مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۵ اردیبهشت (ثور) ۱۳۰۱ نشست ۹۶
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری چهارم | تصمیم‌های مجلس | تصمیم‌های مجلس شورای ملی درباره نفت و گاز |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری چهارم |
مجلس شورای ملی دوره چهارم تقنینیه
مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۵ اردیبهشت (ثور) ۱۳۰۱
نشست ۹۶
مشروح مذاکرات مجلس ملی، دوره۴
جلسه: ۹۶
صورت مشروح مجلس لیله جمعه هفتم رمضان ۱۳۴۰ مطابق پانزدهم ثور ۱۳۰۱
مجلس دو ساعت و نیم از شب گذشته به ریاست آقای مؤتمن‌الملک تشکیل گردید.
(صورت مجلس لیله چهار شنبه ۱۳ ثور ۱۳۰۴ قرائت شد)
رئیس - نسبت به صورت جلسه اعتراضی نیست؟
(اظهاری نشد)
رئیس - معلوم می‌شود اعتراضی نیست صورت مجلس تصویب شد دستور امشب مسئله قالی‌های جوهری است آقایانی که قبلاً اجازه خواسته‌اند اسامی آنها مضبوط بخواهد بعد از آن اسامی اسمش ثبت می‌شود ولی قبلاً یکی دو مطلب است که باید به عرض آقایان برسد و یک فقره لایحه است که از طرف دولت رسیده است راجع به تقاضای صد و چهل هزار تومان اعتبار برای خرید چهارده هزار قلم مستمریات از یک تومان الی ده تومان به کمیسیون بودجه مراجعه می‌شود و دیگر دو فقره راپورت از کمیسیون عرایض رسیده است یکی راجع به آقای محمدهاشم میرزا که تقاضای دو ماده مرخصی کرده‌اند و کمیسیون هم تصویب کرده است باید رأی گرفته شود در این باب مخالفی هست یا نیست؟
(مخالفتی نشد)
رئیس - آقایانی که مرخصی دو ماهه ایشان را تصویب می‌کند قیام نمایند؟
(اغلب قیام نمودند)
رئیس - تصویب شد
یک فقره دیگر تقاضای مرخصی چهل روز از طرف آقای حائری‌زاده است که کمیسیون تصویب کرده در این خصوص ایرادی هست یا نه؟
(اظهاری نشد)
رئیس - معلوم می‌شود ایرادی نیست رأی می‌گیریم
آقایانی که مرخصی چهل روز ایشان را تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(اکثر نمایندگان قیام نمودند)
رئیس - تصویب شد
راجع به مسئله قالی از طرف کمیسیون راپورتی پیشنهاد شده است تکلیف آن را آقایان باید معین کنند که در آن یک شور باید بشود یا دو شود.
محمدهاشم میرزا - یک شور باید بشود چون قبلاً یک شور شده است.
رئیس - چون رسماً یک کمیسیون مراجعه نشده است این بود که سؤال شد رسماً مراجعه شده بود لازم به سؤال نبود حالا باید تکلیفی معین شود
آقای وحیدالملک (اجازه)
وحیدالملک - بنده عقیده‌ام این است که باید دو شور بشود زیرا در دوره دوم مجلس در جلسه سیزدهم صفر یک رأی در این موضوع داده است و در حقیقت راجع به قالی یک قانونی از مجلس شورای ملی و دوره دوم گذشته است و اگر بنا بشود و ما یک تجدیدنظری در آن رأی بکنیم و آن را تصویب یا جرح و تعدیل بکنیم باید مثل یک لایحه متعارفی که به مجلس می‌آید در آن دو شور بشود و پس از دو شور یک صورت قانونی پیدا کند.
رئیس - آقای محمدهاشم میرزا (اجازه)
محمدهاشم میرزا - ما خاطر نداریم در سیزدهم صفر که می‌فرمایید در این موضوع رأیی داده شده آرایی که در مجلس دوره دوم داده شده است در کتاب دوره دوم تقنینیه هست و بنده این مسئله را در آنجا ندیده‌ام اگر چنین خبری هست خوب است بفرمایید که بنده ملتفت شوم بلی از مجلس دوم در موقع وزارت مرحوم ضیع‌الدوله راجع به این موضوع مذاکراتی شد تلگرافات خراسان هست که بنده هم با مرحوم کاشف مذاکرات زیاد کردیم ولی رأی داده نشد اگر رأی قانونی در این باب داده شده خوب است بفرمایند یا بخواهند تا بنده هم با دو شور موافق شدم و الا تا بنده قانع نشوم عقیده‌ام بر این است که یک شور کافی باشد و بیشتر از این وقت مجلس را تضیع نکنیم چون کارهای مهم‌تر از این در پیش است از قبیل بودجه و غیره که اهمیتش پیش است.
رئیس - رأی می‌گیریم چون موافق نظامنامه دو شور مقدم است اول به دو شور رأی می‌گیریم
آقایانی که موافقند دو شور بشود قیام فرمایند.
(عده قلیلی قیام نمودند)
رئیس - تصویب نشد
معلوم می‌شود باید یک شور بشود.
وحیدالملک - می‌خواستم ببینم که حالا در چه چیز مذاکره می‌کنم در راپورت کمیسیون یا در تلگرافی که از ولایات رسیده است و اگر در راپورت کمیسیون مذاکره می‌شود باید در آن دو شور بشود حالا که آقایان رأی داده‌اند یک شور بشود پس خوب است در تلگرافی که رسیده است مذاکره شود.
رئیس - لازم نیست در تلگرافات مذاکره کنیم و کمیسیون یک پیشنهادی کرده است و آقایانی که مخالف هستند به آن رأی نمی‌دهند و آقایانی که موافقند رأی می‌دهند پیشنهاد کمیسیون قرائت می‌شود.
(آقای نظام‌الدوله راپورت کمیسیون را به شرح زیر قرائت نمودند)
ماده اول - برای ترویج قالی‌های ثابت که تدریجاً رو به ازدیاد گذارد کمیسیون معتقد است صدی شش به عنوان حقوق معافیت از قالی‌های جوهری مأخوذ بشود مشروطاً بر این که تمام مبلغ برای تهیه رنگ‌های ثابت و ترتیب رنگ سازهای فنی که فعی به یک مدرسه مختصری قناعت شده و ایجاد شعب آن در مراکز ایالات و نقاط مهمه که قالی‌بافی هست به مصرف برسد.
ماده دوم - برای این که قالی‌های جوهری از قالی‌های ثابت در بازارهای خارجه کاملاً مشخص و برای مشتری‌ها متمایز باشد.
کمیسیون لازم می‌داند اداره گمرک مهر یا نشان مخصوصی به عنوان (قالی جوهری ایران - قالی ثابت ایران) تهیه نماید که کلیه قالی‌های ایران با آن علامت معروف شوند.
ماده سوم - کلیه قالی‌هایی که با جوهر و رنگ ثابت مخلوط بافته می‌شود در عداد قالی‌های جوهری محسوب و باید صدی شش وجه معافیت را بپردازد.
ماده چهارم - چون بیشتر شکایات تجار راجع به بدرفتاری و بهانه‌جویی مأمورین گمرک است باید از طرف دولت در این باب نظامنامه مخصوصی تدوین شود که از سوء رفتار مأمورین گمرک جلوگیری و بین تجار کوچک و عمده تبعیض نشود و نیز تشخیص قالی‌های جوهری از قالی‌های ثابت عموماً از وظایف خاص مأمورین گمرکی باشد تا بدون مطالبه عریصه اظهاریه و بهانه‌جویی و اخذ جریمه به عمل آید.
رئیس - در جلسه چهارم به این ترتیب نمی‌توان رأی گرفت باید مجدداً به کمیسیون برگردد و در آنجا عبارتش را تغییر بدهند و مذاکرات در کلیات است
آقای امین‌الشریعه (اجازه)
امین‌الشریعه - بنده موافقم
رئیس - آقای رئیس‌التجار (اجازه)
(حاضر نبودند)
رئیس - آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقای سید یعقوب - بنده با راپورت کمیسیون موافقم
رئیس - آقای آقا میرزا سیدحسن چطور؟
آقای میرزا سید حسن - بنده مخالفم.
رئیس - بفرمایید.
آقا میرزا سید حسن - صنعت قالی در مملکت یک صنعتی است که مردم خودشان به خودی خود زحمات زیادی در این باب کشیده‌اند و از طرف دولت تا به حال هیچ تشویقی نسبت به آنها نشده است و حالا در عوض این که آنها را تشویق و ترغیب بکنند یک حقوقی که سبب نکث تجارت است بر آن تحمیل می‌کنند در صورتی که بنده اطلاع دارم که الان فریب ده هزار نفر در کاشان به واسطه رواج نبودن همین صنعت سربی شام زمین می‌گذارند اگر کسبشان رواج داشت این اندازه دچار فقر و فاقه نمی‌شدند البته کسی که قالی می‌بافد می‌داند جوهری آن در چه نقطه و ثابت آن در چه نقطه خریدار دارد آنها که نمی‌خواهند مال‌التجاره خودشان را عمداً صنایع بکنند بنده این ایرادات و سخت‌گیری‌ها را نسبت به صادرات مملکت به هیچ‌وجه صلاح نمی‌دانم و با آن به هیچ‌وجه من‌الوجوه موافق نیستم.
رئیس - آقای امین‌الشریعه (اجازه)
امین‌الشریعه - برحسب چون تلگرافی که خود تجار کرده و تقاضا نموده‌اند مجلس در این مذاکره وارد شده پس البته باید تقاضای تجار را در نظر گرفت خود تجار با این ترتیب که کمیسیون پیشنهاد کرده است یعنی با صد شش موافقت دارند و چون یک صرفه هم برای دولت دارد لهذا بنده موافقم و خواهشمندم مجلس هم موافقت کند.
رئیس - آقای کازرونی مخالفند؟
آقای میرزا علی کازرونی - بلی مخالفم.
رئیس - بفرمایید.
