مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۸ آذر ۱۳۳۸ نشست ۳۵۷
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری نوزدهم | تصمیم‌های مجلس | قوانین برنامه‌های عمرانی کشور مصوب مجلس شورای ملی |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری نوزدهم |
مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی، دوره۱۹
جلسه: ۳۵۷
صورت مشروح مذاکرات مجلس روز۵شنبه ۱۸ آذر ماه ۱۳۳۸
فهرست مطالب:
۱ - طرح صورت‌مجلس
۲ - بیانات قبل از دستور – آقایان: نورالدین امامی - دولت‌آبادی - دکتر امین - دکتر بینا – حشمتی - دکتر دادفر.
۳ - بیانات آقای وزیر خارجه در قبال اظهارات نخست وزیر عراق درباره شط‌العرب
۴ - اعلام تصویب صورت‌مجلس
۵ - تقدیم یک فقره لایحه به وسیله آقای وزیر فرهنگ
۶ - بقیه مذاکره در گزارش کمیسیون دادگستری مربوط به درباره مسئولیت مدنی.
۷ - بیانات بعد از دستور آقای دیهیم
۸ - تعیین موقع و دستور جلسه بعد - ختم جلسه
مجلس یک ساعت و ۵۵ دقیقه پیش از ظهر به ریاست آقای دکتر موسی عمید (نایب رئیس) تشکیل گردید.
۱ - طرح صورت‌مجلس
نایب رئیس - صورت غائبین جلسه قبل قرائت می‌شود.
(به شرح زیر خوانده شد)
غایبین بااجازه - آقایان: کدیور - دکتر حسن افشار - امامی - خویی - دکتر جهانشاهی - باقر بوشهری - امید سالار - قبادیان - مهندس اردبیلی - عامری - بزرگ‌نیا - مهندس بهبودی - دکتر اصلان افشار - سنندجی - کورس بزرگ‌ابراهیمی - صراف‌زاده - جلیلی - اورنگ - دکتر امیر نیرومند - صفاری - دکتر عمید - دهقان - دولتشاهی - بیات - ماکو - محمودی.
غایبین بی‌اجازه - آقایان: دکتر طاهری - قرشی - پردلی - ثقةالاسلامی - مشار - سعیدی - قراگزلو - عبدالحمید بختیار - دکتر بینا.
زود رفتگان بااجازه - آقایان: خرازی - دکتر فریدون افشار.
دیرآمدگان بی‌اجازه - آقایان: دکتر پیرنیا - مهندس سلطانی.
نایب رئیس - اعتراضی به صورت جلسه نیست آقای صدرزاده.
صدرزاده - در بیانات جلسه گذشته اینجانب یک اصلاحات عبارتی هست که اصلاح می‌کنم و می‌دهم به اداره تندنویسی.
نایب رئیس - دیگر نظری نیست؟ (اظهاری نشد) پس از حصول اکثریت تصویب صورت‌مجلس اعلام می‌شود.
۲ - بیانات قبل از دستور آقایان: نورالدین امامی دولت‌آبادی دکتر امین - دکتر بینا - حشمتی - دکتر دادفر
نایب رئیس - نطق‌های قبل از دستور شروع می‌شود.
آقای نورالدین امامی - بنده قبلاً از مراحم بی‌پایان و مرحمت‌های بی‌شائبه سروران و همکاران و بزرگواران خودم سپاسگزاری می‌کنم این همه اظهار مرحمت و لطفی که درباره مخلص فرمودید من که خود را لایق این همه لطف و آقایی شما نمی‌دانستم ولی از خودم یواش یواش ممنون شدم و راضی شدم که این همه لطف جهتی داشته خدا همه‌تان را نگه دارد خدا همه‌تان را برای کشور نگه دارد و همه‌تان را توفیق خدمتگزاری بیشتر به هم‌میهنان بدهد روز یکشنبه عید بزرگ ملی ایران چون تعطیل عمومی است از این جهت بنده امروز چند دقیقه تصور هم نمی‌کنم که چهار دقیقه هم بیشتر بشود خواستم وقت محترم‌تان را بگیرم و از طرف ملت غیور آذربایجان این عید ملی را به پیشگاه‌تان تبریک عرض کنم.
«من همان دم که وضو ساختم از چشمه عشق
چار تکبیر زدم یکسره بر هر چه که هست»
(احسنت) با مرور زمان و گذشت هفته، ماه و سال درخشندگی و بزرگی این روز فرخنده بیشتر نمایان می‌شود با اضافه شدن بر صفحات تاریخ عظمت و آقایی و برزگی ملت کهنسال ایران بیشتر نمایان و به چشم می‌خورد سروران گرامی با مراجعه به تاریخ همیشه در موقع حساس و در آخرین نفس با داشتن رهبری این ملت کهنسال حق خودش را حفظ کرده بلکه حق دیگران را هم از تخطی اجانب حفظ کرده و حتی از خاک دیگران اجانب را خارج کرده اهالی آذربایجان افتخار دارند که در قرون متمادی لقب پرافتخار شاهسونی یعنی شاه‌دوستی به او عطا شده ملت آذربایجان افتخار دارد و مباهات می‌داند به این‌که از طرف ملت ایران مرزبانی و مرزداری خاک مقدس میهن به او تحویل و محول شده است (احسنت) مرزبانی و مرزداری کار جوان‌مردان و زورمندان است سرباز فداکار می‌خواهد، انجام وظیفه جانبازی و جان دادن می‌خواهد انجام وظیفه مشقت و زحمت دارد و ما هم افتخار می‌کنیم، افتخار و مباهات می‌کنیم به این خدمتی که به ما محول فرموده‌اند سروران معظم اگر به صفحات تاریخ در آینده مراجعه شود در سرلوحه تاریخ نام برجسته رهبر و پیشوای نامی این کشور یعنی شاهنشاه محبوب با خط طلایی در سرلوحه طلایی نوشته شده و ملت آذربایجان افتخار می‌کند (محسن اکبر - ملت آذربایجان نه اهالی آذربایجان) خیلی معذرت می‌خواهم ملت ایران و اهالی آذربایجان (احسنت) که نوکر ملت ایران هستند و افتخار می‌کنند به مرزبانی و نوکری ملت ایران (احسنت) سروران معظم من افتخار می‌کنم از طرف اهالی آذربایجان قدردانی و تشکر از مراحم بی‌پایان همکاران محترم و ملت کهنسال ایران و هم‌میهنان در آن روزهای تاریک بکنم خدای بزرگ شاهنشاه را برای ملت نگه دارد خدای برزگ میهن عزیز را پاینده و برقرار بدارد خدای بزرگ به شما توفیق خدمتگزاری عنایت فرماید شهنشاه ایران زمین زنده باد (احسنت) با اجازه جناب آقای دکتر شفیع امین بقیه وقتم را به رهبر ولیدر فراکسیونمان آقای دولت‌آبادی تقدیم می‌کنم و از بقیه آن شما هم استفاده می‌کنید.
نایب رئیس - آقای دکتر امین اجازه بدهید از بقیه وقت‌شان استفاده کنند هر چه ماند به شما وقت داده می‌شود آقای دولت‌آبادی دولت‌آبادی - چند روز است در میان دو میلیون نفر اهالی تهران و بیست و پنج میلیون مردم حق‌گذار و میهمان‌نواز ایران جوش و خروش مسرت‌آمیزی در گرفته است و همه از خرد و کلان خود را برای پذیرایی سرباز فداکار و سیاستمدار عالیقدر حضرت ژنرال دولایت آیزونهاور رئیس جمهور ممالک متحده آمریکا حاضر می‌نمایند.
ممالک متحده امریکای شمالی کانون دانش و هنر و مهد آزادی و مدنیت است (صحیح است) و ژنرال آیزنهاور نمایندهٔ ارجمند چنان کشوری است که امروز آن را به شایستگی باید تکیه‌گاه آزادی و دمکراسی جهان نامید (صحیح است).
کشور باستانی ایران طی صد سال روابط سیاسی خود با ممالک متحده امریکا همواره به مفهوم واقعی دوستی عمل کرده و از آن کشور عظیم غیر از دوستی و صمیمیت که بزرگ‌ترین کیمیای حیات بشری و سرمایه معنوی آدمی است چیزی به خاطر ندارد. (صحیح است)
پشتیبانی با ارزش امریکا و دیگر ممالک آزاده جهان در حادثه آذربایجان عزیز از خاطر مردم حق‌گذار ایران همچنین پذیرایی‌های گرمی که از شهریار آزاده دانشمند رشید فداکار ما در آن سرزمین صنعت و هنر به عمل آمد هیچ‌گاه فراموش نخواهد شد (صحیح است)
ممالک متحده امریکا امروز هم پیمان سیاسی ما و مدافع واقعی آزادی جهانست من از طرف نمایندگان مجلس و به نام ملت ایران مقدم این میهمان عالیقدر را گرامی داشته و از صمیم قلب تبریک می‌گویم (صحیح است) و از خداوند بزرگ دوام دوستی و همکاری ایران و امریکا و دیگر کشورهای هم پیمان خودمان را مسئلت و امیدوارم جهان و جهانیان از مضار جنگ در امان و در مهد آسایش زندگی نمایند (احسنت - احسنت).
نایب رئیس - آقای دکتر شفیع امین
دکتر شفیع امین - در تاریخ اقوام و ملل دنیا مخصوصاً ملل متمدن و آزاد که آزادی و تمدن را با زحمات و فداکاری‌های زیاد به دست آورده‌اند، روزهای تاریک و روشن و بد و خوب شادی و سوگواری فراوان موجود است برای میهن عزیز ایران باستانی ما نیز از این روزها زیاد در تاریخ ثبت شده و با چشم دیده و با گوش شنیده‌ایم برای قسمت‌های مختلف کشور مصائب زیاد محلی یا عمومی وارد شده است مثل این‌که آذرماه و کلمه آذر که از قدیم برای ایرانیان مقدس بوده و با زادگاه زرتشت و آذرگاه ایران رابطه نزدیکی داشته و با آذربایجان نیز بالطبع ارتباط نزدیک و به هم پیوستگی زیادی پیدا می‌کند در تاریخ ما نیز آذرماه ۱۳۲۴ و آذرماه ۱۳۲۵ خاطرات تلخ و شیرین که هیچ وقت از یادمان نمی‌رود باقی است در آذرماه ۱۳۲۴ نیروی اهریمنی و شیطانی زادگاه آزادمردان و دلیران خط زرخیز آذربایجان را مورد تاخت و تاز وحشیانه قرار داده و می‌خواستند با ترور و آدم‌کشی و کشت و کشتار نور آذری ایران باستان را خاموش نمایند فکر اهریمنی و خیالات خبیثه‌شان مانع درک روح پاک و میهن‌پرست افراد آذربایجان بوده البته آنها حق داشتند و نمی‌توان از آنها پیش از این انتظار داشت شیطان مظهر بدی خبث و نفرت است این اشخاص با روح پلیدشان برای آذربایجان و آذربایجانی روزهای تاریک و ظلمانی بیشتری می‌خواستند اینها می‌خواستند آذربایجانی برده و بنده زور و قلدری شده چه توهم چه خیال‌بافی پست‌دونی آنها از شعله‌های فروزان آتش‌های مقدس و عشق میهن‌پرستی و شاه‌دوستی این مرز و بوم غافل بودند اینها نمی‌دانستند و یا نمی‌توانستند بفهمند که آذربایجانی و عموم افراد ایرانی که در اقصی نقاط ایران زندگی می‌کنند قلب‌شان برای ایران می‌زند و در قلوب پاک و پرنورشان مشعل‌های روشن برای ایران عزیز برافروخته است آذربایجان ۳۶۰ روز یا هشت هزار و ششصد و چهل ساعت زیر وحشت و ترور و ظلم و قلدری زندگی می‌کرد هر چند یک سال در زندگی ملل لحظه‌ای بیش نیست و برای ساکنین آذربایجان بلکه برای عموم ملت ایران قرن‌ها حساب می‌شد و با نور امید و پرتو ایمان و اطمینان و میهن‌پرستی و شاه‌دوستی امیدوار به نجات مینهن‌شان بودند به این‌که شاهنشاه دلسوز و علاقه‌مند دارند امیدو را بودند در این مدت پادشاه جوان و رهبر خردمند ما هر ساعت و هر دقیقه در فکر هم‌میهنان آذربایجانی بوده علاقه کاملی برای نجات آذربایجان داشته تدابیر عالیه شاهنشاه و علاقه و فداکاری شبانه‌روزی دولت و ارتش دلیر و فداکار ایران به فکر نجات آذربایجان بودند و با کمک نیروی معنوی سازمان ملل متحد روز بیستم و بیست و یکم آذرماه ۱۳۲۵ فرا رسید آذربایجانیان بلادیده با اطمینان و ایمان به شاهنشاه بزرگ و فداکاری برای راندن اجانب و مزدوران خارجی خود قیام نمود و مجازی ورود ارتش به آذربایجان خود ملت به حساب خائنین رسید و دشمنان را به سزای اعمال‌شان رساندند و به اوضاع مسلط شدند بنده در این تاریخ و در این ساعت پرشور و شادی دور از میهن و در امریکا بودم یک روز صبح که در بیمارستان شهر بستون به کار روزانه مشغول بودم همکاران و پزشکان بیمارستان با علاقه و شوق زیادی روزنامه‌ها را برای من آوردند همان دقیقه جشن می‌داشتیم اشک ذوق و شادی از چشمان جریان داشت و احساساتی که در آن دقایق داشتم قابل شرح و وصف و تقریر نیست بالاخره قوای اهریمنی دشمنان ایران از بین رفت و به خارج مرزهای کشور رانده شدند.
