مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۸ مهر (میزان) ۱۳۰۱ نشست ۱۵۳
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری چهارم | تصمیم‌های مجلس | تصمیم‌های مجلس شورای ملی درباره نفت و گاز |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری چهارم |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۸ مهر (میزان) ۱۳۰۱
نشست ۱۵۳
صورت مشروح مجلس یوم چهارشنبه هجدهم میزان ۱۳۰۱ مطابق نوزدهم صفر ۱۳۴۱
مجلس یک ساعت و نیم قبل از غروب به ریاست آقای مؤتمن‌الملک تشکیل گردید.
(صورت مجلس یوم سه شنبه هفدهم میزان را آقای امر ناصر قرائت نمودند)
رئیس- نسبت به صورت جلسه گویا اعتراضی نباشد.
(گفته شد- خیر)
رئیس- صورت جلسه تصویب شد. صورت جمع و خرج طرق شوسه را که خواسته بودید از طرف وزارت فواید عامه رسیده و به کمیسیون بودجه ارسال می‌شود. آقایانی که می‌خواهند ملاحظه کنند به آن کمیسیون مراجعه فرمایند.
رفعت‌الدوله- اجازه می فرمائید؟
رئیس- بفرمائید.
رفعت‌الدوله- اگر مختصر است مقرر فرمائید طبع و توزیع شود و به تمام آقایان داده شود که همه بدانند جمع و خرج راه‌های شوسه چقدر است؟
رئیس- منافاتی ندارد ممکن است طبع و توزیع شود.
آقای ارباب کیخسرو (اجازه)
ارباب کیخسرو- خوب است آقایان زحمت بکشند و بروند در کمیسیون این قبیل چیزها را ملاحظه و مطالعه کنند طبع و توزیع مکرر لوایح جز اینکه بر بودجه بیفزاید فایده دیگر ندارد زیرا مخارج مطبوعات از دویست تومان به چهار صد تومان رسیده است خوب است آقایان به کمیسیون تشریف ببرند و مطالعه کنند البته وقتی نتیجه گرفته شد طبع و توزیع می‌شود.
رئیس- یک لایحه هم مشعر به تقاضای پنجاه هزار تومان برای رفع آفت ملخ رسیده است به کمیسیون بودجه فرستاده می‌شود.
آقای ارباب کیخسرو (اجازه)
ارباب کیخسرو- راجع به این لایحه رفع آفت ملخ خوب است کمیسیون زودتر به مجلس راپُرت بدهد زیرا یک قسمت نقاط از قزوین الی دماوند را ملخ گرفته است و اگر زودتر جلوگیری نشود سال آینده سال خوشی نخواهد شد.
رئیس- البته این مسئله را کمیسیون بودجه در نظر خواهد داشت و زودتر راپُرتش را به مجلس خواهد داد. فعلاً لایحه امتیاز کبریت سازی آذربایجان در ماده چهارم مطرح است.
(آقای امیرناصر ماده مزبور را به ترتیب ذیل قرائت نمودند)
ماده چهارم- صاحب امتیاز حق خواهد داشت ماشین‌آلاتی را که منحصراً برای دایر کردن فابریک‌های کبریت سازی در آذربایجان لازم است بدون تأدیه حقوق گمرکی وارد نماید.
رئیس- آقای آصف‌الممالک (اجازه)
آصف‌الممالک- در ماده سوم صاحبان امتیاز نوشته‌اند و در این ماده صاحب امتیاز نوشته شده است خوب است در این‌جا هم صاحبان امتیاز نوشته شود.
رئیس- ماده پنجم
(به شرح ذیل قرائت شد)
ماده پنجم- کارخانجات کبریت سازی ایالت آذربایجان از تاریخ تصویب تا مدت ده سال از هرگونه عوارض معاف خواهد بود مگر اینکه در ظرف این مدت قانون مخصوصی از طرف قوه مقننه راجع به اخذ مالیات از این قبیل مؤسسات وضع گردد.
رئیس- آقای حاج میرزا علی محمد دولت‌آبادی (اجازه)
حاج میرزا علی محمد- بنده در قسمت سابق هم عرض داشتم ولی حالا راجع به مخارج عرض می‌کنم خوب است معین کنند مخارج متعلقه بخود کارخانه باشد و در ماده سابق هم اگر به عوض فابریک همان لفظ کارخانه نوشته می‌شد بهتر بود.
رئیس- آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب- بنده نمی‌فهمم مقصود آقای دولت‌آبادی چه بود زیرا در این ماده پنجم نوشته شده که برای تسهیل کارخانجات مدت ده سال دولت مالیات و عوارض نگیرد مگر اینکه در این خصوص یک مالیاتی از تصویب مجلس بگذرد مقصود از عوارض همین چیزهائی است که از مردم می‌گیرند که تا یک مؤسسه پیدا می‌شود فوراً مالیات نواقل و بلدیه و غیره بر او بسته می‌شود مقصود این است که کارخانه از آن مالیات‌ها معاف است تا وقتی که قوه مقننه قانونی برای اخذ مالیات از این قبیل مؤسسات وضع نماید.
رئیس- آقای محمد ولی میرزا (اجازه)
محمد ولی میرزا- بنده موافقم
رئیس- آقای سدیدالملک (اجازه)
سدیدالملک - بنده هم موافقم.
رئیس- ماده ششم قرائت می‌شود
(به ترتیب ذیل قرائت شد)
ماده ششم- پس از انقضاء مدت ده سال و مادامی که قانون مخصوص راجع به اخذ مالیات از این قبیل مؤسسات وضع نشده است صاحبان امتیاز صدی ده عایدات خالص سالیانه سنه حاضر خود را در ظرف برج حمل سال بعد به خزانه دولت عاید خواهند نمود و صاحبان امتیاز متعهد هستند که در هر یک از کارخانجات خود دفاتر محاسباتی منظمی داشته باشند تا در موقع لزوم مأمورین دولتی به دفاتر آن‌ها مراجعه کنند. توضیح: مقصود از عایدات خالص عبارت است از کلیه منافع بعد از وضع مخارج اداری و مخارج لازمه برای ساختن کبریت.
رئیس- آقای عمادالسلطنه طباطبائی (اجازه)
عمادالسلطنه طباطبائی- بنده می‌خواستم از آقای مخبر سئوال کنم که در این باب با صاحبان امتیاز مذاکره کرده‌اند که عوض صدی ده از عایدات خالص فرضاً صدی پانزده از عایدات غیر خالص بپردازند و به عبارت آخری ملاحظه کرده‌اند که اگر از عایدات غیر خالص مقداری بدهند بهتر است تا از عایدات خالص زیر این ترتیب برای دولت مقرون به صرفه است و کنترلش هم بهتر است.
مخبر- با نماینده مخصوصی که از طرف صاحب امتیاز باشد در کمیسیون مذاکره نشده ولی آقای وزیر فواید عامه در کمیسیون اظهار می‌نمودند که به هر اندازه توانسته‌اند اقدامات کرده‌اند که به صرفه دولت نزدیک تر شود و این اقصی درجه بوده است که توانسته‌اند مطابق صرفه دولت قرارداد کنند و چون مجلس شورای ملی با این مؤسسات موافقت کامل دارد گمان نمی‌کنم در این موضوع هم مخالفتی بنماید.
رئیس- آقای مدرس (اجازه)
مدرس- بنده جمله (مادامی که مالیات جدیدی وضع نشده) او را زائد می دانم زیرا موهم این است که علاوه بر اینکه سالیانه صدی ده عایدات خود را می‌دهند اگر یک مالیاتی هم بعد وضع شد آنرا هم باید بگیرند. بنده گمان می‌کنم همین صد ده که می‌دهند کافی باشد و مقتضی نیست مالیات دیگری بر آن‌ها جبر کنند.
مخبر- نظر کمیسیون هم اشکال تراشی نیست فقط برای اینکه شاید مجلس شورای ملی از نقطه نظر اقتصادی و لوازم بلدی و شهری برای بعضی کارخانجات و مؤسسات عوارض را لازم بداند تصویب کند این جمله ذکر شده که مادامی که آن مالیات وضع نشده باید صد ده از عایدات خود را بدهند و فقط برای تذکر بوده است.
مدرس- لازم نیست و این عبارت مضر است.
