مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۵ آبان ۱۲۸۶ نشست ۱۸۶
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری نخست | تصمیم‌های مجلس | قانون اساسی مشروطه و متمم آن |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری نخست |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۵ آبان ۱۲۸۶ نشست ۱۸۶
مذاکرات روز پنج شنبه سلخ شهر رمضان المبارک ۱۳۲۵ دارالشورای ملی
مقبل لشکر – نوشتجات و مکاتیب زیاد از خارج وداخل می‌رسد بی ترتیبی و بی نظمی دفتر هم معلوم است بنده چنین مسبوق بودم که ریاست دفتر با جناب صدیق حضرت است از ایشان علت این بی ترتیبی را استفسار می‌کنم میگویند آقا میرزا اسمعیل خان دخالت در کارهای دفتر دارد و بعضی جهات است که ترتیب و نظم آن از میان رفته از آقا میرزا اسمعیل خان جویا می‌شوم میگویند ریاست دفتر با صدیق حضرت است از ایشان باید استفسار شود بهر حال باید باظهار طرفین رسیدگی کرد و ترتیب صحیحی در این کار داد.
صدیق حضرت – بهتر این است که از برای رسیدگی بعمل دفتر یک کمیسیونی معین فرمایید تا مشخص شود.
رئیس- عقیده بنده هم همین است که در کلیه کارها بایست رسیدگی کرد این مسئله دفتر هم از مطالب مهمه است.
آقا سید حسین – خلاصه مذاکرات روز پیش خوانده نشد خوب است قرائت شود که از مطالب پیش مستحضر شده در همان زمینه نقایص پیش گفتگو شود مجلس بایست بپردازد بانتظام کلیه امور مملکت مسئله دفتر سهل مطلبی است.
رئیس- امر دفتر خیلی مهم است اگر دفتر دارای ترتیبی صحیح نباشد کلیه کارهای ما بی ترتیب خواهند بود عجالة کمیسیونی برای رسیدگی بدفتر معین شود.
حاج سید نصرالله – چون انجمن عرایض بصیر است بترتیب دفتر خوب است همان اشخاص معین شوند که با سوابق اطلاعات خود رسیدگی نمایند و به مجلس ارائه بدهند دیگر اینکه بواسطه تراکم کارها وارجاع جزئیات به مجلس مجلس از ادای وظایف مهمه خود بازمانده چنانچه می‌بینیم ولایات اغلب دو دسته شده فارس یکدسته حامی قوامند ویک دسته طرفدار نصرالملک و از این رو مجلس اغلب اوقاتش را مصروف رتق و فتق این گونه امور جزئیه می‌نماید حالا که کابینه وزرا صحیح است خوب است کارها بکابینه وزرا رجوع شود تا مجلس فارغ گردد دیگر اینکه بعقیده بنده لازم است که حکام ولایات بقدر شش ماه استبداد سابق رفتار نمایند مجازات و سیاست سخت بدهند تا اندک خوفی در قلوب جای گرفته امنیت حاصل شود و تا این طور رفتار نشود امن نخواهد شد.
مقبل لشکر – با این عرایض مردم چه باید کرد آیا جواب باید داده شود یا خیر؟
حاجی سید نصرالله – باید اعلانی منتشر شود که این عرایض و تشکیات یا راجع بوزارتخانها است یا لایحه قانونی عمومی است عرایض باید بدواً بوزارتخانه‌ها رجوع شود اگر رسیدگی نشد به مجلس اظهار دارندوالا با این تراکم عرایض و تلگرافات مجلس از کار خود باز خواهد ماند و لوایح عمومی البته راجع به مجلس است.
رئیس- اینکه گفته شد صحیح است و فی الواقع خیلی اسباب زحمت و تعطیل کارهای مجلس شده است و چندی قبل هم چنین اعلانی شده است اما این تلگراف بولایات بشود که رجوع به مجلس نکنند خیلی خوب است ولی حالا زود است عرایض را هم بایددر حواشی آنها یادداشت نموده بوزارت خانه‌ها رجوع شود که جواب بدهند یک اعلان عمومی هم باید بشود که از این تاریخ ببعد عرایض باید رجوع بوزارتخانها شود.