آذربایجان و آذریایجانی همیشه در مقابل مراحم و فداکاری شاهنشاه بزرگ عالیقدر و نجات‌دهنده با عضمتش مراتب سپاسگزاری و حق‌شناسی را تقدیم می‌دارد آذربایجان حق‌شناس در مقابل فدارکاران و از جان گذشتگانی که با نثار خون پاک خود خاک میهن عزیز را گلگون ساخته‌اند و ریشه‌های مقدس درختان کهنسال و نهال‌های نوین میهن‌پرستی و شاه‌دوستی را سیراب کرده‌اند سرتعظیم فرود آورده و به روان پاک آنها درود می‌فرستد و اسم جاویدانی آنها در سرلوحه شهدای آزادی ایران عزیز ثبت شده است بنده به نام یک فرد و نماینده آذربایجان به روح شادروان قوام‌السلطنه که زحمات زیادی کشیده درود می‌فرستم (چند نفر از نمایندگان - صحیح است) به روح شادروان سپهبد رزم آرا و به ارواح پاک عموم شهدا و افسران و درجه‌داران و سربازان و ارتش و به عموم جانبازان و فداکارانی که در راه سعادت ایران عزیز شهید شده‌اند درود می‌فرستم آذربایجان این افتخار را دارد که در سرلوحه افتخارات شهرهای ایران زمین از قرون قدیمه مخصوصاً از دوران سلطنت سلسله صفویه تا به حال و به خصوص از الو مشروطیت تا حال درجه اول را حائز است آذربایجان افتخار دارد که خون پاک فرزندانش برای سعادت ایران عزیز اقصی نقاط ایران زمین را رنگین نموده و اجسادشان در خاک‌های پاک استان‌های خراسان کردستان کرمان و فارس و خوزستان خفته است.
آذربایجان و آذربایجانی زحمات و فدارکاری‌های جناب آقای دکتر اقبال وزیر بهداری و پست و تلگراف آن وقت که همیشه و در همه جا مدافع سرسخت آذربایجان بوده‌اند و نخست وزیر فعال و کاردان امروز را فراموش نمی‌کند زحمات جناب آقای علا وزیر دربار فعلی و سفیر کبیر سال ۱۳۲۵ ایران در واشنگتن و دفاع و اقدامات ایشان را در سازمان ملل متحد فراموش نخواهد کرد بنده در امریکا از نزدیک شاهد فعالیت و فداکاری ایشان بودم جناب آقای سید حسن تقی‌زاده سناتور محترم که از دانشمندان و اشخاص عالیقدر و از رجال بزرگ صدر مشروطیت هستند که در آن وقت سفیر ایران در لندن بودند زحمات زیادی متحمل شدند که فراموش نخواهد شد بنده فراموش کردم از دو نفر دیگر اسم ببرم مرحوم حکیم‌الملک و مرحوم امیر نیصرت اسکندری که مدت زیادی در سال‌های ۲۳ و ۲۴ و ۲۵ زحمت کشیده‌اند و بنده به روح آنها درود می‌فرستم خدمات و فداکاری تیمسار سرتیپ میرحسین هاشمی که برای اجرای نیت عالی شاهنشاه با افسران و سربازان فداکار برای نجات زادگاهش داوطلب جانبازی شد فراموش نخواهد شد زحمات و فداکاری‌های امرا و افسران مخصوصاً افراد خانواده ذوالفقاری‌ها و سایر خانواده‌ها فراموش نمی‌شود که بنده نمی‌خواهم اسم فردفرد آنها را ذکر نمایم در خور سپاسگزاری هستند خانواده‌هایی که با دادن تلفات جانی و مالی در نجات آذربایجان فداکاری نمودند و در خور ستایش و تشکر است که اسامی آنها در لوحه افتخار ثبت شده و باید مورد حمایت مادی و معنوی دولت‌ها باشند.
نایب رئیس - آقای دکتر شفیع امین وقت شما تمام است.
دکتر امین - حالا چند دقیقه با اجازه آقای دکتر بینا. (دکتر بینا - نه من نمی‌توانم) از وقت آقای دکتر دادفر استفاده می‌کنم.
نایب رئیس - بفرمایید.
دکتر امین - طبق شواهد تاریخی آذربایجان وظیفه سرحد داری را در قرون گذشته با نثار جان و مال به خوبی انجام داده و با تقدیم نثار خون فرزندان خویش فلسفه میهن‌پرستی را به حد کامل انجام داده است حساب بفرمایید با صرف‌نظر از دوران قبل از صفویه که چه قتل‌عام‌هایی را متحمل شده از دوران سلطنت شاه اسماعیل صفوی در همین چند ساله اخیر چه صدماتی متحمل شده و چه فداکاری‌هایی انجام داده است افکار پلید و ناروای بیگانگان در آذربایجان و در تمام ایران نمی‌توانند ایرانیان را از جاده مستقیم و از راه راست منحرف سازند اگر ما احتیاج به فرهنگ و بهداشت و آسایشگاه و بیمارستان و زایشگاه داریم خود ساخته‌ایم و خواهیم ساخت و امیدواریم با کمک دولت تکمیل شود به خارجی مربوط نیست در ماه آذر و به یمن این ماه به دستور شاهنشاه معظم دو لایحه مترقی و بزرگ که برای تأمین راحتی و سعادت ایران و ایرانی با زحمات و فعالیت دولت تهیه شده تقدیم مجلس شورای ملی شده است لایحه ذوب آهن که از آرزوهای دیرینه ایرانیان مخصوصاً نسل جوان است امیدواریم با علاقه مجلس و فعالیت و علاقه دولت فعال ما که هر چه زودتر عملی شود لایحه اصلاح ارضی که یکی از مترقی‌ترین لوایح است که امیدواریم با علاقه و مطالعه کامل کمیسیون‌های محترم مجلس و با دقت و مطالعه کامل تصویب و اجرا شود یاوه سرایی‌های دشمنان و بیگانگان و بیگانه‌پرستان به هیچ وجه روح بلند ایرانی مخصوصاً مرزنشینان ما را کدر نخواهد کرد این نکته را باید عرض کنم که در ایران مالک بزرگ خیلی کم و انگشت‌شمار است اکثریت خرده مالکین می‌باشند و اهالی دهات و طبقات کشاورز و دهقان از نعمت بزرگ آزادی و استقلال بهره‌مند هستند امیدواریم دولت با ایجاد سدها به ازدیاد سطح کشت کمک نماید و محصول و راندمان کشاورزان را زیاد نماید
نایب رئیس - آقای دکتر امین وقت شما دیگر تمام است.
دکتر امین - یک مختصری می‌ماند (چند نفر از نمایندگان – احسنت، احسنت) بنده چون آقای رئیس فرمودند وقت ندارم همین‌طور می‌دهم چاپ کنند.
نایب رئیس - آقای دکتر بینا.
دکتر بینا - فراز و نشیب‌هایی که حاکی از فتح و ظفر و شکست و ناکامی است تاریخ ملل را به وجود می‌آورد.
حوادثی که در طی قرون متمادی در مسیر تاریخ کشور ما رخ داده و نشانهٔ میهن‌دوستی مردم غیور و شاهان خردمند این سرزمین است تاریخ با عظمت کشور ما را تشکیل می‌دهد که پیروزی‌هایش چون ستاره درخشانی بر تاریک این تاریخ بزرگ می‌درخشد و شکت‌هایش آیینه‌های عبرتی است که هزاران معنی را در خود منعکس نموده است به طوری که بی‌اغراق می‌توان گفت تاریخ کشور ما شامل فصل بزرگی از تاریخ جهانست.
نظری به تاریخ طولانی و پرافتخار ما نشان می‌دهد که نسل کنونی ایران وارث چه عظمت و افتخاراتی است (البته از نظر عبدالکریم قاسم) (یکی از نمایندگان - ناخوش بوده) خوب درست می‌شود قدری پنی‌سیلین می‌زند حالش جا می‌آید ما متکی به گذشته‌اش هستیم که تاریخ ما را به صورتی برجسته با تمام مختصات و مشخصات آن در تاریخ ملل درخشان ساخته است برای تشویق و قدردانی از کسانی که در راه استقلال و عظمت میهن‌شان فداکاری نموده‌اند روزهای معینی در تاریخ هر ملتی شاخص و ممتاز گردیده است.
بنده امروز می‌خواهم از بزرگ‌ترین یادبود تاریخ معاصر ایران سخن بگویم و روزی را تجلیل کنم که چون خورشید در صفحات تاریخ ما می‌درخشد آن روز روز ۲۱ آذر یا روز آذربایجان است روزی است که ملت نجیب ایران و اهالی زجردیده آذربایجان تحت رهبری خردمندانه شاهنشاه بزرگ خود دشمانان کشور را به جای خود نشانید و آذربایجان عزیز را که بیگانگان چون طعمه لذیذ بلعیده بودند دوباره به آغوش میهن باز گردانید و مردم نجیب ایران نشان دادند سرزمین‌شان لقمه گلوگیری است که حلقوم بیگانگان گرگ صفت را که چشم طمع به آن دوخته‌اند پاره می‌کند همه ساله به یاد چنین روزی در پایتخت و در تمام شهرستان‌های ایران به شادی ارواح شهدای ۲۱ آذر که برای نجات آذربایجان کوشیده و جان فدا کرده‌اند جشن می‌گیرند.
بنده با اجازه آقایان نمایندگان محترم به میمنت چنین روزی می‌خواهم از بانیان مشروطیت ایران تجلیل نمایم تا احساسات بی‌شائبه‌ای که از قلب آذرافشان آذربایجانی‌های میهن‌پرست برخساته است بهتر نمایان گردد.
باید از پشت این تریبون که همواره انعکاس دهنده ندای حق‌طلبانه ملت ایران است به این پیروزی عظیم و جانبازانی که در راه نیل به هدف مقدس مشروطیت و آزادی تلاش کرده‌اند درود فرستاد و با یادآوری این حوادث و تجلیل از مردان سلحشوری که در راه پیروزی گام برداشته و جان باخته‌اند روح آنان را زنده ساخت این وظیفه میهنی ما و حکم حق‌شناسی و سپاسگزاری ماست این شعار بزرگ‌ترین صفت ملی ما است من از ذکر جزئیات تاریخ صدر مشروطیت و روز بزرگ تاریخی ایران که کلیه آقایان نمایندگان محترم بر جزئیات آن واقف می‌باشند سخنن نمی‌گویم فقط من‌باب یادآوری از خدمات و فداکاری‌های مجاهدین صدر مشروطیت به خصوص ستارخان سردار ملی به عرض می‌رسانم در حینی که لیاخوف در تهران مجلس را به توپ بسته بود و آزادی‌خواهان کار را تمام شده می‌دانستند در تمام نواحی ایران مردم برای تحصیل آزادی می‌کوشیدند در میان شهرستان‌ها تبریز به رهبری ستارخان سردار ملی نقش اول را بازی می‌کرد این سردار دلاور و فرزند انقلاب که یازده ماه تمام با چند نفر از یاران خود تبریز را در مقابل حملات سپاهیان محمدعلی میرزا نگه داشته بود در آخرین روزهای نبرد چنان شجاعت و از خودگذشتگی نشان داد که لایق چهره قهرمان درخشانی بود که از آغوش مردم برخاسته و به خاطر آنان قیام کرده بود و به خاطر تحصیل آزادی تصمیم داشت تا آخرین قطره خون خود را نثار نماید این بود که با عزم راسخ و همت مردانه خود تبریز را نجات داد و در واقع با نجات تبریز پرچم آزادی و مشروطیت را در سراسر ایران به اهتزاز در آورد.
به همین مناسبت و برای تجلیل از فداکاری‌های این مرد بزرگ مجلس شورای ملی در دوره دوم تقنینه روز چهارشنبه دهم ذیعقده ۱۳۲۷ هجری قمری لوحه افتخاری که حاکی از تصمیم قانونی مجلس مبنی بر تقدیر از زحمات وی بود تهیه و به سردار ملی که از طرف آزادی‌خواهان در پارک اتابک پذیرایی می‌شد اهدا گردید مقارن همین ایام در جریان اختلافی که میان سران مشروطه به عنوان اعتدالی و دموکرات رخ داد مقر گردید جهت حفظ آرامش پایتخت همراهان ستارخان و مجاهدین که تهران را فتح کرده‌اند خلع سلاح شوند مجاهدین پارک اتابک رفته و به سردار ملی پناهنده شدند سردار با آنان که مجاهدین را پناه داد با خلع سلاح نیز کاملاً موافقت نمود مذاکرات و تصمیمات مورد قبول طرفین بود که ناگهان در شب ۱۵ تیر ۱۲۹۲ هجری شمسی عده‌ای مسلح به پارک اتابک ریخته از دور طرف تیراندازی شد و پای سردار گلوله خورد و عده‌ای کشته و زخمی شدند و اموال و اثاثیهٔ پارک اتابک و لوحهٔ اهدایی مجلس نیز در این جریان به غارت رفت.
اینجانب در جلسه پنجشنبه دوم اردیبهشت ماه ۱۳۳۸ ضمن عرض گزارش شرکت در مجلس یاد بود باسکروبل آموزگار جوان ۲۴ ساله آمریکایی که به مناسبت پنجاهمین سال شهادتش در تبریز به پا گردیده بود بنا به درخواست اهالی آذربایجان تقاضا کردم مجلس شورای ملی اجازه دهد لوحه‌ای را که در غارت پارک اتابک از بین رفته با همان متن قانونی که مجلس دوره دوم تصویب کرده است و بدین مضمون می‌باشد.