رئیس- آقای حاجی میرزا عبدالوهاب (اجازه)
حاج میرزا عبدالوهاب- بنده در کلیه چیزهائی که از واردات محاکم می‌کند عقیده‌ام این است که نباید بهیچوجه مالیات گرفته شود زیرا این سبب می‌شود که مردم تشویق شوند و کارخانجات زیادی وارد کنند و حتی‌الامکان صادرات زیاد شود و عقیده ندارم بهیچوجه اسم مالیات برده شود.
رئیس- آقای رئیس‌التجار (اجازه)
رئیس‌التجار- این صدی ده عایدات که در این جا معین شده مادامی است که مالیات قانونی برای این قبیل مؤسسات وضع نشده برای این نیست که اگر مالیات دیگری هم وضع شد بر این صدی ده اضافه شود این صدی ده بطور موقت است برای اینکه بعد از ده سال کبریت سازی آزاد است وقتی که آزاد شد هر مالیاتی که مجلس برای این قبیل مؤسسات وضع کرد مالیات گرفته می‌شود و دیگران صد ده گرفته نخواهد شد.
مدرس- این طور باشد خوب است.
رئیس- آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب - بنده موافقم
رئیس- آقای تدین (اجازه)
تدین- بنده این ماده را ناقص می دانم برای اینکه در جاهای دیگر معمول است وقتی این قبیل امتیازات را می‌دهند یک قسمت از عایدات را برای معارف مجانی محل تخصیص می‌دهند و بنده در این مورد پیشنهاد کردم که صدی دو از عایدات خالص این کارخانه به مصارف تعلیمات ابتدائی مجانی آذربایجان برسد که در واقع صدی ده به دولت تخصیص پیدا کند که ضمناً در این موقع اطفال مدارس هم استفاده کرده باشند.
رئیس- آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب- اینکه آقای تدین فرمودند از نقطه نظر معارف پروری صحیح است ولیکن بنده می‌خواهم حتی‌الامکان بر آن‌ها تحمیلی نشده باشد باید دولت و مجلس شورای ملی اسباب تسهیل این کار را فراهم نماید ولی ممکن است پیشنهاد کند از همان صدی ده که حتی دولت را می‌شود صدی دو برای معارف تخصیص داده شود و صدی هشت دولت ببرد در این صورت بنده هم موافقت می‌کنم زیرا هر قدر اسباب تسهیلات برای آن‌ها فراهم کنیم اسباب تشویق دیگران شده و بر ثروت مملکت خودمان افزوده می‌شود.
رئیس- آقای سلیمان میرزا (اجازه)
سلیمان میرزا- موافقم
رئیس- آقای زنجانی (اجازه)
آقا شیخ ابراهیم زنجانی- بنده هم خواستم عرض کنم عبارت بایستی اصلاح شود تا موهم این نباشد که پس از انقضاء مدت ده سال اگر قانون مخصوصی برای اخذ مالیات از این قبیل مؤسسات وضع شود هم آن مالیات گرفته می‌شود هم صدی ده می‌خواستم این اشکال مرتفع شود.
رئیس- در ماده ششم مذاکرات کافی نیست؟
(بعضی گفتند کافی است)
رئیس - یک فقره پیشنهادی رسیده است قرائت می‌شود.
(به شرح ذیل قرائت شد)
مقام محترم ریاست مجلس شورای ملی
پیشنهاد می‌کنم که بعد از جمله (به خزانه دولت عاید خواهد نمود) این جمله اضافه شود:
(و صدی دو از عایدات خالص سالیانه را باید به مصارف تعلیمات ابتدائی مجانی ایالت آذربایجان تخصیص دهند) - سید محمد تدین
رئیس- پیشنهاد دیگری نیز رسیده است قرائت می‌شود
(به ترتیب ذیل خوانده شد)
ما پیشنهاد می‌داریم که صدی هشت عواید خالص را به دولت و صدی دو را به معارف ایالتی بدهند.
فیوضات- محمد ولی میرزا- سید یعقوب
رئیس- ارسال می‌شود به کمیسیون
(ماده ۷ را آقای امیر ناصر به ترتیب ذیل قرائت نمودند)
ماده هفتم- هرگونه نقل و انتقال و معامله و شرکت نسبت به کارخانه با اتباع خارجه ممنوع است و موجب الغاء این قرارداد خواهد بود ولی در مورد اتباع داخله کافی است که صاحبان امتیاز در موقع شرکت و یا نقل و انتقال کارخانجات خود به اتباع ایران قبلاً وزارت فواید عامه را مسبوق نمایند.
رئیس- آقای آصف‌الممالک (اجازه)
آصف‌الممالک- عبارت نقل و انتقال نسبت به کارخانه قدری گنگ است باید نقل و انتقال کارخانجات کبریت سازی نوشته شود.
رئیس- آقای حاج میرزا عبدالوهاب (اجازه)
حاج میرزا عبدالوهاب- بنده عرض می‌کنم خوب است در این جا که نوشته شد به اتباع داخله می‌تواند انتقال دهد قید شود که اتباع داخله هم واسطه نباشند که پس از آنکه به آن‌ها انتقال پیدا کرد به اتباع خارجه واگذار کنند باید قید شود که ولو از ده دست هم بگذرد نتوانند به اتباع خارجه انتقال دهند و هر گاه انتقال دهند باعث الغای این امتیاز خواهد شد.
مخبر- مقصود نماینده محترم در این ماده منظور شده زیرا در این جا کمیسیون منعقد شده است که صاحب امتیاز نمی‌تواند کارخانه خود را به یکی از اتباع خارجه انتقال دهد در صورتی که صاحب امتیاز در دست اول این حق را نداشته باشد دست‌های دیگر به طریق اولی این حق را ندارد.
رئیس- آقای آقا سید یعقوب
آقا سید یعقوب- بنده موافقم
رئیس- آقای ارباب کیخسرو
ارباب کیخسرو- موافقم
رئیس- پس مخالفی نیست.
ماده هشتم قرائت می‌شود.
(به مضمون ذیل قرائت شد)
ماده هشتم- مادام که قانون شرکت‌ها به تصویب مجلس شورای ملی نرسیده است صاحبان امتیاز در موقع تشکیل هر نوع شرکتی با اتباع داخله شرکت نامه خود را به امضای وزارت فواید عامه خواهند رسانید.
رئیس- مخالفی نیست؟
(گفتند - خیر)
(ماده نهم) (به مضمون ذیل قرائت شد)
ماده نهم- صاحبان امتیاز متعهد هستند که در تأسیس کارخانجات و انتخاب محل و قبول کارگران و استعمال مواد کبریتی کمال مراقبت و رعایت حفظ‌الصحه را به عمل آورده و هر قسم دستوری که از نقطه نظر حفظ‌الصحه از طرف دولت معین می‌گردد به موقع اجرا بگذارند.
رئیس- آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب- بنده اساساً این ماده را زاید می دانم زیرا بایستی ترتیبات حفظ‌الصحه کارگران در نظامنامه‌ای که شرکت تهیه می‌کند قید شود و بنده صلاح نمی دانم در قانون مصوبه مجلس ترتیبات حفظ‌الصحه برای کارگر و غیره نوشته شود.
رئیس- آقای رئیس‌التجار (اجازه)
رئیس‌التجار- بنده این ماده را خیلی لازم می دانم کمیسیون هم لازم دانسته و وزارت فواید عامه هم نهایت موافقت را در ذکر این ماده داشت زیرا بایستی ما کم‌کم به فکر حفظ‌الصحه عمله‌جات و کارگرانی که در این مملکت کار می‌کنند بیفتیم تا بتوانیم از آن‌ها استفاده کنیم و تا وسایل راحت و حفظ‌الحصه عمله‌جات را فراهم ننمائیم نمی‌توانیم از امور تجارتی و غیره استفاده نمائیم.
رئیس- دیگر مخالفی نیست؟
(گفتند - خیر)
ماده دهم قرائت می‌شود.
(به مضمون ذیل قرائت شد)
ماده دهم- هرگاه سوانحی به مستخدمین و کارگران وارد شود و ثابت گردد که نتیجه تقصیر یا غفلت صاحب امتیاز یا عدم رعایت نظامات و قوانین راجعه به کارخانجات بوده است ترمیم خسارت آن‌ها بر عهده صاحب امتیاز است.