مقبل لشکر- عرض بنده این است که این تلگرافات وعرایض که به مجلس می‌رسد ناچار مجلس باید جواب بدهد و با این بی ترتیبی دفتر ممکن نخواهد شد خوب است ترتیب صحیحی امروز در این کار بدهید و این مطلب را تمام کنید.
رئیس- باید دفتر منظم شود و اینکه امروز خلاصه مذاکرات روز قبل خوانده نشد بعلت همین بی ترتیبی دفتر بود.
احسن الدوله – مدتی است صحبت می‌شود که اعضای کمیسیونها باید ماه بماه عوض شوند الان هشت ماه است که ما در کمیسیون عرایض هستیم حالا خوب است اشخاصی داوطلبانه حاضر شده و قبول این خدمت را بنمایند بنده از امروز از عضویت کمیسیون عرایض استعفا می‌خواهم.
وکیل التجار – اولا بهیچوجه جوابی مستقیما از کمیسیون عرایض بکسی داده نشده و ثانیا این اجزاء همان اجزائی که مجلس معین کرد نیستند بجهة اینکه بعضی از آنها استعفا دادند و سایرین بجای آنها آمدند پس باید تجدید انتخاب کمیسیون عرایض شود.
سیدالحکما- بنده هم سیزده ماه است که در کمیسیون عرایض هستم و حالا دیگر استعفا می‌دهم.
(در تعیین وقت انعقاد مجلس علنی صحبت شد بعضی گفتند طرف صبح منعقد شود و برخی بر آن شدند که عصر شروع گردد.)
آقا شیخ حسین – اولا تعیین وقت انعقاد با رئیس مجلس است ثانیا بی غرضانه میگوییم اگر طرف صبح باشد بهتر است.
آقا سید حسن تقی زاده – اینکه بعضی میگویند صبح و برخی عصر هر یک ملاحظه حال خود را می‌کنند که درآنوقت حاضر شوند اما یک عده هم هستند که در همه وقت می‌توانند حاضر شوند و بتجربه رسیده است که تمام این آقایان نمی‌توانند تمام روز را در این جا حاضر شده خدمت نمایند ناچار بایست نصف روز را در اینجا حاضر شوند و نصف دیگر را بکارهای خود بپردازند و باز بتجربه رسیده است که اگر صبح دراینجا حاضر شدند نصف دیگر روز را نمی‌توانند بکار خود برسند اما همینکه صبح را بکار خود بپردازند در کمال فراغت حال عصر می‌توانند حاضر شوند پس بهتر این است که عصر منعقد شود تا رعایت حال همه شده باشد.
رئیس- رأی گرفته شود که تا اول بهار طرف عصر باشد یا صبح باشد آن وقت باز تغییر داده شود.
آقا شیخ حسین – حاجت برأی گرفتن نیست حق رئیس است.
رئیس- این حق را من به مجلس واگذار کردم.
آقا میرزا ابوالحسن خان – عقیده بنده این است که طرف صبح باشد بهتر است علت این که اگر طرف صبح باشد هر گاه کاری پیدا شد می‌توانیم تا عصر باشیم اما اگر عصر باشد وبطول بیانجامد بشب می‌افتد و از برای پیاده‌ها آنوقت سخت خواهد شد.
حاجی امین الضرب- با وجوداین مطالب اگر صبح باشد کم کاری می‌شود طرف عصر باشد بهتر است.
وکیل الرعایا- تقریبا یک سال است تجربه کردیم اگر طرف صبح باشد جمع نمی‌شوند گذشته حجج اسلام هم صبح تدریس دارند نمی‌توانند حاضر شوند واتمام قوانین در مجلس متوقف است بر حضور ایشان در عصر هم تجربه شده که سه ساعت بغروب حاضر نمی‌شوند خوب است طوری شود که دیگر از سه ساعت بغروب مانده تخلف نکنند.
لسان الحکما- این جهدی که آقایان می‌فرمایند خوب است این جهد را در حاضر شدن بوقت بفرمایند مثلا میگویند صبح باشد ولی تا ظهر حاضر نمی‌شوند همچنین عصر (در این موقع ورقه رأی منتشر وباکثریت آرا انعقادمجلس بطرف عصر در ساعت سه معین شد).