تصمیم قانونی
مجلس شورای ملی جانبازی‌ها و فداکاری‌های جنابان ستارخان سردار ملی و باقرخان سالار ملی و سایر غیرتمندان تبریز را نخستین علت آزادی و خلاصی ملت ایران از قید اسارت و رقیت ارباب ظلم و عدوان می‌داند و از مصائب و شدایدی که آن فرزندان غیور وطن و سایر اهالی غیرتمند آذربایجان برای تحصیل سعادت ابدی و نیک‌نامی ایران تحمل کرده‌اند تشکرات صمیمی ملت ایران را تقدیم می‌نماید این تصمیم در ششمین جلسه دوره دوم قانونگذاری مورخ چهارشنبه دهم ذیقعده‌الحرام ۱۳۲۷ اتخاذ شده است.
مجدداً تهیه و از طرف مجلس شورای ملی به موزه مشروطیت آذربایجان اهدا شود تقاضای مردم آذربایجان مورد تصویب آقایان نمایندان محترم قرار گرفت و به دستور هیأت محترم رئیسه لوحه مورد تقاضا که در سرسرای مجلس شورای ملی قرار دارد و همکاران ارجمند ملاحظه فرموده‌اند تهیه شد.
بنده وظیفه خود می‌دانم از طرف قاطبه اهالی آذربایجان به تهیه‌کنندگان این لوحه افتخارآمیز تهنیت گفته به خصوص از هیأت محترم رئیسه و کارپردازان محترم مخصوصاً جناب آقای افخمی و به خصوص آقای عماد رئیس اداره ملزومات که در تهیه لوحه زحمات فوق‌العاده متحمل شده‌اند و کارکنان اداره قوانین به خصوص آقای نقیب اظهار امتنان و سپاسگذاری نمایم.
در خاتمهٔ عرایض خود از فرضت استفاده کرده تشریف‌فرمایی رئیس جمهوری ممالک متحده امریکا را به کشور ما که روز دوشنبه آینده انجام خواهد گرفت تبریک می‌گویم.
مردم تهران با بی‌صبری کامل منتظرند که از مقدم قهرمان و فرشته بزرگ صلح جهانی استقبال کرده و آرزو دارند که مدت اقامت کوتاه این شخصیت بزرگ جهانی در تهران با سرور و شادمانی برگزار شود و عموم مردم جهان از این مسافرت و دیدارهای مهم سیاسی پرزیدنت آیزنهاور که برای تحکیم مبانی صلح انجام می‌شود بهره‌مند گردند (انشاءالله احسنت)
نایب رئیس - آقای حشمتی
حشمتی - به طوری که خاطر آقایان نمایندگان محترم مستحضر است حضرت ژنرال آیزنهاور ریاست جمهوری ممالک متحده آمریکا کشور دوست و هم پیمان ما روز ۲۲ آذر به تهران خواهند آمد.
گر چه مدت توقف ایشان در تهران بسیار کوتاه می‌باشد و برای شناسایی کشور ما و آشنایی به مسایل مختلف و مشکلاتی که در پیش داریم ناچیز است معذلک خوشوقت هستیم که اعیحضرت همایونی با احاطه کامل و اطلاعات بسیطی که به اوضاع بین‌المللی و موقعیت و احوال کشور دارند ایشان را در جریان امور خواهند گذارد و از این ملاقات به نفع صلح دنیا و تقویت جبهه دموکراسی استفاده کامل خواهد شد.
در زمینه اهمیت موقعیت ایران از نظر سوق‌الجیشی - اقتصادی سیاسی و مجاورت آن با مناطق حماسه دنیا و بازارهای تجارتی و تولید مواد اولیه قاره عظیم آسیا علاوه بر عرایضی که سابقاً در مجلس عرض نموده و با دلایل انکارناپذیری در اثبات آنها کوشیده‌ام دیگر حرفی نمی‌زنم و یقین دارم که خود حضرت ژنرال آیزنهاور که از سرداران بزرگ و پایه‌گذاران صلح دنیا بوده و اولین شخصیت مبارزی هستند که با دادن ثبات به سیاست خارجی امریکا موجبات تقویت و دلگرمی آزادی‌خواهان جهان را فراهم نموده‌اند.
با همان حس حقیقت‌بینی و اصابت نظر نظامی اهمیت کشور ما را درک نموده و به دان توجه مخصوصی فرموده‌اند.
بنابراین سعی می‌کنم اختصار کوشیده و توجه ایشان را به یک سلسله حقایقی که از نظر دوستی و پیشرفت مقاصد دو کشور نهایت اهمیت را دارند جلب نمایم.
پس از معاهده‌ای که از زمان فتحعلی شاه با ناپلئون بناپارت امپراطور فرانسه بسته شد و هنگام عقد قرارداد با تزار روسیه در تیلیست منافع ایران را نادیده انگاشته و با آن صورت زننده خلف عهد نمو طبعاً یک حس عدم اعتمادی نسبت به کشورهای اروپایی بین جامعه ایرانی پیدا شد که متأسفانه رفتار بعدی آنها نیز به سلب این اطمینان کمک نمود در مدت یک صد و پنجاه سال سیاست ما به روی موازنه منفی قرار گرفت که با وجود تمام ضررهایی که از اتخاذ این رویه به ما وارد آمده بود اجباراً آن را تا همین اواخر ادامه می‌دادیم.
ذکر مصیبت‌هایی که در طی این مدت گریبانگیر ما شده و یکی از علل و موجبات اصلی عقب افتادگی ما است از حوصله این بحث خارج و تنها نظر من از ذکر و یادآوری این مطلب این است که حضرت ژنرال توجه بفرمایند که شاهنشاه ما با اتخاذ
سیاست مثبت و تغییر مشی صد و پنجاه ساله در بین توده مردم و روشنفکران ایران که این سیاست را تأیید نموده‌اند تا چه حد محبوبیت داشته و نفوذ معنوی‌شان چقدر است.
و خلاصه رژیم سلطنتی ایران که از دو هزار و پانصد سال قبل به وسیله کورش کبیر تأسیس شده و پایه‌های آن بر روی قلوب هر ایرانی میهن‌پرستی قرار گرفته و در حقیقت نماینده افتخارات باستانی ما است تا چه اندازه در سرنوشت ما دخالت دارد.
در این صورت به خود حق می‌دهیم که از شما و متفقین دیگرمان لااقل دو تقاضای کوچک داشته باشیم:
اول آن که این دوستی که به نفع طرفین و به منظور به حقیقت پیوستن آرمان‌های ما در حفظ آزادی و استقلال است برای همیشه باقی مانده و تندباد حوادث نتواند در ارکان آن رخنه کند و خاطره شوم تیلیست هیچ‌گاه تجدید نشود.
دوم آن که وقتی که می‌نشینیم و می‌خواهیم حساب نفع و ضرر خود را در همکاری با شما بکنیم به ما ثابت شود که نفع ما با اتخاذ یک سیاست شجاعانه و صرف نظر کردن از یک سلسله منافع مادی از آنهایی بین دو طرف با گرفتن رویه بی‌طرفی و استفاده‌ای که از هر دو بلوک می‌کنند لااقل کمتر نیست.
و خلاصه در نظر دوستان بین ما که بدون هیچ قید و شرطی در صف مقدم آزادی‌خواهان جهان قرار گرفته و عزم راسخ داریم که آزادی را با قیمت جان خود حفظ بکنیم با آنانی که تحت تأثیر منافع مادی دو طرفه بازی می‌کنند وجه متمایزی وجود داشته باشد.
۲ - شرکت ما در پیمان سنتو و عقد قرارداد دو جانبه ما با شما که یکی از بزرگ‌ترین ابتکارات سیاسی شاهنشاه ما است از روی کمال دقت و با توجه به تمام مخاطراتی که در بردارد صورت گرفته است و علل و موجباتی که ما را به اتخاذ چنین رویه وادار نموده دارای آنچنان اهمیتی است که تحمل هر مشقتی سهل و آسان خواهد بود زیرا همان طور که در گذشته برای حفظ موجودیت خود از هیچ فداکاری خودداری نکرده‌ایم اکنون هم که اصول آزادی در مخاطره قرار گرفته و دنیا در معرض خطر یک جنگ مهیب و خانمان‌سوز واقع شده است و هیچ عاملی جز قدرت نمی‌تواند حافظ استقلال و آرمان‌های ما باشد دانسته و سنجیده خود را برای هر گونه پیش‌آمدی مهیا و آماده نموده‌ایم.
ایمان ما به اصول خداشناسی و علاقه به رژیم سلطنتی که یادگار افتخارات تاریخی ما است و تصمیمی که به حفظ سنین باستانی داریم آنچنان تار و پود وجودمان را مسخر نموده که حدی بر آن متصور نمی‌تواند باشد.
اگر قبول داشته باشید که تمدن جهان از این فلات مقدس سرچشمه گرفته و به وسیله نیاکان پاک سرشت ما پایه‌گذاری شده و سهم ما در اعتقاد بر وحدانیت خداوند و مقدمات پیشرفت‌های علمی امروز از هر یک از کشورهای دیگر جهان بیشتر بوده است در این صورت یقین حاصل خواهید فرمود که هیچ‌گاه حاضر نخواهیم شد به رهبری دیکتاتوری طبقه کارگر ازبکستان تن در داده و از استقلال آزادی و شخصیت انسانی خود صرف‌نظر نماییم و در اینجا است که با شاعر بزرگوار خود فردوسی هم‌زبان شده می‌گوییم:
مرا عار آید از این زندگی که سالار باشم کنم بندگی
شاید ذکر این مطالب در دنیای مادی امروز جنون‌آمیز به نظر برسد ولی چه می‌شود کرد با همین طرز فکر و احساسات سرشار است که توانسته‌ایم در طی شش هزار سال موجودیت خود را حفظ کرده حملات مهیت اسکندر و ایلغار وحشیانه مغول را تحمل نموده و خنثی نماییم و امروز به نام یک کشور مستقل با شما هم‌پیمان باشیم و بالاخره در سایه همین ایمان خلل‌ناپذیر است که در مدت نه ماه جنگ سرد علیرغم حملات دستگاه‌های تبلیغاتی عظیم بلوک کمونیسم وحدت خود را حفظ نموده و در پشت سر پادشاه محبوب خود و در زیر پرچم مقدس شیر و خورشید خود را برای هرگونه جانبازی و فداکاری مهیا و آماده نموده‌ایم.
پس از جنگ بین‌الملل دوم هنگامی که کشور شوروی با کمک‌های معنوی و مادی شما توانست از نابودی خود را نجات داده و قدرت بی‌سابقه کسب نماید و در کنفرانس‌های یالتا و پوتسدام با استفاده از حسن‌نیت سران ملل متفق که برعلیه ظلم و ستمگری قیام کرده‌اند توانست موقعیت خود را تحکیم نماید و به تدریج قسمتی از کشورهای آزاد جهان را به پشت پرده آهنین کشانیده و در قسمت‌های دیگر جهان با تشکیل احزاب کمونیستی در جبهه دموکراسی رخنه نموده نظم و آرامش دنیا را دچار تزلزل نماید.
این ما بودیم که در تحت رهبری پادشاه خود و با وجود تمام مشکلات مقاومت و ایستادگی نمودیم.
البته قبول داریم که نجات آذربایجان عزیز با کمک شما و انگلستان و همدردی سایر کشورهای دموکرات صورت گرفت ولی منصفانه قضاوت بفرماییید که مگر شما به چین کره و کشورهای دیگر کمک نکردید پس چطور شد که آنها علیرغم کمک‌های بی‌پایان شما طوق بندگی و اسارت به گردن نهادند و آیا بدون احساسات شاه دوستی و میهن‌پرستی ما کمک‌های شما می‌توانست مثمرثمری واقع شوند و یا اگر در واقعه آذربایجان و قیام بیست و هشت مرداد جنبش غیورانه مردم نبود هیچ عاملی می‌توانست بر همه این مشکلات فایق آید؟
برای آن که سوتفاهمی نشود و تصور نفرمایید که احساسات ناسیونالیستی چشم خرد ما را کور کرده باید با نهایت صداقت خرد ما را کور کرده باید با نهایت صداقت بگوییم که ما با ملل اسلاو هیچ گینه و دشمنی نداریم و حتی می‌توان گفت که چون برخلاف ملل غربی که نسبت به ما به قول خودشان دچار یک کمپلکس سوپربوریته هستند و افاده می‌فروشند اخلاقاً نزدیک‌تر هم باشیم ولی چه باید کرد بیشتر بدبختی‌های ما از جانب شمال و شمال شرقی کشور بوده و ساکنین این نواحی همیشه به خاک ما چشم توقع دوخته و طمع ارضی داشته‌اند و روی این اصل است که در گذشته به توقعات اقتصادی مغرب زمین تن در داده‌ایم برای آن که بتوانیم در مقابل امیال توسعه‌طلبان شمالی بایستیم و نیز با نهایت حسن‌نیت باید عرض بکنم که بزرگ‌ترین آرزوی ما این است که بتوانیم با کشور اتحاد جماهیر شوروی در صلح و صفا زندگی نماییم منتهای آرزوی ما این است که از این همه رنج و مشقتی که به خاطر استقرار صلح در دنیا متحمل شده و می‌شویم نتیجه مثبت عاید گردد و صلحی را که شما پس از تشکیل کنفرانس سران کشورهای بزرگ به عالم انسانیت هدیه خواهید نمود از صلحی که در ۱۸۱۵ در کنگره وین پایه‌گذاری شد کم دوام‌تر نباشد و نیز امید ما این است که از همان حسن‌نیتی که شما را به گردش دور دنیا وادار نموده طرف مقابل هم بهره‌ای داشته و در محک تجربه غل و غشی که منتهی به اغفال دنیای آزاد شود وجود خارجی پیدا نکند سخن بسیار است ولی برای اجتناب از تصدیع سعی کردم به طور اختصار به روس مطالب اشاره نموده و درک مطالب را به درایت خودتان واگذار نمایم.