آقای میرزا علی کازرونی - نظر به این که منتقل یا حاکم یک قضیه قبل از این که در امری فتوی بدهد باید در اطراف آن امر و قضیه کاملاً مداقه و نظر کند و با دقت تمام مصالح و مضار آن را ملاحظه کرده باشد به این جهت بنده هم لازم می‌دانم قبل از این که در این موضوع مذاکره بکنم از مخبر محترم کمیسیون سؤالاتی بکنم که سبب مزید بصیرتم بشود و خواهش می‌کنم سؤالات بنده را یک یک یادداشت کنند و بعد جواب بدهند اولاً سؤال می‌کنم که چند سال است قالی جوهری معمول شده ثانیاً در این مدت که قالی جوهری معمول شده و به خارجه حمل شده است ثالثاً قالی‌های رنگ ثابت در این مدت نسبت به سال‌هایی که قالی جوهری معمول نبوده بیشتر حمل به خارج شده است یا کمتر یا مساوی ثابت خامساً تجارت قالی به طور کلی پس از ابداع قالی رنگ جوهری بالنسبه به قبل بیشتر شده است یا کمتر؟ سادساً قالی‌های جوهری برای چه نقاط حمل می‌شود و قالی‌های ثابت برای چه محال و آیا می‌دانند تفاوت قیمت آنها چه قدر است و آیا هیچ ملتفت شده‌اند که قالی‌های رنگ جوهری نسبت به قالی‌های رنگ ثابت به طوری که در لایحه نوشته شده دریافت و مخارج آن تفاوتی نیست و در این صورت سبب چیست که قالی‌باف‌ها با رنگ ثابت قالی نمی‌بافند و با رنگ جوهری قالی می‌بافند هفتم در خارجه کسانی که این قالی‌های جوهری را می‌خرند آیا می‌دانند این قالی‌ها جوهری است و می‌خرند یا این که جاهلند و نمی‌دانند و در این مدت متمادی هم نفهمیدند هشتم اگر قالی جوهری ممنوع شود یا این که محظوری و او هر اندازه هم باشد برای این صنعت پیش بیاید آیا به تجارت قالی وارد نمی‌آید و به تجار تحمیل نمی‌شود. نهم تحمیل به قالی جوهری به هر عنوان که باشد آیا ضرر تجارت است یا ضرر تجار یا ضرر قالی‌باف و بالاخره شکایت تجار از این است که به تجارت ضرر وارد می‌آید یا به نفع خود ایشان دهم برحسب تجربه که تحصیل کرده‌اند آیا مداخله دولت در امور اقتصادی و تجارتی و بالاخره در امر قالی گمان می‌کنند مفید باشد یا مضر
یازدهم - در این چند سال که یک اداره برای ترویج و ترقی و تسهیل رنگ ثابت در تهران تأسیس شده است و البته در سال مبلغی هم خرج آن اداره می‌شود آیا تاکنون از آن اداره نتیجه گرفته شده است یا خیر خواهشمندم جواب این سؤالات را بفرمایید.
رئیس - خوب بود قبلاً این سؤالات را می‌نوشتید و به ایشان می‌دادید که مطالعه می‌کردند.
مستشارالسلطنه مخبر کمیسیون فوائد عامه - بنده منتظر بودم که معترض محترم در ضمن سؤالات یازده‌گانه سؤال دیگری هم می‌فرمودند که آیا مخبر می‌دانند روی قالی چه میل می‌فرمایند یا خیر در هر صورت همان طور که آقای کازرونی منتظرند جواب سؤالات ایشان را عرض کنم خود بنده هم معتقدم که آقایان نمایندگان از اطراف این مسئله مطلع شوند و رأیی که داده می‌شود روی بصیرت کامل باشد به همین جهت خود بنده در ابتدا پیشنهاد کردم که این مسئله به کمیسیون فوائد عامه مراجعه شود تا در اینجا مدافه کامل به عمل بیاید و برای رأی دادن دست و فکر آقایان نمایندگان کاملاً باز و آزاد باشد به هر حال اول سؤال آقای کازرونی این بشود که چه مقدار قالی جوهری به خارجه حمل می‌شود.
آقای میرزا علی کازرونی - خیر سؤال اول بنده این بود که قالی جوهری از چه وقت در ایران معمول شده است؟
مخبر - قالی جوهری از وقتی که جوهر وارد ایران شده است معمول شده است و قبل از ورود جوهر به ایران معمول نبوده است و این جوهر متاعی است که چنانچه آقایان هم مسبوقند برای ورود آن دولت جلوگیری کرده و می‌کنند و تقریباً پنجاه سال می‌شود که قالی‌های ایران مخلوط و ممزوج با جوهر است و برای این است که چون رنگ جوهر شفاف و براق‌تر است و تجار برای این که مال‌التجاره خود را مشتری‌پسند بکنند نخ‌های قالی را با جوهر رنگ می‌کنند و آنچه بنده تخمین کرده‌ام تقریباً پنجاه سال بیشتر نیست که قالی‌های جوهری معمول شده است و در این مدت تقریباً کار قالی‌بافی جوهری به جایی رسیده است که با قالی‌های ثابت به یک نسبت یافته می‌شود تقریباً صد پنجاه ثابت و صد پنجاه جوهری بافته می‌شود سؤال دومی که فرمودند گویا این بود که از حمل و صدور قالی جوهری به خارجه حمل می‌شود.
آقای میرزا علی کازرونی - خیر عرض کردم از روزی که قالی جوهری معمول شده است سالی چه مقدار قالی جوهری به خارجه حمل می‌شود
مخبر - برای تعیین مقدار صدور قالی به خارجه باید قبل از جنگ را نسبت گرفت چه در موقع جنگ و بعد چه از جنگ استاستینگ صحیحی را نمی‌توان میزان گرفت میزان خروج قالی‌های جوهری به خارجه قبل از جنگ تقریباً صد و بیست و نه بوده است و تقریباً از سنه ۱۳۳۳ که دولت به واسطه این که فهمید تجارت قالی‌های جوهری در بازارهای دنیا مردود شده تصمیم گرفت که از این کار ممانعت کند و در آن موقع یعنی در کابینه آقای مستوفی‌المالک یک عوارض تصویب شد که جزو این راپورت و از نظر آقایان گذشته است و قرار گذارند که صد و شش از قالی‌های جوهری که خارج می‌شود دولت دریافت دارد به هر جهت قبل از جنگ تقریباً صد و هفتاد و یک قالی‌های ثبت بوده و صد و بیست و نه قالی‌های جوهری و پس از تعیین و اخذ آن عوارض موافق حسابی که کرده‌اند صد و بیست و دو خروج قالی‌های جوهری بوده و صد و هشتاد و هشت خروج قالی ثابت و صد و هفت تفاوت کرده است همین قضیه در کمیسیون مطرح و معلوم شد که ممکن است به واسطه همین عوارض کم کم یک متاع نفیس ایران که به واسطه جوهر در بازارهای اروپا مردودیت پیدا کرده به حال اول عودت کند بر صادرات قالی بیفزاید گمان می‌کنم این دو سؤال حضرتعالی یکی جواب داشت که عرض کردم اما این که فرمودند تجارت قالی ترقی کرده است یا خیر عرض می‌کنم ما یک قدم‌های ابتدایی برداشته‌ایم و این قدم‌ها شاید بعد از یک مدت متمادی نتیجه متصوره و اطمینان‌بخش بدهد معهذا با این که در این هفت سال جنگ هم بوده شما نمی‌توانید مخصوصاً این منافع را معتقد نباشید سؤال دیگر حضرتعالی این بود که آیا مشتری قالی‌های رنگ ثابت کیست؟ و مشتری قالی‌های رنگ جوهری کیست؟ بنده در آن جلسه که اظهار عقیده می‌کردم جواب این سؤال حضرتعالی را عرض کردم حالا هم تکرار می‌کنم البته آقایان مسبوق هستند قالی‌های ایران سه قسم است یکی قالی‌های رنگ ثابت است که هیچ جوهر ندارد یکی قالی‌های مخلوط با رنگ ثابت و جوهر است و یکی هم قالی‌های جوهری و آنچه قالی‌های ثابت رنگ فقط است مشتری آنها اشخاص بصیر و عاقل می‌باشند و اشخاصی به خرید اشیاء کهنه و چیزهای قیمتی علاقمند هستند و سبب عمده ترقی قالی‌های ایران هم در خارجه به واسطه رنگ‌های ثابت و طبیعی آلوده است و مشتری این قسم قالی‌ها یعنی قالی‌های ثابت رنگ بیشتر از سایر قالی‌ها است تجارت عمده این قالی‌ها در اسلامبول و آمریکا است و مخصوصاً در آمریکا قالی را که می‌خرند اول شستشو می‌کنند برای این که اطمینان کامل حاصل کنند که رنگ جوهری مخلوط نداشته باشد و بیشتر قالی‌های ثابت رنگ ایران را آمریکایی‌ها می‌خرند اما قالی‌های جوهری در سه نقطه خرید و فروش می‌شود که یکی از آن نقاط مهم است و آن دو نقطه دیگرش چندان اهمیت ندارد آنجایی که خیلی مهم است و قالی‌های جوهری بیش از همه جا خرید و فروش می‌شود بازار روسیه است که از بادکوبه شروع کرده تا اقصی بلاد سیبری و از این طرف تا قفقاز و پطروگراد و مسکو طالب قالی‌های ما هستند و در رنگ ثابت و جوهری چندان فرق نمی‌دهند همین قدر که هر کدام ارزان‌تر باشد آن را طالب هستند با این حال اگر دو قالی باشد که یکی ثابت رنگ و ده تومان قیمت آن باشد و یکی رنگ جوهری و هشت تومان قیمت داشته باشد آن قالی رنگ ثابت را ترجیح می‌دهند ولی روی هم رفته در روسیه آن قدرها به رنگ ثابت اهمیت نمی‌دهند و همچنین در طرف ممالک عثمانی و بین‌النهرین و هندوستان که در آن نقاط هم چندان بین قالی‌های ثابت و جوهری تفاوت نمی‌گذارند همین قدر خوش‌ظاهر و شفاف باشد بیشتر طالب هستند سؤال هفتم آقا این بود که آیا مشتری‌ها می‌دانند این قالی‌هایی را که می‌خرند جوهری است یا نه البته اشخاصی که از اروپا به ایران می‌آیند برای خرید قالی و همچنین اشخاصی که علاقمند به خرید قالی هستند خیلی دقیق هستند قالی‌هایی را که می‌خرند ثابت رنگ باشد به علاوه مشتری هم تا مطمئن نباشدکه فرش ثابت رنگ است به قیمت گزاف نمی‌خرد قالی هست از ذرعی پانزده تومان تا ذرعی ۲۵۰ تومان وقتی که یک مشتری پانصد تومان می‌دهد و یک قالی دو ذرعی را می‌خرد البته آن شخص تا کاملاً مطمئن نباشد که فرشی که می‌خرد ثابت رنگ است این کار را نمی‌کند همچنین قالی‌های جوهری را آنهایی که می‌خرند البته می‌دانند و از روی بصیرت می‌خرند نه این که ندانسته به عوض قالی رنگ ثابت بخرند و انصاف هم نیست که بگوییم آنها سر در نمی‌آورند و البته مقصود آقا هم از این سؤال این بوده است که آیا جایی هم هست که قالی‌های رنگ ثابت را بر قالی‌های جوهری ترجیح بدهند که از این جلوگیری تجارت قالی بر زمین نخورد؟ بلی در بعضی جاها این هست و مخصوصاً یک قسمت از اظهار اطلاعاتی که آقای ارباب کیخسرو فرمودند و از تجارتخانه‌های عمده در خارجه تحقیق کرده‌اند این بود که آنها گفته‌اند ایران در عمل قالی دقت نمی‌کند و قالی‌های جوهری سبب مردودیت قالی ایران شده است قالی به این خوبی و لطیفی که می‌بافند و همه علاقه به خریدن قالی ایران هستند به اسم قالی ثابت می‌خرند پس از خریدن می‌برند و شست و شو می‌کنند معلوم می‌شود که جوهری است آن وقت دیگر از خریدن قالی منصرف می‌شوند هم تجار فروشنده قالی متضرر می‌شوند و هم این مسئله سبب نکس تجارت می‌شود سؤال هشتم آقا این بود که اگر قالی جوهری ممنوع شود تجارت چه می‌شود.