رئیس- آقای داور (اجازه)
آقا میرزا علی اکبرخان داور- کمیسیون ان جا لازم دانسته است جبران خسارت در صورتی بشود که تقصیر از طرف صاحب امتیاز باشد و حال آنکه کسی که کارخانه را تأسیس می‌کند بایستی ضررهای آنرا هم پیش بینی کند و همین قدر که کارگر تقصیر نکرده باشد اگر سانحه اتفاق افتاد باید صاحب کارخانه از عهده آن بر آید.
مخبر- اگر به ماده دهم ملاحظه بفرمائید همین مقصود ایشان منظور شده و در آن جا نوشته شده است هرگاه سوانحی به مستخدمین و کارگران وارد شود و ثابت گردد که در نتیجه تقصیر یا غفلت صاحب امتیاز یا عدم رعایت نظامات و قوانین راجعه به کارخانه بوده است ترمیم خسارت وارده آن‌ها بر عهده صاحب امتیاز است.
رئیس- آقای داور (اجازه)
داور- البته آقایانی که از قوانین خارجه اطلاع دارند می دانند که در این موارد دو نظریه است یکی اینکه صاحب کارخانه در موقعی که تقصیر باشد مسئول جبران خسارات وارده بر کارگر است یکی هم همین قدر که کارگر تقصیر نکرده باشد باید صاحب کارخانه خسارات را جبران کند این جا می‌نویسد (هرگاه سوانحی به کارگر وارد شود و ثابت گردد که نتیجه تقصیر یا غفلت صاحب امتیاز بوده است) بنده عرض می‌کنم هیچ لازم نیست که نتیجه غفلت صاحب امتیاز بوده باشد زیرا صاحب کارخانه همین که کارخانه را باز کرد بایستی جبران خسارت وارده بر کارگر را بنماید زیرا کسی که منافع کارخانه می‌برد باید جبران خسارت هم بر او تحمیل شود نه به آن کارگری که بغیر از مزد یومیه چیز دیگری نمی‌برد بنابراین بنده عقیده‌ام این است که همین قدر که عمله تقصیر نکرده باشد بایستی صاحب کارخانه را مسئول جبران خسارات وارده قرار داد زیرا شما یک منافعی برای او تصویب می‌کنید و او را از حقوق گمرکی معاف می‌کنید و انحصار آنرا در مدت ده سال به او واگذار می‌کنید او هم البته بایستی از عمل تمام خسارات وارده بر کارگر و کارخانه برآید و اگر به یک کارگری ضرری وارد آمد چون صاحب کارخانه قوی تر است بایستی خسارات کارگر را بدهد.
رئیس- آقای رئیس‌التجار (اجازه)
رئیس‌التجار- بنده با این اصلی که آقای داور می‌فرمایند مخالفم زیرا عملی نیست بعلاوه دولت مسئول حفظ رعایا است و این مالیاتی را که از رعایا می‌گیرد اگر صدمات و خسارات هم بر رعایا وارد بیاید البته باید جبران کند ولی البته اگر کارخانه چی تقصیر کردو از غفلت او واقعه اتفاق افتاد او باید از عهده خسارات وارده بر آید.
رئیس- آقای میرزا شهاب‌الدین (اجازه)
میرزا شهاب‌الدین- این جا لفظ ترمیم مناسب نیست و بایستی جبران خسارات نوشته شود.
رئیس- آقای آقا سید فاضل (اجازه)
آقا سید فاضل- بنده خواستم اصولاً تأیید نظریه آقای داور را کرده باشم ولی عرض می‌کنم مطالب را بطور اصولی نمی‌شود در این مملکت حل کرد بلی یک اختلافاتی شاید در خارج هست که اگر سوانحی در کارخانجات و مؤسسات واقع شد اگر تقصیر صاحب کارخانه باشد باید از عهده خسارات بر آید یا مطلقاً چه صاحب کارخانه تقصیر کرده باشد چه تقصیر نکرده باشد بایستی از عمل خسارات بر آید لکن در این مملکت این مذاکره سد ابواب این قبیل اقدامات را می‌کند و فقط آنچه را که ما می‌توانیم بگوئیم صاحب کارخانه مسئول است این است که صاحب کارخانه تقصیری کرده باشد واِلا اگر صاحب کارخانه تقصیری نکرده باشد و یک آفت فوق العاده واقع شود مثلاً سقف محکم کارخانه خراب شد یا گوگرد آتش گرفت و یک کارگری فوت کرد این خلاف منطق است که بگوئیم صاحب کارخانه بایستی از عمل آن خسارت هم بر آید در این مملکت یک نفر که خدا توفیقش بدهد به خیال افتاده است یک مؤسسه‌ای تأسیس کند که ما نباید این قدر بر او فشار بیاوریم و سختگیری کنیم که منصرف شود و کسان دیگر هم نیایند این کارها را بکنند این حرف‌ها اصولی است ولی در این مملکت عملی نیست و همانطور که نوشته شده است صحیح است.
رئیس- آقایان مذاکرات را کافی می دانند؟
جمعی گفتند کافی است - بعضی گفتند کافی نیست
رئیس- رأی می‌گیریم به کافی بودن مذاکرات.
آقایانی که مذاکرات را کافی می دانند قیام فرمایند.
(اکثر قیام نمودند)
رئیس- معلوم می‌شود کافی است.
(ماده یازدهم به شرح ذیل قرائت شد)
ماده یازدهم- بعد از انقضاء مدت این امتیاز تأسیس این کارخانجات کبریت سازی در ایالت آذربایجان آزاد است ولی در صورتی که دولت بخواهد تأسیس کارخانجات کبریت سازی آذربایجان آزاد است و امتیاز بدهد با تساوی شرایط صاحبان این امتیاز حق تقدم خواهند داشت.
رئیس- آقای آصف‌الممالک (اجازه)
آصف‌الممالک- ایراد بنده راجع به اصلاح این ماده بود که اصلاح شد و عرضی ندارم.
رئیس- نسبت به این ماده مخالفی نیست؟
(گفتند - خیر)
رئیس- شور اول ختم شد بایستی رأی بگیریم که شور دوم هم بشود یا نه.
آقایانی که تصویب می‌کنند شور دوم بشود قیام فرمایند.
(اکثر قیام نمودند)
رئیس - تصویب شد. لایحه دیگری در دستور نیست فقط لوایحی که حاضر است برا اینکه جزو دستور بشود یکی راپُرت وزارت عدلیه است و دیگری قانون بلدی.
آقای حائری‌زاده (اجازه)
حائری‌زاده- راپُرت کمیسیون محاسبات مجلس مدتی است طبع و توزیع شده اگر صلاح باشد ممکن است جزو دستور شود.
رئیس- آقای مساوات (اجازه)
مساوات- بنده پیشنهاد می‌کنم چون لایحه چراغ برق همدان طبع و توزیع شده است جزو دستور شود.
رئیس- آقای مساوات تقاضا می‌کنند لایحه امتیاز چراغ برق همدان جزو دستور شود.مخالفی نیست؟
(گفته شد - خیر)
رئیس- راپُرت کمیسیون محاسبات هم همینطور.
آقای میرزا ابراهیم قمی (اجازه)
آقا میرزا ابراهیم قمی- بنده هم تقاضا می‌کنم لایحه انتقال خلجستان به حوزه حکومتی قم جزو دستور شود.
رئیس- در این باب هم مخالفی نیست؟
(گفتند - خیر)
رئیس- لایحه تقاضای امتیاز چراغ برق همدان مطرح است مذاکرات راجع به کلیات است.
مدرس- چون لایحه اش حاضر نیست خوب است مواد آن خوانده شود.
رئیس- قرائت می‌شود
(به شرح ذیل قرائت شد)
مقام محترم مجلس شورای ملی شیدالله ارکانه
آقای مؤیدالممالک پیشنهادی راجع به احداث کارخانه چراغ برق در همدان به وزارت فواید عامه ارسال و تقاضای امتیاز آنرا نموده بودند نظر به اینکه احداث و ایجاد مؤسسات عام‌المنفعه در شهرها سبب آبادی محل و رفاهیت عموم است وزارت فواید عامه پیشنهاد مزبور را تحت مطالعه گذارده و شرایط آنرا بر طبق ترتیبات مقرره قانونی تهیه نموده و اینک صورت امتیاز مزبور را یادداشت که پس از تصویب مجلس شورای ملی قرارداد آن مبادله گردد.