در خاتمه عرایضم سلامتی و توفیق شما را که میهمان گرامی پادشاه عزیز ما هستید در استقرار صلح دنیا از خدا خواسته و خواهش دارم هنگام مراجعت به آمریکا درود فراوان ما را به هم‌میهنان نجیب خود ابلاغ فرموده و اگر از شما پرسیدند که در ایران چه دیدید جواب شما این باشد هم‌پیمانانی تصدیق و صمیمی مردمان مصمم به دفاع از آزادی با شعار (خدا - شاه - میهن) (احسنت - احسنت).
نایب رئیس - آقای دکتر دادفر.
دکتر دادفر - دانشمندان حقوق بین‌المللی عمومی وقتی ملت را تعریف می‌کردند در سابق می‌گفتند ملت جماعتی است یک عده‌ای می‌گفتند ملت جماعتی است که دارای نژاد مشترک باشد عده‌ای می‌گفتند جماعتی است که دارای مذهب مشترک باشد ولی تمام این تئوری‌ها مردود شد تا آخرین تعریفی که درباره ملت قبول عامه یافته است این است که ملت آن چنان قوم و جماعتی است که دارای سابقه مشترک و اخلاق و آمال مشترک باشد (صحیح است) اساس ملیت وقتی آمال و آرزوهای مشترک است می‌توان ادعا کرد که شاید کمتر ملتی بتوان پیدا کرد که تمام مردم آن دارای آمال و آرزوهای مشترکی مثل ایران باشد (صحیح است) مردم آذربایجان که خاطره تلخ غائله آذر ۳۴ از ذهن آنها فراموش نشده یکی از ارکان ملیت ایران در ادوار تاریخ بوده است (صحیح است) آقایان نمایندگان محترم استحضار دارند که در دوران شاهنشاهی هخامنشی و ساسانی در ایران چهار آتشکده وجود داشت آتشکده دهقان آتشکده استخر که این دو تا کشف شده و آتشکده شاهنشاهی که مهم‌ترین آتشکده‌های دوران هخامنشی و ساسانی بوده این آتشکده علاوه بر این‌که مرکز تعلیمات دینی شاهنشاهی بوده بلکه مرکز ذخایر و دفاین و جواهر سلطنتی بوده است این آتشکده امروز در دل آذربایجان موجود است و به اسم تخت سلیمان مشهور است و اخیراً هم یک هیأت بین‌المللی حفاری در آنجا مشغول کارند و آثار بسیار ذیقیمت حتی قبل از زمان ماد هم پیدا کرده‌اند که در موقع خود کمک مهمی به تاریخ باستانی ایران خواهد کرد بعد از حمله مغول شاهنشاهی جدید ایران به وسیله یکی از دودمان‌های اصیل و بزرگ آذربایجان یعنی دودمان صفویه پایه‌گذاری شد مشروطیت ایران همان‌گونه که آقای دکتر بینا فرمودند و با آن تصمیم قانونی که در دوره دوم اتخاذ شد بنیان‌گذاری و قسمت مهمی از فداکاری‌ها و مجاهدت آن به وسیله فرزندان آذربایجان انجام گرفت اینها دلایلی است حاکی از این‌که در تمام تاریخ گذشته آذربایجان برای هدف مشترک ملت ایران مثل مشروطیت مثل برقراری سلطنت صفوی جان‌فشانی کرده است و با ملت ایران همیشه هم‌آواز و هم‌آهنگ بوده و هدف مشترک داشته است بسیار متأسفم که وقتی یک عده از اراذل و اوباش در آذربایجان به عنوان حکومت دموکرات بساطی پهن کردند تئوری آنها به عنوان جدایی زبان مردم آذربایجان از ملت ایران بود آنها ندانسته‌اند و نگفتند که زبان مردم ایران زبان سعدی و حافظ است زبان صائب و همام و شبستری و مولوی است مردم آذربایجان به زبان شمس تبریزی آرزوهای ملت ایران را درک می‌کنند لطایف نغز هنری ادبی تصوف و عرفان ملت ایران را از این گنجینه می‌فهمیم والا در هر گوشه‌ای از دنیا اختلاف لهجه و اختلاف تکلم موجود است این دلیل بر این نیست که آذربایجان از ایران جدا باشد آذربایجان همیشه یکی از
مراکزی بوده است که به هدف‌های مشترک کلیه مردم ایران فکر کرده است و در این راه جان‌فشانی کرده است مردم آذربایجان آنچه مسلم است یکی از آرزوهای مشترک و یکی از صفات مشترک مردم آذربایجان با کلیه ردم ایران صفت شاه‌دوستی مردم آذربایجان است این ادعا نیست حتی الآن قبایلی هستند در آذربایجان که حتی اسم‌شان به عنوان شاهسون یعنی شاه‌دوست معروف‌اند در تام نقاط آذربایجان همه مردم آذربایجان به این رژیم شاهنشاهی و رژیم سلطنتی ایران مهر می‌ورزند بعد از رفع غائله دموکرات در آذربایجان وقتی اعلیحضرت همایون شاهنشاهی به آذربایجان تشریف‌فرما شدند آن احساساتی که مردم آذربایجان از دیدار شهر یار محبوب خودشان نشان دادند شاید در تاریخ اقوام و مخلل بی‌سابقه باشد به این ترتیب ما روز ۲۱ آذر را که یک نشانه‌ای از همان آرزوهای مشترک مردم ایران است و آن نجات ایران از زیر یوغ هر گونه تسلط و هر گونه تجاوز است جشن می‌گیریم روز ۲۱ آذر یک روز ملی برای ما به شمار می‌رود آنهایی که در متن تاریخ هستند شاید اهمیت یک روز تاریخی را درک نکنند ولی وقتی که نسل‌های بعدی تاریخ را مطالعه می‌کنند می‌بینند که چه خطری متوجه ملت ما بوده و چه چیز باعث شده است که این خطر از ملت ایران برطرف شود تاریخ به خودی خود منفعتی ندارد اگر ما به تاریخ این اندازه اهمیت می‌دهیم به علت نتایجی است که ما از تاریخ برای حال و آینده خود اتخاذ می‌کنیم ما از واقعه آذربایجان که جزو تاریخ ملت ما شده است این استفاده را می‌کنیم که ملت ایران همیشه و همواره باید با چشمان باز و بیدار مراقب دسایس و دسیسه‌های بیگانگان باشد مردم آذربایجان در مقابل تمام این خطارت و تمام این مشقاتی که در دوران حکومت یک ساله قلابی دمکرات‌ها متحمل شده این تجربه را پیدا کرده‌اند که دیگر گول این قبیل حرف‌ها و این دسایس را نخواهند خورد بنده خودم را موظف می‌دانم به عنوان یک آذربایجانی از کلیه مردم شریف ایران که در رأس آنها شخص شخیص اول مملکت قرار داشتند و برای نجات آذربایجان فداکاری کردند صمیمانه تشکر و سپاسگزاری کنم این گفتگو اغراق نیست بنده شنیده‌ام که وقتی یکی از رجال معمر ایران خدمت اعلیحضرت همایون شاهنشاه ایران بودند شاهنشاه به ایشان می‌فرمایند موهای شما سفید شده است این رجل معمر جواب می‌دهد موهای اعلیحضرت همایونی هم سفید شده است شاهنشاه می‌فرمایند موی سر من را قضیه آذربایجان سفید کرد و واقعیت هم این است برای شاهنشاهی که می‌خواهند استقلال و عظمت و رفاه یک ملتی را برقرار دارند البته قضیه آذربایجان یعنی زمزمه و نغمه جدایی یک قطعه‌ای از ایران سخت و ناگوار و تحمل‌ناپذیر بوده است البته برای هر فرد غیرتمندی باعث سفیدی مو و باعث چین پیشانی می‌شد برای تمام مردم آذربایجان آنهایی که به ملیت خودشان به تاریخ خودشان می‌نازیدند این واقعه تلخ غیر قابل تحمل بود ما امیدورایم این وقایع در تاریخ ایران پیش آمد نکند و ملت ایران بتواند همیشه به طریق سعادت و رفاه و سلامت تحت رهبری و هدایت اعلیحضرت همایون شاهنشاه گام‌های بلندتری بردارد و جشن ۲۱ آذر را به طریق مجلل‌تر و با شکوه‌تر از سابق برگذار کند (احسنت)
۳ - بیانات آقای وزیر خارجه در قبال اظهارات نخست وزیر عراق درباره شط‌العرب
نایب رئیس - حالا وارد دستور می‌شویم آقای وزیر خارجه فرمایشی دارید بفرمایید.
وزیرخارجه (آرام) - آقایان نمایندگان محترم امروز برای بنده اسباب نهایت افتخار و مباهات است که فرصتی پیش آمده که برای اولین مرتبه مطالبی به عرض آقایان محترم می‌رسانم هفته گذشته نخست وزیر عراض ضمن مصاحبه‌ای مطالبی در مورد شط‌العرب اظهار داشت و در این مجلس مقدس هم نماینده محترم آقای دکتر مشیر فاطمی سؤالی فرمودند اینک بنده افتخار دارم در زمینه جواب اظهارات نخست وزیر عراق مطالبی به عرض آقایان محترم برسانم.
نظر به این‌که اظهارات نخست وزیر عراق به صورت ناقصی در مطبوعات منتشر شده بود ابتدا ترجمه متن مصاحبه ایشان به شرحی که از سفارت کبرای شاهنشاهی ایران در بغداد رسیده است برای استحضار خاطر آقایان محترم قرائت می‌کنم (نمایندگان - بسیارخوب)
اینک ترجمه اظهارات نخست وزیر عراق در مورد شط‌العرب.
ممکن نیست ما از هیچ امری از امور خود یا حقی از حقوق خود صرف‌نظر نماییم و اگر جریانی پیش آید که ایجاب نزاع یا نبرد یا رقابت کند ما به حل مسالمت‌آمیز مبادرت خواهیم کرد و به اندازه کافی نیروی نظامی و مادی و معنوی داریم که بتوانیم موقعیت خود را از جهت گرفتن حقوق خود و حل آن از راه مسالمت‌آمیز تحکیم بخشیم شاید بعضی‌ها راجع به مسایل مرزی بین ما و دولت دوست و همسایه ما ایران بپرسند این‌گونه مسایل بین همسایه و همسایه روی می‌دهد و این‌گونه منازعات و مطالبات طبق اصلول مسالمت‌آمیز حل می‌شود ما هیچ وقت قبول نمی‌کنیم که دولت دیگری بین ما دخالت نماید و قبول نمی‌کنیم که تحت فشار هیچ دولت دیگری قرار بگیریم در سال ۱۹۳۶ یا ۱۹۳۷ یعنی زمان حکومت مرحوم بکر صدقی و همکارانش بعد از کودتای نظامی رسماً دولت انقلابی را حکمت سلیمان عهده‌دار بود دولت عراق تحت فشار شدید قرار گرفت و چون وضع بغرنج داشت به قدر پنج کیلومتر از شط‌العرب را به همسایه ما ایران بخشید و این بخشش بود (در اینجا تکرار کرده است این بخشش را که ایران محق نبود) و حق مکتسب نیست پنج کیلومتر در مقابل آبلادان فقط برای این منظور بخشیده شد که از طرف شرکت‌های نفت مورد استفاده قرار گیرد و آنها از پرداخت مالیات عراق خلاصی یابند عراق موقعی که وضع بغرنجی داشت و تحت تأثیر عوامل فشار بود پنج کیلومتر به ایران بخشید و در این باره ایران محق نبود ولی عراق امیدوار بود که مسایل مرزی حل شود لکن مسایل مرزی و سایر مسایل تاکنون حل نشد و اگر این مسایل در آینده حل نشود ما در موضوع بخشش این پنج کیلومتر پابندی نخواهیم داشت و آن را به میهن ما در باز خواهیم گرداند. (پرفسور اعلم - ۵ کیلومتر یعنی چه؟)
این بود ترجمه اظهارات آقای نخست وزیر عراق و ادعای ایشان.
آقایان محترم
این ادعا به قدری بی‌اساس است و با حقوق بین‌المللی و سوابق تاریخی مغایر که برای رد آن محتاج به استدلال و توضیحی نیستم (صحیح است) معهذا این فرصت را مغتنم می‌شمارم و محض اطلاع و وقوف افکار عمومی دنیا از حقیقت امر و این‌که نخست وزیر عراق چگونه درصد قلب واقع برآمده است مختصراً مطالبی را به عرض می‌رسانم بدواً باید متذکر شوم که در طی سه قرن اخیر که مسئله حدود ایران و عثمانی مورد بحث و اختلاف بوده دولت ایران البته هیچ‌گاه و به هیچ وجه حاضر نشده از حقوق خود در شط‌العرب چه از لحاظ خط مرزی و چه از جهت استفاده کشتیرانی سر سوزنی صرف‌نظر کند (احسنت) و در این مدت سه قرن یعنی تا وقتی که عثمانی همسایه ما بود چهار بار بین دولت ایران و دولت مزبور قراردادهایی درباره اختلافات مرزی منعقد گردید.
اول در سال ۱۰۴۹ قمری دوم در سال ۱۱۵۹ سوم در سال ۱۲۳۸ و چهارم در سال ۱۲۶۳ که دو قرارداد اخیر به قراردادهای اول و دوم ارضروم معروف گردید و در هیچ یک از این عهدنامه‌ها موضوع حاکمیت و تعیین خط مرزی ایران و عثمانی در شط‌العرب تصریح نشده زیرا همواره این مسئله تابع اصول و مقررات حقوق بین‌الملل عمومی بوده و بر طبق آن عمل می‌شده است (صحیح است).
نکته قابل توجه این‌که حتی سر ارنولد ریلسن انگلیسی که در کمیسیون تجدید حدود سال ۱۹۱۳ مرکب از نمایندگان ایران و عثمانی و دو دولت میانجی روس و انگلیس نمایندگی انگلستان را داشته در کتابی که تحت عنوان ایران نوشته است می‌گوید.