آقا میرزا علی کازرونی - خیر سؤال بنده این بود که اگر قالی‌های جوهری ممنوع یا محدود شود آیا نکث بر تجارت وارد نمی‌آید؟
مخبر - عرض کنم اگر قالی‌های جوهری ممنوع شود در مرحله اول جزیی تفاوتی می‌کند ولی باید نتیجه را ملاحظه کرد پس از آن که قالی‌های جوهری ممنوع شد یک تجارت منحصر به فرد ایران در بازارهای اروپا که حالا قدری مردودیت پیدا کرده کم کم به واسطه همین مسئله دو رنگ جوهر استعمال نمی‌شود و با رنگ‌های ثابت بافته می‌شود به حال اول بازگشته و رونق اولیه را پیدا خواهد نمود و قالی‌های ایران بهتر به فروش می‌رسد سؤال نهم حضرتعالی این بود که آیا این تحصیلی که می‌شود ضرر و بر تجارت است یا دولت یا قالی‌باف؟
آقا میرزا علی کازرونی - خیر عرض کردم این تحصیلی که می‌شود ضرر بر تجارت است یا بر تجار یا بر قالی‌باف‌ها.
مخبر - تصور می‌کنم این تحصیل بر هر سه وارد شود چون هر سه در این متاع شریک هستند و اگر قالی جوهری مردود بشود هم تاجر و هم دولت و بالاخره هم بافنده متضرر می‌شوند این سؤال جوابش همراهش بود البته همان طور که عرض کردم از تحمیل به قالی‌های جوهری اگر ضرری متوجه اشخاص بشود ولی بالنتیجه برای مملکت منفعت دارد و می‌توان گفت این تحمیل بیشتر نسبت به آن اشخاص درجه سوم است که قالی را می‌بافند به جهت این که وقتی قالی جوهری شد تاجر ارزان‌تر می‌خرد و بالاخره آن کسی که آن را می‌خرد آن هم ارزان‌تر می‌خرد ولی وقتی قالی ثابت شد و خریدار هم مطمئن شد که رنگ آن ثابت است به قیمت بهتری می‌خرد و منفعتش به همه می‌رسد یعنی هم دولت هم تاجر هم بافنده هر سه منتفع می‌شوند و بالاخره فرمودند که شکایت تجار برای خودشان است یا برای تجارت البته تجار قالی‌فروش داریم که در این قضیه شریک هستند ولی تجار هم که شغلشان قالی‌فروشی نیست از نقطه‌نظر تجارت به این قضیه علاقمند هستند و دولت باید مسئله عموم را در نظر بگیرد و ببیند برای مملکت و حال تجارت و تجار کدام یک اصلح است و بنده تصور می‌کنم که تجار ایرانی همان اندازه هم به تجارت مملکت خودشان علاقمند هستند و نمی‌خواهند که مال‌التجاره قالی در ممالک خارجه مردود بشود بلکه طالب این هستند که در بازارهای اروپا خوب به فروش برسد سؤال یازدهم این است که دخالت دولت در امر قالی صلاح است یا نه؟ بنده عرض می‌کنم البته صلاح است زیرا دولت در هر امری دخالت می‌کند پس در یک چنین امری که وظایف اولیه او است بنده گمان نمی‌کنم دخالت او مضر باشد. سابقاً در مسئله ارزاق معروف بود که می‌گفتند هر وقت دولت مداخله کند قحطی می‌شود آیا حالا که دولت مداخله کرده است قحطی شده است؟ خیر. پس در قضیه مال‌التجاره و رفع نواقص آن و فراهم آوردن راه خوبی از برای آن دخالت دولت بسیار خوب است و البته مفید است گذشته از این در اروپا برای ترویج امتعه خودشان مبالغی دولت از خزانه خودش می‌دهد برای آن که نواقص رفع شود و آن متاع کامل‌تر بشود و در بازارهای ممالک خارجه رواج پیدا کند پس البته مداخله دولت مفید است و اگر از اول دولت در این کار مداخله می‌کرد اصلاً جوهر استعمال نمی‌شد و تمام قالی‌های ما دارای رنگ ثابت می‌شد آقای ارباب کیخسرو مسبوق هستند قالی‌هایی است که قیمت آنها از حوصله ما خارج است قالی پنج ذرع در پنج ذرع یا پنج در شش که کلیتاً بیست یا ۲۵ ذرع مربع بیشتر نیست به قیمت پنجاه هزار لیره فروش می‌رود این برای چیست برای این که رنگش ثابت است نقشه‌اش خوب است پس بالاخره اگر دولت علاقمند به این قضیه بود عملیاتی می‌کرد که جوهر مصرف نمی‌شد قالی‌های امروزه ما در بازارهای دنیا مردود نمی‌شد مثل امروز نبود که به محض این که مشتری می‌آید قالی بخرد چون اطمینانش از فروشنده به کلی سلب شده است فوراً با یک اسباب فنی او را امتحان کند و اگر رنگ جوهری است رد کند یا قیمت خیلی ارزان‌تر بخرد بنابراین بنده تصور می‌کنم این سؤال بیشتر از این جواب لازم داشته باشد پس البته عملیات دولت مفید و اولین وظیفه دولت است.
رئیس - آقای حاج میرزا مرتضی (اجازه)
حاج میرزا مرتضی - مخالفت بنده با این راپورت از این نقطه‌نظر است که صادرات مملکت تقریباً به درجه صفر رسیده است و ما فقط یک قالی داریم یک کتیرا و یک انقوزه و اگر ما بیاییم و یگ گمرکی بر قالی تحمیل کنیم دیگر آن اشخاصی را که به خارجه می‌فرستند گمان می‌کنم این کار را نکنند به واسطه این که این گمرک دماغ آنها را می‌سوزاند و این صادرات ما که به خارجه می‌رود زمین می‌خورد در سایر ممالک دنیا با تجارتشان همراهی و مساعدت می‌کنند که صادرات آنها روز به روز زیادتر بشود مثل این که اگر در نظر داشته باشیم قبل از جنگ قند در روسیه به مراتب گران‌تر از ممالک خارج روسیه بود برای چه؟ برای این که تحمیلی بر تجار نمی‌کردند و تخفیفاتی به آنها می‌دادند و گمرک هم از آنها نمی‌گرفتند برای این که امتعه داخلی‌شان در خارجه رواج پیدا کند ما بالعکس امروز می‌خواهیم یک مالیاتی بر قالی‌های جوهری تحمیل کنیم به عنوان این که می‌خواهم از رنگ جوهری جلوگیری کینم و حال آن که مال‌التجاره‌هایی هم که از خارجه می‌آید هم اصل دارد و هم جلب مثلاً چیت بعضی چیت‌ها هست که رنگشان به واسطه شستن می‌رود آنها جلب است بعضی هم هست که رنگشان ثابت است. کبریت اصل هم هست. جلب هم هست. تفنگ اصل هم هست جلب هم هست و هر کدام از آنها یک قیمتی و یک طالبی دارد آن کسی که طالب اصل است گران‌تر می‌خرد و آن کسی که طالب جلب هست ارزان‌تر می‌خرد و نتیجه‌ای که از آن باید ببرد می‌برد. قالی هم همین طور است قالی ثابت یک خریدار و طالب مخصوصی دارد. قالی جوهری هم یک خریدار مخصوص دارد. و اگر یک مالیاتی بر قالی جوهری وضع کنیم تجارت قالی ثابتمان هم نکثی پیدا می‌کند و از بین می‌رود بنده عقیده دارم که بر صادرات مملکت نباید هیچ قسم مالیات تحمیل شود بلکه باید مساعدت کنیم که صادرات ما ترقی کند از آن طرف دولت می‌تواند از ورود رنگ جوهری به ترتیب دیگر جلوگیری کند مثل این که حالا هم هست. قدغن کند که رنگ‌های جوهری اصلاً وارد ایران نشود و در هر کجا که دیدند آن رنگ را بسوزانند و صاحب آن را هم جریمه کنند نه این که مالیاتی بر قالی وضع کنیم و آن وقت قالی هم که از صادرات منحصر به فرد ما است دیگر به خارجه نرود و کسی هم رغبت نکند که برود قالی ببافد و این که آقای امین‌الشریعه فرمودند تجاری که تلگراف کرده‌اند خودشان تقاضا کرده‌اند صد و شش مالیات بدهند البته در مقابل این که به آنها می‌گویند باید صد و بیست و پنج مالیات بدهند آنها به صد و شش راضی خواهند بود و اگر دولت به آنها بگوید که باید صد صد مالیات بدهید البته آنها می‌گویند صد و بیست و پنج بگیرید و وقتی بنا شود دولت از آنها مالیات بگیرد آنها با نهایت شوق کار می‌کنند و کارخانه‌جات زیادتر می‌شود و دولت باید تهیه استاد برای ساختن رنگ تا بنماید که رنگ‌های ثابت تهیه نمایند و از آن طرف هم قدغن کند که رنگ جوهری ایران نشود و از گمرکات نگذارند و از رنگ جوهری وارد شود نه این که برای جلوگیری از رنگ جوهری بر صادرات گمرک وضع کنند این یک کار خیلی بدی است و بنده هم مخالفم و عقیده دارم که دولت باید این کار را موقوف کند.
رئیس - آقای فهیم‌الملک (اجازه)
فهیم‌الملک - به طوری که آقایان ملاحظه فرمودند یکی از امضاء‌کنندگان راپورتی که در سنه ۱۳۳۳ نوشته شده است بنده بودم. در آن موقع یک عرض حالی مبنی بر چهار ماده از طرف هیئت تجار و اصناف و غیره به هیئت دولت داده شد که یکی از مواد آن راجع بود به مسئله قالی جوهری هیئت دولت هم کمیسیونی معین کرد که به شکایات آنها رسیدگی کنند و راه‌حلی برای قضیه پیدا کنند و راپورت آن را به عرض دولت برسانند. راپورتی که ملاحظه فرمودید نتیجه یکی از مسائل است که در آن وقت به هیئت دولت تقدیم شده است و این که غالب آقایان می‌فرمایند باید تجارت آزاد باشد و تجار مملکت مال‌التجاره خود را خارج نمایند گمان می‌کنم یک قدری بی‌مطالعه باشد معنی آزادی تجارت این نیست که دولت بگذارد هر کس هر کار می‌خواهد بکند و هر مال‌التجاره را می‌خواهد خارج کند مسئله تجارت که در نتیجه آن این جنگ‌های خونین مابین ممالک مختلفه واقع شده است به این سهولت از نظرشان نمی‌گذرد تمام دول در سال مبالغی خرج می‌کنند فقط برای این که زمینه برای تجارت خود تهیه کنند. ادارات اطلاعات در سایر ممالک تهیه می‌کنند مأمورین مخصوص می‌فرستند برای این ببینند در هر مملکتی چه قسم مال‌التجاره رواج دارد و به چه وسائلی سهل‌تر می‌توانند به آنجاها برسانند و هر مال‌التجاره یک جا باید برود و از چه راه باید بفرستند. چنان که اگر آقایان ملاحظه فرموده‌اند کتابچه‌های مخصوصی دارد که آن کتابچه‌ها را چاپ می‌کنند و مجاناً به تمام تجار می‌دهند که تجارت مملکت رواج پیدا کند پس دولت نباید به کلی بی‌علاقه باشد که تجار هر چه می‌خواهند به خارجه حمل کنند. این کافی نیست و باید دولت در امر تجارت مداخله کند و خودش را مواظب رواج مال‌التجاره مملکت در خارجه بداند مسئله تجارت همیشه در همه جای دنیا با یک جنبه سیاسی مخلوط است یعنی از فرط حرص و آز همیشه می‌خواهند سرمایه‌های ممالک دیگر را به مملکت خودشان جلب کنند و تمرکز بدهند مثل این که همین مسئله رنگ هم الان تا اندازه داخل در مسائل سیاسی شده و البته در این اواخر در جراید ملاحظه فرموده‌اید که رنگ‌های ثابت آلمان چه کشمکش‌هایی در بین ممالک اروپا انداخته بود و چه مقالات مفصل در روزنامه‌ها می‌نوشتند و بالاخره تاکنون هم سایر دول اروپایی نتوانسته‌اند از راه علم رقابت کنند و آن رنگ‌ها را بسازند چون از راه علم نشده حالا می‌خواهند از ضعف دول دیگر استفاده کنند و مال‌التجاره خودشان را بیشتر رواج بدهند و این مسئله کاملاً واضح و روشن است. از قالی جوهری از سال ۱۳۳۳ بنا بود صدی شش و سال بعد صدی دوازده بگیرند و همین طور اضافه شود تا به صد و بیست برسد و بالاخره در سال قوی‌ئیل به صدی هیجده رسیده بود در سال قوی‌ئیل میزان قالی رنگ ثابت که خارج شده است ۱۷۷۴۸۵۸تومان و قالی جوهری ۱۱۹۶۰۹۹تومان بوده است و وجهی که گرفته شده است ۱۵۳۳۵۰ تومان بوده است سال بعد که سال پیچی‌ئیل بوده است یک مرتبه تاکس قالی ثابت اضافه شده است و رسیده است به ۳۳۵۴۴۱۸ به تومان و دو قران و قالی رنگی به ۱۶۴۲۱۶ تومان و یک قران رسیده و یک مرتبه خمس و سدس پیدا کرده است و عایدات ۹۸۱۹۳ تومان و چهار قران بوده بعد از اواخر پیچی‌ئیل که تعرفه جدید گمرکی به موقع اجراء گذارده شد دو مرتبه تاکس را به صدی شش رسانیدند و یک قسمت از پیچی‌ئیل و سال تخاقوی‌ئیل را هم از قرار صدی شش گرفتند و در سنه قوی‌ئیل که صدی هیجده گرفتند هیچ سر و صدایی بلند نبود حالا تازه امسال این سر و صدا بلند شده است و مجدداً اسباب شکایت شده و بنده این قضیه را جز به آن رقابتی که در اروپا پیدا شده است به چیز دیگر نمی‌توانم نسبت دهم به هر حال آقای کازرونی سؤال کردند.