(اجازه ایجاد تأسیس کارخانه چراغ برق در همدان)
ماده اول- اجازه تأسیس و ایجاد کارخانه چراغ برق که لااقل دارای قوه روشنائی ۳ هزار چراغ شانزده شمعی یا زیادتر باشد در شهر همدان به آقای مؤیدالممالک از طرف دولت علیه واگذار می‌شود.
ماده ۲- مدت این اجازه از تاریخ امضاء این مقاوله لغایت انقضاء بیست سال شمسی خواهد بود.
ماده ۳- صاحب امتیاز متعهد است در تمام شهر و در همه ساعات شب و به هر اندازه مشتریان بخواهند تهیه نماید و در صورتی که موتور و ماشین آلات کارخانه نتواند بیش از یک مقدار و به دورتر از یک مسافت معین چراغ بدهد، صاحب اجازه باید فوراً وسائل تزیید قوه رسانیدن چراغ برق را مطابق شرایطی که متقبل شده است تهیه نماید.
ماده ۴- صاحب امتیاز متعهد است که ستون هائی را که برای عبور سیم برق در معابر نصب می‌نماید که باعث ضیق معابر و زحمت عابرین نباشد و مزاحم تلفن و تلگراف نشود و در صورتی که صاحب امتیاز از بدو امر سیم‌های تحت‌الارضی دائر نکند بعد از انقضاء مدت (۲۵) سال از تاریخ اجازه و در تمام بقیه مدت آن دولت حق خواهد داشت تبدیل سیم‌های هوائی را به سیم تحت‌الارضی از صاحب اجازه تقاضا کند. مشارالیه مجبور است این تقاضا را به موقع اجراء گذارد.
ماده ۵- صاحب امتیاز متعهد است که به اندازه لزوم برای روشنائی خیابان‌ها و منازل و اطراف آن تهیه قوه سیم و چراغ برق و سایر لوازم آن را بنماید بطوری که اسباب زحمت و شکایت طالبین چراغ برق نشود.
تبصره- صاحب امتیاز مکلف است که برای چراغ‌های جدیدی که علاوه بر آن‌ها و مافوق قوه کارخانه استعمال می‌نماید وسایل تزیید قوه را فراهم نماید بطوری که به هر چراغی میزان معینه قوه برسد.
ماده ۶- صاحب امتیاز متعهد است که کلیه خیابان‌ها و کوچه هائی که در معبر سیم چراغ برق واقع است با چراغ‌های ۱۶ شمعی مجاناً روشن نماید که فاصله چراغ‌های مزبور در معابری که بیش از چهار ذرع عرض دارند ۲۵ ذرع در معابری که عرض آن‌ها کمتر از ۴ ذرع است پنجاه ذرع خواهد بود و اگر به جهت روشنائی شهر اداره بلدیه اضافه بر نسبت فوق چراغ بخواهند صاحب امتیاز متعهد است که یک ثلث از قیمت معمولی تخفیف بدهد.
ماده ۷- علاوه بر چراغ هائی که صاحب امتیاز مجاناً برای معابر فوق‌الذکر می‌دهد متعهد است که ۳۵ چراغ ۱۶ شمعی در هر شب برای یکی از دوائر دولتی که دولت معین می‌نماید مجاناً بدهد.
ماده ۸- صاحب امتیاز متعهد می‌شود که در صورت مفتوح بودن طرق شمالی تا ۶ ماه پس از تاریخ امضاء این اجازه شروع به عملیات نموده در ظرف دو سال متوالی کارخانه مزبور تعطیل شود این اجازه از درجه اعتبار ساقط است.
ماده ۹- تعیین قیمت روشنائی بعد از تأسیس اداره با تبادل نظر بلدیه شهر و در صورت فقدان بلدیه با نظر وزارت جلیله فواید عامه خواهد بود.
ماده ۱۰- دولت علیه برای پیشرفت عملیات و امور راجعه به کارخانه مزبور در موقع لزوم کمال مساعدت و همراهی را با صاحب امتیاز خواهند نمود.
ماده ۱۱- پس از انقضاء مدت این اجازه تمام ابنیه و ساختمان و کلیه اسباب و ملزومات منقوله و غیر منقوله کارخانه مجاناً متعلق به دولت خواهد بود.
ماده ۱۲- هر گاه صاحب امتیاز بخواهد هرگونه نقل و انتقالی به هر نحوی از انحاء به این اجازه نامه بدهد باید با اطلاع و اجازه وزارت فواید عامه باشد. انتقال به اتباع خارجی بکلی ممنوع است.
ماده ۱۳- عدم رعایت هر یک از مواد قرارداد موجب فسخ و ابطال آن خواهد بود.
ماده ۱۴- بعد از انقضاء مدت در صورت تساوی شرایط دارنده اجازه حق ترجیح بر سایر پیشنهاد کنندگان خواهد داشت.
رئیس- آقای آقا سید یعقوب
آقا سید یعقوب- موافقم
رئیس- آقای حاج میرزا علی محمد دولت آبادی (اجازه)
حاج میرزا علی محمد- عرضی ندارم
رئیس- آقای ارباب کیخسرو (اجازه)
ارباب کیخسرو- بنده از آقای مخبر سئوال می‌کنم راجع به این موادی که در این جا نوشته‌اند با صاحب امتیاز یا نماینده داخل مذاکره شده‌اند یا خیر؟ نماینده اولین مواد را قبول کرده است یا خیر؟
مخبر- دولت با نماینده او مذاکره کرده است و این مواد را قبول کرده است.
رئیس- آقای حاج میرزا عبدالوهاب (اجازه)
حاج میرزا عبدالوهاب- بنده با این لایحه کمال موافقت را دارم. اما چیزی که هست بعضی اطلاعات دارم که لازم است به عرض مجلس برسانم و آن این است که این امتیازی که آقای مؤیدالممالک خواسته‌اند در دو سال قبل با دولت مذاکره کرده بودند ولی سر نگرفت ولی در سال قبل در همدان یک کمپانی تشکیل شد که صاحب سی هزار تومان سرمایه بود و یک عده بلیط سیصد تومانی فروخته شد و یک عده شریک بودند که خود بنده هم یکی از آن شرکاء هستم و در آن زمان با وزارت فواید عامه مشغول مذاکره شدیم جواب دادند چون آقای مؤیدالممالک سابقاً مذاکره کرده‌اند حق تقدم دارند بنده هم دیگر عرضی نکردم ولی چیزی که هست این است که در ماده هشتم نوشته شده صاحب امتیاز متعهد می‌شود که در صورت مفتوح بودن طرق شمالی تا شش ماه پس از تاریخ امضاء این قرارداد شروع به عملیات نموده و در ظرف دو سال کارخانه چراغ برق را دائر نماید و هر گاه در طول مدت اجازه دو سال متوالی کارخانه مزبور تعطیل شود این اجازه از درجه اعتبار ساقط و لغو می‌شود بنده می دانم که این شخص امتیاز را می‌گیرد که احتکار کند و دائر نخواهد نمود و این امتیاز لغو می‌شود و آن کمپانی هم از این خیال منصرف می‌شود و اسباب آبادی همدان هم نمی‌شود. بنده عقیده دارم که در این جا یک تبصره ملحق شود که اگر کارخانه را دایر نکرد خسارات کمپانی را بدهد زیرا آن کمپانی تا بحال قریب هزار تومان خرج نموده است و تلگرافات کرده است و کارهای دیگر کرده است خوب است یک ترتیبی بشود که اگر دائر نشد خسارات کمپانی داده شود و طوری نباشد که اصلاً کمپانی هم از بین برود و مسئله چراغ برق هم مسکوت عنه بماند و یک فعل لغوی شده باشد واِلا بنده با تأسیس کارخانه چراغ برق همدان کمال موافقت را دارم.
رئیس- فرمایشات جنابعالی راجع به کلیات نبود.
حاج سید عبدالوهاب- بنده مجبور بودم اطلاعات خود را عرض کنم.
رئیس- آقای مدرس (اجازه)
مدرس- بنده عرض ندارم فقط می‌خواستم ببینم آیا با صاحب کارخانه هم مذاکره راجع به این مواد شده است یا خیر؟
رئیس- دیگر در کلیات ایرادی نیست؟
(اظهاری نشد)
رئیس- آقایانی که تصویب می‌کنند داخل شور در موارد شویم قیام نمایند.
