی باشند که مقصودشان صابون سازی نیست بلکه برای این است که یک تجارت خارجه را به زمین بزنند و بنده گمان نمیکنم که این اختصاص هیچ ضرری به ما وارد بیاورد و هیچ ضرری که به مناسبات تجارتی و حقوق تجارتی وارد نخواهد آورد و آن کسی که میخواهد یک چنین اقدامی بکند و با جرأت قدم به زمین بگذارد و پول خرج میکند باید با او مساعدت بشود ما چه مساعدت خواهیم کرد دستی که نمیتوانیم بدهیم و از آن طرف هم نمیتوانیم بگوئیم وزیر فوائد عامه چیزی از او بگیرد یا اینکه اگر ضرر کرد جبران آن را بنماید ولی این مساعدت را میتوانیم بکنیم و گمان میکنم که هیچ ضرری هم ندارد که بگوئیم پنج سال مدت اختصاصی این کار را به تو میدهیم که کسی نتواند رقابت کند در تاسیس این اساس که در این پنج سال امتحانات خود را و آنچه تجربیاتی که لازم است بکنی و اگر در این مدت نکردی و از عهده تو بر نیامد این انحصار از تو برداشته خواهد شد و کسی هم مجبور نیست که عرایض بنده را تصدیق کند ولی اگر لازم میدانید از یک همچو شخصی که میخواهد سرمایه خود را فدای ترقی مملکت کند یک مساعدتی بشود.
نایب رئیس ـ اولاً آقایانی که نطق مفصل دارند تشریف بیاورند اینجا و اگر هم لازم میدانید آن لایحه چرم سازی هم خوانده شود ولی عده برای اخذ رأی کافی نیست وکلای خراسان تشریف بردند تلگراف خانه و بعضی از آقایان هم کسالت دارند لازم میدانید داخل مذاکرات شویم.(اظهاری نشد.)
وحید الملک ـ یکی از تاثیر تمدن عالیه و مقتضیات مملکت مشروطه رفع انحصارات تجارتی است و ترقی ثروت و پیشرفت تجارت از آزادی و رقابت در تجارت است مقنن باید در این موقع این نکته مهم را از برای تجارت در مملکت خودش ملاحظه نماید و رقابت و آزادی تجارت را در نظر داشته باشد بر عکس ما میبینیم لوایح و امتیازات که به مجلس می آید به کلی از این نکته مهم که دویست سیصد سال پیش از این ثروتیون متسحضر بوده اند به کلی صرف نظر میکنند و این گونه لوایح را به مجلس میاورند و رفته رفته انحصار احتکار میشود و عقیده بنده این است که یکی از چیزهائی که حفظ الصحه ما بسته به آن است همان استعمال صابون است و هم صابون همه آقایان میدانند که درست کردنش این قدر مشکل نیست و در هر کتاب شیمی ابتدائی چند فورمول از برای این کار مینویسند منتهی بعضی چیزها مینویسند که به کار بردن آنها در صابون سبب میشود رنگ صابون مختلف میشود یا اینکه چربیش زیادتر میشود با اینکه عطرش زیادتر میشود و این یک کاری نیست که سرمایه زیادی لازم داشته باشد که محتاج به انحصار باشد و اگر فی الحقیقت باعث منفعت عمومی باشد میتواند دولت خودش در این کارها اقدام نماید و خودش در دست بگیرد و همان طور که دولت فرانسه صنعت کبریت را در دست دارد و از طریق یک مالیه کلی به او عاید میشود همین طور ممکن است (این مونوپول را ما در دست بگیریم نه اینکه بیائیم این را به دیگری بدهیم و مملکت خودمان را دچار یک بدبختی کنیم اما از برای تشویق تجارت از برای حفظ اینکه یک کسی کاشف یک کاری است یک قوانین معین است که به موجب آن قوانین هر کس چیزی کشف کرد میرود آن را رجستره میکند ثبت میکند و کسی دیگر حق آن صنعت را ندارد همین طور اگر یک شخصی یک نوع صابون فوق العاده اختراع کرد که کسی دیگر نمیداند میرود آن را رجستره میکند و ثبت میکند و کسی دیگر حق آن صنعت را ندارد و همین خودش اسباب تشویق میشود که شاید دیگری هم میرود یک قسم دیگری درست میکند و انحصار آن به او میرسد و یک شخصی ثالثی یک قسم دیگری درست میکند و هم از طرف دیگر تجارت مملکت ترقی میکند و به این واسطه هم از یک طرف دایره تجارت توسعه پیدا میکند و اما اطلاعات شخصی خودم در باب صابون آنچه که بنده اطلاع دارم در همین جا صابون فرنگی خوب درست میکنند که هم عطرش زیادتر است و هم این که برای پوست دست بهتر است و همین که چربی اش بیشتر است و صابون های پاریس خیلی خشک است و قالبی سه عباسی هم میفروشند در صورتیکه از فرنگستان قالبی دو هزار خودم وارد میکردم وقتی که دیدم به این قیمت در اینجا بهتر میشود صابون بهتر که از همین صابون شهری خریدم و این طور که شما میخواهید انحصار بدهید به یک کمپانی این نوع صنایع که در تهران است موقوف و آن وقت منفعت یک رشته تجارتی را منحصر به یک نفر میکنید به خیال اینکه در آتیه یک ده یک آیا عاید شما میشود یا خیر.