مدرس - خواهش می‌کنم همین جمله اخیری که فرمودید یک مرتبه دیگر بفرمایید
فهیم‌الملک - عرض کردم که در سال قوی‌ئیل از قالی‌های جوهری که خارج می‌شد در گمرک به عنوان حق معافیت صدی هیجده می‌گرفتند و از اواخر پیچی‌ئیل نرخ را پایین آوردند و صدی شش گرفتند یعنی از وقتی که تعرفه جدید گمرکی به موقع اجرا گذارده شد بنا شد گمرک قالی را از صدی هیجده بیاورند پایین و صدی شش بگیرند و یک سال بعد یک مرتبه صدی بیست و پنج بگیرند. در سال قوی‌ئیل و سال قبل از آن که صدی هیجده گرفته می‌شد سال به سال میزان قالی رنگ ثابت به نسبت پنج یک و شش یک علاوه شده است و قالی جوهری کم شده است و وجهی هم که از بابت حق‌الصدور قالی جوهری در سال قوی‌ئیل گرفته شده است ۱۵۳۳۵۰ تومان بوده با این حال از طرف تجار اظهاری نمی‌شد و آن وجه حق‌الصدور را می‌دادند و خارج می‌کردند حالا یک سال است که صدی شش می‌دهند تازه این شکایت بیرون آمده است. غرض بنده این است که این قضیه یک چیز دیگری داخلش هست و فقط عنوان قالی رنگ جوهری و ثابت نیست بلکه رقابتی است که دول دیگر در مصرف رنگ‌های خودشان دارند و می‌خواهند تجارت خودشان را رواج دهند. آقای کازرونی فرمودند قالی جوهری از چه وقت در ایران باب شده است بافتن قالی جوهری از سنه ۱۳۱۴تا ۱۳۱۵ یعنی آن وقتی که قالی‌باف‌های ازمیری شروع به تقلید کردن نمودند شروع شده است. قالی ایرانی ۳ صنعت مخصوص دارد که در اروپا پسندیده است یکی پشم‌های آن است که پشم‌های هیچ جای دیگر این تلألؤ پشم‌های ایرانی را ندارد یکی این نقشه‌های غیرمنظم است که خیلی طالب بیشتر دارد تا نقشه‌های منظم و دیگر رنگ‌های ایرانی است که رنگ‌های نباتی ثابت است و اغلب آنها را به رنگ‌های اروپایی ترجیح می‌دهند قالی‌باف‌های ازمیر بالاخره هیچ یک از این مواد اولیه را نتوانستند برای خود تهیه کنند لذا درصدد بر آمدند که قالی ایران را به زمین بزنند و وسیله پیدا نکردند جز این که رنگ‌های انتلیین را وارد کند و همین طور هم شد و پس از چهار الی پنج سال دولت ملتفت شد که تجارت قالی فوق‌العاده نکث پیدا کرده و در سنه ۱۳۱۷ در زمان مرحوم مظفرالدین شاه یک حکمی صادر شد که از ورورد رنگ جوهری ممانعت شود و اداره گمرک هم ضبط می‌کرد و می‌سوزاند چند سال که گذشت دیدند فقط ضبط کافی نیست و به وسایل مختلفه از راه قاچاق یا هر طریق دیگر باشد وارد می‌کنند و بلکه در داخله هم یک مقدار موجود بوده در سنه ۳۲۷دو مرتبه قضیه مطرح شد کمیسیون‌هایی در وزارت تجارت و هیئت وزرا وقت تشکیل و در این مطلب غور شد ابتدا یک مدتی قدغن کردند که قالی جوهری از ایران خارج نشود بعد دیدند یک ضرری به تجار وارد می‌آید قدغن کلی را فرع این قرار دادند که تا یک مدتی مهلت دهند و قالی‌های جوهری خودشان را خارج کنند و بعد از مدتی نرخ را ترقی دهند. این بود که همین صدی شش را قرار دادند چند سال هم همین صدی شش را می‌دادند بعد که خواستند علاوه کنند در موقع اضافه نمودن باز تجار متوسل به دولت شدند که اسباب ضرر ما است و مجدداً مدتی مهلت داده شد و تقریباً دو مرتبه ۳ مرتبه مهلت داده شد تا این که در سنه ۱۳۳۳ منتهی شد با این که کمیسیون تشکیل شد و در آن کمیسیون جمعی از قالی‌باف‌ها و حتی رنگریزها و تجاری که از طرف طبقات مختلفه نماینده بودند حاضر شدند و مذاکرات زیادی شد آنها اظهار داشتند که قالی جوهری چون ارزان‌تر است برای ما بیشتر مشتری دارد بعد خودشان با هم مذاکراتی نمودند و گفتند قیمت قالی به هیچ‌وجه مربوط به رنگ نمی‌شود زیرا قالی جوهری ذرعی بیست تومان هم می‌بافند و قالی رنگ ثابت ذرعی سه تومان هم می‌بافند قیمت قالی بسته است به طرز بافت و نقش آن و هیچ نمی‌توان گفت قالی جوهری با هر بافت و هر نقشی که باشد بالاخره ذرعی بیست و پنج قران قیمت دارد. قالی‌های ابریشمی غالباً جوهری هستند و خیلی هم گران به فروش می‌رسد برعکس قالی‌های ثابتی هم هست که قیمت خیلی نازلی دارد زیرا رنگ‌های ثابت ایرانی مایه‌اش پوست گردو و پوست انار و مازو و روناس است که قیمت نازلی دارد ولی چیزی که هست زحمت دارد ولی رنگ‌های جوهری یکی دو ساعت پشم را در آن می‌گذارند و در می‌آورند و خودشان این مسئله را اذعان کردند دولت هم رنگ‌های فرنگی ثابت را منع نکرده است بلکه رنگ‌های جوهری انتلین و اندیگو (نیل هندی) را منع کرده است گذشته از اینها رنگ‌های جوهری رونق قالی‌های دیگر را هم تنزل داده بوده زیرا غالباً دیده شده است که در یک بار قالی که یک قالی جوهری بوده وقتی باران می‌خورد تمام قالی‌های دیگر را هم خراب می‌کرد. قالی جوهری هم فقط در سرحدات روسیه و قفقاز مشتری داشت ولی بالاتر هیچ مشتری نداشت حالا یک چیزی که بنده خودم در پاریس دیده‌ام عرض می‌کنم یک جایی دیدم یک مقدار قالی گذارده‌اند گفتم این قالی ایرانی نیست بنده تعجب کردم و گمان کردم شاید همان قالی‌های ازمیر است و این طور شبیه به قالی ایرانی ساخته‌اند. بعد دیدم بالای قالی‌ها حلقه‌های مخصوص وطن دوخته شده است و معلوم شد ایرانی است. گفتم این قالی مال ایران است آن شخص گفت ما خبره داریم که آنها قالی‌های ایرانی را می‌شناسند آن شخص خبره آمد و نگاه کرد و گفت بلی شما حق دارید ولی ما قالی ایرانی که می‌گوییم باید سه صنعت در آن باشد باید پشم و نقش و رنگش هر سه ایرانی باشد این قالی‌ها پشم و نقش ایرانی است ولی رنگش ایرانی نیست و مدتی با من مذاکره کرد و می‌گفت که این رنگ‌ها قالی‌های شما را به زمین زده است چرا این رنگ‌ها را استعمال می‌کنید بنده هم همان وقت یک راپورتی برای وزارت خارجه فرستادم پس نمی‌شود گفت رنگ جوهری هیچ سکته به تجارت قالی وارد نمی‌آورد بنده عرض نمی‌کنم که قالی جوهری در خارج هیچ مشتری ندارد البته مشتری دارد و به واسطه رنگش ارزان‌تر هم می‌خرند ولی هر چه باشد تجارت سکته وارد می‌آید امروز در آمریک کنترل گذارده‌اند که قالی‌های جوهری وارد نشود و قالی‌های ثابت وارد می‌شود کمپانی‌هایی که خارجی‌ها در عراق و کرمان دارند سعی می‌کنند که یک ذره رنگ انتلین کار نکنند و تمام رنگ‌های آنها یا رنگ‌های ثابت ایران است یا رنگ‌های ثابت فرنگی البته وقتی دول اروپا دیدند که دولت ایران یک اقداماتی می‌کند که رنگ‌های جوهری در کارخانه‌جات قالی‌بافی استعمال نشود اسباب اطمینان به مال‌التجاره مملکت شود در آنها می‌شود و اسباب اطمینان همان کمیسیون برای این که یک راه‌حلی برای تجارت قالی معین شود با حضور بعضی متخصصین اروپایی و نمایندگان تجار این طور مذاکره شد که دولت برای جلوگیری از رنگ‌های جوهری اقدامی بنماید و تهیه رنگ‌های ثابت بنماید و برای همین کار دو نفر شمیست وارد کردند که یکی از آنها الان هم هست و اسباب لابراتوار و غیره هم از لوازم او بود برای او مهیا کردند که اشخاصی که می‌خواهند ساختن رنگ‌ها را یاد بگیرند بیایند آنجا و تحصیل کنند همان روزها امیر مفخم بختیاری که یک کارخانه بزرگ قالی‌بافی در کمره دارند در تهران بودند وقتی دیدند یک همچون مدرسه‌ای هست با بنده مذاکره نمودند و تلگراف کردند سه نفر از کارگرهاشان آمدند به تهران و بنده آنها را به آن مدرسه بردم به مسیو وارنکوف معرفی کردم پس از یکی دو ماه همان اشخاص را دیدم که با یک شعف فوق‌العاده به وطن خود مسافرت می‌کردند و می‌گفتند که طرز تهیه رنگ‌های ثابت و تغییر دادن رنگ‌ها و برداشتن رنگ‌ها را به خوبی فهمیدیم و الان هم می‌رویم و آنجا مشغول کار می‌شویم و همین طور بعد هم باز دولت اعلان کرد حالا اگر مردم نیامدند تحصیل کنند دولت چه باید بکند دولت که نمی‌تواند مردم را به زور حاضر کند که بیایید تحصیل بکنید به علاوه آیا اساساً کسی در این مجلس هست که بگوید من قالی جوهری را بهتر از قالی ثابت می‌دانم خیر هر کس می‌داند قالی ثابت بهتر از قالی جوهری است که به واسطه آفتاب و آب رنگ آن تغییر می‌کند این که می‌فرمایند در همین چند ساله قالی جوهری مگر فروش نداشته است مشتری داشتن یا نداشتن دلیل نمی‌شود بر این که قالی جوهری باید باشد ما از روی عمل گمرکات در این چند ساله وقتی به تعرفه‌ها و احصاییه‌های گمرکی نگاه می‌کنیم می‌بینیم از سنه ۱۳۱۷ که قالی‌های جوهری زیاد رواج پیدا نموده بود و در سنه ۱۳۲۶ تا ۲۷ باز ترقی نموده و بالاخره قیمت سال‌های ۱۳۳۰ تا ۳۲ را نیز یادداشت نموده‌ام و می‌بینم که با جلوگیری از قالی‌های جوهری چگونه یک رشته از تجارت مملکت ترقی می‌نمایند و بالاخره برای اشخاص چه تفاوت می‌کند که به همان قیمت ارزان یک رنگ ثابتی تهیه نمایند