آقای شیخ حسین – حالا که ساعت حضور معین شد خوب است یک قانونی هم معین بشود که اگر در آن ساعت حاضر نشدند چه شود.
رئیس- من یک خجلتی دارم تا آن خجلت رفع نشود حکم سخت نمی‌توانم بکنم انشاءالله بعد از رفع شدن آن خجلت معین خواهد شد.
اسدالله میرزا – پریروز چند مطلب مذاکره شد محض این که یادآور خاطر وکلای عظام شوم عرض می‌کنم یکی در باب تعیین کمیسیونها بود که از بابت حقوق قشونی از طرف وزارت جنگ بحضرت والا آقای نایب‌السلطنه نوشته شده بود آن پاکت را حضرت والا فرستاده گرفتند یا نه حالا اگر جناب رئیس در خاطر دارند بفرمایند.
رئیس- اما در باب کاغذ شاهزده نایب السلطنه ثقة السلطنه رفتند و بعضی مذاکرات بمیان آمده بود خیلی عذر خواسته بودند که کاغذ بمن نرسیده است یقین این مطلب از تسامح نوکرها بوده است کاغذ را خواستند بردند تا جواب بدهند ودرخصوص تعیین کمیسیونها هم اینجا سه کمیسیون معین شده است اسم بعضی اشخاص نوشته شده بخونند ببینند چطور است
اسامی اشخاصی که معین شده بودند برای کمیسیون وزارت امور خارجه قرائت شد از اینقرار:
- شاهزاده اسدالله میرزا،
- مستشارالدوله،
- حاجی امین‌الضرب،
- صدیق حضرت، محقق الدوله،
- آقا سید حسن تقی زاده،
- آقا میرزا ابوالحسن خان.
رئیس- چون این کمیسیونها خیلی اهمیت دارند وزرا هم در این باب تأکید دارند خوبست زودتر تشکیل شود و وقت مجلس هم مصروف امور مهمه گردد.
آقا سید حسن تقی زاده – این عقیده بنده از قدیم است که کمیسیون باید تشکیل شود وکارهای جزئی مجلس را کم کند خصوصا کمیسیون وزارت داخله که فی‌الحقیقة این مجلس در این مدت کمیسیون وزارت داخله شده بود و از اغلب کارهای خود بازمانده بود اگر در این یک ساله این کمیسیون تشکیل شده بود هیچ از این محظورات در بین نبود و تمام رفع شده بود حالا هم تشکیل شود و وزیر داخله هم هر وقت فرصت کردند بیایند به آن کمیسیون دیگر اینکه لازم است عده آنها بیشتر از سایر کمیسیونها باشد و از وکلای ولایات هم در آنجا باشند و همچنین انتخاب اعضای کمیسیون عرایض و کمیسیون مالیه باید تجدید شود واین سه کمیسیون لازم است واز تمام اینها لازم تر آن کمیسیونی است که عرض شد رسیدگی بلوایح و عرایض نموده هر چه لازم است به مجلس بیاید بفرستند با رعایت الاهم فالاهم و هرچه باید بوزارتخانه‌ها فرستاده شود بفرستند اینها خیلی لازم است هر چه زودتر باید تشکیل شود.
مبشرالسلطان – تقی زاده فرمودند از وکلای ولایات در کمیسیون داخله باشند از وکلای کردستان کی باشد؟
رئیس- چه باید کرد باید آنها را اکیدا خواست تا حاضر شوند.
مبشرالسلطان – از قراری که یکی از اهالی کردستان اظهار می‌کرد اهالی آنجا کمال جد وجهد را در فرستادن وکلای خود دارند ما هم از مثل جناب ثقة الملک حاکمی که عالم بمواقف و رموز عصر است انتظار داشتیم که ایشان همراهی فرموده باشند که وکلا زودتر بیایند.
اسدالله میرزا – خوب است آقایان را متذکر بفرمایید و قرار گذاشته شود که یک نفر می‌تواند در چند کمیسیون باختلاف وقت عضویت داشته باشد که کار پیش برود اینکه گفته شده که اگر کسی در یک کمیسیون باشد نمی‌تواند داخل در کمیسیون دیگر بشود بعقیده بنده صحیح نیست.