«روشی که دولتین ایران و عثمانی از آغاز رفت و آمد کشتی‌ها به شط‌العرب و شاید از خیلی وقت پیش عملاً اتخاذ کرده بودند این بود که همه گونه اعمال حاکمیت در شط تا نقطه‌ای که هر دو ساحل متعلق به عثماین می‌شد مشترکاً اجرا می‌گشت»
ملاحظه می‌فرمایید که دولت عثمانی حاکمیت مشترک ایران را در شط‌العرب شناخته بود و این ترتیب ادامه داشت تا خاتمه جنگ بین‌الملل اول وقایعی را که در مدت این جنگ در این نواحی روی داده همه به خاطر داریم و حاجت به شرح و بسط آن نیست.
پس از آن که اوضاع ناشی از جنگ برطرف گردید و امور به حال عادی بازگشت و ایران سر و سامانی یافت و حکومت مرکزی قدرت را به دست گرفت ایران در صدد برآمد که به تبعیت از اصول کلی سیاست خارجی خود مبنی بر ایجاد و تحکیم روابط دوستانه با کلیه همسایگان با دولت تازه تأسیس شده عراق نیز حسن‌رابطه همجواری برقرار کند و مخصوصاً از سال ۱۳۱۴ خورشیدی (۱۹۳۵ میلادی) که موضوع عقد پیمان سعدآباد پیش آمد دولتین بر آن شدند مقدمتاً به اختلافات مربوط به تعیین حدود که از چند قرن قبل مبتلا به ایران و همسایه او بود خاتمه دهند.
البته دولت ایران مانند همیشه طبق اصول بین‌المللی خط منصف را در شط‌العرب سرحد می‌دانست و در این باره پافشاری و اصرار می‌ورزید و بالاخره پس از مذاکرات مطول برای این‌که اختلافات بر طرف شود و راه برای تحکیم روابط دوستی بین دو ملت باز گردد دولت ایران حاضر شد عهدنامه ۱۳۱۶ را با این‌که تمام منافع و حقوق حقه ایران را تأمین نمی‌گرد و بیشتر به نفع عراق بود امضا نماید.
بنابراین اظهار نخست وزیر عراق دایر بر این‌که قسمتی از شط‌العرب را به ایران بخشش نموده‌اند نه تنها به کلی بی‌اساس است بلکه حقیقت امر درست معکوس آن می‌باشد (صحیح است)
چه اساساً خط تالوک یعنی خط‌القمر که در مقابل آبادان مرز شناخته شده طبق اصول حقوق بین‌الملل باید در تمام طول شط رعایت شود (صحیح است)
البته در همین عهدنامه حق متساوی ایران نسبت به استفاده کامل از شط و اداره امور آن به صریح‌ترین وجهی به موجب ماده ۴ که عیناً قرائت می‌شود تصدیق شده است.
ماده ۴
از نقطه‌ای که حدود ارضی دولتین به شط‌العرب می‌رسد تا دریا مقررات ذیل نسبت به شط‌العرب اجرا خواهد گردید الف شط‌العرب به طور متساوی برای
کشتی‌های تجارتی کلیه کشورها باز خواهد بود.
کلیه عوارض مأخوذه جنبه حق‌الزحمه را داشته و منحصراً به طور عادلانه به مصارف نگاه‌داری و قابل کشتیرانی بودن یا بهبودی راه کشتیرانی و مدخل شط از طرف دریا تخصیص داده خواهد شد و یا به مصارفی که مفید برای کشتیرانی است خواهد رسید عوارض مذکوره بر اساس ظرفیت رسمی کشتی‌ها و یا آب‌خوری و یا توأماً هر دو حساب خواهد شد.
ب - شط‌العرب برای عبور ناوهای جنگی و کشتی‌های دیگر طرفین که برای تجارت اختصاص ندارند باز خواهد بود و ماده پنج عهدنامه که عیناً نقل می‌گردد طریقه اعمال این حق متساوی را به شرح ذیل تعیین شده است.
ماده ۵
«نظر به این‌که طرفین متعاهدین به طوری که در ماده ۴ این عهدنامه تصریح گردیده منافع مشترکه در کشتیرانی شط‌العرب دارند متعهد می‌شوند قراردادی راجع به نگاه‌داری و بهبود راه کشتیرانی و حفاری و راهنمایی و عوارضی که باید اخذ بشود و تدابیر صحی و اقداماتی که باید برای جلوگیری از قاچاق بشود و همچنین کلیه مسایل راجع به بحر پیمایی در شط‌العرب منعقد سازند به طوری که در ماده ۴ این عهدنامه تصریح گردیده است» و در ماده ۲ پروتکلی که جزء لاینفک این عهدنامه است مقرر گشته که قرارداد مذکور در ماده ۵ باید در ظرف یک سال از تاریخ اجرای عهدنامه منعقد شود.
آقایان - کتمان حقایق دیگر جایز نیست اکنون ۲۲ سال از تاریخ همین عهدنامه ۱۳۱۶ می‌گذرد و با وجود یادآوری و تذکرات و پافشاری مداوم دولت شاهنشاهی و تسلیم طرح قرارداد اجرایی ماده ۵ عهدنامه به دولت‌های عراق چه در وقتی که با عراق هم‌پیمان بودیم و چه بعد از آن دولت‌های وقت عراق با مقادیر غیرموجهی که به کلی با روح و نص صریح عهدنامه مغایر است به طفره و دفع‌الوقت گذرانیده و هیچ‌گاه به وعده‌های مکرری که جهت اعزام هیأت نمایندگان خود به ایران برای فیصله امر داده بوده‌اند عمل نکرده و اداره شط را یک جانبه و به طور غیرقانونی در دست نگاه داشته‌اند.
دولت ایران با کلیه همسایگان خود یعنی اتحاد جماهیر شوروی ترکیه افغانستان و پاکستان تمام اختلافات مرزی خود را حل نموده است آیا علت این‌که مسایل معوقه مرزی ایران و عراق پس از ۲۲ سال پافشاری و کوشش ایران هنوز لاینحل مانده چیست و آیا جز دولت عراق کسی دیگر مسئول آن است؟
آقایان نمایندگان - بیش از ۰۷۵/۰ ایاب و ذهاب کشتی در شط‌العرب با بنادر ایران صورت می‌گیرد و در حاضر مقامات عراقی از هر کشتی مبالغی به عنوان عوارض مختلفه دریافت می‌دارند و این وجوه را که طبق نص صریح عهدنامه باید با تراضی و نظر طرفین منحصراً صرف نگاه‌داری و بهبود راه کشتیرانی در شط‌العرب بشود دولت عراق یک جانبه دریافت می‌دارد و قسمت عمده آن را به مصارف دیگری می‌رساند که به هیچ وجه به کشتیرانی در شط‌العرب مربوط نیست به طوری که طبق اقلام مندرجه در بودجه رسمی آن کشور در سال مالی ۱۹۵۹ از مبلغ ۵۰۰. ۳۹۵. ۱ دینار درآمد شط‌العرب فقط مبلغ ۵۵۰. ۵۴۹ دینار خرج نگاه‌داری شط شده و بقیه آن یعنی ۹۵۰. ۸۴۵ دینار به مصارف دیگری رسیده است (دولت‌آبادی - ما از دولت می‌خواهیم که حقوق مملکت را استیفا کند)
آقایان - چون بیش از ۷۵ درصد عواید کشتیرانی در شط‌العرب را ایران تأمین می‌کند اگر مدعی شویم که به همین نسبت اختیار اداره شط‌العرب باید به دست ایران باشد به هیچ وجه دور از انصاف سخن نگفته‌ایم معذلک باز هم برای اثبات حسن‌نیت خود در این مسئله حیاتی قناعت کردیم به این‌که طبق مقررات عهدنامه و تعهدات عراق حق متساوی خودمان را اعمال کنیم و اداره امور شط را به یک هیأت مشترک ایرانی و عراقی بسپاریم متأسفانه با این همه حسن‌نیت نه تنها دولت عراق تا کنون حاضر به احترام حق مسلم ایران نشده بلکه مخصوصاً از تاریخ استقرار رژیم کنونی روز به روز موانع و مشکلات تازه‌ای برای ما در شط‌العرب ایجاد شده و دوشادوش آن اقدامات غیر دوستانه دیگری هم از طرف آن دولت نسبت به ایران به عمل آمده است که از موضوع این عرایض خارج است.
واقعاً بی‌نهایت متأسفیم که این رویه غیردوستانه را از حکومتی می‌بینیم که ایران از نخستین ممالکی بود که آن را به رسمیت شناخت (نمایندگان - اشتباه همین جا است) و تاکنون نیز در موارد عدیده حسن‌نیت خود را درباره آن نشان داده است.
دنیا باید بداند که اگر دولت ایران از تاریخ استقرار حکومت فعلی عراق برای احقاق حق خود در شط‌العرب به حکومت مزبور فشار وارد نیاورده فقط به رعایت روابط دوستی و علقه تاریخی با ملت عراق و با توجه به اوضاع غیر عادی داخلی آن کشور بوده است.
اما تحمل و بردباری ایران حدی دارد و ادامه رویه دولت عراق که اظهارات نخست وزیر آن نمونه تأسف‌انگیزی از آن است ما را مجبور خواهد کرد که در روش خود تجدیدنظر کنیم (صحیح است) و برای حفظ حقوق و منافع خود اقداماتی را که لازم می‌دانیم به عمل آوریم (موسوی - ملاحظه حدودی دارد) زیرا هم رویه دولت عراق از تاریخ انعقاد عهدنامه تا به حال و هم اظهارات نخست وزیر آن کشور همه دلیل بارز بی‌اعتنایی آنها به تعهدات بین‌المللی و همچنین نقض عهدنامه مورد بحث می‌باشد (صحیح است).
آقایان - نخست وزیرعراق در خلال کلام دور از منطق خود از اصول حقوق بین‌المللی هم صحبت کرده‌اند و خوشوقتم از اشاره ایشان به اصول حقوق بین‌الملل زیرا این مسلم است که بر طبق همین اصول رودخانه‌هایی که بین دو کشور جریان دارد خط مرزی آنها یا وسط‌المیاه است و یا خط‌العقر و در هیچ جای دنیا وضع مشابهی یافت نمی‌شود که یک رودخانه قابل کشتیرانی به عظمت شط‌العرب بین دو کشور جاری باشد و اختیار اداره و استفاده از عواید آن فقط در دست یک طرف باشد (صحیح است).
واقعاً مایه کمال حیرت و تأسف است که مملکتی آن هم یک مملکت دوست و همسایه مدت ۲۲ سال برخلاف عهدنامه موجود متوالیاً عواید هنگفت این رود مشترک را به تنهایی دریافت و به میل خود به مصرف برساند و تازه از کشوری که حقش پایمال شده طلبکار باشد و صحبت از بذل و بخشش کند (موسوی - بدهکار را که رودادید طلبکار هم می‌شود).
در چنین دوره‌ای که خوشبختانه سازمان ملل متحدی در دنیا وجود دارد که همه عضویت آن را دارند و پایبند اصول آن می‌باشند و آن را تنها ضامن بقای صلح و سعادت بشریت می‌دانند آیا موجب کمال تعجب و تأسف نیست که رئیس دولت یک کشور دوست و همسایه برخلاف اصول حقوق بین‌الملل اظهاراتی بنماید و آنگاه به قوای نظامی اشاره کند (حشمتی - ما که بیشتر نظامی داریم)
آقایان محترم - بنده در این ساحت مقدس با کمال صراحت اعلام می‌دارم که دولت شاهنشاهی ایران چنان که بارها به دولت عراق تذکر داده کلیه حقوق خود را در شط‌العرب محفوظ داشته و می‌دارد و در اعمال آن مصمم است.
علاوه بر این ایران در رسیدگی به مطالبات گذشته کمال پافشاری را به خرج خواهد داد (صحیح است) و در احقاق حق خود تدابیر عملی لازم را اتخاذ نموده (احسنت) و نخواهد گذاشت که هیچ گونه حقی از ملت ایران پایمال یا ضایع شود و مجدداً محض تأکید تذکر این نکته را ضروری می‌دانم که دولت ایران جز خط تالوک یعنی خط‌القعر هیچ ملاک دیگری را برای تعیین خط مرزی شط‌العرب با حقوقق خود و اصول مسلم بین‌المللی منطبق نمی‌داند (احسنت)
۴ - اعلام تصویب صورت‌مجلس
نایب رئیس - چون حالا اکثریت حاصل است تصویب صورت‌مجلس اعلام می‌شود.
۵ - تقدیم یک فقره لایحه به وسیله آقای وزیر فرهنگ
نایب رئیس - آقای وزیر فرهنگ لایحه‌ای دارید بفرمایید.
وزیر فرهنگ (دکتر مهران) - همان طوری که آقایان نمایندگان محترم توجه دارند دانشگاه علاوه بر این‌که مرکز تعلیم و تربیت است باید یک مرکز تحقیق و تفحص هم باشد (صحیح است) البته برای این کار اقتضا دارد که استادان دانشگاه تمام وقت‌شان صرف کار دانشگاه بشود (صحیح است) و استادانی باشند که مشاغل دیگری نداشت باشند ما باید وضع تعلیم و تربیت را در دانشگاه بهتر کنیم و به علاوه در این مرکز موجباتی برای تحقیقات و تجسسات علمی فراهم کنیم برای این کار البته لازم است که این قبیل استادان دارای شرایط و مزایای خاصی باشند همچنین از لحاظ بازنشستگی برای خودشان و وظیفه برای بازماندگان‌شان یک مزایایی باشد که اسباب تشویق دانشمندان و استادان عالیمقام بشود که به این کار علمی و اخلاقی و صحیح بپردازند به این جهت لایحه‌ای تنظیم شده است و در این شرایط و خصوصیاتی که برای استادان تمام وقت لازم است و همین مزایایی که برای آنها پیش‌بینی می‌شود گنجانده شده تقدیم می‌کنم و تقاضای تصویب آن را دارم (صحیح است).