و آیا اگر همین رنگ ثابت اروپایی را به خوبی بگیرند و عمل آورده استعمال بنمایند باز هم باید گفت استعمال رنگ جوهری سهل‌تر است اگر این ایراد را نکنند دیگر باید گفت برخلاف محسوسات حرف می‌زنند حالا اگر آنها تا به حال غفلت کرده‌اند البته دولت باید این اقدام را بکند و شعبه‌های مدرسه رنگریزی فعلی را در عراق و کرمان و نقاط مهمه قالی‌بافی دایر نماید و ساختن رنگ‌های ثابت را به مردم بفهماند که زحمت و قیمت این رنگ‌ها با رنگ‌های جوهری به هیچ‌وجه تفاوتی ندارد وقتی که دولت یک چنین اقدامی نمود بنده یقین دارم که دیگر تجار شکایت نخواهند نمود و امیدوارم در صورتی که تجار به این ترتیب اظهار مخالفت بنمایند آقای کازرونی هم از مخالفت خودشان صرف‌نظر کنند بنابراین بنده در نتیجه عرایض خودم همان خلاصه راپورتی که به عرض آقایان رسیده است تجدید می‌کنم رایج بودن و آزاد بودن قالی جوهری کاملاً برخلاف مصالح و تجارت مملکت است. مشتری‌های خارجی را به کلی از بین می‌برد یکی از آقایان می‌فرمایند چه طور شده است که در سرحدات قالی‌های متعلقه به اروپایی‌ها را نمی‌بیند ولی مال ایرانی‌ها را می‌بینند برای این است که آنها در قالی‌های خودشان کنترل‌های خیلی سختی گذارده‌اند هر کارخانه که در اروپا معروف است وقتی مهرشان در روی هر صندوقی باشد معتبر است معهذا اگر گمرک بخواهد رسیدگی نماید مانعی ندارد پس به عقیده بنده اولاً باید حتی‌الامکان از ورود رنگ جوهری جلوگیری نموده و همچنین خروج قالی‌های جوهری را به توسط گمرک زیاد منع نماید نهایت این است که عجالتاً برای کمک به تجار گمرک زیاد را قائل نیستم ولی صدی شش را هم کم می‌دانم زیرا صد شش کافی نیست و نمی‌تواند آن ضرر مخصوص را تکافو نماید. و بالاخره یقین دارم در ترویج رنگ‌های جوهری در داخله ایران یک ترتیبات دیگری هم دخیل است و ممکن است همان کسی که به قول آقای حاج میرزا مرتضی قند را یک من دو قران و سه قران در ایران ارزان‌تر از مملکت خود می‌فروخت همان طور یک مبلغی علاوه می‌دهند که جوهرشان در داخله مملکت ایران به مصرف فروش برسد این است که بنده این مسئله را برای تجارت ایران مضر می‌دانم و برای جلوگیری از آن دولت می‌تواند در همه جای مملکت در نقاط مهمه قالی‌بافی مدرسه رنگ‌سازی دایر نماید تا تهیه رنگ‌های ثابت را به مردم بیاموزند. بنده عقیده‌ام این است که امسال را از قالی‌های جوهری صد ۹ بگیرند چنان که دو سال هم صدی هیجده می‌دادند و بعد کم کم ترقی بدهند و سال به سال گمرک آن را اضافه نمایند و در ضمن هم تهیه رنگ‌های ثابت را به مردم یاد بدهند تا مردم هم بعد از آن که رنگ‌های ثابت را حاضر دیدند متوسل به رنگ‌های جوهری نشوند.
رئیس - چند دقیقه تنفس می‌شود
(جلسه برای تنفس تعطیل و پس از نیم ساعت مجدداً تشکیل گردید)
رئیس - آقای سید یعقوب مخالفید؟
آقا سید یعقوب - خیر با راپورت موافقم.
رئیس - آقای ملک‌الشعرا موافقید؟
ملک‌الشعرا - گمان می‌کنم دلایلی که آقای فهیم‌الملک اقامه فرمودند تا حدی برای اقناع آقایان کافی باشد باید روح این مسئله و حقیقت آن را تفکیک نمود مسئله تنها راجع به تجارت نیست بلکه راجع به صنعت مملکت است بلی اگر ما می‌خواستیم تنها از نقطه‌نظر تجارت قضیه را حل نماییم ممکن بود بعضی از دلایل آقایانی که با قالی‌های جوهری موافقند همراهی بنماییم ولی این مسئله مربوط به صنعت است و تجار هیچ وقت علاقمند به صنعت نیستند چنانچه ارباب صنایع هم چندان در تجارت علاقمندی و نفوذی ندارند فقط دولت باید در این موضوع صنعت مملکت را در نظر داشته باشد منتهی به تجار هم تا اندازه‌ای اگر لازم باشد کمک بکند. حال باید دید که برای ترقی آنچه باید کرد در همه جا معروف است و از مطالب پیش پا افتاده است که با چند چیز می‌شود صنعت را ترقی داد یکی از آن اصول اصل اتفاق و استحکام است اصل اتفاق و صحت عمل و عدم‌تقلب در صنعت یکی از اصول مسلمه است که برای ترقی و رواج صنعت در تمام ملل عالم به کار برده می‌شود حالا ما بایستی در روی این اصل یعنی اصل اتقان و استحکام صحبت بنماییم مسلم است که اگر مجلس شورای ملی اجازه بدهد که یک قسمت از تجار برای استفاده سودشان (آن هم یک استفاده آنی که همیشه عادت تجار ایرانی هست که منافع عاجل را بر منافع اصلی ترجیح می‌دهند) این قالی‌های جوهری را خارج نمایند عملاً یک لطمه به صنعت مملکت وارد آورده است. همان طور که آقایان فرمودند رنگ ثابت و جوهری برای تاجر در ارزانی و گرانی تفاوتی نخواهد داشت و چنان که تحقیق شده است فقط تفاوت عمل صدی پنج تجدید شده است و این صدی پنج آن قدرها قابل نیست که آن را اساس قانون قرار داده و بگوییم چون صدی پنج به تجار ضرر وارد می‌شود بایستی قالی جوهری رواج پیدا کند. بلی چیزی که هست یک بطوی در تهیه رنگ ثابت است زیرا رنگ جوهر چنان که گفته شد زودتر ممکن است که پشم را رنگ کند ولی رنگ ثابت یک قدری زحمت دارد و متأسفانه چون در ایران سرمایه نیست و اشخاص قالی‌باف با سرمایه‌های خیلی جزیی قالی می‌بافند لهذا باید همیشه از تجار یک وجه مساعده بگیرند و با آن وجه مساعده روزگار خودشان را انجام بدهند و همین مسئله باعث شده است که رنگ جوهری رواجی پیدا کرده است. ولی نظر به این که از رنگ ثابت و غیرثابت یک فرقی زیادی در ارزانی و گرانی قالی حاصل نخواهد شد به واسطه فی‌الجمله آسان‌تر بودن رنگ جوهر ما نمی‌توانیم اجازه بدهیم که در ایران رنگ جوهری معمول باشد چنانچه آقایان هم فرمودند این مسئله ثابت و محقق است که ارزانی و گرانی قالی به واسطه گره‌ها و بافت قالی است آن چینه‌ها و گره هر قدر نزدیک‌تر به هم باشند قالی گران‌تر است و هر قدر فواصل آن گره‌ها زیاد باشد آن قالی ارزان‌تر خواهد بود و این که بعضی آقایان می‌فرمایند ما بازارهای مخصوص برای قالی‌های جوهری داریم بنده این مسئله را تحقیق کردم فقط بازار خرید قالی جوهری حدود روسیه است و در آنجا هم تجار ایرانی خرده‌فروشی نمی‌کنند بلکه فرش‌های جوهری خودشان را به تجار و سرمایه‌داران روسی در تقلیس و باکو و سمرقند تقسیم می‌کنند و آنها هم قالی را به اسم جوهری می‌خرند و می‌برند در اقصی بلاد روسیه و به اسم ثابت می‌فروشند این بازار هم تازه تأسیس شده است و شاید تاریخ آن بیش از هفت الی هشت سال نباشد و من تصور نمی‌کنم که با تکرار این بازار ما بتوانیم قالی جوهری را آزاد بگذاریم زیرا ممکن است که این بازار بعد از ده دوازده سال دیگر بشکند و کساد شود زیرا رنگ جوهری اگر چه در روسیه به واسطه کمی آفتاب قدری دوام می‌کند ولی معذالک چیزی نخواهد گذشت که آن بازار هم از دست می‌رود زیرا عنقریب حس خواهند کرد که این فرش‌ها جوهری و قابل دوام نیست و این مسئله طبیعی است که هیچ خریداری حاضر نیست که یک قالی بخرد و رنگ او بعد از چندی فاسد شود و این بازار هم منحصر به روسیه نیست و گمان نمی‌کنم که در هند و بین‌النهرین بعد از این ما بتوانیم قالی جوهری را به فروش برسانیم بنابراین ما نباید با اطمینان اعتبار بازار منحصر به فرد روسیه به خصوص در صورتی که معلوم هم نیست که بعدها وضعیت تجارتی‌اش چه خواهد بود چنین اجازه بدهیم موافق راپورت اخیری که از بین‌النهرین و آناتولی واصل شده است مقدار خیلی زیادی از قالی‌های ایرانی در آنجاها روی هم متراکم شده و به واسطه جوهری بودن هیچ خریداری ندارد و حتی الان قیمت قالی جوهری ایران در بین‌النهرین ارزان‌تر از خود تهران و نقاط دیگر ایران است و علت این که تجار نمی‌توانند فرش‌های خود را برگردانند این است که چون برای حمل آن کرایه داده‌اند و اگر بخواهند برگردانند یک کرایه برگشتن هم متوجه اینها شده و ضرر خواهند نمود این است که قالی‌های جوهری را در بین‌النهرین به ضرر می‌فروشند و باز هم خریدار آن یک قسمت از تجار ایرانی هستند که آنها را می‌خرند می‌خواهند به ایران برگردانند و منتظر باز شدن راه روسیه هستند پس گفته نشود که قالی جوهری بازار فروش دارد اگر دولت از نمایندگان خود در ممالک خارجه از قبیل هندوستان و بین‌النهرین و غیره تحقیق کند ملاحظه خواهید کرد که در همه جای دنیا قالی‌های جوهری خریدار ندارد در این صورت و با ذکر این مقدمات عقیده بنده این است که آقایان قدری دقیق بشوند و فکر بکنند و یک رأیی که اجازه تقلب به صنعت ایران می‌دهد و ایجاب می‌کند که صنعتگران بتوانند تقلب بکنند ندهند این مسئله یک مسئله فنی و تجارتی خیلی مهمی است و به صرف این که تجارت باید آزاد باشد و همان طور که چیت رنگی هست و مشتری دارد