سیدالحکماء- همچنانکه یکنفر در دو اداره دولتی نمی‌تواند داخل بشود یک وکیل هم نمی‌تواند در دو کمیسیون باشد مطلب دیگر این که شش نفر هم از برای کمیسیون خارجه کم است.
آقا سید حسن تقی زاده – چون بنده درکمیسیونها بوده‌ام یک اندازه مسبوق هستم اولا باید اشخاصیکه داخل در کمیسیون هستند اهل اطلاع باشند و امروزه اهل اطلاع یک اندازه کم است در این صورت ضرر ندارد که یک نفر داخل دو کمیسیون باشد و بهمین ملاحظه نبایست اشخاص با اطلاع را فقط در یک کمیسیون جمع کرد و امروز چون وکلای ما حاضر نیستند عده ما ناقص است عجالة از برای هر کمیسیون بیشتر از شش نفر لازم نیست و درمیان آنها یک نفر دو نفر هم که اهل اطلاع باشد کافی است عمده اهمیت در کمیسیون وزارت خارجه است اما کمیسیون وزارت داخله عده اش اگر بیشتر باشد ضرر ندارد واغلب وزیرداخله می‌تواند هر روزه در کمیسیون حاضر شده که در حضور او گفتگو شود مجلس هم آنوقت می‌تواند بکارهای خود رسیدگی کرده وضع قوانین نماید یا اینکه از وزرا سؤالات نماید.
سیدالحکماء – اینکه بنده عرض کردم اعضای کمیسیون دوازده نفر باشد از برای اینست که همیشه عده کافی حضور بهمرسانند زیرا که اغلب وقتیکه شش نفر می‌شوند سه نفر آنها حاضر نمی‌شوند این است که کار پیشرفت نمی‌کند چنانچه کمیسیون مالیه شش نفر بود و بهمین ملاحظه عده را دوازده نفر کردندواینکه آقای تقی زاده گفتند
که تمام ارباب اطلاع را بنایست در یکجا جمع کرد صحیح است.
آقا میرزا ابوالحسن خان – باین ترتیب که آقای تقی زاده گفتند که عده اعضای کمیسیونها ۶ نفر باشد خوبست ولی کمیسیون داخله اگر دوازده نفر یا زیادتر باشد بهتر است.
وکیل التجار – هر کاری که در کمیسیون تصیحیح کرده باید بتصویب مجلس هم برسد نه اینکه فقط گفته شود که در کمیسون اینطور گفته شده است و در این مسئله نکته ایست که عرض شد.
رئیس- معلوم است کمیسیون از طرف مجلس است بدون تصویب مجلس کار را تمام نخواهد کرد.
اسدالله میرزا – کمیسیون برای اجازه دادن در کاری نیست وزراء محتاج باجازه نیستند هر طور مصلحت بدانند باید کار را تمام کنند بلی در بعضی مواردیکه باید مجلس پیشنهاد شود اول بکمیسیون رجوع می‌کنند و پس از تأمل و غوررسی از کمیسیون به مجلس می‌آید.
آقا سید حسن تقی زاده – این مطلب که وکیل التجار گفتند خیلی نکته باریکی است کمیسیون فقط برای مشاوره و مذاکره است نه اینکه یکمرتبه وزرا همچو تصور کنند که وقتی این کمیسیون تشکیل شد مسئولیت از آنها ساقط می‌شود در آنجا فقط مذاکره و مشاوره والا هر وقت حاکم بنا شد بجایی بفرستند وزیر داخله بایست بفرستد و صحت و فساد در عهده او است.
آقا سیدمهدی – سابق بر این گفتگوی دفتر بود خوب است آن انجمن معین شود که رسیدگی نمایند.
رئیس- انجمن عرایض هست عده هم برآنها افزوده شود تا رسیدگی کنند.
آقا سید حسین – نتیجه خواندن مذاکرات روز قبل همین است که مطالب معلوم شده داخل در مطالب متفرقه نشوند مطلب دیگر که اهمیت دارد این است که مذاکرات مجلس یکروز قبل معین شود وکلا غوررسی نموده وداخل مطالب متفرقه نشوند حالا این چند کمیسیون داخله و خارجه و عرایض معین شوند (گفته شد که تعیین آنها با رئیس است.)