(اغلب نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد.
(ماده اول به مضمون ذیل قرائت شد)
ماده اول- اجازه تأسیس و ایجاد کارخانه چراغ برق که لااقل دارای قوه روشنائی ۳ هزار چراغ شانزده شمعی یا زیادتر باشد در شهر همدان به آقای مؤیدالممالک از طرف دولت علیه واگذار می‌شود.
رئیس- مخالفی نیست؟
(اظهاری نشد)
رئیس- ماده دوم قرائت می‌شود
(به طریق ذیل قرائت شد)
ماده ۲- مدت این اجازه از تاریخ امضاء این مقاوله لغایت انقضاء بیست سال شمسی خواهد بود.
رئیس- ایرادی نیست؟
(گفتند - خیر)
رئیس- ماده سوم قرائت می‌شود.
(به مضمون ذیل قرائت شد)
ماده ۳- صاحب امتیاز متعهد است در تمام شهر و در همه ساعات شب و به هر اندازه مشتریان بخواهند تهیه نماید و در صورتی که موتور و ماشین آلات کارخانه نتواند بیش از یک مقدار و به دورتر از یک مسافت معین چراغ بدهد، صاحب اجازه باید فوراً وسائل تزئید قوه رسانیدن چراغ برق را مطابق شرایطی که متقبل شده است تهیه نماید.
رئیس- در ماده سوم کمیسیون بعد از لفظ (فوراً) جمله (اقدام به تهیه) را اضافه کرده است.
آقای ارباب کیخسرو (اجازه)
ارباب کیخسرو- بنده یکی همین اعتراض را داشتم که اصلاح شد قسمت دیگر اعتراض بنده این است که در این ماده نوشته شده است (تمام ساعات شب) بنده نمی دانم مقصود از این جمله چیست؟ اما باید از سر شب تا صبح چراغ بسوزد یا خیر؟ خوب است آقای مخبر این جمله را توضیح بفرمایند.
مستشارالسلطنه ( مخبر کمیسیون فواید عامه) - اگر مقصود این بود که موافق آرزوی تمام ماها است تمام شب چراغ بسوزد ولی مقصود این است همان ساعات معموله شب که تا پنج ساعت از شب باشد چراغ باشد. در ممالک خارجه از صبح چراغ می‌سوزد و در بعضی جاها روزها را هم قوه ماشین چراغ کار می‌کند. آرزوی ماها این است که ما هم شب و روز چراغ داشته باشیم.
رئیس- آقای وکیل‌الملک (اجازه)
وکیل‌الملک- اعتراض بنده هم همان اعتراض آقای ارباب کیخسرو بود.
رئیس- آقای حاج میرزا علی محمد (اجازه)
حاج میرزا علی محمد دولت‌آبادی- بنده نمی دانم این عبارت (هر قدر و به هر اندازه که مشتریان بخواهند) آیا در حدود همان سه هزار چراغ برق است که در ماده اول ذکر شده و یا اینکه غیر از آن است و اگر زائد بر آن‌ها باشد در تحت چه شرایطی خواهد بود و آن شرایط کدام است؟
مخبر- غرض از این عبارت این است که اگر مشتریان بیش از سه هزار چراغ طالب شدند صاحب امتیاز مجبور است هر قدر بخواهند تهیه نماید و اقدام بنماید که اسباب و آلات آن بیاید و مطابق شرایط یعنی همان شرایطی که راجع به سه هزار چراغ در این جا ذکر شده است آن چراغ‌ها را هم تهیه نماید.
رئیس- آقای سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب- بنده با این ماده کاملاً مخالفم این را همانطور که ما جداً مایلیم تسهیلاتی نسبت به امور اهالی وارد آوریم مراعات و ملاحظه دولت را هم باید بکنیم بنده تعجب می‌کنم اینکه صاحب امتیاز آمده است و این ماده را بطور مطلق در تمام شب گذرانده است مقصودش از این عبارت چه بوده است؟ این جمله در تمام شب غیر از اینکه یک اشکالی برای نماینده وزارت فواید عامه تولید کند هیچ چیزی نیست اگر چه نمی دانم آقای مخبر می‌فرمایند خود صاحب امتیاز این شرایط را قبول کرده است ولی بنده عرض می‌کنم ما باید مواد را طوری بنویسیم که عملی باشد واِلا سنگ بزرگ علامت نزدن است و باید طوری ماده را نوشت که معلوم شود تا نصف شب تا چه ساعت از شب باید چراغ روشن باشد من گمان می‌کنم در این امتیاز یک چیزی هست که صاحب امتیاز به این سهولت و آسانی آنرا قبول کرده است.
رئیس- آقای رئیس‌التجار (اجازه)
رئیس‌التجار- اولاً یک لایحه را که دولت به مجلس می‌آورد مجلس نمی‌تواند مدعی شود که شرایط این امتیاز صعب است و باید سهل شود معذالک شاید رفقای کمیسیونی بنده شاهد باشند که بنده همین ایراد را در کمیسیون فواید عامه کردم ولی آقایی وزیر فواید عامه اظهار نمودند خود طرف این پیشنهاد را نموده است و چون مطابق مصالح ما بود ما هم قبول کردیم و اینکه ذکر می‌کنند (در تمام ساعات شب) معلوم است چراغ را بدون مشتری که روشن نمی‌کنند اگر مشتری پیدا کرد که تا صبح هم روشن نگاه می‌دارند و اگر مشتری نبود البته تا صبح نخواهد سوخت در هر حال این ماده را یک شخص معتبری پیشنهاد کرده است و همه تصدیق داریم که بهتر از این شرایط نمی‌شود و برای اهالی هم صلاح و صرفه است و درصورتی که این مواد را یک نفر آدم عاقل بدون اینکه قسم لازم داشته باشد پیشنهاد کرده است ما دیگر چه ایرادی داریم؟
رئیس- آقای ارباب کیخسرو (اجازه)
ارباب کیخسرو- مقصود از سئوال بنده این نبود که چراغ تا صبح باشد یا تا چند ساعت از شب گذشته بلکه خواستم مطلق معلوم باشد که مقصود چیست و الآن هم بین اظهارات آقای مخبر و آقای رئیس‌التجار اختلاف موجود است آقای مخبر می‌فرمایند مقصود از تمام شب ساعت پنج و شش است آقای رئیس‌التجار می‌فرمایند مقصود تا هر وقتی است که مشتری‌ها قبول نمایند و به عقیده بنده تا همان وقتی که آقای رئیس‌التجار می‌فرمایند صحیح است بنده قصدم این است طوری نباشد که بعدها اسباب اعتراض و اشتباه بشود حالا اگر همان است که آقای رئیس‌التجار فرمودند بنده عرض ندارم.
مخبر- عیناً همان ترتیبی است که عرض کردم. مقصود از ساعات شب همان ساعت پنج و شش است که در مرکز هم معمول است مفاد بیانات آقای رئیس التجار هم این بود که پیشنهاد کننده و صاحب امتیاز این شرایط را قبول کرده است و خود آقای وزیر فواید عامه تصدیق کرده‌اند و حالا هم اگر لازم باشد علاوه بر این تصریحی شود کمیسیون مضایقه ندارد.
رئیس- در این ماده مذاکرات کافی است؟
(جمعی گفتند کافی است)
رئیس- ماده چهارم
(به مضمون ذیل قرائت شد)
ماده ۴- صاحب امتیاز متعهد است که ستون هائی را که برای عبور سیم برق در معابر نصب می‌نماید که باعث ضیق معابر و زحمت عابرین نباشد و مزاحم تلفن و تلگراف نشود و در صورتی که صاحب امتیاز از بدو امر سیم‌های تحت‌الارضی دائر نکند بعد از انقضاء مدت (۱۵) سال از تاریخ اجازه و در تمام بقیه مدت آن دولت حق خواهد داشت تبدیل سیم‌های هوائی را به سیم تحت‌الارضی از صاحب اجازه تقاضا کند. مشارالیه مجبور است این تقاضا را به موقع اجراء گذارد.