قالی جوهری هم باید آزاد باشد به عقیده بنده در تحت این منطق نبایستی یک قدم خطرناکی که فنای یگانه صنعت ایرانی در او است برداشت بنده با این راپورت کمیسیون از دو نقطه‌نظر مخالفم یکی راجع به پلمب و علامت مخصوص خروج از سرحد است زیرا به عقیده بنده می‌توانند در وقت خروج از سرحد هزار گونه تقلبات بنمایند و پلمب‌ها را عوض کند و به علاوه خود این مسئله که یک علامتی به قالی‌های جوهری بگذارند اجازه یک قسم تقلبی خواهد بود دیگری مسئله صدی شش است که بنده کاملاً با آن مخالفم بنده برای قالی جوهری در آتیه نه در ایران و نه در خارجه طالب و خریداری نمی‌بینم و بنده یقین دارم که همین مسئله آزادی قالی جوهری در آینده بعضی دسایس هم ضمیمه او شده و یک دفعه این صنعت نفیس از بین می‌رود و بالاخره بنده چون به این صنعت علاقمندم این است که عرض می‌کنم صنعت را از تقلب باید محفوظ نگاه دارید وقتی که صنعت صالح و سالم شد در آن صورت تجارت هم در روی آن صنعت جریان طبیعی خود را سر خواهد نمود تجارت هیچ وقت از سیر خود باز نمی‌ماند تجارت مثل آبی می‌ماند که از هر طرف جلوی او را بگیرند بالاخره راه خود را باز کرده و جریان خواهد نمود ما امروز نباید تأسف بخوریم که فلان تاجر به واسطه منع خروج قالی جوهری ضرر می‌کند تاجر در ایران خیلی ضرر می‌کند بگذارید راجع به این مسئله هم عقیده بعضی از آقایان (اولاً عقیده بنده این است که تاجر هیچ ضرر نخواهد کرد) ضرر بکند بگذاریم صنعت با کمال اطمینان باقی بماند آن وقت تجارت هم در روی آن سیر خودش را خواهد نمود این است که بنده در تحت یک اصولی که در نظر خودم روشن و ثابت می‌دانم با این راپورت مخالفم ولی در هر حال برای این که از تجار هم مراعاتی باشد حاضرم با پیشنهاد آقای فهیم‌الملک موافقت نمایم که تا حدی حق معافیت از قرار صدی نه از قالی‌های جوهری گرفته شود و مبلغ عایدی آن را هم دولت صرف تأسیس و توسعه مدارس رنگرزی نماید یکی از آقایان فرمودند که این مدرسه فعلاً در تهران موجود است در این صورت ممکن است شاگردان دیپلمه این مدرسه را با مخارج صدی نه که حتی معافیت از قالی‌ها گرفته خواهد شد به ولایات و ایالات اعزام دارند و در آنجا اسباب‌های رنگری را تهیه نموده و به مردم مجاناً بیاموزند البته وقتی صنعتگران ایرانی ببینند که قالی رنگ ثابت بهتر از قالی‌های جوهری فروخته می‌شود و وسایل رنگ‌سازی هم برایشان آماده است خود آنها رنگ‌های ثابت به کار خواهند برد و آنجاهایی هم که قالی رنگ جوهری می‌خریدند بعدها به همان قالی‌های ثابت اکتفا خواهند نمود وقتی که ما حاضر شدیم رنگ ثابت تهیه نمود و قالی‌های ثابت‌تر را به همان قیمت جوهری بفروشیم دیگر مردم قالی‌های ثابت را نخواهند گذاشت قالی‌های جوهری بخرند بنابراین بنده با این راپورت از دو نقطه‌نظر مخالفم یکی به واسطه همان عملی نبودن مهر و علامت مخصوص دیگری با اخذ صدی شش و بنده عقیده دارم که این راپورت را به کمیسیون عودت داده و اساساً عوض شده موافق پیشنهاد آقای فهیم‌الملک تهیه شود و از روی آن رأی گرفته شود.
مخبر - بنده در موقعی که راجع به مواد مذاکره می‌شود جواب این قضیه را عرض خواهم کرد ولی عجالتاً شور در کلیات است و ایشان هم با کلیات موافق بودند.
رئیس - خیر ایشان موافق نبودند بلکه از حیث کمی حقوق مخالف بودند مذاکرات را آقایان کافی نمی‌دانند.
(گفته شد - کافی نیست)
رئیس - آقای محمدهاشم میرزا (اجازه)
محمدهاشم میرزا - عرایض بنده گفته شد بیش از این وقت مجلس را تلف نمی‌کنم.
رئیس - آقای حاج شیخ اسدالله
حاج شیخ اسدالله - بنده مذاکرات را کافی می‌دانستم لیکن حالا که آقایان می‌فرمایند باید مذاکره شود بنده هم نظریات خودم را عرض می‌کنم سابقاً در جلسات قبل که صحبت شد بنده راجع به این موضوع یک عقیده اظهار کردم ولی بعد از تحصیلات امروز آن عقیده‌ام را تغییر داده‌ام عقیده سابقم این بود که باید این تجارت آزاد باشد و در سرحد متعرض آن نشوند و هیچ فرقی بین قالی ثابت و جوهری نگذارند ولی پس از تحقیق ملتفت شدم که خیر نمی‌توان به کلی قالی جوهری را آزاد گذارد و بلکه باید تعقیب کند تا همان قسمی که آقای ملک‌الشعرا فرمودند اساس قالی جوهری از بین برداشته شود این صنعت ترقی کند و باید دید جهت این که قالی جوهری ساخته می‌شود چیست جهت این است که وسایل تهیه رنگ‌های ثابت در بعضی از نقاط فراهم نیست ولی در بعضی از عشایر و ایلات بلدند و همه قسم رنگ‌های ثابت تهیه می‌کنند و قالی‌های خودشان را هم به قیمت خوب می‌فروشند آقایان تصدیق می‌فرمایند که مهمترین الوان الوان نباتی است حتی الوان نباتی ثابت از تمام الوان ثابتی که امروز در رنگریزی استعمال می‌شود بهتر است و در بعضی از عشایر رنگ ثابت نباتی درست می‌کنند اما در آن جاهایی که رنگ ثابت فراهم نیست وقتی قالی‌باف یک قالی را می‌بافد قیمت آن از حیث کار و گره یا رک مختلف است و در موقع فروش ذرعی هفت هشت الی ده تومان با قالی جوهری تفاوت قیمت دارد و با این که این تفاوت قیمت را آن بیچاره کارگر حس می‌کند معذالک باز برای حاضر نبودن وسایل تهیه رنگ‌های ثابت باز قالی جوهری می‌ماند پس دولت باید وسایل رنگریزی را در تمام مملکت تهیه نماید باری کارگر بیچاره چون تهیه رنگ ثابت برایش ممکن نیست برای این که بیکار نماند با رنگ‌های جوهری که همه جا ممکن است تحصیل نمود قالی می‌بافند ولی رنگ‌های نباتی این طور نیست و تهیه آن قدری اشکال دارد غرض این است که دولت باید وسایل تهیه رنگ‌های ثابت را فراهم کند و البته پس از این که فراهم شد از قالی جوهری طبعاً کاسته می‌شود و وقتی این صنعت ترقی کرد تجارت هم در پرتو آن ترقی می‌کند پس باید راجع به این صنعت دو چیز را در نظر بگیریم یکی آن که از خروج قالی جلوگیری نماییم به قسمی که اسباب زحمت برای تجار راجع به حمل قالی فراهم نیاید دیگر این که وسایل تهیه رنگ ثابت را فراهم بنماییم تا تجار یاد گرفته و به قالی‌باف دستور بدهند زیرا خود قالی‌باف نمی‌تواند آن را فراهم کند مثل این که در عراق هم مرسوم است که خود تجار به کارخانه‌های قالی‌بافی پست‌های رنگ‌کرده می‌دهند و قیمت آن را حساب می‌کنند برای این که آن رعیت بیچاره وسایل رنگ کردن برایش فراهم نیست حالا دولت هم باید از این مسئله جلوگیری نماید ولی به طوری که به تجار ضرری وارد نیاید به این وسیله که فعلاً صدی شش از قالی‌های جوهری در گمرک دریافت شود و سال‌های بعد کم کم به این گمرک اضافه شود تا تجار هم مجبور شوند و به قالی‌باف‌ها دستور بدهند که قالی جوهری ببافند و خودشان رنگ‌های ثابت تهیه نموده و به کارخانه‌ها بدهند ولی معلوم است که دولت باید در این امر به آنها کمک نماید و تا خود دولت اقدام عملی در این کار نکند خود قالی‌باف‌ها نمی‌توانند شخصاً تهیه نمایند می‌فرمایند در تهران یک مدرسه رنگریزی موجود است بنده عرض می‌کنم که این مدرسه تهران چه خدمتی می‌تواند به عشایر خراسان و یا ولایات کرمان و فارس بکند این مدرسه را باید توسعه داد و منحصر به تهران ننمود زیرا در تهران این اندازه‌ها محل احتیاج نیست و همه اهالی آن راحت و خوشگذران هستند و در پی صنعت نمی‌روند اما در ولایاتی که این صنعت در آنجاها دایر است این مدرسه لازم است و به این جهت بنده معتقدم که همان پیشنهاد کمیسیون صرف‌نظر از آن ماده که برای قالی نشانی قائل شده است (زیرا به عقیده بنده آن ماده عملی نیست) تصویب گردد و در سرحد هم یک مبلغی به عنوان حق معافیت از قالی جوهری گرفته شود تا تجار کم کم متذکر شده و از فروش و حمل قالی‌های جوهری منصرف شوند و دستور بدهند که قالی ثابت بافته شود و در سر تا سر مملکت معمول شود بنده به موجب اطلاعی که از ولایت خودمان دارم در کارخانه‌های آنجا قالی جوهری بافته نمی‌شود و رنگ‌های ثابت استعمال می‌کنند و رنگ‌های این مدرسه رنگریزی که تازه تأسیس شده در آنجا نیست و به واسطه همان رنگ‌های ثابت که در قالی‌های خود استعمال می‌کنند قالی‌های آنجا ذرعی هفت هشت تومان با قالی‌های جاهای دیگر تفاوت قیمت دارد در صورتی که بافتنش با سایر قالی‌ها یکی است و تجار عراقی می‌آیند و با این تفاوت قیمت می‌خرند فقط از این نقطه‌نظر که رنگش ثابت است و رنگ ثابت امروزه در تمام دنیا مؤثر است پس عقیده بنده این است که باید جدیت کرد تا رنگ‌های ثابت در ایران معمول شود و تمام کارخانه‌های قالی‌بافی مملکت رنگ ثابت استعمال کنند و اگر به این قسم رفتار شود یک خدمت بزرگی به اهل مملکت و تجارت و صنعت مملکت شده است.