وکیل التجار – غرض این بود که رئیس معین کنند تا هر کس که در میان آنها محل حرف است باکثریت آراء انتخاب شوند.
حاج امام جمعه – چون بهر کاری که از روی ترتیب صحیح اقدام شد نتیجه کافی گرفته می‌شود پس حالا خوب است از برای هر یک از این کمیسیونها دوازده نفر را که مناسب میدانند نوشته شود و آقایان وکلا از میان آن دوازده نفر شش نفر انتخاب کنند اگر غیر از این باشد گمان بنده این است که انتخاب صحیح نشود دیگر اینکه نمیدانم شماها هم روزنامه مجلس رامیخوانید یا خیر بنده وقتی می‌خوانم میبینم در میان یکرشته مطلبی یکمرتبه یک حرف بی ربطی زده شده حالا ماعادت کرده‌ایم ولی این روزنامه باقصی بلاد عالم می‌رود خوب است قدری در این باب دقت کنیم که حرفهای بی ربط زده نشود.
رئیس- تعیین اعضای کمیسیونها می‌ماند از برای شنبه همین قدر مسبوق باشید که چند کمیسیون باید انتخاب شود: عدلیه، خارجه، داخله، مالیه، عرایض، مشاوره، ولی مالیه خوب است حالا بهمان ترتیب سابق بماند تا کارشان تمام شود.
حسنعلی خان – یک ترتیبی در خارجه برای انتخاب کمیسیونها داده‌اند که اگر ما هم همانطور رفتار نماییم هیچ محتاج باین مذاکرات نیستیم آن ترتیب این است که کلیه وکلا را بعده که اعضاء ازبرای کمیسیونها لازم دارند قسمت می‌کنند و هر قسمتی از میان خودشان یک نفر را انتخاب کرده در اول ماه بدفتر مجلس معرفی می‌کنید که ما این شخص را معین کرده‌ایم این استکه هرگز معطلی ندارند.
رئیس- انشاءالله درآتیه همینطور رفتار خواهد شد.
آقامیرعماد – پریروز مذاکره در باب انتخاب باقی مانده از وکلا شد و قرار بود که تا روز سه شنبه انتخاب شودند.
رئیس- بلی وقت ومجال بدست نیامده امروز هم گذشته است.
آقا سید باقر- شهرتی در خارج داده شده که افطاریه شهر صیام را مجلس قطع کرده اگر مجلس قطع نکرده است گفته شود تا معلوم گردد.
رئیس- این کار هیچ ربطی به مجلس ندارد افطاریه از عطیات شاهانه است مجلس یک مواجبی از برای سلطنت معین کرده باقی تمام با خود سلطان است همچنین از بابت بیوتات از قبیل فراشخانه و آبدارخانه و صندوقخانه وغیره ابداً این مطالب ربطی به مجلس ندارد (وکلا عموم گفتند همین طور است و ما هرگز راضی نخواهیم شد بقطع اینگونه خیرات).
آقا میرزا سید محمد مجتهد – اول باید دانست که ایران مانده است یا نمانده است آنوقت این گفتگوها بشود غرض این است تا می‌توانید بکوشید در استقلال ایران باید با جان و مال حاضر شد و ما هم از اول همه طور حاضر بوده و هستیم که با جان ومال در استقلال ایران بکوشیم.
رئیس- در حقیقة اگر چهار نفر مثل وجود مبارک داشتیم بیش از اینها کارها پیشرفت کرده بود امیدواریم انشاءالله از توجهات حضرت حجة و حضرت حجةالاسلام و سایر حجج کمال استقلال و رتقی را حاصل نماییم.
آقا سید حسن تقی زاده – آقایان حجج که جای خود دارند الحق انجمن اتحادیه طلاب هم در اطفاء نایره این فتنه خیلی زحمت کشیدند رسما نهایت تشکر از این زحمات ایشان داریم (گفته شد گویا آقا سید علی می‌خواهد در خانه خود چادر بزند).
رئیس – از چادر زدن یا نزدن در خانه آقا سید علی نباید گفتگو کرد و اهمیت داد چند نفر برای رفع این فتنه فرستاده شده است اگر اطفاء پذیرفت فبها والا آن وقت دولت و ملت تکلیف دیگری داند.