رئیس- آقای سدیدالملک (اجازه)
سدیدالملک - بنده گمان می‌کنم در عبارت دو تا (که) چون می‌نویسد صاحب امتیاز متعهد است که ستون هائی را که برای عبور سیم برق در معابر نصب می‌نماید که باعث ضیق معابر و زحمت عابرین نباشد (که) بعد از متعهد است با (که) آخری زیاد است و با حذف شود.
مخبر- گویا در موقع طبع اشتباه شده است و همانطور که نماینده محترم فرمودند (که) آخری زیاد است و باید حذف شود.
رئیس- یکی از این (که)ها را هم به کمیسیون می‌فرستیم در آن جا حذف کنند.
(خنده حضار)
آقای دولت‌آبادی
حاج میرزا علی دولت‌آبادی- بنده معتقدم که باید ارتفاع تیرهائی که برای عبور سیم نصب می‌شود معین باشد زیرا اگر تیرها را پست بگیرند ضررهای زیادی وارد می‌شود و علاوه بر اینکه مخالف حفظ‌الصحه است ممکن است باعث تلفاتی هم بشود بنابراین خوب است قید شود که ارتفاع تیر باید طوری باشد که علاوه بر مزاحمت با تلفن و تلگراف ضررهای دیگر هم وارد نکنند چون ضرر آن منحصر به سیم تلفن و تلگراف است.
رئیس- آقای رئیس‌التجار (اجازه)
رئیس‌التجار- به عقیده بنده خوب است آقای دولت آبادی ایرادی که نمودند پیشنهاد نمایند تا در شور دوم تصویب شود.
رئیس- آقای فتح‌الدوله (اجازه)
فتح‌الدوله- در این ماده نوشته است که صاحب امتیاز بایستی بعد از پانزده سال سیم‌های تحت‌الارضی دائر نماید و اگر دائر نکرد دولت به او تکلیف می‌نماید و او هم مجبور است قبول بنماید دیگر ذکر نکرده است که اگر این شرایط را قبول نکرد این امتیاز لغو خواهد شد یا خیر؟ بنده معتقدم مخصوصاً این مسئله هم قید شود.
رئیس- آقای عمادالسلطنه خراسانی (اجازه)
عمادالسلطنه- بنده تصور می‌کنم اگر چنانچه صاحب امتیاز قبول کرده است که بعد از ۱۵ سال بالاخره سیم‌های تحت‌الارضی بکشد به عقیده بنده باید صریح و پوست کنده نوشت که مجبوراً بایستی بعد از ۱۵ سال این سیم‌ها را بکشد واِلا اینکه نوشته شده است دولت حق نخواهد داشت که تقاضا نماید و فلان و فلان لازم نیست و باید اصلاح شود.
مخبر- ماده سیزدهم جواب اظهارات آقایان فتح‌الدوله و عمادالسلطنه را می‌دهد و برای استحضار ایشان ماده را قرائت می‌کنم.
ماده سیزدهم- عدم رعایت هر یک از مواد قرارداد موجب فسخ و ابطال آن خواهد بود. چنانچه ملاحظه می‌فرمایند عدم رعایت هر یک از این مواد موجب الغاء این قرارداد خواهد بود.
رئیس- مذاکرات در این ماده کافی است؟
(جمعی گفتند - کافی است)
رئیس- ماده پنجم
(بشرح آتی قرائت شد)
ماده ۵- صاحب امتیاز متعهد است که به اندازه لزوم برای روشنائی خیابان‌ها و منازل و اطراف آن تهیه قوه سیم و چراغ برق و سایر لوازم آن را بنماید بطوری که اسباب زحمت و شکایت طالبین چراغ برق نشود.
رئیس- آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله- همانطور که در این ماده قید شده است چراغ خیابان‌ها را مجاناً بدهند بنده پیشنهاد و تقاضا می‌کنم که مساجد را هم اضافه کنند که در آن جا هم چراغ مجانی گذارده شود.
رئیس- در این ماده یک تبصره بود که فراموش کردند بخوانند.
حالا قرائت می‌شود.
(به مضمون ذیل قرائت شد)
تبصره- صاحب امتیاز مکلف است که برای چراغ‌های جدیدی که علاوه بر آن‌ها و مافوق قوه کارخانه استعمال می‌نماید وسایل تزیید قوه را فراهم نماید بطوری که به هر چراغی میزان معینه قوه برسد.
رئیس- دیگر ایرادی در این ماده نیست
(اظهاری نشد)
رئیس- ماده ششم قرائت می‌شود
(به شرح آتی قرائت شد)
ماده ششم- صاحب امتیاز متعهد است که کلیه خیابان‌ها و کوچه هائی که در معبر سیم چراغ برق واقع است با چراغ‌های شانزده شمعی مجاناً روشن نماید که فاصله چراغ‌های مزبور در معابری که بیش از چهار ذرع عرض دارند ۲۵ ذرع در معابری که عرض آن‌ها کمتر از ۴ ذرع است پنجاه ذرع خواهد بود و اگر به جهت روشنائی شهر اداره بلدیه اضافه بر نسبت فوق چراغ بخواهند صاحب امتیاز متعهد است که یک ثلث از قیمت معمولی تخفیف بدهد.
رئیس- آقای وکیل‌الملک (اجازه)
وکیل‌الملک- در این جا که بطور مطلق نوشته است صاحب امتیاز متعهد است که کلیه خیابان‌ها و کوچه هائی که در معبر سیم چراغ برق واقع شده‌اند با چراغ‌های شانزده شمعی مجاناً روشن نماید به عقیده بنده مشکلاتی پیش خواهد آمد برا این که اگر در یک خانه که آن طرف شهر است سیم بکشند و یک سیم هم به خانه طرف دیگر شهر بکشند تمام کوچه و خیابان‌ها در معبر سیم واقع خواهد شد و اگر صاحب امتیاز تمام این ۳ هزار چراغ را مجاناً بدهد شهر روشن نمی‌شود.
مخبر- صاحب امتیاز مایل است که این خدمت را به اهالی همدان بکند اگر جناب عالی تصویب نمی‌کنید مختارید.
رئیس- ماده هفتم (به قرار ذیل خوانده شد)
ماده ۷- علاوه بر چراغ هائی که صاحب امتیاز مجاناً برای معابر فوق‌الذکر می‌دهد متعهد است که سی و پنج چراغ شانزده شمعی در هر شب برای یکی از دوائر دولتی که دولت معین می‌نماید مجاناً بدهد.
مخبر- اجازه می فرمائید اصلاحی را که کمیسیون در این ماده نموده است به عرض نمایندگان محترم برسانم. در لایحه دولت می‌نویسد (سی و پنج چراغ برای یکی از ادارات دولتی مجاناً داده شود) کمیسیون عبارت (یکی از ادارات را) بی‌مورد دانسته و حذف کرده و در عوض آن (برای دوائر دولتی) را تصویب نموده است.
محقق‌العلماء- بنده خیلی تعجب دارم و می‌خواهم از آقای مخبر سئوال کنم که آیا صاحب امتیاز خودش برای قبول این امتیاز حاضر شده است یا خیر برای اینکه از این ماده و ماده قبل این طور مفهوم می‌شود که غالب چراغ‌های همدان را باید ایشان مجاناً بدهند اگر خودش این طور پیشنهادی کرده به عقیده بنده خواسته است سنگ بیندازد که این امتیاز به کمپانی نرسد خوب است آقای مخبر توضیح بدهند که صاحب امتیاز برای چه این جدیت را دارد و چه خیراتی می‌خواهد بکند برای همدان تا ما هم با او مساعدت کنیم.
وزیر فواید عامه- صاحب امتیاز اهل همدان است و کاملاً هم از وضعیت شهر همدان اطلاع دارد و خودش امتیاز را به این ترتیب پیشنهاد و تقاضا نموده است.
رئیس- حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله- برای رفع ایراد آقای محقق‌العلماء عرض می‌کنم کارخانه را که صاحب امتیاز ایجاد می‌کند دارای قوه سه هزار چراغ خواهد بود و فقط در مقابل منافعی که می‌برد ۳۵ چراغ به دوائر دولتی باید بدهد و اگر هم خیابان‌ها و کوچه‌ها در معبر سیم واقع بشوند باید این‌ها را هم روشن نماید در صورتی که شاید صد یا دویست چراغ بیشتر نشود آنوقت این مطلب اسباب تعجب آقایان شده است که چطور شده صاحب امتیاز ۳۵ چراغ می‌دهد هیچ تعجبی ندارد آن کسی که این امتیاز را خواسته است اهل همدان و بصیر است و خودش این پیشنهاد را کرده و داوطلب شده است که این چراغ‌ها را بدهد و شش ماه هم مدت قرارداد است که اگر در این مدت اقدام نکرد یا پس از دو سال کارخانه دائر نشد امتیاز لغو شود و در این صورت بنده هیچ اشکالی در این امتیاز نمی‌بینم و به عقیده بنده خیلی خوب است و باید با آن موافقت و مساعدت کرد.