رئیس - جنابعالی که مخالف بودید.
حاج شیخ اسدالله - با این مسئله موافق بودم که در سدحد صدی شش بگیرند.
مخبر - بنده در قسمتی که آقای ملک‌الشعرا فرمودند و آقای حاج شیخ اسدالله هم فرمایش ایشان را تأیید کردند که صد شش کم است از آن نقطه‌نظر می‌خواستم عرض کنم که کمیسیون فوائد عامه اهمیت شایانی می‌دهد به این که بالاخره قالی جوهری تهیه نمایند و حمل به خارجه نشود ولیکن این نتیجه دفعتاً واحده حاصل نمی‌شود برای این که از یک طرف دولت باید تهیه رنگ‌های ثابت و رنگ‌سازهای تحصیلکرده بکند و از یک طرف هم یک عوارض مختصری بگذارد که از این مسئله جلوگیری شود و مقصود کمیسیون این نیست که از این صدی شش دولت استفاده کند فقط نظر کمیسیون نظر استفاده صنعت است که صنعت ایران بالاخره از ریب و شک مصون باشد و جوهر در قالی‌ها استعمال نشود و به هیچ‌وجه نمی‌شود صدی ۹ و صدی دوازده معین کرد با دقتی که کمیسیون کرد به طوری که در راپورت ذکر شده به صدی شش قانع شده بدون این که از این مبلغ چیزی حیف و میل بشود فقط تمامش باید برای تهیه رنگ به مصرف برسد و کمیسیون بیش از این مبلغ را هم جایز نمی‌داند.
رئیس - مذاکرات کافی است یا خیر؟
(اغلب گفتند - کافی است)
رئیس - رأی می‌گیریم داخل در شور مواد بشویم یا نه
آقایانی که تصویب می‌کنند داخل در شور مواد بشویم قیام فرمایند
(غالباً قیام نمودند)
رئیس - تصویب شد ماده اول قرائت می‌شود.
(به مضمون ذیل قرائت شد)
ماده اول - برای ترویج قالی‌های ثابت که تدریجاً رو به ازدیاد گذارد کمیسیون معتقد است صدی شش به عنوان حقوق معافیت از قالی‌های جوهری مأخوذ شود مشروط بر این که تمام آن مبلغ برای تهیه رنگ‌های ثابت و ترتیب رنگ‌سازهای فنی که فعلاً به یک مدرسه مختصری قناعت شده و ایجاد شعب آن در مراکز ایالات و نقاط مهمه که قالی‌بافی هست به مصرف برسد.
رئیس - آقای وحیدالملک. (اجازه)
وحیدالملک - بنده اجازه خواسته بودم که در کلیات صحبت کنم ولی متأسفانه نوبت به بنده نرسید و خیلی خوشوقتم که می‌بینم از برای رنگ ثابت یک عقیده ثابتی در مجلس دارد پیدا می‌شود و بنده متزلزل بودم که شاید طرفداران رنگ ثابت اکثریت پیدا نکند ولی حالا خوشبختانه می‌بینم طرفداران رنگ ثابت دارند اکثریت پیدا می‌کنند صنعت قالی صنعتی است که از قدیم‌الایام در ایران معمول بوده و یکی از صنایعی که امروز برای ما باقی مانده همین است این هم متأسفانه اخیراً به واسطه همین رنگ جوهر و تقلباتی که در آن می‌شود از بین می‌رود آقای کازرونی سؤالی فرمودند که ابتدای شروع رنگ جوهر از چه وقت بوده چون درست جواب ایشان داده نشده این است که بنده عرض می‌کنم از بیست و نه سال قبل این رنگ جوهر در ایران متداول شده و این مسأله به واسطه رقابتی بود که کمپانی شرق قالی‌بافی ازمیر که با یک سرمایه زیاد اروپایی در آنجا تشکیل شده و انحصار قالی‌بافی ازمیر را گرفته بود و تقریباً می‌خواست تمام قالی شرق را برای خودش منحصر کند این نیرنگ را زد چون در مقابل قالی ایرانی نتوانست رقابت کند از این جهت متخصصین فرستاد به ایران از برای این که تفتیشاتی بکند و سبب امتیاز قالی ایران را بفهمند متخصصین از طرف کمپانی به ایران آمدند و در مرکز قالی‌بافی تفتیشاتی به عمل آوردند و معلوم کردند که امتیاز قالی‌های ایرانی از چه چیز است از برای ضبط رنگ مخصوصاً پشم خراسان و کرمان و بعد هم پشم کردستان ثانیاً رنگ ثابت ایران یک امتیاز مخصوص دارد که در هیچ جا پیدا نمی‌شود و آفتاب در زوال او تأثیری نمی‌کند کمپانی شرق ازمیر فرستاد به ایران و یک مقدار زیادی پشم و رنگ ثابت از اینجا به ازمیر حمل نمود برای این که در آنجا با پشم و رنگ ایران قالی ببافند و قالی هم بافتند ولی باز خوبی قالی‌های ایرانی نشد مجدداً متخصصین به ایران فرستادند و تفتیشاتی به عمل آوردند معلوم شد که یک کیفیتی در هوا و نور آفتاب ایران هست که در ازمیر نیست نور آفتاب ایران بهترین وسیله است برای ممزوج کردن و ثابت کردن رنگ‌ها در پشم و بالاخره کمپانی دید آفتاب ایران را نمی‌تواند به ازمیر ببرد این بود که نیرنگی به نظرشان رسید که رنگ جوهری را وارد ایران نمایند و در مراکز قالی‌بافی ایران رواج بدهند و می‌دانستند رنگ جوهر که در صنعت قالی‌بافی داخل شود بالاخره این صنعت را از بین می‌برد و همین طور هم شد پس از بیست و هشت سال قبل که در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه بود این رنگ به ایران آمد و دولت هم در آن اوقات قدغن سختی در این موضوع نکرده بود اگر چه راپورت‌هایی که از خارج می‌رسید که رنگ جوهر باعث شکست قالی است ولی از طرف دولت در این موضوع چندان عطف توجه نمی‌شد تا این که در سنه ۱۳۱۷ در زمان سلطنت مظفرالدین شاه اکیداً از طرف دولت ورود رنگ جوهر قدغن شد و همین طور برای خروج قالی جوهری هم دو سال مدت قرار دادند که پس از دو سال دیگر به خارجه حمل نشود پس از این که آن مدت منقضی شد باز صدای تجار قالی بلند شد که قالی‌های تهیه شد در سابق تمام شده است این بود که آن مدت را ادامه دادند و تجار تا مدتی ساکت بودند ولی به محض این که مدت ثانوی هم گذشت دیگر از حمل قالی‌های جوهری در سرحدات جلوگیری می‌کردند و مجدداً تجار بلند شد و این مطلب به همین حال باقی شد تا مجلس اول مفتوح شد و تجار در این موضوع به مجلس شکایت کردند مجلس هم در آن اوقات یک اظهار عقیده کرد ولی متأسفانه دوسیه‌های آن مجلس مفقود شده و نیست و بنده نتوانستم چیزی از آنها به دست بیاورم.
آقا سید یعقوب - یک راپورت مفصلی هست.
وحیدالملک - شاید باشد ولی در دوره مجلس دوم خاطرم هست که وزارت مالیه موضوع قالی جوهری و شکایت تجار را رجوع به مجلس کرد مذاکره مفصلی در این موضوع به عمل آمد و مجلس شورای ملی قدغن حمل قالی را تأیید کرد ولی تعیین مدت را که پس از چه مدتی بایستی این قدغن به موقع عمل گذاشته شود رجوع کردند به کمیسیون که بنا بود در وزارت فوائد عامه تشکیل شود اگر آقایان مایل باشند که نتیجه مذاکرات را بدانند به صورت مشروح جلسه سیزدهم صفر مراجعه فرمایند بعد از آن جلسه کمیسیونی که در وزارت فوائد عامه از شصت و هشت نفر تجار و متخصصین این فن که دعوت شده بودند تشکیل شد و آن آقایان از بین خود ۱۲نفر انتخاب کردند که با نمایندگان وزارت مالیه و وزارت فوائد عامه تشکیل کمیسیونی داده بنشینند و تعیین مدت کنند پس از ۳ ماه مذاکرات این کمیسیون ختم شد و مقرر داشتند که تا دو سال دیگر قالی جوهری حمل نشود در این موضوع احکامی از وزارت مالیه صادر شده که یکی از آنها را برای مزید اطلاع آقایان می‌خوانم چهاردهم رجب ۱۳۲۸ ایالت جلیله آذربایجان به موجب تصویب مجلس مقدس و قراردادی برای استعمال رنگ جوهری و جلوگیری از فروش و حمل قالی‌های جوهری دو سال مهلت و مدت معین شده است به اداره مرکزی گمرکات هم اخطار گردید که به رؤسای گمرک ولایات اطلاع بدهند که تا دو سال از استعمال رنگ جوهر و حمل و فروش قالی‌های جوهری نباید ممانعت شود ولیکن ورورد جوهر انتلین کمافی السابق با المره ممنوع و اداره گمرکات در اجرای این ممنوعیت به تکالیف خود رفتار خواهد کرد ملاحظه بفرمایید که در این حکم می‌گوید بر طبق قدغن مجلس شورای ملی یعنی این موضوع را مجلس شورای ملی قدغن می‌کند و ضرب‌الاجل را کمیسیون فوائد عامه معین کرده است و بالاخره تا سنه ۱۳۳۰ از طرف تجار شکایتی نبود ولی چون مدت تمام شد باز شکایت شروع گردید و در آن زمان دولت وقت آن مدت را دو سال دیگر ادامه داد ولی تصمیم گرفت که حقوق معافیت از قالی گرفته شود اول صدی ۳ و بعد از سه ماه صدی شش و همین طور ۳ ماه به سه ماه صدی سه بالا برود تا صدی بیست و چهار بشود تجار صدی ۳ و صدی شش را به آسانی می‌پرداختند و قالی‌های خود را از گمرک عبور می‌دادند همین که خواست میزان گمرک از صدی شش بالا برود صدای تجار بلند شد و همین طور کج‌دار و مریض و مسکوت‌عنه ماند تا سنه ۱۳۳۲ در کابینه آقای مستوفی‌الممالک کمیسیون تحقیق تشکیل گردید (همان کمیسیونی که آقای فهیم‌الملک هم عضو آن بودند) و راپورت آن به عرض آقایان رسیده است که حقیقتاً جامع‌ترین راپورتی است که یک کمیسیون می‌تواند بدهد بالاخره در بدایت امر تجار صدی شش را می‌دادند تا این که حقوق معافیت بالا رفت و به صدی ۱۸ رسید در کابینه آقای وثوق‌الدوله باز تجار شکایت نمودند و یک سال تخفیف گرفتند که صدی ۱۸ را صدی ۱۵ بدهند در سال بعد که صدی ۱۸ بود مصادف شد با اختتام جنگ اروپا و تجار شروع کردند به حمل قالی در این موقع نیز شکایت تجار دوباره شروع شد و بالنتیجه برحسب تصمیم هیئت وزرا صدی ۱۸ برگشت به صدی ۶ و حالیه در موضوع اخذ صدی ۲۵ به میان آمد یعنی بر طبق قرارداد گمرکی که دو سال نیم قبل مابین دولت ایران و دولت انگلیس برقرار شده بنا بوده است که از امسال صدی ۲۵ گرفته شود این است که دوباره شکایت تجار شروع شده و این که امروز می‌بینید بلند شده است هیئت وزرا حالیه هم در نتیجه شکایات تجار تصمیم گرفتند که به جای صدی ۲۵ صدی ۱۲ گرفته شود این تصمیم هیئت دولت هم تجار را قانع نکرد و به مجلس شورای ملی شکایاتی رسید که آن شکایات مدرک مذاکره امروز ما است این تقریباً جواب آقای کازرونی بود که از چه تاریخ استعمال رنگ جوهر در قالی ایران معمول شده و تقریباً تاریخش همین بود که عرض کردم.