نایب رئیس - به کمیسیون‌های مربوطه فرستاده می‌شود.
۶ - بقیه مذاکره در گزارش کمیسیون دادگستری درباره مسئولیت مدنی و ارجاع به کمیسیون
نایب رئیس - حالا ماده ۲ مربوط به لایحه مسئولیت مدنی مطرح است قرائت می‌شود.
به شرح ذیل قرائت شد:
ماده ۲ - در مواردی که عمل واردکننده زیان موجب خسارت مادی یا معنوی زیان دیده شده باشد دادگاه پس از رسیدگی و ثبوت امر او را به جبران خسارات مزبور محکوم می‌نماید و چنانچه عمل واردکننده زیان فقط موجب یکی از خسارات مزبور باشد دادگاه او را به جبران همان نوع خسارتی که وارد نموده محکوم خواهد نمود.
نایب رئیس - کسی اجازه صحبت نخواسته است پیشنهادی هم نرسیده.
بنابراین ماده سوم قرائت می‌شود.
به شرح ذیل قرائت شد:
ماده ۳ - دادگاه میزان زیان و
طریقه و کیفیت جبران آن را با توجه به اوضاع و احوال قضیه تعیین خواهد کرد جبران زیان را به صورت مستمری نمی‌شود تعیین کرد مگر آن که مدیون تأمین مقتضی برای پرداخت آن بدهد یا آن که قانون آن را تجویز نماید.
نایب رئیس - کسی در این ماده اجازه صحبت نخواسته است پیشنهادی هم نرسیده بنابراین ماده ۴ قرائت می‌شود.
به شرح ذیل قرائت شد:
ماده ۴ - دادگاه می‌تواند میزان خسارات را در موارد زیر تخفیف دهد:
۱ - هرگاه پس از وقوع خسارت واردکننده زیان به نحو موثری به زیان‌دیده کمک و مساعدت کرده باشد.
۲ - هرگاه وقوع خسارت ناشی از غفلتی بوده عرفاً قابل اغماض باشد و جبران آن نیز موجب عسرت و تنگدستی واردکننده زیان شود.
۳ - وقتی که زیان‌دیده به نحوی از انحاء موجبات تسهیل ایجاد زیان را فراهم نموده یا به اضافه شدن آن کمک و یا وضعیت واردکننده زیان را تشدید کرده باشد.
نایب رئیس - کسی اجازه صحبت نخواسته پیشنهادی هم نرسید.
بنابراین ماده ۵ قرائت می‌شود.
به شرح ذیل قرائت شد:
ماده- اگر در اثر آسیبی که به بدن یا به سلامتی کسی وارد شده در بدن او نقصی پیدا شود یا قوه کار زیان دیده کم گردد و یا از بین برود و یا افزایش مخارج زندگانی او بشود واردکننده زیان مسئول جبران کلیه خسارات مزبور است.
دادگاه جبران زیان را با رعایت اوضاع و احوال قضیه به طریق مستمری و یا پرداخت مبلغی دفعه واحده تعیین می‌نماید و در مواردی که جبران زیان باید به طریق مستمری به عمل آید تشخیص این‌که به چه اندازه و تا چه مبلغ می‌توان از واردکننده زیان تأمین گرفت با دادگاه است.
اگر در موقع صدور حکم تعیین عواقب صدمات بدنی به طور تحقیق ممکن نباشد دادگاه از تاریخ صدور حکم تا دو سال حق تجدیدنظر نسبت به حکم خواهد داشت.
نایب رئیس - در این ماده کسی اجازه صحبت نخواسته پیشنهادی هم نرسیده. ماده ۶ قرائت می‌شود.
(به شرح ذیل قرائت شد( ماده ۶ - در صورت مرگ آسیب‌دیده زیان شامل کلیه هزینه‌ها مخصوصاً هزینه کفن و دفن می‌باشد اگر مرگ فوری نباشد هزینه معالجه و زیان ناشی از سلب قدرت کار کردن در مدت ناخوشی نیز جزء زیان محسوب خواهد شد در صورتی که در زمان و قوع آسیب زیان دیده قانوناً مکلف بوده و یا ممکن است بعدها مکلف شود شخص ثالثی را نگاه‌داری نماید و در اثر مرگ او شخص ثالث از آن حق محروم گردد واردکننده زیان باید مبلغی به عنوان مستمری متناسب تا مدتی که ادامه حیات آسیب دیده عاده ممکن و مکلف به نگاه‌داری شخص ثالث بوده به آن شخص پرداخت کند در این صورت تشخیص میزان تأمین که باید گرفته شود با دادگاه است.
در صورتی که در زمان وقوع آسیب نطفه شخص ثالث بسته شده و یا هنوز طفل به دنیا نیامده باشد شخص مزبور استحقاق مستمری را خواهد داشت.
نایب رئیس - کسی اجازه صحبت نخواسته پیشنهادی هم نرسیده.
بنابراین ماده ۷ قرائت می‌شود.
(به شرح ذیل قرائت شد)
ماده ۷ - کسی که نگاه‌داری یا مواظبت مجنون یا صغیر قانوناً یا برحسب قرارداد به عهده او می‌باشد در صورت تقصیر در نگاه‌داری یا مواظبت مسئول جبران زیان وارده از ناحیه مجنون یا صغیر می‌باشد و در صورتی که استطاعت جبران تمام یا قسمتی از زیان وارده را نداشته باشد از مال مجنون یا صغیر زیان جبران خواهد شد و در هر صورت جبران زیان باید به نحوی صورت گیرد که موجب عسرت و تنگدستی جبران کننده زیان نباشد.
نایب رئیس - کی اجازه صحبت نخواسته پیشنهادی هم نرسیده.
بنابراین ماده ۸ قرائت می‌شود.
(به شرح زیر قرائت شد:)
ماده ۸ - کسی که در اثر تصدیقات یا انتشارات مخالف واقع به حیثیت و اعتبارات و موقعیت دیگری زیان وارد آورد مسئول جبران آن است شخصی که در اثر انتشارات مزبور یا سایر وسایل مخالف با حسن‌نیت مشتریانش کم و یا در معرض از بین رفتن باشد می‌تواند موقوف شدن عملیات مزبور را خواسته و در صورت اثبات تقصیر زیان وارده از واردکننده آن مطالبه نماید.
نایب رئیس - کسی اجازه صحبت نخواسته پیشنهادی هم نرسیده.
بنابراین ماده ۹ قرائت می‌شود.
(به شرح ذیل قرائت شد)
ماده ۹ - دختری که در اثر اعمال حیله یا تهدید و یا سوء استفاده از زیز دست بودن حاضر برای هم‌خوابگی نامشروع شده می‌تواند از مرتکب علاوه از زیان مادی مطالبه زیان معنوی هم بنماید.
نایب رئیس - چون کسی اجازه صحبت نخواسته پیشنهادی هم نرسیده.
بنابراین ماده ۱۰ قرائت می‌شود.
(به شرح ذیل قرائت شد.)
ماده ۱۰ - کسی که به حیثیت و اعتبارات شخصی یا خانوادگی او لطمه وارد شود می‌تواند از کسی که لطمه وارد آورده است جبران زیان مادی و معنوی خود را بخواهد هرگاه اهمیت زیان و نوع تقصیر ایجاب نماید دادگاه می‌تواند در صورت اثبات تقصیر علاوه بر صدور حکم به خسارت مالی حکم به رفع زیان از طریق دیگر از قبیل الزام به عذرخواهی و درج حکم در جراید و امثال آن نماید.
نایب رئیس - چون کسی اجازه صحبت نخواسته پیشنهادی هم نرسیده بنابراین ماده ۱۱ قرائت می‌شود.
به شرح ذیل قرائت شد:
ماده ۱۱ - کارمندان دولت و شهرداری‌ها و موسسات وابسته به آنها که به مناسبت انجام وظیفه عمداً یا در نتیجه بی‌احتیاطی خساراتی به اشخاص وارد نمایند شخصاً مسئول جبران خسارات وارده می‌باشند ولی هرگاه خسارات وارده مستند به عمل آنان نبوده و مربوط به نقص وسایل ادارات و موسسات مزبور باشد در این صورت جبران خسارت بر عهده اداره یا موسسه مربوطه است ولی در مورد اعمال حاکمیت دولت هرگاه اقداماتی که بر حسب ضرورت برای تأمین منافع اجتماعی طبق قانون به عمل آید و موجب ضرر دیگری شود دولت مجبور به پرداخت خسارت نخواهد بود.
نایب رئیس - آقای صدرزاده مخالفید بفرمایید.
صدرزاده - بنده در بیاناتی که دیروز به عرض آقایان محترم رسانیدم مخصوصاً راجع به این قسمت که در ماده ۱۱ درج شده است اشاره کردم اینجا نوشته است هرگاه خسارت به اشخاص وارد بیاید آن کارمند باید از عهده خسارت برآید و بنده خصوصاً اینجا مثالی زدم که ما به اعتبار قوانین و به اعتبار سازمان‌ها یک عملیات و اقداماتی می‌کنیم از جمله مثال زدم معمولاً وقتی یک معامله‌ای می‌کنم روی سند مالکیت یا رقبات ثبت شده سؤال می‌کنیم از ثبت اسناد که این رقبه معامله‌ای درش شده یا نشده و آنها تصدیق می‌کنند که معارضی ندارد و معامله می‌شود طرفین این معامله به اعتماد این تصدیق که از دستگاته ثبت خارج می‌شود معامله خودشان را انجام می‌دهند آن وقت بعد منکشف می‌شود که فلان مأمور به خصوص غفلت کرده است ولی مردم به اعتماد آن مأمور به خصوص که حتی غالباً او را هم نمی‌شناسند وارد معامله نمی‌شوند بلکه با تعهد آن دستگاه دولتی و دستگاهی که وابسته به دولت است این عمل را انجام می‌دهند بنابراین جبران خطای آنها بایستی از دستگاه دولتی خواسته و پرداخته شود النهایه اگر آن مأمور به خصوص هم در این باب تقصیر و اعمالی داشته است دولت می‌تواند او را هم برای خسارت مورد تعقیب قرار بدهد ولی طرف مردم دستگاه شخص به خصوصی نیست این است که این قسمت ماده ۱۱ به نظر بنده منافی با آن اصل کلی است و بایستی اصلاح بشود.
نایب رئیس - آقای دکتر دادفر موافقید بفرمایید.
دکتر دادفر - یکی از مواردی که به نظر بنده در این ماده پیش‌بینی نشده است عبارت است از زیانی که کارمندان دولت به خود دولت وارد می‌کنند این نوشته است.
کارمندان دولت و شهرداری‌ها و موسسات وابسته به آنها که به مناسبت انجام وظیفه عمداً یا در نتیجه بی‌احتیاطی خساراتی به اشخاص وارد نمایند در حالی که به دولت هم آنها خساراتی می‌زنند و چه خسارت‌های غیر قابل جبرانی بنده سه سال قبل در اینجا سؤال کردم از وزارت کشور و موضوعش این بود که نفت تصفیه نشده قم که آوردند ریختند توی موتورهای اداره برق و بعد از یک ماه تمام این موتورها از کار افتاد و موجب یک خسارت هنگفتی به اداره برق شهر شد و موجب خاموشی یک قسمت عمده شهر در آن ایام گردید مسئولش کیست آقای وزیر کشور وقت آمدند و صریحاً گفتند در این باره قصور شده تحقیق می‌کنم و متخلفین را تعقیب می‌کنم سؤال بنده این بود که اگر بنگاه برق با این همه مهندسی که دارند در عمل نشان دقت نکنند و بی‌احتیاطی کنند و بالنتیجه به دولت و موسسات مملکت خسارت وارد شود تکلیف آن با کیست در این لایحه باید خسارت وارده به دولت هم قید شود تنها لازم نیست کارمند دولت به مردم خسارت بزند اغلب کارمندان دولت به مردم خسارت می‌زنند تمام این اراضی که ما ناچار شدیم یک قانونی به اسم قانون اراضی موات گذراندیم در نتیجه بی‌احتیاطی و عدم مراقبت مأمورین دولت بود که در موقع خودش به ثبت دادند و حقوق دولت را استیفا نکردند تا مجلس شورای ملی و دولت آمد لایحه اراضی موات را گذراند اگر چنانچه امروز ۱۰ نفر ۵ نفر از آنها را بگیرند که آقا تو که رئیس دارایی بودی و رئیس خالصه بودی چرا حق دولت را استیفا نکردی و این زمین را به ثبت ندادی و حالا خسارتش را بده و دیگر این کار پیش نمی‌آید یعنی کارمندان دولت در استیفای حقوق مربوطه به دولت و نظارت در اجرای وظیفه خودشان دقت بیشتری می‌کنند به این جهت بنده تقاضا می‌کنم در کمیسیون دادگستری جناب آقای دکتر عاملی به این مطلب که بسیار مهم است توجه می‌فرمایند و عرایض خودم را در ماده اول خاتمه می‌دهم و حذف این عبارت عمداً یا در نتیجه بی‌احتیاطی را در اینجا لازم می‌دانم برای
این‌که کلمه بی‌احتیاطی را قرار دادن در مقابل کلمه عمداً کافی برای ایفای مقصود نمی‌دانم.
نایب رئیس - آقای عمیدی نوری مخالفید؟ (عمیدی نوری - بله) بفرمایید.