اسدالله میرزا ـ بنده اولاً گمان میکردم بهتر این بود آقای وزیر فوائد عامه که آن مطلب راجع ایشان است تشریق میداشتند و حالا که مطرح شده و داخل این مذاکره شده ایم بعضی از آقایان به سختی ایراد میکنند به این لایحه که بنده ناچارم عرض کنم ما اینکه بعضی از آقایان میفرمایند انحصار بر خلاف ترتیب ثروتی است و در هیچ جا معمول نبوده است بنده عرض میکنم در ممالک ثروتی که یکی از آن جمله امریکا است هنوز انحصار در صنعت معمول است نمیگویم معایب ندارد معایب هم دارد ولیکن ممکن است به یک چیز رفع آن را کرد مقصود کمیسیون از این تصویب فقط یک مسئله اساسی بود و آن این بود که سایر دول سعی میکنند در ترویج صنعت و ازدیاد رشته تجارت که آنچه از خارج برود پس نقطه نظر کمیسیون این بوده است که صادرات و واردات مملکت لااقل مساوی بشود و اگر یک وزیر تجارت کارکن میداشتیم اول کاری که از وظایف او بود که میبایستی بکند این بود که طوری نمایند که آنچه از خارج در این مملکت وارد میشود دو برابر آن از اینجا به خارج برود و نظر کمیسیون در این مورد بر این بود که کاری بکند از عایدات او کاسته نشود شما میگوئید واگذارید به رقابت آن وقت هر کس می آید و اقدامی میکند و به این واسطه ارزان خواهد شد و در قیمت ترقی فوق العاده نخواهد کرد بنده هم همین را قبول دارم ولی این مسئله در مملکتی است که از احتیاج به خارجه مستغنی باشند و آن قدر احتیاج به مال التجاره خارجه مستغنی باشند و آن قدر احتیاج به مال التجاره خارجه نداشته باشند و تمام تجارت بین خودشان باشد و آنهائی که سرمایه میگذارند به صدی سه و صدی دو قناعت نماید شما در این مملکت چنانچه آقای میرزا ابراهیم خان فرمودند یک رقیب بزرگی دارید که آن مال التجاره خارجه است و کسی که می آید این کار را بکند نظر مهم او این است که یک کاری بکند به مال التجاره خارجه شکست وارد بیاورند حالا ببینید همچو شخص چه قدر باید صرفه جوئی بکند تا مال التجاره خارجه را بشکند و مال التجاره خودش را رواج بدهد پس از یک نقطه نظر عمده همین مسئله است که مال التجاره خارجه شما وقتی وراد شد و دید که در اینجا همین را میسازند و ازرانتر میدهند البته آن مال التجاره یا میشکند یا بالطبع تنزل خواهد کرد و حتی المقدور هر چه ممکن است طرفین رقابت میکنند و این که آقای وحید الملک فرمودند که اینجا صابونهای خوب میسازند و من دانه ای سه عباسی میخرم و خیلی چرب و معطر و خوب است و اگر این امتیاز را بدهند این طور صنایع از بین میرود بنده عرض میکنم اگر این را توجه بفرمایند در این امتیاز نامه مخصوصا قید شده است که این مانع نخواهد بود با ساختن این صابونها ولی اینکه یک کارخانه دیگری پهلوی این کارخانه بسازند ممنوع باشد برای این که مبتکر بیچاره باید اولاً یک مقدار زیادی سرمایه خود را صرف کند از برای اینکه شاید در یک وقتی چیزی به او عاید شود و یک نفعی هم به دولت برساند پس نقطه نظر کمیسیون فقط نه از این راه بود که به دولت پولی برسد بلکه مقصود او تساوی واردات و صادرات بود و ما میبینیم ممالک دیگر پول میدهند که مال التجاره مملکتشان کرایه حمل و نقلش مرتفع شده وارد مملکت دیگری