آقا میرزا علی کازرونی - اینها مربوط به سؤال بنده نبود.
وحیدالملک - اما راجع به این که قالی جوهری در خارجه محل استعمال دارد و این که آقایان تجار که این متاع را حمل به خارجه می‌کنند البته در آنجا بازار فروشش را دارند و می‌توانند به مصرف برسانند و در صورتی که در آنجا می‌توانند این متاع را به مصرف فروش برسانند ما چرا باید جلوگیری کنیم این مسئله فهمش خیلی آسان است. قالی ایران در خارجه خیلی مشهور است و بازار فروشش هم یک جا و دو جا نیست و با یک سال و دو سال بلکه ده سال هم خرید و فروشش در خارجه قطع نمی‌شود ولی بالاخره استعمال رنگ جوهر یک روزی این تجارت را از بین خواهد برد و شاید امروز و فردا نباشد ولی عاقبت ده سال یا بیست سال یا چهل سال دیگر شاید به کلی این تجارت شکست بخورد و چنانچه می‌بینم امروز هم قالی‌های بعضی مراکز قالی‌بافی ایران به کلی شکست خورده مخصوصاً قالی و قالیچه‌های آذربایجان که به واسطه آن که رنگ جوهر در آنها استعمال می‌شود به کلی آنها را از بین برده است به علاوه جوهر یک علت دیگر هم پیدا کرده است که در آمریکا قالی‌های رنگی ایران را با محلول مخلوط از سود وپتاس که هر دو مخرب پشم است می‌شویند که رنگ جوهر از بین برود آن وقت بعضی قالی‌ها جوهر رنگش به کلی می‌رود که مجدداً رویش را رنگ می‌کنند و همین سبب می‌شود که قالی پوسیده شده و از قوت و دوام قالی می‌کاهد تقریباً صدی هشتاد و هشت الی صدی ۹۵ از استحکام و قوت پشم کاسته شده و از میان می‌رود و آن خریدار بدبخت که این قالی را می‌خرد پس از دو سال سه سال استعمال می‌بیند که قالی‌اش پاره می‌شود اخیراً راپورتی که از آمریکا رسیده است دال بر این است که در آنجا این تقلب را فهمیده‌اند و به قالی‌فروش‌های بزرگ قدغن و اخطار کرده‌اند که بعد از این در خرید قالی‌های احتیاط تام و تمام به عمل آورند و با امتحانات شیمی وقتی آنها را بخرند پس می‌بینیم که قالی جوهری نام نیک و تاریخی قالی ایران را دارد از بین می‌برد پس برای جلوگیری این کار چنانچه در موضوع پوست بره هم ایراد شد بهترین وسیله گرفتن یک گمرک زیادی است در سرحد که دیگر برای تجار حمل قالی جوهری صرف نداشته باشد و بنده عقیده ندارم که با میزان صدی شش بشود از این مطلب جلوگیری کرد حتی صدی نه را هم که آقای فهیم‌الملک پیشنهاد کردند و آقای ملک‌الشعرا تأیید نمودند به عقیده بنده کم است و بنده معتقدم اولاً قدغن که مجلس دوم در جلسه سیزدهم صفر کرده است به حال خودش باقی باشد و ثانیاً حالا که آقایان می‌خواهند یک مدت دیگر بر معافیت تجار اضافه کند بنده این طور پیشنهاد می‌کنم که فقط تا دو سال حق معافیت گرفته شود آن هم به این ترتیب که در سال اول صدی دوازده همین طور زیاد شود تا صدی هیجده الی صدی ۲۴ و بعد از دو سال به کلی خروج قالی جوهری قدغن باشد.
مخبر - بنده جواب این نظریه آقای وحیدالملک را سابقاً عرض کردم که کمیسیون و بالاخره دولت فقط نظرش این نیست که از تجار قالی یک مالیاتی بگیرد چه صد شش باشد چه صد نه باشد بلکه نظر اساسی این است که قالی جوهری به تدریج منسوخ شود و این صنعت ایران محفوظ می‌ماند و این را هم تصدیق می‌فرمایید که این نظریه فقط از این راه انجام نمی‌گیرد که ما کار را به فشار بیندازیم و تجار را بیشتر دچار بحران اقتصادی بنماییم نظر کمیسیون این است که تدبیری اتخاذ شود تا رفته رفته قالی جوهری از میان برود و به تجار هم ضرری وارد شود و الا اگر عقیده‌تان این باشد که با فشار از تجارت قالی جوهری مانع شویم ممکن است به این وسیله متوسل شویم که تمام قالی‌های جوهری را توقیف کرده و بلکه عوض خود جوهر آنها را آتش بزنیم آن وقت بالطبعه مقصود آقای وحیدالملک و آقایانی که این عقیده را دارند زودتر حاصل می‌شود ولی نظر حقیقی کمیسیون و طرفداران این که به تدریج رنگ جوهری منسوخ بشود این است که از دو طرف اقدام بشود یکی این که یک عوارض بر قالی وضع شود که کم کم تجار و بافندگان قالی رنگ جوهر کم مصرف کنند و دیگر این که دولت این صدی شش را که می‌گیرد در عوض رنگ‌های ثابتی که رنگ‌سازهای فنی مصرف می‌کنند تهیه کند و در تمام محل‌های قالی‌بافی تدریجاً معمول نماید تا رفته رفته قالی‌های جوهری به کلی موقوف شود و قالی ثابت ادامه پیدا کند و با این حال فعلی البته نمی‌شود که را دچار فشار نموده و بحران اقتصادی فوق‌العاده به تجارت داخله مملکت وارد نمود.
رئیس - چند نفر از آقایان پیشنهاد کردند که جلسه ختم شود.
(اغلب گفتند - صحیح است)
رئیس - آقای نظام‌الدوله (اجازه)
نظام‌الدوله - بنده می‌خواستم یک مطلبی را عرض کرده باشم و ضمناً یک معمایی هم از برای بنده حل شده باشد تقریباً هفت هشت روز است که جمعی از آقایان در مجلس شورای ملی متوقف هستند و یک اظهاراتی می‌کنند و معتقدات خودشان را هم مطابق لوایحی که چاپ کرده و به بعضی از آقایان داده‌اند و بنده غیرلازم می‌دانم که عرض کنم البته تمام آقایان نمایندگان که در این مجلس تشریف دارند تمام اصول قانون اساسی را واجب‌الاجرا و مطاع می‌شمارند و اگر این طور نبود به مجلس تشریف نمی‌آوردند و در این صورت بیش از این هم بنده ادامه توقف آقایان را بدون نتیجه مقتضی نمی‌دانم این است که از مقام محترم ریاست استدعا و استرحام می‌کنم که زودتر تعیین تکلیف قطعی حضرات را فرموده و آن چیزی را که حقیقتاً هواخواه و معتقد به اجرای آن هستند معین فرمایند و نظر به این که مخالفتی بین هواخواهان این قانون اساسی و آقایان نمایندگان هیچ نیست و همه نمایندگان هم مروج اظهارات آقایان متوقفین هستند پس بهتر این است زودتر این سوءتفاهم از بین جامعه مردم و نمایندگان برداشته شود و اشخاص مفسد و مغرض نتوانند به واسطه اظهارات اصلاح‌طلبانه این آقایان که نمایندگان هم برای قبول آن حاضر هستند القاء سوء نمایند.
رئیس - آقای تدین (اجازه)
تدین - بنده سؤالی از کمیسیون محترم دوازده نفری موسوم (به کمیسیون تبادل‌نظر در فکر با هیئت دولت) راجع به همین موضوعی که آقای نظام‌الدوله اظهار کردند دارم و آن این است از قراری که شنیده‌ام با آقایانی که چند روز است در اینجا متوقف هستند داخل در مذاکره هستند و بنده چون در آن کمیسیون نیستم و نمی‌دانم نتیجه مذاکرات چه شده است این است سؤال می‌کنم برای این که از نتیجه مستحضر باشم به جهت این که بنده به خودم در آنجا هستم و نه این که جزء یک جمعیتی هستم که اقلاً نماینده در آن کمیسیون داشته باشم
رئیس - چون آقای نظام‌الدوله مراجعه به بنده فرمود این است که به عرض آقایان می‌رسانم که این مسئله راجع به شخص رئیس نیست راجع به خود مجلس است و همین طور که آقایان می‌دانند چند روز قبل جمعی از آقایان آمدند در مجلس متوقف شدند و مطالبی اظهار می‌کردند که خاطر آقایان مسبوق است و در همان حین یک کمیسیون دوازده نفری برحسب تقاضای دولت منعقد برای تبادل‌نظر با هیئت دولت در مطالب و مصالحی که برای امور مملکت هیئت دولت لازم می‌دانست و چون آقایانی که آمده بودند و اینجا متوقف شده بودند می‌گفتند که با مجلس سؤال و جوابی داریم که می‌خواهیم اظهار کنیم بنده به نظرم این طور رسید که همان کمیسیون دوازده نفری مطالب آنها را اصغا نمایند و هر اقدامی لازم می‌دانند در تعقیب مطالب آنها بکند کمیسیون هم همین نظریه را پسندید یعنی خود مجلس گویا این نظر را بپسندید و بالاخره بنا شد کمیسیون با اشخاصی که در اینجا متوقف هستند تبادل‌نظری بکند لهذا چند نفر آقایان را خواستند و آن آقایان هم اظهاراتی را که داشتند به کمیسیون گفتند در تعقیب اظهارات خودشان یک توضیحاتی هم که به نظر کمیسیون رسیده بود بدهند آن توضیحات را به بنده مراجعه کردند که بنده به هیئت دولت بخواهم جلسه آتیه پس‌فردا شب که شب هفدهم ثور است دستور هم مسئله قالی است و اگر وقتی باشد لایحه راجع به مستمری‌ها و شهریه‌ها
(مجلس شش ساعت از شب گذشته ختم شد)
مؤتمن‌الملک
'