عمیدی نوری - از جمله اصولی که در قوانین همیشه می‌بایستی رعایت بشود تساوی و اصل تعمیم و عدم تبعیض است در اینجا یک ماده ۱۲ است پشت سرش هم یک ماده ۱۳ است درست این دو ماده را که آدم می‌خواند می‌بیند که دو فکر متناقض از نظر دو دسته درش گذاشته شده یعنی اگر کسی کارمند دولت بود و در باب موضوعی به او مراجعه کردند از نظر این‌که به دستگاه دولت مراجعه کرده و آن کارمند دولت قدمی برداشت که موجب خسارت شخصی شد قانون این طور است که او باید خسارت را پرداخت نماید اما بعدش آسان است که اگر در یک کارگاهی یک کارگری باشد و خسارتی وارد کند باید کارفرما را درازش کرد بنده معتقدم که این یک بام و دو هوا آن هم پشت سر هم که آدم وقتی نگاه می‌کند این اختلاف را می‌بیند درست نیست این نشان می‌دهد که همیشه در تنظیم قوانینی که از طرف دولت‌ها می‌آید یک وضع اختصاصی خاصی برای دولت قایل است و خلاف آن را برای مردم و بنده معتقد نیستم که این رویه صحیح باشد و نظر جناب آقای صدرزاده را هم تأیید می‌کنم که اگر کسی مراجعه به دستگاه می‌کند به آن آقا کاری ندارد می‌رود به اداره ثبت اسناد به اداره خالصه به شهرداری یا هر جا آنجا یک آقایی نشسته به نام کارمند دولت بنابراین اگر خسارتی از ناحیه او وارد شد خواه عمداً یا سهواً مسئول دولت است او ممکن است از آنجا برود ممکن است برود اروپا ممکن است خدای نکرده بمیرد این بیچاره‌ای که در نتیجه مراجعه به یک دستگاه دولتی خسارت دیده دنبال تأمین خسارت خودش به کجا برود دنبال شخصی که هر آن ممکن است او را تغییر بدهد اما دولت که او مسبب ایجاد یک چنین پستی برای این شخص شده و در نتیجه آن کارمند چنین ضرری را من‌باب نماینده دولت ایجاد کرده طبیعه دولت مسئول است و دولت باید باشد این است که به عقیده بنده این کیفیتی که اینجا قایل است و اصل را بر این گرفته است ملاحظه بفرمایید ماده ۱۱ می‌گوید کارمند دولت و شهرداری‌ها و موسسات وابسته به آنها که به مناسبت انجام وظیفه عمداً یا در نتیجه بی‌انضباطی خساراتی به اشخاص وارد نمایند شخصاً مسئول جبران خسارت وارده می‌باشند ماده ۱۲ می‌گوید کارفرمایانی که مشمول قانون کار هستند مسئول جبران خساراتی می‌باشند که از طرف کارکنان اداری یا کارگران آنان در حین انجام کار یا به مناسبت آن به آنها وارد شده درست عکس و این دوتا نقیض همدیگرند به این جهت بنده معتقدم که این اصل را که برای کارفرما معتقدید این صال را برای کارفرمای بزرگ مملکت یعنی دولت هم قایل بشویم که همه یکسان باشند و بنده نظر آقای صدرزاده را تأیید می‌کنم.
نایب رئیس - کسی دیگر اجازه صحبت نخواسته پیشنهادی رسیده قرائت می‌شود.
(به شرح زیر خوانده شد)
پیشنهاد می‌کنم قسمت اول ماده ۱۱ به شرح زیر اصلاح شود.
ماده ۱۱ - کارمندان دولت و شهرداری‌ها و موسسات وابسته به آنها که به مناسبت انجام وظیفه عمداً یا در نتیجه بی‌احتیاطی یا عدم مهارت و یا بی‌مبالاتی خساراتی به اشخاص یا دولت یا شهرداری‌ها وارد نمایند... الی آخر دکتر دادفر.
صدرزاده - بنده پیشنهادم در ماده ۱۱ است و الآن تقدیم می‌کنم.
نایب رئیس - بسیارخوب ماده ۱۲ قرائت می‌شود.
(به شرح زیر خوانده شد)
ماده ۱۲ - کارفرمایانی که مشمول قانون کار هستند مسئول جبران خساراتی می‌باشند که از طرف کارکنان اداری یا کارگران آنان در حین انجام کار یا به مناسبت آن وارد شد است مگر این‌که محرز شود تمام احتیاط‌هایی که اوضاع و احوال قضیه ایجاب می‌نموده به عمل آورده یا این‌که اگر احتیاط‌های مزبور را به عمل نیاوردند باز هم جلوگیری از ورود زیان مقدور نمی‌بود.
نایب رئیس - آقای مهندس جفرودی مخالفید؟
مهندس جفرودی - بلی.
نایب رئیس - بفرمایید.
مهندس جفرودی - جای تردید نیست که این مواد صورت تازه و بدیع در قوانین ایران دارد اما جنبه فنی مطلب فوق‌العاده حائز اهمیت است اگر به صورتی که ماده ۱۲ و ۱۳ تدوین شده است تصویب شود اشکالات و تعدیاتی می‌کند که جلوگیری از آنها برای دستگاه‌های اجرایی بی‌نهایت مشکل خواهد بود و به موجب این دو ماده ظلم‌هایی خواهد شد که اثر عدالتی ماده را از بین خواهد بود ماده ۱۲ به خودی خود بسیار مفید است ولی به صورتی که تدوین شده بسیار ناقص و بد است بنده به مبتکر این فکر تبریک می‌گویم ولی این تذکر را ناگزیر هستم بدهم که در کشورهایی که این قبیل مواد وجود دارد قوانین دیگری هم وجود دارد که بشود تکلیف این قبیل مواد را روشن کرد در کشوری که آن قوانین وجود ندارد صرف تدوین یک ماده راه علمی و صحیح نیست بنده مخصوصاً توجه رئیس محترم کمیسیون دادگستری را به این نکته جلب می‌کنم که این ماده به خودی خود بسیار بسیار بد است (دکتر رضایی - اشکالش چیست؟) الآن عرض می‌کنم فرض کنید در یک کارگاه فنی یک حادثه‌ای روی داد اگر مسئولین کارگاه احتیاط‌های فنی را از لحاظ حساب و عمل انجام داده باشند هیچ نوع مسئولیتی در هیچ جای دنیا نباید متوجه آنها باشد اینجا مسئله‌ای است تشخیص این کار را در دستگاه دادگستری بفرمایید به چه ترتیبی است از جناب آقای دکتر عاملی تقاضا می‌کنم بیایند بفرمایند کی خواهد رفت و تشخیص خواهد داد که احتیاط‌های لازم شده یا خیر کی تشخیص خواهد داد (دکتر رضایی - کارشناس) کارشناس؟ بنده مثالی برای کارشناس‌ها می‌زنم شما کارشناس‌هایی دارید برای ترجمه زبان خارجه و تابلوهای بلند بالاتر هم در خیابان نادری دارند اینها یک کلمه زبان فارسی بلد نیستند اینها مترجم رسمی وزارت دادگستری هستند اگر آقای دکتر عاملی اجازه می‌دهند بنده ترجمه اینها را بیاورم یک کلمه فارسی بلد نیستند (مهندس دهستانی - مترجم حقیقی هستند) این مسئله اول مسئله دوم کارشناسان ما متأسفانه باید بگویم بدترین مهندسین کارشناسان وزارت دادگستری هستند بسیار جای تأسف است شما می‌خواهید که این آقایان بعداً بیایند قضاوت کنند یک کسی که اصلاً نمی‌داند چوب بست چیست می‌خواهد فردا بگوید این چوب بست از نظر حساب و اجزا درست عمل نشده و این حادثه روی داده یا برعکس این‌که مسئولیت را از گردن کارفرما بردارد من می‌خواهم جناب آقای دکتر عاملی بگویند با این کارشناسان چه جوری می‌خواهند مراحل عملی این ماده را طی بکنند این ماده بسیار ماده بدی است به صورتی که تنظیم شده و ماده سیزدهم از این بدتر است بنده تمنی می‌کنم مجلس شورای ملی به این قبیل مسایل واقعاً توجه کافی بنمایند و از ریاست محترم کمیسیون دادگستری تمنی دارم این دو ماده را به نحوی اصلاح بفرمایند که اختلافی پیش نیاید
(یکی از نمایندگان - پیشنهاد بدهید)
نایب رئیس - پیشنهادهای رسیده قرائت می‌شود. اول پیشنهاد آقای صدرزاده راجع به ماده ۱۱ و بعد پیشنهادهای ماده ۱۲ قرائت می‌شود.
(به شرح زیر خوانده شد)
پیشنهاد می‌نمایم ماده ۱۱ به نحو زیر اصلاح شود:
ماده ۱۱ - کارمندان دولت و شهرداری‌ها و موسسات وابسته به آنها به مناسبت انجام وظیفه عمداً یا در نتیجه بی‌احتیاطی به اشخاص وارد نمایند مسئول جبران خسارات وارده می‌باشد و دولت و شهرداری هم می‌تواند به نوبه خود جبران خسارات وارده را از کارمند مزبور مطالبه نماید. صدرزاده.
مقام معظم ریاست مجلس شورای ملی پیشنهاد می‌کنم تبصره زیر به ماده ۱۲ لایحه اضافه شود:
تبصره - تعیین مسئول موضوع ماده ۱۲ و میزان خسارت از طریق داوری به عمل خواهد آمد یکی از داوران اختصاصی از طرف کارفرما تعیین خواهد شد داوران و سردآور باید از میان متخصصین مشهور و عالیمقام انتخاب شوند. مهندس جفرودی.
ریاست محترم مجلس شورای ملی
پیشنهاد می‌نمایم در ماده ۱۲ لایحه مسئولیت مدنی در سطر سوم پس از جنبه (در حین انجام کار یا به مناسبت آن) کلمه کارگاه اضافه شود. مهندس سعید هدایت.
نایب رئیس - ماده بعد قرائت می‌شود.
(ماده ۱۳ به شرح زیر قرائت شد)
ماده ۱۳ - کارفرمایان مشمول ماده ۱۲ مکلفند تمام کارگران و کارکنان اداری خود را در مقابل خسارات وارده از ناحیه آنان به اشخاصی ثالث بیمه نمایند.
نایب رئیس - آقای مهندس جفرودی مخالفید؟ (مهندس جفرودی – بلی) بفرمایید.
مهندس جفرودی - بنده عین عبارت را قرائت می‌کنم برای این‌که توجه آقایان به عین ماده ۱۳ جلب شود. (به شرح سابق قرائت شد) اولاً در کجا این خسارت وارد بیاید اگر عضو یک کارفرمایی در محل سکونت خودش عملی انجام بدهد و خساراتی وارد بکند که آن عمل مشابهتی داشته باشد با کاری که برای کارفرما انجام می‌دهد کارفرما چه مسئولیتی دارد اگر این شخص عمداً یک عملی انجام داد کارفرما چه مسئولیتی دارد به چه مناسبت یک کارفرمایی عضوی را برای خسارت عمدی بیمه کند مواد بسیار خوب است ولی باید طوری تنظیم شود که به جای ایجاد عدالت ایجاد ظلم نکند.
نایب رئیس - آقای دکتر مشیر فاطمی.
دکتر مشیر فاطمی - عرض کنم همان‌طور که جناب آقای مهندس جفرودی فرمودند جواب ایشان را آن طور که باید بنده نمی‌توانم بدهم کسی حریف ایشان نمی‌شود ولی این ماده از یک جهاتی لازم است اگر ضرورت داشته باشد که این را تفکیک کنند شاید به نظر بنده بهتر باشد ولی الآن فکر بکنید که شرکت واحد اتوبوسرانی تهران هم یک کارفرما است هر روز می‌زند اتومبیل‌های مردم را خرد می‌کند چون تحت حمایت دولت است هیچ کس هم چیزی نمی‌گوید اتومبیل خود بنده را خورد کرد یک شاهی هم خسارت نمی‌دهد و می‌گوید که شوفر بدبخت و بیچاره
است ولی اگر بگوییم چرا آنها را بیمه نمی‌کنید می‌گویند ما اجباری نداریم فرمایش شما شاید در یک جهاتی صحیح باشد و این عمل ضرورت نداشته باشد ولی برای همین شرکت واحد اتوبوسرانی بیمه شخص ثالث ضرورت دارد چون هر روز مردم را زیر می‌گیرد شما روزی نیست که در خیابان‌های تهران مشاهده نکنید که این دستگاه‌های اتوبوس با مردم یا با اتومبیل‌های دیگر تصادف نکنند بعد هم یک دینار نمی‌دهند هیچ کس هم نیست به ایشان بگوید را عرض حال هم که آدم بخواهد به محکمه و این طرف و آن طرف بدهد برای وقتی نتیجه می‌دهد که دیگر موعدش گذشته است این است که بنده لازم و ضروری می‌دانم که در بعضی از قسمت‌ها نه در تمام دستگاه‌ها کارفرمایان بیمه بکنند در این قسمت‌هایی که با عامه مردم تماس دارد حتماً در مقابل شخص ثالث باید بیمه شوند حالا ممکن است این را به یک صورت بهتری در بیاورند.
نایب رئیس - آقای بزرگ‌ابراهیمی مخالفید؟ (بزرگ‌ابراهیمی) - بله. بفرمایید.