آقا میرزا محمود خوانساری- تلگرافی از استراباد برای وکلای استراباد آمده که یک اندازه از اسرا و حشمی که ترکمان غارت کرده بود مسترد شده و در حقیقت این تلگراف شده است.
تلگراف از استرآباد قرائت شده مشعر بر اینکه:
- روز بیست و سیم دو هزار ترکمان سواره نزدیک شهر آمده صدای تفنگ گوشها را کر ساخت دو قریه را آتش زده کریم آبادی و رنکی از محله‌ها بآنها طرف شده آنها را نیم فرسنگ عقب نشاندند فاخرالملک هفده زن را استرداد کرد و این نشد مگر از تدبیر و همت انجمن و علماء انشاءالله حکومت جلیله هم بعد از ورود اقدامات خواهد نمود مقصرین را به مجازات میرسانند که تشفی قلوب حاصل شود.
آقا سید حسن تقی زاده – پریروز اینجا در خصوص سرباز داوطلبانه گفتگو شد و گفته شد که لازم است چون اذهان مردم متوجه باین مطلب است و هیجانی دارند زودتر باید از روی ترتیب صحیح اداره برای یان کار تشکیل شده گرفته شود سربازهای قدیم هم که از میان رفته یا بجا هستند باید در کار آورده جدا اقدام شود.
آقا میرزا ابوالحسن خان – این ترتیب از قوانین اساسی است که باید ایرانی از سن هیجده داخل نظام شود و باید از روی همان قانون سرباز گرفته شود.
محقق الدوله – باید از سن بیست و یک داخل نظام شوند.
آقا شیخ حسین – در باب قشون و سرباز گرفتن قبل از تشریف فرمایی حضرت رئیس از اکثر ولایات این خواهش شده بود ولی آنروز نظر ببعضی ملاحظات اجازه داده نشد اما حالا که بحمدالله هیئت دولت وملت یکی است اجازه داده شود و شرعا هم لازم است که همه علم جهاد بیاموزند.
رئیس- بلی باید این مسئله را بدانند که این قانون در همه جا هست و نباید این قشون که گرفته می‌شود موهم بعضی مطالب باشد که مجلس عاجز است یا اینکه بر ضد دولت است دولت و ملت یکی است واین قوشن را باید از روی ترتیب صحیح گرفت و مقدمة باید نشست و گفتگو کرد و ترتیب صحیحی داد مطلب دیگر فردا عید فطر است و عید بزرگی است آیا لازم است که هیئتی حضور همایونی بروند یا خیر؟
آقا سید حسن تقی زاده – همه جا معمول است که اعلیحضرت به مجلس تشریف می‌برند در این مدت یکسال لااقل چند مرتبه بایست به مجلس تشریف آورده باشند و اعلیحضرت قرار بود در هفدهم شعبان تشریف بیاورند به مجلس ولی تشریف نیاوردند.
رئیس- اعلیحضرت از تشریف فرمایی به مجلس مضایقه ندارد و قرار هم بود تشریف بیاورند ولی چون اطاق مجلس تمام نبود تاخیر افتاد گمان می‌کنم در این موقع از رئیس مجلس و یکعده دعوت می‌کنند و یک جایی را هم معین می‌کنند که در آنجا در موقع سلام بایستند.
رئیس – غرض یک عرض تبریکی است که عرض شود ودر حقیقت دعوت هم فرموده‌اند وزیر افخم برای همین مطلب آمده بودند (رقعه دعوت قرائت شد).
وکیل الرعایا- البته اعلیحضرت باید بتکالیف رعیت پروری خود اهتمام فرمایند ولی یک تکلیف است بر اعلیحضرت که اگر آن تکلیف ادا شود آن وقت معلوم می‌شود که آیا ما هم بتکلیف رعیتی
خودمان رفتار می‌کنیم یا نه از اعلیحضرت فقط همین است که تشریف بیاورند به مجلس و از ما هزار تکلیف است.
رئیس- درتشریف آوردن اعلیحضرت هیچ حرفی نیست تشریف هم خواهند آورد آخر چه شد یک هیئتی بایست بحضور همایونی بروند یا خیر (گفتند بلی).
رئیس- پس من خودم تعیین می‌کنم واطلاع می‌دهم.
(مجلس ختم شد).