رئیس- آقای حاج میرزا عبدالوهاب (اجازه)
حاج میرزا عبدالوهاب- بنده عرض می‌کنم تمام این مواد به صدق عرایض بنده شهادت می‌دهد و از این رو معلوم است که خود آقای مؤیدالممالک به شخصه نمی‌خواهند این کارخانه را تأسیس کنند و مقصودشان این است که یک احتکاری کرده باشند و این امتیاز را که گرفتند به کمپانی واگذار نمایند اگر کمپانی به این شرایط قبول کرد که کارخانه دایر می‌شود واِلا دائر نخواهد شد لذا بنده تقاضا دارم و پیشنهاد می‌کنم که این لایحه برگردد به کمیسیون تا بنده اطلاعاتی که دارم بروم عرض کنم واِلا اگر این امتیاز به این ترتیب بگذرد چون خود صاحب امتیاز کارخانه را تأسیس نمی‌کند و می‌خواهد به کمپانی واگذار نماید کمپانی هم چون این مداد سخت را قبول نمی‌کند آنوقت اسباب زحمت شده هم کمپانی از بین می‌رود و هم مدت این امتیاز می‌گذرد و لغو می‌شود.
رئیس- ملاحظه می فرمائید که این شور اول است و حتماً به کمیسیون خواهد رفت با وجود این اگر مایلید پیشنهاد کنید تا قرائت و رأی گرفته شود.
حاج میرزا عبدالوهاب- بلی چون بنده اطلاعات خصوصی دارم بهتر است که برگردد به کمیسیون تا اطلاعات خود را عرض کنم الآن پیشنهاد را تقدیم می‌کنم.
رئیس- پیشنهاد آقای حاج میرزا عبدالوهاب قرائت می‌شود.
(به مضمون ذیل قرائت شد)
- چون بنده اطلاع خصوصی دارم که آقای مؤیدالممالک خودشان این کارخانه را دائر نمی‌فرمایند و مقصود واگذاری به کمپانی است این شرایط به این سختی را قبول فرمودند لهذا بنده پیشنهاد می‌کنم به کمیسیون ارجاع شود تا بنده هم اطلاعات خودم را به کمیسیون بدهم هر چه تصویب شد عمل شود. (عبدالوهاب‌الرضوی)
رئیس- رأی می‌گیریم به قابل توجه بودن این پیشنهاد.
یک نفر از نمایندگان- رأی لازم نیست چون خودش به کمیسیون برخواهد گشت.
رئیس- چون راجع به دستور است مجبوریم رأی بگیریم.
آقایانی که این پیشنهاد را قابل توجه می دانند قیام نمایند.
(چند نفری قیام نمودند)
رئیس- قابل توجه نشد.
آقای سلیمان میرزا (اجازه)
سلیمان میرزا - بنده تصور می‌کنم صحبت هائی که در اطراف این لایحه می‌شود برای این است که این لایحه قبلاً جزء دستور نبوده و آقایان ملاحظه نفرموده‌اند واِلا تقاضا کننده امتیاز خودش از اهل همدان است و بهتر از ما مسبوق است که کوچه و خیابان‌های آنجا چقدر چراغ لازم دارد از همه گذشته آقایان باید در نظر داشته باشند که این شخص قوه را از رودخانه می‌گیرد و در این صورت دیگر احتیاج به ذغال سنگ و غیره ندارد و برای او ارزان تمام می‌شود این است که شرایط را هم این طور پیشنهاد کرده است ولی ما هم حق داریم که اظهار تعجب کنیم چون همیشه امتیازاتی را که از ما خواسته‌اند شرایط غریب و عجیب داشته و مدت آنرا هم تا ۵۰ سال و یا نود سال قرار داده‌اند حالا که این امتیاز را می‌بینم اظهار تعجب می‌کنم که چطور یک نفر حاضر است تمام شب چراغ بدهد این برای این است که از رودخانه قوه می‌گیرد و برای او چه پنج ساعت باشد و چه ۲۴ ساعت تفاوتی نمی‌کند اگر کارخانه چراغ برق تهران هم در تمام ۲۴ ساعت قوه داشت ما در گرمای تابستان می‌توانستیم بادبزن‌های برقی داشته باشیم چون در سایر جاها هم که این قوه در ۲۴ ساعت هست شب به مصرف چراغ و روز به مصرف کارخانه و سایر لوازمات دیگر می‌رسد و این چیز غریبی نیست فقط در تهران کارخانه چراغ برق تا ساعت پنج از شب قوه دارد. در موقعش باید سعی کرد که این کارخانه هم تمام مدت ۲۴ ساعت را قوه داشته باشد در هر صورت به عقیده بنده این امتیاز بسیار به موقع است و بنده آرزو می‌کنم تمام شهرهای این مملکت از روی این امتیاز سرمشق بگیرند و ما هم باید به داخله مملکت مان همه قسم مساعدت کنیم تا اینکه اهالی داخله تشویق بشوند و خودشان این امتیازات را بگیرند حالا بر فرض صحت فرمایش آقای حاج میرزا عبدالوهاب که می‌فرمایند این شخص می‌خواهد امتیاز را بگیرد و کارخانه را تأسیس نکند بنده عرض می‌کنم برای آنهم مدتی قرار دادیم که اگر دائر نشود امتیازش لغو خواهد شد حالا اگر ایشان آن مدت را زیاد می دانند پیشنهاد کنند که اگر تا فلان مدت امتیاز را به عمل نگذاشت امتیاز باطل است واِلا با تصور نمی‌شود یک امتیاز مهمی را از دست داده و به عقیده بنده این امتیاز قابل مخالفت نیست و کاملاً باید موافقت نمود.
رئیس- در این ماده مذاکرات کافی است؟
(جمعی گفتند کافی است)
رئیس- ماده هشتم. بشرح آتی قرائت شد.
ماده ۸- صاحب امتیاز متعهد می‌شود که در صورت مفتوح بودن طرق شمالی تا ۶ ماه پس از تاریخ امضاء این اجازه شروع به عملیات نموده در ظرف دو سال متوالی کارخانه مزبور تعطیل شود این اجازه از درجه اعتبار ساقط است.
رئیس- آقای ارباب کیخسرو (اجازه)
ارباب کیخسرو- بنده اجازه نخواسته بودم.
رئیس- آقای نظام‌الدوله (اجازه)
نظام‌الدوله- بنده در تمام موادی که گذشته است نهایت مساعدت را داشته‌ام و کاملاً فرمایشات حضرت والا شاهزاده سلیمان میرزا را تائید می‌کنم لکن در این جا دو سال را زیاد می دانم و به عقیده بنده یک سال کافی است.
رئیس- آقای محمد ولی میرزا موافقند؟
محمد ولی میرزا- خیر بنده هم همین عرض را داشتم که دو سال زیاد است و یک سال کافی است.
رئیس- آقای عمادالسلطنه چطور؟
عمادالسلطنه- بنده هم عرضم این بود که دو سال زیاد است برای اینکه وسائل حمل و نقل ماشین آلات چراغ برق آسان است و یا کمتر از این مدت ممکن است وارد نمود.
رئیس- پیشنهاد کنید تا به کمیسیون ارجاع شود. ماده نهم
(به قرار ذیل خوانده شد)
ماده نهم- تعیین قیمت روشنائی بعد از تأسیس اداره با تبادل نظر بلدیه شهر و در صورت فقدان بلدیه با نظر وزارت جلیله فواید عامه خواهد بود.
رئیس- آقای نصرت‌الدوله (اجازه)
نصرت‌الدوله- تصور می‌کنم وزارت فواید عامه را در صورت عدم توافق نظر با بلدیه دخالت باید بدهند چون ممکن است بین صاحب امتیاز و بلدیه توافق نظر حاصل نشود.