بزرگ‌ابراهیمی - در دنیا نسبت به بیمه‌های تصادفات و اشخاص ثالث بیمه‌هایی هستند که اصلاً بیمه می‌کنند یعنی اگر ماشین دارم اتومبیل دارم تاکسی می‌رانم در شهر بیننده را بیمه می‌کنند به شرط این‌که اگر بنده آکسیدانی کردم کسی که مورد سوء قصد واقع شده است او خسارتش را بدهد برایتان مثل می‌آورم نقابت را در سوئد یک شوفر پایش را شکست ولی آن اتومبیل و آن شوفر از نقطه‌نظر شخص ثالث بیمه بود شرکت بیمه مجبور شد نقابت را معالجه کرد و حتی مقدار زمانی که از کار باز مانده بود حق بیمه و خسارتش را داد این یک مسئله علیحده‌ای‌ست یک وقت ما می‌گوییم که کارفرما شخصاً متعهد این کار است این معنی ندارد (یکی از نمایندگان - کارفرمای کجا؟) فرض بفرمایید کارفرمای این ساختمان مجلس توجه می‌فرمایید این یک قانون داریم که برای او وضع شده که این کارگر از نقطه‌نظر زندگی بیمه کارگران (چند نفر از نمایندگان - در قانون کار هست) در قانون کار هم هست (فخر طباطبایی - در اینجا هم به همین جهت پیشنهاد شده است) اینجا هم می‌گوید در مقابل شخص ثالث فرض بفرمایید اگر یک کارگری از اینجا دارد سیمان می‌برد بالا تخته سنگی می‌برد بالا از آنجا از روی دستش افتاد توی کله کارگر دیگر تقصیر کارفرما چیست (دکتر رضایی - تقصیر ندارد بیمه می‌دهد) کدام بیمه اجازه بفرمایید آن بیمه می‌دهد کدام بیمه این را باید فهمید اگر شما یک بیمه در این مملکت پیدا کردید که بیاید تعهد کند که اگر بنده آقا را کشتم بیاید بیمه شما را به اولادتان بدهد بیایید بفرمایید (دکتر مشیر فاطمی - هستند شرکت‌های بیمه) دولت می‌گوید اگر خدای نخواسته جنابعالی با ماشین‌تان رد می‌شدید بنده را زیر گذاشتید خرج بیمه را بدهید (یکی از نمایندگان - همین است که ما می‌خواهیم) آن وقت برای این کارفرمای بیچاره‌ای که دارد کار می‌کند این قدر ضرر (دکتر رضایی - جناب آقای بزرگ‌ابراهیمی خیلی هم بیچاره نیستند) (دکتر مشیر فاطمی - ضرر نیست این مبلغش خیلی جزئی است) بنده کارفرما نیستم الآن یک مالکم پس فردا منهای ملک می‌شوم یک کارگر سمبل سمبل این‌که عرض می‌کنم برای این است که نمی‌توانند یک نفر با این بی‌بند و باری کارگرها همه کس را نمی‌تواند بیمه کند این همه تعهد کند بنده این طور خیال می‌کنم.
نایب رئیس - آقای مهندس هدایت.
مهندس سعید هدایت - بنده می‌خواهم عرض کنم خدمت آقای مشیر فاطمی که حالا که رانندگان اتوبوس اگر خسارتی بزنند از حقوق‌شان کم می‌کنند این طور معامله می‌کنند با اتومبیل شما وای از آن روزی که اینها در مقابل اشخاص ثالث هم بیمه کنند (صحیح است) حالا که از حقوق‌شان کسر می‌کنند این قدر بی‌احتیاطی می‌کنند وای که در مقابل اشخاص ثالث هم بیمه کنند بنابراین توجه بفرمایید (دکتر مشیر فاطمی - حالا هیچ کدام را نکنند) شما یک مثال اتوبوس زدید بنده خواستم جواب اتوبوس را عرض کنم ولی باید خسارت عمدی باشد این دیگر مربوط به کارفرما نیست چون کارفرما را اگر بخواهید مکلف بکنید اگر چه اینجا باز گذاشتید حتی محیط کارگاه را هم نگذاشتید که به نظر من اگر بخواهید اصلاح شود باید محیط کارگاه حتماً اضافه بشود (صحیح است) اگر خسارت سهوی بود در محیط کارگاه می‌شود کارفرما را مکلف کرد که در مقابل یک حق بیمه‌ای جبران خسارت بکند ولی اگر خسارت بیرون کارگاه بود یا خسارت عمدی بود این را دیگر کارفرما را نمی‌شود مکلف کرد این است که به نظر بنده این ماده باید اصلاح بشود بنده قبلاً تقاضای حذفش را داده بودم حالا در کمیسیون بحث خواهد شد که به یک صورت بهتری در بیاید.
نایب رئیس - پیشنهادی رسیده است که قرائت می‌شود.
(به شرح زیر خوانده شد)
پیشنهاد می‌نمایم ماده ۱۳ لایحه مسئولیت مدنی حذف شود. مهندس سعید هدایت.
نایب رئیس - ماده بعد قرائت می‌شود.
(ماده ۱۴به شرح زیر خوانده شد)
ماده ۱۴ - در مورد ماده ۱۲ هرگاه چند نفر مجتمعاً زیانی وارد آوردند متضامناً مسئول جبران خسارات وارده هستند در این مورد میزان مسئولیت هر یک از آنان توجه به نحوه مداخله هر یک از طرف دادگاه تعیین خواهد شد.
نایب رئیس - در ماده چهارده کسی اجازه صحبت نخواسته است؟ (عمیدی نوری - بنده پیشنهاد داده‌ام) آقای صدرزاده مخالفید؟ (صدرزاده – بله) بفرمایید.
صدرزاده - عرض کنم که اینجا ماده عبارتش این است که هرگاه چند نفر مجتمعاً یک زیانی وارد آوردند در ذیل ماده می‌نویسد که میزان مسئولیت هر یک از آنان با توجه به نحوه مداخله هر یک از آن از طرف دادگاه تعیین خواهد شد ولی در مقدمه می‌نویسد که متضامناً مسئول هستند ممکن است یک نفر در این کار شرکت داشته باشد و یک خسارت خیلی کوچک وارد کرده باشد اگر دارایی داشت مسئول خسارات سایرین هم بشود بنده خیال می‌کنم که این با عدالت وفق نمی‌دهد هر کسی مسئول عمل خودش است به میزانی که مسئولیت تحمل می‌کند هیچ معنی ندارد که چند نفر اعمالی را انجام بدهند یک نفر از آن جبران خسارت بقیه را بکند این هیچ معنین ندراد بلکه باید گفت که وقتی چند نفر مجتمعاً زیانی وارد می‌آورند مسئول خسارت هستند و در این مورد میزان مسئولیت هر یک از آنها با توجه به نحوه داخله هر یک از طرف دادگاه تعیین خواهد شد این تضامن مگر شرکت تضامنی درست کرده بودند برای خسارت تضامن در اینجا مورد ندارد.
نایب رئیس - پیشنهادهای رسیده قرائت می‌شود.
(به شرح ذیل قرائت شد)
اینجانب پیشنهاد حذف ماده ۱۲ و ۱۳ را می‌کنم تا در کمیسیون دادگستری شور و دقت بیشتری به عمل آید خلعتبری.
نایب رئیس - ماده بعد قرائت می‌شود.
(به شرح زیر خوانده شد)
ماده ۱۵ - کسی که در مقام دفاع مشروع موجب خسارت بدنی یا مالی شخص متعدی بشود مسئول خسارت نیست مشروط بر این‌که خسارت وارده برحسب متعارف متناسب با دفاع باشد.
نایب رئیس - پیشنهادهای رسیده قرائت می‌شود.
(به شرح زیر خوانده شد)
ریاست محترم مجلس شورای ملی پیشنهاد می‌نمایم.
ماده ۱۵ - لایحه مسئولیت مدنی به شرح زیر اصلاح شود:
ماده ۱۵ - کسی که در مقام دفاع مشروع موجب خسارت بدنی یا مالی شخص متعدی شود مسئول خسارت نیست مهندس سعید هدایت.
نایب رئیس - آقای معاون وزارت دادگستری.
معاون وزارت دادگستری - بنده در جواب فرمایشاتی که آقایان در این جلسه فرمودند اظهاری نکردم زیرا پیشنهادات حکایت از علاقه کامل آقایان به صحت این لایحه می‌کند و این پیشنهادات بایستی همه در کمیسیون بررسی بشود و بنده هم عرایضی که دارم در کمیسیون که همه آقایان ارباب علاقه حضور دارند خواهم کرد بعد از توجه کامل به آنچه که در لایحه ما در نظر گرفتیم و آقایان با علاقه‌ای که دارند این به صورت بهتری اصلاح می‌شود البته اگر اصلاحی لازم بود در کمیسیون خواهند فرمود و برای شور دوم به مجلس خواهد (احسنت)
نایب رئیس - ماده بعد قرائت می‌شود.
(به شرح زیر خوانده شد)
ماده ۱۶ - وزارت دادگستری مأمور اجرای این قانون است.
نایب رئیس - به کمیسیون مربوطه ارجاع می‌شود و آنجا بحث خواهد شد یک ماده الحاقی پیشنهاد شده قرائت می‌شود.
(به شرح زیر قرائت گردید)
ریاست مجلس شورای ملی
پیشنهاد می‌نماید ماده الحاقی زیر به لایحه ضمیمه بشود در مورد خسارات وارده نشای از تصادفات وسایل نقلیه مالک وسیله نقلیه و راننده متضامناً مسئول جبران خسارت وارده خواهند بود. فیلیکس آقایان.
۷ - بیانات بعد از دستور آقای دیهیم
نایب رئیس - روز یکشنبه به مناسبت ۲۱ آذر تعطیل است روز دوشنبه هم به مناسبت ورود رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا یک کنگره‌ای در مجلس سنا تشکیل خواهد شد و از آقایان نمایندگان هم خواهش شده که ساعت ۱۱ در آنجا تشریف داشته باشند. (عمیدی نوری - یعنی اجتماع است نه کنگره) بله اجتماع حالا اجازه بفرمایید بعد از دستور هم آقای دیهیم پنج دقیقه صحبت کنند بفرمایید.
دیهیم - نمایندگان محترم راجع به روز ۲۱ آذر بیاناتی اظهار فرمودند بی‌مورد ندیدم بنده هم در نوبه خود این روز پرافتخار را به پیشگاه مبارک بندگان اعلیحضرت همایونی و نمایندگان محترم مجلس و به ملت شریف ایران تبریک عرض کنم بقای عمر دوام سلطنت شاهنشاه محبوب را از درگاه خداوندی خواستار باشم صلح ۲۱ آذر سال ۲۴ ابرهای تیره و تار آسمان شفاف آذربایجان را گرفت آذربایجانی صبح چشم باز کرد قشون اجنبی را ناجوانمردانه در پیش چشم خود در خاک پاک آذربایجان مجسم دید در ۲۰ شهریور ماده سال ۲۰ نتیجه آمدن این قشون اجنبی در آذربایجان این بود که وسایلی فراهم آوردند یک عده اجامر و اوباش را تشویق
کردند که حکومت قلابی پیشه‌وری را تشکیل بدهند ۲۱ آذر ۲۴ چنانچه به عرض رسید آذربایجان به شدت نماینده اجنبی جیره‌خواران اجنبی آشغال شد در این روز آذربایجانی خودش را در دست یک استبداد یک استبداد مخوف در مقابل یک عده قلدر پیدا کرد می‌دانید این روز برای آذربایجانی چقدر مشکل بود آقایان اشاره فرمودند راجع به ظلم و تعدی و اجحاف این حکومت بنده نمی‌خواهم در این موضوع صحبت کنم برای این‌که آذربایجانی از این‌گونه تعدیات اجحافات و ظلم فشار آن قدر متأثر نیست زجری که آذربایجانی در دوره حکومت پیشه‌وری می‌برد یک موضوع فوق‌العاده مورد توجه و موضوع باریکی است و آن این است که یک حکومتی که از اشخاص رذل و پست تشکیل یافته بود خودش را پیدا کرد برای ملت ایران به خصوص آذربایجانی خیلی مشکل است فوق‌العاده مشکل است در مقابل اجامر و اوباش و اشخاص رذل بتواند صبر و حوصله بنماید تصدیق می‌فرمایید حکومت رجاله چه کارهایی در دوره حکومت خودش انجام می‌دهد یک سال صبر و حوصله یک سال فشار یک سال غارت یک سال جنایت آذربایجانی دیگر صبر و تحملش لبریز شد تا این‌که فرمان ملوکانه صادر گردید بر این‌که آذربایجان نجات یابد یک سرباز آذربایجانی با همت و کمک و پشتیبانی سربازان رشید و افسران رشید به آذربایجان برای نجات آذربایجان آمدند تیمسار سرتیپ هاشمی فرمانده نیرو بود تیمسار سرلشکر وفا تیمسار سرلشکر همایونی و افسرانی که نمی‌خواهم در اینجا یک به یک اسم ببرم تیمسار بختیار تیمسار سپهبد و رهرام هیچ وقت آذربایجانی‌ها خدمات این افسران رشید را فراموش نمی‌کنند با کمک مردان رشید امثال یمینی‌ها و ذوالفقاری‌ها آمدند و آذربایجان را نجات دادند آذربایجانی این روز پرافتخار را یکی از روزهای بزرگ ملی می‌داند آذربایجانی در مقابل این همه لطف و عنایت پادشاه سر تعظیم فرود می‌آورد زیر آذربایجان سر ایران بود آذربایجانی در مقابل حکومت رذل و پست نمی‌توانست زندگی کند مردن با عزت به از زندگی با ذلت بود یک سال حکومت ذلیلانه بود روی این اصل آذربایجانی در مقابل این لطف و عنایت پادشاه که آن روز فرمودند و آذربایجان نجات پیدا کرد سر تعظیم فرود آورده و دوام و بقای عمر و سلطنت شاهنشاه را از درگاه خداوند خواستار است عرایضم را خاتمه می‌دهم (احسنت احسنت).
۸ - تعیین موقع و دستور جلسه بعد - ختم جلسه
نایب رئیس - جلسه روز سه‌شنبه صبح دستور هم لوایح موجود
(مجلس یک ربع بعد از ظهر ختم شد)
نایب رئیس مجلس شورای ملی - دکتر موسی عمید