بشود و مال التجاره اش ترویج شود و صادراتش بر واردات زیادتی داشته باشد آقای وحید الملک و سایر آقایان می گویند که در خارجه فلانطور است بلی آن طوری که در مملکت فرانسه است خوب خوب است در اینجا معمول شود ولی خوب است یک قدری هم تشریف بیاورند اینجا و مقتضیات اینجا را ببینند که این مردم به سهولت نمی آیند که صدی چهل و نه یا صدی چهل قناعت نماید و به این واسطه می بینم هرچه از این اقدامات شده است نتیجه گرفته نشده است و می بینم که تجار شما هم هیچ اقدامی نکرده اند که صادرات شما اگر زیادتر از واردات نباشد تساوی نداشته باشد و هرچه صادرات دارید تمام چیزهای طبیعی است که در کارخانه نمی سازند بنده تمنا میکنم هرچه ممکن است سعی کنید که یک روزی صادرات شما بر واردات زیادتی داشته باشد و تشویق کنید از اشخاصی که بخواهند صادرات شما را زیاد کنند و آن تشویق هم شاید همین باشد که بگوئید دیگری در داخله مملکت حق ندارد رقابت کند بعضی ها عقیده شان این است که دولت دستی بدهد ولی عقدیه کمیسیون این بود که بگوید تا چهار یا پنج سال شما که سرمایه خودتان را صرف می کنید میتوانید اطمینان داشته باشید و دیگری با شما در این مدت رقابت نخواهد کرد بلکه ایشان را مستغنی کنید از این صابونهائی که دانه پنجزار از ما پول می گیرند ابتدا که کمپانی این امتیاز را تقاضا کرد گفت من صابون تمام مملکت را می دهم ولی هر کس در هر ولایت صابون سازی ننماید کمیسیون از برای اینک دست سایرین هم بسته نباشد چند مکان معدودی را معین کرده است که در اینجاها ساختن این قسم صابون منحصر به این کمپانی باشد و بنده شخصاً عقیده ام این است که این قدر از مساعدت خیلی خوب است که با این گونه اشخاص بشود و به هیچ جا هم ضرر نمی خورد که مجلس در این باب تأملی باشد.
( بعضی گفتند عده برای مذاکره کافی نیست ).
نائب رئیس ـ چون عده کافی نیست خوبست بقیه مذاکره در کلیات این مطلب بماند برای جلسه آتیه که در آن جلسه مذاکره شده و رأی گرفته شود ( اکثریت تصویب کردند ).
حاجی آقا ـ ما هر وقت می آئیم در مجلس همین که یکی نیم ساعت می گذرد بعضی ها قبل از اینکه موضوع مذاکرات جلسه آتیه گفته شود یا اینکه به محض گفتن دستور جلسه آتیه از مجلس بیرون می روند من عرض نمی کنم این ترتیب پارلمانی نیست و در عهده رئیس یا نائبان رئیس است که مراقبت داشته باشند و نگذارند احدی از نمایندگان قبل از انقضای مجلس تشریف ببرند.
نایب رئیس ـ جلسه آتیه روز پنجشنبه چهار ساعت به غروب و دستور آن از این قرار است بقیه مذاکره در کلیات امتیاز کارخانه صابون سازی بودجه مجلس مقدس ـ طرح آقای صدیق حضرت راجع به حراج راپورت کمیسیون بودجه راجع به قویم السلطنه ایضاً راپورت بودجه راجع به غلامرضا خان .
آقا شیخ اسمعیل هشترودی ـ بنده می خواهم عرض کنم مسئله استقراض داخلی خیلی اهمیت دارد و مدتی است راپورت آن از کمیسیون داده شده خوبست جزء دستور جلسه آتیه منظور شود .
نایب رئیس ـ فردا جلسه خصوصی در این مسئله مذاکره خواهد شد.
اسدالله میرزا ـ فردا موقع انعقاد کمیسیونها است دیگر جلسه خصوصی نمی شود.
نایب رئیس ـ در این صورت می ماند از برای جلسه آتیه مجلس سه ربع از شب گذشته ختم شد.