رئیس- پیشنهاد کنید. ماده دهم
(به مضمون ذیل قرائت شد)
ماده دهم - دولت علیه برای پیشرفت عملیات و امور راجعه به کارخانه مزبور در موقع لزوم کمال مساعدت و همراهی را با صاحب امتیاز خواهند نمود.
رئیس- در این ماده گویا ملاحظاتی نباشد.
(گفتند - خیر)
رئیس- ماده یازدهم
(به شرح آتی قرائت شد)
ماده یازدهم- پس از انقضاء مدت این اجازه تمام ابنیه و ساختمان و کلیه اسباب و ملزومات منقوله و غیر منقوله کارخانه مجاناً متعلق به دولت خواهد بود.
رئیس- در این ماده هم گویا نظریاتی نباشد.
(اظهاری نشد)
رئیس- ماده دوازدهم قرائت می‌شود.
(به مضمون ذیل قرائت شد)
ماده دوازدهم- هر گاه صاحب امتیاز بخواهد هرگونه نقل و انتقالی به هر نحوی از انحاء به این اجازه نامه بدهد باید با اطلاع و اجازه وزارت فواید عامه باشد. انتقال به اتباع خارجی بکلی ممنوع است.
رئیس- آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب- با اینکه در این جا قید شده است که انتقال به اتباع خارجه ممنوع است دیگر بنده در انتقال به اتباع داخله ایرادی نمی‌بینم که مراجعه به وزارت فواید عامه بشود برای اینکه دولت این امتیاز را با شرایط مقرره به این شخص داده است حالا اگر او هم بخواهد به یک نفر به تبعه داخله انتقال دهد در صورتی که آن شخص هم حاضر باشد شرائط را قبول کند دیگر محتاج به مراجعه به وزارت فواید عامه نخواهد بود چون صاحب امتیاز مقدم شده است که یک خیر عمومی بکند و ما هم در صورتی که انتقال به اتباع خارجه را منع نموده‌ایم اگر بخواهد در تحت همین مواد مقرره به اتباع داخله نقل و انتقال بدهد نباید او را منع کنیم.
مخبر- گویا آقای آقا سید یعقوب از بعضی نقل و انتقال‌ها اطلاع ندارند که چگونه اسباب زحمت می‌شود. اگر مختصر مراجعه به وزارتخانه‌ها بنمایند خواهند دید که چقدر از همین قبیل چیزها در وزارتخانه‌ها سابقه دارد و اسباب اشکالات فراهم ساخته است آنوقت تصدیق خواهند کرد که این ماده لازم است برای اینکه شاید صاحب امتیاز این امتیاز خود را به یک اشخاصی که اعتباراتی را دارا نیستند که بتوانند مواد این امتیاز را اجرا کنند واگذار کند آنهم بعد از یک ماه یا دو ماه بواسطه عدم لیاقت یا عدم سرمایه نتواند کارخانه را اداره کند و تولید زحمت بشود لذا در این جا قید شده است که وزارت فواید عامه نظارت داشته و با اطلاع او باشد تا محظورات مرتفع شود.
رئیس- آقای نجات (اجازه)
آقا میرزا محمد نجات- بنده تصور می‌کنم در مورد انتقال به خارجه لفظ (ممنوع است) کافی نیست و باید قید شود در صورتی که انتقال داد این امتیاز باطل خواهد بود.
مخبر - ماده سیزدهم را باز تذکر می‌دهم.
رئیس- آقای حاج میرزا مرتضی (اجازه)
حاج میرزا مرتضی - عرضی ندارم.
رئیس- آقای رئیس‌التجار (اجازه)
رئیس‌التجار- عرضی ندارم.
رئیس- آقای نظام‌الدوله (اجازه)
نظام‌الدوله- بنده هم عرضی ندارم.
رئیس- ماده سیزدهم قرائت می‌شود.
(به طریق ذیل قرائت شد)
ماده سیزدهم- عدم رعایت هر یک از مواد قرارداد موجب فسخ و ابطال آن خواهد بود.
رئیس- مخالفی نیست؟
(اظهاری نشد)
ماده چهاردهم قرائت می‌شود.
(به شرح ذیل قرائت شد).
ماده چهاردهم- بعد از انقضاء مدت در صورت تساوی شرایط دارنده اجازه حق ترجیح بر سایر پیشنهاد دهندگان خواهد داشت.
رئیس- در این ماده هم مخالفی نیست؟
(اظهاری نشد)
رئیس- آقای حاج میرزا عبدالوهاب این پیشنهاد راجع به ماده هفتم است.
حاج میرزا عبدالوهاب- خیر راجع به ماده هشتم است.
رئیس- مراجعه می‌شود به کمیسیون. شور اول تمام شد باید رأی بگیریم که شور ثانوی بشود یا خیر؟
آقایانی که تصویب می‌کنند که شور ثانوی بشود قیام فرمایند. (
اکثر نمایندگان قیام نمودند)
رئیس - تصویب شد.
یکی از آقایان تقاضا کرده‌اند که راپُرت کمیسیون محاسبات جزو دستور شود.
آقای نظام‌الدوله (اجازه)
نظام‌الدوله- یک پیشنهادی بنده و آقای شریعتمدار عرض کرده‌ایم که مضمونش این است که چون شب اربعین است جلسه ختم می‌شود.
رئیس- عرض بنده هم این بود که بعد از رأی در ماده واحده جلسه را ختم کنیم.
آقای مستشارالسلطنه راپُرت کمیسیون محاسبات را به مضمون ذیل قرائت نمودند)
کمیسیون محاسبات در یوم یکشنبه دوم شهر صفرالخیر منعقد و پیشنهاد اداره مباشرت را راجع به عضویت مقرری جناب آقا میرزا شهاب‌الدین نماینده محترم سیرجان تحت شور گذاشته و پس از شور و مذاکره ماده واحده پیشنهادی اداره مباشرت را در تصویب مقرری برای جناب آقا میرزا شهاب الدین بطوری که در مجلس خصوصی نیز تصویب گردید از تاریخ شانزدهم مجلس ایت‌ئیل ۱۳۰۱ که وارد مجلس شده‌اند تا تاریخی که تکلیف اعتبارنامه ایشان معین شود از قرار ماهی دویست تومان تصویب می‌نماید که اداره مباشرت از وزارت مالیه دریافت و به ایشان کارسازی دارد.
تاریخ هشتم شهر صفرالخیر ۱۳۴۱ (مخبر کمیسیون میرزا ابراهیم قمی)
رئیس- آقای قمی (اجازه)
آقا میرزا ابراهیم قمی - بنده اجازه نخواسته بودم.
رئیس- در این باب مخالفی نیست؟
(گفتند - خیر)
رئیس- پس باید رأی بگیریم. آقایانی که راپُرت کمیسیون را تصویب می‌نمایند ورقه سفید واِلا کبود خواهند داد. (در این موقع اخذ آراء بعمل آمده و آقایان امیر ناصر و مستشارالسلطنه اوراق رأی را تعداد نموده نتیجه به قرار ذیل حاصل گردید)
عده حضار (۷۷)- ورقه سفید علامت قبول (۶۴)، امتناع (۱۳)
رئیس- عده حضار (۷۷) به اکثریت (۶۴) رأی تصویب شد. جلسه آتیه روز شنبه دو ساعت قبل از غروب. دستور اولاً راپُرت کمیسیون داخله راجع به انضمام خلجستان به حوزه حکومتی قم- ثانیاً راپُرت کمیسیون داخله راجع به قانون انجمن‌های بلدی.
آقای قمی (اجازه)
آقا میرزا ابراهیم قمی- چون راپُرت کمیسیون داخله راجع به انضمام خلجستان به حکومت قم مختصر است و بیشتر از دو ماده نیست چنانچه در اول جلسه هم تقاضا کردم حالا هم تقاضا می‌کنم در همین جلسه مطرح شود.
رئیس- آقایان تصویب می‌کنند که امشب مطرح شود یا بماند برای بعد؟
(جمعی گفتند - جلسه بعد)
رئیس- پس از ختم جلسه آقایان نیم ساعت در خارج تأمل بفرمایند و فوراً تشریف نبرند.
(مجلس نیم ساعت از شب گذشته ختم شد)
رئیس مجلس- مؤتمن‌الملک